Ақша қаражаттарының есебі. Ақша қаражаттар есебін жүргізу ерекшеліктері.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және оны жетілдіру жөніндегі ғалымдармен оқымыстылардың ой.пікірлері
1.1.Ақша қаражаттардың сипаттамасы және есеп айырысу нысандары ... ... ...5
1.2.Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2 Бөлім.Ақша қаражаттарының есебі.
2.1.Кассадағы ақша қаражаттар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2.Банктегі есеп шоттардағы ұлттық валюта
түріндегі ақша қаражаттар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3 Бөлім.Ақша қаражаттар есебін жүргізу ерекшеліктері.
3.1.Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.2.Вексельдер арқылы есеп айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.3.Төлем карточкаларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және оны жетілдіру жөніндегі ғалымдармен оқымыстылардың ой.пікірлері
1.1.Ақша қаражаттардың сипаттамасы және есеп айырысу нысандары ... ... ...5
1.2.Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2 Бөлім.Ақша қаражаттарының есебі.
2.1.Кассадағы ақша қаражаттар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.2.Банктегі есеп шоттардағы ұлттық валюта
түріндегі ақша қаражаттар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3 Бөлім.Ақша қаражаттар есебін жүргізу ерекшеліктері.
3.1.Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.2.Вексельдер арқылы есеп айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.3.Төлем карточкаларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің ролі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субьектінің нарықтан іс-қимылын анықтап, бәсекелес-субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Қазіргі заман бухгалтерлері - бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең кәсіби білімі арқылы экономикалық талдау мен аудит дағдыларын игеруі, сондай-ақ өндіріс процестерін басқара білуі тиіс. Ол Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары мен заңнамаларды есепке ала отырып. әр түрлі экономиканың шешімдер қабылдап. ұйымның келешектегі қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Курстық жұмыс төмендегідей сұрақтарды қамтиды:
Ақша қаражаттардың сипаты және есеп айырысу нысандары
Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру жетістіктерін
Кәсіпорынның есеп қаржылық жұмысының ұйымдастырылуын
Ақша қаражаттар есебінің маңызы мен міндеттерін
Кассадағы ақша қаражаттар есебін
Банктегі есеп шоттағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар есебін
Төлем тапсырмалары мен есеп айырысуын
Вексельдер арқылы есеп айырысуын
Төлем карточкаларының есебін.
Кассадағы ақшаның есебін жүргізу үшін кассир тағайындалады.Кассир материалды жауап беретін адам.Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу және аудару төлем тапсырманы ұсыну,чектерді беру,вексельдерді беру,төлем карточкасын пайдалану.Төлемдерін ұсыну әдістері арқылы жүзеге асырылады.
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген сомманы бейнефициаардың көмегімен ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.Сөзсіз орындалатын ақша
Қазіргі заман бухгалтерлері - бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең кәсіби білімі арқылы экономикалық талдау мен аудит дағдыларын игеруі, сондай-ақ өндіріс процестерін басқара білуі тиіс. Ол Қазақстан Республикасының азаматтық құқықтары мен заңнамаларды есепке ала отырып. әр түрлі экономиканың шешімдер қабылдап. ұйымның келешектегі қызметін жоспарлай білуі тиіс.
Курстық жұмыс төмендегідей сұрақтарды қамтиды:
Ақша қаражаттардың сипаты және есеп айырысу нысандары
Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру жетістіктерін
Кәсіпорынның есеп қаржылық жұмысының ұйымдастырылуын
Ақша қаражаттар есебінің маңызы мен міндеттерін
Кассадағы ақша қаражаттар есебін
Банктегі есеп шоттағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар есебін
Төлем тапсырмалары мен есеп айырысуын
Вексельдер арқылы есеп айырысуын
Төлем карточкаларының есебін.
Кассадағы ақшаның есебін жүргізу үшін кассир тағайындалады.Кассир материалды жауап беретін адам.Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу және аудару төлем тапсырманы ұсыну,чектерді беру,вексельдерді беру,төлем карточкасын пайдалану.Төлемдерін ұсыну әдістері арқылы жүзеге асырылады.
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген сомманы бейнефициаардың көмегімен ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-алушының ақшаны аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады.Сөзсіз орындалатын ақша
1. В.К.Радоставец; Т.Ғ. Ғабдуллин; О.И. Шмит Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп – Алматы 2003 ж.
2. Д.О.Абиенов Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит: теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі – Алматы: Экономика 2007ж.
3. Ф.С. Сейдахметова Современный бухгалтерский учет – Алматы 2005г
4. Т.А. Баймағамбетова; А.Ш. Омарова; Б.А. Әлібеков; О.Ж.Рабатаев; К.Ә.Родостовец Қаржылық есеп – Алматы Дәуір 2005ж
5. В.Л. Назарова Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп – Алматы: Экономика 2001ж.
6. Қ.Е. Кеулімжаев Бухгалтерлік есеп негіздері – Алматы: Экономика 2006ж.
7. З.Н. Ажибаева Аудит – Алматы: Экономика 2004ж.
8. В.Л. Назарова Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов – Алматы: Экономика 2005ж.
2. Д.О.Абиенов Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит: теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі – Алматы: Экономика 2007ж.
3. Ф.С. Сейдахметова Современный бухгалтерский учет – Алматы 2005г
4. Т.А. Баймағамбетова; А.Ш. Омарова; Б.А. Әлібеков; О.Ж.Рабатаев; К.Ә.Родостовец Қаржылық есеп – Алматы Дәуір 2005ж
5. В.Л. Назарова Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп – Алматы: Экономика 2001ж.
6. Қ.Е. Кеулімжаев Бухгалтерлік есеп негіздері – Алматы: Экономика 2006ж.
7. З.Н. Ажибаева Аудит – Алматы: Экономика 2004ж.
8. В.Л. Назарова Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов – Алматы: Экономика 2005ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және оны жетілдіру
жөніндегі ғалымдармен оқымыстылардың ой-пікірлері
1.1.Ақша қаражаттардың сипаттамасы және есеп айырысу нысандары ... ... ...5
1.2.Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру
жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .7
2 Бөлім.Ақша қаражаттарының есебі.
2.1.Кассадағы ақша қаражаттар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2.Банктегі есеп шоттардағы ұлттық валюта
түріндегі ақша қаражаттар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..18
3 Бөлім.Ақша қаражаттар есебін жүргізу ерекшеліктері.
3.1.Төлем тапсырмаларымен есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..31
3.2.Вексельдер арқылы есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3.3.Төлем карточкаларының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 53
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік
есептің ролі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр
түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға
субьектінің нарықтан іс-қимылын анықтап, бәсекелес-субъектіні айқындауға,
сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы,
уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып
табылады.
Қазіргі заман бухгалтерлері - бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең
кәсіби білімі арқылы экономикалық талдау мен аудит дағдыларын игеруі,
сондай-ақ өндіріс процестерін басқара білуі тиіс. Ол Қазақстан
Республикасының азаматтық құқықтары мен заңнамаларды есепке ала отырып. әр
түрлі экономиканың шешімдер қабылдап. ұйымның келешектегі қызметін
жоспарлай білуі тиіс.
Курстық жұмыс төмендегідей сұрақтарды қамтиды:
– Ақша қаражаттардың сипаты және есеп айырысу нысандары
– Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды
жетілдіру жетістіктерін
– Кәсіпорынның есеп қаржылық жұмысының ұйымдастырылуын
– Ақша қаражаттар есебінің маңызы мен міндеттерін
– Кассадағы ақша қаражаттар есебін
– Банктегі есеп шоттағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар
есебін
– Төлем тапсырмалары мен есеп айырысуын
– Вексельдер арқылы есеп айырысуын
– Төлем карточкаларының есебін.
Кассадағы ақшаның есебін жүргізу үшін кассир тағайындалады.Кассир
материалды жауап беретін адам.Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны
төлеу және аудару төлем тапсырманы ұсыну,чектерді беру,вексельдерді
беру,төлем карточкасын пайдалану.Төлемдерін ұсыну әдістері арқылы жүзеге
асырылады.
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген сомманы бейнефициаардың көмегімен
ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-алушының ақшаны аударғаны туралы
тапсырмасы болып табылады.Сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын
қатаң нысанда белгіленген төлем құжаты вексель деп аталады.
Қазақстан әлемінің кез-келген нүктесінен автоматталған ақша аударымен
жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.Төлем карточкалары-бұл
ақша қаражатына терминал және басқа да қондырғылар арқылы қол
жеткізу,валютаны айырбастауға қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және оны жетілдіру
жөніндегі ғалымдармен оқымыстылардың ой-пікірлері.
1.1.Ақша қаражаттардың сипаттамасы және есеп айырысу нысандары.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінін нормативтік құжаттарымен
беліленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асп түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзегеасырады. Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,
келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы
көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы
керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-
тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары — бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шартгың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинактық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар — банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинак шоттары — бұл да банктік шоттар, бірак
олар жеке және занды тұлғалар үшін, сондай-ақ занды тұлғаның оқшаланған
бөлімшелері үшінде ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың колда бары мен козғалысын есептеу үшін
субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол сырткы
экономикалық кызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект
үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және
басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер зандарда өзгеше
көзделмесе, субъектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге
асады.Кассаны түгелдеу кассада тұрған ақша белгілері мен басқа да
құндылықтардың нақты бар болуы тексеріледі.Қатаң есептегі бланкілері де
тексеруден өткізіледі.Кассадағы ақша белгілері мен басқа да құндылықтардың
нақты бар болуын есептеу кезінде қолма қол ақшалар,құнды қағаздар
(акциялар,облигациялар,чектер,вексе льдер,коносаменттер және заңға сәйкес
құнды)
Түгелдеу актісінде ақша қаржысының бар болуы түгелдеу күні жасалған
есепке алудың мәліметтерімен салыстырылады және нәтижесі анықталады. Кем
шығу немесе артық шығу табылған жағдайда актіде оның пайда болу себебі және
сомасы көрсетіледі.
Кәсіпорын кассасында сақталатын құнды қағаздар мен ақша құжаттарын
түгелдеу оларды парақтап қайта есептеу жолымен жүргізіледі. Тексеріс
құжаттардың жекелеген түрлері бойынша актіде атауы, нөмірі, сериясы және
нақтылы бағасы көрсетіліп жүргізіледі (қолда бар ақша қаржысын түгелдеудің
актісі жоғарыда келтірілген).
Жол үстіндегі ақша қаражаттарын түгелдеу осы шотта тұрған сомаларды:
банк мекемелері, байланыс бөлімшелері берген квитанцияларының деректерімен
бірге түсімді өткізу кезінде, банк инкоссарторларына түсімді өткізуге
берілетін жолдама тізімдемесінің көшірмесін өткізу кезінде және т.с.с; бас
кәсіпорынға аударылған сомалар бойынша немесе керісінше одан түскен
сомалармен катар олардан мерзімі, тапсырманың нөмірі, сомасы және аударымды
кабылдаған банк мекемесінің немесе байланыс бөлімшесінің атауы көрсетіліп,
түскен мәлімдеме (авизо) деректерімен бірге салыстырып тексеру арқылы
жүзеге асырылады.
Банктерде есеп айырысу (ағымдағы), валюталық және арнайы шоттарда тұрған
ақша қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша
берілген деректермен салыстырып.тексеру арқылы жүзеге асырылады.
Ақша каражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін
түгендеу олардың қалдыктарымен салыстыру аркылы жасалады.
Ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың артык шыққан сомалары кіріске
алынуға тиісті: ол кезде 1030,1070,1010,1020 шоттарды дебеттеліп,6160 шоты
кредиттеледі.
Кем шыққан ақша қаражаттары мен құнды кағаздар етеуі үшін материалды
жауапты тұлғаның есебіне шығарылады:
2180 шоты дебеттеліп, 1030,1070,1010,1020 кредиттеледі.
Егер де кінәлі тұлғалар табылса, онда 2180 шоты кредиттеліп 2150 шоты
дебеттеледі, яғнио 2180 шоты жабылады.
Егер де кінәлі тұлғалар табылмаса, онда кем шыққан сомасы 2180 кредитінен
7210 шоттың дебетіне есептен шығарылады.
1.2.Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру
жетістіктері.
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі және
тауар айналысының болуына негізделеді. Кез келген тауар айналысында ақша
айырбас құралы болып табылады. Тауар және ақша бір-бірінен бөлінбейді. Ақша
айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайды.
Бірақ XVI ғасырдың басында (1516 ж.) утопиялық социализмнің негізін қалаушы
Томас Моор өзінің "Жаңа Утопия аралы және мемлекеттің үздік құрылымы туралы
алтын кітап" деген еңбегінде: "Алдау, ұрлау, тонау... кісі өлтіру заң
тәртібімен қатаң жазаланатынын кім білмейді, әйтсе де бұл жөнінде алдын ала
ескертілмеу мүмкіндігі бар жерде алдымен ақша құрымай, олар да жоғалмайды,
сон-ымен бірге, ақшаның жоғалуына байланысты адамдардыи аландаушылыгы,
қайғысы, қиыншылыктары және ұйкысы; түндері де ұмытылар еді. Егер ақша адам
өмірінен алысталынатын болса, онда тіпті ақша қажеттілігінен туған
кедейліктің өзі де жойылар еді"'.
Ол аздай Т. Моор тағы былай деді: "Қай жерде болсын барлық нәрсені
ақша өлшемімен өлшейтін болса, онда ол жерде мемлекетгік істердің табысты
және дұрыс ағысының болуы мүмкін емес" .
XIX г. Социал угопистері Прудон, Оуэн, Грен және басқалар ақшаға теріс
көзқараста болды. Прудои тауар өндірісін сақтай отырып, ақшаны жоюдың
жобасын ұсынды және оны дәлелдемек болды.
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды. Қазан революциясынан (1917) кейін,
азамат соғысы жылдарында ақшаның құнсыздануы байқала бастаған кезде ақшаны
жою сәті келеді, яғни тарихтын өзі осыған алып келді деген тұжырымдар пайда
бола бастады. Керек десеңіз ауыл шаруашылық өнімдерін өнеркәсіп өнімдеріне
тікелей айырбастауды ұйымдастыруға тырысты. Шындығында, онын бәрі сәтсіз
аяқталды. С.Г. Струмилин ақшаның орнына еңбек бірліктері -тредаларды, ал
ағылшын экономисі Смит Фальтнер энергетикалық бірліктерді - энедаларды
пайдалануды ұсынды.
Осыған байланысты К. Маркс былай дейді: ақшаларды жоя отырып, біз
қоғамдык дамудын ең жоғары сатысында (коммунизмде) болуымыз мүмкін немесе
ең төменгі сатыға (алғашқы қауымдық құрылысқа) қайта оралар едік. Қанша
дегенмен де коммунизм - ол қиял, сондыктан да ақша болған, олар бар және
бола береді.
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді, бірақ тауар ерекше
жалпылама эквивалент.
Ақша - жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа
тауардын құны бейнеленеді және оның делдал ретінде қатысуымснен тауар
өндірушілер арасында еңбек өнімдерінің айырбасы үздіксіз жасала береді.
Жалпыға бірдей экнивалент ролі тарихи түрде алтынға бекітілген.
Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиеті, оның табиғи
қасиеті емес. К. Маркс айтқандай Табиғат ақшаны жаратпайды.Алтынға бұл
қасиет қоғаммен берілген.
Алтын жалпыға бірдей эквивалент ролін орындау үшін ең бір лайық тауар
болып қалып отыр.Біріншіден,ол ерекше табиғи сапаға ие:бөлінуі оңай:
бұзылмайды, тот баспайды, тек қана "патша арағында" (23 тұзды және 13
азот қышқылында) ериді. Екіншіден, ең бастысы алтын жоғары құнға ие. Қанша
дегенмен оның қорының аз болуы, алтынды өндіруге кететін еңбек шығындарының
өте жоғары болуына әкеліп соқтырады. Алтынды тұтыну жылдан-жылға өсуде. Ол
әр түрлі салаларда пайдаланылады - электроникадан бастап зергелік істерге
дейін, бірде өте жұқа қалындықпен, бірде балқытылған құймалар түрінде
кездеседі. Тек қана циферблаты 6 м диаметрдсгі Кремль курантына алтын
жалату үшін 26 кг алтын жұмсалады, мұндағы алтын жалату қалындығы 3 мк.
жуық. 4000 жылдардан бастап б.г. жэпс 1985 жылға дейін әлемдегі барлық
ондірілген алтын 90 мын т. кұрады. XX гасырда 60 мың тоннадан астамы
өндірілді, соның ішінде 30 мың тоннаға жуығы - екінші дүние жүзілік
соғыстан кейін өндірілген.
Ресей XIX гасырдың 20-жылдарында алтын өндіруден бірінші орында
болды. Өткен ғасырдың 40-жылдарында оның дүниежүзілік алтын
өндірісіндегі үлссі 40%-ды құрады.
Алтын өндіру қиын және капиталды көп қажет етеді. Сонымен, 1 кг алтын
алу үшін 3000 м орта терендіктегі тау қыртыстарының 100 тоннасын қайта
өндеуі қажет.
Алтынды ең коп өндіретін Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР) алтын
өндірушілердің еңбек ету жағдайы құлдардың өмірі сияқты: олар 40°С-ден
жоғары температурада терең жер астыларында жұмыс істейді. Мұнан бұрын, ОАР-
да әлемдік алтын өндірісінің 23-і өндірілсе, ал қазір 13-і ғана
өндіріледі.
Алтынды өндіру дүниежүзінде апатты жағдайда құлдырауда. Қазақстанда
160 алтын кең орындары бар. Соның ішінде 60-сы жұмыс ісгеп тұр және олардың
жылдық өнімі 1994 жылы 25 тонна алтынды құрады.
Алтын тек қана алтын валюта резервтерді ғана құрамайды, сонымен бірге
электронды-есептеуіш және компьютерлік техникаларды, түнгі механикалық
аспаптарды, синтетикалық талшықтарды жасау үшін де қолданылады.
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кез адамзатты толғандырды.
Бұныменен ежелгі уакыттарда ал-химиктер еңбектенді. Ежелгі Египетте жалған
алтын құймалары табылған. Біздің ғалымдар ұзақ уақыт іздеңу мен сынақтар
жүргізулсрі нәтижесінде нағыз алтынды мынадай құрамда алды: палладии 65%,
индий - 35%. Электр кедергісі алтынның техннкалық құймасына жақын. Жаңа
құйма қаттылығы алтыннан алты есе асып түседі.
Құрамын өзгерте отырып (палладий - 55%, индий -45%) червоидық алтын
алынды, бірак мұндай алтынды жасанды жасау бұл процестің тиімділігін
көрсетпеді. Қазіргі ядорлык физика атомдардан күкірт және сынаптан алтын
атомдарын алуға мүмкіндік берді. Бірақ жасанды алтынды жасау мүмкіндігі бұл
процесті тиімді етпейді. Мұндай алтыннын өзіндік құны өте жоғары және бұл
жолмен алынған металл табиғи алтынменен өзінің бағасының төмен болуына
байланысты нарықта бәсекеге түсе алмайды. Сонымен қатар, жасанды алтын
өнеркәсіпте, тіс салуда және зергелік бұйымдарды жасауда пайдаланылады,
бірақ еш уақытта ол жалпыға бірдей эквивалент ретінде бола алмайды. "Ақша -
зат емес, ол - қоғамдық катынас".
Олар шындығында қоғамдық қатынастарды тудырушылар болып келеді. Бұл
дегсніміз, когамнан бөлінген адамдар үшін ақша керек еместігін білдіреді.
Робинзон Крузоға олар керек болмаған. Батын бара жатқан кемеден құтқарылып
алынған заттар оған адам аяғы баспайтын аралда кажет болган, ал ақшалар
болса өзінің барлық құндылығын жоғалтгы.
Ақша - өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы белгілі бір
экономикалық қарым-қатынастарды көрсететін, тарихи даму үстіндегі
экономикалық катсгория болып табылады. Экономикалық категория ретінде
ақшаның мәні онын үш қасиетінін біреуімен көрініс табады.
– жалпыға тікелей айырбасталу;
– айырбас құнының дербес формасы;
– еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
материалдық құндылықтарға ақшаны айырбастау мүмкіншілігінін бар екендігін
көрсетеді. Социализм жағдайында бұл мумкіндік елеулі қысқарды және тік
қоғамдық жиынтық өнімді пайдалану және бөлумен ғана шектелді. Кәсіпорындар,
жер, орман, жер асты байлықтары сатылмады және сатып алынбады. Қазіргі
кезде жекешелендіру процестерінің жүруімен байланысты, жалпыга тікелей
айырбастау формасында ақшаны пайдаланудың көлемі едәуір көңілді.
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы ретіндс пайдалану тауарларды
тікелей өткізуменен байланысты емес. Ақшаны бұл формада қолдану жағдайлары
олар несие беру. бюджеттің кірістерін қарыздық берешектерді өтеу, мемлеттік
бюджеттің кірістерін қалыптастыру, өндірістік және өндірістік емес
шығындарды қаржыландыру, Ұлттық банктін несиелік ресурстарды басқа
банктерге сатуы және т.б.
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,олардың
ақша көмегімен өлшенуі мүмкін құнын анықтау арқылы көрінеді.
Ғалым-экономистердің арасында алтынның ақшалай тауар ретіндегі ролі
туралы әр түрлі көзқарас бар. Біреулер алтынның демонетизациялануы
аяқталып, ол жалпыға бірдей эквивалент және ақша қызметтерін атқару ролін
орындауды толығымен тоқтатты дейді. Құнның ақшалай формасынан жалпылама
немесе жайылыңқы формасына қайтып келді. Несие ақшалар жалпыға бірдей
эквивалент рсетінде жүрді. Алтын, ақшаның классикалық қызметтерін атқаруды
жалгғастыруда дейді екінші біреулер. Ал, енді үшінші біреулер, екслсгсп
слдсрдің ішіпде алтын айналысы жоқ. Төлем, аііналыс жгже корлану кұралы
болып, алтын белгілері -(қағаздай белгілері) қағаз және несие ақшалар
қызмет атқарады. Бірақ та алтын дүниежүзілік ақша болып қалып огыр десек,
онда ол жалпыға бірдей эквивалентті білдіреді
.
2 Бөлім.Ақша қаражаттарының есебі.
2.1.Кассадағы ақша қаражаттар есебі.
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассир - материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдықтолық жеке
дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақы мен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дар
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 2310 Кассадағы қолма-қол ақша бөлімшесіні
активті жинақтаушы шоттарында:
1010 "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-кол акша" және 1020-Кассадағы
шетелдік валюта түріндегі қолма-қол акша" шоттарында жүргізілед.
"Кассадагы ұлттық валюта түріндегі қолма-кол акшаның" есебі Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу
тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға акша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады,
оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе
занды түлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны
туралы түбіртек (квитанция) (ордердін киынды бөлігі) беріледі. Төлемдерге
ақшаны қабылдаған кезде кассир "Төлем таңбаларын аныктау тәртібін"
басшылыкка алуға міндетті. Кассаға кабылданған теңге сомасы жазумен
жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады. Толтырылған кассалық кіріс
ордері төменде келтіріліп отыр.
Кесте 1
Кесте 2
Кесте 3
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұксат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса
ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені — жазумен, тиынды —
сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық шыгыс ордері жоғарыда келтірілді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
"Сенімхат бойынша" деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостка (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айкын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.
Жалакы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тізімдемесі (ведомосы) бойынша таратылады, оның қас бетінде
(титул) ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған
басшы мен бас бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем тізімдемесіне
еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-тегінің тұсына
мөртабан соғады немесе "Депозитке салынды" деп қолымен жазып белгі соғады,
берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі; тізімдемеде нақты
төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде жазылады. Егер
төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын болса, төлем
тізімдемесінде: "Тізімдеме бойынша ақша таратқан (қолы)" деген жазу
жазылады. Толтырылған төлем тізімдемесі 222 б. келтіріліп отыр. Касса
ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және
шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс
касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың (жалакы, сыйлықтар, стипендиялар, іс сапарға төленген және басқа
да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Егер ақша каражаттарының
нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс
және шығыс касса кұжаттарын тіркеу журналында тек кұжаттың толтырылған
күні, нөмірі мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың
рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас
бухгалтердің колдарын; олардың дүұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген
қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан
кейін ордерге кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп
басылады немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып "Алынды"
немесе "Төлеңді" деп белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (ү. №КО-4)
жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы
парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардын бірін (көлбеу
сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады;
екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі кағаз арқылы бергі және сыртқы бетін
толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің
бет жағынан ("Басталған күніне дейінгі қалдығы" деген жолдан кейін)
басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай
келетіндей етіп парақты киылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін
жыртылатын парактың бөлігін жыртылмайтын бөлігінін бет жағына салып,
парақтын жыртылмайтын бөігініңсырткы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды
одан әрі жалгастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды.
"Соның ішінде жалакыға" деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалакыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да
көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет
жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені жөніндегі кұжаттын нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы
(кіріс, шығыс) көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінін аяғында кассир
берілген ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы калдықты есептейді.
Өшіру мен ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді.
Түзетулерге кассир мен бас бухгалтердің қол койылуы керек.Кассирдің
есебіңде корреспонденцияланатын шотгарға белгі жасалады,содан соң оның
деректері 1010 — "Кассадағы ұлттык валюта түріндегі қолма-кол акша" шотының
дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне
көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттын кредиті мен дебеті
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің
түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші
жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас
кітаптағы 1010 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 - "Кассадағы ұлттық валюта
түріндегі қолма-қол ақша" шоты дебеттеліп, мына төмендегі шоттары
кредиттеледі: 1040"Есепайырысу шотындағы колма-кол акша" шоты— кассағаесеп
айырысу шотынан алынған сомаға;
2150"Қызметкерлердің және баска да адамдардың қарыздары" қызметкерлердің
есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар, талан-таражға түскен
сомалар және т.б. бойынша кассаға еткізілген карыздар;
6010 "Дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс",
"Сатып алынған тауарларды сатудан түскен табыс", - "Басқа табыстар" шоттары
материалдар, жұмыстар мен қызметтер үшін қолма-қол ақшамен есеп айырысқан
кезінде.
Кассадан ақша берілген кезде 1010-шоты кредиттеледі және мына төмендегі
шоттары дебетгеледі:
3350 "Персоналдармен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу" шоты - кәсіпорын
қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
2150 "Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары" шоты — кәсіпорын
кызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;
1040"Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шоты — кәсіпорынның есеп айырысу
шотына өткізілген, депозитке салынған жалақы және басқа да түсімнің
сомасына.
"Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның" есебі. Шетел
валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер-"Кассадағы шетелдік
валюта түріндегі қолма-қол ақша" шотын ашады. Валюта кассасындағы есеп
субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі,тек оның айырмашылығы
мынадай: кіріс және шығыс касса ордерлерінде, касса кітабында қаражаттар
сомалары шетел валюталарымен және теңгеге айналдырылған түрінде
көрсетіледі.
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары
үлкен көлемде жүргізілген кезде жеке машино граммалардың және басқа да есеп
регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.
Валюта түскен кезде 1020-шоты дебеттеледі де және мына төмендегі шоттар
кредиттеледі:
1250-"Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша" шоты — валюта шотынан
валюта түскен кезде;
1210- "Алынуға тиісті карыздар" шоты - кассаға алынған валюта түсімінін
сомасына;
6250- "Бағам айырмашылығынан түскен табыс" шоты — тиісті шетел
"валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам
айырмашылықтарының сомасына;
1250-"Қызметкерлер мен басқа да адамдардың карыздары" шоты — есеп беретін
адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.
Валюта кассасынан валюта берген кезде – 1020 шот кредиттеледі және мына
төмендегі шоттар дебеттеледі:
1250"Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары" шоты - есебіне
берілген шетел валютасының сомасына;
1050- "Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша" шоты - валюта шотына
өткізілген валюта сомасына;
7430- "Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар" шоты - тиісті валюталарға
қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам айырмашылықтары
сомасына.
Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі. Коғамдык
тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты
олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша қаражаттары бойынша
түсетіндіктен,оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді.
Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады. №1034 6 тамызда шыккан
Казакстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен
есеп айырысатын барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің (әсіресе, сауда
және қызмет көрсететін кәсіпорындар) Ережесі бекітілген. Аталған ережеде
тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын (ГЖЖЦ) енгізуді ұсынған
болатын.
ТЖБКМ көмегімен есептеуді жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші
субъектілер тауарын сатып алушыларға бақылаушы-кассалық машинаның чегін
беруге міндетті, өйткені ол сатушы мен сатып алушының арасындағы алып-сату
келісім-шарты бойынша міндеттемелерінің орындалуын қуаттайды.
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден
өткізеді. Оны тіркеуден өткізу үшін келесідей құжаттарды ұсыну керек: арыз,
заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі,
БКМ (бақылаушы-кассалық машина) паспорты; қолма-қол ақшаны тіркейтін
журналы т.б. Арыздың нысаны төменде келтірілген Салық органдары арыз
бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-ның белгіленген талапка сәйкес
келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын ТЖБКМ-на карточкасын береді.
БКМ-ның пайдалану мерзімі біткен соң салық органына қайтарылады. БКМ
қондырған кезде салық органының өкілетті инспекторы тыңшылықты жадында
сақтайтын қондырғыға пароль енізеді. Пароль шаруашылық жүргізуші
субъектінін тіркеуден өткен салық органдарында сақталады.
Кесте 4
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1020 "Операциялық кассадағы
қолма-қол ақша" аралық шоты дебеттеледі және мына шоттар кредиттеледі:
6010- "Дайын өнімдер (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен кіріс",6010
"Көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтерінен
түскен табыс" шоттары және басқа да шоттар-кассаға алынған түсімнің
сомасына;
1210— "Алынуға тиісті қарыздар" шоты - сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің кассаға алынған сомаға.
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде — 1010 шоты дебеттеледі
де, ал 1010 шотының "Операциялық кассадағы қолма-қол ақша" субшоты
кредиттеледі.
2.2.Банктегі есеп шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар есебі.
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші
тараптарға (жақтарға) тиесілі ақша сомаларын аудару (беру) жөніндегі
ұйғарымын орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне
алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден
тұрады: (жақтардың) реквизиттері; келісім мәні немесе келісім-шарттың
жасалған нәрсесі; салық қызметі органдары берген салық төлеуші-шоты есінің
тіркеме нөмірі;банктің көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу
тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да жағдайлар
қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті — заңды тұлға мен оның
жекелеген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасау
үшін: қойылған қол улгілері және мөр таңбасы (оттискісі) бар құжаты (мұның
үлгісі төмеңде келтіріліп отыр); клиенттің салық есебіне қойылғанын
растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты
(жеке тұлғаның үлгісі де төменде келтірілген); аудандық еңбек және халықты
әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің
Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретіңде
тіркелгеңдігі жөніңдегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты;
мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден)өткендігін растайтьін өкілетті
органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған
теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан Республикасы заң тәртібімен
бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың (құжаттардың) көшірмесі
(көшірмелері) тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне
хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта
қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы
жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру
(жеткізу) қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған
болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есеп шоттары
бойынша операцияларды тоқтату (кірістерден басқа) Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына (тосқауыл
қою) немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетгі органдардың тиісгі
шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банкітегі есепшоттары бойынша
операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді (қаулыларды) қабылдаған тиісті
органдардың жазбаша хабарлаңдыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге
асырылады.
Жаңадан ашылатын занды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына
сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол
үшін банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал
мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.
Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін банкте келесі
құжаттар пайдаланылады.
Қолма-кол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына
қосып есептеу үшін түсім каражатгарын және қолма-қол ақшамен салынатын
басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы.Хабарлама сиямен бір
дана етіп жазылады;қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және ол кассаның
шығыс ордеріне қоса тіркеледі (хабарлама төменде келтіріліп отыр) .
Кесте 5
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 "Есеп айырысу
шотындағы қолма-қол ақша" шотында жүргізіледі. Субъектілер шоттары бойынша
банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі
болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші
субъектіге беріледі, екіншісі – бет есебі болып қалады.
Көшірме атқарушының қойған колымен және банкгің "көшірме үшін" мөрінің
таңбасымен (оттискісімен) расталынады.
Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның
орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен
бекітілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге қол
қойған операцияны жүргізуші қызметкердің колымен бірге штамп және осы
құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні ( датасы )
көрсетілген календарлық штемпелі қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе
екінші болып қол кою кұқығы бар адамдарға субъектінің келісімі бойынша
бекітілген мерзімде беріледі. Көшірмелер субъектілерге почта арқылы
жіберілуін немесе банк клиенттері үшін қолайлы жерде орналастырылған
абоненттік жәшік арқылы жіберілуі мүмкін.
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке
карточкада қойған қолы болуы керек. Банк көшірмесі төменде келтіріліп отыр.
Банк көшірмелері оған коса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің
қате аударған сомаларының мән-жайын анықтағанға дейін 1040- "Есеп айырысу
шотындағы қолма-қол ақша" шоты кредитінен 2180-"Басқа да дебиторлық
карыздар" шотының дебетіне есептен шығарылады, ал есепке алынған сомалар
1040-шоттың дебеті және 3390-Басқа да кредиторлық қарыздар" шотының
кредиті бойынша көрініс табады.
Кесте 6
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Занды тұлға - шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде,
немесе занды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш
жылдан астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары
жабылады, ал басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъект осы жөнінде он күндік мерзім
ішіңде шот иесінің банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама жасауы
тиіс.
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі
өзгергенде — шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге кайтаруы
керек.
Есеп айырысу шоты бойынша мынадай шаруашылық операциялары көрініс табады:
1040 – “Есеп айырысу шотындағы колма-қол акша" — шоты дебеттеліп, мына
төмеңдегі шоттары кредиттеледі:
1010 - "Кассадағы ұлттың валюта түріндегі қолма-кол ақша" шоты — кассадан
келіп түскен түсім және депоненттелген еңбек ақы сомасы;
1210 - "Алынуға тиісті карыздар" шоты — сатылған өнім, жұмыс пен қызмет
төлемакысына;
4410 – “Тауарлы-материалдык босалқылармен жабдықтау үшін алынған
аванстар", 4410- "Орындалатын жұмыстар және көрсетілетін кызметтер үшін
алынған аванстар" шоттары — сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден
алынған аванстарына.
1040- “Есеп айырысу шотындағы қолма-кол ақша" шоты кредиттеледі де, мына
шоттар дебеттеледі:
3310 – “Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу" шоты —
алынған өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
жабдыктаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлемакысына;
1010 - "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі колма-қол ақша" шоты — еңбек
ақыға, іс-сапарларға және баска да шығыстарға жұмсауға арналған кассаға
алынған сомасына;
2000 – Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар сомасына
1150 - "Акциялар", 1130-“Облигациялар", 1110 - "Басқа да қаржылык
инвестициялар" шоттары — сатылып алынған акциялар (қайта сату үшін),
облигациялар, банктердегі депозит шоттарына салынған салымдарына;
2910 - "Тауарлы-материалдық құндылықтар мен жабдықтау үшін берілген
аванстар", 2910 - "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін
берілген аванстар" шоттары — жабдықтаушылар мен мердігерлерге төленген
аванс сомаларына;
3010 - "Банктер несиелері", 3020-"Банктентыс мекемелерден берілген
несиелер" шоттары — есеп айырысу шотынан өтелген банк несиелері мен заем
каражаттарының сомасына;
- "Еншілес серіктестіктерге қарыздар", - "Тәуелді серіктестіктерге
қарыздар", "Бірлесіп бакыланатын заңды тұлғалрға қарыздар" шоттары —
еншілес және тәуелді серіктестіктерге есеп айырысу шотынан қарыздарды
өтеуге;
3130 -"Қосылған құн салығы", 3140-'Бюджетпен басқа да есеп айырысулар"
шоттары - салықтар бойынша бюджетке төлемдер төленгенде;
3250 -"Жеке және мүліктерін сақтандыру бойынша есебі" - жеке және
мүліктерін сактандыру бойынша қарыз сомасын төлегенде;
3110 - "Төленетін ағымдағы табыс салык" — бюджетке корпоративтік табыс
салығын төлегенде.
Резиденттер арасындағы жасалатын төлем операцияларының барлығы,
нормативтік актілерде қарастырылғаннан басқасы, тек теңге түрінде
жүргізілуі тиіс. Қазақстан Республикасындағы резиденттер және резидент
еместер арасындағы валюталық операциялар ұлттық банкіктің нормативті
құқықтық актілерінде, салық пен кеден заңдарында, қарасытырылғаннан басқа
жағдайларда, өкілетті банктер және банктік емес қаржылық мекемелер арқылы
жүргізіледі.
Валюталық операцияларды жүргізу үшін 24 желтоқсан 1996 жылғы № 54-1
Валюталық реттеу туралы Қазақстан Республикасының заңы және 20 сәуір
2001жылғы №115 Ұлттық банкінің қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасында валюталық операцияны жүргізудің Ережесі негізі болып
табылады.
Қазақстан Республикасында валютаны реттеудің негізгі органы болып
Ұлттық банкі саналады. Кез келген валюталық операцияны өкілеттілігі бар
банксыз жасауға рұқсат етілмейді. Осындай операцияларды жасау үшін өкілетті
банктер заңды тұлғалар үшін валюталық шоттар ашады.
Заңды тұлғалар – резиденттері өкілетті банктердегі шетелдік валютада
және оларды 2 маусым 2000 жылғы №266 Қазақстан Республикасының банктердегі
клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртіптері туралы
Нұсқауда қарастырылған болатын.
Заңды тұлғалардың өкілетті банктердегі есеп шоттарына қолма-қол
ақшасыз тәртіппен келіп түскен шетедік валюта шектеусіз түрде есепке
алынады.
Заңды тұлға – резиденттердің экспортталған тауары ( қызметі, жұмысы)
үшін төлеи ретінде алған валютасы, 120 күннен аспайтын мерзімді, міндетті
түрде банк шотарына кірістелуі керек.
Заңды тұлғалар-резиденттер, редидент еместердің пайдасына төлемдер
жүргізген кезде, өкілеттті банктерге тиесілі тәртіп бойынша әзірленген
құжаттарды ( келісімдер, контрактілер, инвеойстар, коносаменттер, т.б.)
тапсыруы тиіс. Лицензия немесе бұл бойынша талап Ұлттық банкіде тіркелегні
жөнінде куәлік талап етілетін операциялар жүргізілген жағдайда заңды тұлға-
резиденттері өкілетті банкке тиісті құжаттарын тапсыруы тиіс.
Өкілетті банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты қосымша
ақпараттар мен құжаттарды талап етуге құқылы.
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша
төлемдер екі жақтың кез келген валюта түріндегі келісімдері бойынша жүзеге
асырылады. Резиденттер мен резидент еместердің өкілетті банктер арқылы
жүзеге асырылатын ағымдағы операциялары шектеусіз жүргізіледі.
24 желтоқсан 1996 жылғы Валютаны реттеу туралы Заңдарына және 31
наурыз 2001 жылғы №88 ҚР ҰБ басқармасының қаулысымен бекітілген Капитал
қозғалысымен байланысты валюталық операцияларын тіркеудің Ережелеріне
сәйкес қаражаттардың резидент еместерден резиденттердің пайдасына көшуін (
орын ауыстыруын) қарастыратын капитал қозғалысына байланысты операциялардың
есебін жүргізу және ұйымдастырудың тәртібі сол аталған қаулымен
белгіленген.
Капитал қозғалысымен байланысты Қазақстан Республикасына келіп түсетін
100 мың АҚШ долларынан астам немесе соған сәйкес басқа валюталық
операцияларынан түскен қаражаттар ( мүліктерді) міндетті түрде тіркеуге
жатады:
- резидент еместерден 120 күннен астам мерзімге алынған несиелер
лизингіні де қоса алғанда;
- резидент еместердің экспорттық-импорттық мәмілелеріне сәйкес алған
несиелері;
- резидент еместердің төлем ретінде интеллектуалды меншік обьектісін
толық әрі айрықша құқын берген жағдайда;
- резидент еместердің төлем ретінде қозғалмайтын мүлікке қатысты
мүліктік құқын берген жағдайда;
Бұл операцияларды тіркеу дегеніміз, ондағы тиесілі келісім-шарттарды
тіркеу және әрекет етіп тұрған заңмен белгіленгендей, келісім-шарттардың
тіркелген тәртібі бойынша нақты қаражат қозғалысы туралы тоқсан сайын
мәлімет беріп отыру болып табылады. Заңды тұлға резидент өзінің келісім
шартын тіркеген орны бойынша тіркелген келісім шарттың әрекет ету кезінде
болған барлық өзгерістері мен қосымшалары туралы хабарлап отыруға міндетті.
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден
резиденттердің пайдасына көшуін ( орын алмастыруын) қарастыратын валюталық
операциялардың түрлері тәртіп бекітілген келісім тәртіп бойынша
жүргізіледі: 120 күннен астам мерзімге несиелер ( кредиттер) алу; 120
күннен астам мерзімде жасалынған экспорттық – импорттық мәмілелерге
байланысты есеп айырысуларды жүзеге асыру; инвестициялар; мүліктік және
қозғалмайтын мүліктерге қатысты басқа да құқықтарға төленетеін аударымдар
болан жағдайда жүзеге асады.
Заңды тұлғалар-резидент еместермен валютасында есеп айырысулар
олардың есеп шоттарындағы қолында бар валюталық қаражаттарының шегінде
қолма-қолсыз тәртіппен жүзеге асырылады. Валюталық қаражаттардың шығу тегі
жариялы болуы және келесі көздерден заңды түрде алынуы тиіс; экспорттық
валюталық түсім; жарғылық капиталға төленетін жарналар; резидент еместерге
қаржылық жәрдем (грант) беру; өкілетті банктерден, шетелдік банктерден,
қаржылық мекемелерден және басқа шетелдік заңды тұлғалардан алынатын
несиелер, несиелер, сондай-ақ жеке тұлғалар-резидент еместер берген
қарыздар; өкілетті банктер және айырбас пунктері арқылы ішкі саудада (
рыногында) теңгеге сатып алынған валюта.
Заңды тұлға резиденттерінің банк шоттарында шетелдік валютасында қолма-қол
ақшасынан резиденттік емес еңбеккерлеріне жалақы төлеу үшін және қызмет
бабы бойынша еңбеккерлердің шетелдік іс-сапарларға шығуына байланысты
кеткен шығыстарын жабуға алынуы мүмкін. Осы қаражатты алу үшін заңды-тұлға
резиденттері өкілетті банкісіне тиісті дәрежеде рәсімделген құжатты ұсынады
(іс-сапар туралы бұйрык, іс-сапарынын шығыстарына жасалған сметасы, жалакы
төлеу туралы өтініш т.б.).
Занды тұлғалар — резиденттердің үшінші жақтар үшін контракт бойынша
ақы төлеу валюталық операцияларына, сондай-ақ қолма қол ақша түрінде есеп
айырысуларына тыйым салынады. Салық салудың ресми деңгейін Ұлттық банкінің
бағамдық негізінде анықталған деңгейінде алынады және ол баспа сөзде
жарияланады.
Өкілетті банктер мен айырбас пунктері арқылы шетел валюталарын алып-
сату арқылы екі жақты мәмілелер кезінде сатып алушылар мен сатушылардың өз
беттерінше анықтаған бағамдық деңгейін алуға құқылы.
Резидент — заңды тұлғалар ішкі валюталық нарығында шетелдік валютаны
және тек резидентеместермен есеп айырысу үшін шетел валютасында несие
алуына болады және шетел валютасында банкіден алған несие бойынша
міндеттемелерін орындайды. Шетел валютасында несиелер қолма қол ақшасыз
тәртіппен беріледі.
Валюта шоты бойынша жасалатын операциялар мына төмендегі құжаттармен
рәсімделеді,оның толтырылған үлгісі төменде келтіріліп отыр.
Банк мөрімен (штампымен) және кассирдің, орындаушы мен бақылаушының қойған
қолдарымен куәландырылған банктік валюталық кіріс ордері валюталық шығыс
касса ордерін толтыру үшін негіз болып табылады.
Қолма-кол валютаны беру Тапсырмамен (валюталық шығыс ордерімен)
рәсімделеді, оның толтырылған үлгісі төменде келтіріліп отыр. Банк
куәландырған тапсырманың (валюталық шығыс ордерінің) көшірмесі валюталық
кіріс касса ордерін жазу үшін негіз болып табылады.
Кесте 7
Шетелдердегі бенефициарға (алушыға) валюта қаражаттарын аудару
"Аударуға берілетін етінішті" жазу аркылы рәсімделеді, ол төменде
келтіріліп отыр.
Валюта шоттары бойынша операциялардын есебі 1050-"Ел ішіндегі валюталык
шоттардағы колма-кол акша" және 1050 елдердегі валюталық шоттағы қолма-қол
ақша" - шоттарында жүргізіледі.Аталған және басқа да құжаттардың негізінде
банк валюталық шотының бет есебіне тиісті жазуын жазады, ал оның көшірмесі
кәсіпорынға жіберіледі.
Валюталық шот онын иесінін өтініші бойынша жабылады, содан соң осы
өтінішін өзіне қызмет көрсететін банк мекемесіне жіберіледі. Шот жабылған
жағдайда, сондай-ак субъектінің атауы өзгерсе немесе шоттың нөмірі өзгерген
жағдайда шот иесі валюталык шоттағы каржының калдығын растайтын құжатты
өтінішке қоса тіркеуге міндетті.
Валюталык бақылау. Барлық резидентеместердің валюталық операцияларды
жүзеге асырған кезде валюта заңының сақталуын қамтамасыз етуі валюталық
бақылаудың мақсаты болып табылады.
Валюталық бақылаудың негізгі бағыты операциялардың қолданылып жүрген
заңға сай келуін, шетел валютасымен төлеудің негізділігін тексеру;
валюталық операциялар бойынша, сондай-ақ резидент еместердің Қазақстан
Республикасының валютамен операциялары бойынша есепке алу мен есеп берудің
толықтығы мен нақтылығын тексеру болып табылады.
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары
және агенттері арқылы жүзеге асырылады
Қазақстан Республикасының заңына сай валютаны ретке келтіру
міндетгерін жүзеге асыру құқығы бар Мемлекеттік органдар, Қазақстан
Республикасындағы валюталық бақылау органдары болып табылады.
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жүргізген кезде валюталық
заңның сақталуын бақылау міндеті жүктелген өкілеттіктеріне берілген
банкіден тыс қаржы мекемелері мен өкілеттігі берілген банкілер валюталық
бақылаудың агенттері болып табылады.
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін валюталық
бақылау агенттерін жұмысқа тартады және олардың тиісті тапсырмаларды
орындауы үшін біршама құқықтарды береді.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырып жатқан
резидент те, резидент емес те республиканың заңымен белгіленген тәртіппен
осы операцияларға қатысты ақпараттар мен тиым салынған құжаттарды валюталық
бақылау агенті мен оргаңдарына беруге міндетті: өзінің үй-жайына,
құжаттарға және автоматталған базалық мәліметтерге кіруін қамтамасыз егуді;
тексеру барысына да, сондай-ақ олардың нәтижесі бойынша да түсінік беруге;
валюталық бақылау органдарының талаптарын орындауы тиіс.
Шетел валютасын сатып алу. Заңды тұлға-резиденттер шетел валютасын
ішкі саудада тек резидент еместермен есеп айырысуды жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және оны жетілдіру
жөніндегі ғалымдармен оқымыстылардың ой-пікірлері
1.1.Ақша қаражаттардың сипаттамасы және есеп айырысу нысандары ... ... ...5
1.2.Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру
жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .7
2 Бөлім.Ақша қаражаттарының есебі.
2.1.Кассадағы ақша қаражаттар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2.Банктегі есеп шоттардағы ұлттық валюта
түріндегі ақша қаражаттар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..18
3 Бөлім.Ақша қаражаттар есебін жүргізу ерекшеліктері.
3.1.Төлем тапсырмаларымен есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..31
3.2.Вексельдер арқылы есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3.3.Төлем карточкаларының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 53
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік
есептің ролі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр
түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға
субьектінің нарықтан іс-қимылын анықтап, бәсекелес-субъектіні айқындауға,
сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы,
уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып
табылады.
Қазіргі заман бухгалтерлері - бухгалтерлік есеп ауқымында алған терең
кәсіби білімі арқылы экономикалық талдау мен аудит дағдыларын игеруі,
сондай-ақ өндіріс процестерін басқара білуі тиіс. Ол Қазақстан
Республикасының азаматтық құқықтары мен заңнамаларды есепке ала отырып. әр
түрлі экономиканың шешімдер қабылдап. ұйымның келешектегі қызметін
жоспарлай білуі тиіс.
Курстық жұмыс төмендегідей сұрақтарды қамтиды:
– Ақша қаражаттардың сипаты және есеп айырысу нысандары
– Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды
жетілдіру жетістіктерін
– Кәсіпорынның есеп қаржылық жұмысының ұйымдастырылуын
– Ақша қаражаттар есебінің маңызы мен міндеттерін
– Кассадағы ақша қаражаттар есебін
– Банктегі есеп шоттағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар
есебін
– Төлем тапсырмалары мен есеп айырысуын
– Вексельдер арқылы есеп айырысуын
– Төлем карточкаларының есебін.
Кассадағы ақшаның есебін жүргізу үшін кассир тағайындалады.Кассир
материалды жауап беретін адам.Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны
төлеу және аудару төлем тапсырманы ұсыну,чектерді беру,вексельдерді
беру,төлем карточкасын пайдалану.Төлемдерін ұсыну әдістері арқылы жүзеге
асырылады.
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген сомманы бейнефициаардың көмегімен
ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-алушының ақшаны аударғаны туралы
тапсырмасы болып табылады.Сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын
қатаң нысанда белгіленген төлем құжаты вексель деп аталады.
Қазақстан әлемінің кез-келген нүктесінен автоматталған ақша аударымен
жасау мақсатында төлем карточкаларын пайдаланады.Төлем карточкалары-бұл
ақша қаражатына терминал және басқа да қондырғылар арқылы қол
жеткізу,валютаны айырбастауға қолма-қол ақшаны жасауға мүмкіндік береді.
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және оны жетілдіру
жөніндегі ғалымдармен оқымыстылардың ой-пікірлері.
1.1.Ақша қаражаттардың сипаттамасы және есеп айырысу нысандары.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сақтап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда, ал қажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінін нормативтік құжаттарымен
беліленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асп түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзегеасырады. Бұл
келтірілген мәлімет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,
келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы
көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы
керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-
тен аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары — бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шартгың
қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинактық және корреспонденттік болып
бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар — банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинак шоттары — бұл да банктік шоттар, бірак
олар жеке және занды тұлғалар үшін, сондай-ақ занды тұлғаның оқшаланған
бөлімшелері үшінде ашылады.
Шетелдік валютадағы қаражаттардың колда бары мен козғалысын есептеу үшін
субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол сырткы
экономикалық кызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект
үшін ашылады. Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларының шоттарын және
басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерінің әмірі бойынша есептен
шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы қаражатты есептен шығаруға
соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсатымен және қолданылып жүрген
заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер зандарда өзгеше
көзделмесе, субъектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге
асады.Кассаны түгелдеу кассада тұрған ақша белгілері мен басқа да
құндылықтардың нақты бар болуы тексеріледі.Қатаң есептегі бланкілері де
тексеруден өткізіледі.Кассадағы ақша белгілері мен басқа да құндылықтардың
нақты бар болуын есептеу кезінде қолма қол ақшалар,құнды қағаздар
(акциялар,облигациялар,чектер,вексе льдер,коносаменттер және заңға сәйкес
құнды)
Түгелдеу актісінде ақша қаржысының бар болуы түгелдеу күні жасалған
есепке алудың мәліметтерімен салыстырылады және нәтижесі анықталады. Кем
шығу немесе артық шығу табылған жағдайда актіде оның пайда болу себебі және
сомасы көрсетіледі.
Кәсіпорын кассасында сақталатын құнды қағаздар мен ақша құжаттарын
түгелдеу оларды парақтап қайта есептеу жолымен жүргізіледі. Тексеріс
құжаттардың жекелеген түрлері бойынша актіде атауы, нөмірі, сериясы және
нақтылы бағасы көрсетіліп жүргізіледі (қолда бар ақша қаржысын түгелдеудің
актісі жоғарыда келтірілген).
Жол үстіндегі ақша қаражаттарын түгелдеу осы шотта тұрған сомаларды:
банк мекемелері, байланыс бөлімшелері берген квитанцияларының деректерімен
бірге түсімді өткізу кезінде, банк инкоссарторларына түсімді өткізуге
берілетін жолдама тізімдемесінің көшірмесін өткізу кезінде және т.с.с; бас
кәсіпорынға аударылған сомалар бойынша немесе керісінше одан түскен
сомалармен катар олардан мерзімі, тапсырманың нөмірі, сомасы және аударымды
кабылдаған банк мекемесінің немесе байланыс бөлімшесінің атауы көрсетіліп,
түскен мәлімдеме (авизо) деректерімен бірге салыстырып тексеру арқылы
жүзеге асырылады.
Банктерде есеп айырысу (ағымдағы), валюталық және арнайы шоттарда тұрған
ақша қаражаттарын тізімге алу, кәсіпорын бухгалтериясының деректері бойынша
берілген деректермен салыстырып.тексеру арқылы жүзеге асырылады.
Ақша каражаттарын, құнды қағаздарды және қатаң есеп беру бланкілерін
түгендеу олардың қалдыктарымен салыстыру аркылы жасалады.
Ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың артык шыққан сомалары кіріске
алынуға тиісті: ол кезде 1030,1070,1010,1020 шоттарды дебеттеліп,6160 шоты
кредиттеледі.
Кем шыққан ақша қаражаттары мен құнды кағаздар етеуі үшін материалды
жауапты тұлғаның есебіне шығарылады:
2180 шоты дебеттеліп, 1030,1070,1010,1020 кредиттеледі.
Егер де кінәлі тұлғалар табылса, онда 2180 шоты кредиттеліп 2150 шоты
дебеттеледі, яғнио 2180 шоты жабылады.
Егер де кінәлі тұлғалар табылмаса, онда кем шыққан сомасы 2180 кредитінен
7210 шоттың дебетіне есептен шығарылады.
1.2.Ғалымдар мен тәжірибешілер еңбектеріндегі ақша қаражаттарды жетілдіру
жетістіктері.
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі және
тауар айналысының болуына негізделеді. Кез келген тауар айналысында ақша
айырбас құралы болып табылады. Тауар және ақша бір-бірінен бөлінбейді. Ақша
айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайды.
Бірақ XVI ғасырдың басында (1516 ж.) утопиялық социализмнің негізін қалаушы
Томас Моор өзінің "Жаңа Утопия аралы және мемлекеттің үздік құрылымы туралы
алтын кітап" деген еңбегінде: "Алдау, ұрлау, тонау... кісі өлтіру заң
тәртібімен қатаң жазаланатынын кім білмейді, әйтсе де бұл жөнінде алдын ала
ескертілмеу мүмкіндігі бар жерде алдымен ақша құрымай, олар да жоғалмайды,
сон-ымен бірге, ақшаның жоғалуына байланысты адамдардыи аландаушылыгы,
қайғысы, қиыншылыктары және ұйкысы; түндері де ұмытылар еді. Егер ақша адам
өмірінен алысталынатын болса, онда тіпті ақша қажеттілігінен туған
кедейліктің өзі де жойылар еді"'.
Ол аздай Т. Моор тағы былай деді: "Қай жерде болсын барлық нәрсені
ақша өлшемімен өлшейтін болса, онда ол жерде мемлекетгік істердің табысты
және дұрыс ағысының болуы мүмкін емес" .
XIX г. Социал угопистері Прудон, Оуэн, Грен және басқалар ақшаға теріс
көзқараста болды. Прудои тауар өндірісін сақтай отырып, ақшаны жоюдың
жобасын ұсынды және оны дәлелдемек болды.
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды. Қазан революциясынан (1917) кейін,
азамат соғысы жылдарында ақшаның құнсыздануы байқала бастаған кезде ақшаны
жою сәті келеді, яғни тарихтын өзі осыған алып келді деген тұжырымдар пайда
бола бастады. Керек десеңіз ауыл шаруашылық өнімдерін өнеркәсіп өнімдеріне
тікелей айырбастауды ұйымдастыруға тырысты. Шындығында, онын бәрі сәтсіз
аяқталды. С.Г. Струмилин ақшаның орнына еңбек бірліктері -тредаларды, ал
ағылшын экономисі Смит Фальтнер энергетикалық бірліктерді - энедаларды
пайдалануды ұсынды.
Осыған байланысты К. Маркс былай дейді: ақшаларды жоя отырып, біз
қоғамдык дамудын ең жоғары сатысында (коммунизмде) болуымыз мүмкін немесе
ең төменгі сатыға (алғашқы қауымдық құрылысқа) қайта оралар едік. Қанша
дегенмен де коммунизм - ол қиял, сондыктан да ақша болған, олар бар және
бола береді.
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді, бірақ тауар ерекше
жалпылама эквивалент.
Ақша - жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа
тауардын құны бейнеленеді және оның делдал ретінде қатысуымснен тауар
өндірушілер арасында еңбек өнімдерінің айырбасы үздіксіз жасала береді.
Жалпыға бірдей экнивалент ролі тарихи түрде алтынға бекітілген.
Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиеті, оның табиғи
қасиеті емес. К. Маркс айтқандай Табиғат ақшаны жаратпайды.Алтынға бұл
қасиет қоғаммен берілген.
Алтын жалпыға бірдей эквивалент ролін орындау үшін ең бір лайық тауар
болып қалып отыр.Біріншіден,ол ерекше табиғи сапаға ие:бөлінуі оңай:
бұзылмайды, тот баспайды, тек қана "патша арағында" (23 тұзды және 13
азот қышқылында) ериді. Екіншіден, ең бастысы алтын жоғары құнға ие. Қанша
дегенмен оның қорының аз болуы, алтынды өндіруге кететін еңбек шығындарының
өте жоғары болуына әкеліп соқтырады. Алтынды тұтыну жылдан-жылға өсуде. Ол
әр түрлі салаларда пайдаланылады - электроникадан бастап зергелік істерге
дейін, бірде өте жұқа қалындықпен, бірде балқытылған құймалар түрінде
кездеседі. Тек қана циферблаты 6 м диаметрдсгі Кремль курантына алтын
жалату үшін 26 кг алтын жұмсалады, мұндағы алтын жалату қалындығы 3 мк.
жуық. 4000 жылдардан бастап б.г. жэпс 1985 жылға дейін әлемдегі барлық
ондірілген алтын 90 мын т. кұрады. XX гасырда 60 мың тоннадан астамы
өндірілді, соның ішінде 30 мың тоннаға жуығы - екінші дүние жүзілік
соғыстан кейін өндірілген.
Ресей XIX гасырдың 20-жылдарында алтын өндіруден бірінші орында
болды. Өткен ғасырдың 40-жылдарында оның дүниежүзілік алтын
өндірісіндегі үлссі 40%-ды құрады.
Алтын өндіру қиын және капиталды көп қажет етеді. Сонымен, 1 кг алтын
алу үшін 3000 м орта терендіктегі тау қыртыстарының 100 тоннасын қайта
өндеуі қажет.
Алтынды ең коп өндіретін Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР) алтын
өндірушілердің еңбек ету жағдайы құлдардың өмірі сияқты: олар 40°С-ден
жоғары температурада терең жер астыларында жұмыс істейді. Мұнан бұрын, ОАР-
да әлемдік алтын өндірісінің 23-і өндірілсе, ал қазір 13-і ғана
өндіріледі.
Алтынды өндіру дүниежүзінде апатты жағдайда құлдырауда. Қазақстанда
160 алтын кең орындары бар. Соның ішінде 60-сы жұмыс ісгеп тұр және олардың
жылдық өнімі 1994 жылы 25 тонна алтынды құрады.
Алтын тек қана алтын валюта резервтерді ғана құрамайды, сонымен бірге
электронды-есептеуіш және компьютерлік техникаларды, түнгі механикалық
аспаптарды, синтетикалық талшықтарды жасау үшін де қолданылады.
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кез адамзатты толғандырды.
Бұныменен ежелгі уакыттарда ал-химиктер еңбектенді. Ежелгі Египетте жалған
алтын құймалары табылған. Біздің ғалымдар ұзақ уақыт іздеңу мен сынақтар
жүргізулсрі нәтижесінде нағыз алтынды мынадай құрамда алды: палладии 65%,
индий - 35%. Электр кедергісі алтынның техннкалық құймасына жақын. Жаңа
құйма қаттылығы алтыннан алты есе асып түседі.
Құрамын өзгерте отырып (палладий - 55%, индий -45%) червоидық алтын
алынды, бірак мұндай алтынды жасанды жасау бұл процестің тиімділігін
көрсетпеді. Қазіргі ядорлык физика атомдардан күкірт және сынаптан алтын
атомдарын алуға мүмкіндік берді. Бірақ жасанды алтынды жасау мүмкіндігі бұл
процесті тиімді етпейді. Мұндай алтыннын өзіндік құны өте жоғары және бұл
жолмен алынған металл табиғи алтынменен өзінің бағасының төмен болуына
байланысты нарықта бәсекеге түсе алмайды. Сонымен қатар, жасанды алтын
өнеркәсіпте, тіс салуда және зергелік бұйымдарды жасауда пайдаланылады,
бірақ еш уақытта ол жалпыға бірдей эквивалент ретінде бола алмайды. "Ақша -
зат емес, ол - қоғамдық катынас".
Олар шындығында қоғамдық қатынастарды тудырушылар болып келеді. Бұл
дегсніміз, когамнан бөлінген адамдар үшін ақша керек еместігін білдіреді.
Робинзон Крузоға олар керек болмаған. Батын бара жатқан кемеден құтқарылып
алынған заттар оған адам аяғы баспайтын аралда кажет болган, ал ақшалар
болса өзінің барлық құндылығын жоғалтгы.
Ақша - өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы белгілі бір
экономикалық қарым-қатынастарды көрсететін, тарихи даму үстіндегі
экономикалық катсгория болып табылады. Экономикалық категория ретінде
ақшаның мәні онын үш қасиетінін біреуімен көрініс табады.
– жалпыға тікелей айырбасталу;
– айырбас құнының дербес формасы;
– еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
материалдық құндылықтарға ақшаны айырбастау мүмкіншілігінін бар екендігін
көрсетеді. Социализм жағдайында бұл мумкіндік елеулі қысқарды және тік
қоғамдық жиынтық өнімді пайдалану және бөлумен ғана шектелді. Кәсіпорындар,
жер, орман, жер асты байлықтары сатылмады және сатып алынбады. Қазіргі
кезде жекешелендіру процестерінің жүруімен байланысты, жалпыга тікелей
айырбастау формасында ақшаны пайдаланудың көлемі едәуір көңілді.
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы ретіндс пайдалану тауарларды
тікелей өткізуменен байланысты емес. Ақшаны бұл формада қолдану жағдайлары
олар несие беру. бюджеттің кірістерін қарыздық берешектерді өтеу, мемлеттік
бюджеттің кірістерін қалыптастыру, өндірістік және өндірістік емес
шығындарды қаржыландыру, Ұлттық банктін несиелік ресурстарды басқа
банктерге сатуы және т.б.
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,олардың
ақша көмегімен өлшенуі мүмкін құнын анықтау арқылы көрінеді.
Ғалым-экономистердің арасында алтынның ақшалай тауар ретіндегі ролі
туралы әр түрлі көзқарас бар. Біреулер алтынның демонетизациялануы
аяқталып, ол жалпыға бірдей эквивалент және ақша қызметтерін атқару ролін
орындауды толығымен тоқтатты дейді. Құнның ақшалай формасынан жалпылама
немесе жайылыңқы формасына қайтып келді. Несие ақшалар жалпыға бірдей
эквивалент рсетінде жүрді. Алтын, ақшаның классикалық қызметтерін атқаруды
жалгғастыруда дейді екінші біреулер. Ал, енді үшінші біреулер, екслсгсп
слдсрдің ішіпде алтын айналысы жоқ. Төлем, аііналыс жгже корлану кұралы
болып, алтын белгілері -(қағаздай белгілері) қағаз және несие ақшалар
қызмет атқарады. Бірақ та алтын дүниежүзілік ақша болып қалып огыр десек,
онда ол жалпыға бірдей эквивалентті білдіреді
.
2 Бөлім.Ақша қаражаттарының есебі.
2.1.Кассадағы ақша қаражаттар есебі.
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассир - материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдықтолық жеке
дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақы мен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дар
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 2310 Кассадағы қолма-қол ақша бөлімшесіні
активті жинақтаушы шоттарында:
1010 "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-кол акша" және 1020-Кассадағы
шетелдік валюта түріндегі қолма-қол акша" шоттарында жүргізілед.
"Кассадагы ұлттық валюта түріндегі қолма-кол акшаның" есебі Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу
тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға акша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады,
оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе
занды түлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны
туралы түбіртек (квитанция) (ордердін киынды бөлігі) беріледі. Төлемдерге
ақшаны қабылдаған кезде кассир "Төлем таңбаларын аныктау тәртібін"
басшылыкка алуға міндетті. Кассаға кабылданған теңге сомасы жазумен
жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады. Толтырылған кассалық кіріс
ордері төменде келтіріліп отыр.
Кесте 1
Кесте 2
Кесте 3
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұксат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса
ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені — жазумен, тиынды —
сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық шыгыс ордері жоғарыда келтірілді.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны
алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге:
"Сенімхат бойынша" деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне
немесе ведомостка (төлем тізімдемесіне) қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттарды
бухгалтерия дәл әрі айкын етіп сиямен немесе түтікше қаламмен жазып береді.
Жалакы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тізімдемесі (ведомосы) бойынша таратылады, оның қас бетінде
(титул) ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған
басшы мен бас бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем тізімдемесіне
еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-тегінің тұсына
мөртабан соғады немесе "Депозитке салынды" деп қолымен жазып белгі соғады,
берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі; тізімдемеде нақты
төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде жазылады. Егер
төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын болса, төлем
тізімдемесінде: "Тізімдеме бойынша ақша таратқан (қолы)" деген жазу
жазылады. Толтырылған төлем тізімдемесі 222 б. келтіріліп отыр. Касса
ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.
Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және
шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс
касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және
шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған
ақшалардың (жалакы, сыйлықтар, стипендиялар, іс сапарға төленген және басқа
да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Егер ақша каражаттарының
нысаналы мақсаты туралы деректерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс
және шығыс касса кұжаттарын тіркеу журналында тек кұжаттың толтырылған
күні, нөмірі мен сомасы көрсетіледі.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың
рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас
бухгалтердің колдарын; олардың дүұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген
қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан
кейін ордерге кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп
басылады немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып "Алынды"
немесе "Төлеңді" деп белгі соғады.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында (ү. №КО-4)
жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы
парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардын бірін (көлбеу
сызықпен) кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады;
екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі кағаз арқылы бергі және сыртқы бетін
толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып
табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің
бет жағынан ("Басталған күніне дейінгі қалдығы" деген жолдан кейін)
басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай
келетіндей етіп парақты киылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін
жыртылатын парактың бөлігін жыртылмайтын бөлігінін бет жағына салып,
парақтын жыртылмайтын бөігініңсырткы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды
одан әрі жалгастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы жыртылмайды.
"Соның ішінде жалакыға" деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен
шығарылмаған жалакыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да
көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет
жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені жөніндегі кұжаттын нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы
(кіріс, шығыс) көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінін аяғында кассир
берілген ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы калдықты есептейді.
Өшіру мен ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді.
Түзетулерге кассир мен бас бухгалтердің қол койылуы керек.Кассирдің
есебіңде корреспонденцияланатын шотгарға белгі жасалады,содан соң оның
деректері 1010 — "Кассадағы ұлттык валюта түріндегі қолма-кол акша" шотының
дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне
көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттын кредиті мен дебеті
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің
түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші
жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас
кітаптағы 1010 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.
Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 - "Кассадағы ұлттық валюта
түріндегі қолма-қол ақша" шоты дебеттеліп, мына төмендегі шоттары
кредиттеледі: 1040"Есепайырысу шотындағы колма-кол акша" шоты— кассағаесеп
айырысу шотынан алынған сомаға;
2150"Қызметкерлердің және баска да адамдардың қарыздары" қызметкерлердің
есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар, талан-таражға түскен
сомалар және т.б. бойынша кассаға еткізілген карыздар;
6010 "Дайын өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыс",
"Сатып алынған тауарларды сатудан түскен табыс", - "Басқа табыстар" шоттары
материалдар, жұмыстар мен қызметтер үшін қолма-қол ақшамен есеп айырысқан
кезінде.
Кассадан ақша берілген кезде 1010-шоты кредиттеледі және мына төмендегі
шоттары дебетгеледі:
3350 "Персоналдармен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу" шоты - кәсіпорын
қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;
2150 "Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары" шоты — кәсіпорын
кызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;
1040"Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шоты — кәсіпорынның есеп айырысу
шотына өткізілген, депозитке салынған жалақы және басқа да түсімнің
сомасына.
"Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның" есебі. Шетел
валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер-"Кассадағы шетелдік
валюта түріндегі қолма-қол ақша" шотын ашады. Валюта кассасындағы есеп
субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі,тек оның айырмашылығы
мынадай: кіріс және шығыс касса ордерлерінде, касса кітабында қаражаттар
сомалары шетел валюталарымен және теңгеге айналдырылған түрінде
көрсетіледі.
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары
үлкен көлемде жүргізілген кезде жеке машино граммалардың және басқа да есеп
регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.
Валюта түскен кезде 1020-шоты дебеттеледі де және мына төмендегі шоттар
кредиттеледі:
1250-"Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша" шоты — валюта шотынан
валюта түскен кезде;
1210- "Алынуға тиісті карыздар" шоты - кассаға алынған валюта түсімінін
сомасына;
6250- "Бағам айырмашылығынан түскен табыс" шоты — тиісті шетел
"валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам
айырмашылықтарының сомасына;
1250-"Қызметкерлер мен басқа да адамдардың карыздары" шоты — есеп беретін
адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.
Валюта кассасынан валюта берген кезде – 1020 шот кредиттеледі және мына
төмендегі шоттар дебеттеледі:
1250"Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары" шоты - есебіне
берілген шетел валютасының сомасына;
1050- "Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша" шоты - валюта шотына
өткізілген валюта сомасына;
7430- "Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар" шоты - тиісті валюталарға
қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам айырмашылықтары
сомасына.
Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі. Коғамдык
тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне байланысты
олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша қаражаттары бойынша
түсетіндіктен,оларға оперативтік кассасының есебін жүргізуге тура келеді.
Оперативтік касса, әдетте, сауда залында орналасады. №1034 6 тамызда шыккан
Казакстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен
есеп айырысатын барлық шаруашылық жүргізуші субъектілердің (әсіресе, сауда
және қызмет көрсететін кәсіпорындар) Ережесі бекітілген. Аталған ережеде
тыңшылық жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын (ГЖЖЦ) енгізуді ұсынған
болатын.
ТЖБКМ көмегімен есептеуді жүзеге асыратын шаруашылық жүргізуші
субъектілер тауарын сатып алушыларға бақылаушы-кассалық машинаның чегін
беруге міндетті, өйткені ол сатушы мен сатып алушының арасындағы алып-сату
келісім-шарты бойынша міндеттемелерінің орындалуын қуаттайды.
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден
өткізеді. Оны тіркеуден өткізу үшін келесідей құжаттарды ұсыну керек: арыз,
заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі,
БКМ (бақылаушы-кассалық машина) паспорты; қолма-қол ақшаны тіркейтін
журналы т.б. Арыздың нысаны төменде келтірілген Салық органдары арыз
бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-ның белгіленген талапка сәйкес
келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын ТЖБКМ-на карточкасын береді.
БКМ-ның пайдалану мерзімі біткен соң салық органына қайтарылады. БКМ
қондырған кезде салық органының өкілетті инспекторы тыңшылықты жадында
сақтайтын қондырғыға пароль енізеді. Пароль шаруашылық жүргізуші
субъектінін тіркеуден өткен салық органдарында сақталады.
Кесте 4
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 1020 "Операциялық кассадағы
қолма-қол ақша" аралық шоты дебеттеледі және мына шоттар кредиттеледі:
6010- "Дайын өнімдер (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен кіріс",6010
"Көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтерінен
түскен табыс" шоттары және басқа да шоттар-кассаға алынған түсімнің
сомасына;
1210— "Алынуға тиісті қарыздар" шоты - сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің кассаға алынған сомаға.
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде — 1010 шоты дебеттеледі
де, ал 1010 шотының "Операциялық кассадағы қолма-қол ақша" субшоты
кредиттеледі.
2.2.Банктегі есеп шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар есебі.
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін. Банк
келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот
иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші
тараптарға (жақтарға) тиесілі ақша сомаларын аудару (беру) жөніндегі
ұйғарымын орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне
алады. Банк шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден
тұрады: (жақтардың) реквизиттері; келісім мәні немесе келісім-шарттың
жасалған нәрсесі; салық қызметі органдары берген салық төлеуші-шоты есінің
тіркеме нөмірі;банктің көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу
тәртібі. Келісімде жақтар тарапынан келісілген басқа да жағдайлар
қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті — заңды тұлға мен оның
жекелеген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасау
үшін: қойылған қол улгілері және мөр таңбасы (оттискісі) бар құжаты (мұның
үлгісі төмеңде келтіріліп отыр); клиенттің салық есебіне қойылғанын
растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты
(жеке тұлғаның үлгісі де төменде келтірілген); аудандық еңбек және халықты
әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің
Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретіңде
тіркелгеңдігі жөніңдегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты;
мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден)өткендігін растайтьін өкілетті
органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған
теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан Республикасы заң тәртібімен
бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың (құжаттардың) көшірмесі
(көшірмелері) тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне
хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта
қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер арқылы
жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру
(жеткізу) қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған
болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есеп шоттары
бойынша операцияларды тоқтату (кірістерден басқа) Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына (тосқауыл
қою) немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетгі органдардың тиісгі
шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банкітегі есепшоттары бойынша
операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді (қаулыларды) қабылдаған тиісті
органдардың жазбаша хабарлаңдыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге
асырылады.
Жаңадан ашылатын занды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына
сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол
үшін банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал
мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.
Есеп айырысу және басқа да шоттарды рәсімдеу үшін банкте келесі
құжаттар пайдаланылады.
Қолма-кол ақша жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына
қосып есептеу үшін түсім каражатгарын және қолма-қол ақшамен салынатын
басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы.Хабарлама сиямен бір
дана етіп жазылады;қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және ол кассаның
шығыс ордеріне қоса тіркеледі (хабарлама төменде келтіріліп отыр) .
Кесте 5
Есеп айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 "Есеп айырысу
шотындағы қолма-қол ақша" шотында жүргізіледі. Субъектілер шоттары бойынша
банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі
болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші
субъектіге беріледі, екіншісі – бет есебі болып қалады.
Көшірме атқарушының қойған колымен және банкгің "көшірме үшін" мөрінің
таңбасымен (оттискісімен) расталынады.
Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның
орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен
бекітілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге қол
қойған операцияны жүргізуші қызметкердің колымен бірге штамп және осы
құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні ( датасы )
көрсетілген календарлық штемпелі қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе
екінші болып қол кою кұқығы бар адамдарға субъектінің келісімі бойынша
бекітілген мерзімде беріледі. Көшірмелер субъектілерге почта арқылы
жіберілуін немесе банк клиенттері үшін қолайлы жерде орналастырылған
абоненттік жәшік арқылы жіберілуі мүмкін.
Клиент өкілінің көшірмені алғаны жөнінде бет есепте немесе жеке
карточкада қойған қолы болуы керек. Банк көшірмесі төменде келтіріліп отыр.
Банк көшірмелері оған коса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің
қате аударған сомаларының мән-жайын анықтағанға дейін 1040- "Есеп айырысу
шотындағы қолма-қол ақша" шоты кредитінен 2180-"Басқа да дебиторлық
карыздар" шотының дебетіне есептен шығарылады, ал есепке алынған сомалар
1040-шоттың дебеті және 3390-Басқа да кредиторлық қарыздар" шотының
кредиті бойынша көрініс табады.
Кесте 6
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Занды тұлға - шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде,
немесе занды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш
жылдан астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары
жабылады, ал басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъект осы жөнінде он күндік мерзім
ішіңде шот иесінің банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама жасауы
тиіс.
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың нөмірі
өзгергенде — шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге кайтаруы
керек.
Есеп айырысу шоты бойынша мынадай шаруашылық операциялары көрініс табады:
1040 – “Есеп айырысу шотындағы колма-қол акша" — шоты дебеттеліп, мына
төмеңдегі шоттары кредиттеледі:
1010 - "Кассадағы ұлттың валюта түріндегі қолма-кол ақша" шоты — кассадан
келіп түскен түсім және депоненттелген еңбек ақы сомасы;
1210 - "Алынуға тиісті карыздар" шоты — сатылған өнім, жұмыс пен қызмет
төлемакысына;
4410 – “Тауарлы-материалдык босалқылармен жабдықтау үшін алынған
аванстар", 4410- "Орындалатын жұмыстар және көрсетілетін кызметтер үшін
алынған аванстар" шоттары — сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден
алынған аванстарына.
1040- “Есеп айырысу шотындағы қолма-кол ақша" шоты кредиттеледі де, мына
шоттар дебеттеледі:
3310 – “Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу" шоты —
алынған өндірістік қорлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін
жабдыктаушылар мен мердігерлердің акцептелген шоттарының төлемакысына;
1010 - "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі колма-қол ақша" шоты — еңбек
ақыға, іс-сапарларға және баска да шығыстарға жұмсауға арналған кассаға
алынған сомасына;
2000 – Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар сомасына
1150 - "Акциялар", 1130-“Облигациялар", 1110 - "Басқа да қаржылык
инвестициялар" шоттары — сатылып алынған акциялар (қайта сату үшін),
облигациялар, банктердегі депозит шоттарына салынған салымдарына;
2910 - "Тауарлы-материалдық құндылықтар мен жабдықтау үшін берілген
аванстар", 2910 - "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін
берілген аванстар" шоттары — жабдықтаушылар мен мердігерлерге төленген
аванс сомаларына;
3010 - "Банктер несиелері", 3020-"Банктентыс мекемелерден берілген
несиелер" шоттары — есеп айырысу шотынан өтелген банк несиелері мен заем
каражаттарының сомасына;
- "Еншілес серіктестіктерге қарыздар", - "Тәуелді серіктестіктерге
қарыздар", "Бірлесіп бакыланатын заңды тұлғалрға қарыздар" шоттары —
еншілес және тәуелді серіктестіктерге есеп айырысу шотынан қарыздарды
өтеуге;
3130 -"Қосылған құн салығы", 3140-'Бюджетпен басқа да есеп айырысулар"
шоттары - салықтар бойынша бюджетке төлемдер төленгенде;
3250 -"Жеке және мүліктерін сақтандыру бойынша есебі" - жеке және
мүліктерін сактандыру бойынша қарыз сомасын төлегенде;
3110 - "Төленетін ағымдағы табыс салык" — бюджетке корпоративтік табыс
салығын төлегенде.
Резиденттер арасындағы жасалатын төлем операцияларының барлығы,
нормативтік актілерде қарастырылғаннан басқасы, тек теңге түрінде
жүргізілуі тиіс. Қазақстан Республикасындағы резиденттер және резидент
еместер арасындағы валюталық операциялар ұлттық банкіктің нормативті
құқықтық актілерінде, салық пен кеден заңдарында, қарасытырылғаннан басқа
жағдайларда, өкілетті банктер және банктік емес қаржылық мекемелер арқылы
жүргізіледі.
Валюталық операцияларды жүргізу үшін 24 желтоқсан 1996 жылғы № 54-1
Валюталық реттеу туралы Қазақстан Республикасының заңы және 20 сәуір
2001жылғы №115 Ұлттық банкінің қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасында валюталық операцияны жүргізудің Ережесі негізі болып
табылады.
Қазақстан Республикасында валютаны реттеудің негізгі органы болып
Ұлттық банкі саналады. Кез келген валюталық операцияны өкілеттілігі бар
банксыз жасауға рұқсат етілмейді. Осындай операцияларды жасау үшін өкілетті
банктер заңды тұлғалар үшін валюталық шоттар ашады.
Заңды тұлғалар – резиденттері өкілетті банктердегі шетелдік валютада
және оларды 2 маусым 2000 жылғы №266 Қазақстан Республикасының банктердегі
клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртіптері туралы
Нұсқауда қарастырылған болатын.
Заңды тұлғалардың өкілетті банктердегі есеп шоттарына қолма-қол
ақшасыз тәртіппен келіп түскен шетедік валюта шектеусіз түрде есепке
алынады.
Заңды тұлға – резиденттердің экспортталған тауары ( қызметі, жұмысы)
үшін төлеи ретінде алған валютасы, 120 күннен аспайтын мерзімді, міндетті
түрде банк шотарына кірістелуі керек.
Заңды тұлғалар-резиденттер, редидент еместердің пайдасына төлемдер
жүргізген кезде, өкілеттті банктерге тиесілі тәртіп бойынша әзірленген
құжаттарды ( келісімдер, контрактілер, инвеойстар, коносаменттер, т.б.)
тапсыруы тиіс. Лицензия немесе бұл бойынша талап Ұлттық банкіде тіркелегні
жөнінде куәлік талап етілетін операциялар жүргізілген жағдайда заңды тұлға-
резиденттері өкілетті банкке тиісті құжаттарын тапсыруы тиіс.
Өкілетті банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты қосымша
ақпараттар мен құжаттарды талап етуге құқылы.
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша
төлемдер екі жақтың кез келген валюта түріндегі келісімдері бойынша жүзеге
асырылады. Резиденттер мен резидент еместердің өкілетті банктер арқылы
жүзеге асырылатын ағымдағы операциялары шектеусіз жүргізіледі.
24 желтоқсан 1996 жылғы Валютаны реттеу туралы Заңдарына және 31
наурыз 2001 жылғы №88 ҚР ҰБ басқармасының қаулысымен бекітілген Капитал
қозғалысымен байланысты валюталық операцияларын тіркеудің Ережелеріне
сәйкес қаражаттардың резидент еместерден резиденттердің пайдасына көшуін (
орын ауыстыруын) қарастыратын капитал қозғалысына байланысты операциялардың
есебін жүргізу және ұйымдастырудың тәртібі сол аталған қаулымен
белгіленген.
Капитал қозғалысымен байланысты Қазақстан Республикасына келіп түсетін
100 мың АҚШ долларынан астам немесе соған сәйкес басқа валюталық
операцияларынан түскен қаражаттар ( мүліктерді) міндетті түрде тіркеуге
жатады:
- резидент еместерден 120 күннен астам мерзімге алынған несиелер
лизингіні де қоса алғанда;
- резидент еместердің экспорттық-импорттық мәмілелеріне сәйкес алған
несиелері;
- резидент еместердің төлем ретінде интеллектуалды меншік обьектісін
толық әрі айрықша құқын берген жағдайда;
- резидент еместердің төлем ретінде қозғалмайтын мүлікке қатысты
мүліктік құқын берген жағдайда;
Бұл операцияларды тіркеу дегеніміз, ондағы тиесілі келісім-шарттарды
тіркеу және әрекет етіп тұрған заңмен белгіленгендей, келісім-шарттардың
тіркелген тәртібі бойынша нақты қаражат қозғалысы туралы тоқсан сайын
мәлімет беріп отыру болып табылады. Заңды тұлға резидент өзінің келісім
шартын тіркеген орны бойынша тіркелген келісім шарттың әрекет ету кезінде
болған барлық өзгерістері мен қосымшалары туралы хабарлап отыруға міндетті.
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден
резиденттердің пайдасына көшуін ( орын алмастыруын) қарастыратын валюталық
операциялардың түрлері тәртіп бекітілген келісім тәртіп бойынша
жүргізіледі: 120 күннен астам мерзімге несиелер ( кредиттер) алу; 120
күннен астам мерзімде жасалынған экспорттық – импорттық мәмілелерге
байланысты есеп айырысуларды жүзеге асыру; инвестициялар; мүліктік және
қозғалмайтын мүліктерге қатысты басқа да құқықтарға төленетеін аударымдар
болан жағдайда жүзеге асады.
Заңды тұлғалар-резидент еместермен валютасында есеп айырысулар
олардың есеп шоттарындағы қолында бар валюталық қаражаттарының шегінде
қолма-қолсыз тәртіппен жүзеге асырылады. Валюталық қаражаттардың шығу тегі
жариялы болуы және келесі көздерден заңды түрде алынуы тиіс; экспорттық
валюталық түсім; жарғылық капиталға төленетін жарналар; резидент еместерге
қаржылық жәрдем (грант) беру; өкілетті банктерден, шетелдік банктерден,
қаржылық мекемелерден және басқа шетелдік заңды тұлғалардан алынатын
несиелер, несиелер, сондай-ақ жеке тұлғалар-резидент еместер берген
қарыздар; өкілетті банктер және айырбас пунктері арқылы ішкі саудада (
рыногында) теңгеге сатып алынған валюта.
Заңды тұлға резиденттерінің банк шоттарында шетелдік валютасында қолма-қол
ақшасынан резиденттік емес еңбеккерлеріне жалақы төлеу үшін және қызмет
бабы бойынша еңбеккерлердің шетелдік іс-сапарларға шығуына байланысты
кеткен шығыстарын жабуға алынуы мүмкін. Осы қаражатты алу үшін заңды-тұлға
резиденттері өкілетті банкісіне тиісті дәрежеде рәсімделген құжатты ұсынады
(іс-сапар туралы бұйрык, іс-сапарынын шығыстарына жасалған сметасы, жалакы
төлеу туралы өтініш т.б.).
Занды тұлғалар — резиденттердің үшінші жақтар үшін контракт бойынша
ақы төлеу валюталық операцияларына, сондай-ақ қолма қол ақша түрінде есеп
айырысуларына тыйым салынады. Салық салудың ресми деңгейін Ұлттық банкінің
бағамдық негізінде анықталған деңгейінде алынады және ол баспа сөзде
жарияланады.
Өкілетті банктер мен айырбас пунктері арқылы шетел валюталарын алып-
сату арқылы екі жақты мәмілелер кезінде сатып алушылар мен сатушылардың өз
беттерінше анықтаған бағамдық деңгейін алуға құқылы.
Резидент — заңды тұлғалар ішкі валюталық нарығында шетелдік валютаны
және тек резидентеместермен есеп айырысу үшін шетел валютасында несие
алуына болады және шетел валютасында банкіден алған несие бойынша
міндеттемелерін орындайды. Шетел валютасында несиелер қолма қол ақшасыз
тәртіппен беріледі.
Валюта шоты бойынша жасалатын операциялар мына төмендегі құжаттармен
рәсімделеді,оның толтырылған үлгісі төменде келтіріліп отыр.
Банк мөрімен (штампымен) және кассирдің, орындаушы мен бақылаушының қойған
қолдарымен куәландырылған банктік валюталық кіріс ордері валюталық шығыс
касса ордерін толтыру үшін негіз болып табылады.
Қолма-кол валютаны беру Тапсырмамен (валюталық шығыс ордерімен)
рәсімделеді, оның толтырылған үлгісі төменде келтіріліп отыр. Банк
куәландырған тапсырманың (валюталық шығыс ордерінің) көшірмесі валюталық
кіріс касса ордерін жазу үшін негіз болып табылады.
Кесте 7
Шетелдердегі бенефициарға (алушыға) валюта қаражаттарын аудару
"Аударуға берілетін етінішті" жазу аркылы рәсімделеді, ол төменде
келтіріліп отыр.
Валюта шоттары бойынша операциялардын есебі 1050-"Ел ішіндегі валюталык
шоттардағы колма-кол акша" және 1050 елдердегі валюталық шоттағы қолма-қол
ақша" - шоттарында жүргізіледі.Аталған және басқа да құжаттардың негізінде
банк валюталық шотының бет есебіне тиісті жазуын жазады, ал оның көшірмесі
кәсіпорынға жіберіледі.
Валюталық шот онын иесінін өтініші бойынша жабылады, содан соң осы
өтінішін өзіне қызмет көрсететін банк мекемесіне жіберіледі. Шот жабылған
жағдайда, сондай-ак субъектінің атауы өзгерсе немесе шоттың нөмірі өзгерген
жағдайда шот иесі валюталык шоттағы каржының калдығын растайтын құжатты
өтінішке қоса тіркеуге міндетті.
Валюталык бақылау. Барлық резидентеместердің валюталық операцияларды
жүзеге асырған кезде валюта заңының сақталуын қамтамасыз етуі валюталық
бақылаудың мақсаты болып табылады.
Валюталық бақылаудың негізгі бағыты операциялардың қолданылып жүрген
заңға сай келуін, шетел валютасымен төлеудің негізділігін тексеру;
валюталық операциялар бойынша, сондай-ақ резидент еместердің Қазақстан
Республикасының валютамен операциялары бойынша есепке алу мен есеп берудің
толықтығы мен нақтылығын тексеру болып табылады.
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары
және агенттері арқылы жүзеге асырылады
Қазақстан Республикасының заңына сай валютаны ретке келтіру
міндетгерін жүзеге асыру құқығы бар Мемлекеттік органдар, Қазақстан
Республикасындағы валюталық бақылау органдары болып табылады.
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жүргізген кезде валюталық
заңның сақталуын бақылау міндеті жүктелген өкілеттіктеріне берілген
банкіден тыс қаржы мекемелері мен өкілеттігі берілген банкілер валюталық
бақылаудың агенттері болып табылады.
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін валюталық
бақылау агенттерін жұмысқа тартады және олардың тиісті тапсырмаларды
орындауы үшін біршама құқықтарды береді.
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырып жатқан
резидент те, резидент емес те республиканың заңымен белгіленген тәртіппен
осы операцияларға қатысты ақпараттар мен тиым салынған құжаттарды валюталық
бақылау агенті мен оргаңдарына беруге міндетті: өзінің үй-жайына,
құжаттарға және автоматталған базалық мәліметтерге кіруін қамтамасыз егуді;
тексеру барысына да, сондай-ақ олардың нәтижесі бойынша да түсінік беруге;
валюталық бақылау органдарының талаптарын орындауы тиіс.
Шетел валютасын сатып алу. Заңды тұлға-резиденттер шетел валютасын
ішкі саудада тек резидент еместермен есеп айырысуды жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz