XVII-XVIII ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ МӘДЕНИЕТІ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ӨМІРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 88 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының мәдениеті өзіндік сипаты бар дәстүрлі мәдениет, қазақ халқының қалыптасуына байланысты оның өзіне тән материалдық және рухани мәдениеті де дамып, жетіліп отырды. Материалдық мәдениет ескерткіштері Қазақстанның байтақ жеріндегі экономика мен мәдени дамудың біркелкі болмағандығын аңғарып отыр. Қазақстанның оңтүстік аудандарында отырықшылық егіншілік шаруашылық үлкен рөл атқарды. Отырықшы және жартылай отырықшы халықтар Сырдария бойымен Қаратауда орын тепті. Қолөнер кәсібі мен сауда орталықтары Сығанақ, Сауран, Түркістан қалаларында болды. Олар көршілес Орта Азия халықтарымен үздіксіз байланыс жасап отырды.

XVII-XVIII ғасырларда қазақ халқы мәдениетінің өркендеп, дамуына феодалдық соғыстар кедергі болды. Бұл феодалдық талас-тартыстар мен соғыстар кесірінен қалалар мен егіншілік алқаптар талқандалып, іске жарамсыз болып қалды. Бұл жағдайлар мәдени дамудың да біршама бәсеңдеуіне әкелді. Әсіресе XVII-XVIII ғасырлардағы Жоңғар шапқыншылығы қазақ халқының мәдениетіне ауыр зардабын тигізген болатын.

XVIII ғасырларда қазақ мәдениетінде тақырыбы мен жанры жағынан да алуан түрлі қазақ ауыз әдебиеті кең өрістеді. Қазақ халқының ауыз әдебиетінің осы қазыналарын дүниеге әкеліп, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа жеткізген халық арасынан шыққан талантты ақындар мен жыраулар болды. Таңғажайып ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдер, қара өлең, айтыс, төрт түлік мал туралы өліңдер, жар-жар, беташар, қоштасу, жоқтау, жарапазан, шариғат өлеңдер т. б. сол ақындар мен жыраулардың айтуымен ел арасында кең таралып, сақталып дамып келді. Ауыз әдебиеті көшпелі ел тұрмысынан, олардың көзқарастарын, ұғымдарын, өмір тәжірибелерін бейнелейді. Діни нанымдар мен әдет-ғұрыптарға байланыстыда көптеген өлең жырлар пайда болды.

XVIII ғасырларда қазақ ауыз әдебиетінің асыл қазыналарын жасаған халық арасынан шыққан талантты адамдар, ақындар мен сал-серілер болғаны белгілі. Қазақтардың XVIII ғасырлардағы материалдық мәдениетінің жай күйі қоғамның экономикалық дамуы деңгейімен анықталады. Оның дамуы барысында көшпелі қазақтар экономикасының дамуындағы басты фактор ретінде көшпелі мал шарушылығы әсер етті. Бұл жағынан алғанда егіншілік, сауда дамуының, көрші халықтардың прогресті ықпалының да маңызы аз болған жоқ. Материалдық мәдениеттің маңызды элементтерінің бірі мал шаруашылығы мен егіншілікпен үй кәсіпшілігімен, қолөнерімен байланысты еңбек құралдары болып табылады. Көшпелі мал шарушылығына күрделі еңбек құралдары керек болған жоқ. Қазақстан аумағында суармалы және тәлімді егіншіліктің ежелгі ошақтары ертеден болып келген еді [1] .

Адамзат тарихында мәдениетінің алатын орны ерекше. Өйткені, бұл кезең тарихи оқиғаларға, қан төгіс соғыстарға, сан-қилы дағдарыстарға толы сындарлы заман мәдениетінің мазмұнын ашып көрсету де екі басты мәселеге назар аударылады. Оның біріншісі: мәдениеті дамуының басты бағыттары түрлі мәдени концепциялары көрініс табуы және мәселелері. Екіншісі, мәдениеттің жалпы адамзаттық және ұлттық сипаты жалпы адамзат мәдениеті қалыптасуының басты себептері және оның құндылықтары жалпы адамзаттық және ұлттық диалектика және т. б. Қазақ елінің ұлттық мәдениеті-өнерді, адамның шығармашылық, көркемдік эстетикалық, этикалық қадамдарын қалыптастырып дамытатын рухани өмірдің барлығын қамтып, ғұмыр нәрінің бұлағына жетелейді. Қазақ халқының мәдениеті ұлттық мәдениетіміздің тарихының өнімді өзегі, құрамдас бөлігі.

Халқымыздың мәдениеті идентификациялаудың ең маңызды саласы. Сондықтан оны игеру, өз алдына ғылым ретінде танып, оқып үйрену дейтін әрбір адамның адамзаттық парызы, қасиетті борышы, тұрмыс-тіршілігінің таусылмас талабы, қажеттілігі. Қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті, ғасырлар қойнауынан бастау алады, осыған орай бүгінгі таңда мәдениеттің тарихи қозғалысын, заңдылық ерекшеліктерін танып білудің маңызы артып отыр. Ұлттық, мәдениетіміз өнерді, адамның шығармашылық, көркемдік эстетикалық, этникалык талғамдарын калыптастырып дамытатын рухани өмірдің барлық салаларын қамтып, ғұмыр нәрінің бұлағына жетелейді.

Қазақ халқының мәдениет - ұлттық мәдениетіміздің тарихының өнімді өзегі, құрамдас бөлігі. Халқымыздың мәдениеті идентификациялаудың ең маңызды саласы. Сондықтан оны игеру, өз алдына ғылым ретінде танып, оқып үйрену қазақпын дейтін әрбір адамның азаматтык парызы, касиетті борышы, тұрмыс-тіршілігінің таусылмас талабы, қажеттігі.

Қазақ халкының дәстүрлі мәдениеті, ғасырлар қойнауынан бастау алады, осыған орай бүгінгі танда мәдениеттің тарихи қозғалысын, зандылық, ерекшеліктерін танып білудің маңызы артып отыр. Күн санап халқымыздың дөстүрлі құндылықтарына, олардың қайнар бастауларын тануға деген ықылас өсіп келеді. Міне, сондықтан да зерттеу зерттеу тақырыбының езектілігі, біздің алға қойған мақсат-мүддемізбен де осы мәдени кұндылық-тарды танып білуге деген іс-әрекетімізбен де сәйкес келіп тұр. Бұрынғы тәлім-тәрбие мен кәзіргі тәлім- тәрбиені үйлесімді қолданса ұрпақ сабақтастығы дұрыс болады . Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасын тауып дәстүрлеріміз ғасырлар қойнауынан бастау алады. Бұның өзі бүгінгі күні оның жетілуін, оның өміршеңдігін, мәдениеттегі өзіндік орнын қажеттілігін айқындайды. Қазақ халқының құндылығынарттыру, дәстүр сабақтастығын жалғастыру ұлттық мәдениетке қамқорлық жасау -әрбір адамның борышы. Басты мақсат - ұлттық құндылықтар деңгейін жоғары көтеріп, адамзатгык. құндылықтар қатарына қосылу мен теңесу. Біздің баршамыздың басты тілегіміз де осы [2] .

Жұмыстың мақсаты. Ұсынылып отырған жұмыста XVIII ғасырлардағы Қазақстанның мәдениеті даму тарихын танып білу. Қазақ халқының мәдениетіндегі салт-дәстүрлер, халықтың ертеден келе жатқан әдет- ғұрыптарын, ислам дінінің таралуын, қазақ мәдениетінің қалыптасып дамуы және қоғамдық құрлысқа, тарихи жазба ескерткіштері мен діни наным-сенімдерін барынша тоқталу көзделді.

Жұмыстың міндеті. Қазақ мәдениетіндегі діни нанымдар және ислам дінінің Орта Азия мен Қазақстандағы таралуы және XVIII ғасырдағы қазақ халқының әлеуметтік өмірі және мәдениетіндегі ескерткіштеріне зерттеу жүргізу. XVIII ғасырдағы қазақ халқының әлеуметтік өміріндегі өзгешеліктерін, сол кездегі материалдық және рухани мәдениетті жан-жақты зерттеу.

Жұмыстың зерттеу деңгейі. Қазақ халқының мәдениетімен өркениетін, дүниетанымын қарастыруға мүмкіндік береді; Қазақ халқының ауыз әдебиетінің дүниеге келуі, ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа жеткізген халық арасынан шыққан талантты ақындар мен жыраулардың, таңғажайып ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдер, қара өлең, айтыс, төрт түлік мал туралы өлеңдердің айтылуы, діни нанымдар мен әдет-ғұрыптарға байланысты көптеген өлең жырлардың пайда болды.

Жұмыстың зерттелу пәні. Дипломдық жұмыста қазақ халқының мәдениетінің қарастырғанда, мәдениет тарих пәнінің бірнеше салалары арқылы қарастырылып зерттелді. Этнография, археология, қазақ ауыз әдебиеті, орта ғасырлар тарихы арқылы жан-жақты толық мағлұматтар алына отырып зерттелді.

Зерттеу жұмысының нысаны. XVII-XVIII ғасырлардағы Қазақ халқының мәдениетінің рухани, материалдық құңдылықтарын сараптап зерттеу зерттеу жұмысының негізгі нысаны.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі. Жұмыста қазақ халқының XVIII ғасырлардағы мәдениеті мен өркениеті қарастырылды. Соның ішінде, қоғамның мәдени-тарихи өміріне сабақтастығын, байланыстығын, олардың қарастырылып отырған уақыт шеңберіндегі қоғамның саяси-әлеуметтік және мәдени дамуын көрсету маңызды болды. Қазақ халқының мәдениетін зерттеушілер (С. 3. Зиманов, А. Е. Еренов, Л. П. Потапов, И. Я. Златкин, Г. А. Федоров - Давыдов, Б. А. Ахмедов және басқалар) ; басқалары Қазақ мәдениетіндегі көшпелі қоғамды, салт-дәстүрлерді әлеуметтік және мәдени жағдайларды жан-жақты қарастырып келді. (В. Ф. Шахматов, С. Е. Толыбеков, К. И. Петров және басқалар) Өмір салты абстрактілі «таза» түрінде қаралмай, шын мәнінде болғанындай, отырықшы егіншілік және қала мәдениетімен тұрақты өзара байланыста қабылданған көшпелілердің әлеуметтік-экономикалық қатынастарының феодалдық сипаты туралы, халқы өткенде көшпелі болған республикалардың тарихы жөніндегі корытындылаушы еңбектерде: «Қазақ ССР тарихында» «Қырғыз ССР тарихында» және басқаларында, сондай-ақ «Монгол республикасы тарихында» (Москва, 1967) көрсетілген. Көшпелілердегі алдыңғы таптық қатынастар тұжырымдамасын жақтаушылар (А. М. Хазанов, Ю. И. Семенов) көшпелілер өзінің қоғамдық дамуында тек алдыңғы таптық, алдыңғы феодалдык қатынастарға немесе дамымаған қатынастар деңгейіне ғана жетеді деп санады. Х. Маданов. Қазақ елінің мәдениеті мен тарихы. Қазақстан тарихы Алматы 1996 ж Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. 5 томдық еңбектерінде қазақ мәдениетінің даму тарихы жөнінде жан-жақты қарастырылған

Сөйтіп, ұсынылып отырған жұмыстың әдіснамалық негізі толық түрде ғылыми әдістер кешенімен және этнографтар мен мәдениеттанушылардың, тарихшылардың теоретикалық ой-толғамдарымен келтірілген, сонымен қатар индукция, дедукция, бақылау, сараптау және т. б. әдістері пайдаланылған.

Ғылыми жаңалығы. Қазақ халқының мәдениетіндегі, діни нанымдары мен салт-дәстүрлері, ертеден келе жатқан әдет-ғұрыптарын, жазба ескерткіштері, олардың қоғамдық әлеуметтік құрлысына зерттеу жұмыстары жүргізіледі Ұсынылып отырған жұмыста қазақ халқының дәстүрлі салт жоралары, рухани және материалдық мәдениеттегі өзгерістері көрсетіледі. Ислам дінінің Орта Азия мен Қазақстанға таралуы, қалалар мәдениетінің өркендеуіне зерттеу ерекше қызығушылық тудырады.

Дипломдық жұмыстың әдістері. Жұмыста қарастырылып отырған кезеңдегі мәліметтер және қазіргі таңдағы ғылыми жұмыстар, мақалалар, монографиялар, зерттеулер, еңбектер, баспасөз жарияланымдары пайдаланылды.

Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Қазақ халқының дәстүрлі қалыптасқан мәдениеті тарихи-әлеуметгік үрдістерде міндетті түрде өзгерістерге ұшырап дамып отырады. Мәдениет жаңа сатыға не жаңа деңгейге өтеді. Бұл жағдай біртекті қабылданбайды. Дегенмен, өзгеріске ұшырайтын немесе жаңаратын - бәйтеректін жапырақтары. Оның тамыры мен діні сол күйінде қалады немесе онан әрі күшейе түседі. Мемлекетіміз мәдени мұраға көңіл бөлу арқылы оның тамыры мен дінін қамқорлыққа алып, соны сақтауға үлкен қадам жасап отыр. Жұмыста қазақ халқының мәдениеті XVII- XVIII ғасырлардағы мәдениеттің даму деңгейі қарастырылады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы алдына қойған мақсат, міндеттері негізінде белгілі бір логикалық жүйеде құрылған. Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан және қортындыдан тұрады. Жұмыстың соңында қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетілген.

1 XVII-XVIII ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАР, САЛТТАРЫ ЖӘНЕ ДІНИ НАНЫМДАРЫ

1. 1 XVII-XVIIIғасыр басындағы қазақ жеріндегі халықтың әдет-ғұрптары, салттары мен дәстүрлері

XVII -XVIII ғасырлардағы қазақ халқының мәдениеті - қазақ жерінде өмір сүріп, қазақ ұлтын құрған тайпалар мен рулардың материалдық мәдениетімен рухани мәдениетінің заңды жалғасы. Ол жаңа заманға сай дамып отырды. Қазақ халқының мәдениеті өзіндік сипаты бар дәстүрлі мәдениет. Қазақ халқының қалыптасуына байланысты оның өзіне тән материлдық және рухани мәдениеті де дамып, жетіліп отырды. Материалдық мәдениет ескерткіштері Қазақстанның байтақ жеріндегі экономика мен мәдени дамудың біркелкі болмағандығын аңғартып отыр. Қазақстанның оңтүстік аудандарында отырықшылық егіншілік шаруашылық үлкен рөл атқарды. Отырықшы және жартылай отырықшы халықтар Сырдария бойымен Қаратауда орын тепті. Қолөнер кәсібі мен сауда орталықтары Сығанақ, Сауран, Түркістан қалаларында болды. Олар көршілес Орта Азия елдерімен үздіксіз байланыс жасап отырды.

XVIII ғасырларды қазақ мәдениетінің өркендеп, дамуына феодалдық соғыстар кедергі болды. Бұл феодалдық талас-тартыстар мен соғыс кесірінен қалалар мен егіншілік алқаптар талқандалып, іске жарамсыз болып қалды. Бұл жағдайлар мәдени дамудың да біршама бәсеңдеуіне әкелді. Әсіресе жоңғар шапқыншылығы қазақ халқының мәденитіне ауыр зардабын тигізді. Көшіп қонып жүрген қазақтар жұлдызыдың аспанға бақылау жасауда көп тәжірибе жинақтады. Аспан сырларын ұғып, көңілге түю шексіз-шетсіз далада адаспай, жан-жағын тез бағдарлауға, жайылымды, құдықты, көздеген жері таба білуге үйретті. Осы кезде көшпелі шаруашылық уақыт есебін қажет етті. XVII- XVIII ғасырларда арасында қазақтар уақыт есебімен шұғылданатын, ауа райын зерттейтін тәжірибелі, білгір кісілер шыққан. Бұл есепшілер маусымдық өзгерістерді дәл ажыратып, қыстаудан жайлауға шығу, одан қайту мезгілдеріндегі ауа райын болжап отырды. Олар халық күнтізбесін жасаушылар еді. Қазақтар жұлдызды әуе картасын жатқа білді. Темірқазықты күндегі жүріс бағытын бағдарлауға пайдаланды. «Жетіқарақшы», «Ақбозат», «Көкбозат» жұлдыздарын жақсы білді. «Жетіқарақшы» қазақтар үшін астрономиялық сағат болды [3] .

Күзде күн ұзарған кезде қой күзетушілер аспандағы Жетіқарақшыға қарап кезектің ауыстырғандығын білген. Қазақтар ресми түрде ислам дінін ұстанды. Ислам дінін қазақтар арасында таратушылар Түркістан, Бұхара және Астранның дінбасылары болды. Қазақ халқының хандары мен сұлтандары ислам дінін қабыл алып, құран оқып, намазға жығылды. Балаларын медреселерге берді. Ислам дінін бұқара арасында баяу тарады. Олар ислам дінінде тәңірге табынуға негізделген нанымды көбірек ұстанды. Қазақтар өмірінде отқа табыну үлкен рөл атқарды. От үйдің қамқоршысы болды деп саналды. Отпен аластату-тазарту ырым сақталды. Қазақтың жерлеу дәстүрінде де ислам діні ментәңірге табыну ықпалы қатар жүріп отырды. Ислам діні өлген адамды арулап жуып, жаназа шығарып, бетін Меккеге қарап жерлеуді талап етті. Өлік жатқан үйге күзет қойылды, ол қыстақтың маңында жерленді.

Зират құрылысыда қайтыс болған кісінің жағдайын байқайтын еді. Байлар күйдірілген кірпіштен өрнектеліп қаланған мазарларға жерленді. Ері өлген әйел жыл бойы қара жамылып жүрді. Жыл өткен соң өліктің басына ескерткіш қойылып, ас берілетін болды.

XVII ғасырдың ортасы - XVIII ғасырдың бірінші ширегінің аралығы одан да неғұрлым елеулі кезең болды. Самарқандта, Хисарда, Ташкентте, Құндызда шығарылған мыс теңгелер Отырардан және Оңтүстік Қазақстанның басқа да қалалық орталықтарынан табылды. Келесі XVII ғасырдың орта шеніне дейінгі кезеңде Отырардың ақша айналымында Түркістанда, Ташкентте соғылған мыс теңгелер басым болды. Бұлар -сапасыз соғылған мыс теңгелер. Қазақ хандығының тарихымен байланысты бұл кезең (XVII-XVIII ғғ. ) теңгелердің сапасыздығы, оларда ақпараттың аз сақталуы себепті әзірше мейлінше нашар зерттелген. XVIII ғасырдың екінші жартысындағы кезең үшін Оңтүстік Қазақстанның қалалар рыногына Алексей Михайлович патшаның есімі бар, 1655-1663 жылдары соғылған мыс теңгелердің ену фактісі ден қоярлық.

XVIII ғасырлардағы қазақтардың материалдық мәдениетін палеоэт-нографиялық жағынан зерттеу нәтижелі болды. Жалпы алғанда Оңтүстік Қазақстанда отырықшы-егіншілік және қала мәдениеті дәстүрлерінің ұзақ уақыт сақталуын атап өту керек. Қазір жаңа деректердің арқасында, қазақ тұрғын үйі жоспарлануының көптеген элементтерінің, оның интерьер бөліктерінің тандырмен немесе түтін тартатын мұржасы бар пешпен жылыту жүйесінің, азық-түлікті шұңқырларда, ұраларда, шикі кірпіштен, балшықтан, тастан жасалған жәшіктерде сақтаудың түп қазығы және одан да ерте кездегі қалалық үй құрылысында жатқанын сеніммен атап айтуға болады. Қазақтардың материалдық мәдениетінің негізі орта ғасырлар кезінің көптеген мәдени жетістіктерінен құралған. Қазақ халқының этногенезіне Оңтүстік Қазақстанның қала халқыда қатысқан.

Қазақстанның ортағасырлық археологиясындағы екінші бағыт XVIII ғасырлардағы көшпелілер өркениетін, тиісінше қыпшақтардың, монғолдардың, қазақтардың ескерткіштері -молалар, қабір құрылыстарын, діни сәулет өнерін зерттеумен байланысты. Қазақстан ескерткіштерінің Саян-Алтай мен Батыс Сібірден бастап Дунайға дейінгі Евразияның далалық өңірінің мәдениетімен, әсіресе, заттай құрал саймандар саласында өлке ескерткіштерімен ортақ бірқатар элементтері бар, бұған монғолдардың жаулап алуы, соған байланысты тайпалардың Монғол империясы, ал кейіннен оның ұлыстары шегінде кешіп-қонып, араласуы әсер етті. Бұл өлке түрғындарының, соның ішінде Қазақстанның далалық және егіншілік аудандарында отырықшыланған монғолдардың да жаппай «қыпшақтану» кезеңі болатын. Негізінен қорымдар мен жекелеген қабірлерді қазған кезде алынған археологиялық материалдар арқылы мәлім материалдық мәдениетті біркелкілендіріп жібергеңдей еді. Егер Орталық және Шығыс Қазақстанның оңтүстігінде қыпшақ қорғандары әзірше бірен саран болса, Батыс Қазақстанда көптеген қорымдар табылып, зерттелді. Оларды зерттеушілер Алтын Орданың саяси және экономикалық иелігінің ортасына енген Батыс Қазақстанда мемлекет шекарасының тұрақтануы, сондай ақ далалык аудандардың ылғадануына байланысты қолайлы экология жағдайларында көшпелі халық көбейіп, соның салдарынан көптеген қабірлер пайда болған деп санайды. Алайда Казақстанньщ қалған аудандарында XVIII ғасырлардағы қорымдар санының әзірше аз болуын түсіңдіретін негізгі себеп ең алдымен оның соңғы орта ғасырлар көшпелілері мәдениетін зерттеу жағынан археологиялық ізденістердің нашарлығы болып табылады [4] .

Соңғы орта ғасырлардағы көшпелілердің материалдарын зерттеуге алғашқылардың бірі болып А. Н. Бернштам көңіл аударды. Ол Жетісудан кездейсоқ табылған олжалар тобын кайта жариялап, сипаттап берді, олардың ішінде дөңес тұтқалы, өсімдік сияқты ернекпен әсемделген тостаған және күміс қаңылтырлар бар, олар тегінде қабірлерден алынған болса керек. Зерттеуші бұл материалдарды қазақтар мен қырғыздардың этногенезі мәселелерін шешу үшін пайдаланған. XVIII ғасырлардағы қазақтардың рухани өмірі біздің кезімізге дейін жеткен ертедегі халықтың әдет-ғұрпы, салтсанасы дәстүрлерін керсетеді. Олар түгелдей алғанда сол кезде қазақтарда үстем болған патриархаттық-феодалдық қатынастарға негізделген.

Қазақтардың көптеген әдет-ғұрпы олардың әдеттегі құкығының ертедегі нормаларымен байланысты болды, олардың негізі атақты қазақ хандары Қасым («Қасым ханның қасқа жолы») мен Есімнің («Есім ханның ескі жолы») құқықтық ережелерінде салынған болатын, ал XVII ғасырдың аяғында, Тәуке хан билік құрған кезде қазақтың үш жүзінен шыққан көптеген қазақ билерінің, соның ішінде халық зердесінде қалған атақты Төле бидің, Қаздауысты Қазыбек би мен Әйтеке бидің қатысуымен Тәуке ханның «Жеті жарғы» деп аталатын зандары жүйеге түсіріліп, кұрастырылды.

Қазақтың халықтық әдет-ғұрпы мен дәстүрлері көбінесе көшпелі малшылардың күнделікті шаруашылық қызметінде атқарылатын әр түрлі салт-жорасынан көрінеді. Мәселен, көктемде қыстаудан көшкенде қыстау мен малды отпен тазарту салты міндетті түрде сақталған. Бұл үшін қыстаудың маңынан екі жерден от жағып, барлық малды солардың арасынан айдап өткен, мұның өзі мұсылман дініне дейінгі от киесіне деген нанымға байланысты еді. Жазда қоныс аударған кезде әрбір ауыл көш керуенінің салтанатты безендірілуіне ерекше көңіл белген. Бұл үшін алдыңғы түйеге қырғауылдың ұзын қауырсынынан төрт басты қарқара орнатқан. Мүндай көш халық арасында «қарқаралы көш» деп аталады. Қарқаралы түйені ауылдың ең құрметті әйелі немесе ең жас келіні жетекке алған.

Халықтың түсінігі бойынша, қырғауылдың әдемі қауырсыны көзі түскендердің назарын өзіне аударып, көш керуенін көз тиюден және жолженекей әр түрлі қолайсыз жағдайлардан сақтайтын болған.

Жазғы жайылымдар (жайлау) арасында суаттары бар көшіп жүретін жолдар болды және бұл жерлер әдетте, ешкімге тиесілі емес, яғни барлық көшіп қонушыларға ортақ саналды, сондықтан олар алғаш барып қону құқығымен пайдаланылды. Бұл үшін суат басына жайылымның бос еместігін көрсететін айқын із қалдыру жеткілікті болды. Көктемде күн күркіремейінше, қазақтар өсімдік жемістерін жеуге рұқсат етпеген. Ал күн күркірегеннен кейін тау жуасын және басқа да жеуге жарамды жемістерді жинауға рұқсат етілген. Халықтың түсінігі бойынша, күннің күркіреуі сауын малы сүтінің көбеюіне жәрдемдесетін бүкіл өсімдіктер дүниесінің пісіп-жетілуінің жаршысы болған. Сондықтан күн күркіреген кезде қымыз құйатын ағаш ожаумен киіз үй керегесін сырткы жағынан абайлап соққан, бұл халық ішінде «ожау қағу» деп аталған. Бұл ретте міндетті түрде «Сүт көп болсын, көмір аз болсын» деп дауыстап отырған. Халықтың космогониялық түсініктері бойынша, бұл наным сүт өнімдері молшылығына септігің тигізген [5] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.