Авторлық шарттың жалпы ережелері. Авторлық қадағалауды жүргізу тәртібі және жетілдіру жолдары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Авторлық құқықтың ұғымы, обьектілері мен субьектілері
1.1 Авторлық құқықтың жалпы сипаттамасы: ұғымы,
обьектілері,
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 5
1.2 Автор сыйақыны есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
2. Авторлық шарттың жалпы ережелері
2.1 Авторлық шарттың ұғымы,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Авторлық құқықтарды қорғау
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 Авторлық құқықтарды қорғау саласындағы
халықаралық шарттар мен
келісімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3. Авторлық қадағалауды жүргізу тәртібі және жетілдіру жолдары
3.1 Авторлық қадағалауды ұйымдастыру және жүргізу
ережесі ... ... ... ... ... .52
3.2 Авторлық қадағалауды жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын
негізгі құжаттар және авторлық құқықтарды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ...58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...63
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең
қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары
делінген.
Сондықтан еліміз жаңа элемдегі деңгейге аяқ басқан қазіргі таңда
авторлық шартты дамыту аса өзекті мәселелердің бірі ретінде алға қойылып
отыр.
Нарықтың құрамдас бөлігі ретінде авторлықты дамыту ел алдына қойылған
үлкен міндет десек артық емес. Олай болса, авторлық шартты ол туралы біліп
ғана қоймай, терең зерттеулер жүргізуді талап етеді.
Сондықтан қазіргі Қазақстандық авторлық шартты зерттеу, оның негізгі
артықышылықтары мен кемшіліктерін білу кез-келген заңгерлер үшін аса
маңызды болып табылады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Заңдарына сәйкес авторлық құқық
шарттарының құқықтық жағдайын теориялық және қүқықтық тұрған қарастыру
болып табылады. Бұл мәселеге жалпы авторлық қүқыққа қарастыру тұрғыдан мән
берер болсақ ол тіпті әлемдік денгейде әлі күнге дейін, өз шешімін таппай
отырған үлкен бір өзекті проблемалар қатарында тұр десек артық айтпағандық
болар еді. Сонымен бірге меніңше осы қарастырылатын мәселелердің
өзектілігін сондай-ақ мына мән жайлардан-ақ байқап көруге болар еді. XXI
ғасырдың басында ғылыми-техникалық прогресстің өте қарқынды ілгерлеп дамуы
авторлық құқықтың жаңа объектілері мен субъектілерін өмірге алып келуде,
соның бір мысалы ретінде тек интернет жүйесін алып қарар болсақ қүқықтық
түрғыдан әліде өз шешімін таппаған қыруар мәселелердің барына көз жеткізу
мүлдем қиын емес деп ойлаймын.
Зерттеу маңыздылығы: міне бүгінде біздер осы жайларға және өзге де
мәселелерге жете мән берер болсақ Қазақстанда авторлық қүқық саласын үнемі
әрі үздіксіз жетілдіру қажеттілігін аңғару қиын емес деп білемін.
Зерттеудің мақсаты мен мәселелері: дипломдық жүмысымда Қазақстан
Республикасының Заңдары бойынша авторлық қүқықтың шарттары болып табылатын
түлғалардың қүқықтық жағдайына жалпы теориялық түрғыдан талдау жасауға және
сондай-ақ осы авторлардың мүліктік және мүліктік емес қүқықтарын қорғауға
байланысты қазіргі кезде тәжірибеде жиі кездесетін өзекті теориялық және
тәжірибелік мәні бар сұрақтарды қарастырылады.
Зерттеу әдістері: Мен өзімнің дипломдық жұмысымда ең алдымен авторлық
қүқықтың шарттарын қарастырмас бұрын жалпы авторлық объектінің түсінігі
мен түрлерін қарастыра келіп авторлық қүқық жэне авторлардың құқықтарын
қорғау мәселесіне теориялық және қүқықтық тұрғыда мүмкіндігінше тереңірек
қарастыруды өзіме мақсат етіп қойдым. Сондай-ақ Қазақстан Республикасында
авторлық құқықтық қатынастарды реттейтін заңнамаларға теориялық тұрғыдан
сараптама жасап кеткім келеді әрі сонымен бірге Қазахстан Республикасынның
ішіндегі Халқаралық шартар мен келісімдер арқылы Қазахстан Республиканың
азаматтармен бірге шетелдердегі авторлық қүқықтарды қорғау мәселелеріне де
біраз талдау жасап кетуді жөн деп шештім.
Ғылыми жаңалығы: мүліктік құқықтарды қалай да болсын басқаға беру
автордың және мүліктік қүқықтар берілетін адамның қолы
қойылатын жазбаша шартпен ресімделуге тиіс.
Айрықша күқықтарды беру туралы авторлық шарт осы қүқықтар берілген
адамға ғана туындыны белгілі бір әдіспен және шартта белгіленген шекте
пайдалануға рұқсат етеді және мұндай адамға басқа адамдардың туындыны
осылайша пайдалануына тыйым салу құқығын береді. Егер айрықша қүқықтар
берілген адам бұл қүқықты қорғауды жүзеге асырмаса, басқа адамдарға
туындыны пайдалануға тыйым салу құқығын туындының авторы жүзеге асыра
алады.
Айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт пайдаланушыға
осындай қүқықты берген айрықша құқық иесімен және (немесе) осы туындыны
соңдай әдіспен пайдалануға рұқсат алған басқа адамдармен туындыны тең
жағдайда пайдалануға рұқсат етеді.
Зерттеу құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделеді, тақырыптың
зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып, зерттеу
жұмсының теориялық және әдістемелік негіздері және жұмыстың ғылыми жаңалығы
көрсетіледі.
Бірінші бөлімде авторлық құқықтың жалпы сипаттамасы: ұғымы,
обьектілері, субъектілері және автор сыйақыны есептеу тәртібін зертеу
қарастырылған.
Екінші бөлімде авторлық шарттың ұғымы, мазмұны және авторлық
құқықтарды қорғау тәртібі мен авторлық құқықтарды қорғау саласындағы
халықаралық шарттар мен келісімдерді қарастырдық. Автор шарттың мәнін
ашып, оның қызмет ету және реттеуінің нормативті құқықтық актілерін,
сонымен қатар оның негізгі индикаторлары мен зерттеу жолдарын қарастырады.
Үшінші бөлімде авторлық қадағалауды ұйымдастыру және жүргізу ережесі
мен авторлық қадағалауды жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын негізгі
құжаттар және авторлық құқықтарды жетілдіру жолдары қарастырылады. Зерттеу
нәтижесі қорытындыда қарастырылады.
1 Авторлық құқықтың ұғымы, обьектілері мен субьектілері
1.1 Авторлық құқықтың жалпы сипаттамасы: ұғымы, обьектілері, субъектілері
Авторлық құқық мақсатына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ берiлу әдiсi
мен нысанына қарамастан, шығармашылық еңбектiң нәтижесi болып табылатын
ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады.
Сонымен қатар авторлық құқық белгiлi бiр объективтi түрге ие болған:
1) жазбаша (қолжазба, машинкаға басылған, нотаға жазылған және сол
сияқты);
2) ауызша (көпшiлiк алдында айтушылық, көпшiлiк алдында орындаушылық
және сол сияқты);
3) үнжазба немесе бейнежазба (механикалық, сандық, магниттiк,
оптикалық және сол сияқты);
4) бейнелеу (сурет, нобай, көркемсурет, жоспар, сызба, кино,
телебейне - немесе фотокадрлар және сол сияқты);
5) көлемдi - кеңiстiктi (мүсiн, үлгi, макет, ғимарат, және сол
сияқты);
6) өзге де нысанда жария болған да (жарияланған, жарыққа шыққан,
баспадан шыққан, көпшiлiк алдында орындалған, көпшiлiк алдында
көрсетiлген), жарияланбаған да туындыларға қолданылады.
Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы Заңның 6-бабының 1-
тармағында аталған белгiлерi бар және дербес қолдануға болатын туынды
бөлiгi (оның атауымен, кейiпкерлердiң атауларымен қоса) авторлық құқық
объектiсi болып табылады.[11,56]
Авторлық құқық идеялардың, тұжырымдамалардың, принциптердiң,
әдiстердiң, жүйелердiң, процестердiң, жаңалықтардың, фактiлердiң өздерiне
қолданылмайды.
Туындыға деген авторлық құқық туынды жасалған материалдық объектiнi
меншiктену құқығымен байланысты емес.
Авторлық құқық объектісі санаткерлiк меншiк саласында ғылым, әдебиет
және өнер туындыларын.
Қандай да болсын материалдық объектiге меншiк құқығын немесе иелену
құқығын беру, Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңда
көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, осы объектiде көрсетiлген туындыға
авторлық құқықтың берiлуiне әкеп соқпайды.
Мыналар авторлық құқық объектiлерi болып табылады: әдеби туындылар;
драмалық және музыкалық-драмалық туындылар; сценарий туындылары;
хореография және пантомима туындылары; мәтiнi бар немесе мәтiнi жоқ
музыкалық туындылар; дыбыс-бейнежазу туындылары; кескiндеме, мүсiндеме,
графика және бейнелеу өнерiнiң басқа да туындылары; қолданбалы өнер
туындылары; сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ өнерi туындылары; суретке
түсiру туындылары және суретке түсiруге орайлас әдiстермен жасалған
туындылар; карталар, жоспарлар, нобайлар, безендiрулер және географияға,
топография мен басқа ғылымдарға қатысты үш өлшемдi туындылар; ЭЕМ-ге
арналған бағдарламалар; өзге де туындылар.[2,11]
ЭЕМ-ге арналған бағдарламаларды қорғау ЭЕМ-ге арналған
бағдарламалардың (соның iшiнде операциялық жүйелердiң) бастапқы мәтiн мен
объектiлiк кодты қоса алғанда, кез-келген тiлде және кез-келген нысанда
жасалуы мүкiн барлық түрiне қолданылады. Авторлық құқық объектiлерiне
мыналар да жатады: туынды шығармалар (аудармалар, өңделген дүниелер,
аннотациялар, рефераттар, түйiндер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық
өңдеулер және басқа да ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын өңдеулер);
жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және
материалдарының iрiктелуi және (немесе) орналасуы жағынан шығармашылық
еңбектiң нәтижесi болып табылатын басқа да құрама туындылар.
Туынды және құрама шығармалар, өздерiнiң негiзге алынған немесе
өздерiне енген туындылардың авторлық құқық объектiлерi болу болмауына
қарамастан, авторлық құқықпен қорғалады.
Авторлық құқық объектiлерi болмайтын туындылар:
Мыналар авторлық құқық объектiлерi болмайды: ресми құжаттар (заңдар,
сот шешiмдерi, заң әкiмшiлiк, сот сипатындағы және дипломатиялық сипаттағы
өзге де мәтiндер), сондай-ақ олардың ресми аудармалары; мемлекеттiк
нышандар мен белгiлер (жалаулар, елтаңбалар, ордендер, ақша белгiлерi және
өзге де мемлекеттiк нышандар мен белгiлер); халық шығармашылығы туындылары;
оқиғалар мен фактiлер туралы ақпараттық сипаттағы хабарлар.
Авторлық құқықтың пайда болуы. Авторлықтың ақиқаттылығы.
Ғылым, әдебиет және өнер туындысына авторлық құқық оның жасалу
фактiсiне қарай туындайды. Авторлық құқықтың пайда болуы мен жүзеге
асырылуы үшiн туындыны тiркеу, туындыны өзге де арнайы ресiмдеу немесе
қандай да болсын шарттылықты сақтау талап етiлмейдi. Өздерiнiң айрықша
мүлiктiк құқықтары туралы хабарлау үшiн автор және (немесе) құқық иеленушi
авторлық құқықты қорғау белгiсiн пайдалануға құқылы, ол белгi туындының әр
данасына қойылады және мiндеттi түрде мынадай үш элементтен тұрады:
қоршауға алынған латынша "С" әрпi; айрықша авторлық құқықтар иесiнiң есiмi
(атауы); туындының алғаш жарияланған жылы.[12,29]
Жарияланбаған туындыға жеке мүлiктiк емес құқықтарын куәландыру үшiн
автор, сондай-ақ құқық иеленуші туындыға айрықша мүліктік құқықтарды
иеленетiнiн растау үшiн авторлық құқықтың қорғалатын не тиiстi шарттардың
қолданылатын мерзiмi iшiнде кез келген уақытта оларды ресми тiзiлiмдерде
тiркеуге құқылы. Тiркеудi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
уәкiлеттi орган жүзеге асырады.
Бiр жеке немесе заңды тұлғалардың тауарларын (қызметтерiн) басқа жеке
немесе заңды тұлғалардың бiртектi тауарларынан (қызметтерiнен) ажырату үшiн
қолданылатын (соған арналған) туындылар авторлық құқық объектiсi ретiнде
тiркелмейдi.
Өзге дәлелдер болмаған жағдайда туындының түпнұсқасында немесе
данасында автор ретiнде көрсетiлген адам туындының авторы деп саналады.
Туынды жасырын немесе бүркеншiк атпен жарияланған жағдайда (автордың
бүркеншiк аты оның өзi екенiне күмән туғызбайтын жағдайды қоспағанда),
туындыда есiмi немесе атауы көрсетiлген баспагер өзге дәлелдер болмаған
кезде Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңға сәйкес автордың
өкiлi болып табылады және оның өкiл ретiнде автордың құқығын қорғауға, оның
жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге құқығы бар. Бұл ереже сондай туындының
авторы өзiнiң кiм екенiн ашқанша және өзiнiң авторлығын мәлiмдегенше
қолданыла бередi. Егер өзiн жарияланбаған туынды қолжазбасының авторымын
деп санайтын жеке тұлға оны басқалардың заңсыз пайдалануына немесе иемденiп
кетуiне жол бермеу үшiн сақтауға өткiзудi қажет деп тапқан жағдайларда
уәкiлдiк берiлген орган қолжазбаны қабылдап алуға мiндеттi, ол туралы
қолжазбаны өткiзген адамға оның түскен мерзiмi туралы анықтама берiледi.
Қолжазбаларды тапсыру, қабылдау және сақтау тәртiбiн уәкiлеттi орган
айқындайды.[3,5]
Тең авторлар: Екi немесе одан да көп адамның (тең авторлардың)
бiрлескен шығармашылық еңбегiмен жасалған туындының авторлық құқығы, мұндай
туындының бөлiнбес бiртұтас болуына немесе әрқайсысы өз алдына жеке мәнге
ие бөлiмдерден тұратындығына қарамастан, тең авторларға тиесiлi болады.
Егер туындының бiр бөлiгiн осы туындының басқа бөлiктерiне қарамастан
пайдалану мүмкiн болса, бұл бөлiгi дербес мәнi бар туынды деп танылады.
Егер тең авторлар арасындағы келiсiмде өзгеше көзделмесе, олардың әрқайсысы
туындының дербес мәнi бар өзi жасаған бөлiгiн өз қалауы бойынша пайдалануға
құқылы. Тұтас алғанда туындыны пайдалану құқығы тең авторларға ортақ. Тең
авторлардың өзара қатынастары олардың арасында жасалған келiсiм арқылы
белгiленуi мүмкiн. Егер тең авторлардың туындысы бөлiнбейтiн бiртұтас дүние
болса, тең авторлардың бiр де бiрiнiң туындыны пайдалануға жеткiлiктi
негiздерi болмайынша тыйым салуға құқығы жоқ. Тең авторлардың әрқайсысы өз
атынан, соның iшiнде, басқа тең авторлардың рұқсатын алмастан, егер олардың
арасында келiсiммен өзгеше көзделмесе, өз құқықтарын қорғауға байланысты
осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде көзделген
шараларды қолдануға құқылы.
Құрамдас туындыларға авторлық құқық: Жинақтың және басқа да құрама
туындылардың авторына (құрастырушысына) шығармашылық (құрастырушылық) еңбек
нәтижесi болып табылатын материалдарды iрiктеудi және (немесе)
орналастыруды жүзеге асырғандығы үшiн авторлық құқық берiледi.
Құрастырушының өзi құрама туындыға енгiзiлген әрбiр туынды авторларының
құқықтарын сақтаған жағдайда авторлық құқықты пайдаланады. Егер авторлық
шартта өзгеше көзделмесе, құрама туындыға енгiзiлген туындылардың авторлары
өз туындыларын құрама туындыға қарамастан пайдалана беруге құқылы.
Құрастырушысының авторлық құқығы басқа адамдардың сол материалдарды басқа
құрама туындылар жасау үшiн дербес iрiктеуiне және (немесе) орналастыруына
кедергi жасамайды. Энциклопедияларды, энциклопедиялық сөздiктердi, мерзiмдi
және шығуы жалғаса беретiн ғылыми еңбектер жинақтарын, газеттердi,
журналдарды және басқа да мерзiмдi басылымдарды жарыққа шығаратын
баспагерге мұндай басымдарды тұтас пайдалануға айрықша құқық берiледi.
Баспагер мұндай басылымдарды кез-келген жағдайда пайдаланса да өзiнiң
атауын көрсетуге немесе оны көрсетудi талап етуге құқылы. Мұндай
басылымдарға енгiзiлген туындылардың авторлары жалпы басылымға қарамастан
өз туындыларын пайдалануға айрықша құқықтарын сақтап қалады.[14,78]
1.2 Автор сыйақыны есептеу тәртібі
Авторлық сыйақының ең төмен ставкалары: Туындының сипатына немесе оны
пайдалану ерекшелiктерiне (жұртшылық алдында, соның iшiнде радиода және
телевизияда орындауға, туындыны механикалық, магниттiк немесе өзгедей жазу
арқылы қайта шығаруға, көшiрмелеуге және басқа да жағдайларға) байланысты
мүлiктiк (айрықша) құқықтарды жеке-дара жүзеге асыру iс жүзiнде мүмкiн
болмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Үкiметi авторлық сыйақының ең
төмен ставкаларын белгiлей алады.[4,16]
Соныме Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 20 қазандағы N
1083 қаулысы Туындыларды пайдаланудың кейбiр түрлерi үшiн авторлық
сыйақының ең төменгi ставкаларын бекiту туралы қаулысына сәйкес берiліп
отырған: 1) туындыларды көпшiлiк алдында орындау жолымен пайдаланғаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгi ставкалары; 2) туындыларды көпшiлiкке
хабарлау жолымен пайдаланғаны үшін авторлық сыйақының ең төменгі
ставкалары; 3) туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгі ставкалары бекiтiлдi.
Туындыларды пайдаланудың кейбiр түрлерi үшiн авторлық сыйақының ең
төменгi ставкаларын бекiту туралы қаулыға қоса беріліп отырған авторлық
сыйақының ставкалары туындыларды оларда белгiленген пайдалану түрлерi үшiн
ең төменгi болып табылады деп белгiлендi. Сыйақының мөлшерiн, оны төлеудiң
тәртiбi мен мерзiмдерiн тараптар авторлармен, олардың құқықтық
мирасқорларымен не авторлардың мүлiктiк құқықтарын ұжымдық негізде
басқаратын ұйыммен жасалатын авторлық немесе лицензиялық шартта
белгiлейдi.[13,94]
Туындыларды көпшiлiк алдында орындау жолымен пайдаланғаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгi ставкалары. Туындының түрі: Бiр туындыны
немесе бағдарламаны көпшiлiк алдында орындағаны үшiн билеттердi сатудан
түскен жалпы жиынтық соманың, шарт бойынша кепiлдi төлем сомаларының не
кiрiстердiң өзге сомаларының пайызымен авторлық сыйақының ең төмен
ставкалары
Туындыларды көпшiлiкке хабарлау жолымен пайдаланғаны
үшiн авторлық сыйақының ең төменгі ставкалары:
PcТуындыларды пайдалану түрі Авторлық сыйақының ставкалары
N пайызбен
1. Жарыққа шыққан туындыларды эфирге 1% (кiрістің жалпы сомасынан)
хабарлағаны үшiн
2. Жарыққа шыққан туындыларды кәбiл 3% (кiрiстiң жалпы сомасынан)
бойынша хабарлағаны үшiн
3. Туындыларды жерсерiктiк телевизия 4% (кiрiстің жалпы сомасынан)
арқылы хабарлағаны үшін
Туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн авторлық сыйақының
ең төменгi ставкалары:
PcТуындыларды пайдалану түрі Авторлық сыйақы ставкалары
N
1. Туындыларды дыбыстық жазуда қайта дыбыстық жазуда қайта
шығару (көбейту) және (немесе) тарату шығарылған данасының еркiн
бағасынан (дыбыстық жазу
тасушыларына жазылған
туындылардың санына
қарамастан) - 3%
2. Туындыларды ұялы (ұтқыр) телефондар туындыны пайдаланғаны үшін
үшiн әуен (рингтондар) ретiнде қайта кiрiстен - 10%
шығару және тарату
3. Дыбыстық жазуларды және (немесе) 1 AEК
дыбыс-бейнежазу туындыларының даналарын
прокатқа (жалға) беру.
Бейнелеу өнерi туындыларын еркiн пайдалану құқығы. Қадағалау құқығы:
Бейнелеу өнерi шығармасының авторы туындының меншiк иесiнен өз туындысының
көшiрмесiн жасау құқығын жүзеге асыруға мүмкiндiк беруiн талап етуге құқылы
(қол жеткiзу құқығы). Бұл орайда туындыны меншiк иесiнен туындыны авторға
жеткiзiп берудi талап етуге болмайды. Бейнелеу өнерi туындысының
түпнұсқасын жария түрде (аукцион, бейнелеу өнерiнiң галереясы, көркемдiк
салоны, дүкен және сол сияқтылар арқылы) қайталап сатқан әрбiр жағдайда
мұндай бейнелеу өнерi туындысын меншiктену құқығынан бiрiншi рет
айырылғаннан кейiн автордың немесе оның мұрагерлерiнiң сатушыдан қайталап
сату бағасының бес процентi мөлшерiнде сыйақы алуға құқығы бар (қадағалау
құқығы). Авторды тiрi кезiнде аталған құқықтан айыруға болмайды және ол заң
бойынша немесе қалдырған өсиетi бойынша авторлық құқық мерзiмiнде тек қана
автордың мұрагерлерiне көшедi. Бейнелеу өнерi туындысына меншiк құқығының
автордан басқа тұлғаға ауысуы (өтеулi немесе өтеусiз) осы туындының бiрiншi
рет иелiктен айырылуын бiлдiреді.[15,18]
Туындыны жеке мақсатта автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз
және авторлық сыйақы төлемей көшiрмелеу: 1 Заңды түрде жарияланған туындыны
автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз және авторлық сыйақы төлемей
жеке тұлғаның тек өз мақсаты үшiн және табыс алмай, осы Заңның 26-бабында
көзделген реттердi қоспағанда, жалғыз дана етiп көшiрмелеуiне жол
берiледi. 2. Осы баптың 1-тармағының ережесi: 1) үйлер және солар сияқты
ғимараттар түрiндегi сәулет өнерi туындыларын көшiрмелеуге; 2) деректер
базаларын немесе олардың елеулi бөлiктерiн көшiрмелеуге; 3) осы Заңның 24-
бабында көзделгендерден басқа реттердi қоспағанда, ЭЕМ-ге арналған
бағдарламаларды көшiрмелеуге; 4) кiтаптарды (толығымен) және нота
мәтiндерiн репродукциялауға (репрографиялық қайта шығаруға) қолданылмайды.
Туындыны автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз және авторлық
сыйақы төлемей пайдалану: Автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз
және авторлық сыйақы төлемей, бiрақ туындысы пайдалынатын автордың есiмiн
және қай деректен алынғаны мiндеттi түрде көрсетiле отырып, шығарманы
пайдалануға мынадай жағдайларда жол берiледi:1) заңды түрде жарияланған
туындылардан түпнұсқа күйiнде және аударма түрiнде ғылыми, зерттеу,
пiкiрталас, сыни және ақпараттық мақсатта, баспасөзге шолу ретiнде газеттер
мен журналдар мақалаларынан алынған үзiндiлерiн қоса алғанда, дәйексөз алу
мақсатына сай көлемiнде дәйексөз алу; 2) заңды түрде жарияланған
туындыларды және олардан алынған үзiндiлерiн оқыту сипатындағы
басылымдарда, радио және телехабарларда, дыбыс-бейнежазуларда алға қойған
мақсатқа сай көлемде пайдалану; 3) ағымдағы экономикалық, саяси, әлеуметтiк
және дiни мәселелер бойынша газеттерде немесе журналдарда заңды түрде
жарияланған мақалаларды немесе эфирге берiлген осындай сипаттағы
туындыларды жалпы жұртшылық назарына жеткiзу үшiн, автор тарапынан мұндай
көшiрмелеуге, эфирге беруге немесе хабарлауға арнауы тыйым салынбаған
жағдайларда, газеттерге көшiрiп басу, эфирге тарату немесе кабель бойынша
хабарлау; 4) көпшiлiк алдында сөйленген саяси сөздердi, үндеулердi,
баяндамаларды және басқа осы сияқты туындыларды ақпараттық мақсатқа сай
көлемде жалпы жұртшылық назарына жеткiзу үшiн газеттерге көшiрiп басу,
эфирге тарату немесе кабель бойынша хабарлау. Бұл орайда автордың мұндай
туындыларды жинақтарда жариялау құқығы сақталады;[19] 5) ағымдағы оқиғалар
барысында көрiнген немесе естiлген ағымдағы оқиғаларды суретке түсiру
немесе кинематография құралдары, эфирге тарату немесе жалпы жұртшылық
назарына жеткiзу үшiн кабель бойынша хабарлау арқылы ақпараттық мақсатқа
сай көлемде шолуларда көшiрмелеу немесе көпшiлiк назарына арналған хабар.
Бұл орайда автордың мұндай туындыларды жинақтарда жариялау құқығы
сақталады; 6) заңды түрде жарияланған туындыларды бедерлi-нүкте жазумен
немесе зағип адамдарға арналған басқа да арнайы тәсiлдермен, осылайша
көшiрмелеу үшiн арнайы жасалған туындыларды қоспағанда, пайда таппай
көшiрмелеу.
Туындыларды көпшiлiк алдында орындау, көпшiлiкке хабарлау жолымен
пайдаланғаны үшiн, туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгi ставкаларын қолдану тәртiбi жөнiндегi
нұсқаулық: Осы Нұсқаулық туындыларды көпшiлiк алдында орындау, көпшiлiкке
хабарлау жолымен пайдаланғаны үшiн, туындыларды қайта шығарғаны және
(немесе) таратқаны үшiн авторлық сыйақының ең төменгi ставкаларын қолдануды
белгiлейдi. Осы Нұсқаулықта мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады: 1) көп
актiлi драмалық және музыкалық-драмалық туындылар - кемiнде екi актiсi бар
туындылар; 2) "үлкен құқықтар" туындылары - басқару немесе лицензиялау жеке
негiзде жүзеге асырылатын туындылар; 3) "кiшi құқықтар" туындылары -
басқару ұжымдық негiзде жүзеге асырылатын туындылар; 4) өлеңмен жазылған
туынды - сахнадан айтылатын мәтiннiң кемiнде жартысы өлең түрiнде жазылған
туынды; 5) авторлық құқықпен қорғалмайтын туындылар - халық шығармашылығы
туындылары, қорғау мерзiмiнiң аяқталуына байланысты қоғамдық игiлiкке
айналған туындылар; 6) "кiшi құқықтар" туындыларын көпшiлiк алдында орындау
- дербес маңызы бар музыкалық-драмалық туындылардың бөлiмдерiн (ариялар,
әндер) көпшiлiк алдында драмалық емес орындау; 7) пьеса - театралдық
көрсетуге арналған драмалық туынды; 8) сахналау-пьеса - басқа туындылар,
оның iшiнде халық шығармашылығы туындыларының сарындары бойынша жазылған
пьеса.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 20 қазандағы N 1083
"Туындыларды пайдаланудың кейбiр түрлерi үшiн авторлық сыйақының ең төменгi
ставкаларын бекiту туралы" қаулысында (бұдан әрi - қаулы) көзделген
туындыларды көпшiлiк алдында орындау үшiн ставкалар бойынша авторлық сыйақы
Қазақстан Республикасының аумағында орындаушы-әртiстердiң, сондай-ақ
техникалық құралдар арқылы да драмалық, музыкалық-драмалық, музыкалық
туындыларды, концерттiк, цирк, би бағдарламаларын, мәтiнi бар және мәтiнсiз
музыкалық туындыларды көпшiлiк алдында орындағаны үшiн есептеледi.[5,29]
Қаулыда көзделген туындыларды көпшiлiк алдында хабарлау үшiн ең
төменгi ставкалар бойынша авторлық сыйақы Қазақстан Республикасының
аумағында туындыларды көпшiлiкке хабарлау жолымен пайдаланғаны үшiн
есептеледi.
Қаулыда көзделген туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны
үшiн ең төменгi ставкалар бойынша авторлық сыйақы Қазақстан Республикасының
аумағында туындыларды жалға беру, көпшiлiкке прокатқа беру жолымен қайта
шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн есептеледi.
Қаулыда көзделген авторлық сыйақы ставкалары ең төменгi деңгей болып
табылады және, егер пайдаланушы мен автордың, оның құқықтық мирасқорының
немесе авторлардың мүлiктiк құқықтарын олардан алған өкiлеттiлiгi шегiнде
ұжымдық негiзде басқарушы ұйымның арасында жасалған шартта өзгеше
белгiленбесе және сыйақы мөлшерi мүдделi тараптардың арасында дау туғызу
нысаны болмаса қолданылады.
Туындыларды көпшiлiк алдында орындағаны үшiн авторлық сыйақы: 1) бiр
туындыны немесе бағдарламаны көпшiлiк алдында орындағаны үшiн билеттердi
сатудан түскен алымның жалпы сомасынан; 2) шарт бойынша кепiлдiк төлем
сомаларынан не табыстардың өзге сомаларынан пайызбен есептеледi. Төлеушi
табысының дәл мөлшерiн анықтау қиын болған немесе мүмкiн болмаған
жағдайларда, мәтiнi бар немесе мәтiнсiз музыкалық туындыларды, әдеби
туындыларды орындаушы әртiстер, сондай-ақ техникалық құралдардың (кез
келген дыбыс тасушылардың) көмегiмен дискотекаларға, түнгi клубтарға,
мейрамханаларға, кафелерге, кинотеатрларға, сауықханаларға, барларға,
бистроларға, асханаларға, ашық алаңдарға, ойын аттракциондарына және басқа
да қоғамдық орындарға тегiн кiру кезiнде орындалғаны үшiн авторлық сыйақы
қаулымен бекiтiлген Туындыларды көпшiлiк алдында орындау үшiн ең төменгi
авторлық ставкалардың 26-тармағында көзделген сыйлық есептiк көрсеткiшпен
есептеледi.[16,62]
Туындыларды көпшiлiк алдында хабарлау үшiн авторлық сыйақы табыстың
жалпы сомасында пайызбен белгiленген мөлшерлерде есептеледi. Бұл ретте
авторлық сыйақы есептелуге тиiс жалпы табыс деп жарнаманы орналастыру,
хабарларды жасауға түскен демеушiлiк түсiмдер, демеушiлiк не өзге
қаржыландыру түрiндегi түсiмдерден, егер ондайлар бар болса, абоненттiк
ақы, туындыларға қол жеткiзу үшiн ақы түрiндегi және тағы да басқа
түсiмдерден құралатын табыс түсiнiледi.
Авторлық құқықпен қорғалатын, сондай-ақ қорғалмайтын туындыларды
қамтитын дыбыстық жазу даналарын қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны
үшiн авторлық сыйақы тек авторлық құқықпен қорғалатын даналар үшiн ғана
есептеледi.
2. Туындыларды көпшiлiк алдында орындау, көпшiлiкке хабарлау жолымен
пайдаланғаны үшiн, туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн
авторлық сыйақы ставкаларын қолдану:
1. Балаларға арналған пьессаларды, оның iшiнде қуыршақ пен орындалатын
пьессалар үшiн белгiленген авторлық сыйақының ставкалары аталған
пьессаларға орындалған жерiне қарамастан қолданылады.
2. Өз туындыларының сарыны бойынша жазылған пьессалар, егер сахналау
тең авторларсыз жасалса, төлтумаға теңестiрiледi.
3. Халық ертегiлерiнiң сарыны бойынша балаларға арнап жазылған
пьессалар төлтумаға теңестiрiледi.
4. Егер автор туындыны екi немесе бiрнеше тiлде жазып, қай мәтiннiң
төлтума, ал қайсысының аударма екенiн ескертпесе, онда ол осы тiлдердiң
әрқайсысында төлтума болып табылады.
5. Авторлық құқықпен қорғалатын және қорғалмайтын (оның iшiнде
драмалық туындыларды сүйемелдейтiн музыка да) туындыларды қамтитын
бағдарламаларды көпшiлiк алдында орындағаны үшiн авторлық сыйақы толық
ставка бойынша есептеледi.
6. Тең авторлар бiртұтас бөлiнбес дүние ретiнде жасаған туындыларды
көпшiлiк алдында орындағаны үшiн авторлық сыйақы тек авторлық құқығы
қорғалатын тең авторларға (олардың құқықтық мирасқорларына) ғана
есептеледi. Бұл ретте есептелетiн сыйақының мөлшерi тең авторлардың
арасында сыйақының белгiленген ставкаға тепе-тең бөлiнуiне сәйкес
айқындалады.[17,80]
7. Түгелдей қоғам игiлiгiне айналған туындылардан құрылатын концерттер
үшiн авторлық сыйақы есептелмейдi.
8. Концерттiк, эстрада, цирк немесе би бағдарламалары үшiн авторлық
сыйақы туындылар әртiстердiң немесе дыбыстық жазуда орындалуына қарамастан,
сондай-ақ пайдаланушыға осындай бағдарламаларға билет сатудан табыс түсуiне
немесе түспеуiне қарамастан есептеледi.
9. Егер спектакль бiрнеше бiр актiлi туындыларды қамтитын болса,
сыйақы әрбiр туынды үшiн соған белгiленген ставка бойынша жеке-жеке
есептеледi. Егер бiр актiлi туынды концерттiк бағдарламада орындалса, бұл
туынды үшiн сыйақы соған белгiленген ставка бойынша есептеледi және одан
басқа концерттiк бағдарлама үшiн де көзделген ставка есептеледi. Егер
спектакль екi көп актiлi туындыны қамтитын болса, сыйақы әр туынды үшiн
тиiстi көп актiлi туындылар үшiн көзделген ставкалардың 12 бөлiгiнен
есептеледi. Егер көп актiлi туынды концерттiк бағдарламамен орындалса, көп
актiлi туынды үшiн сыйақы тиiстi туындылар үшiн көзделген ставканың 12
бөлiгiнен есептеледi және тиiстi концерттiк бағдарлама үшiн көзделген
ставка қосымша есептеледi.
10. Шағын көлемдi шығармалар көпшiлiк алдында орындалған жағдайда
аудармашы үшiн белгiленген қаламақы сомасы аралық және соңғы аударма
авторлары арасында тең бөлiнедi.
11. Авторлық құқықпен қорғалатын сахналанған пьесаны аударған үшiн
авторлық сыйақы төлтума туындыларының аудармасы үшiн белгiленген ставкалар
бойынша есептеледi.
12. Музыкалық-драмалық туындыларды орындағаны үшiн авторлық сыйақының
ставкалары сонымен бiрге туынды концерттiк орындауда қойылатын жағдайларда
да қолданылады.
13. Музыкасын шетелдiк композиторлар жазған либреттолардың нұсқалары
мен оперетталар, музыкалық комедиялар мен мюзиклдер мәтiндерiнiң жаңа
сырлары аудармаларға теңестiрiледi.
14. Драмалық спектакльдерге арнап жазылған музыка үшiн төленетiн
сыйақы музыкалық нөмiрлердiң санына, сондай-ақ музыканы әртiстер орындауына
немесе дыбыстық жазуда орындалуына қарамастан әрбiр актiсi үшiн 1 пайыз
мөлшерiнде есептеледi.
15. Егер концерттiк бағдарламада эстрадалық туындылармен қатар тым
болмаса бiр iрi симфониялық туынды, не iрi көлемдi камералық туынды, не
ұлттық аспаптарға арналған көп актiлi туындылар, не хореографиялық концерт
орындалса, осындай концерттiк бағдарлама үшiн авторлық сыйақы сатылған
билеттерден (симфониялық, вокалды-симфониялық және камералық шығармалар
концертiне арналғандай) түскен жалпы соманың 7 пайызы мөлшерiнде
есептеледi.
16. Егер жаңа жылдық шырша қойылымдары бағдарламасына драмалық немесе
музыкалық-драмалық туынды енгiзiлсе, мұндай туынды үшiн авторлық сыйақы
драмалық және музыкалық-драмалық туындылар үшiн көзделген ставкалар бойынша
есептеледi.
17. Концерт пен билерден құралған бағдарлама үшiн кiру ақысы бiрдей
болған кезде авторлық сыйақы эстрада концертiндей - түскен жалпы алым
сомасының 4 пайызы мөлшерiнде есептеледi.
18. Көпшiлiк ареналарында (стадиондарда, спорт сарайларында,
ипподромдарда және тағы сондайларда) өткiзiлетiн спорт жарыстарын,
спортшылардың көркем өнер көрсетулерiн, ойын аттракциондарын, сән
көрсетулерiн, көрмелердi, жәрмеңкелердi, фестивальдарды, конкурстарды және
тағы басқа iс-шараларды музыкамен сүйемелдегенi үшiн, авторлық сыйақы
қаулының 24-тармағында белгiленген ставка бойынша есептеледi. Егер көпшiлiк
аренасында эстрадалық, цирк қойылымдары мен концерттер, драмалық немесе
музыкалық-драмалық туындылар орындалса, олар үшiн авторлық сыйақы
концерттер, драмалық немесе музыкалық-драмалық туындылар, сондай-ақ цирк
қойылымдары үшiн белгiленген ставкалар бойынша есептеледi.[18,16]
19. Осы алаңға кiргенi үшiн жеке ақы алмастан, алаңдарда (спектакльге
дейiн немесе одан кейiн немесе үзiлiстер кезiнде театрлар фойелерiнде,
кинотеатрлар фойелерiнде, дәмханаларда, мейрамханаларда, парктердегі,
бақтардағы және стадиондардағы ашық алаңдарда және т.с.) көпшiлiк алдында
орындалған туындылар үшiн авторлық сыйақы айлық есептiк көрсеткiштерде
есептеледi.
2 Авторлық шарттың жалпы ережелері
2.1 Авторлық шарттың ұғымы, мазмұны
Авторлық шарт: Автордың Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы
Заңның 16-бабында аталған мүлiктiк құқықтары толық немесе iшiнара берiлуi,
сондай-ақ айрықша құқықтарды беру туралы авторлық шарт бойынша немесе
айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт бойынша пайдалану үшiн
берiлуi мүмкiн. Мүлiктiк құқықтарды қалай да болсын басқаға беру автордың
және мүлiктiк құқықтар берiлетiн адамның қолы қойылатын жазбаша шартпен
ресiмделуге тиiс. Айрықша құқықтарды беру туралы авторлық шарт осы құқықтар
берiлген адамға ғана туындыны белгiлi бiр әдiспен және шартта белгiленген
шекте пайдалануға рұқсат етедi және мұндай адамға басқа адамдардың туындыны
осылайша пайдалануына тыйым салу құқығын бередi. Егер айрықша құқықтар
берiлген адам бұл құқықты қорғауды жүзеге асырмаса, басқа адамдарға
туындыны пайдалануға тыйым салу құқығын туындының авторы жүзеге асыра
алады. Айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт пайдаланушыға
осындай құқықты берген айрықша құқық иесiмен және (немесе) осы туындыны
сондай әдiспен пайдалануға рұқсат алған басқа адамдармен туындыны тең
жағдайда пайдалануға рұқсат етедi. Авторлық шарт бойынша берiлген құқықтар,
егер шартта тiкелей өзгеше көзделмесе, айрықша емес құқықтар деп
есептеледi.[6,45]
Авторлық шарттың ережелерi. Авторлық шарттың нысаны. Авторлық шарт
бойынша жауапкершiлiк:
1. Авторлық шартта:
1) туындыны пайдалану әдiстерi (осы шарт бойынша берiлетiн нақты
құқықтар); 2) құқық берiлетiн мерзiм мен аумақ; 3) сыйақы мөлшерi және
(немесе) туындыны пайдаланудың әрбiр әдiсi үшiн сыйақы мөлшерiн белгiлеу
тәртiбi, оны төлеудiң тәртiбi мен мерзiмi, сондай-ақ тараптар осы шарт үшiн
маңызды деп есептейтiн басқа да жағдайлар көзделуге тиiс.
2. Авторлық шартта құқықтың берiлу мерзiмi туралы ереже болмаған
жағдайда, егер пайдаланушыға бұл жөнiнде шарттың бұзылуына дейiн үш ай
бұрын жазбаша хабарланған болса, автор шартты ол жасалған күннен бастап бiр
жыл өткен соң бұза алады.
3. Авторлық шартта құқық берiлетiн аумақ туралы ереже болмаған
жағдайда шарт бойынша берiлетiн құқықтың қолданылуы Қазақстан
Республикасының аумағымен шектеледi.
4. Туындыны пайдалануға авторлық шарт бойынша тiкелей берiлмеген
құқықтар берiлмедi деп саналады.
5. Шарт жасалған кезде белгiсiз болған туындыны пайдалану құқықтары
авторлық шарт мәселесi бола алмайды.
6. Сыйақы туындыны тиiсiнше пайдалану әдiсiне сәйкес түсетiн табыс
процентi түрiнде авторлық шартта немесе, егер мұны туындының сипатынан
немесе оны пайдалану ерекшелiктерiне байланысты жүзеге асыру мүмкiн
болмаса, шартта көрсетiлген сома түрiнде не басқаша түрде белгiленедi.
7. Авторлық шарт бойынша берiлген құқықтар, егер ол тек шартта тiкелей
көзделген болса, басқа адамдарға түгелдей немесе iшiнара берiлуi
мүмкiн.[7,82]
8. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңның 14 және 33-
баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, автордың болашақта жасайтын
туындыларын пайдалану құқықтары авторлық шарт мәселесi бола алмайды.
9. Автордың болашақта белгiлi бiр тақырыпта немесе белгiлi бiр салада
туынды жасауына шек қоятын авторлық шарт ережесi жарамсыз болып табылады.
10. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заң ережелерiне
қайшы келетiн авторлық шарт ережелерi жарамсыз болып табылады.
11. Авторлық шарт жазбаша түрде жасалуға тиiс. Туындыны мерзiмдi
баспасөзде пайдалану туралы авторлық шарт ауызша түрде жасалуы мүмкiн.
12. Электрондық нысанда жасалған туындылардың, соның iшiнде ЭЕМ-ге
және деректер базасына арналған бағдарламаның даналарын сату кезiнде,
сондай-ақ көпшiлiк пайдаланушыларға оны пайдалануға рұқсат беру кезiнде
оларға Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген өзге де шарт
нысандары мен оларды жасасу тәртiбiн қолдануға болады.
13. Авторлық шартта көрсетiлген мiндеттердi орындамаған немесе
тиiсiнше орындамаған тарап екiншi тарапқа келтiрiлген залалды, соның iшiнде
алынбаған пайдасын өтеуге мiндеттi.[20,37]
2.2 Авторлық құқықтарды қорғау тәртібі
Авторлық құқықтардың бұзылуы. Қазахстан Республикасының Авторлық
құқық және сабақтас құқық туралы Заңда көзделген авторлық және сабақтас
құқықтарды бұзғаны үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
азаматтық, қылмыстық және әкiмшiлiк жауаптылық туындайды.
Қазахстан Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы
Заңының 48-бабына сәйкес Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
объектiлерiн пайдаланатын жеке және заңды тұлғалардың қызметiне бақылау
жасау[8,81]:
1. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдаланатын
жеке және заңды тұлғалардың қызметiне бақылау жасауды уәкiлеттi орган
жүзеге асырады.
2. Осы баптың 1-тармағында аталған тұлғалар уәкiлеттi органның сұратуы
бойынша пайдаланылған туындылар немесе сабақтас құқықтар объектiлерi,
авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалану нәтижесiнде
түскен табыстар туралы мәлiметтер, сондай-ақ авторлық сыйақы төлемдерiне
қатысты мәлiметтер мен құжаттар беруге мiндеттi.
Авторлық құқықтарды қорғау. Авторлық құқықтарды қорғауды сот: 1)
құқықтарды тану; 2) құқық бұзылғанға дейiнгi жағдайды қалпына келтiру; 3)
құқықты бұзатын немесе оның бұзылуына қауiп төндiретiн әрекеттердi тыю; 4)
айырылып қалған пайданы қоса алғанда, шығындардың орнын толтыру; 5) құқық
бұзушы авторлық құқықтарды бұзу алдарынан тапқан табысты өндiрiп алу; 6)
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген, ең төмен жалақының
жиырмадан елу мыңға дейiнгi мөлшерi, ал ЭЕМ-ға арналған бағдарламаның
немесе деректер базасы авторларының құқығын бұзғаны кезде ең төмен
жалақының бес жүзден елу мыңға дейiнгi мөлшерi сомасында өтем төлеу арқылы
жүзеге асырылады. Зиянның орнын толтырудың немесе табысты өндiрiп алудың
орнына өтемақы мөлшерiн сот белгiлейдi; 7) олардың құқықтарын қорғауға
байланысты заң актiлерiнде көзделген өзге де шаралар қолдану арқылы жүзеге
асырады. Осы тармақтың 4), 5), 6)-тармақшаларында аталған шаралар авторлық
және сабақтас құқықтар иелерiнiң таңдауына қарай қолданылады.[29,162]
Iс қаралғанға дейiн судья туындылар мен фонограммалардың
контрафактiлiк деп жорамалданған даналарын жауапкердiң дайындауына,
көшiрмелеуiне, сатуына, пайдалануына тыйым салу туралы жеке-дара ұйғарым
шығаруға құқылы. Судья туындылар мен фонограммалардың контрафактiлiк деп
жорамалданған даналарын, сондай-ақ оларды дайындау мен көшiрмелеуге
арналған материалдар мен жабдықтарды пайдалануға тыйым салу және алып қою
туралы ұйғарым шығаруға да құқылы.
Сот туындының немесе фонограмманың контрафактiлiк даналарын, сондай-ақ
оларды көшiрмелеуге пайдаланылатын материалдар мен жабдықтарды тәркiлеу
туралы шешiм шығаруға құқылы. Туындының немесе фонограмманың контрафактiлiк
даналары оның талап етуi бойынша авторлық немесе сабақтас құқықтардың
иесiне берiлуi мүмкiн не соттың шешiмi бойынша жойылуға тиiс. Оларды
көшiрмелеуге пайдаланылған материалдар мен жабдықтар соттың шешiмi бойынша
жойылуға не мемлекет кiрiсiне берiлуге тиiс.
Соттардың авторлық құқық және сабақтас құқықтарды қорғау жөніндегі
кейбір заң нормаларын қолдануы туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы N 11 Нормативтік қаулысы, "Егемен
Қазақстан" 2008 жылғы 7 наурыз N 61-63 (25035). Сот тәжірибесінде авторлық
құқық және сабақтас құқықтар туралы кейбір заң нормаларын біркелкі түсіну
және дұрыс қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы
отырысы қаулы етеді:
1. Ғылым, әдебиет және өнер туындыларын, қойылымдар, орындаулар,
фонограммалар, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларын
жасау және пайдалануға байланысты туындаған қатынастар (авторлық құқықтар)
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексімен (бұдан әрі - АК), "Авторлық
құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңымен (бұдан
әрі - Заң) және өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттеледі. Егер
Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда белгіленген
ережелерге қайшы келмесе, Қазақстан Республикасының авторлық және сабақтас
құқықтарды қорғауды күшейтетін заң актілері қолданылады.[9,17]
2. Авторлық құқықтар АК 972-бабында, Заңның 7-бабында көрсетілген
ғылым, әдебиет және өнер туындылары түрлерінің автордың (тең авторлардың)
санаткерлік шығармашылық еңбегімен объективтік нысанда жасалу фактісіне
қарай туындайды және туындының уәкілетті мемлекеттік органда тіркелген-
тіркелмегеніне қарамастан қолданылады. Авторлық құқықтар туындының мазмұны
мен маңызына, берілу әдісі мен нысанына, сондай-ақ, халыққа жария етілген-
етілмегеніне қарамастан қолданылады. Егер туындының бөлігі (атауы,
кейіпкерлердің аттары) шығармашылық жұмыстың нәтижесі болып табылса және
оны дербес пайдалану мүмкін болса, онда авторлық құқықтар тұтастай туындыға
ғана емес, оның осы бөлігіне де жүреді. Ауызша нысандағы туындыға авторлық
құқық ол көпшілік алдында айтылған (орындалған) жағдайда ғана қолданылады.
3. Авторға техникалық көмек көрсеткен (басу, түзету және т.б.)
тұлғалар туындының тең авторлары болып таныла алмайды. АК 974-бабында және
Заңның 8-бабында көрсетілген объектілер, сондай-ақ идеялар, әдістер,
процестер, тәсілдер, тұжырымдамалар, принциптер, жаңалықтар, фактілер
авторлық құқықтың объектілеріне жатпайды және құқықтық қорғалумен
қамтамасыз етілмейді.[10,35]
4. Авторлық құқықтар құрамына:
- автордың АК 977-бабында және Заңның 15-бабында көрсетілген жеке
мүліктік емес құқықтары кіреді. Бұл құқықтар (авторлық құқық, авторлық
есімге құқық, халыққа жария ету құқығы, туындыны кері қайтарып алу және
оған қол сұқпаушылық құқығы) иеліктен шығарылмайды. Автордың мұрагерлері
немесе автор өзінің мүліктік емес құқықтарын қорғауды жүктеген тұлға,
сондай-ақ мұрагерлер болмаған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган,
автордың осы құқықтарын қандай да бір талап беру мерзімінің ескіруімен
шектелусіз қорғауды жүзеге асыруға құқылы.
- АК 978-бабында және Заңның 16-бабында көрсетілген мүліктік
(айрықша) құқықтар кіреді. Бұл құқықтар бұзылған жағдайда оны автор, сондай-
ақ оның мұрагерлері, автордың нақты немесе барлық мүліктік құқықтары
авторлық шарт бойынша берілген тұлғалар, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік
орган Заңның 49-бабының бірінші тармағында қарастырылған тәсілдермен қорғай
алады. Автордың мүліктік құқықтарын қорғау туралы талаптарға АК 178-бабының
бірінші тармағында қарастырылған жалпы талап қою мерзімінің ескіруі
қолданылады.
5. Автордың мүліктік (айрықша) құқықтары оның бүкіл өмірі бойы және
қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды. Бұл мерзім туындының
аяқталған-аяқталмағанына, біртұтас немесе жеке бөліктерден тұратындығына
қарамастан автордың кез келген шығармасына қолданылады. Тең авторлардың
мүліктік (айрықша) құқықтары әр тең автордың бүкіл өмірі бойы және басқа
тең авторлардан ұзақ өмір сүрген автор қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл
бойы күшін сақтайды. Автор (тең авторлар) қайтыс болған жағдайда автордың
(тең авторлардың) мүліктік (айрықша) құқықтарының күшіне ену мерзімі автор
(соңғы тең автор) қайтыс болған жылдан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан
бастап саналады.[21,58] Егер туынды авторының (тең авторлардың) бұрын АК
982-бабының бірінші тармағында және Заңның 28-бабының бірінші тармағында
қарастырылған мүліктік (айрықша) құқықтарын қорғаудың елу жылдық мерзімі
2005 жылғы 26 қарашаға дейін ("Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне зияткерлік меншік құқықтары мәселелері бойынша өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 22
қарашадағы N 90-ІІІ Заңының ресми жарияланған күні) өтіп кетсе, онда бұл
құқықтарды қорғаудың жетпіс жылдық мерзімі қолданылмайды.
6. Жасырын немесе бүркеншік атпен жария етілген туындыға автордың
мүліктік (айрықша) құқықтары ол заңды түрде халыққа жария етілген күннен
кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды. Автордың немесе оның мұрагерлерінің
келісімімен туындыны жариялау, көпшілік алдында орындау, көпшілікке
көрсету, эфир, оның ішінде кабель бойынша хабарлау туындыны заңды түрде
халыққа жария ету деп танылады. Егер жасырын немесе бүркеншік атпен халыққа
жария етілген туындының авторы жетпіс жылдың ішінде өзінің шын есімін ашса
немесе оның кім екені күмән тудырмаса, онда автордың мүліктік (айрықша)
құқықтары оның өмірі бойы және қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы
күшінде болады.
7. Автор қайтыс болғаннан кейін отыз жыл ішінде бірінші рет жарыққа
шығарылған (жария етілген) туындыға автордың мүліктік (айрықша) құқығы
туынды жарыққа шығарылғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшінде болады. Автордың
мұндай құқығының күшіне ену мерзімі туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың
бірінші қаңтарынан бастап есептеледі. Егер туындының авторы қуғын-сүргінге
ұшырап, қайтыс болғаннан кейін ақталса, онда жасалған туындыларға автордың
мүліктік (айрықша) құқықтарын қорғау мерзімі ақталған жылдан кейінгі жылдың
бірінші қаңтарынан бастап жетпіс жыл бойы күшінде болады.
8. Автордың мүліктік (айрықша) құқығын қорғау мерзімінің өтуі
туындының қоғамдық игілікке айналғанын білдіреді. Туынды қоғамдық игілікке
айналған кезде оны кез келген адам авторлық сыйақы төлемей, авторлық құқық,
автор есімінің құқығы мен оның беделін қорғау құқығын сақтай отырып
пайдалана алады.
9. Авторлық құқықтың және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілері
нақтыланбай, автордың немесе туындыны орындаушының мүліктік (айрықша)
құқықтарының заң бойынша немесе өсиетпен бірнеше мұрагерге ауысуы автордың
барлық туындыларына және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілеріне
бірлесіп қолдану құқығы пайда болғанын көрсетеді. Бұл ретте жеткілікті
негізі болмаса мұрагерлердің бірде біреуі туындыны пайдалануға тыйым салуға
құқылы емес. Туындыны пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы мұрагерлерге
мұрадағы үлесіне сәйкес бөлінеді.[28,67]
10. Авторлық құқық туынды түсірілген материалдық объектіге меншік
құқығымен байланысты емес. Материалдық объектіге құқықтың берілуі туындыны
пайдалануға мүліктік құқықтың берілуіне әкеп соқпайды.
11. Автордың өзі немесе оның мұрагерлері авторлық шарт бойынша толық
немесе ішінара берген мүліктік (айрықша) құқықтарды басқа жеке немесе заңды
тұлғалар бұзған жағдайда, осы құқықты иеленушілер авторлық шартта
қарастырылған тәсілмен, құқық бұзушының туындыны пайдалануына тыйым салу
туралы өз атынан талап қою арқылы оны қорғай алады. Егер автордың мүліктік
(айрықша) құқықтарын авторлық шарт бойынша иеленген адам бұзылған
құқықтарды қорғауды жүзеге асырмаса, онда мұны автор немесе оның
мұрагерлері өз бетімен жүзеге асыра алады.[27,12]
12. Автор немесе оның мұрагерлері, сондай-ақ қызметтік туындыға
мүліктік құқықты иеленуші - жұмыс беруші авторлық шарт бойынша басқа
тұлғаларға мүліктік (айрықша) құқықтарын бере алады, мұндай авторлық
шарттың мазмұны мен нысаны Заңның 32-бабында қарастырылған. Автордың
болашақта жасалуы мүмкін туындыларына қатысты мүліктік (айрықша) құқықтар
авторлық шарт бойынша беріле алмайды. Автордың болашақта нақты тақырыпқа
немесе ғылым, әдебиет немесе өнердің нақты салаларында туындылар жасау
құқықтарын шектейтін, сондай-ақ Заңның ережелеріне қайшы келетін авторлық
шарт талаптары жарамсыз болып табылады.
13. Орындаушылар, фонограмма жасаушылар, эфирлік және кабельдік хабар
тарату ұйымдары қойылымдарға, орындауларға, фонограммаларға, эфирлік және
кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларына тиісінше Заңның 37, 38, 39
және 40-баптарында көзделген мүліктік емес және мүліктік сабақтас
құқықтарды иеленеді. Мүліктік емес сабақтас құқықтар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Авторлық құқықтың ұғымы, обьектілері мен субьектілері
1.1 Авторлық құқықтың жалпы сипаттамасы: ұғымы,
обьектілері,
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 5
1.2 Автор сыйақыны есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
2. Авторлық шарттың жалпы ережелері
2.1 Авторлық шарттың ұғымы,
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Авторлық құқықтарды қорғау
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 Авторлық құқықтарды қорғау саласындағы
халықаралық шарттар мен
келісімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3. Авторлық қадағалауды жүргізу тәртібі және жетілдіру жолдары
3.1 Авторлық қадағалауды ұйымдастыру және жүргізу
ережесі ... ... ... ... ... .52
3.2 Авторлық қадағалауды жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын
негізгі құжаттар және авторлық құқықтарды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ...58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...63
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең
қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары
делінген.
Сондықтан еліміз жаңа элемдегі деңгейге аяқ басқан қазіргі таңда
авторлық шартты дамыту аса өзекті мәселелердің бірі ретінде алға қойылып
отыр.
Нарықтың құрамдас бөлігі ретінде авторлықты дамыту ел алдына қойылған
үлкен міндет десек артық емес. Олай болса, авторлық шартты ол туралы біліп
ғана қоймай, терең зерттеулер жүргізуді талап етеді.
Сондықтан қазіргі Қазақстандық авторлық шартты зерттеу, оның негізгі
артықышылықтары мен кемшіліктерін білу кез-келген заңгерлер үшін аса
маңызды болып табылады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Заңдарына сәйкес авторлық құқық
шарттарының құқықтық жағдайын теориялық және қүқықтық тұрған қарастыру
болып табылады. Бұл мәселеге жалпы авторлық қүқыққа қарастыру тұрғыдан мән
берер болсақ ол тіпті әлемдік денгейде әлі күнге дейін, өз шешімін таппай
отырған үлкен бір өзекті проблемалар қатарында тұр десек артық айтпағандық
болар еді. Сонымен бірге меніңше осы қарастырылатын мәселелердің
өзектілігін сондай-ақ мына мән жайлардан-ақ байқап көруге болар еді. XXI
ғасырдың басында ғылыми-техникалық прогресстің өте қарқынды ілгерлеп дамуы
авторлық құқықтың жаңа объектілері мен субъектілерін өмірге алып келуде,
соның бір мысалы ретінде тек интернет жүйесін алып қарар болсақ қүқықтық
түрғыдан әліде өз шешімін таппаған қыруар мәселелердің барына көз жеткізу
мүлдем қиын емес деп ойлаймын.
Зерттеу маңыздылығы: міне бүгінде біздер осы жайларға және өзге де
мәселелерге жете мән берер болсақ Қазақстанда авторлық қүқық саласын үнемі
әрі үздіксіз жетілдіру қажеттілігін аңғару қиын емес деп білемін.
Зерттеудің мақсаты мен мәселелері: дипломдық жүмысымда Қазақстан
Республикасының Заңдары бойынша авторлық қүқықтың шарттары болып табылатын
түлғалардың қүқықтық жағдайына жалпы теориялық түрғыдан талдау жасауға және
сондай-ақ осы авторлардың мүліктік және мүліктік емес қүқықтарын қорғауға
байланысты қазіргі кезде тәжірибеде жиі кездесетін өзекті теориялық және
тәжірибелік мәні бар сұрақтарды қарастырылады.
Зерттеу әдістері: Мен өзімнің дипломдық жұмысымда ең алдымен авторлық
қүқықтың шарттарын қарастырмас бұрын жалпы авторлық объектінің түсінігі
мен түрлерін қарастыра келіп авторлық қүқық жэне авторлардың құқықтарын
қорғау мәселесіне теориялық және қүқықтық тұрғыда мүмкіндігінше тереңірек
қарастыруды өзіме мақсат етіп қойдым. Сондай-ақ Қазақстан Республикасында
авторлық құқықтық қатынастарды реттейтін заңнамаларға теориялық тұрғыдан
сараптама жасап кеткім келеді әрі сонымен бірге Қазахстан Республикасынның
ішіндегі Халқаралық шартар мен келісімдер арқылы Қазахстан Республиканың
азаматтармен бірге шетелдердегі авторлық қүқықтарды қорғау мәселелеріне де
біраз талдау жасап кетуді жөн деп шештім.
Ғылыми жаңалығы: мүліктік құқықтарды қалай да болсын басқаға беру
автордың және мүліктік қүқықтар берілетін адамның қолы
қойылатын жазбаша шартпен ресімделуге тиіс.
Айрықша күқықтарды беру туралы авторлық шарт осы қүқықтар берілген
адамға ғана туындыны белгілі бір әдіспен және шартта белгіленген шекте
пайдалануға рұқсат етеді және мұндай адамға басқа адамдардың туындыны
осылайша пайдалануына тыйым салу құқығын береді. Егер айрықша қүқықтар
берілген адам бұл қүқықты қорғауды жүзеге асырмаса, басқа адамдарға
туындыны пайдалануға тыйым салу құқығын туындының авторы жүзеге асыра
алады.
Айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт пайдаланушыға
осындай қүқықты берген айрықша құқық иесімен және (немесе) осы туындыны
соңдай әдіспен пайдалануға рұқсат алған басқа адамдармен туындыны тең
жағдайда пайдалануға рұқсат етеді.
Зерттеу құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделеді, тақырыптың
зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып, зерттеу
жұмсының теориялық және әдістемелік негіздері және жұмыстың ғылыми жаңалығы
көрсетіледі.
Бірінші бөлімде авторлық құқықтың жалпы сипаттамасы: ұғымы,
обьектілері, субъектілері және автор сыйақыны есептеу тәртібін зертеу
қарастырылған.
Екінші бөлімде авторлық шарттың ұғымы, мазмұны және авторлық
құқықтарды қорғау тәртібі мен авторлық құқықтарды қорғау саласындағы
халықаралық шарттар мен келісімдерді қарастырдық. Автор шарттың мәнін
ашып, оның қызмет ету және реттеуінің нормативті құқықтық актілерін,
сонымен қатар оның негізгі индикаторлары мен зерттеу жолдарын қарастырады.
Үшінші бөлімде авторлық қадағалауды ұйымдастыру және жүргізу ережесі
мен авторлық қадағалауды жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын негізгі
құжаттар және авторлық құқықтарды жетілдіру жолдары қарастырылады. Зерттеу
нәтижесі қорытындыда қарастырылады.
1 Авторлық құқықтың ұғымы, обьектілері мен субьектілері
1.1 Авторлық құқықтың жалпы сипаттамасы: ұғымы, обьектілері, субъектілері
Авторлық құқық мақсатына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ берiлу әдiсi
мен нысанына қарамастан, шығармашылық еңбектiң нәтижесi болып табылатын
ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады.
Сонымен қатар авторлық құқық белгiлi бiр объективтi түрге ие болған:
1) жазбаша (қолжазба, машинкаға басылған, нотаға жазылған және сол
сияқты);
2) ауызша (көпшiлiк алдында айтушылық, көпшiлiк алдында орындаушылық
және сол сияқты);
3) үнжазба немесе бейнежазба (механикалық, сандық, магниттiк,
оптикалық және сол сияқты);
4) бейнелеу (сурет, нобай, көркемсурет, жоспар, сызба, кино,
телебейне - немесе фотокадрлар және сол сияқты);
5) көлемдi - кеңiстiктi (мүсiн, үлгi, макет, ғимарат, және сол
сияқты);
6) өзге де нысанда жария болған да (жарияланған, жарыққа шыққан,
баспадан шыққан, көпшiлiк алдында орындалған, көпшiлiк алдында
көрсетiлген), жарияланбаған да туындыларға қолданылады.
Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы Заңның 6-бабының 1-
тармағында аталған белгiлерi бар және дербес қолдануға болатын туынды
бөлiгi (оның атауымен, кейiпкерлердiң атауларымен қоса) авторлық құқық
объектiсi болып табылады.[11,56]
Авторлық құқық идеялардың, тұжырымдамалардың, принциптердiң,
әдiстердiң, жүйелердiң, процестердiң, жаңалықтардың, фактiлердiң өздерiне
қолданылмайды.
Туындыға деген авторлық құқық туынды жасалған материалдық объектiнi
меншiктену құқығымен байланысты емес.
Авторлық құқық объектісі санаткерлiк меншiк саласында ғылым, әдебиет
және өнер туындыларын.
Қандай да болсын материалдық объектiге меншiк құқығын немесе иелену
құқығын беру, Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңда
көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, осы объектiде көрсетiлген туындыға
авторлық құқықтың берiлуiне әкеп соқпайды.
Мыналар авторлық құқық объектiлерi болып табылады: әдеби туындылар;
драмалық және музыкалық-драмалық туындылар; сценарий туындылары;
хореография және пантомима туындылары; мәтiнi бар немесе мәтiнi жоқ
музыкалық туындылар; дыбыс-бейнежазу туындылары; кескiндеме, мүсiндеме,
графика және бейнелеу өнерiнiң басқа да туындылары; қолданбалы өнер
туындылары; сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ өнерi туындылары; суретке
түсiру туындылары және суретке түсiруге орайлас әдiстермен жасалған
туындылар; карталар, жоспарлар, нобайлар, безендiрулер және географияға,
топография мен басқа ғылымдарға қатысты үш өлшемдi туындылар; ЭЕМ-ге
арналған бағдарламалар; өзге де туындылар.[2,11]
ЭЕМ-ге арналған бағдарламаларды қорғау ЭЕМ-ге арналған
бағдарламалардың (соның iшiнде операциялық жүйелердiң) бастапқы мәтiн мен
объектiлiк кодты қоса алғанда, кез-келген тiлде және кез-келген нысанда
жасалуы мүкiн барлық түрiне қолданылады. Авторлық құқық объектiлерiне
мыналар да жатады: туынды шығармалар (аудармалар, өңделген дүниелер,
аннотациялар, рефераттар, түйiндер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық
өңдеулер және басқа да ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын өңдеулер);
жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және
материалдарының iрiктелуi және (немесе) орналасуы жағынан шығармашылық
еңбектiң нәтижесi болып табылатын басқа да құрама туындылар.
Туынды және құрама шығармалар, өздерiнiң негiзге алынған немесе
өздерiне енген туындылардың авторлық құқық объектiлерi болу болмауына
қарамастан, авторлық құқықпен қорғалады.
Авторлық құқық объектiлерi болмайтын туындылар:
Мыналар авторлық құқық объектiлерi болмайды: ресми құжаттар (заңдар,
сот шешiмдерi, заң әкiмшiлiк, сот сипатындағы және дипломатиялық сипаттағы
өзге де мәтiндер), сондай-ақ олардың ресми аудармалары; мемлекеттiк
нышандар мен белгiлер (жалаулар, елтаңбалар, ордендер, ақша белгiлерi және
өзге де мемлекеттiк нышандар мен белгiлер); халық шығармашылығы туындылары;
оқиғалар мен фактiлер туралы ақпараттық сипаттағы хабарлар.
Авторлық құқықтың пайда болуы. Авторлықтың ақиқаттылығы.
Ғылым, әдебиет және өнер туындысына авторлық құқық оның жасалу
фактiсiне қарай туындайды. Авторлық құқықтың пайда болуы мен жүзеге
асырылуы үшiн туындыны тiркеу, туындыны өзге де арнайы ресiмдеу немесе
қандай да болсын шарттылықты сақтау талап етiлмейдi. Өздерiнiң айрықша
мүлiктiк құқықтары туралы хабарлау үшiн автор және (немесе) құқық иеленушi
авторлық құқықты қорғау белгiсiн пайдалануға құқылы, ол белгi туындының әр
данасына қойылады және мiндеттi түрде мынадай үш элементтен тұрады:
қоршауға алынған латынша "С" әрпi; айрықша авторлық құқықтар иесiнiң есiмi
(атауы); туындының алғаш жарияланған жылы.[12,29]
Жарияланбаған туындыға жеке мүлiктiк емес құқықтарын куәландыру үшiн
автор, сондай-ақ құқық иеленуші туындыға айрықша мүліктік құқықтарды
иеленетiнiн растау үшiн авторлық құқықтың қорғалатын не тиiстi шарттардың
қолданылатын мерзiмi iшiнде кез келген уақытта оларды ресми тiзiлiмдерде
тiркеуге құқылы. Тiркеудi Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
уәкiлеттi орган жүзеге асырады.
Бiр жеке немесе заңды тұлғалардың тауарларын (қызметтерiн) басқа жеке
немесе заңды тұлғалардың бiртектi тауарларынан (қызметтерiнен) ажырату үшiн
қолданылатын (соған арналған) туындылар авторлық құқық объектiсi ретiнде
тiркелмейдi.
Өзге дәлелдер болмаған жағдайда туындының түпнұсқасында немесе
данасында автор ретiнде көрсетiлген адам туындының авторы деп саналады.
Туынды жасырын немесе бүркеншiк атпен жарияланған жағдайда (автордың
бүркеншiк аты оның өзi екенiне күмән туғызбайтын жағдайды қоспағанда),
туындыда есiмi немесе атауы көрсетiлген баспагер өзге дәлелдер болмаған
кезде Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңға сәйкес автордың
өкiлi болып табылады және оның өкiл ретiнде автордың құқығын қорғауға, оның
жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге құқығы бар. Бұл ереже сондай туындының
авторы өзiнiң кiм екенiн ашқанша және өзiнiң авторлығын мәлiмдегенше
қолданыла бередi. Егер өзiн жарияланбаған туынды қолжазбасының авторымын
деп санайтын жеке тұлға оны басқалардың заңсыз пайдалануына немесе иемденiп
кетуiне жол бермеу үшiн сақтауға өткiзудi қажет деп тапқан жағдайларда
уәкiлдiк берiлген орган қолжазбаны қабылдап алуға мiндеттi, ол туралы
қолжазбаны өткiзген адамға оның түскен мерзiмi туралы анықтама берiледi.
Қолжазбаларды тапсыру, қабылдау және сақтау тәртiбiн уәкiлеттi орган
айқындайды.[3,5]
Тең авторлар: Екi немесе одан да көп адамның (тең авторлардың)
бiрлескен шығармашылық еңбегiмен жасалған туындының авторлық құқығы, мұндай
туындының бөлiнбес бiртұтас болуына немесе әрқайсысы өз алдына жеке мәнге
ие бөлiмдерден тұратындығына қарамастан, тең авторларға тиесiлi болады.
Егер туындының бiр бөлiгiн осы туындының басқа бөлiктерiне қарамастан
пайдалану мүмкiн болса, бұл бөлiгi дербес мәнi бар туынды деп танылады.
Егер тең авторлар арасындағы келiсiмде өзгеше көзделмесе, олардың әрқайсысы
туындының дербес мәнi бар өзi жасаған бөлiгiн өз қалауы бойынша пайдалануға
құқылы. Тұтас алғанда туындыны пайдалану құқығы тең авторларға ортақ. Тең
авторлардың өзара қатынастары олардың арасында жасалған келiсiм арқылы
белгiленуi мүмкiн. Егер тең авторлардың туындысы бөлiнбейтiн бiртұтас дүние
болса, тең авторлардың бiр де бiрiнiң туындыны пайдалануға жеткiлiктi
негiздерi болмайынша тыйым салуға құқығы жоқ. Тең авторлардың әрқайсысы өз
атынан, соның iшiнде, басқа тең авторлардың рұқсатын алмастан, егер олардың
арасында келiсiммен өзгеше көзделмесе, өз құқықтарын қорғауға байланысты
осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде көзделген
шараларды қолдануға құқылы.
Құрамдас туындыларға авторлық құқық: Жинақтың және басқа да құрама
туындылардың авторына (құрастырушысына) шығармашылық (құрастырушылық) еңбек
нәтижесi болып табылатын материалдарды iрiктеудi және (немесе)
орналастыруды жүзеге асырғандығы үшiн авторлық құқық берiледi.
Құрастырушының өзi құрама туындыға енгiзiлген әрбiр туынды авторларының
құқықтарын сақтаған жағдайда авторлық құқықты пайдаланады. Егер авторлық
шартта өзгеше көзделмесе, құрама туындыға енгiзiлген туындылардың авторлары
өз туындыларын құрама туындыға қарамастан пайдалана беруге құқылы.
Құрастырушысының авторлық құқығы басқа адамдардың сол материалдарды басқа
құрама туындылар жасау үшiн дербес iрiктеуiне және (немесе) орналастыруына
кедергi жасамайды. Энциклопедияларды, энциклопедиялық сөздiктердi, мерзiмдi
және шығуы жалғаса беретiн ғылыми еңбектер жинақтарын, газеттердi,
журналдарды және басқа да мерзiмдi басылымдарды жарыққа шығаратын
баспагерге мұндай басымдарды тұтас пайдалануға айрықша құқық берiледi.
Баспагер мұндай басылымдарды кез-келген жағдайда пайдаланса да өзiнiң
атауын көрсетуге немесе оны көрсетудi талап етуге құқылы. Мұндай
басылымдарға енгiзiлген туындылардың авторлары жалпы басылымға қарамастан
өз туындыларын пайдалануға айрықша құқықтарын сақтап қалады.[14,78]
1.2 Автор сыйақыны есептеу тәртібі
Авторлық сыйақының ең төмен ставкалары: Туындының сипатына немесе оны
пайдалану ерекшелiктерiне (жұртшылық алдында, соның iшiнде радиода және
телевизияда орындауға, туындыны механикалық, магниттiк немесе өзгедей жазу
арқылы қайта шығаруға, көшiрмелеуге және басқа да жағдайларға) байланысты
мүлiктiк (айрықша) құқықтарды жеке-дара жүзеге асыру iс жүзiнде мүмкiн
болмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Үкiметi авторлық сыйақының ең
төмен ставкаларын белгiлей алады.[4,16]
Соныме Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 20 қазандағы N
1083 қаулысы Туындыларды пайдаланудың кейбiр түрлерi үшiн авторлық
сыйақының ең төменгi ставкаларын бекiту туралы қаулысына сәйкес берiліп
отырған: 1) туындыларды көпшiлiк алдында орындау жолымен пайдаланғаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгi ставкалары; 2) туындыларды көпшiлiкке
хабарлау жолымен пайдаланғаны үшін авторлық сыйақының ең төменгі
ставкалары; 3) туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгі ставкалары бекiтiлдi.
Туындыларды пайдаланудың кейбiр түрлерi үшiн авторлық сыйақының ең
төменгi ставкаларын бекiту туралы қаулыға қоса беріліп отырған авторлық
сыйақының ставкалары туындыларды оларда белгiленген пайдалану түрлерi үшiн
ең төменгi болып табылады деп белгiлендi. Сыйақының мөлшерiн, оны төлеудiң
тәртiбi мен мерзiмдерiн тараптар авторлармен, олардың құқықтық
мирасқорларымен не авторлардың мүлiктiк құқықтарын ұжымдық негізде
басқаратын ұйыммен жасалатын авторлық немесе лицензиялық шартта
белгiлейдi.[13,94]
Туындыларды көпшiлiк алдында орындау жолымен пайдаланғаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгi ставкалары. Туындының түрі: Бiр туындыны
немесе бағдарламаны көпшiлiк алдында орындағаны үшiн билеттердi сатудан
түскен жалпы жиынтық соманың, шарт бойынша кепiлдi төлем сомаларының не
кiрiстердiң өзге сомаларының пайызымен авторлық сыйақының ең төмен
ставкалары
Туындыларды көпшiлiкке хабарлау жолымен пайдаланғаны
үшiн авторлық сыйақының ең төменгі ставкалары:
PcТуындыларды пайдалану түрі Авторлық сыйақының ставкалары
N пайызбен
1. Жарыққа шыққан туындыларды эфирге 1% (кiрістің жалпы сомасынан)
хабарлағаны үшiн
2. Жарыққа шыққан туындыларды кәбiл 3% (кiрiстiң жалпы сомасынан)
бойынша хабарлағаны үшiн
3. Туындыларды жерсерiктiк телевизия 4% (кiрiстің жалпы сомасынан)
арқылы хабарлағаны үшін
Туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн авторлық сыйақының
ең төменгi ставкалары:
PcТуындыларды пайдалану түрі Авторлық сыйақы ставкалары
N
1. Туындыларды дыбыстық жазуда қайта дыбыстық жазуда қайта
шығару (көбейту) және (немесе) тарату шығарылған данасының еркiн
бағасынан (дыбыстық жазу
тасушыларына жазылған
туындылардың санына
қарамастан) - 3%
2. Туындыларды ұялы (ұтқыр) телефондар туындыны пайдаланғаны үшін
үшiн әуен (рингтондар) ретiнде қайта кiрiстен - 10%
шығару және тарату
3. Дыбыстық жазуларды және (немесе) 1 AEК
дыбыс-бейнежазу туындыларының даналарын
прокатқа (жалға) беру.
Бейнелеу өнерi туындыларын еркiн пайдалану құқығы. Қадағалау құқығы:
Бейнелеу өнерi шығармасының авторы туындының меншiк иесiнен өз туындысының
көшiрмесiн жасау құқығын жүзеге асыруға мүмкiндiк беруiн талап етуге құқылы
(қол жеткiзу құқығы). Бұл орайда туындыны меншiк иесiнен туындыны авторға
жеткiзiп берудi талап етуге болмайды. Бейнелеу өнерi туындысының
түпнұсқасын жария түрде (аукцион, бейнелеу өнерiнiң галереясы, көркемдiк
салоны, дүкен және сол сияқтылар арқылы) қайталап сатқан әрбiр жағдайда
мұндай бейнелеу өнерi туындысын меншiктену құқығынан бiрiншi рет
айырылғаннан кейiн автордың немесе оның мұрагерлерiнiң сатушыдан қайталап
сату бағасының бес процентi мөлшерiнде сыйақы алуға құқығы бар (қадағалау
құқығы). Авторды тiрi кезiнде аталған құқықтан айыруға болмайды және ол заң
бойынша немесе қалдырған өсиетi бойынша авторлық құқық мерзiмiнде тек қана
автордың мұрагерлерiне көшедi. Бейнелеу өнерi туындысына меншiк құқығының
автордан басқа тұлғаға ауысуы (өтеулi немесе өтеусiз) осы туындының бiрiншi
рет иелiктен айырылуын бiлдiреді.[15,18]
Туындыны жеке мақсатта автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз
және авторлық сыйақы төлемей көшiрмелеу: 1 Заңды түрде жарияланған туындыны
автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз және авторлық сыйақы төлемей
жеке тұлғаның тек өз мақсаты үшiн және табыс алмай, осы Заңның 26-бабында
көзделген реттердi қоспағанда, жалғыз дана етiп көшiрмелеуiне жол
берiледi. 2. Осы баптың 1-тармағының ережесi: 1) үйлер және солар сияқты
ғимараттар түрiндегi сәулет өнерi туындыларын көшiрмелеуге; 2) деректер
базаларын немесе олардың елеулi бөлiктерiн көшiрмелеуге; 3) осы Заңның 24-
бабында көзделгендерден басқа реттердi қоспағанда, ЭЕМ-ге арналған
бағдарламаларды көшiрмелеуге; 4) кiтаптарды (толығымен) және нота
мәтiндерiн репродукциялауға (репрографиялық қайта шығаруға) қолданылмайды.
Туындыны автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз және авторлық
сыйақы төлемей пайдалану: Автордың немесе құқық иеленушiнiң келiсiмiнсiз
және авторлық сыйақы төлемей, бiрақ туындысы пайдалынатын автордың есiмiн
және қай деректен алынғаны мiндеттi түрде көрсетiле отырып, шығарманы
пайдалануға мынадай жағдайларда жол берiледi:1) заңды түрде жарияланған
туындылардан түпнұсқа күйiнде және аударма түрiнде ғылыми, зерттеу,
пiкiрталас, сыни және ақпараттық мақсатта, баспасөзге шолу ретiнде газеттер
мен журналдар мақалаларынан алынған үзiндiлерiн қоса алғанда, дәйексөз алу
мақсатына сай көлемiнде дәйексөз алу; 2) заңды түрде жарияланған
туындыларды және олардан алынған үзiндiлерiн оқыту сипатындағы
басылымдарда, радио және телехабарларда, дыбыс-бейнежазуларда алға қойған
мақсатқа сай көлемде пайдалану; 3) ағымдағы экономикалық, саяси, әлеуметтiк
және дiни мәселелер бойынша газеттерде немесе журналдарда заңды түрде
жарияланған мақалаларды немесе эфирге берiлген осындай сипаттағы
туындыларды жалпы жұртшылық назарына жеткiзу үшiн, автор тарапынан мұндай
көшiрмелеуге, эфирге беруге немесе хабарлауға арнауы тыйым салынбаған
жағдайларда, газеттерге көшiрiп басу, эфирге тарату немесе кабель бойынша
хабарлау; 4) көпшiлiк алдында сөйленген саяси сөздердi, үндеулердi,
баяндамаларды және басқа осы сияқты туындыларды ақпараттық мақсатқа сай
көлемде жалпы жұртшылық назарына жеткiзу үшiн газеттерге көшiрiп басу,
эфирге тарату немесе кабель бойынша хабарлау. Бұл орайда автордың мұндай
туындыларды жинақтарда жариялау құқығы сақталады;[19] 5) ағымдағы оқиғалар
барысында көрiнген немесе естiлген ағымдағы оқиғаларды суретке түсiру
немесе кинематография құралдары, эфирге тарату немесе жалпы жұртшылық
назарына жеткiзу үшiн кабель бойынша хабарлау арқылы ақпараттық мақсатқа
сай көлемде шолуларда көшiрмелеу немесе көпшiлiк назарына арналған хабар.
Бұл орайда автордың мұндай туындыларды жинақтарда жариялау құқығы
сақталады; 6) заңды түрде жарияланған туындыларды бедерлi-нүкте жазумен
немесе зағип адамдарға арналған басқа да арнайы тәсiлдермен, осылайша
көшiрмелеу үшiн арнайы жасалған туындыларды қоспағанда, пайда таппай
көшiрмелеу.
Туындыларды көпшiлiк алдында орындау, көпшiлiкке хабарлау жолымен
пайдаланғаны үшiн, туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн
авторлық сыйақының ең төменгi ставкаларын қолдану тәртiбi жөнiндегi
нұсқаулық: Осы Нұсқаулық туындыларды көпшiлiк алдында орындау, көпшiлiкке
хабарлау жолымен пайдаланғаны үшiн, туындыларды қайта шығарғаны және
(немесе) таратқаны үшiн авторлық сыйақының ең төменгi ставкаларын қолдануды
белгiлейдi. Осы Нұсқаулықта мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады: 1) көп
актiлi драмалық және музыкалық-драмалық туындылар - кемiнде екi актiсi бар
туындылар; 2) "үлкен құқықтар" туындылары - басқару немесе лицензиялау жеке
негiзде жүзеге асырылатын туындылар; 3) "кiшi құқықтар" туындылары -
басқару ұжымдық негiзде жүзеге асырылатын туындылар; 4) өлеңмен жазылған
туынды - сахнадан айтылатын мәтiннiң кемiнде жартысы өлең түрiнде жазылған
туынды; 5) авторлық құқықпен қорғалмайтын туындылар - халық шығармашылығы
туындылары, қорғау мерзiмiнiң аяқталуына байланысты қоғамдық игiлiкке
айналған туындылар; 6) "кiшi құқықтар" туындыларын көпшiлiк алдында орындау
- дербес маңызы бар музыкалық-драмалық туындылардың бөлiмдерiн (ариялар,
әндер) көпшiлiк алдында драмалық емес орындау; 7) пьеса - театралдық
көрсетуге арналған драмалық туынды; 8) сахналау-пьеса - басқа туындылар,
оның iшiнде халық шығармашылығы туындыларының сарындары бойынша жазылған
пьеса.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 20 қазандағы N 1083
"Туындыларды пайдаланудың кейбiр түрлерi үшiн авторлық сыйақының ең төменгi
ставкаларын бекiту туралы" қаулысында (бұдан әрi - қаулы) көзделген
туындыларды көпшiлiк алдында орындау үшiн ставкалар бойынша авторлық сыйақы
Қазақстан Республикасының аумағында орындаушы-әртiстердiң, сондай-ақ
техникалық құралдар арқылы да драмалық, музыкалық-драмалық, музыкалық
туындыларды, концерттiк, цирк, би бағдарламаларын, мәтiнi бар және мәтiнсiз
музыкалық туындыларды көпшiлiк алдында орындағаны үшiн есептеледi.[5,29]
Қаулыда көзделген туындыларды көпшiлiк алдында хабарлау үшiн ең
төменгi ставкалар бойынша авторлық сыйақы Қазақстан Республикасының
аумағында туындыларды көпшiлiкке хабарлау жолымен пайдаланғаны үшiн
есептеледi.
Қаулыда көзделген туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны
үшiн ең төменгi ставкалар бойынша авторлық сыйақы Қазақстан Республикасының
аумағында туындыларды жалға беру, көпшiлiкке прокатқа беру жолымен қайта
шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн есептеледi.
Қаулыда көзделген авторлық сыйақы ставкалары ең төменгi деңгей болып
табылады және, егер пайдаланушы мен автордың, оның құқықтық мирасқорының
немесе авторлардың мүлiктiк құқықтарын олардан алған өкiлеттiлiгi шегiнде
ұжымдық негiзде басқарушы ұйымның арасында жасалған шартта өзгеше
белгiленбесе және сыйақы мөлшерi мүдделi тараптардың арасында дау туғызу
нысаны болмаса қолданылады.
Туындыларды көпшiлiк алдында орындағаны үшiн авторлық сыйақы: 1) бiр
туындыны немесе бағдарламаны көпшiлiк алдында орындағаны үшiн билеттердi
сатудан түскен алымның жалпы сомасынан; 2) шарт бойынша кепiлдiк төлем
сомаларынан не табыстардың өзге сомаларынан пайызбен есептеледi. Төлеушi
табысының дәл мөлшерiн анықтау қиын болған немесе мүмкiн болмаған
жағдайларда, мәтiнi бар немесе мәтiнсiз музыкалық туындыларды, әдеби
туындыларды орындаушы әртiстер, сондай-ақ техникалық құралдардың (кез
келген дыбыс тасушылардың) көмегiмен дискотекаларға, түнгi клубтарға,
мейрамханаларға, кафелерге, кинотеатрларға, сауықханаларға, барларға,
бистроларға, асханаларға, ашық алаңдарға, ойын аттракциондарына және басқа
да қоғамдық орындарға тегiн кiру кезiнде орындалғаны үшiн авторлық сыйақы
қаулымен бекiтiлген Туындыларды көпшiлiк алдында орындау үшiн ең төменгi
авторлық ставкалардың 26-тармағында көзделген сыйлық есептiк көрсеткiшпен
есептеледi.[16,62]
Туындыларды көпшiлiк алдында хабарлау үшiн авторлық сыйақы табыстың
жалпы сомасында пайызбен белгiленген мөлшерлерде есептеледi. Бұл ретте
авторлық сыйақы есептелуге тиiс жалпы табыс деп жарнаманы орналастыру,
хабарларды жасауға түскен демеушiлiк түсiмдер, демеушiлiк не өзге
қаржыландыру түрiндегi түсiмдерден, егер ондайлар бар болса, абоненттiк
ақы, туындыларға қол жеткiзу үшiн ақы түрiндегi және тағы да басқа
түсiмдерден құралатын табыс түсiнiледi.
Авторлық құқықпен қорғалатын, сондай-ақ қорғалмайтын туындыларды
қамтитын дыбыстық жазу даналарын қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны
үшiн авторлық сыйақы тек авторлық құқықпен қорғалатын даналар үшiн ғана
есептеледi.
2. Туындыларды көпшiлiк алдында орындау, көпшiлiкке хабарлау жолымен
пайдаланғаны үшiн, туындыларды қайта шығарғаны және (немесе) таратқаны үшiн
авторлық сыйақы ставкаларын қолдану:
1. Балаларға арналған пьессаларды, оның iшiнде қуыршақ пен орындалатын
пьессалар үшiн белгiленген авторлық сыйақының ставкалары аталған
пьессаларға орындалған жерiне қарамастан қолданылады.
2. Өз туындыларының сарыны бойынша жазылған пьессалар, егер сахналау
тең авторларсыз жасалса, төлтумаға теңестiрiледi.
3. Халық ертегiлерiнiң сарыны бойынша балаларға арнап жазылған
пьессалар төлтумаға теңестiрiледi.
4. Егер автор туындыны екi немесе бiрнеше тiлде жазып, қай мәтiннiң
төлтума, ал қайсысының аударма екенiн ескертпесе, онда ол осы тiлдердiң
әрқайсысында төлтума болып табылады.
5. Авторлық құқықпен қорғалатын және қорғалмайтын (оның iшiнде
драмалық туындыларды сүйемелдейтiн музыка да) туындыларды қамтитын
бағдарламаларды көпшiлiк алдында орындағаны үшiн авторлық сыйақы толық
ставка бойынша есептеледi.
6. Тең авторлар бiртұтас бөлiнбес дүние ретiнде жасаған туындыларды
көпшiлiк алдында орындағаны үшiн авторлық сыйақы тек авторлық құқығы
қорғалатын тең авторларға (олардың құқықтық мирасқорларына) ғана
есептеледi. Бұл ретте есептелетiн сыйақының мөлшерi тең авторлардың
арасында сыйақының белгiленген ставкаға тепе-тең бөлiнуiне сәйкес
айқындалады.[17,80]
7. Түгелдей қоғам игiлiгiне айналған туындылардан құрылатын концерттер
үшiн авторлық сыйақы есептелмейдi.
8. Концерттiк, эстрада, цирк немесе би бағдарламалары үшiн авторлық
сыйақы туындылар әртiстердiң немесе дыбыстық жазуда орындалуына қарамастан,
сондай-ақ пайдаланушыға осындай бағдарламаларға билет сатудан табыс түсуiне
немесе түспеуiне қарамастан есептеледi.
9. Егер спектакль бiрнеше бiр актiлi туындыларды қамтитын болса,
сыйақы әрбiр туынды үшiн соған белгiленген ставка бойынша жеке-жеке
есептеледi. Егер бiр актiлi туынды концерттiк бағдарламада орындалса, бұл
туынды үшiн сыйақы соған белгiленген ставка бойынша есептеледi және одан
басқа концерттiк бағдарлама үшiн де көзделген ставка есептеледi. Егер
спектакль екi көп актiлi туындыны қамтитын болса, сыйақы әр туынды үшiн
тиiстi көп актiлi туындылар үшiн көзделген ставкалардың 12 бөлiгiнен
есептеледi. Егер көп актiлi туынды концерттiк бағдарламамен орындалса, көп
актiлi туынды үшiн сыйақы тиiстi туындылар үшiн көзделген ставканың 12
бөлiгiнен есептеледi және тиiстi концерттiк бағдарлама үшiн көзделген
ставка қосымша есептеледi.
10. Шағын көлемдi шығармалар көпшiлiк алдында орындалған жағдайда
аудармашы үшiн белгiленген қаламақы сомасы аралық және соңғы аударма
авторлары арасында тең бөлiнедi.
11. Авторлық құқықпен қорғалатын сахналанған пьесаны аударған үшiн
авторлық сыйақы төлтума туындыларының аудармасы үшiн белгiленген ставкалар
бойынша есептеледi.
12. Музыкалық-драмалық туындыларды орындағаны үшiн авторлық сыйақының
ставкалары сонымен бiрге туынды концерттiк орындауда қойылатын жағдайларда
да қолданылады.
13. Музыкасын шетелдiк композиторлар жазған либреттолардың нұсқалары
мен оперетталар, музыкалық комедиялар мен мюзиклдер мәтiндерiнiң жаңа
сырлары аудармаларға теңестiрiледi.
14. Драмалық спектакльдерге арнап жазылған музыка үшiн төленетiн
сыйақы музыкалық нөмiрлердiң санына, сондай-ақ музыканы әртiстер орындауына
немесе дыбыстық жазуда орындалуына қарамастан әрбiр актiсi үшiн 1 пайыз
мөлшерiнде есептеледi.
15. Егер концерттiк бағдарламада эстрадалық туындылармен қатар тым
болмаса бiр iрi симфониялық туынды, не iрi көлемдi камералық туынды, не
ұлттық аспаптарға арналған көп актiлi туындылар, не хореографиялық концерт
орындалса, осындай концерттiк бағдарлама үшiн авторлық сыйақы сатылған
билеттерден (симфониялық, вокалды-симфониялық және камералық шығармалар
концертiне арналғандай) түскен жалпы соманың 7 пайызы мөлшерiнде
есептеледi.
16. Егер жаңа жылдық шырша қойылымдары бағдарламасына драмалық немесе
музыкалық-драмалық туынды енгiзiлсе, мұндай туынды үшiн авторлық сыйақы
драмалық және музыкалық-драмалық туындылар үшiн көзделген ставкалар бойынша
есептеледi.
17. Концерт пен билерден құралған бағдарлама үшiн кiру ақысы бiрдей
болған кезде авторлық сыйақы эстрада концертiндей - түскен жалпы алым
сомасының 4 пайызы мөлшерiнде есептеледi.
18. Көпшiлiк ареналарында (стадиондарда, спорт сарайларында,
ипподромдарда және тағы сондайларда) өткiзiлетiн спорт жарыстарын,
спортшылардың көркем өнер көрсетулерiн, ойын аттракциондарын, сән
көрсетулерiн, көрмелердi, жәрмеңкелердi, фестивальдарды, конкурстарды және
тағы басқа iс-шараларды музыкамен сүйемелдегенi үшiн, авторлық сыйақы
қаулының 24-тармағында белгiленген ставка бойынша есептеледi. Егер көпшiлiк
аренасында эстрадалық, цирк қойылымдары мен концерттер, драмалық немесе
музыкалық-драмалық туындылар орындалса, олар үшiн авторлық сыйақы
концерттер, драмалық немесе музыкалық-драмалық туындылар, сондай-ақ цирк
қойылымдары үшiн белгiленген ставкалар бойынша есептеледi.[18,16]
19. Осы алаңға кiргенi үшiн жеке ақы алмастан, алаңдарда (спектакльге
дейiн немесе одан кейiн немесе үзiлiстер кезiнде театрлар фойелерiнде,
кинотеатрлар фойелерiнде, дәмханаларда, мейрамханаларда, парктердегі,
бақтардағы және стадиондардағы ашық алаңдарда және т.с.) көпшiлiк алдында
орындалған туындылар үшiн авторлық сыйақы айлық есептiк көрсеткiштерде
есептеледi.
2 Авторлық шарттың жалпы ережелері
2.1 Авторлық шарттың ұғымы, мазмұны
Авторлық шарт: Автордың Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы
Заңның 16-бабында аталған мүлiктiк құқықтары толық немесе iшiнара берiлуi,
сондай-ақ айрықша құқықтарды беру туралы авторлық шарт бойынша немесе
айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт бойынша пайдалану үшiн
берiлуi мүмкiн. Мүлiктiк құқықтарды қалай да болсын басқаға беру автордың
және мүлiктiк құқықтар берiлетiн адамның қолы қойылатын жазбаша шартпен
ресiмделуге тиiс. Айрықша құқықтарды беру туралы авторлық шарт осы құқықтар
берiлген адамға ғана туындыны белгiлi бiр әдiспен және шартта белгiленген
шекте пайдалануға рұқсат етедi және мұндай адамға басқа адамдардың туындыны
осылайша пайдалануына тыйым салу құқығын бередi. Егер айрықша құқықтар
берiлген адам бұл құқықты қорғауды жүзеге асырмаса, басқа адамдарға
туындыны пайдалануға тыйым салу құқығын туындының авторы жүзеге асыра
алады. Айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт пайдаланушыға
осындай құқықты берген айрықша құқық иесiмен және (немесе) осы туындыны
сондай әдiспен пайдалануға рұқсат алған басқа адамдармен туындыны тең
жағдайда пайдалануға рұқсат етедi. Авторлық шарт бойынша берiлген құқықтар,
егер шартта тiкелей өзгеше көзделмесе, айрықша емес құқықтар деп
есептеледi.[6,45]
Авторлық шарттың ережелерi. Авторлық шарттың нысаны. Авторлық шарт
бойынша жауапкершiлiк:
1. Авторлық шартта:
1) туындыны пайдалану әдiстерi (осы шарт бойынша берiлетiн нақты
құқықтар); 2) құқық берiлетiн мерзiм мен аумақ; 3) сыйақы мөлшерi және
(немесе) туындыны пайдаланудың әрбiр әдiсi үшiн сыйақы мөлшерiн белгiлеу
тәртiбi, оны төлеудiң тәртiбi мен мерзiмi, сондай-ақ тараптар осы шарт үшiн
маңызды деп есептейтiн басқа да жағдайлар көзделуге тиiс.
2. Авторлық шартта құқықтың берiлу мерзiмi туралы ереже болмаған
жағдайда, егер пайдаланушыға бұл жөнiнде шарттың бұзылуына дейiн үш ай
бұрын жазбаша хабарланған болса, автор шартты ол жасалған күннен бастап бiр
жыл өткен соң бұза алады.
3. Авторлық шартта құқық берiлетiн аумақ туралы ереже болмаған
жағдайда шарт бойынша берiлетiн құқықтың қолданылуы Қазақстан
Республикасының аумағымен шектеледi.
4. Туындыны пайдалануға авторлық шарт бойынша тiкелей берiлмеген
құқықтар берiлмедi деп саналады.
5. Шарт жасалған кезде белгiсiз болған туындыны пайдалану құқықтары
авторлық шарт мәселесi бола алмайды.
6. Сыйақы туындыны тиiсiнше пайдалану әдiсiне сәйкес түсетiн табыс
процентi түрiнде авторлық шартта немесе, егер мұны туындының сипатынан
немесе оны пайдалану ерекшелiктерiне байланысты жүзеге асыру мүмкiн
болмаса, шартта көрсетiлген сома түрiнде не басқаша түрде белгiленедi.
7. Авторлық шарт бойынша берiлген құқықтар, егер ол тек шартта тiкелей
көзделген болса, басқа адамдарға түгелдей немесе iшiнара берiлуi
мүмкiн.[7,82]
8. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңның 14 және 33-
баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, автордың болашақта жасайтын
туындыларын пайдалану құқықтары авторлық шарт мәселесi бола алмайды.
9. Автордың болашақта белгiлi бiр тақырыпта немесе белгiлi бiр салада
туынды жасауына шек қоятын авторлық шарт ережесi жарамсыз болып табылады.
10. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заң ережелерiне
қайшы келетiн авторлық шарт ережелерi жарамсыз болып табылады.
11. Авторлық шарт жазбаша түрде жасалуға тиiс. Туындыны мерзiмдi
баспасөзде пайдалану туралы авторлық шарт ауызша түрде жасалуы мүмкiн.
12. Электрондық нысанда жасалған туындылардың, соның iшiнде ЭЕМ-ге
және деректер базасына арналған бағдарламаның даналарын сату кезiнде,
сондай-ақ көпшiлiк пайдаланушыларға оны пайдалануға рұқсат беру кезiнде
оларға Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген өзге де шарт
нысандары мен оларды жасасу тәртiбiн қолдануға болады.
13. Авторлық шартта көрсетiлген мiндеттердi орындамаған немесе
тиiсiнше орындамаған тарап екiншi тарапқа келтiрiлген залалды, соның iшiнде
алынбаған пайдасын өтеуге мiндеттi.[20,37]
2.2 Авторлық құқықтарды қорғау тәртібі
Авторлық құқықтардың бұзылуы. Қазахстан Республикасының Авторлық
құқық және сабақтас құқық туралы Заңда көзделген авторлық және сабақтас
құқықтарды бұзғаны үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
азаматтық, қылмыстық және әкiмшiлiк жауаптылық туындайды.
Қазахстан Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқық туралы
Заңының 48-бабына сәйкес Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
объектiлерiн пайдаланатын жеке және заңды тұлғалардың қызметiне бақылау
жасау[8,81]:
1. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдаланатын
жеке және заңды тұлғалардың қызметiне бақылау жасауды уәкiлеттi орган
жүзеге асырады.
2. Осы баптың 1-тармағында аталған тұлғалар уәкiлеттi органның сұратуы
бойынша пайдаланылған туындылар немесе сабақтас құқықтар объектiлерi,
авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдалану нәтижесiнде
түскен табыстар туралы мәлiметтер, сондай-ақ авторлық сыйақы төлемдерiне
қатысты мәлiметтер мен құжаттар беруге мiндеттi.
Авторлық құқықтарды қорғау. Авторлық құқықтарды қорғауды сот: 1)
құқықтарды тану; 2) құқық бұзылғанға дейiнгi жағдайды қалпына келтiру; 3)
құқықты бұзатын немесе оның бұзылуына қауiп төндiретiн әрекеттердi тыю; 4)
айырылып қалған пайданы қоса алғанда, шығындардың орнын толтыру; 5) құқық
бұзушы авторлық құқықтарды бұзу алдарынан тапқан табысты өндiрiп алу; 6)
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген, ең төмен жалақының
жиырмадан елу мыңға дейiнгi мөлшерi, ал ЭЕМ-ға арналған бағдарламаның
немесе деректер базасы авторларының құқығын бұзғаны кезде ең төмен
жалақының бес жүзден елу мыңға дейiнгi мөлшерi сомасында өтем төлеу арқылы
жүзеге асырылады. Зиянның орнын толтырудың немесе табысты өндiрiп алудың
орнына өтемақы мөлшерiн сот белгiлейдi; 7) олардың құқықтарын қорғауға
байланысты заң актiлерiнде көзделген өзге де шаралар қолдану арқылы жүзеге
асырады. Осы тармақтың 4), 5), 6)-тармақшаларында аталған шаралар авторлық
және сабақтас құқықтар иелерiнiң таңдауына қарай қолданылады.[29,162]
Iс қаралғанға дейiн судья туындылар мен фонограммалардың
контрафактiлiк деп жорамалданған даналарын жауапкердiң дайындауына,
көшiрмелеуiне, сатуына, пайдалануына тыйым салу туралы жеке-дара ұйғарым
шығаруға құқылы. Судья туындылар мен фонограммалардың контрафактiлiк деп
жорамалданған даналарын, сондай-ақ оларды дайындау мен көшiрмелеуге
арналған материалдар мен жабдықтарды пайдалануға тыйым салу және алып қою
туралы ұйғарым шығаруға да құқылы.
Сот туындының немесе фонограмманың контрафактiлiк даналарын, сондай-ақ
оларды көшiрмелеуге пайдаланылатын материалдар мен жабдықтарды тәркiлеу
туралы шешiм шығаруға құқылы. Туындының немесе фонограмманың контрафактiлiк
даналары оның талап етуi бойынша авторлық немесе сабақтас құқықтардың
иесiне берiлуi мүмкiн не соттың шешiмi бойынша жойылуға тиiс. Оларды
көшiрмелеуге пайдаланылған материалдар мен жабдықтар соттың шешiмi бойынша
жойылуға не мемлекет кiрiсiне берiлуге тиiс.
Соттардың авторлық құқық және сабақтас құқықтарды қорғау жөніндегі
кейбір заң нормаларын қолдануы туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы N 11 Нормативтік қаулысы, "Егемен
Қазақстан" 2008 жылғы 7 наурыз N 61-63 (25035). Сот тәжірибесінде авторлық
құқық және сабақтас құқықтар туралы кейбір заң нормаларын біркелкі түсіну
және дұрыс қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы
отырысы қаулы етеді:
1. Ғылым, әдебиет және өнер туындыларын, қойылымдар, орындаулар,
фонограммалар, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларын
жасау және пайдалануға байланысты туындаған қатынастар (авторлық құқықтар)
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексімен (бұдан әрі - АК), "Авторлық
құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңымен (бұдан
әрі - Заң) және өзге де нормативтік құқықтық актілермен реттеледі. Егер
Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда белгіленген
ережелерге қайшы келмесе, Қазақстан Республикасының авторлық және сабақтас
құқықтарды қорғауды күшейтетін заң актілері қолданылады.[9,17]
2. Авторлық құқықтар АК 972-бабында, Заңның 7-бабында көрсетілген
ғылым, әдебиет және өнер туындылары түрлерінің автордың (тең авторлардың)
санаткерлік шығармашылық еңбегімен объективтік нысанда жасалу фактісіне
қарай туындайды және туындының уәкілетті мемлекеттік органда тіркелген-
тіркелмегеніне қарамастан қолданылады. Авторлық құқықтар туындының мазмұны
мен маңызына, берілу әдісі мен нысанына, сондай-ақ, халыққа жария етілген-
етілмегеніне қарамастан қолданылады. Егер туындының бөлігі (атауы,
кейіпкерлердің аттары) шығармашылық жұмыстың нәтижесі болып табылса және
оны дербес пайдалану мүмкін болса, онда авторлық құқықтар тұтастай туындыға
ғана емес, оның осы бөлігіне де жүреді. Ауызша нысандағы туындыға авторлық
құқық ол көпшілік алдында айтылған (орындалған) жағдайда ғана қолданылады.
3. Авторға техникалық көмек көрсеткен (басу, түзету және т.б.)
тұлғалар туындының тең авторлары болып таныла алмайды. АК 974-бабында және
Заңның 8-бабында көрсетілген объектілер, сондай-ақ идеялар, әдістер,
процестер, тәсілдер, тұжырымдамалар, принциптер, жаңалықтар, фактілер
авторлық құқықтың объектілеріне жатпайды және құқықтық қорғалумен
қамтамасыз етілмейді.[10,35]
4. Авторлық құқықтар құрамына:
- автордың АК 977-бабында және Заңның 15-бабында көрсетілген жеке
мүліктік емес құқықтары кіреді. Бұл құқықтар (авторлық құқық, авторлық
есімге құқық, халыққа жария ету құқығы, туындыны кері қайтарып алу және
оған қол сұқпаушылық құқығы) иеліктен шығарылмайды. Автордың мұрагерлері
немесе автор өзінің мүліктік емес құқықтарын қорғауды жүктеген тұлға,
сондай-ақ мұрагерлер болмаған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган,
автордың осы құқықтарын қандай да бір талап беру мерзімінің ескіруімен
шектелусіз қорғауды жүзеге асыруға құқылы.
- АК 978-бабында және Заңның 16-бабында көрсетілген мүліктік
(айрықша) құқықтар кіреді. Бұл құқықтар бұзылған жағдайда оны автор, сондай-
ақ оның мұрагерлері, автордың нақты немесе барлық мүліктік құқықтары
авторлық шарт бойынша берілген тұлғалар, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік
орган Заңның 49-бабының бірінші тармағында қарастырылған тәсілдермен қорғай
алады. Автордың мүліктік құқықтарын қорғау туралы талаптарға АК 178-бабының
бірінші тармағында қарастырылған жалпы талап қою мерзімінің ескіруі
қолданылады.
5. Автордың мүліктік (айрықша) құқықтары оның бүкіл өмірі бойы және
қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды. Бұл мерзім туындының
аяқталған-аяқталмағанына, біртұтас немесе жеке бөліктерден тұратындығына
қарамастан автордың кез келген шығармасына қолданылады. Тең авторлардың
мүліктік (айрықша) құқықтары әр тең автордың бүкіл өмірі бойы және басқа
тең авторлардан ұзақ өмір сүрген автор қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл
бойы күшін сақтайды. Автор (тең авторлар) қайтыс болған жағдайда автордың
(тең авторлардың) мүліктік (айрықша) құқықтарының күшіне ену мерзімі автор
(соңғы тең автор) қайтыс болған жылдан кейінгі жылдың бірінші қаңтарынан
бастап саналады.[21,58] Егер туынды авторының (тең авторлардың) бұрын АК
982-бабының бірінші тармағында және Заңның 28-бабының бірінші тармағында
қарастырылған мүліктік (айрықша) құқықтарын қорғаудың елу жылдық мерзімі
2005 жылғы 26 қарашаға дейін ("Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне зияткерлік меншік құқықтары мәселелері бойынша өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 22
қарашадағы N 90-ІІІ Заңының ресми жарияланған күні) өтіп кетсе, онда бұл
құқықтарды қорғаудың жетпіс жылдық мерзімі қолданылмайды.
6. Жасырын немесе бүркеншік атпен жария етілген туындыға автордың
мүліктік (айрықша) құқықтары ол заңды түрде халыққа жария етілген күннен
кейін жетпіс жыл бойы күшін сақтайды. Автордың немесе оның мұрагерлерінің
келісімімен туындыны жариялау, көпшілік алдында орындау, көпшілікке
көрсету, эфир, оның ішінде кабель бойынша хабарлау туындыны заңды түрде
халыққа жария ету деп танылады. Егер жасырын немесе бүркеншік атпен халыққа
жария етілген туындының авторы жетпіс жылдың ішінде өзінің шын есімін ашса
немесе оның кім екені күмән тудырмаса, онда автордың мүліктік (айрықша)
құқықтары оның өмірі бойы және қайтыс болғаннан кейін жетпіс жыл бойы
күшінде болады.
7. Автор қайтыс болғаннан кейін отыз жыл ішінде бірінші рет жарыққа
шығарылған (жария етілген) туындыға автордың мүліктік (айрықша) құқығы
туынды жарыққа шығарылғаннан кейін жетпіс жыл бойы күшінде болады. Автордың
мұндай құқығының күшіне ену мерзімі туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың
бірінші қаңтарынан бастап есептеледі. Егер туындының авторы қуғын-сүргінге
ұшырап, қайтыс болғаннан кейін ақталса, онда жасалған туындыларға автордың
мүліктік (айрықша) құқықтарын қорғау мерзімі ақталған жылдан кейінгі жылдың
бірінші қаңтарынан бастап жетпіс жыл бойы күшінде болады.
8. Автордың мүліктік (айрықша) құқығын қорғау мерзімінің өтуі
туындының қоғамдық игілікке айналғанын білдіреді. Туынды қоғамдық игілікке
айналған кезде оны кез келген адам авторлық сыйақы төлемей, авторлық құқық,
автор есімінің құқығы мен оның беделін қорғау құқығын сақтай отырып
пайдалана алады.
9. Авторлық құқықтың және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілері
нақтыланбай, автордың немесе туындыны орындаушының мүліктік (айрықша)
құқықтарының заң бойынша немесе өсиетпен бірнеше мұрагерге ауысуы автордың
барлық туындыларына және (немесе) сабақтас құқықтардың объектілеріне
бірлесіп қолдану құқығы пайда болғанын көрсетеді. Бұл ретте жеткілікті
негізі болмаса мұрагерлердің бірде біреуі туындыны пайдалануға тыйым салуға
құқылы емес. Туындыны пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы мұрагерлерге
мұрадағы үлесіне сәйкес бөлінеді.[28,67]
10. Авторлық құқық туынды түсірілген материалдық объектіге меншік
құқығымен байланысты емес. Материалдық объектіге құқықтың берілуі туындыны
пайдалануға мүліктік құқықтың берілуіне әкеп соқпайды.
11. Автордың өзі немесе оның мұрагерлері авторлық шарт бойынша толық
немесе ішінара берген мүліктік (айрықша) құқықтарды басқа жеке немесе заңды
тұлғалар бұзған жағдайда, осы құқықты иеленушілер авторлық шартта
қарастырылған тәсілмен, құқық бұзушының туындыны пайдалануына тыйым салу
туралы өз атынан талап қою арқылы оны қорғай алады. Егер автордың мүліктік
(айрықша) құқықтарын авторлық шарт бойынша иеленген адам бұзылған
құқықтарды қорғауды жүзеге асырмаса, онда мұны автор немесе оның
мұрагерлері өз бетімен жүзеге асыра алады.[27,12]
12. Автор немесе оның мұрагерлері, сондай-ақ қызметтік туындыға
мүліктік құқықты иеленуші - жұмыс беруші авторлық шарт бойынша басқа
тұлғаларға мүліктік (айрықша) құқықтарын бере алады, мұндай авторлық
шарттың мазмұны мен нысаны Заңның 32-бабында қарастырылған. Автордың
болашақта жасалуы мүмкін туындыларына қатысты мүліктік (айрықша) құқықтар
авторлық шарт бойынша беріле алмайды. Автордың болашақта нақты тақырыпқа
немесе ғылым, әдебиет немесе өнердің нақты салаларында туындылар жасау
құқықтарын шектейтін, сондай-ақ Заңның ережелеріне қайшы келетін авторлық
шарт талаптары жарамсыз болып табылады.
13. Орындаушылар, фонограмма жасаушылар, эфирлік және кабельдік хабар
тарату ұйымдары қойылымдарға, орындауларға, фонограммаларға, эфирлік және
кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларына тиісінше Заңның 37, 38, 39
және 40-баптарында көзделген мүліктік емес және мүліктік сабақтас
құқықтарды иеленеді. Мүліктік емес сабақтас құқықтар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz