Материалдық емес активтердің есебі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2
1 Бөлім. Материалдық емес активтердің экономикалық мазмұны және
ғалымдары мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі жетілдіру жолдары
1.1 Материалдық емес активтердің жалпы экономикалық мазмұны ... ... ... ..4
1.2 Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі материалдық емес
активтердің есебін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2 Бөлім. «АжАс стройсервис» ЖШС.нің ұйымдық.экономикалық
сипаттамасы және есеп жұмысының жағдайы
2.1 «АжАс стройсервис» ЖШС.нің ұйымдық.экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 «АжАс стройсервис» ЖШС.нің есеп және қаржы жұмысын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
3.бөлім. Материалдық емес активтер есебі
3.1 Материалдық емес активтер есебінің мазмұны мен мақсаты ... ... ... ... ... 21
3.2 Материалдық емес активтер есебінің аналитикалық және сентитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.3 Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу ... ... ... ... ... ... ..33
3.4 Материалдық емес активтерді бағалау және түгендеу ... ... ... ... ... ... ...37 3.5 Материалдық емес активтердің кірісі мен оларды есептен шығару ... ... ..41
Қорытыңды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
1 Бөлім. Материалдық емес активтердің экономикалық мазмұны және
ғалымдары мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі жетілдіру жолдары
1.1 Материалдық емес активтердің жалпы экономикалық мазмұны ... ... ... ..4
1.2 Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі материалдық емес
активтердің есебін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2 Бөлім. «АжАс стройсервис» ЖШС.нің ұйымдық.экономикалық
сипаттамасы және есеп жұмысының жағдайы
2.1 «АжАс стройсервис» ЖШС.нің ұйымдық.экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 «АжАс стройсервис» ЖШС.нің есеп және қаржы жұмысын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
3.бөлім. Материалдық емес активтер есебі
3.1 Материалдық емес активтер есебінің мазмұны мен мақсаты ... ... ... ... ... 21
3.2 Материалдық емес активтер есебінің аналитикалық және сентитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.3 Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу ... ... ... ... ... ... ..33
3.4 Материалдық емес активтерді бағалау және түгендеу ... ... ... ... ... ... ...37 3.5 Материалдық емес активтердің кірісі мен оларды есептен шығару ... ... ..41
Қорытыңды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа әкелетін активтер ретінде танылады. Өз кезегінде, материалдық емес активтердің құны, активтердің белсенді нарығы бар кезде ғана дұрыс анықталуы мүмкін; кез келген уақытта мәміле жасауға ынта білдіруші сатып алушы мен сатушыны табуға жөне бұндай кезде сатылатын және сатып алынатын тауардын бағасы да халық үшін қолайлы болады.
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені олар өте сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы, кино мен музыкаға берілген авторлық құқықтары және бір актив үшін төленген сомасы, осы тәріздес басқа активтің құнын өлшеу үшін, негіз бола алмайды.
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі жақтың келісімі бойынша анықтайды.
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы құны бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастыпқы құны олардың алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырттан түссе (сатып алынған бағасы, ұйымдар бірлестігінің күшімен; айырбастау арқылы немесе мемлекеттік субсидияның есебінен) немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің өз күшімен жасалса.
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде сол құны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы, тасымалдау шығыны және т.б.
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде алынса, онда олардың, бағасы нарықтық құн немесе осы тәріздес материалдық емес активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдык емес активтің бастапқы құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз бастапқы құнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызыдады. Егер материалдық емес активтің бастапқы құны мемлекеттің есебінен тегін (немесе номиналды атаулы, немесе мемлекеттің субсидиясының есебінен) алынса, онда ол сату немесе белсенді нарықтағы материалдық емес активтерінің тап осы түрінің құны бойынша танылады.
Егер де Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығының қажеттілігін камтамасыз ету үшін, мысалы, шегірткеге қарсы күресетін препаратқа "АВВА" кәсіпорынның лицензиондық келісімін тегін алды делік, бұндай жағдайда аталған лицензиондық келісімнің белсенді нарығы болмайды.
Материалдык емес активтердін түсуі мен шығарылуы "Материалдык емес активтерді қабылдау – беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес активтердің түрі дәл аталады және кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мәліметгері көрсетіледі.
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені олар өте сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы, кино мен музыкаға берілген авторлық құқықтары және бір актив үшін төленген сомасы, осы тәріздес басқа активтің құнын өлшеу үшін, негіз бола алмайды.
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі жақтың келісімі бойынша анықтайды.
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы құны бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастыпқы құны олардың алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырттан түссе (сатып алынған бағасы, ұйымдар бірлестігінің күшімен; айырбастау арқылы немесе мемлекеттік субсидияның есебінен) немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің өз күшімен жасалса.
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде сол құны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы, тасымалдау шығыны және т.б.
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде алынса, онда олардың, бағасы нарықтық құн немесе осы тәріздес материалдық емес активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдык емес активтің бастапқы құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз бастапқы құнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызыдады. Егер материалдық емес активтің бастапқы құны мемлекеттің есебінен тегін (немесе номиналды атаулы, немесе мемлекеттің субсидиясының есебінен) алынса, онда ол сату немесе белсенді нарықтағы материалдық емес активтерінің тап осы түрінің құны бойынша танылады.
Егер де Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығының қажеттілігін камтамасыз ету үшін, мысалы, шегірткеге қарсы күресетін препаратқа "АВВА" кәсіпорынның лицензиондық келісімін тегін алды делік, бұндай жағдайда аталған лицензиондық келісімнің белсенді нарығы болмайды.
Материалдык емес активтердін түсуі мен шығарылуы "Материалдык емес активтерді қабылдау – беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес активтердің түрі дәл аталады және кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мәліметгері көрсетіледі.
1. Тасмағанбетов Т.А., Әлібекова Б.А., т.б. Қаржы есебі. Оқу құралы – Алматы: Дәуір 1998ж.
2. Витулева Т. Материалдық емес активтерді тану және бағалау. Бухгалтер бюллетені. 2002ж. №49. 19-25 б.
3. Назарова В. Материалдық емес активтер бойынша шегерімдер. Бухгалтер бюллетені. 2001ж. № 43. 3-5 б.
4. Айрих Н. Материалдық емес активтерді есепке алу. Бухгалтер бюллетені. 2006ж. № 13. 12 б.
5. Герасимова В. Материалдық емес активтерді жаңғырту. Бухгалтер бюллетені. 2002ж. №31. 13-15 б.
6. Хорина Л.И., Михалева Е.В. Материалдық емес активтер: жылдық есепке дайындықты тексеру. Бухгалтер бюллетені. 2005ж. № 32. 8-10 б.
7. Қазақстан республикасының «Бухгалтерлік есеп туралы» заңы. 28.02.2007 ж.
8. Кодекс РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» 12.06.2001ж ., 13.02.2004ж
9. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами. Алматы: Экономика 2000г.
10. Радостовец В.К., Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы. 2003ж.
11. Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. Алматы: Экономика 2001ж.
12. Шамгонов А.Ш. Негізгі құралдар есебі және материалдық бұйымдардың есебі. Орал 1997ж.
13. Аудит внеоборотных и текущих активов. Заочная школа аудитора. – 2003г. - № 4. стр.2 - 31.
14. Аудит внеоборотных и текущих активов. Заочная школа аудитора. – 2004г. - № 4. стр.1 – 24 .
15. Аренс Э.А. Лоббек Дж.К. Аудит. Москва: Финансы и статистика. 1995г.
16. Бухгалтерский и налоговый учет основных средств. Бухгалтер. – 2001г. №1 стр. 28 – 42.
17. Волкова С. Изучаем программу «Алтын – основные средства, нематериальные активы; автоматизация учета. Бухгалтер + компьютер. 2001г. № 4 стр.13-16
18. Даулетбеков А. Оценка основных средств. Бизнес класс. 2001г. №11. стр. 35 – 36.
19. Киносузова К.К. Егеменді Қазақстан 1999ж. 3 бет
20. Кеулимжаев К. К. КАЗГАУ профессоры «Бухгалтер бюллетені» №12 2 бет
21. Кеулимжаев К.К. Тулешева Г.К. Отчет о движении денежных средств. – Бизнес класс, 2001, №6, -с.2-16
22. Қаржылық есеп. - 2000, №6, -3-30 беттер
23. Қаржылық есеп. - Бухгалтерлердің сырттай мектебі 2001, №6, 7-23 беттер
24. Сапа В. Учет нематериальных активов в системе программ "1С: Бухгалтерия 7.7:" компьютерное просвещение.
Бухгалтер + компюьтер 2001г. №1 стр.5-6, №2 стр.27-28.
25. Ситникова Е. Использование база данных в учета основных средств. Бизнес класс – 2002г. №9 стр 17-19.
26. Учет нематериальных активов. Их движение и бухгалтерский учет. Заочная школа бухгалтера 2003г. №5 стр. 2-39.
27. Учет основных средств и нематериальных активов: Нормативная база. Досье бухгалтера 2001г. № 1стр.1-40.
28. Учет основных средств и нематериальных активов: ПБУ 6/01 Финансовая газета-2001г. №20 стр.1-2.
29. Хегай И. Негізгі құралдарды сепке алу проблемалары және шешімдер іздестіру. Бухгалтер бюллетені 2003ж. № 21 мамыр
16-18 бб.
30. Шаяхметов Б.Д., Богатова В.В. Особенности учета основных средств в бухгалтерском и налоговом учета. Статистика, учет и аудиту 2001 г. №3 стр. 24-28.
31. Чекин В.Д. Курс лекций по аудиту. Москва - финстатинформ. 1997г.
2. Витулева Т. Материалдық емес активтерді тану және бағалау. Бухгалтер бюллетені. 2002ж. №49. 19-25 б.
3. Назарова В. Материалдық емес активтер бойынша шегерімдер. Бухгалтер бюллетені. 2001ж. № 43. 3-5 б.
4. Айрих Н. Материалдық емес активтерді есепке алу. Бухгалтер бюллетені. 2006ж. № 13. 12 б.
5. Герасимова В. Материалдық емес активтерді жаңғырту. Бухгалтер бюллетені. 2002ж. №31. 13-15 б.
6. Хорина Л.И., Михалева Е.В. Материалдық емес активтер: жылдық есепке дайындықты тексеру. Бухгалтер бюллетені. 2005ж. № 32. 8-10 б.
7. Қазақстан республикасының «Бухгалтерлік есеп туралы» заңы. 28.02.2007 ж.
8. Кодекс РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» 12.06.2001ж ., 13.02.2004ж
9. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами. Алматы: Экономика 2000г.
10. Радостовец В.К., Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы. 2003ж.
11. Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. Алматы: Экономика 2001ж.
12. Шамгонов А.Ш. Негізгі құралдар есебі және материалдық бұйымдардың есебі. Орал 1997ж.
13. Аудит внеоборотных и текущих активов. Заочная школа аудитора. – 2003г. - № 4. стр.2 - 31.
14. Аудит внеоборотных и текущих активов. Заочная школа аудитора. – 2004г. - № 4. стр.1 – 24 .
15. Аренс Э.А. Лоббек Дж.К. Аудит. Москва: Финансы и статистика. 1995г.
16. Бухгалтерский и налоговый учет основных средств. Бухгалтер. – 2001г. №1 стр. 28 – 42.
17. Волкова С. Изучаем программу «Алтын – основные средства, нематериальные активы; автоматизация учета. Бухгалтер + компьютер. 2001г. № 4 стр.13-16
18. Даулетбеков А. Оценка основных средств. Бизнес класс. 2001г. №11. стр. 35 – 36.
19. Киносузова К.К. Егеменді Қазақстан 1999ж. 3 бет
20. Кеулимжаев К. К. КАЗГАУ профессоры «Бухгалтер бюллетені» №12 2 бет
21. Кеулимжаев К.К. Тулешева Г.К. Отчет о движении денежных средств. – Бизнес класс, 2001, №6, -с.2-16
22. Қаржылық есеп. - 2000, №6, -3-30 беттер
23. Қаржылық есеп. - Бухгалтерлердің сырттай мектебі 2001, №6, 7-23 беттер
24. Сапа В. Учет нематериальных активов в системе программ "1С: Бухгалтерия 7.7:" компьютерное просвещение.
Бухгалтер + компюьтер 2001г. №1 стр.5-6, №2 стр.27-28.
25. Ситникова Е. Использование база данных в учета основных средств. Бизнес класс – 2002г. №9 стр 17-19.
26. Учет нематериальных активов. Их движение и бухгалтерский учет. Заочная школа бухгалтера 2003г. №5 стр. 2-39.
27. Учет основных средств и нематериальных активов: Нормативная база. Досье бухгалтера 2001г. № 1стр.1-40.
28. Учет основных средств и нематериальных активов: ПБУ 6/01 Финансовая газета-2001г. №20 стр.1-2.
29. Хегай И. Негізгі құралдарды сепке алу проблемалары және шешімдер іздестіру. Бухгалтер бюллетені 2003ж. № 21 мамыр
16-18 бб.
30. Шаяхметов Б.Д., Богатова В.В. Особенности учета основных средств в бухгалтерском и налоговом учета. Статистика, учет и аудиту 2001 г. №3 стр. 24-28.
31. Чекин В.Д. Курс лекций по аудиту. Москва - финстатинформ. 1997г.
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2
1 Бөлім. Материалдық емес активтердің экономикалық мазмұны және
ғалымдары мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі жетілдіру жолдары
1.1 Материалдық емес активтердің жалпы экономикалық
мазмұны ... ... ... ..4
1.2 Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі материалдық емес
активтердің есебін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2 Бөлім. АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық
сипаттамасы және есеп жұмысының жағдайы
2.1 АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 АжАс стройсервис ЖШС-нің есеп және қаржы жұмысын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
3.бөлім. Материалдық емес активтер есебі
3.1 Материалдық емес активтер есебінің мазмұны мен
мақсаты ... ... ... ... ... 21
3.2 Материалдық емес активтер есебінің аналитикалық және сентитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.3 Материалдық емес активтердің амортизациясын
есептеу ... ... ... ... ... ... ..33
3.4 Материалдық емес активтерді бағалау және
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... 37 3.5 Материалдық емес активтердің
кірісі мен оларды есептен шығару ... ... ..41
Қорытыңды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..47
Кіріспе
Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа
әкелетін активтер ретінде танылады. Өз кезегінде, материалдық емес
активтердің құны, активтердің белсенді нарығы бар кезде ғана дұрыс
анықталуы мүмкін; кез келген уақытта мәміле жасауға ынта білдіруші сатып
алушы мен сатушыны табуға жөне бұндай кезде сатылатын және сатып алынатын
тауардын бағасы да халық үшін қолайлы болады.
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені
олар өте сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы, кино мен
музыкаға берілген авторлық құқықтары және бір актив үшін төленген сомасы,
осы тәріздес басқа активтің құнын өлшеу үшін, негіз бола алмайды.
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі
жақтың келісімі бойынша анықтайды.
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы құны
бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастыпқы құны олардың
алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырттан түссе (сатып алынған
бағасы, ұйымдар бірлестігінің күшімен; айырбастау арқылы немесе
мемлекеттік субсидияның есебінен) немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің
өз күшімен жасалса.
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде
сол құны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен
байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы,
тасымалдау шығыны және т.б.
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде алынса,
онда олардың, бағасы нарықтық құн немесе осы тәріздес материалдық емес
активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдык емес активтің бастапқы
құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз бастапқы
құнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызыдады. Егер материалдық
емес активтің бастапқы құны мемлекеттің есебінен тегін (немесе номиналды
атаулы, немесе мемлекеттің субсидиясының есебінен) алынса, онда ол сату
немесе белсенді нарықтағы материалдық емес активтерінің тап осы
түрінің құны бойынша танылады.
Егер де Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығының қажеттілігін камтамасыз
ету үшін, мысалы, шегірткеге қарсы күресетін препаратқа "АВВА"
кәсіпорынның лицензиондық келісімін тегін алды делік, бұндай жағдайда
аталған лицензиондық келісімнің белсенді нарығы болмайды.
Материалдык емес активтердін түсуі мен шығарылуы "Материалдык емес
активтерді қабылдау – беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес
активтердің түрі дәл аталады және кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында
жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация
нормасы және басқа қажетті мәліметгері көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөніндегі акті әрбір объектіге
бір данадан толтырылады. Бірнеше біртектес материалдық емес активтерді
қабылдау жөніндегі ортақ акт жасауға болады. Акт материалдық емес
активтердің объектісі, оларды пайдалану тәртібі немесе кәсіпорынның
мүліктік құқықтарын растайтын құжаттармен қоса бухгалтерияға беріледі, оған
бас бухгалтер қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді.
Курстық жұмыстың обьектісі болып АжАс стройсервис жауапкершілігі
шектеулі серіктестігі табылады.
Курстық жұмыс Материалдық емес активтер есебі тақырыбына жазылады.
Белгіленген мақсаттарға қарап бірқатар міндеттерді шешу қажет
болады, соның ішінде:
- нарықтық жағдайдағы материалдық емес активтер есебі есебінің мәні
мен мақсатын танып білу;
- ғалымдар мен тәжірибешілердің материалдық емес активтер есебін
жетілдіру жөнінде сұрақтарды ашу;
- материалдық емес активтер есебінің дұрыс ұйымдастырылуының
мәнін ашу;
- материалдық емес активтер есебінің синтетикалық және аналитикалық
есебін ұйымдастыруды ашу;
- материалдық емес активтер аудитінің кезектілігін, көздерін,
шешімін қарастыру.
Амортизацияны есептеу материалдық емес активтер құны толық өтелгеннен
кейiн немесе актив табыс келудi доғарған сәттен бастап тоқтатылады.
Материалдық емес активтер ұтымды пайдалану мерзiмiнiң дұрыс есептелуіне
олардың амортизациясын өндіріс немесе аайналым шығындарына қосу тәуелді,
демек оған субъект қызметінің шынайы қаржы нәтижесі де тәуелді болмақ
.материалдық емес активтер амортизациясының есебі РТ № 6-нысанында
жүргізіледі.
1 Бөлім. Материалдық емес активтердің экономикалық мазмұны және ғалымдары
мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі жетілдіру жолдары
1.1 Материалдық емес активтердің жалпы экономикалық мазмұны
Материалдық емес активтер – заттың нақтылай нысаны жоқ, бірақ
сезілмейтін құндылыққа ие және субъектіге ұзақ уақыт бойы немесе тұрақты
түрде қосымша табыс әкелінетін активтер. Материалдық емес активтерге тауар
белгілері, тауар өндірісінің тіркелінген жерлер, гудвил, ноу - хау,
лицензиялар, патенттер және өнеркәсіп үлгілері, өнеркәсіпті ұйымдастыру
шығындары. Электронды есептеу машинаны, бағдарламаны қамтамасыз ету,
интелектуалдық меншік, жер учаскесін және табиғи ресурстарды пайдалану
құқықтары және т.б жатады.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егерде оларды жалға
берсе, сатса, айырбастаса, болашақтаалынатын экономикалық олжаға олардың
тікелей қатысы болса.Материалдық емес активтерді субъект былай анықтайтын
болса, онда олжа табу мүмкіндігі ашылады. Материалдық емес активтер (МЕА)
шартты түрде 4 топқа бөлінеді.
1. Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер
2. Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес
активтер
3. Қолдану (пайдалану) құқықтарымен байланысты материалдық емес
активтер.
4. Материалдық емес активтердің басқа да түрлері
Жалпы айтқанда материалдық емес активтерге: лицензиалдық келісімдер,
компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар,
тауар белгілері, қызмет ету белгілері, фирма атулары, тәжребиелі –
конструкторлық жұмыстар және т.б. жатады.
Материалдық есмес активтердін есебінің міндеттері:
1. Материалдық есмес активтердін қозғалысын дұрыс құжаттық рәсімдеу
және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсету.
2. Материалдық есмес активтердін материалдық жауапты адамдарға бекіту
және сақталуын бақылау.
3. Материалдық есмес активтердін есептелген амортизациясы мен тозу
сомасының есепте дұрыс көрсету.
4. Материалдық есмес активтердін құжаттауы дұрыс есептеу.
Материалдық емес активтердің нақты барлығымен қозғалысын есепке
алу 2710 Гудвилл, 2730 Өзге материалдық емес активтер шоттарында
жүргізледі. Осы шотардың дебеті бойынша – материалдық емес активтердің
келіп түскен басымен аяғындағы қалдықтары көрсетіледі де, ал кредиті
бойынша – материалдық емес активтердің есептен шығарылғаны
көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді сипаттайтын немесе олардың пайдалану
тәртібін белгілейтін, сондай – ақ кәсіпорынның мүлікттік құқығын растайтын
құжаттар жатады.
Есеп беруде матариалдық емес активтердің мәнін ашу. Шаруашылық
жүргізуші субьектінің қаржылық есеп беруде материалдық емес активтерінің
есебі үшін қабылданған есеп саясаты ашылуы керек, атап айтқанда;
амартизацияны есептеу үшін пайдаланатын тәсілі; пайдалы қызмет ету
мерзімі немесе пайдаланатын амартизациялық нормасы; жалпы баланстық құн
және есептік кезеннің басымен аяғына жинақталған амартизацияның нормасы;
кәсіпорынның өзі жасаған материалдық емес активтердің баланстық және т.б.
көрсетіледі.
Аудиттің алдында келесі міндеттер бар:
1. Материадық емес активтердін көлемін анықтау.
2. Материадық емес активтердін құрылымын тексеру, құрылымының кәсіпорын
бағытымен сәйкестігін тексеру.
3. Материадық емес активтердін қамтамсыздығын тексеру.
4. Материадық емес активтердін жағдайын талдау.
5. Материадық емес активтердін қозғалысын талдау.
6. Материадық емес активтердін пайдаланудың экономикалық тиімділігін
бағалау.
1.2 Материалдық емес активтер туралы ғалымдар мен тәжірибешілердің
пікірлері
Ғалымдар мен тәжірибешілердің материалдық емес активтер жөніндегі
төмендегідей пікірлері ұсынылады:
Экономикалық ғылымдар кандидаты, доцент, [1] Тасмағанбетов Т.А.
материалдық емес активтерге және бұлардың амортизациясын келесідей сипаттап
берген Материалдық емес активтер және бұларды пайдалану мерзімі нақтылы
обьектілер бойынша мазмұнын жетік білетін мамандардың қатысуымен
анықталады. Егер материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін нақтылы
анықтау мүмкіндігі болмаған жағдайда тиісті нормативтік құжаттарға сай 10
жыл мерзім белгіленеді. Материалдық емес обьектілер өрсін, амортизациясын
есептеу екі түрлі әдіспен жүзеге асырылады, Біріншісі – түзу сызықты
бірқалыпты, екіншісі - өндірілген өнімдер көлеміне пропорционалды түрде
амортизациясын есептеу әдісі
Витулева Т. бухгалтерлік есеп және қаржы бойынша консультанты
материалдық есеп активтерді есепке алу ережелерін ұсынады [2]
Материалдық емес активтерді тану және бағалау.
2001 жылғы 12 маусымда қабылданған салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының №209-11
кодексінде (салық кодексінде), Қазақстан республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі заңдарына сәйкес бухгалтерлік есепте танылған материалдық
емес обьектілер материалдық емес активтер болып табылады.
Материалдық емес активтерді тану оларды бухгалтерлік балансқа енгізу
үшін есепке алуды білдіреді. Материалдық емес активтерді танудың жалпы
шарттары мынадайт екі талаптың бірдей орындалуын;
- компания болашақта активпен байланысты экономикалық пайда ала
алатынына сенімі жоғары болуын;
- активтердің нақты құнын бағалауға сенімді болуын
қарастырады.
Аталған материалдық емес активпен тікелей байланысты болашақ
экономикалық пайда: болашақ экономикалық пайдаларды өсіруде материалдық
емес активтің ролі бөлінсе: салық төлеушінің аталған активті пайдалануға
қабілетті және ниеті болса; субьектінің күтіп отырған болашақ
экономикалық пайданы алуына мүмкіндік беретін тиісті техникалық қаржылық
және ресурстары бар болса алынатын болады.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық тасығыштарда
болады:компьютерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету- дискетада, фильм
лентада болады. Мұндай жағдайларда материалдық емес активтер дискета мен
лента емес компьютерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету мен фильм
тексеріледі. Олар өз кезегінде көмекші элементтер болып табылады және
активтің мәнін анықтауда негізгі алынбайды.
Салық кодексінің 105- бабына сәйкес материалдық емес активтер- жылдық
жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзімді (бір жылдан артық) кезеңі ішінде
пайдаланылатын материалдық емес обьектілер. Тану сәтінде бұл активтер
бастапқы құны бойынша бағаланады. Материалдық емесактивтердің бастапқы
құнын бағалау олардыңкомпанияға келіп түсу тәсіліне: басқа жақтан келіп
түсуіне (сатып алу, компанияның бірігуі нәтижесінде алу, айырбас) немесе
компанияның өзі жасауына байланысты болады. Салық салу мақсаты үшін
қатысушылардың, құрылтайшылардың шығфындардың қоса алғанда, оларды сатып
алу жөніндегі шығындар материалдық емес активтердің бастапқы құны болып
табылады.
А кәсіпорын лицензиялық шарт бойынша тауар белгісін оның иесінен 5
жыл мерзілге 500000 теңгеге сатып алды. Шартты рәсімдегені үшін заң
компаниясына 30000 теңге мөлшерінде төлем жасалды. Бұл материалдық емес
активтің бастапқы құны бухгалтерлік есепте де салық есебінде де 530000
теңге мөлшерінде белгіленілетін болады.
В компаниясы бағдарламалық қамтамасыз етудi А компаниясына
тегiн бердi. Бұл материалдық еместiң берiлу сәтiнде рыноктық құны
300000 теңге болды. А компаниясы бухгалтерлiк есебiнде бағдарламалық
қамтамасыз етудi рыноктың құны бойынша балансқа қояды.
Салық салу мақсаты үшiн бұл материалдық емес актив танылмайды, өйткенi
бұл бағдарламалық қамтамасыз ету компанияның кәсіпкерлік қызметiнде
пайдаланылуына қарамастан А компаниясы оны сатып алуға шығын жұмсаған жоқ
(Салық кодексiнiң 106-бабының 4 -тармағы). Бiр жылдан кейiн А компаниясы
бағдарламалық қамтамасыз етудi С компаниясының жарғылык капиталына салым
ретiнде енгiзуге шешiм қабылдады. Активтiң рыноктық құны енгiзу сәтiнде
250000 теңге болды. С компаниясы бұл бағдарламалық қамтамасыз етудi
балансқа қойды, бiрақ салық есебiнде амортизациялық аударымды есептеген
кезде оны ескермейдi. Мұның өзi құрылтайшының материалдық емес активтi
сатып алуға шығын жұмсамауына байланысты (Салық кодексiнiң 106-бабының
4-тармағы).
Амортизациялық аударымдарды және материалдық емес активтер бойынша
басқа шегерiмдердi есептеу үшiн салық төлеушiге Материалдық емес
активтер iшкi тобының құндық балансын дұрыс анықтау маңызды. Осы мақсаттар
үшiн корпорациялық табыс бойынша декларацияда Амортизациялық аударымдар,
жөңдеу шығыстары және тiркелген активтер бойынша басқа да шегерiмдер
атты 100.22-нысын және оған қосымша 100.22.005-нысын қарастырылған.
Материалдық емес активтер, iшкi тобының салық кезеңiнiң аяғындағы
құндық балансы былайша анықталады:
Iшкi топтың салық кезеңi басындағы құндық балансы + Салық кезеңiнен
түскен материалдық емес активтер — Салық кезеңiнде шығып қалған материалдық
емес активтер.
Материалдық емес активтердiң түсуi:
1. Сатып алу — материалдық емес активтердiң бастапқы құнына оларды
сатып алу, өндiру жөнiндегi шығындар, сондай-ақ олардың құнын өсiретiн
басқа да шығындар кiредi.
2 .Қатысушылардың материалдық емес активтердi салым ретiнде жарғылық
капиталға енгiзуi түсуi болып саналады, бұл ретте қатысушының бұл
материалдық емес активтi сатып алу немесе өндiру арқылы шығын жұмсағанын
растайтын құжаттардың болуы қажет.
Материалдық емес активтердiң шығып қалуы:
• Келiсiм құны бойынша өткiзу;
• ҚР азаматтық заңдарына сәйкес белгiленетiн iс бойынша жарғылық
капиталға салым ретiнде беру;
• Бухгалтерлiк есептiң деректерiне сәйкес баланстық құны бойынша
тегiн беру жолымен жүргiзiлуi мүмкiн.
Материалдық емес активтер атты IХ топтың 2-iшкi тобының 01.01.2002
ж. құндық балансы 880,0 мың тг. болды (оған кiретiндер 1С: Бухгалтерия
бағдарламалық қамтамасыз етуi, бағдарламалық қамтамасыз етуi 300,0
мың тг. сатылды, ал 1С: Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз ету
еншiлес компанияға тегiн берiлдi.
Осы iшкi топтың есептi кезең аяғындағы құндық балансын айқындау
үшiн 1С: Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуiнiң баланстық құнын
анықтау қажет. Бастапқы құны 120,0 мың теңге болды, бұл объектiнi
пайдалану уақыты iшiнде 50,0 мың теңге тозу есептелдi.
Декларацияға 22 – қосымшаның Iшкi топтың шығып қалған
материалдық активтерiнiң құны атты 1 00.22.005С – жолы бойынша 370,0 мың
теңге сомма көрсетiлетiн болады және бұл iшкi топтың құндық балансы жыл
аяғында 510,0 мың теңге (880,0-З70,0) болады.
Материалдық емес активтер бойынша шегерiмдер.
Амортизациялық аударымдар.
Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдарды
есептеудiң тәртібі 1.01.2002ж дейiн қолданылған салық зат салыстырғанда
өзгерген жоқ. Iшкi топ бойынша амортизациялық аударым iшкi топтың салық
кезеңi аяғындағы құндық балансына амортизация нормасын, бiрақ Салық
кодексiнiң 110-бабында белгiленген шектен аспайтын норманы қолдану арқылы
есептеледi.
Салық кодексiнiң 110 – бабының 2 – тармағьна сәйкес қосымша шегерiм
пайда болды: салық төлеушi пайдалануға алғаш берiлген тiркелген
активтер бойынша пайдаланудың алғашқы салық кезеңiнде амортизациялық
аударымдары амортизацияның екi есе нормасы бойынша есептеуге құқылы.
Аталған объектiлер пайдаланудың алғашқы салық кезеңiнде iшкi топтың құндық
балансынан бөлек декларацияға 23 – қосымшада (100.23 – нысан)
ескерiледi. Келесi салық кезеңiнде бұл материалдық активтер ішкі топтың
құндық балансында қосылуға жатады. Амортизацияның екi есе нормасы
пайдаланылуы жылдық жиынтық табыс алуға келетiн және кемiнде З жылға
созылатын материалдық емес активтерге қолданылуы мүмкiн. 2001 жылы
салық төлеушi амортизацияның екi есе нормасын пайдалануға берiлген жаңа
негiзгi құралдар бойынша ғана қолдануға құқылы болатын, ал мұның өзi
машиналар мен жабдықтарға ғана қатысты едi.
Материалдық емес бойынша басқа шегерiмдер. [3] Назарова В.
1. Iшкi топтың бүкiл материалдық емес активтерi шығып қалған
кезде iшкi топтың есептi кезең аяғындағы құндық балансы шегерiмге жатады.
Материалдық емес активтер iшкi тобының құндық балансы 1.01 .2002ж.
300.0 мың теңге болды (оған кiретiндер: 1С Бухгалтерия бағдарламалық
қамтамасыз етуi, сауда белгiсi). Компания сауда белгiсiн пайдалану
құқығынана арналған шарттың мерзiмiн ұзартқан жоқ және 1С
Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуiн 120,0 мың теңгене сатып
жiбердi. Iшкi топтың жыл аяғындағы құндық балансы 180 мың теңге (300,0
- 120,0) болды. Бұл сома 100.22.- қосымшаның 100.22.005 -жолына қосымша
нысанда көрсетiледi, ал содан кейiн декларацияның Шегерiмдер бөлiмiндегi
100.00.036D - көшіріледі.
Егер салық кезеңiнiң аяғында iшкi топтың құндық балансының мөлшерi 100
АЕК-тен кем сома болса, ол шегерiмге жатады. Бұл шегерiм 100.22 –
қосымшаның 100.22.005 – жолына қосымша нысанда көрсетiледi, ал содан
кейiн декларацияның Шегерiмдер бөлiмiндегi 100.00.03 6Е - жолына
көшiрiледi.
Материалдық емес активтердiң шығуынан алынған табыс
Егер шығып қалған материалдық емес активтердiң құны салық кезеңiнде
келiп түскен материалдық емес активтердiң құнын ескергенде, iшкi топтың
салық кезеңi басындағы құндық балансынан асып кетсе, асып кеткен мөлшерi
жылдық жиынтық табысқа қосылады. Бұл iшкi топтың салық кезеңi аяғындағы
құндық балансы нөлге тең болады.
Материалдық емес активтер iшкi тобының құндық балансы
1.01.2002ж. 200,0 мың теңге болды (оған кiретiндер: 1С: Бухгалтерия
бағдарламалық қамтамасыз етуi, SUN бағдарламалық қамтамасыз етуi). 2002
жыл iшiнде бағдарламалық жинағы 250,0 мың теңгеге сатылды. Ішкi
топтың құндық балансы терiс мәнді құрайды – 50,0 мың теңге (200,0 –
250,0). Бұл сома (50,0 мың теңге) 100.22 – қосымшаның 100.22.005-жолына
қосымша нысанда көрсетiледi, ал содан кейiн декларацияның Жылдық жиынтық
табыс бөлiмiндегi 100.00.008 – жолына көшiрiледi.
Материалдық емес активтерді есепке алу бөлімі бойынша
бухгалтерде туындаған жағдайларға Павлодар қаласындағы
сертификаттандырылған бухгалтер-практик, САР Н.Айрих пікірі бойынша: [4]
Қазақстандық кәсіпорын 2006 жылдың басында қызметін жүзеге асыруға
1 жыл мерзімде қолданыста болатын лицензия алды.Кәсіпорын бухгалтері
лицензия құнын материалдық емес активтер шотына жатқызады. 2006 жылдың
аяғында басшы құжаттамадағы және бухгалтерлік есеп жүргізудегі барлық
өзгерістерімен бірге компанияның ХҚЕС-на көшетіні туралы шешім
қабылдады.Жағдайды талдау, мұндай жағдайда кәсіпорынға көшу күні сияқты
екі күнді айқындап алуы қажет. Егер болжам бойынша, ХҚЕС-н көшу күні
2007 жылдың 1 қаңтары болса, онда ХҚЕС-на сәйкес жасалған бірінші
есептілік 2008 жылдың 31желтоқсан күніндегі есептілік болады. Сонымен,
01.01.2007 жылы лицензияға қатысты шаруашылық операциясы жабық болады
және ХҚЕС-на ешқандай қатысы болмайды.
Герасимова В, MERCUR AUDIT фирмасының атқарушы директорының пікірі
бойынша, [5] қазіргі кезде кәсіпорын жұмысында компьютерді қолданбау мүмкін
емес. Компьютерлерді бағдарламамен қамтамасыз ету көптеген факторларға
тәуелді,алайда соның ішінде бастылары – бұл қажеттілік және мүмкіндік.
Техника мен технологияның дамуына, ақпараттың таралуына орай
кәсіпорындардың бағдарламалық өнімдермен жабдықталуы сандық, сондай – ақ
сапалық тұрғыдан барған сайын ұлғая түсетін болады. Қазіргі кезде
бухгалтерлік есеп компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып жүзеге
асырылады. Қолданылып жүрген заңдарға сәйкес бағдарламалық өнім жарғылық
капиталға салым ретінде енгізудің нәтижесінде, өтеусіз беру және сатып
алу – сату жолымен түседі.
Кез келген мүлікті сатып алу, бағдарламалық өнімдерді сатып алу
сауда – саттық шарты бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Аталған шартта бухгалтер
мынадай тармақтарға айрықша көңіл бөлген жөн:
- шарт сомасына
- жеткізудің жағдайлары мен жиынтықтылығына
- кепілдік міндеттемелеріне
- бағдарлама өнімін жаңартуды енгізудің жағдайларына
- тегін қызметке
- жеңілдік пен артықшылық жүйелеріне
Бағдарламалық өнімнің бастапқы құны қәсіпорынға түсу әдісіне
байланысты:
- жарғылық капиталға салым ретінде түскені және өтеусіз
алынғаны тараптардың немесе сарапшы – бағаланушылардың келісімі бойынша
бағаланады;
- төлем үшін сатып алынғаны – сатып алу бойынша нақты жұмсалған
шығын және пайдалануға дайын күйіне келтіру арқылы анықталады.
Материалдық емес активтер: жылдық есепке дайындықты тексеру.
Л.И.Хорина, аудитор, Центр аудит – Казахстан ТАК бас маманы,
Е.В.Михалева, IBS CONSULTING компаниясының бухгалтерлік есеп және қаржы
бойынша консультанты. [6]
Материалдық емес активтерді есепке алу ережесі қазақстандық
және батыстық есеп тәжірибесінде шешімі ең күрделі және біржақты емес
мәселелердің бірі болып табылады. Материалдық емес активтердің құрамын
белгілеудің, оларды баланста көрсетудің, шығыстарын ағымдағы кезеңде
есептен шығарудың немесе оларды материалдық емес активтер ретінде
капиталдандырудың, оларды амортизация мерзімін белгілеудің және т.б.
түрлі жолдары бар. Материалдық емес активтерді есепке алудың тәртібі
№28 – Материалдық емес активтердің есебі Бухгалтерлік есеп стандартымен
және №38 – Материалдық емес активтер Қаржы есептілігінің халықаралық
стандартымен реттелінеді .Материалдық емес активтер – intangible assets
(латын тілінен tanger-жинасу, сезіну) – физикалық мәні жоқ, ұзақ уақыт
кезеңі ішінде әкімшілік мақсаттары үшін тауарлардың өндірісінде және
оларды өткізуде пайдалануға және басқа субьектілерге жалға беруге
арналған ақшалай емес активтер, оларды:
1) белгілеуге болады;
2) субьекті бақылайды;
3) субьект оларды пайдаланудан болашақта экономиклық пайда алуды
күтеді. Материалдық емес активтерді танудың жалпы шарттары мынадай екі
талаптың бірдей орындалуын:
- компания болашақта активпен байланысты экономикалық пайда ала
алатынына сенімі жоғары болуын;
- активтердің нақты құнын бағалауға сенімді болуын қарастырады;
Аталған материалдық емес активпен тікелей байланысты болашақ
экономикалық пайда, егер: болашақ экономикалық пайдаларды өсіруде
материалдық емес активтің рөлі белгіленсе; салық төлеушінің аталған
активті пайдалануға қабілеті және ниеті болса; субьектінің күтіп отырған
болашақ экономикалық пайданы алуына мүмкіндік беретін тиісті техникалық,
қаржылық және басқа да ресурстары бар болса, алынатын болса. Кейбір
материалдық емес активтер физикалық тасығыштарда болады: компьютерге
арналған бағдарламалық қамтамасыз ету – дискетада, фильм – лентада
болады. Мұндай жағдайларда материалдық емес активтер ретінде танудың
анықтамасы мен өлшемдеріне сәйкестігін анықтау үшін дискета мен лента
емес, компьютерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету мен фильм
тексеріледі. Олар өз кезегінде көмекші элементтер болып табылады және
активтің мәнін анықтауда негізге алынбайды.
Материалдық емес активтердің шығып қалуы: келісім құны
бойынша өткізу, ҚР азаматтық заңдарына сәйкес белгілінетін құны бойынша
жарғылық капиталға салым ретінде беру, бухгалтерлік есептердің деректеріне
сәйкес баланстық құны бойынша тегін беру жолымен жүргізілуі мүмкін.
Мысалы, Материалдық емес активтер атты 9 топтың 2 – ішкі тобының
1.01.2002ж. құндық балансы 880,0 мың теңге болды. Жыл ішінде SUN
бағдарламалық қамтамасыз етуі 300,0 мың теңгеге сатылды,ал 1С:
Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуі еншілес компанияға тегін
берілді. Осы ішкі топтың есепті кезең аяғындағы құндық балансын
айқындау үшін 1С: Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуінің
баланстық құнын анықтау қажет. Бастапқы құны 120,0 мың теңге болды, бұл
обьектіні пайдалану уақыты ішінде 50,0 мың теңге тозу есептелді.
Декларацияға 22 – қосымшаның ішкі топтың шығып қалған материалдық
активтерінің құны атты 100.22.005С – жолы бойынша 370,0 мың теңге сомма
көрсетілетін болады және бұл ішкі топтың құндық балансы жыл аяғында
510,0 мың теңге (880,0-370,0) болады.
Материалдық емес активтердің шығуынан алынған табыс. Егер
шығып қалған материалдық емес активтердің құны салық кезеңінде
келіп түскен материалдық емес активтердің құнын ескергенде, ішкі
топтың салық кезеңі басындағы құндық балансынан асып кетсе, асып
кеткен мөлшері жылдық жиынтық табысқа қосылады. Бұл ішкі топтың салық
кезеңі аяғындағы құндық балансы нөлге тең болады.
2 АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық сипаттамасы және есеп
жұмысының жағдайы
2.1 АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық сипаттамасы
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес, заңды тұлға болып табылады және
болашаққа бағытталып, ұзақ мерзімге құрылған.
Кәсіпорынның өзінің балансы, қазақ тілінде атауы көрсетілген
мөрі, банкте есеп айырысу және басқалай шоттары бар.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қызметінің негізгі мақсаты болып табыс табу саналады.
Кәсіпорынның табысы еңбек ақысын төлеуге шыққан шығынның орнын
толтыру және шаруашылық іс әрекеттің нәтижесінде түскен заттық
түсімнен тұрады. Кәсіпорынның негізгі бағытының нәтижесі табыс болып
табылады.
Кәсіпорынның салық төлегеннен кейін, еңбек ақы және бюджетке
басқа да төлем (таза пайда) төленгеннен қалған пайда, кәсіпорынның
меншігі болып саналады және оларға одан соңғы жұмыстары мен нығайтылуына
бөлінеді.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
өзінің міндеттемелері бойынша қарауындағы барлық мүлкіне жауап
береді.
Кәсіпорын қызметінің тақырыбы:
- құрылыс материалдары мен өнімдерін өндіру;
- құрылыс-құрастыру жұмыстарын атқару;
- күрделі және ағымдағы жөндеу жұмыстарын атқару;
- көтерме - бөлшек және комиссиялық сауданы ұйымдастыру;
- коммерциялық қызмет;
- делдалдық қызмет;
- халық тұтынатын тауарларды өндіру;
- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру;
- автосервисті ұйымдастыру, автокөліктік қызмет көрсету;
- сыртқы экономикалық қызмет.
Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған қызметтің
кез – келген түрін атқара алады.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғылық
капиталы 100000 (бір жүз мың) теңгені құрайды.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде ақша, құнды
қағаздар, заттар, мүліктік құндылықтар, оның ішінде жерді пайдалану
және интелектуалды қызмет нәтижелерін пайдалану құқықтары, және тағы
басқа мүлік бола алады.
Салымды меншік мүліктік емес құқықтар түрінде және басқа
заттық емес түрде салуға болмайды.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ең
жоғарғы органы ретінде, Серіктестіктің жалғыз қатысушысының шешімі
болады.
Серіктестіктің жарғысына өзгерістер тіркеу басында жарғылық
капиталы толығымен құралады.
Кәсіпорынның мүлігі құрылтайшы салымынан, көрсетілген қызмет
нәтижесінен алынған кірістен және тағы басқа заңмен рұқсат
етілген негізде алған мүліктерден қалыптасады.
Кәсіпорынның іс - әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші
кестеден көруге болады.
Кесте 2.1
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
2007 –2009 жж аралығындағы өндіріс көлемі
Өндіріс көлемінің Жылдар Өсу қарқыны
аттары %
2007 2008 2009
Тауар сатудан түскен 471663,0 634085,1 625767,3 132,7
табыс, мың тг.
Жарғылық қор 100000 100000 100000 -
мың тг.
Негізгі құралдар, 105475,0 95429,3 85536,4 81,1
мың тг.
Жұмысшылар саны, адам 68 38 46 67,6
Осы келтірілген кестеден қорытынды шығаратын болсақ,
онда мынадай тұжырымға келуге болады, яғни АжАс стройсервис
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тауар сатудан түскен табыс
2007 жылы 471663,0 теңгені құраса, ал 2009 жылы 625767,3 теңгені
құрап, жоғарлаған.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
жарғылық қоры өзгеріссіз, яғни серіктестік болып қалыптасқаннан
бергі көрсеткіш өзгермеген.
Негізгі құралдардың көлемі тозып, істен шығуына себебінен
2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда неғұрлым төмендеп
кеткен, яғни 2007 жылы 105475,0 теңгені құраса, 2009 жылы
85536,4 теңге болып отыр.
Жұмысшылар саны жыл сайын азайып отыр. Оның себебі
кәсіпорынның қызмет көлемінің жалпы өндірістің кемуі
себептерінен, жаңа жұмыс орындарының жоқтығынан деп
түсіндіруге болады.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2007 –
2009 жылдары өзінің шаруашылық қызметін пайдамен аяқтаған, ал
таза табыс 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда көлемі
азайып отыр. Бұл жерде айта кететін жағдай кәсіпорын
көрсететін қызметкердің өзіндік құнының жоғарлауынан, яғни
шығындардың көбеюінен пайда болып отыр.
Ендігі жерде тұрған мәселе, кәсіпорынның қызмет
көлемін ұлғайтып, ол экономикалық - өндірістік қатынастарда
болатын партнерлар санын көбейту, сөйтіп ішкі нарықта өз
қызметтеріне сұранысты ұлғайтып, ұзақ шаруашылық қызмет
атқару болып табылады.
Кәсіпорынның тауарлы өнімінің көлемі мен құрылымының өзгерістерін
байқау үшін келесі АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің тауарлы өнімінің көлемі мен құрылымы кестесін
талдайық.
Көрсетілген қызмет көлемі мен құрылымын зерттей отырып
кәсіпорынның құрылыс материалдары мен өнімдерін өндіру; құрылыс-
құрастыру жұмыстарын атқару; автосервисті ұйымдастыру,
автокөліктік қызмет көрсету; басқалай жұмыстарымен айналысатынын
анықтауға болады. Егер 2007 жылы жалпы тауарлы өнім
көлемі 471663,0 теңге болса, ал 2009 жылы оның көлемі
625767,3 теңгеге жетіп отыр.
Құрылыс материалдары мен өнімдерін өндіру жұмыстарының
құрылымы 2007 жылы 117915,7 теңгеден, 2009 жылы 156441,8 теңгеге
дейін жоғарылаған. Ал оның құрылымы ішінен пайыздық мөлшері
үш жылда да 25 пайыз болып өзгермеген.
Құрылыс – құрастыру жұмыстарын атқаруда да жылдан жылға өсіп
отыр. Яғни 2007 жылы 21,6 пайыз, ал 2009 жылы 23,8 пайызды
құрап отыр.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
автосервисті ұйымдастыру, автокөліктік қызмет көрсету бойынша
2007 жылы 113305,8 теңгеден, 2009 жылы 153050,6 теңгеге дейін
жоғарылаған және пайыздық құрылымы 2007 жылы 24,0 пайыз
болса, 2009 жылы 24,5 пайыз болып отыр.
Ал басқалай жұмыстарының көлемі 2007 жылы 138753,9 теңге
және пайыздық құрылымы 29,4 пайызды құраған болса, 2009
жылы 167122,4 теңге және оның үлес салмағы 26,7 пайызға
дейін төмендеп отыр.
Жалпы алғанда АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің негізгі шаруашылық қызметі бұл тұрғылықты
көлемі мен құрылымын зерттей отырып кәсіпорынның құрылыс
материалдары мен өнімдерін өндіру; құрылыс-құрастыру жұмыстарын
атқару; автосервисті ұйымдастыру, автокөліктік қызмет көрсету;
басқалай жұмыстарымен жолдарды жөндеу және құрылыс
жұмыстарын жасау болып табылады. Кәсіпорынның атқаратын немесе
жүзеге асыратын барлық жұмыстары мен қызмет түрлері,
оның тауарлы өнімі болып саналады, яғни деген сөз.
Кесте 2.2
2007- 2009 жылдарға АжАс стройсервис ЖШС – нің
тауарлы өнім көлемі мен құрылымы
Өнім түрлері жылдар
2007 2008 2009
мың тенге үлес мың тенге үлес мың тенге үлес
салма-ғ салма-ғ салма-ғ
ы, % ы, % ы, %
Көрсетілген 471663,0 100 634085,1 100 625767,3 100
қызмет
барлығы
Соның ішінде:117915,7 25 158521,2 25 156441,8 25
а) құрылыс
материал-дары
мен өнімдерін
өндіру;
құрылыс-құрас101687,5 21,6 148135,6 23,4 149152,4 23,8
тыру
жұмыстарын
атқару;
автосервисті 113305,8 24,0 143005,6 22,5 153050,6 24,5
ұйымдас-тыру,
автокөліктік
қызмет
көрсету;
басқалай 138753,9 29,4 184422,6 29,1 167122,4 26,7
жұмыстары
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
негізгі қызметі автомашина жолдарын жасау, жөндеу және
пайдалану болғандықтан, оның негізгі құралдарының көлемі мен
құрылымына сипаттама беріп өту қажет.
Бұл кестеде көріп отырғанымыздай, АжАс стройсервис
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құралдар
көлемі мен құрылымы берілген. Кестені талдай келе
кәсіпорын бойынша негізгі құралдардың жалпы көлемі тозып,
істен шығуына себебінен 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда
неғұрлым төмендеп кеткен, яғни 2007 жылы 105475046 теңгені
құраса, 2009 жылы 85536405 теңге болып, жылдан жылға төмендеп
отырған.
Кесте 2.3
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
негізгі құралдар көлемі мен құрылымы, (мың теңге)
Көрсеткіштер Жылдар
2007 2008 2009
сомасы үлес сомасы үлес сомасы үлес
салма-ғ салма-ғ салма-ғ
ы, % ы, % ы, %
жер - - - - - -
Ғимараттар мен 22781962 21,6 19433390 20,4 16135748 18,9
құрылғылар
Көлік және 17048080 16,2 13699508 14,3 10401866 12,1
құрылғылар
Басқалай негізгі65645004 62,2 62296432 65,3 58998791 69,0
қорлар
Барлығы 105475046 100 95429330 100 85536405 100
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
жер көлемі көрсетілмеген, оның себебі жерді жалаға алып
отырады.
Мысалы ғимараттар мен құрылыс – жайлар 2007 жылы
22781962 теңгені құраса, 2009 жылы 16135748 теңгеге дейін
төмендеп отыр.
Машиналар мен құрылымдар көлемі 2007 жылы 17048080 теңге,
2009 жылы 10401866 теңгеге дейін, ал басқалай негізгі
құралдар 2007 жылы 65645004 теңгеден, 2009 жылы 58998791 теңгеге
дейін төмендеп отырған. Яғни жылдан жылға кеміп келе жатыр.
Кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын экономикалық
субьектілердің негізгі мақсаты - ол пайда табу болып табылады.
Сондықтан олар өз қызметтері барысында шығынды неғұрлым аз жұмсап,
соғұрлым табыс деңгейін жоғарылатуға тырысады.
Енді кәсіпорынның шаруашылық іс - әрекетіне, оның
қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін төмендегі кестені
талдап өтейік:
Кәсіпорынның қаржылық іс - әрекет нәтижесі кестесінен
көріп отырғанымыздай, соңғы жылдары кәсіпорын 2008, 2009
жылдары пайдамен аяқтағанын анықтадық. Бірақ пайданың немесе
таза табыстың көлемі 2008 жылы алдыңғы жылдармен салыстырғанда
өте жақсы деңгейде қалыптасып отыр. Оның себебі сатылған
өнімнің өзіндік құнының жоғарлауына байланысты, ал өзіндік
құнының жоғарлауы – дегеніміз, бұл шығындардың шамадан тыс
өсуі болып есептеледі.
Кесте 2.4
АжАс стройсервис ЖШС – нің
қаржылық іс - әрекет нәтижесі, (мың теңге)
рсКөрсеткіштер Жылдар Өсу қарқыны
%
2007 2008 2009
1. Көрсетілген қызмет,
өнім өндіруден кіріс 471663066 634085138 625767355 132,6
2. Сатылған өнімнің
өзіндік құны 437258530 543173543 550218631 125,8
3. Жалпы табыс 34404536 90911595 75548724 219,5
4. Басқалай кірістер 11517248 14304662 14395196 124,9
5. Өнімді сатуға кеткен
шығын 9024649 - - -
6. Әкімшілік шығындары
Өзгеде шығындар 47563503 40064654 39091251 82,1
7. Негізгі қызметтен - 14256811 50852669 -
8. кіріс немесе зиян
Корпоративтік табыс -10666368 50894792 -41862529 -
9. салығы
Таза табыс 634693 16169467 1798028 283,3
10 -11301061 34725325 7192112 -
Үш жылдың көрсеткіштерін салыстыра отырып, біздің
байқағанымыз кәсіпорын соңғы екі жылында шаруашылық іс -
әрекетін пайдамен аяқтаған, бұл бір жылға жақсы көрсеткіш
болып есептеледі, бірақ соңғы есепті жылда таза табыс
көрсеткіші төмендеп отыр. 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда
тауарлы өнім деңгейі 625767355 теңгені, сатылған өнімдердің
өзіндік құны 550218631 теңгені, жалпы табыс 75548724
теңгені құрап отыр.
Бұл кәсіпорын үшін өте жақсы көрсеткіш, яғни өте жақсы
деңгей деуге болады.
Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың деңгейін
неғұрлым төменгі деңгейге дейін жеткізе отырып, қызмет
көлемін өсіріп, ішкі нарықта сұраныс пен ұсыныс деңгейін
жоғарлату, өндіріс көлемін өсіру болып табылады. Ол үшін
өндіріс шаруашылық процесін нарық талаптарына сай етіп
жоспарлау, ұйымдастырып, бар ресурстарды тиімді, ұтымды
пайдалану қажет деп ойлаймыз.
2.2 АжАс стройсервис ЖШС-нің есеп және қаржы жұмысын ұйымдастыру
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
өзінің есеп жұмысын Қазақстан Республикасы президентінің
заң күші бар Бухгалтерлік есеп туралы жарлығына сәйкес
жүргізіледі. Сонымен бірге негізгі нормативтік құжаттар
ретінде бухгалтерлік есеп стандарттары және оларға
методикалық нұсқаулар, сонымен қоса кәсіпорынның жұмыс
шоттары жасалған негізгі шоттар жоспары пайдаланылады.
Сонымен бірге АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
мен қабылданған есеп саясаты қолданылады. Кәсіпорында
журнал – ордерлі форма қолданылады. Оларға жазу алғашқы
құжаттар, есеп регистрлерінен түсіріледі.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері
болып:
- субьектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды
кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық ақпараттарымен
қамтамасыз ету;
- субьектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының
заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау үшін мемлекеттік
органдарды қажетті ақпараттарымен қамтамасыз ету.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп – есептеу, үздіксіздік,
түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық, шындық, күмәнсіз
жеткіліктілік, тәуелсіздік, жан – жақтылық, толықтылық, салыстырымдылық,
кезектілік ұстамдарына негізделе отырып жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру өткізілетін шаруашылық
операцияларға ішкі және алдын – ала бақылауды бас
бухгалтердің міндетіне алудан басталады.
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу
мақсатында бухгалтерлік қызметшілердің міндеттері бөлінген. Бас
бухгалтердің міндеттеріне жалпы бухгалтерлік қызметтерді
ұйымдастыру, қаржылық және статистикалық есептемелерді құру
регистрлердегі жазуды салыстыра отыра аванстық есеп берулерді
тексеру, бас кітапты жүргізу, салықтардың бюджетке уақытылы
төлеуін бақылау және қаржылық қызметке талдау жасау кіреді.
Бас бухгалтердің орынбасарының міндеттері: бухгалтерлік
операцияларды нормативтік құжаттар мен шоттар корреспонденциясына
сәйкес уақытында және дұрыс берілуін тексеру. Бухгалтерлік
есеп шоттары бойынша ведомостілерді топтастыру, синтетикалық шоттар
бойынша айналым ведомостісін, бухгалтерлік баланс жасау,
тиісті есеп регистрлері бойынша негізгі құралдар материалдық
емес активтердің есебін жүргізу қызметтері болып
табылады. Материалдық стол бухгалтері келесідей қызметтерді
атқарады: орталық қойма шоттарын өңдеу, жабдықтаушылармен
есеп айырысу есептерін дебиторлар және кредиторлармен есеп
айырысу есептерін жүргізу. Дебиторлық және кредиторлық
міндеттемелердің талдауын жүргізу. Өндірістік столдың
бухгалтерінің қызметтеріне келесілер кіреді: өндірістік
және көмекші цехтардың есебін жасау, өнім өндірісіне
шығындар есебін жүргізу, есеп регистрлеріне сәйкес өнімнің
өзіндік құнын қалыптастыру.
Есеп айырысу столының бухгалтері – қоймашының дайын
өнім тұрған қойма есебін өңдейді. Дайын өнім мен тауарлы
есебінің тиісті құжаттарға сәйкес жүргізілуін тексеру
қызметтерін атқарады. Сонымен қатар еңбек ақы
есебін, сатып алушы және жабдықтаушылармен есеп айырысу
операцияларын жүзеге асырады.
Кассир кассаға нақты ақшаны қабылдау, беру, есеп
айырысу шотына нақты ақшаны аудару, кіріс және шығыс
құжаттарда толтыру, касса кітабын және есебін жүргізумен
айналысады.
Кәсіпорынның қаржы жұмысының негізгі бөлімдері мыналар:
1. Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық
жоспары, кіріс және шығыс жоспары, ақша қозғалысы жоспары
сияқты құжаттары жасақталады.
2. Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бұл жерде жабдықтаушылармен
келісім шарт жасалып, олармен есеп айырысуды жүргізу
барысындағы қажетті құжаттар толтырылады.
3. Қаржы органдарымен есептесу. Бұл жерде бюджетпен
есеп айырысу бойынша, сақтандыру операциялары бойынша мәмілелер
жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
4. Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатын пайдалану
тиімділігі мен айналымдылығын үдейтуді көтеру бойынша шаралар
жасақталып жүргізіледі.
5. Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға
байланысты есептеулер жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
6. Кассалық операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының дұрыс
ұйымдастырылуына, оның қаржылық жағдайына байланысты
болады.
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі іс - әрекетінің
ағымдағы топтастырылуы мен жалпылама қызметін жүргізу,
құндық өлшеммен жүргізу тәсілдері кәсіпорынның есеп
саясатында көрінуі керек.
Есеп саясатын қалыптастыру - бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір тәсілін нақты бір шаруашылық жағдайында
пайдаланудың тәртібін белгілеу.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдарын кәсіпорынның
есеп саясатында іске асырған кезде мыналарды есепке
алады:
- кәсіпорынның мүліктік жағдайы;
- кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
- есеп саясатын жүргізген кезде шаруашылық операциясын
көрсетудің қабылданған әдісінің мүлік бағасының және
міндеттемелердің есепті жыл ішінде өзгермеуі.
Есеп саясатынының басты тапсырмалары - шаруашылық қызметінің
жоғары деңгейін көтеру, бұл әрекетті тиімді реттеу мақсаты үшін
шаруашылық жөніндегі толық обьективті ақпаратты
қалыптастыру.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қаржылық қызметінің алдында тұрған басты тапсырмалары болып
төмендегілер саналады:
- кірісті өсірумен рентабельділікті көтерудің жолдарын
іздестіру;
- кәсіпорын қызметін қаржы ресурстармен қамтамасыз ету;
- қаржы органдары мен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді
толық және уақытында орындау;
- қаржыландыру, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды
мақсатты пайдалану;
- айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;
- қаржылық және кассалық операцияларды құжаттандырудың
белгіленген тәртібін сақтау.
3 Бөлім. Материалдық емес активтер есебі
3.1 Материалдық емес активтердің мазмұны мен мақсаты
Материалдық емес активтер – бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына
пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуға әкімшілік
мақсатқа және басқа субьектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны жоқ
ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субьектінің
күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субьект болашақта экономикалық
олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды
жалға берсе, сатса, айырбастаса, болашақта алынтын экономикалық олжаға
тікелей қатысы болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активтермен
тікелей байлансты, егер олар мынадай жағдай алынса:
- болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің
ролі анықталса;
- субьектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса;
бүгінгі күнге пара пар қаржылық, техникалық және басқа да ресурстар
бар болып, субьектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны
алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес активтер – нақты табиғи нысаны жоқ сезілмейтін
құндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де, материалдық емес
активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып
жүргізушілердің) құрамында болады, атап айтсақ компьютерлік бағдарламамен
қамтамасыз ететін – дискетте, фильм – лентасында, заңды құжаттау (лицензия,
патент) – қағазда болады, бірақ дискеттеде, лента да, қағаз да өз
кезегінде қосалқы элементтер болып табылады және олар активтің мәнін
анықтау үшін негіз бола алмайды.
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке
теңестірілуі мүмкін,мысалға,патент,сауда маркісі сияқтылары,ал басқалары
болса жеке теңестірілуі мүмкін, керісінше, осындай материалдық емес
актердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста болуы
мүмкін: бұндай материалдық емес активтердің қатарына гудвилл жатады,
ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне
негізделеді.
Материалдық емес активтерге:
- лицензиондық келісімдер;
- компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер;
- патенттер;
- авторлық құқықтар;
- тауар белгілері;
- қызмет ету белгілері;
- фирма атаулары;
- тәжірибелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2
1 Бөлім. Материалдық емес активтердің экономикалық мазмұны және
ғалымдары мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі жетілдіру жолдары
1.1 Материалдық емес активтердің жалпы экономикалық
мазмұны ... ... ... ..4
1.2 Ғалымдар мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі материалдық емес
активтердің есебін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2 Бөлім. АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық
сипаттамасы және есеп жұмысының жағдайы
2.1 АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 АжАс стройсервис ЖШС-нің есеп және қаржы жұмысын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
3.бөлім. Материалдық емес активтер есебі
3.1 Материалдық емес активтер есебінің мазмұны мен
мақсаты ... ... ... ... ... 21
3.2 Материалдық емес активтер есебінің аналитикалық және сентитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3.3 Материалдық емес активтердің амортизациясын
есептеу ... ... ... ... ... ... ..33
3.4 Материалдық емес активтерді бағалау және
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... 37 3.5 Материалдық емес активтердің
кірісі мен оларды есептен шығару ... ... ..41
Қорытыңды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..47
Кіріспе
Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа
әкелетін активтер ретінде танылады. Өз кезегінде, материалдық емес
активтердің құны, активтердің белсенді нарығы бар кезде ғана дұрыс
анықталуы мүмкін; кез келген уақытта мәміле жасауға ынта білдіруші сатып
алушы мен сатушыны табуға жөне бұндай кезде сатылатын және сатып алынатын
тауардын бағасы да халық үшін қолайлы болады.
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені
олар өте сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы, кино мен
музыкаға берілген авторлық құқықтары және бір актив үшін төленген сомасы,
осы тәріздес басқа активтің құнын өлшеу үшін, негіз бола алмайды.
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі
жақтың келісімі бойынша анықтайды.
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы құны
бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастыпқы құны олардың
алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырттан түссе (сатып алынған
бағасы, ұйымдар бірлестігінің күшімен; айырбастау арқылы немесе
мемлекеттік субсидияның есебінен) немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің
өз күшімен жасалса.
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде
сол құны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен
байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы,
тасымалдау шығыны және т.б.
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде алынса,
онда олардың, бағасы нарықтық құн немесе осы тәріздес материалдық емес
активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдык емес активтің бастапқы
құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз бастапқы
құнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызыдады. Егер материалдық
емес активтің бастапқы құны мемлекеттің есебінен тегін (немесе номиналды
атаулы, немесе мемлекеттің субсидиясының есебінен) алынса, онда ол сату
немесе белсенді нарықтағы материалдық емес активтерінің тап осы
түрінің құны бойынша танылады.
Егер де Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығының қажеттілігін камтамасыз
ету үшін, мысалы, шегірткеге қарсы күресетін препаратқа "АВВА"
кәсіпорынның лицензиондық келісімін тегін алды делік, бұндай жағдайда
аталған лицензиондық келісімнің белсенді нарығы болмайды.
Материалдык емес активтердін түсуі мен шығарылуы "Материалдык емес
активтерді қабылдау – беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес
активтердің түрі дәл аталады және кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында
жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация
нормасы және басқа қажетті мәліметгері көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөніндегі акті әрбір объектіге
бір данадан толтырылады. Бірнеше біртектес материалдық емес активтерді
қабылдау жөніндегі ортақ акт жасауға болады. Акт материалдық емес
активтердің объектісі, оларды пайдалану тәртібі немесе кәсіпорынның
мүліктік құқықтарын растайтын құжаттармен қоса бухгалтерияға беріледі, оған
бас бухгалтер қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді.
Курстық жұмыстың обьектісі болып АжАс стройсервис жауапкершілігі
шектеулі серіктестігі табылады.
Курстық жұмыс Материалдық емес активтер есебі тақырыбына жазылады.
Белгіленген мақсаттарға қарап бірқатар міндеттерді шешу қажет
болады, соның ішінде:
- нарықтық жағдайдағы материалдық емес активтер есебі есебінің мәні
мен мақсатын танып білу;
- ғалымдар мен тәжірибешілердің материалдық емес активтер есебін
жетілдіру жөнінде сұрақтарды ашу;
- материалдық емес активтер есебінің дұрыс ұйымдастырылуының
мәнін ашу;
- материалдық емес активтер есебінің синтетикалық және аналитикалық
есебін ұйымдастыруды ашу;
- материалдық емес активтер аудитінің кезектілігін, көздерін,
шешімін қарастыру.
Амортизацияны есептеу материалдық емес активтер құны толық өтелгеннен
кейiн немесе актив табыс келудi доғарған сәттен бастап тоқтатылады.
Материалдық емес активтер ұтымды пайдалану мерзiмiнiң дұрыс есептелуіне
олардың амортизациясын өндіріс немесе аайналым шығындарына қосу тәуелді,
демек оған субъект қызметінің шынайы қаржы нәтижесі де тәуелді болмақ
.материалдық емес активтер амортизациясының есебі РТ № 6-нысанында
жүргізіледі.
1 Бөлім. Материалдық емес активтердің экономикалық мазмұны және ғалымдары
мен тәжірбиешілердің еңбектеріндегі жетілдіру жолдары
1.1 Материалдық емес активтердің жалпы экономикалық мазмұны
Материалдық емес активтер – заттың нақтылай нысаны жоқ, бірақ
сезілмейтін құндылыққа ие және субъектіге ұзақ уақыт бойы немесе тұрақты
түрде қосымша табыс әкелінетін активтер. Материалдық емес активтерге тауар
белгілері, тауар өндірісінің тіркелінген жерлер, гудвил, ноу - хау,
лицензиялар, патенттер және өнеркәсіп үлгілері, өнеркәсіпті ұйымдастыру
шығындары. Электронды есептеу машинаны, бағдарламаны қамтамасыз ету,
интелектуалдық меншік, жер учаскесін және табиғи ресурстарды пайдалану
құқықтары және т.б жатады.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егерде оларды жалға
берсе, сатса, айырбастаса, болашақтаалынатын экономикалық олжаға олардың
тікелей қатысы болса.Материалдық емес активтерді субъект былай анықтайтын
болса, онда олжа табу мүмкіндігі ашылады. Материалдық емес активтер (МЕА)
шартты түрде 4 топқа бөлінеді.
1. Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер
2. Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес
активтер
3. Қолдану (пайдалану) құқықтарымен байланысты материалдық емес
активтер.
4. Материалдық емес активтердің басқа да түрлері
Жалпы айтқанда материалдық емес активтерге: лицензиалдық келісімдер,
компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар,
тауар белгілері, қызмет ету белгілері, фирма атулары, тәжребиелі –
конструкторлық жұмыстар және т.б. жатады.
Материалдық есмес активтердін есебінің міндеттері:
1. Материалдық есмес активтердін қозғалысын дұрыс құжаттық рәсімдеу
және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсету.
2. Материалдық есмес активтердін материалдық жауапты адамдарға бекіту
және сақталуын бақылау.
3. Материалдық есмес активтердін есептелген амортизациясы мен тозу
сомасының есепте дұрыс көрсету.
4. Материалдық есмес активтердін құжаттауы дұрыс есептеу.
Материалдық емес активтердің нақты барлығымен қозғалысын есепке
алу 2710 Гудвилл, 2730 Өзге материалдық емес активтер шоттарында
жүргізледі. Осы шотардың дебеті бойынша – материалдық емес активтердің
келіп түскен басымен аяғындағы қалдықтары көрсетіледі де, ал кредиті
бойынша – материалдық емес активтердің есептен шығарылғаны
көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді сипаттайтын немесе олардың пайдалану
тәртібін белгілейтін, сондай – ақ кәсіпорынның мүлікттік құқығын растайтын
құжаттар жатады.
Есеп беруде матариалдық емес активтердің мәнін ашу. Шаруашылық
жүргізуші субьектінің қаржылық есеп беруде материалдық емес активтерінің
есебі үшін қабылданған есеп саясаты ашылуы керек, атап айтқанда;
амартизацияны есептеу үшін пайдаланатын тәсілі; пайдалы қызмет ету
мерзімі немесе пайдаланатын амартизациялық нормасы; жалпы баланстық құн
және есептік кезеннің басымен аяғына жинақталған амартизацияның нормасы;
кәсіпорынның өзі жасаған материалдық емес активтердің баланстық және т.б.
көрсетіледі.
Аудиттің алдында келесі міндеттер бар:
1. Материадық емес активтердін көлемін анықтау.
2. Материадық емес активтердін құрылымын тексеру, құрылымының кәсіпорын
бағытымен сәйкестігін тексеру.
3. Материадық емес активтердін қамтамсыздығын тексеру.
4. Материадық емес активтердін жағдайын талдау.
5. Материадық емес активтердін қозғалысын талдау.
6. Материадық емес активтердін пайдаланудың экономикалық тиімділігін
бағалау.
1.2 Материалдық емес активтер туралы ғалымдар мен тәжірибешілердің
пікірлері
Ғалымдар мен тәжірибешілердің материалдық емес активтер жөніндегі
төмендегідей пікірлері ұсынылады:
Экономикалық ғылымдар кандидаты, доцент, [1] Тасмағанбетов Т.А.
материалдық емес активтерге және бұлардың амортизациясын келесідей сипаттап
берген Материалдық емес активтер және бұларды пайдалану мерзімі нақтылы
обьектілер бойынша мазмұнын жетік білетін мамандардың қатысуымен
анықталады. Егер материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін нақтылы
анықтау мүмкіндігі болмаған жағдайда тиісті нормативтік құжаттарға сай 10
жыл мерзім белгіленеді. Материалдық емес обьектілер өрсін, амортизациясын
есептеу екі түрлі әдіспен жүзеге асырылады, Біріншісі – түзу сызықты
бірқалыпты, екіншісі - өндірілген өнімдер көлеміне пропорционалды түрде
амортизациясын есептеу әдісі
Витулева Т. бухгалтерлік есеп және қаржы бойынша консультанты
материалдық есеп активтерді есепке алу ережелерін ұсынады [2]
Материалдық емес активтерді тану және бағалау.
2001 жылғы 12 маусымда қабылданған салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының №209-11
кодексінде (салық кодексінде), Қазақстан республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі заңдарына сәйкес бухгалтерлік есепте танылған материалдық
емес обьектілер материалдық емес активтер болып табылады.
Материалдық емес активтерді тану оларды бухгалтерлік балансқа енгізу
үшін есепке алуды білдіреді. Материалдық емес активтерді танудың жалпы
шарттары мынадайт екі талаптың бірдей орындалуын;
- компания болашақта активпен байланысты экономикалық пайда ала
алатынына сенімі жоғары болуын;
- активтердің нақты құнын бағалауға сенімді болуын
қарастырады.
Аталған материалдық емес активпен тікелей байланысты болашақ
экономикалық пайда: болашақ экономикалық пайдаларды өсіруде материалдық
емес активтің ролі бөлінсе: салық төлеушінің аталған активті пайдалануға
қабілетті және ниеті болса; субьектінің күтіп отырған болашақ
экономикалық пайданы алуына мүмкіндік беретін тиісті техникалық қаржылық
және ресурстары бар болса алынатын болады.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық тасығыштарда
болады:компьютерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету- дискетада, фильм
лентада болады. Мұндай жағдайларда материалдық емес активтер дискета мен
лента емес компьютерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету мен фильм
тексеріледі. Олар өз кезегінде көмекші элементтер болып табылады және
активтің мәнін анықтауда негізгі алынбайды.
Салық кодексінің 105- бабына сәйкес материалдық емес активтер- жылдық
жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзімді (бір жылдан артық) кезеңі ішінде
пайдаланылатын материалдық емес обьектілер. Тану сәтінде бұл активтер
бастапқы құны бойынша бағаланады. Материалдық емесактивтердің бастапқы
құнын бағалау олардыңкомпанияға келіп түсу тәсіліне: басқа жақтан келіп
түсуіне (сатып алу, компанияның бірігуі нәтижесінде алу, айырбас) немесе
компанияның өзі жасауына байланысты болады. Салық салу мақсаты үшін
қатысушылардың, құрылтайшылардың шығфындардың қоса алғанда, оларды сатып
алу жөніндегі шығындар материалдық емес активтердің бастапқы құны болып
табылады.
А кәсіпорын лицензиялық шарт бойынша тауар белгісін оның иесінен 5
жыл мерзілге 500000 теңгеге сатып алды. Шартты рәсімдегені үшін заң
компаниясына 30000 теңге мөлшерінде төлем жасалды. Бұл материалдық емес
активтің бастапқы құны бухгалтерлік есепте де салық есебінде де 530000
теңге мөлшерінде белгіленілетін болады.
В компаниясы бағдарламалық қамтамасыз етудi А компаниясына
тегiн бердi. Бұл материалдық еместiң берiлу сәтiнде рыноктық құны
300000 теңге болды. А компаниясы бухгалтерлiк есебiнде бағдарламалық
қамтамасыз етудi рыноктың құны бойынша балансқа қояды.
Салық салу мақсаты үшiн бұл материалдық емес актив танылмайды, өйткенi
бұл бағдарламалық қамтамасыз ету компанияның кәсіпкерлік қызметiнде
пайдаланылуына қарамастан А компаниясы оны сатып алуға шығын жұмсаған жоқ
(Салық кодексiнiң 106-бабының 4 -тармағы). Бiр жылдан кейiн А компаниясы
бағдарламалық қамтамасыз етудi С компаниясының жарғылык капиталына салым
ретiнде енгiзуге шешiм қабылдады. Активтiң рыноктық құны енгiзу сәтiнде
250000 теңге болды. С компаниясы бұл бағдарламалық қамтамасыз етудi
балансқа қойды, бiрақ салық есебiнде амортизациялық аударымды есептеген
кезде оны ескермейдi. Мұның өзi құрылтайшының материалдық емес активтi
сатып алуға шығын жұмсамауына байланысты (Салық кодексiнiң 106-бабының
4-тармағы).
Амортизациялық аударымдарды және материалдық емес активтер бойынша
басқа шегерiмдердi есептеу үшiн салық төлеушiге Материалдық емес
активтер iшкi тобының құндық балансын дұрыс анықтау маңызды. Осы мақсаттар
үшiн корпорациялық табыс бойынша декларацияда Амортизациялық аударымдар,
жөңдеу шығыстары және тiркелген активтер бойынша басқа да шегерiмдер
атты 100.22-нысын және оған қосымша 100.22.005-нысын қарастырылған.
Материалдық емес активтер, iшкi тобының салық кезеңiнiң аяғындағы
құндық балансы былайша анықталады:
Iшкi топтың салық кезеңi басындағы құндық балансы + Салық кезеңiнен
түскен материалдық емес активтер — Салық кезеңiнде шығып қалған материалдық
емес активтер.
Материалдық емес активтердiң түсуi:
1. Сатып алу — материалдық емес активтердiң бастапқы құнына оларды
сатып алу, өндiру жөнiндегi шығындар, сондай-ақ олардың құнын өсiретiн
басқа да шығындар кiредi.
2 .Қатысушылардың материалдық емес активтердi салым ретiнде жарғылық
капиталға енгiзуi түсуi болып саналады, бұл ретте қатысушының бұл
материалдық емес активтi сатып алу немесе өндiру арқылы шығын жұмсағанын
растайтын құжаттардың болуы қажет.
Материалдық емес активтердiң шығып қалуы:
• Келiсiм құны бойынша өткiзу;
• ҚР азаматтық заңдарына сәйкес белгiленетiн iс бойынша жарғылық
капиталға салым ретiнде беру;
• Бухгалтерлiк есептiң деректерiне сәйкес баланстық құны бойынша
тегiн беру жолымен жүргiзiлуi мүмкiн.
Материалдық емес активтер атты IХ топтың 2-iшкi тобының 01.01.2002
ж. құндық балансы 880,0 мың тг. болды (оған кiретiндер 1С: Бухгалтерия
бағдарламалық қамтамасыз етуi, бағдарламалық қамтамасыз етуi 300,0
мың тг. сатылды, ал 1С: Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз ету
еншiлес компанияға тегiн берiлдi.
Осы iшкi топтың есептi кезең аяғындағы құндық балансын айқындау
үшiн 1С: Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуiнiң баланстық құнын
анықтау қажет. Бастапқы құны 120,0 мың теңге болды, бұл объектiнi
пайдалану уақыты iшiнде 50,0 мың теңге тозу есептелдi.
Декларацияға 22 – қосымшаның Iшкi топтың шығып қалған
материалдық активтерiнiң құны атты 1 00.22.005С – жолы бойынша 370,0 мың
теңге сомма көрсетiлетiн болады және бұл iшкi топтың құндық балансы жыл
аяғында 510,0 мың теңге (880,0-З70,0) болады.
Материалдық емес активтер бойынша шегерiмдер.
Амортизациялық аударымдар.
Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдарды
есептеудiң тәртібі 1.01.2002ж дейiн қолданылған салық зат салыстырғанда
өзгерген жоқ. Iшкi топ бойынша амортизациялық аударым iшкi топтың салық
кезеңi аяғындағы құндық балансына амортизация нормасын, бiрақ Салық
кодексiнiң 110-бабында белгiленген шектен аспайтын норманы қолдану арқылы
есептеледi.
Салық кодексiнiң 110 – бабының 2 – тармағьна сәйкес қосымша шегерiм
пайда болды: салық төлеушi пайдалануға алғаш берiлген тiркелген
активтер бойынша пайдаланудың алғашқы салық кезеңiнде амортизациялық
аударымдары амортизацияның екi есе нормасы бойынша есептеуге құқылы.
Аталған объектiлер пайдаланудың алғашқы салық кезеңiнде iшкi топтың құндық
балансынан бөлек декларацияға 23 – қосымшада (100.23 – нысан)
ескерiледi. Келесi салық кезеңiнде бұл материалдық активтер ішкі топтың
құндық балансында қосылуға жатады. Амортизацияның екi есе нормасы
пайдаланылуы жылдық жиынтық табыс алуға келетiн және кемiнде З жылға
созылатын материалдық емес активтерге қолданылуы мүмкiн. 2001 жылы
салық төлеушi амортизацияның екi есе нормасын пайдалануға берiлген жаңа
негiзгi құралдар бойынша ғана қолдануға құқылы болатын, ал мұның өзi
машиналар мен жабдықтарға ғана қатысты едi.
Материалдық емес бойынша басқа шегерiмдер. [3] Назарова В.
1. Iшкi топтың бүкiл материалдық емес активтерi шығып қалған
кезде iшкi топтың есептi кезең аяғындағы құндық балансы шегерiмге жатады.
Материалдық емес активтер iшкi тобының құндық балансы 1.01 .2002ж.
300.0 мың теңге болды (оған кiретiндер: 1С Бухгалтерия бағдарламалық
қамтамасыз етуi, сауда белгiсi). Компания сауда белгiсiн пайдалану
құқығынана арналған шарттың мерзiмiн ұзартқан жоқ және 1С
Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуiн 120,0 мың теңгене сатып
жiбердi. Iшкi топтың жыл аяғындағы құндық балансы 180 мың теңге (300,0
- 120,0) болды. Бұл сома 100.22.- қосымшаның 100.22.005 -жолына қосымша
нысанда көрсетiледi, ал содан кейiн декларацияның Шегерiмдер бөлiмiндегi
100.00.036D - көшіріледі.
Егер салық кезеңiнiң аяғында iшкi топтың құндық балансының мөлшерi 100
АЕК-тен кем сома болса, ол шегерiмге жатады. Бұл шегерiм 100.22 –
қосымшаның 100.22.005 – жолына қосымша нысанда көрсетiледi, ал содан
кейiн декларацияның Шегерiмдер бөлiмiндегi 100.00.03 6Е - жолына
көшiрiледi.
Материалдық емес активтердiң шығуынан алынған табыс
Егер шығып қалған материалдық емес активтердiң құны салық кезеңiнде
келiп түскен материалдық емес активтердiң құнын ескергенде, iшкi топтың
салық кезеңi басындағы құндық балансынан асып кетсе, асып кеткен мөлшерi
жылдық жиынтық табысқа қосылады. Бұл iшкi топтың салық кезеңi аяғындағы
құндық балансы нөлге тең болады.
Материалдық емес активтер iшкi тобының құндық балансы
1.01.2002ж. 200,0 мың теңге болды (оған кiретiндер: 1С: Бухгалтерия
бағдарламалық қамтамасыз етуi, SUN бағдарламалық қамтамасыз етуi). 2002
жыл iшiнде бағдарламалық жинағы 250,0 мың теңгеге сатылды. Ішкi
топтың құндық балансы терiс мәнді құрайды – 50,0 мың теңге (200,0 –
250,0). Бұл сома (50,0 мың теңге) 100.22 – қосымшаның 100.22.005-жолына
қосымша нысанда көрсетiледi, ал содан кейiн декларацияның Жылдық жиынтық
табыс бөлiмiндегi 100.00.008 – жолына көшiрiледi.
Материалдық емес активтерді есепке алу бөлімі бойынша
бухгалтерде туындаған жағдайларға Павлодар қаласындағы
сертификаттандырылған бухгалтер-практик, САР Н.Айрих пікірі бойынша: [4]
Қазақстандық кәсіпорын 2006 жылдың басында қызметін жүзеге асыруға
1 жыл мерзімде қолданыста болатын лицензия алды.Кәсіпорын бухгалтері
лицензия құнын материалдық емес активтер шотына жатқызады. 2006 жылдың
аяғында басшы құжаттамадағы және бухгалтерлік есеп жүргізудегі барлық
өзгерістерімен бірге компанияның ХҚЕС-на көшетіні туралы шешім
қабылдады.Жағдайды талдау, мұндай жағдайда кәсіпорынға көшу күні сияқты
екі күнді айқындап алуы қажет. Егер болжам бойынша, ХҚЕС-н көшу күні
2007 жылдың 1 қаңтары болса, онда ХҚЕС-на сәйкес жасалған бірінші
есептілік 2008 жылдың 31желтоқсан күніндегі есептілік болады. Сонымен,
01.01.2007 жылы лицензияға қатысты шаруашылық операциясы жабық болады
және ХҚЕС-на ешқандай қатысы болмайды.
Герасимова В, MERCUR AUDIT фирмасының атқарушы директорының пікірі
бойынша, [5] қазіргі кезде кәсіпорын жұмысында компьютерді қолданбау мүмкін
емес. Компьютерлерді бағдарламамен қамтамасыз ету көптеген факторларға
тәуелді,алайда соның ішінде бастылары – бұл қажеттілік және мүмкіндік.
Техника мен технологияның дамуына, ақпараттың таралуына орай
кәсіпорындардың бағдарламалық өнімдермен жабдықталуы сандық, сондай – ақ
сапалық тұрғыдан барған сайын ұлғая түсетін болады. Қазіргі кезде
бухгалтерлік есеп компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып жүзеге
асырылады. Қолданылып жүрген заңдарға сәйкес бағдарламалық өнім жарғылық
капиталға салым ретінде енгізудің нәтижесінде, өтеусіз беру және сатып
алу – сату жолымен түседі.
Кез келген мүлікті сатып алу, бағдарламалық өнімдерді сатып алу
сауда – саттық шарты бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Аталған шартта бухгалтер
мынадай тармақтарға айрықша көңіл бөлген жөн:
- шарт сомасына
- жеткізудің жағдайлары мен жиынтықтылығына
- кепілдік міндеттемелеріне
- бағдарлама өнімін жаңартуды енгізудің жағдайларына
- тегін қызметке
- жеңілдік пен артықшылық жүйелеріне
Бағдарламалық өнімнің бастапқы құны қәсіпорынға түсу әдісіне
байланысты:
- жарғылық капиталға салым ретінде түскені және өтеусіз
алынғаны тараптардың немесе сарапшы – бағаланушылардың келісімі бойынша
бағаланады;
- төлем үшін сатып алынғаны – сатып алу бойынша нақты жұмсалған
шығын және пайдалануға дайын күйіне келтіру арқылы анықталады.
Материалдық емес активтер: жылдық есепке дайындықты тексеру.
Л.И.Хорина, аудитор, Центр аудит – Казахстан ТАК бас маманы,
Е.В.Михалева, IBS CONSULTING компаниясының бухгалтерлік есеп және қаржы
бойынша консультанты. [6]
Материалдық емес активтерді есепке алу ережесі қазақстандық
және батыстық есеп тәжірибесінде шешімі ең күрделі және біржақты емес
мәселелердің бірі болып табылады. Материалдық емес активтердің құрамын
белгілеудің, оларды баланста көрсетудің, шығыстарын ағымдағы кезеңде
есептен шығарудың немесе оларды материалдық емес активтер ретінде
капиталдандырудың, оларды амортизация мерзімін белгілеудің және т.б.
түрлі жолдары бар. Материалдық емес активтерді есепке алудың тәртібі
№28 – Материалдық емес активтердің есебі Бухгалтерлік есеп стандартымен
және №38 – Материалдық емес активтер Қаржы есептілігінің халықаралық
стандартымен реттелінеді .Материалдық емес активтер – intangible assets
(латын тілінен tanger-жинасу, сезіну) – физикалық мәні жоқ, ұзақ уақыт
кезеңі ішінде әкімшілік мақсаттары үшін тауарлардың өндірісінде және
оларды өткізуде пайдалануға және басқа субьектілерге жалға беруге
арналған ақшалай емес активтер, оларды:
1) белгілеуге болады;
2) субьекті бақылайды;
3) субьект оларды пайдаланудан болашақта экономиклық пайда алуды
күтеді. Материалдық емес активтерді танудың жалпы шарттары мынадай екі
талаптың бірдей орындалуын:
- компания болашақта активпен байланысты экономикалық пайда ала
алатынына сенімі жоғары болуын;
- активтердің нақты құнын бағалауға сенімді болуын қарастырады;
Аталған материалдық емес активпен тікелей байланысты болашақ
экономикалық пайда, егер: болашақ экономикалық пайдаларды өсіруде
материалдық емес активтің рөлі белгіленсе; салық төлеушінің аталған
активті пайдалануға қабілеті және ниеті болса; субьектінің күтіп отырған
болашақ экономикалық пайданы алуына мүмкіндік беретін тиісті техникалық,
қаржылық және басқа да ресурстары бар болса, алынатын болса. Кейбір
материалдық емес активтер физикалық тасығыштарда болады: компьютерге
арналған бағдарламалық қамтамасыз ету – дискетада, фильм – лентада
болады. Мұндай жағдайларда материалдық емес активтер ретінде танудың
анықтамасы мен өлшемдеріне сәйкестігін анықтау үшін дискета мен лента
емес, компьютерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету мен фильм
тексеріледі. Олар өз кезегінде көмекші элементтер болып табылады және
активтің мәнін анықтауда негізге алынбайды.
Материалдық емес активтердің шығып қалуы: келісім құны
бойынша өткізу, ҚР азаматтық заңдарына сәйкес белгілінетін құны бойынша
жарғылық капиталға салым ретінде беру, бухгалтерлік есептердің деректеріне
сәйкес баланстық құны бойынша тегін беру жолымен жүргізілуі мүмкін.
Мысалы, Материалдық емес активтер атты 9 топтың 2 – ішкі тобының
1.01.2002ж. құндық балансы 880,0 мың теңге болды. Жыл ішінде SUN
бағдарламалық қамтамасыз етуі 300,0 мың теңгеге сатылды,ал 1С:
Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуі еншілес компанияға тегін
берілді. Осы ішкі топтың есепті кезең аяғындағы құндық балансын
айқындау үшін 1С: Бухгалтерия бағдарламалық қамтамасыз етуінің
баланстық құнын анықтау қажет. Бастапқы құны 120,0 мың теңге болды, бұл
обьектіні пайдалану уақыты ішінде 50,0 мың теңге тозу есептелді.
Декларацияға 22 – қосымшаның ішкі топтың шығып қалған материалдық
активтерінің құны атты 100.22.005С – жолы бойынша 370,0 мың теңге сомма
көрсетілетін болады және бұл ішкі топтың құндық балансы жыл аяғында
510,0 мың теңге (880,0-370,0) болады.
Материалдық емес активтердің шығуынан алынған табыс. Егер
шығып қалған материалдық емес активтердің құны салық кезеңінде
келіп түскен материалдық емес активтердің құнын ескергенде, ішкі
топтың салық кезеңі басындағы құндық балансынан асып кетсе, асып
кеткен мөлшері жылдық жиынтық табысқа қосылады. Бұл ішкі топтың салық
кезеңі аяғындағы құндық балансы нөлге тең болады.
2 АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық сипаттамасы және есеп
жұмысының жағдайы
2.1 АжАс стройсервис ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық сипаттамасы
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес, заңды тұлға болып табылады және
болашаққа бағытталып, ұзақ мерзімге құрылған.
Кәсіпорынның өзінің балансы, қазақ тілінде атауы көрсетілген
мөрі, банкте есеп айырысу және басқалай шоттары бар.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қызметінің негізгі мақсаты болып табыс табу саналады.
Кәсіпорынның табысы еңбек ақысын төлеуге шыққан шығынның орнын
толтыру және шаруашылық іс әрекеттің нәтижесінде түскен заттық
түсімнен тұрады. Кәсіпорынның негізгі бағытының нәтижесі табыс болып
табылады.
Кәсіпорынның салық төлегеннен кейін, еңбек ақы және бюджетке
басқа да төлем (таза пайда) төленгеннен қалған пайда, кәсіпорынның
меншігі болып саналады және оларға одан соңғы жұмыстары мен нығайтылуына
бөлінеді.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
өзінің міндеттемелері бойынша қарауындағы барлық мүлкіне жауап
береді.
Кәсіпорын қызметінің тақырыбы:
- құрылыс материалдары мен өнімдерін өндіру;
- құрылыс-құрастыру жұмыстарын атқару;
- күрделі және ағымдағы жөндеу жұмыстарын атқару;
- көтерме - бөлшек және комиссиялық сауданы ұйымдастыру;
- коммерциялық қызмет;
- делдалдық қызмет;
- халық тұтынатын тауарларды өндіру;
- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру;
- автосервисті ұйымдастыру, автокөліктік қызмет көрсету;
- сыртқы экономикалық қызмет.
Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған қызметтің
кез – келген түрін атқара алады.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғылық
капиталы 100000 (бір жүз мың) теңгені құрайды.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде ақша, құнды
қағаздар, заттар, мүліктік құндылықтар, оның ішінде жерді пайдалану
және интелектуалды қызмет нәтижелерін пайдалану құқықтары, және тағы
басқа мүлік бола алады.
Салымды меншік мүліктік емес құқықтар түрінде және басқа
заттық емес түрде салуға болмайды.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ең
жоғарғы органы ретінде, Серіктестіктің жалғыз қатысушысының шешімі
болады.
Серіктестіктің жарғысына өзгерістер тіркеу басында жарғылық
капиталы толығымен құралады.
Кәсіпорынның мүлігі құрылтайшы салымынан, көрсетілген қызмет
нәтижесінен алынған кірістен және тағы басқа заңмен рұқсат
етілген негізде алған мүліктерден қалыптасады.
Кәсіпорынның іс - әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші
кестеден көруге болады.
Кесте 2.1
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
2007 –2009 жж аралығындағы өндіріс көлемі
Өндіріс көлемінің Жылдар Өсу қарқыны
аттары %
2007 2008 2009
Тауар сатудан түскен 471663,0 634085,1 625767,3 132,7
табыс, мың тг.
Жарғылық қор 100000 100000 100000 -
мың тг.
Негізгі құралдар, 105475,0 95429,3 85536,4 81,1
мың тг.
Жұмысшылар саны, адам 68 38 46 67,6
Осы келтірілген кестеден қорытынды шығаратын болсақ,
онда мынадай тұжырымға келуге болады, яғни АжАс стройсервис
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тауар сатудан түскен табыс
2007 жылы 471663,0 теңгені құраса, ал 2009 жылы 625767,3 теңгені
құрап, жоғарлаған.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
жарғылық қоры өзгеріссіз, яғни серіктестік болып қалыптасқаннан
бергі көрсеткіш өзгермеген.
Негізгі құралдардың көлемі тозып, істен шығуына себебінен
2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда неғұрлым төмендеп
кеткен, яғни 2007 жылы 105475,0 теңгені құраса, 2009 жылы
85536,4 теңге болып отыр.
Жұмысшылар саны жыл сайын азайып отыр. Оның себебі
кәсіпорынның қызмет көлемінің жалпы өндірістің кемуі
себептерінен, жаңа жұмыс орындарының жоқтығынан деп
түсіндіруге болады.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2007 –
2009 жылдары өзінің шаруашылық қызметін пайдамен аяқтаған, ал
таза табыс 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда көлемі
азайып отыр. Бұл жерде айта кететін жағдай кәсіпорын
көрсететін қызметкердің өзіндік құнының жоғарлауынан, яғни
шығындардың көбеюінен пайда болып отыр.
Ендігі жерде тұрған мәселе, кәсіпорынның қызмет
көлемін ұлғайтып, ол экономикалық - өндірістік қатынастарда
болатын партнерлар санын көбейту, сөйтіп ішкі нарықта өз
қызметтеріне сұранысты ұлғайтып, ұзақ шаруашылық қызмет
атқару болып табылады.
Кәсіпорынның тауарлы өнімінің көлемі мен құрылымының өзгерістерін
байқау үшін келесі АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің тауарлы өнімінің көлемі мен құрылымы кестесін
талдайық.
Көрсетілген қызмет көлемі мен құрылымын зерттей отырып
кәсіпорынның құрылыс материалдары мен өнімдерін өндіру; құрылыс-
құрастыру жұмыстарын атқару; автосервисті ұйымдастыру,
автокөліктік қызмет көрсету; басқалай жұмыстарымен айналысатынын
анықтауға болады. Егер 2007 жылы жалпы тауарлы өнім
көлемі 471663,0 теңге болса, ал 2009 жылы оның көлемі
625767,3 теңгеге жетіп отыр.
Құрылыс материалдары мен өнімдерін өндіру жұмыстарының
құрылымы 2007 жылы 117915,7 теңгеден, 2009 жылы 156441,8 теңгеге
дейін жоғарылаған. Ал оның құрылымы ішінен пайыздық мөлшері
үш жылда да 25 пайыз болып өзгермеген.
Құрылыс – құрастыру жұмыстарын атқаруда да жылдан жылға өсіп
отыр. Яғни 2007 жылы 21,6 пайыз, ал 2009 жылы 23,8 пайызды
құрап отыр.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
автосервисті ұйымдастыру, автокөліктік қызмет көрсету бойынша
2007 жылы 113305,8 теңгеден, 2009 жылы 153050,6 теңгеге дейін
жоғарылаған және пайыздық құрылымы 2007 жылы 24,0 пайыз
болса, 2009 жылы 24,5 пайыз болып отыр.
Ал басқалай жұмыстарының көлемі 2007 жылы 138753,9 теңге
және пайыздық құрылымы 29,4 пайызды құраған болса, 2009
жылы 167122,4 теңге және оның үлес салмағы 26,7 пайызға
дейін төмендеп отыр.
Жалпы алғанда АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі
серіктестігінің негізгі шаруашылық қызметі бұл тұрғылықты
көлемі мен құрылымын зерттей отырып кәсіпорынның құрылыс
материалдары мен өнімдерін өндіру; құрылыс-құрастыру жұмыстарын
атқару; автосервисті ұйымдастыру, автокөліктік қызмет көрсету;
басқалай жұмыстарымен жолдарды жөндеу және құрылыс
жұмыстарын жасау болып табылады. Кәсіпорынның атқаратын немесе
жүзеге асыратын барлық жұмыстары мен қызмет түрлері,
оның тауарлы өнімі болып саналады, яғни деген сөз.
Кесте 2.2
2007- 2009 жылдарға АжАс стройсервис ЖШС – нің
тауарлы өнім көлемі мен құрылымы
Өнім түрлері жылдар
2007 2008 2009
мың тенге үлес мың тенге үлес мың тенге үлес
салма-ғ салма-ғ салма-ғ
ы, % ы, % ы, %
Көрсетілген 471663,0 100 634085,1 100 625767,3 100
қызмет
барлығы
Соның ішінде:117915,7 25 158521,2 25 156441,8 25
а) құрылыс
материал-дары
мен өнімдерін
өндіру;
құрылыс-құрас101687,5 21,6 148135,6 23,4 149152,4 23,8
тыру
жұмыстарын
атқару;
автосервисті 113305,8 24,0 143005,6 22,5 153050,6 24,5
ұйымдас-тыру,
автокөліктік
қызмет
көрсету;
басқалай 138753,9 29,4 184422,6 29,1 167122,4 26,7
жұмыстары
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
негізгі қызметі автомашина жолдарын жасау, жөндеу және
пайдалану болғандықтан, оның негізгі құралдарының көлемі мен
құрылымына сипаттама беріп өту қажет.
Бұл кестеде көріп отырғанымыздай, АжАс стройсервис
жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі құралдар
көлемі мен құрылымы берілген. Кестені талдай келе
кәсіпорын бойынша негізгі құралдардың жалпы көлемі тозып,
істен шығуына себебінен 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда
неғұрлым төмендеп кеткен, яғни 2007 жылы 105475046 теңгені
құраса, 2009 жылы 85536405 теңге болып, жылдан жылға төмендеп
отырған.
Кесте 2.3
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
негізгі құралдар көлемі мен құрылымы, (мың теңге)
Көрсеткіштер Жылдар
2007 2008 2009
сомасы үлес сомасы үлес сомасы үлес
салма-ғ салма-ғ салма-ғ
ы, % ы, % ы, %
жер - - - - - -
Ғимараттар мен 22781962 21,6 19433390 20,4 16135748 18,9
құрылғылар
Көлік және 17048080 16,2 13699508 14,3 10401866 12,1
құрылғылар
Басқалай негізгі65645004 62,2 62296432 65,3 58998791 69,0
қорлар
Барлығы 105475046 100 95429330 100 85536405 100
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
жер көлемі көрсетілмеген, оның себебі жерді жалаға алып
отырады.
Мысалы ғимараттар мен құрылыс – жайлар 2007 жылы
22781962 теңгені құраса, 2009 жылы 16135748 теңгеге дейін
төмендеп отыр.
Машиналар мен құрылымдар көлемі 2007 жылы 17048080 теңге,
2009 жылы 10401866 теңгеге дейін, ал басқалай негізгі
құралдар 2007 жылы 65645004 теңгеден, 2009 жылы 58998791 теңгеге
дейін төмендеп отырған. Яғни жылдан жылға кеміп келе жатыр.
Кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын экономикалық
субьектілердің негізгі мақсаты - ол пайда табу болып табылады.
Сондықтан олар өз қызметтері барысында шығынды неғұрлым аз жұмсап,
соғұрлым табыс деңгейін жоғарылатуға тырысады.
Енді кәсіпорынның шаруашылық іс - әрекетіне, оның
қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін төмендегі кестені
талдап өтейік:
Кәсіпорынның қаржылық іс - әрекет нәтижесі кестесінен
көріп отырғанымыздай, соңғы жылдары кәсіпорын 2008, 2009
жылдары пайдамен аяқтағанын анықтадық. Бірақ пайданың немесе
таза табыстың көлемі 2008 жылы алдыңғы жылдармен салыстырғанда
өте жақсы деңгейде қалыптасып отыр. Оның себебі сатылған
өнімнің өзіндік құнының жоғарлауына байланысты, ал өзіндік
құнының жоғарлауы – дегеніміз, бұл шығындардың шамадан тыс
өсуі болып есептеледі.
Кесте 2.4
АжАс стройсервис ЖШС – нің
қаржылық іс - әрекет нәтижесі, (мың теңге)
рсКөрсеткіштер Жылдар Өсу қарқыны
%
2007 2008 2009
1. Көрсетілген қызмет,
өнім өндіруден кіріс 471663066 634085138 625767355 132,6
2. Сатылған өнімнің
өзіндік құны 437258530 543173543 550218631 125,8
3. Жалпы табыс 34404536 90911595 75548724 219,5
4. Басқалай кірістер 11517248 14304662 14395196 124,9
5. Өнімді сатуға кеткен
шығын 9024649 - - -
6. Әкімшілік шығындары
Өзгеде шығындар 47563503 40064654 39091251 82,1
7. Негізгі қызметтен - 14256811 50852669 -
8. кіріс немесе зиян
Корпоративтік табыс -10666368 50894792 -41862529 -
9. салығы
Таза табыс 634693 16169467 1798028 283,3
10 -11301061 34725325 7192112 -
Үш жылдың көрсеткіштерін салыстыра отырып, біздің
байқағанымыз кәсіпорын соңғы екі жылында шаруашылық іс -
әрекетін пайдамен аяқтаған, бұл бір жылға жақсы көрсеткіш
болып есептеледі, бірақ соңғы есепті жылда таза табыс
көрсеткіші төмендеп отыр. 2009 жылы 2007 жылмен салыстырғанда
тауарлы өнім деңгейі 625767355 теңгені, сатылған өнімдердің
өзіндік құны 550218631 теңгені, жалпы табыс 75548724
теңгені құрап отыр.
Бұл кәсіпорын үшін өте жақсы көрсеткіш, яғни өте жақсы
деңгей деуге болады.
Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың деңгейін
неғұрлым төменгі деңгейге дейін жеткізе отырып, қызмет
көлемін өсіріп, ішкі нарықта сұраныс пен ұсыныс деңгейін
жоғарлату, өндіріс көлемін өсіру болып табылады. Ол үшін
өндіріс шаруашылық процесін нарық талаптарына сай етіп
жоспарлау, ұйымдастырып, бар ресурстарды тиімді, ұтымды
пайдалану қажет деп ойлаймыз.
2.2 АжАс стройсервис ЖШС-нің есеп және қаржы жұмысын ұйымдастыру
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
өзінің есеп жұмысын Қазақстан Республикасы президентінің
заң күші бар Бухгалтерлік есеп туралы жарлығына сәйкес
жүргізіледі. Сонымен бірге негізгі нормативтік құжаттар
ретінде бухгалтерлік есеп стандарттары және оларға
методикалық нұсқаулар, сонымен қоса кәсіпорынның жұмыс
шоттары жасалған негізгі шоттар жоспары пайдаланылады.
Сонымен бірге АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
мен қабылданған есеп саясаты қолданылады. Кәсіпорында
журнал – ордерлі форма қолданылады. Оларға жазу алғашқы
құжаттар, есеп регистрлерінен түсіріледі.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері
болып:
- субьектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды
кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық ақпараттарымен
қамтамасыз ету;
- субьектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының
заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау үшін мемлекеттік
органдарды қажетті ақпараттарымен қамтамасыз ету.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп – есептеу, үздіксіздік,
түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық, шындық, күмәнсіз
жеткіліктілік, тәуелсіздік, жан – жақтылық, толықтылық, салыстырымдылық,
кезектілік ұстамдарына негізделе отырып жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру өткізілетін шаруашылық
операцияларға ішкі және алдын – ала бақылауды бас
бухгалтердің міндетіне алудан басталады.
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу
мақсатында бухгалтерлік қызметшілердің міндеттері бөлінген. Бас
бухгалтердің міндеттеріне жалпы бухгалтерлік қызметтерді
ұйымдастыру, қаржылық және статистикалық есептемелерді құру
регистрлердегі жазуды салыстыра отыра аванстық есеп берулерді
тексеру, бас кітапты жүргізу, салықтардың бюджетке уақытылы
төлеуін бақылау және қаржылық қызметке талдау жасау кіреді.
Бас бухгалтердің орынбасарының міндеттері: бухгалтерлік
операцияларды нормативтік құжаттар мен шоттар корреспонденциясына
сәйкес уақытында және дұрыс берілуін тексеру. Бухгалтерлік
есеп шоттары бойынша ведомостілерді топтастыру, синтетикалық шоттар
бойынша айналым ведомостісін, бухгалтерлік баланс жасау,
тиісті есеп регистрлері бойынша негізгі құралдар материалдық
емес активтердің есебін жүргізу қызметтері болып
табылады. Материалдық стол бухгалтері келесідей қызметтерді
атқарады: орталық қойма шоттарын өңдеу, жабдықтаушылармен
есеп айырысу есептерін дебиторлар және кредиторлармен есеп
айырысу есептерін жүргізу. Дебиторлық және кредиторлық
міндеттемелердің талдауын жүргізу. Өндірістік столдың
бухгалтерінің қызметтеріне келесілер кіреді: өндірістік
және көмекші цехтардың есебін жасау, өнім өндірісіне
шығындар есебін жүргізу, есеп регистрлеріне сәйкес өнімнің
өзіндік құнын қалыптастыру.
Есеп айырысу столының бухгалтері – қоймашының дайын
өнім тұрған қойма есебін өңдейді. Дайын өнім мен тауарлы
есебінің тиісті құжаттарға сәйкес жүргізілуін тексеру
қызметтерін атқарады. Сонымен қатар еңбек ақы
есебін, сатып алушы және жабдықтаушылармен есеп айырысу
операцияларын жүзеге асырады.
Кассир кассаға нақты ақшаны қабылдау, беру, есеп
айырысу шотына нақты ақшаны аудару, кіріс және шығыс
құжаттарда толтыру, касса кітабын және есебін жүргізумен
айналысады.
Кәсіпорынның қаржы жұмысының негізгі бөлімдері мыналар:
1. Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық
жоспары, кіріс және шығыс жоспары, ақша қозғалысы жоспары
сияқты құжаттары жасақталады.
2. Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бұл жерде жабдықтаушылармен
келісім шарт жасалып, олармен есеп айырысуды жүргізу
барысындағы қажетті құжаттар толтырылады.
3. Қаржы органдарымен есептесу. Бұл жерде бюджетпен
есеп айырысу бойынша, сақтандыру операциялары бойынша мәмілелер
жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
4. Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатын пайдалану
тиімділігі мен айналымдылығын үдейтуді көтеру бойынша шаралар
жасақталып жүргізіледі.
5. Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға
байланысты есептеулер жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
6. Кассалық операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының дұрыс
ұйымдастырылуына, оның қаржылық жағдайына байланысты
болады.
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі іс - әрекетінің
ағымдағы топтастырылуы мен жалпылама қызметін жүргізу,
құндық өлшеммен жүргізу тәсілдері кәсіпорынның есеп
саясатында көрінуі керек.
Есеп саясатын қалыптастыру - бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір тәсілін нақты бір шаруашылық жағдайында
пайдаланудың тәртібін белгілеу.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдарын кәсіпорынның
есеп саясатында іске асырған кезде мыналарды есепке
алады:
- кәсіпорынның мүліктік жағдайы;
- кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
- есеп саясатын жүргізген кезде шаруашылық операциясын
көрсетудің қабылданған әдісінің мүлік бағасының және
міндеттемелердің есепті жыл ішінде өзгермеуі.
Есеп саясатынының басты тапсырмалары - шаруашылық қызметінің
жоғары деңгейін көтеру, бұл әрекетті тиімді реттеу мақсаты үшін
шаруашылық жөніндегі толық обьективті ақпаратты
қалыптастыру.
АжАс стройсервис жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
қаржылық қызметінің алдында тұрған басты тапсырмалары болып
төмендегілер саналады:
- кірісті өсірумен рентабельділікті көтерудің жолдарын
іздестіру;
- кәсіпорын қызметін қаржы ресурстармен қамтамасыз ету;
- қаржы органдары мен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді
толық және уақытында орындау;
- қаржыландыру, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды
мақсатты пайдалану;
- айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;
- қаржылық және кассалық операцияларды құжаттандырудың
белгіленген тәртібін сақтау.
3 Бөлім. Материалдық емес активтер есебі
3.1 Материалдық емес активтердің мазмұны мен мақсаты
Материалдық емес активтер – бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына
пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатуға әкімшілік
мақсатқа және басқа субьектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны жоқ
ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субьектінің
күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субьект болашақта экономикалық
олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды
жалға берсе, сатса, айырбастаса, болашақта алынтын экономикалық олжаға
тікелей қатысы болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активтермен
тікелей байлансты, егер олар мынадай жағдай алынса:
- болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің
ролі анықталса;
- субьектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса;
бүгінгі күнге пара пар қаржылық, техникалық және басқа да ресурстар
бар болып, субьектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны
алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес активтер – нақты табиғи нысаны жоқ сезілмейтін
құндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де, материалдық емес
активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып
жүргізушілердің) құрамында болады, атап айтсақ компьютерлік бағдарламамен
қамтамасыз ететін – дискетте, фильм – лентасында, заңды құжаттау (лицензия,
патент) – қағазда болады, бірақ дискеттеде, лента да, қағаз да өз
кезегінде қосалқы элементтер болып табылады және олар активтің мәнін
анықтау үшін негіз бола алмайды.
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке
теңестірілуі мүмкін,мысалға,патент,сауда маркісі сияқтылары,ал басқалары
болса жеке теңестірілуі мүмкін, керісінше, осындай материалдық емес
актердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста болуы
мүмкін: бұндай материалдық емес активтердің қатарына гудвилл жатады,
ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне
негізделеді.
Материалдық емес активтерге:
- лицензиондық келісімдер;
- компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер;
- патенттер;
- авторлық құқықтар;
- тауар белгілері;
- қызмет ету белгілері;
- фирма атаулары;
- тәжірибелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz