Оқушылардың бойында адамгершілік тәрбие негіздерін қалыптастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

1. Кіріспе:
1.1. Ұрпақ тәрбиесіндегі адамгершілік мәселелері.

1.2. Адамгершілік – адамның рухани арқауы.

ΙΙ. Негізгі бөлім:
2.1. Оқушылардың бойында адамгершілік тәрбие негіздерін қалыптастыру.
2.2. Оқушыларды адамгершілікке, имандылыққа тәрбиелеу.

ΙΙΙ. Қорытынды.

КIРIСПЕ

Ќазiргi кезде бiлiм беру iсiнде, жеке т±лѓаны жан-жаќты жетiлдiрiп,
танымдыќ iс-єрекетi мен ой-санасын дамытып, ќалыптастыру барысында бiлiм
берудiњ ±лттыќ, педагогикалыќ, психологиялыќ негiзiн айќындау керек.
Елiмiзде болып жатќан єлеуметтiк, экономикалыќ, экологиялыќ, саяси, мєдени
µзгерiстерге байланысты оқу-тәрбие үрдiсiн ұлттық сипатта ұйымдастыру -
өмiр талабы. Әр халықтың ұлттық-тарихи дәстүрi, оның адамзаттық бiлiм
берудегi мәдениеттi мен диалектикалы бiлiмi осы оқу-тәрбие үрдiсiне тiкелей
байланысты.
Қазақ халқы – елiн, жерiн, оның табиғи, мәдени байлығын, өнерi мен тiлiн,
тарихын, салт-дәстүрi мен әдет-ғұрыпын сақтап, қорғап, рухани-адамгершiлiк
тағылымдарын ұрпағына мұра етiп қалдырған. Сондықтан, оқу-тәрбие үрдiсiнде
қолданылатын бағдарламалар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, ұлттық
психологиялық ерекшiлiктер ескерiле отырылып, жасалуы керек.
Ата-бабаларымыз ұлан байтақ елiн, байлыққа толы жерiн ғасырлар бойы
қорғап, халқының бостандығы мен тәуелсiздiгi үшiн ел қамын ойлаған
батырларын, халқының бостандығы мен тәуелсiздiгi үшiн ел қамын жеген
бiлiмпаз шешендерi мен билерiн мақтан еткен. Шежiреге толы Отанымызды
қорғау, шешен де өткiр тiлiмiздi дәстүрiмiздi сақтау, оны зерттеп, бiлу –
азаматтық парыз. Әр ұлттың өзiне тән ғасырлар бойы қалыптасып, ұрпақтан
ұрпаққа жалғасын тауып келген ұлттық психологиялық ерекшелiктiң болғаны.
Сондықтан барлық халықтың маќсаты өзiнiң ұрпағына тәрбие беруде күнделiктi
айналысатын шаруашылығын, шұғылданатын кәсiбiн ұлттық психологиялық арнада
ұйымдастырып және рухани-адамгершiлiк тәрбиесiмен ұштастырса бiлген.
Адамгершiлiк тәрбиесi – белгiлi бiр мақсатқа негiзделген көзқарасты,
сенiмдi, парасатты, мiнез-құлық дағдылары мен әдеттердi қалыптастырудағы
және адамгершiлiк сезiмдi, қарым-қатынасты дамытуда, жалпы адамзаттық
құндылықтар-ды тиiмдi пайдалануға бағытталған жалпы адамзаттық тәрбиенiң
құрамдас бiр бөлiгi. Адамгершiлiк тәрбиесiнiң бүкiл жүйесi гуманистiк
мазмұнға толы, имандылық негiзде жеке адамның жан-жақты дамып жетiлуiне
бағытталған.
Адамгершiлiк тәрбие мәселесi негiзiнен ұлттық психологиялық ерекшелiктерге
сүйене отырып, тәрбие берудiң әдiстемелiк жолдарын қарастырады.
- Ұлттық дәстүрлер арқылы оқу-тәрбие үрдiсiнде адамның бойында рухани
мәдениеттi қалыптастыру.
- Ұлттық дәстүрлер арқылы адамның психологиялық ерекшелiктерiн зерттеп,
дамыту.
- Салт-дәстүр негiзiнде, ұлттық психологиялық ерекшелiктердi ескере
отырып, рухани-адамгершiлiк құндылықтарын тәрбиелеу.
Ұлттық дәстүр арқылы психологиялық ерекшелiктердi ескере отырып,
дүниедегi бағалы рухани байлықты жеке тұлғаға дарыту. Адам – тарихи
үрдiстiң субъектiсi. Ол барлық әлеуметтiк қозғалыстар мен қимыл –
әрекеттердiң негiзi, өлшемi және мақсаты, жер шарындағы небiр ғаламат
табыстардың қайнар көзi, ақыл-ой туындылардың құдiреттi иесi. Адам
дегенiмiз – еңбек әрекетiмен шұѓылдана алатын, байланыс жасай алатын тұлѓа.
Адамның төрт түрлi өлшемi бар: биологиялық, психологиялық, педагогикалық,
әлеуметтiк. Бұл өлшемдер өзара байланысты. Осы төрт өлшемге байланысты
адамның бойындағы кiсiлiк, тұлғалық қасиеттерi үш дәрежеге бөлiнедi: - әр
адамның өзiне тән психологиялық ерекшелiктерi болады, өмiр сүру ортасына
байланысты адамдар бiр-бiрiне ұқсамайды.
Халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан тәлiм-тәрбиесi, ұлт қаћар-
мандарыныњ өмiрi мен ерлiк iстерiнiң тарихы, даналық сөздерi – адамгершiлiк
тәрбие беруде үлкен рөл атќарады. Батыр бабаларымыз ќазаќ елiнiњ басын
ќосып, ұлттық жауынгерлiк-ерлiк мектебiнiң негiзiн салған. Сондықтан
бабалардың ерлiгi – адамгершiлiкке толы, асқақ рухты күнi бүгiнге дейiн ел
аузында, халық тәрбие iсiнде үлгi етедi.
“Өнегелi сөз – асыл қазына”- деп Мәлiбаев айтқандай, халық қазынасының
бiрi – мақал-мәтелдер. Мақал дегенiмiз – сөздi тұжырымдап, нақты айтылар
ойды ажарлап бiлдiредi. Сондықтан халық “Мақал сөз сәнiн келтiредi” деген.
Мақал арап сөзi “орынды сөз” деген мағынаны бiлдiредi. Ал, мәтел дегенiмiз
– тұжырымы тиянақталмаған, қорытындысы болмайтын ықшамдалған, кестелi сөз.
Ол ғасырлар шежiресi. Мақал-мәтел – ойдың дәлдiлiгiмен, тереңдiлiгiмен,
ықшамдылығымен ерекшеленедi. Ұлттық ерекшелiгiмiзге байланысты мақал-
мәтелдерге, шешендiк сөздерге баймыз. Қазақ халқы сөздi қадiр тұтқан,
қастерленген, өнеге ретiнде өлеңмен өрнектеп, тәрбиелiк мәнi бар сөздердi
тәрбие құралы ретiнде пайдаланЈан. Мақал-мәтелдер адамды адамгершiлiкке
тәрбиелейдi. “Жақсы туса – елдiң ырысы, жаңбыр жауса – жердiң ырысы” деген
мақал жасы адамныiң көпшiл, халқының қамын ойлайтын абзал азамат екенiн
дәлелдейдi.
Адамгершiлiк – адамның рухани арқауы. Моральдық жағынан кiршiксiз таза
болу дегенiмiз адамгершiлiктiң асқар шыңы. Адам қоғамда өзінің жақсы
адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен, адалдығымен ардақталады.
Моральдық қасиеттер адамның қимыл-әрекеттерінен, қарым-қатынасынан шығады.
Қарым-қатынас дегеніміз – саналы адамдардың бірлескен әрекетіндегі, бір-
бірінен байланыс жасайтын психологиялық форма және байланыс барысында
санамен өздік сананың қалыптасуы. Қарым-қатынас үш жақты болады: коммуника-
тивті, интерактивті, перцептивті. Коммуникативтік – адамдардың бір-бірімен
пікір, хабарлама-жарнама, информация алмасуы. Интерактивтік – адамдардың
бірлескен іс-әрекеттеріндегі бір-біріне әсер етуі. Перцивтік – қарым-
қатынаста адамдардың бір-бірін қабылдауы.

ОҚУШЫЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІК ПЕН ИМАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУ

I. Жасөспірім бойында адамгершілік тәрбие негіздерін қалыптастыру – бүгінгі
күннің басты талабы

Тәрбие өмірдің өзі сияқты күрделі де көп қырлы. Еңбекке тәрбиелеу,
патриоттық, эстетикалық, құқықтық, экологиялық, экономикалық, дене
тәрбиесі, т.с.с. Осы барлық тәрбиенің өзегі – адамгершілік тәрбиесі болып
табылады. Қазіргі кезде адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеу өте маңызды
болып табылады. Себебі, жеке тұлға болып қалыптасу ең алдымен адамгершілік
қасиеттерін дамытудан басталады. Онымен тәрбиенің барлық салалары
сабақтасып жатады. Сондықтан да адамгершілікке тәрбиелеу – бүгінгі
күннің талабы, әрі басты мақсаты.
Адамға ең бірінші керегі білім емес, тәрбие. Тәрбиесіз берілген білім
– адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне опат әкеледі деп әл-Фараби
айтқандай, педагогика ғылымының зерттейтін негізгі категориясының бірі –
тәрбие. Тәрбие адам тағдырын ойластырады, болжайды, алдын-ала адамның
рухани өмірінің көптеген негіздерін сақтайды, тәрбие алыс пен жақын
адамдарға және өзін қоршаған ортаға қатынас орнатады.
В.Соловьев айтқандай: “Адамгершілік бір адамның екінші адамға сыйлай
алатын заты емес, ол өзінің тәжірибесі арқылы ғана жететін адамның ішкі
жағдайы”.
Адам өзінің өмір жолы барысында шынайы түрде тағдырдың қаншама
өзектерін бастан кешсе де, тек басқа адамды түсінуді үйренгеннен кейін ғана
ол адамгершіліктің негізінде қарым-қатынас құрай алатын болады, өзгенің
қиыншылығын өзінің уайым-қайғысы ретінде қабылдайды, өзгенің қуанышына
өзінің игілігі сияқты бөленеді. Өйткені, екіге бөлінген қайғы – бұл жарты
уайым, ал екіге бөлінген қуаныш – ол екі қуаныш. Яғни осының бәрі тәрбиеге,
тек қана тәрбиеге байланысты.
Қарым-қатынас, қызметтестік, әріптестік арқылы жанашарлықтан бір
ойлаушылыққа әкеледі, осының нәтижесінде өзін-өзі дамыту пайда болады,
рухани және адамгершілік құндылықтары артып, әр оқушыны, мұғалімді адам
етеді.
Қытайлардың бір мақалында былай делінген: “Мен естігенімді ұмытамын,
көргенімді еске сақтаймын, ал істегенімді – түсінемін”. Сондықтан да бұл
жерде менің айтарым, адам еңбек етуден көп нәрсені түсінеді, ал жақсы
істерді орындаудан рухани, адамгершілігі жағынан есейеді, шатыққа толысады.
Бәрімізге белгілі болғандай, жасөспірімдік шақ жастық кезеңдерінің
ішінен ең дағдарысты, күйзелісті кезең болып саналады. Өйткені, осы кезде
қалыптасып келе жатқан бала, ең алдымен психикалық және физиологиялық
өзгерістерге ұшырайды. Өзіндік сана (оның ішінде өзін-өзі бағалау, өзін
басқалармен салыстыру) қалыптаса бастайды. Бала үлкен күйзеліске тап
болады. Осыдан оның айналасындағылармен қарым-қатынасы нашарлай бастайды.
Көп жағдайда ересек пен жасөспірім арасында түсініспеушілік пайда болады.
Егер осы жасөспірімдік шақта балаға педагогикалық ықпал жасап, бойына
адамгершілік қасиеттерін қалыптастырса, ортақ тіл таба білуге үйретсе,
жалпы айтқанда, жан-жақты тәрбие үлгілері көрсетілсе, бала жасөспірімдік
шақтан оңай өтеді. Дұрыс дүниетаным, көзқарас қалыптасатын болады. Бала
тұйықталмай, ересектер мен басқаларға агрессиясын, өзінің теріс
мінезділігін танытпайтын болады. Сондықтан да жасөспірімдерге ересектер,
мұғалімдер, ата-аналары жағынан үлкен назар аударылуы тиіс. Болашақта жеке
тұлға болып қалыптасу нышандары жасөспірімдік шақтан басталады.
Біздің сүріп отырған заманымызда тәрбие, мәдениет, адамгершілік
ұғымдары өзінің маңызын жоғалтып бара жатқан сияқты. Бүгіңгі таңда
жасөспірімдік қылмыс көбейіп барады. Мектепке, оқуға деген қатынас
немқұрайлы, жасөспірімдер білім алуға, сабаққа қатысуға талпынбайды.
Қарапайым алғанда, жай кітаптың өзін көбісі оқымайды, әдеби кітаптар
жөнінде сөз келтіру тіпті орынсыз. Ал, адамгершілік тәрбиесінің маңызды
негізі осы кітаптарда, әдебиеттерде, мәдениетте, тарихта, мектептегі сабақ
пен мектеп өмірінде жатыр. Осы жөнінде бірнеше мысалдар да келтіріп кетуге
болады: қарапайым көше жүрісін алсақ, қазір үлкенді сыйлап, жол беру, алдын
кесіп өтпеу, үлкеннің алдында әдеп сақтау, дөрекі сөйлемеу, орын беру, т.б.
сол сияқты, жалпы біздің халқымызға тән тамаша қасиеттер жоғалып баруда.
Осы өкінішті-ақ. Осы сияқты мысалдарды күнделікті өмірден байқап,
бақылауға және көп келтіруге болады.
Меніңше, егер жасөспірімдерге арнап, мектептерде тәрбие сағаттары,
әдеби кештер көп өткізілсе, имандылық, арнайы адамгершілік сабақтары
кіргізілсе, адамгершілік туралы дәрістер оқылса, озат тәжірибелі адамдар,
алдыңғы қатарлы оқушылар үлгі етіп көрсетілген болса, онда осы жұмыстарды
бір жүйеге келтіріп, біршама жетістіктерге, табыстарға жетуге болады.
Жасөспірімдерді тәрбиелеу – біздің өміріміздің маңызды бөлшегі. Дұрыс
тәрбие беру – бұл біздің бақытты қарттығымыз, ал теріс тәрбие – бұл болашақ
қайғымыз, біздің көз жасымыз, бұл біздің басқа адамдар алдындағы, бүкіл
еліміздің алдында үлкен кінәміз, ұятымыз.
Адам өмірге бәрі бірдей болып келеді, бірақ та өсе бара олардың
тағдыры әр түрлі болып қалыптасады. Мұның себебі, біріншіден, әрбір адамның
туа біткен жеке ерекше қасиетіне – ақылына, жігеріне, қабілетпен байланысты
болса, екіншіден, сыртқы ортаның әсеріне – тәрбиеге, біліміне, қажеттілікке
байланысты. Былайша айтқанда, әр заман, әр уақыт, әр қоғам өзіне қажетті
адамдарды тәрбиелеп, өсіріп отырады.
Адамзат баласының осы кезге дейін құрған қоғамы, жасаған рухани және
материалдық байлығы, осының бәрі сананың жемісі. Ендеше біз жасөспірімдерді
адамгершілік әдетке баулығанда оның санасына салмақ салуымыз керек. Сана
арқылы адамның дүниетанымы, өмірге көзқарасы, рухани мәдениеті қалыптасады.

Біздің тәрбиеміздің бүкіл жүйесі терең адамияттық мазмұнға толы, ол
жеке адамның жан-жақты дамып жетілуіне бағытталған. Адамды сүю, құрметтеу,
тәрбиелеу сонау балалық шақтан басталады. Егер жасөспірім басқа адаммен
қарым-қатынас жасаудан өзіне қуаныш табатын болса, оған шын пейіл білдірсе,
егер оны басқа біреудің тағдыры қобалжытса, егер ол басқа біреуді қуанышқа
бөлегеніне өзін бақытты сезінсе – ол Адам болады деген сөз.
Адамгершілік – бұл рухани азық. Жасөспірім тәлім-тәрбиені,
адамгершілік қасиеттерді үлкендерден, мұғалімдерден насихат жолымен емес,
тек шынайы көру, сезім қатынасында ғана алады. Жасөспірімдердің бойындағы
жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы да осы бағытта жүзеге асады.
“Мен үш қасиетімді мақтан тұтам, - депті Ақан сері. – Олар: жалған
айтпадым, жақсылықты сатпадым Һәм ешкімнен ештеңені қызғанбадым. Бұл үш
қасиет әркімнің өз құдайы. Өз құдайынан айрылған күні адам бос кеуде,
өлгенмен тең деген екен”. Шындығында да бұл ақиқат. Олай болса, жеке
тұлғаны қалыптастыруда олардың жан – дүниесіне сезіммен қарап, әрбір іс -
әрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, өзіне - өзі талап қоя
білуге тәрбиелеу – адамгершілік тәрбиесінің басты мақсаты.
Еліміздің күші – патшада, сәбидің күші – жылауда, ақымақтың күші -
өтірікте, ұрының күші – үндемеуде демекші, біздің күшіміз, қорғанышымыз,
сеніміміз – адамгершілігімізде болуы керек. Ол үшін Ақанның үш қасиетін
жасөспірім бойына дарыта білсек, ұлы жеңіс.
Тәрбиеленген адам – тамаша адам. Тамаша адамдарды тәрбиелеу ата-ана
мен ұстаз еншісінде. Дегенмен, қазіргі кезде тіршіліктің күйбеңімен
аласұрып сенделген жұртшылықтың ойында бала тәрбиесі емес, ақша тауып, оны
асырау мәселесі көбірек орын алған. Бала тәрбиесі ата-ана үшін көп жағдайда
екінші орынға қалған сияқты.
Тәрбие дұрыс берілуі үшін үйден ата-ананың айтқаны мен мектептегі
ұстаздың айтқаны үндесіп жатуы тиіс.
Жасөспірімдерді жақсы мінез-құлыққа, адамгершілікке тәрбиелеу ісі,
сыпайы мінез, жақсы әдеттерді қолдай отырып, оған қарама - қарсы жаман
әдет, жат мінездерді әшкерелеу арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Адамгершілік – адамдықтың белгісі. Адалдық пен арамдық, парасаттылық
пен кесапаттық, жақсылық пен жамандық қай кезде болмасын кездесіп жататын
жәйттер. Адамгершілік ар - иман тазалығы адам баласының басты қасиеті болуы
керек.
Қазіргі Қазақстан жас мемлекет ретінде өтпелі кезеңді басынан
өткізуде. Сол себепті, болашағымыздың тағдыры бүгіңгі іс - әрекеттерімізге
байланысты. Егер де біз қазірден ұлттық санасы жетілген, саяси сауатты, ар-
намысы таза азамат тәрбиелеп шығарсақ, олар Отанына адал еңбек етіп,
табиғатын қорғап, әлеуметтік белсенділік көрсетсе, еліміздің тәуелсіздігі
де соғұрлым мықты болмақ.
Біз жасөспірімдердің бойында әдеп сезімін дамытуға тиіспіз. Өйтпесек,
ол адамдардың ілтипатынан оп - оңай айырылып қалуы мүмкін. Бұл қателігі
үшін адам өмірде өте көп зиян шегеді. Және, өкінішке орай, ұрпақтарын осы
ауыр зияннан құтқара алмай-ақ келеді.
Адамгершілік - рухани тәрбиені жасөспірімдерде қалыптастырудың негізі
– жасөспірімдерді ұлттық салт - дәстүрде тәрбиелеу, қазақ халқының ұлттық
тәлім - тәрбиесінің басты бағыттарын жасөспірімдердің бойына дарыту.
Жасөспірімдерді имандылық қасиетке үйретіп, рухани мәдениетке баулу,
сол арқылы адамгершілікке, қайырымдылыққа, инабаттылыққа тәрбиелеу
баршамыздың міндетіміз.

II. Гуманистік көзқарасты қалыптастырудың педагогикалық шарттары

Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер адам санасындағы күрделі
жаңғыру процесімен астаса жүріп жатыр,мұның өзі іргелі және әмбебап білімді
саралап,оның өрісін кеңейте түсуді және бұл істі білім беру жүйесі арқылы
жүзеге асыруды талап етеді.Қоғамымызда бүгінгі таңда білім берудің
өндірісті қамтудан мәденишығармашылық мұратқа ойысуы жолындағы келелі
міндеті туралы дәстүрлі түсінік қайта қаралуда,өйткені ол жеке тұлғаның
дамуындағы сыңаржақтылық пен толымсыздықты еңсеруге жәрдемдеседі,әр кісінің
азаматтық тұғырын табуына жетелейді,сол арқылы оның ішкі әлеуметін ашуына
деген мүмкіндігін кеңейтеді.
Қоғамды демократияландыруды мақсат ететін гуманитарлық білім және
тәрбие беру адамдардың әлеуметтік-экономикалық мінез-
құлқына,этносаралық,әлеуметтік-топт ық,мемлекетаралық қатынастардың жай-
күйіне тікелей ықпал етеді, жаңа артықшылықтар берілетін құндылықтар
жүйесін және азаматтардың өмірлік бағдарын,ізгілікті қоғамның рухани
бітімін қалыптастырды.
ХХІ ғасырда өркенниетті дамудың талабы – қоғамды ізгілендіру,яғни
әлеуметтік қатынастарды ұйымдастырудың тиімді нысандарына қол жеткізуіне
байланысты болып отыр.Ізгілендіру мақсатына жету құралы – зиялылықты
қалыптастыруды,сезім,көңіл-күй мәдениетін тәрбиелеуді,өмірлік құндылықтар
мен бағдарлардың белгілі бір жүйесін орнықтыруды көздейтін сан қырлы
процесс – гуманитарландыру болып табылады.Өйткені біз ертеңгі күні өзіміз
қалыптастыратын қоғамда өмір сүретін боламыз,сол себепті болашақ
мамандарымыз гуманистік көзқараста тәрбиеленген,білімді азаматтар
деңгейінде даярланғаны қажет.
Қазақстан Республикасында қабылданған (1994) білім беруді
гуманитарландыру тұжырымдамасында жалпыадамзаттық құндылықтар мен
Қазақстанның ұлттық ерекшеліктерін ескере отырып,өтпелі кезеңде
гуманитарлық білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың стратегиясын
ұсыну,оның серпінді дамуы мен қызмет атқаруына жағдай жасау мақсаты
көрсетілген .
Еліміздегі қазіргі білім беру жүйесінің жай-күйіне жасалған талдау
оның әлемдік деңгейге де,сондай-ақ көкейкесті практикалық қажеттілікке де
сай еместігін дәлелдеп отыр.Біздегі бұрынғы білім беру жүйесіне шектен тыс
идеологиялық тәуелділік пен кәсіптік бағдар тән еді.Қоғамдық пәндер
саласында көбінесе адам табиғатын,оның өмірлік мүдделері мен
қажеттіліктерін,шынайы мәдени құндылықтарын тиісінше ескере бермейтін
ғылыми білім үлгілеріне бағыт ұстанылған еді.Білім беруді бір ізге
салу,жаттанды қағидалар мен қалыптардан таймау,әлемдік өркениеттен
оқшаулану рухани өмірдің жұтаңдауына әкеліп соқты. Халықтың мәдени-тарихи
мұрасының тұтас қаттаулары жадымыздан қағыс қалдырылды.
Жоғары оқу орындарында оқу жоспарларынан гуманитарлық пәндердің
жекеленген курстары негізсіз қысқарылып,алынып тасталынды,оларды оқыту
көлемінің қысқартылуына жол берілді,сол себепті қазіргі кезде жалпы мәдени
білімнің тапшылығы барынша сезіліп отыр. Көптеген білімгерлердің әлемнің
және отанымыздың мәдениетінің негіздерін білмеуі,қоғамдық институттардың
құрылымы мен қызметі туралы қарапайым түсініктерінің жоқтығы, адамдардың
өзара қарым-қатынас жасасудағы этикалық және психологиялық тұрлаулы
дағдарысының әлсіздігі немесе болмауы,дүниені түйсіну жөніндегі жалпы
ғылыми көзқарасының қалыптаспауы,өмірге және ондағы өз орнына деген
тоғышарлық көзқарастың меңдеп кетуі – жастардың гуманистік көзқарастарының
дұрыс қалыптасуына,олардың даярлығына жеткілікті көңіл бөлмеу салдары.
Қазақстанда жоғары мектепті гуманитарландыру мәселесі қоғам дамуының
алғы шарттарын қалыптастыруға,жастарды нарықтық қатынастар жағдайында жұмыс
істеуге әзірлеуге қатысты шешілетіндіктен,кез келген жоғары оқу орнын
бітіруші игеруге тиісті негізгі жеке қасиеттер,адамгершілік өлшемдер мен
гуманитарлық бағдарлар жиынтығының мазмұнын анықтау қажет.Қазақстанда білім
беруді гуманитарландыру тұжырымдамасында болашақ маманның гуманистік
көзқарасын қалыптастыратын білім, біліктілік және дағдылардың мазмұнын
анықтау төмендегіше берілгені
-дүниетану мен түйсінудің негізін құрайтын,дүниені түсіндіру қабілетін
іске асыратын,өмірдің құндылықтары туралы бағдар беретін философиялық
білімдер;
-нарықтық экономиканың әлеуметтік бағытталуы туралы қазіргі түсініктер
негізінде қалыптасатын этикалық біліктіліктер;
-әлемдік өркениет тарихындағы неғұрлым мәнді идеялар мен тұлғаларды
білу;мәдениеттің негізгі кезеңдеріне түсінік беру;
-әлеуметтік-мәдени даму заңдылықтарын түсіне отырып,тарихи жылнамаға
талдау жасай білу;қазіргі өркениет жолдарын пайымдау қабілеті;тарих
субъектілері,оның ішінде осы заманғы әлеуметтік күштер,қазіргі қоғамның
әлеуметтік құралы туралы кең ауқымды түсінік;қоғамдағы институттардың
құрылымы мен функциялары жайында нақты түсініктің болуы; әлеуметтік-
технологиялық даму мәселелерінде еркін бағыт-бағдар ұстай білу.
Аталған мазмұн жүзеге асырылу үшін елімізде жүргізіліп жатқан білім
беру саласын реформалау саясатында мынадай қағидалар тұжырымдалған:
1.Білім берудің гуманитарлық сипатын бағамдау, яғни барлық оқу
пәндерінің гуманитарлық әлеуетін айқындап,оларды оқыту әдістемелерін
тиісінше өзгерту;
2.Қазақстан халықтарының өзіндік этномәдени болмыс-бітімін танып білу,
оны дәріс алушы ортаның этникалық мұқтажына сәйкес реформалау,-яғни ұлттық
және жалпыадамзаттық рухани құндылықтардың өзара кірігуін қамтамасыз ету;
3.Әрбір адамның қоғамда имандылық пен зиялылық ахуалының орнығуына
жағдай жасау;
4.Өркениетті нарыққа ену гуманитарлық білім беруді нарықтық пайымы
биік кадрларды тыңғылықты даярлауды талап ету,яғни гуманистік көзқарасы
жоғары маман дайындау арқылы адамгершілік қасиеттің тозғындауына,мәдениет
пен білімге деген нигилистік көзқарасқа қарсы тұра алатын азамат тәрбиелеу
керек.
Жеке адамның гуманистік көзқарастарын қалыптастырудың түрлі
кезеңдеріне сай мәні,мақсаты,жүзеге асыру құралдары болады.Сондықтанда
гуманистік көзқарасты қалыптастырудың алғы шарты – талаптар мен
стандарттарды әзірлеу болып табылады.
Бірінші қағидалық тұжырымға сәйкес теорилық ұстанымдар мен зерттеу
жұмыстарын талдау барысында қоғамның және білім беру жүйесін
гуманитарландыру процесі бүкіл адамзаттық құндылықтардың өзгерумен
байланысты екенін тек адам ғана өзінің жеке-даралық ерекшеліктерімен бірге
өзекті-потенциальды,тұтас дүние ретінде жоғары құндылық болып
қарастырылады,ал жеке тұлғаның өзін-өзі таныта алуы өзекті әлеуметтік
проблема болып қарастырылатыны айқындалды.Бұл жаңа көзқарастар негізіне
тұлғалық-бағдарлы білім беру идеясы
(Е.В.Бондаревская,О.С.Газман,Э.Н.Гу синский,В.В.Сериков,Ю.И.Турчанинова ,И.С.Я
киманская,А.Маслоу,К.Роджерс,В.А.Су хомлинский,Ш.А.Амонашвили,т.б.
гуманистік тәрбие мен оқытудың тұлғалық-дамытушылық парадигмасы
(В.Сластенин,М.Берулава) жатады. Білім беруді гуманитарландыру
тұжырымдамасының негізіне тәрбиенің құндылықты астарына қайта мағына беру
жатқызылады. Гуманистік тұлғалы-бағдарлы тәрбиенің басты құндылықтары болып
тұлғаны өсіруші және тәрбиелеуші орта ретінде адамның өзі алынады. Сол
себепті жоғары техникалық оқу орындарында жеке тұлғаның гуманистік
көзқарасын қалыптастыру белгілі бір адамгершілік өлшемдер мен гуманитарлық
бағдарларға сүйенуі міндетті. Білім берудің гуманитарлық сипатын қайта
бағамдау қажеттілігінен қазіргі қоғамдағы философиялық көзқарастар
эволюциясына мұқият назар аудармасқа болмайды.Соңғы уақытқа дейін дәстүрлі
көзқарастар бойынша жеке тұлғаның даралық ерекшеліктері тек сыртқы
факторларға тәуелді делініп,оның түрлі субъектілерімен байланысы шектелініп
келді.Тәрбиеленуші немесе оқушы сыртқы ықпал,әсер,стандарттар мен
нормативтер көмегімен басқарылатын инженерлік-психологиялық объект
санатында қарастырылды.
ХІХ ғасырдың қарсаңында ғылым мен техниканың ересен нәтижесінде,
қоғамдық сана,ғылыми ой мен оның практикалық жүзеге асу барысын сәйкес
дәрежеде қабылдай алмады,адамның мәнділігі туралы ой технология мен ғылыми-
техникалық прогрестің көзсіз дамуына ілесе алмай сыртта қалып қойды.
Дәстүр бойынша жеке адам тұлғасы алдында үш жақты проблема:өз
инстинктарымен,табиғат күштерімен және қоршаған адамдармен өз қарым-
қатынастарын реттеу тұр десек,онда жаңа қоғам адам мен оның өндірген
өнімдерінің қалыптасқан қарама-қайшылықтарды шешуге мәжбүр болады.
Ғылыми-техникалық прогрестің антигумандық логикасы ғаламдық
техникаландыру адам өміріне сыналып еніп,шындықты бұрмалады және адамның
өзі жаратқан құндылықтарды одан да жоғары ретпен дәріптей бастады. Жеке
адамның қызметі нәтижесінде туындаған,алынған өнімдер жаратушыдан біртіндеп
бөлектеніп,өзіндік құндылықтарға ие бола бастады. Сол себепті қоғамның
гумансыздануы философтар, мәдениеттанушылар, педагогтар мен
әлеуметтанушылардың назарына зерттеу нысанасы ретінде алынды.

III. Халық педагогикасындағы адамгершілік тәрбиесі

Егемендік алѓан еліміздегі µндіріс пен ѓылым мен білім саласында
кµптеген µзгерістер болып жатыр. Адамдар жања технологияны игеріп, µз
ќажетіне жаратумен ќатар, оларды ел болашаѓы, ±рпаќ таѓдыры толѓандырып
отыр.
Жастарымыздыњ, тіпті ересек адамдардыњ, ел аѓаларыныњ µз тілін, салт-
дєст‰рін жатсынуы, оѓан менсінбей ќарауы, адами ќасиеттердіњ тµмендеуі –
адамгершілік тєрбиесініњ ќ±ндылыѓыныњ жоќтыѓы.
Жастар т‰гіл, есті азаматтарымыздыњ теріс жолѓа т‰суі, рухани –
адамгершілік мєдениетініњ бастауы болѓан халыќ педагогикасыныњ мєнін толыќ
т‰сінбей, оны отбасымен, мектеппен ж‰йелі байланыстыра алмауынан.
Елдегі єлеуметтік-экономикалыќ, экологиялыќ даѓдарыстыњ бір-біріне,
ќоршаѓан табиѓатќа ќастыќпен, жауыздыќпен ќарауы, адам бойындаѓы рухани-
адамгершіліктіњ тµмендеуі адамдардыњ ешбір ќ±дыретке сенбеуі, сенімніњ
жоќтыѓы.

Шєкєрім Ќ±дайбердиев:
Єлемдегі діндердіњ т±п маќс±ты,
‡ш нєрседе б±лжымай ќ±шаќтасар.
Ќ±дай бар, ±ждан д±рыс, ќиямет шын,
Еш дінніњ маќс±ты жоќ м±ндай асар,
Мейірім, ынсап, єділет,
шыдам, шыншыл, харакет.
Т‰п ќазыѓы Аќ ниет,
Б±л жетеуін ел ќылу - деп, ата-баба тілін, тарихын, дінін,
адамгершілік ќасиеттерін жадында саќтап, ананыњ єлдиінен, кµне кµз
ќариялардыњ даналы сµздерінен, бата – тілектерінен нєр алып, халыќтыњ єн-
к‰й, жырларымен сусындап µсуін ±рпаѓына м±ра екен.
Хаќалыќта аѓашты миуасынан таниды, адамды ќылыѓынан таниды,-деген
наќыл сµз бар, шынында да адамныњ адамдыќ болмысы, кісілік т±рпаты,
парасатылыѓы, мінез-ќ±лќынан, єдептілігі мен адамгершілік ќ±ндылыќтарынан
кµрініс береді.
Адам бойындаѓы адамгершілік ќасиеттері кµп ќырлы, терењ сырлы д‰ние,
оныњ мєнін, табиѓатын тану ‰шін µткен заманда µмір с‰рген, µз алдына бір
тµбе рухани ќазына ќалдырѓан ѓ±ламаларымыз екінші ±стаз атанѓан Єбу Нєсір
әл-Фараби ењбектерінде адамзатты баќытќа, игілікке, шаттыќќа жету
жолындаѓы ењ негізгі нєрсе отбасы мен тєрбие. Егер б±л шарт орындалмаса,
адам µмірге бейімсіз болады, ешнєрсені ‰йрене де алмайды, - деген, осындай
баѓалы ой-пікірлер ќалдырѓан єулие шейх атанѓан Ќожа Ахмет Йсауи,
көшпенділер философы атанѓан Ќорќыт ата, Махмуд Ќашќари, Баласѓ±н,
Шалкигіз, Б±хар жырау т.б. кеменгер даналарымыз ел-м‰ддесін, ±рпаќ
болашаѓын, халыќныњ таѓдырын, оныњ д‰ниетанымы мен сана-сезімініњ
ќалыптасуына, аќыл-ойдыныњ дамуына, ±рпаѓыныњ ±лт жанды, адамагершілік
рухта тєрбиеленуіне ерекше мєн беріп, ќ±нды ењбектер жазып ќалдырѓан.
Ќазаќтын аѓартушылары Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Ќ±нанбаев, М-Ж
Кµпеев, Ш. Ќ±дайбердиев, ќазаќтыњ зиялы ќауымы С. Сейфуллин, Б. Майлин, І.
Жанс‰гіров, С. Торайѓыров, А. Байт±рсынов, Ж. Аймаутов, М. Ж±мабаев, М.
Дулатов т.б. ел азаматтарын ±рпаќ тєрбиесі оныњ ішінде адамгершілік
мєселесі толѓандырѓан, шыѓармаларындаѓы µзекті таќырыптыњ бірі болѓан.¤з
ењбектерінде халыќтыњ тєлім-тєрбиесін, салт-дєст‰рін, єдет-ѓ±рыпын зерттеп
философиялыќ, педагогикалыќ, психологиялыќ т±рѓыда талдау жасап,
адамгершіліктіњ таѓылым мектебін ќ±рып кеткен. Ќанша ѓасыр µтседе олардыњ
ењбектері µз ќ±нын жойѓан жоќ, асыл сµздері ±рпаќ зердесінде жатталып,
адамдар µз µміріне ‰лгі етіп келеді.
Б‰гінгі тањда адамгершілік тєрбиені ±лттыќ негізде ќ±растырып, адами
ќ±ндылыќтардыњ тиімді жолы оќу-тєрбие ж±мысын халыќтыќ педагогикамен
±штастырып оќытылуда. Себебі, ±лттыќ мєдениетті білмей, рухани тєрбиелі,
халќына пайдалы азамат ќалыптаспайды, жастарды адамгершілікке баулу м‰мкін
емес.
Жастарѓа адамгершілік тєрбие, кєсіби, діни тєрбиемен жєне басќада
тєрбие баѓыттарымен тыѓыз байланысты, бір-біріне µзара тєуелді т‰рде ж‰зеге
асырылуы тиіс.
Тєрбие – дегеніміз тєрбиеші ќалаѓан жаќсы ќасиеттерді тєрбиеленушініњ
бойына егу ‰шін оныњ писхологиясына маќсаты да ж‰йелі т‰рде ыќпал жасау.
М. Ж±мабаев тєрбиені тµрт т‰рге бµледі. Олар дене, аќыл-ой, с±лулыќ,
ќ±лыќ тєрбиесі.Ол тєрбие мєселесіне назар аудара отырып, былай дейді :
Егерде адам баласына осы тµрт тєрбие тегіс берілсе, оныњ тєрбиесі т‰гел
болѓаны. Егерде ол жөпшенді ыстыќ, суыќ, аштыќ, жалањаштыќ сияќты т±рмыста
жиі ±шырайтын кµріністерді елемейтін мыќты, берік, денелі болса, т‰зу
ойлайтын, д±рыс шешетін, дєл табатын, аќылды болса, с±лу сµз, сиќырлы ‰н,
єдемі т‰рден ляззат алып, жаны толќынданарлыќ болса, жамандыќтан жаны
жиреніп, жаќсылыќты жаны тілеп т±ратын, ќ±лыќты болса, міне осындай
болѓанда, адам баласыныњ д±рыс тєрбие алып, шын адам болѓандыѓы. Балалары
адал болсын дейтін ата-ана осы тµрт тєрбиені д±рыс орындасын, - дел
келешек б‰гінгі тєрбиеден бастау алатыныњ айтып, ±лттыќ мектептіњ моделін
±сынѓан.
М. Ж±мабаев: Єрбір ±лттыњ баласы µз ±лты ‰шін ќызмет ќылатын
болѓандыќтан, тєрбиеші баланы сол ±лт тєрбиесімен тєрбие ќылуѓа міндетті,
десе, ал М. Дулатов Жалѓыз ќ±рѓаќ білім ‰йрету емес, біліммен бірге жаќсы
тєрбиені ќоса беру, - деп айќан.
Көркем де нәрлі тілі арқылы ұлы бабалардың терең қағидалары сап алтын
күйінде қонымды да түсінікті түрде халқына жетті. Бұл халқымыздың өмірінің
рухани байлығы.
¦рпаќ тєрбиесі ењ алдымен тілден басталады. Сондыќтан єрбір адам
рухани м‰гедек болып ќалмауы ‰шін ана тілін білуду µмірлік ќажетіне
айналдыруы керек. Білімнің негізі – ана тілі арќылы мењгерілетініњ Ж.
Аймауытов былай кµрсеткен тілін жаќсы мењгеріп алмай т±рып, µзге тілдерді
игеріу м‰мкін емес - деп, адамгершілік ±ѓымыныњ тєлімдік мєнін ана тілініњ
ќ±діретінен, ќасиетінен, ќазаќ халќыныњ даналыќ, ±лттыќ ойлау ж‰йесініњ
ерекшелігін кµрсете білген.
Мєшћ‰р Ж‰сіп шыѓармаларында адамгершілік тєрбиесіне ерекше мєн беріп,
жастардыњ бойына адамгершілік ќ±ндылыќтарын ќалыптастыруды – ењ ±лы іс деп
есептеген. Єсіресе тєрбие отбасынан басталады, оѓан ата-ана тєлімі негіз
болатындыѓын мынадан кµреміз: Бала деген ќ±дайдан с±райт±ѓын нєрсе емес,
екі кісініњ ењбегі, ќолдан жасап егіп, µсіріп алдат±ѓын аѓашы. Осы аѓашты
жемісті аѓаш ќылып µсіріп, µндіріп алат±ѓын ќайратты сабаздар да бар. Кісі
– сол. Адам - сол - деп, отбасы тєрбиесі арќылы ќалыптасќан адамгершілік
ќаѓидалары баланыњ бойында адами ќасиеттер мен ќ±ндылыќтардыњ ќалыптасуына
єсерініњ молдылыѓы туралы ой т‰йеді.
Адамгершілік ќ±ндылыќтар – єрбір адамѓа тєн игі ќасиеттер, адам
ортамен ќарым-ќатынасќа т‰скен кезде шындалып, кµрініс айќындалады.
Адамгершілік ќ±ндылыќтарды ќалыптастыру адамгершілік тєрбиесі арќылы
ж‰реді.
Адамгершілік тєрбиесі – тєлім-тєрбиеніњ ыќпалды єсерімен моральдыќ
сананы ќалыптастырудыњ, этикалыќ білімділікті, адамгершілік сезімді
дамытудыњ сара жолы.
Адамгершілік тәрбиесі – бұл тәрбиеленушінің қоғамдық мораль
талаптарына сай санасына, сезіміне, әдет-ғұрыпына, мақсат бағытына жүйелі
түрде ықпал ету.

Ал, адамгершілік тәрбиесінің негізгі міндеттері:
1) ізгілік сананы қалыптастыру; 2) инабаттылық сезімдер тәрбиелеу және
дамыту; 3) адамгершілік әдет-қылықтың ептіліктері мен дағдыларын
қалыптастыру.
Олай болса, адамгершілік тәрбиесінің құралы болып табылатын адам және
қоғам байланысын қалыптастыру, өз қылығының қоғаммен сәйкес болуы
қажеттілігін сезіндіру; адамгершілік білімді адамгершілік нанымға ауыстыру;
тұрақты адамгершілік сезімдер мен сапалар орнықтыру; адамның басқалармен
қарым-қатынасындағы жоғары мәдениет пен адамгершілік әдеттерді бекіту.
Қазіргі кезде мектепте адамгершілік тәрбиесінің мазмұны жалпы адам
құндылығын жоғарлату қажеттілігіне сәйкес көптеген өзгерістерге бет бұрды.
Осыған байланысты әрбір адамға төмендегі проблемалардың маңыздылығын
түсіндіру керек:
1) адамға ең қымбаты өмір; 2) балалар өмір жалғасы; 3)тәртіптілікпен
байланысқан еркіндік; 4) отансүйгіштік; 5) ұлтжандылық; 6)
интернационализм; 7) борыш, ар-намыс, тәртіп сақтау, кішіпейілдік және т.б.

Сондықтан, қай уаќытта болсын адамгершілік тєрбиесі ќоѓамдаѓы
ќалыптасќан моральдік нормалардыњ негізінде ж‰ргізілуі, халыќтыњ рухани
µсуіне, єдеби м±раларын жинап, зерттеп, дамуына ыќпал ететін негізгі тірегі
– халыќтыќ педагогикасы.
Жастарѓа адамгершілік тєрбие беруде халыќ педагогиканы пайдаланудыњ
мєні неде ?
Халыќ педагогикасы – халыќтыњ ењ берекелі, ењ парасатты тєжірибесі,
тєрбие жµніндегі халыќтыњ ой-тєжірибесініњ жиынтыѓы.
Халыќ педагогикасы ѓасырлар бойы жинаќталѓан сан алуан іс-тєжірибелері
мен ой-пікірлер негізінде ќалыптасты.
К. Д. Ушинский халыќ педагогикасы ±ѓымын алѓаш ќолдана отырып, ауыз
єдебиет ‰лгілері оныњ ішінде маќал-мєтелдердіњ педагогикалыќ мєніне
практикалыќ т±рѓыдан ерекше кµњіл аударып, балалар негізгі білімді ана тілі
арќылы жењіл ќабылтайтындыѓына кµњіл аударѓан. Сол сияќты кµптеген ѓалымдар
єр халыќтыњ тєлім-тєрбие мектебін ѓылыми-педагогикалыќ, психологиялыќ
т±рѓыда жан-жаќты ќарастырып, оныњ бала писхологиясы мен тєлім-тєрбиесіне
єсерін зерттеген жєне халыќтыќ тєлім-тәрбиенің ќолдану жолдарын
ќарастырѓан.
Ќорыта айтќанда: халыќ педагогикасы уаќыт талабымен µмірге ќайта
оралды, оќу-тєрбие ‰рдісіне ќолданылуда.
Халыќ педагогикасыныњ маќсаты: жастардыњ бойында адамгершілік
ќасиеттерін ќалыптастыра отырып, болашаќта µзіне сенімі мол еліміздіњ
дєст‰рін, тарихын біліп, ана тілін ќастерлейтін азамат тєрбиелеу.
Сондыќтан халыќ педагогикасы адамгершілік тєрбиесініњ негізгі ќ±ралы.
Халықтыњ дєст‰рі мен тәрбиесі тарихпен ќатарласа дамиды. ¤ткен заманды
неѓ±рлым жаќсы білсек, соғұрлым ќазіргі заман ісініњ мањыздылыѓын терењ
т‰сінеміз.

IY. Имандылық

Иман-деген қазақ даласында Ар білімінің (этиканың) басты ұғымына
айналған. Халқымыздың жақсы адамды иманжүзді дейтіні де содан. Мұсылмандық
түсінікте иманды адам ғибратсыз болмайды.
Ғибрат көрсету дегеніміз –үлгі, өнеге көрсету. Абай кімде-кім иман
келтіріп қадір – халінше ғибрат жасап жүрсе, оны құп алу керек дейді.
Себебі адам білгенін істейді, білмегенін одан талап етуге болмайды. Бірақ-
дейді Абай,- ол кісі осы білгеніне жетті, енді әрі үйренудің қажеті жоқ
деген түсінікке келсе, оны құдай ұрды. Білуге құмарлық, имандылық мәнісі
деу асқақ ой, ол адамның өзінің шексіз дамуын мойындау деген сөз. Иман
келтірсең өз әрекетіңе салғырт қарама, салғырттық көз бояушылық. Абай иман
арқылы адамгершілік табиғатын ашуға талпынған. Иманды діни сенім
мағынасында ғана емес өзге мәнде қолданған.
Иманді сенім емес таным тұрғасынан талдау ислам философиясындағы
дәстүр.
Абай Он үшінші сөзінде иман жөнінде екі түрлі түсіндік бар екенін,
иманның якини және таклиди деген екі түрі болатынын айтып, иман деген діни
ұғымға ғылыми және моральдық мән, мазмұн беруге ұмтылады.
Әуелі әр нәрсеге иман келтірсе, соның хақтығын ақылмен дәлелдеп
илану, оны Якини иман (шын иман, шын нану,сену) деп айтады. Бір нәрсеге
сенгенде ...соның хақтығына ақылы бірдән дәлел жүргізерлік болып... ақыл
дәлелімен нану керек. Бұл иман білімге, ғылымға, ақыл дәлеліне негізделуге
тиісті. Демек Абайдың түсіндіруінше шын иман танымнан шығуы, туу керек.
Неге сенсең де соның сырын, ішкі мәнін біліп сен. Оған ақыл дәлелі арқылы
сенуге шақырады. Бұған жету оңай шаруа емес. Терең оқу керек. Ғұлама болу
керек. Ғылымға сенсе ғана білімді, білікті, сауатты, мәдениетті адам бола
алады.
Егер біреулерден естіп, жұрттың айтуына иланса мұны таклиди иман
(біреуге еріп иман келтіру, еліктеуден шыққан, иман, наным, сенім деген
сөз) дейді. Бұл иман ақылдан, дәлелден, ғылымнан тумаған. Тек ғана
біреулердің айтқанына иланудан, соларға еліктеуден туған. Бұл иман - өзі
ештемені білмей, еш нәрсе туралы ойламай ел қалай көшсе, мен де солай
көштім деген надандықтан шыққан соқыр сезім, үстірт наным. Абай мұндай
иманды сақтауа қорықпас, айнымас жүрек, босанбас буын керек дейді.

Y.Тәрбие және балалардың дербес ерекшеліктері

Әрбір баланың дербес ерекшелігі тәрбие процесінде, даму кезеңінде
байқалады. Дербес ерекшеліктерге түйсік, қабылдау, ойлау өзгешеліктері,
жеке адам бойындағы мінез-қүлық, темперамент, қабілет сияқты қасиеттер
жатады. Нерв жүйесінің типтік қасиеттері адамның мінез-қүлқының,
темпераментінің, қабілетінің табиғи негізін қүрайды. Дербес қабілеттердің
дамуы жеке адамның табиғи мүмкіншіліктеріне байланысты. Ал дара қабілеттер
адамның айналаны қоршаған дүниемен өзара өрекеттесу процесінде қалыптасады.
Әрбір адамның өзіне төн қасиеттерін қалыптастыру мен дербес ерекшеліктерін
дамытуды жан-жақты және үйлесімді тәрбиелеу дейді. Тәрбие баланың дамуына
ықпал жасап қана қоймайды, ол үнемі даму дәрежесіне сүйенеді. Тәрбиенің
міндеті "ең таяу даму зонасын" жасап, оның келешекте "көкейтесті даму
зонасына" айналуын қамтамасыз ету.
Мүғалім күнделігі оқу-тәрбие жүмысының процесінде оқушылардың дара
ерекшеліктерін бақылап, есепке альш отырады. Осындай нақты зерттеу
жүмысының нәтижесінде мүғалім балаларда кездесетін әр түрлі жағымды және
жағымсыз дара ерекшеліктерді байқайды. Оларға: кейбір баланың оқу
материалын тез үғуы немесе баяу үғуы берілген тапсырманы мезгіліңце
бүлжытпай орындауы немесе түрлі сылтауларды айтып бас тарәрқашан да дайын
болуы қажет. Міне, сонда ғана мектептегі төрбие хүмысының жемісті болуы
мүмкін.

а) Тәрбие процесінің мәні және заңдылықтяры

Тәрбиенің мәнін анықтайтын бслгілері болады. Ең алдымен, оныңтәрбие
мақсатынабатытталван ықралы көптеген жағдай-ларға байланысты киындай
түсетін өтс: күрделі диалектикальіқ сипатының болуы.
Тәрбиенің мақсатқа бағытталған ықпалын қиыидататын жағ-дайлар мыналар:
түрлі әсердің бала (мектеп, үйелмен, көше, ресми емес топтар т.с.с.)
табиғатына үйлеспеуі, әр баланьщ езіне тән бслгілі бір жинақталған
көзқарасы мен ынта-ықыласы, әдеті меи талғамдарының болуы. Сондықтан
оқушының ішкі рухани жан дүниесін ашудың қиындығы (оқушылар өздері тап
болган жагдайдың себептерін, өрине, біле бермейді) бір педагогика-лық ықпал
нәтижесінің ор түрлілігінен, баланың қогамдық мөнінен, озіне тон өрекеті
сипатынан келіп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.