Бурабай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің әлеуметтік және әлеуметтік қамтамасыз ету қызметін талдау
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғаудың 6
теориялық негіздері
1.1 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау жүйесі туралы жалпы 6
түсінік
1.2 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау түрлері және 17
ерекшеліктері
1.3 Қазақстан Республикасында аз қамтамасыз етілген халықты 27
әлеуметтік қорғау жүйесінің қалыптасуы мен дамуы
2 Бурабай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар 32
бөлімінің әлеуметтік және әлеуметтік қамтамасыз ету қызметін талдау
2.1 Бурабай ауданын жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарлар бөліміне32
сипаттама
2.2 Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған халықтың экономикалық 38
жағдайына талдау жасау
2.3 Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған халықтармен жұмыс нәтежесі 46
3 Бурабай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар 51
бөлімі аз қамтылған халықтарды әлеуметтік қорғауға арналған
экперементтік бағдарлама
3.1 Аз қамтамасыздандырылған азаматтарды әлеуметтік қорғауға арналған
жобалық ұсыныс 51
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан
Республикасындағы әлеуметтік сипаттағы аз қамтылған халықты әлеуметтік
қамтамасыз ету мәселелерінің жалпы теориялық негіздері, саяси институттар
мен үрдістерде алатын орны теориялық әдіснамалық тұрғыдан зерттеліп,
әлеуметті-экономикалық талдауға ұмтылыс жасалды. Қазіргі кезде Қазақстан
Республикасында аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау және қолдау
проблемаларының деңгейін айқындауға, олардың шешу жолдарымен негізі
бағыттарын анықтауға бірқатар көңіл бөлінді.
Әлеуметтік саясаттың тиімділігінің критерилеріне мемлекеттің экономикалық
дамыту деңгейі тұрғындардың табысына байланысты теңсіздіктің өсуі немесе
төмендеуі, жұмыс күшінің мобильділігінің жоғары не төменгі, зейнеткерлер
жағдайының жақсаруы не төмендеуі жатады. Осы критеридің жиынтығы Қазақстан
азаматтарының өмір сүру деңгейінің не өскенін, не құлдырығанын көрсетеді.
Сондықтан да мемлекеттік саясатының міндеті тек қана экономикалық
көрсеткіштерді ғана жақсарту емес, қазіргі заманға сәйкес тұрғындарды
әлеметтік қорғау жүйесінің болуында. Әлеуметтік қорғау дегеніміз
азаматтардың өмірлік қажетті қорларға қол жеткізудің белгілі деңгейін және
жағдайларында денсаулық жағдайына, асыраушысына не жұмысынан айырылуына
байланысты экономикалық белсенді және ақылы еңбекке қатысу арқылы өзін
табыспен қамтамасыз етуге бағытталған жүйе.
Сол себепті дипломдық жұмыстың тақырыбында қарастырылатын мәселелер
еліміздің әлеуметтік саясатын шешу барысында өте өзекті мәселелердің бірі
деп қарастыруға болады. Біздің қоршаған ортада болып жатқан әлеуметтік
мәселелер осы негізгі теориялардың барысында реттеледі және өзінің негізгі
оңтайлы шешімін табады. Әлеуметтік құбылыстар мен нақты әлеуметтік жағдайды
талдау, бағалай білу, әлеуметтік проблемаларды тиімді шешу жолдары мен
тәсілдері білікті түрде анықтау осы әлеуметтік жұмыс теориясында алатын
орны орасан зор.
Осылайша, қазіргі уақытта Қазақстанда әлеуметтік жұмыстың даму болашағын
жүйелі зерттеу өзекті және ерекше маңызды міндет болып келеді, бұл міндетті
жүзеге асыруда аз қамтылған азаматтармен әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік
қорғау үлкен роль атқарады, осы жағдай дипломдық жұмыстың тақырыбын
таңдауды анықтады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты аз қамтылған
халықтың өзекті мәселелерін зерттеу арқылы, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік қорғау заңының негізгі қағидаларын қарастыру және жетілдіру
жолдарын зерттеу.
Осы қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай келесі міндеттер
қарастырылуы қажет:
- Қазақстан Республикасында аз қамтамасыз етілген халықты әлеуметтік
қорғау жүйесінің қалыптасуы мен дамуын зерттеу;
- Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар
бөлімінің қаржылық экономикалық қызметін талдау;
- Аз қамтылған халықтарға арналған экперементтік бағдарлама жасау.
Мәселені зерттеу дәрежесі: Қазақстанда әлеуметтік қызметтің қазіргі
жағдайын зерттеуге әлеуметтік, экономика, облысындағы зерттеушілердің
еңбектері қолданылды. Бұл дипломдық жұмыс зерттеуі негізінен әлеуметтік
мәселесімен арнайы айналысатын шетелдiк және отандық зерттеушілердің
жұмыстарына сүйенеді, атап айтқанда: Холостова Е.А.; Курбатова ; Павленок
П.Д.; Фирсов М.В.; Студенова Е.Г.; Агафонов А.Н.; Меңлібаев Қ.Н.; және т.б.
авторлардың еңбектері таңдалған тақырып бойынша зерттеушімен жеке ғылыми
ізденісті өткізу үшін негіз болды.
Зерттеу объектісі Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік
бағдарламалар бөлімі болып табылады.
Зерттеу пәні Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықты әлеуметтік
қорғау мәселелерінің жайы және оны реттеудің жолдарын көрсету.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы. Жұмыстың жаңашылдығы ең алдымен Қазақстанда
әлеуметтік саланың қазіргі жағдайына, даму перспективасына жаңа жолмен
кешенді зерттеу жүргізілді. Қазақстанда әлеуметтік қорғау тұжырымдамасының
тиімділігін арттыру, дамуы ісінде тәжірибені жүзеге асыру үшін нақты
қорытындылар және ұсыныстар жасалған. Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылығын
шарттайтын көбіне нәтижелер қатарына келесілерді жатқызуға болады:
- Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар
бөлімінің әлеуметтік және әлеуметтік қамтамасыз ету қызметін талдау
нәтижесі;
- Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған халықтармен жұмыс нәтежесі;
- берілген бағдарлама Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған әлеуметтік
қамтамасыз ету қызметін жақсартуға мүмкіндік береді.
Дипломның теориялық және әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың теориялық-
әдістемелік негізін экономика және әлеуметтік сала облысындағы отандық
және шетелдік ғылыми әдебиеттер және диплом тақырыбына қатысты кезеңдік
басылымдар мәліметтері құрайды. Материалды өндеу барысында логикалық,
салыстырушылық, жүйелік және статистикалық талдаудың әдістері қолданылды.
Зерттеудің нормативті – құқықтық базасын әлеуметтік жұмысқа және әлеуметтік
іс - әрекетке қатысты мемлекеттік құқықтық нормативтік актілер, мемлекеттік
бағдарламалар және Қазақстан Республикасының Президенттің, Үкіметтің және
әлеуметтік жұмыста реттеушілік іс - әрекетпен айналысатын жергілікті
мемлекеттік билік органдардың басқа да іс –жүзіндегі құжаттары;
дипломдық жұмыстың ақпараттық базасын Қазақстан Республикасының Еңбек және
халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің жастар саясатын дамыту стратегиясы
департаментінің, статистика бойынша Қазақстан Республикасы Агенттігінің
материалдары құрайды.
- Жазылған жұмыс зерттеушілердің сапасымен нормативті құжаттарымен,
Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі
есебімен, сонымен қатар, оқытылатын мамандықтардың материалдарымен
қамтамасыздандырылды.
Жұмыстың ғылыми – тәжірибелік құндылығы алынған ғылыми нәтижелерді
келесі бағыттар бойынша қолдануға болады:
- Аз қамтамасыздандырылған азаматтарды әлеуметтік қорғауға арналған
жобалық ұсыныс ұсынылды.
- дипломдық жұмыстың ұсыныстарын Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және
әлеуметтік бағдарламалар бөлімі аз қамтылған халықтарды әлеуметтік
қорғауда жұмыс жүргізгенде практикалық түрде қолдана алады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
ұсыныстар мен пікірлердің қорытындысынан және қолданылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1 Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғаудың
теориялық негіздері
1.1 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау жүйесі туралы жалпы түсінік
Халықты әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік қорғау мемлекеттің
әлеуметтік саясатының басты басымдықтарының бірі болған және болып қала
береді, ол халықтың әл-ауқатын әлеуметтік қамсыздандырудың көпдеңгейлі
жүйесін, міндетті әлеуметтік сақтандыруды, кедейлікті төмендету тетіктерін,
халықтың әлеуметтік жағынан алғанда осал топтарын әлеуметтік қолдауды
енгізу жолымен көтеруге бағытталған.
Әлеуметтік қамсыздандыру дегеніміз — қартайған және еңбекке қабілетсіз
азаматтарды, сондай-ақ балалы отбасыларды қамтамасыз ету және оларға қызмет
көрсету жүйесі. Мемлекет тұрмысы нашар азаматтарды әлеуметтік қорғау
жөнінде де шаралар ұолданады. Адамның әлеуметтік құқығы дегеніміз —
адамдардың белгілі бір жағдайларда мемлекеттен материалдық игіліктер алуына
мүмкіндіктер беретін олардың конституциялық құқықтарының жиынтығы.
Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі зейнетақы жүйесін, мүгедектік пайда
болған кездегі, асыраушысынан айырылған жағдай бойынша, жасы бойынша
әлеуметтік қамсыздандыруды, әлеуметтік көмек көрсету жүйесі мен әлеуметтік
қызмет көрсетулер жүйесін қамтиды. Оның қатысушылары арасындағы
ынтымақтастықсыз қамсыздандырудың жалғыз түрі жинақтаушы зейнетақылық жүйе
болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес азаматқа ауырған,
мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңлы
негіздер, бойынша жалақы мен зейнетақының аз мөлшері, жасының жетуіне
байланысты әлеуметтік жағынан қамсыздандырылуына кепілдік беріледі.
Әлеуметтік қорғау — бұл өмірлік қажетті игіліктердің белгілі бір
деңгейін (қарттық, денсаулық жағдайына, асыраушысынан немесе жұмысынан
айырылуына және басқа да заңды негіздерге байланысты экономикалық
белсенділік көрсете алмайтын) және тиісті ақы төленетін еңбекке қатысу
арқылы өзін қамтамасыз ете алмайтын азаматтарға белгілі бір жақсы тұрмыс
деңгейін қамтамасыз ету шараларының жүйесі. Жалпы науқастарға уақытша
еңбекке жарамсыз болып қалғанда әлеуметтік жәрдемақы тағайындалады.
Әлеуметтік жәрдемақылар, сондай-ақ жүктілікке және бала тууға байланысты,
тікелей перзентханадан бала асырап алған әйелдерге (еркектерге)
тағайындалады. Бұл жағдайда әлеуметтік жәрдемақы бала асырап алған күннен
бастап баланың туғанына 56 күн өткенге дейінгі барлық кезеңге
тағайындалады.
Әлеуметтік жұмыстың және әлеуметтік саясаттың басты субъектісі ретінде
мемлекет қоғамда нарықтық қатынастардың басты әлеуметтік қорғау
функцияларын өзіне алады. Негізгі әлеуметтік кепілдіктер ҚР
конституциясында бекітілген және әлеуметтік саясатта расталған.
Мемлекеттік әлеуметтік қорғау жүйесінде екі негізгі функция
қарастырылыды: әлеуметтік төлемдер және мүгедектерге, жалғыз басты
адамдарға, қарттарға әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі, әлеуметтік
қайырымдылық және қоғамдағы әлеуметтік сезімтал мүщелеріне мемлекеттің
қамқорлығы принципіне негізделген. Сонымен қатар, әлеуметтік қорғау
тұрғындардың барлық категорияларына әлеуметтік кепілдіктер жүйесінен
таралуы керек. Әлеуметтік қорғау – келеңсіз жағдайлардың әсерінен (қарттық,
денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айырылу) экономикалық
белсенді және лайықты төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін кіріспен
қамтамасыз ете алмайтын азаматтардың жеткілікті әл-ауқаты деңгейі мен
өмірлік қажетті игіліктеріне қол жеткізу мүмкіншілігін қамтамасыз ететін
жүйе. Әлеуметтік қорғау жүйесінің көрсеткіштері елеулі дәрежеде
мемлекеттің экономикалық дамуы деңгейімен өлшенеді. 2010 жылға мемлекеттік
атаулы әлеуметтік көмек алушыларға республикалық және жергілікті бюджеттен
175,8 млн.теңге қаржы бөлінген болса, оның 51,7 млн.теңгесі республикалық
бюджеттен, 124,0 млн.теңгесі жергілікті бюджеттен төленді. Диаграмма қою
Жалпы алғанда, Қазақстанда азаматтардың әлеуметтік әл-ауқаты
жақсарып, халықтың табысы мен еңбекақылары артуда. 2011 жылы әлеуметтік
қамтамасыз ету мен әлеуметтік көмекке жұмсалған мемлекет шығыны 1 трлн.
75,4 млрд. теңгені құрайды, бұл 2007 жылдағы көрсеткішпен салыстырғанда 2,3
есеге көп. Еліміздегі халықты әлеуметтік қорғау жүйесі халықаралық
әлеуметтік қамсыздандыру ұйымдарының ұсыныстары мен ұстанымдарына толық
сәйкес келеді. Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықтарына
әлеуметтік көмек көрсету түрлері әр түрлі міндетті әлеуметтік сақтандыру
жүйесі бойынша төлемдер: еңбек етуге қабілетсіз болған жағдайда,
асыраушысынан айрылу жағдайында, жұмысынан айрылу жағдайында және қосымша,
жұмыс беруші жауапкершілігімен сақтандыру. Осының аясында жыл сайын үкімет
пен министрлікте ауқымды бағдарламалар қабылданып, іс-шаралар жоспары
бекітіледі. Елдегі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін одан әрі жетілдіру
“Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасында (2001
жыл) белгіленген, онда әлеуметтік қорғаудың негізгі салалары:
1) мемлекеттік жәрдемдер;
2) міндетті әлеуметтік сақтандыру;
3) жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру;
4) әлеуметтік көмек көзделген.
Бүгінде қазақстандықтардың табысы айтарлықтай артқан. Ең төменгі күн
көріс деңгейінен төмен табыс табатын халық үлесі 2010 жылы 6,5 пайызға
дейін азайды. Қазақстанда әлеуметтік қамсыздандырудың үш деңгейлі жүйесі
құрылды:
Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасының Конституциясы
кепілдендірген әлеуметтік төлемдер, яғни барлық азаматтарға қоғамның
дамуына азаматтың қосқан жеке үлесін есепке алмай бірдей деңгейдегі
төлемдер (базалық зейнетақы төлемі, мемлекеттік жәрдемдер, баланың дүниеге
келуіне біржолғы төлем).
Екінші деңгей – жұмыс өтілі мен еңбекке ақы төлеу мөлшеріне қарай
жалпыға бірдей зейнетақы, міндетті зейнетақы жарналары мен әлеуметтік
сақтандыру аударымдары есебінен әлеуметтік төлемдер, яғни, азаматтарды
олардың қоғамды дамытуға жеке қосқан үлесін есепке ала отырып, қосымша
әлеуметтік қамсыздандыру.
Үшінші деңгей – халықтың ерікті немесе кәсіби жинақтау жарналары
есебінен әлеуметтік төлемдер.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2011
жылдың 1 желтоқсанындағы жағдайға сәйкес, кедейлік шегінен төмен кірісі бар
137,4 мың қазақстандыққа 2,3 млрд. теңге көлемінде атаулы әлеуметтік көмек
көрсетілді. Азаматтардың әлеуметтік әл-ауқатын арттыру бойынша жүргізілген
іс-шаралар арқасында, бүгінгі таңда өткен жылдың сәйкес кезеңімен
салыстырғанда бұл көрсеткіштер тиісінше 28,9 және 11,1 пайызға төмендеген.
Мемлекетіміздің басшысы Н.Ә Назарбаев айтқандай халқымыздың әл –ауқатын
жақсару біздің ең басты масаттарымыздың бірі деп атап кеткен. Аз қамтамасыз
етілген халықтардың жағдайын жақсарту яғни, әлеуметтік қолдау көрсету
туралы мемлекеттік атаулы көмек көрсету туралы заңы Қазақстан
Республикасында 2001ж 17-ші шілдеде қабылданды. Жалпы әлеуметтік қорғау
дегеніміз жағдайы нашар азаматтардың өмірлік мәселелері мен жағдайларында,
денсаулық жағдайына, экономикалык белсенділігінің төмендігіне
асыраушысынан не жұмысынан айырылуына байланысты әлеуметтік көмектермен
қамтамасыз етуге бағытталған жүйе. Бұл жүйе 4 элементтерден тұрады:
• мемлекеттік жәрдемақылар
• мемлекеттік түрдегі әлеуметтік сақтандыру
• жинақталған зейнетақылармен қамтамасыз ету
әлеуметтік көмектер Бұл қызметті мемлекеттік мемлекеттік емес жүйедегі
мекемелер атқарады. әлеуметтік қызмет 2 бағытта өткізіледі:
• Әлеуметтік қорғау.
• Әлеуметтік жәрдем.
Әлеуметтік қорғауды ұйымдастырумен 1996 жылы Президент жарлығымен
құрылған Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі айналысады.
Тәуелсіз Қазақстанның халықты әлеуметтік қорғаудың өзіндік құрылымы 1999
жылдардан қалыптасты. 2001 жылы 27 маусымды Халықты әлеуметтік қорғаудың
концепциясы қабылданды. Бұл маңызды құжат мемлекетте әлеуметтік сақтандыру
жүйесінің енгізілуімен ерекшеленеді. Сонымен бірге құжат бойынша халықты
әлеуметтік қорғау үш деңгейде жүзеге асады. Олар: базалық, мемлекеттік
бюджет есебінен төлемдер: зейнетақы төлемдері, мүгедектік бойынша төлемдер,
асыраушысынан айрылуына байланысты төлемдер, әлеуметтік қорғау мекемелері
бойынша әлеуметтік көмек көрсету, мекен-жайлық әлеуметтік көмектер.
Қалада халықтың әлеуметтік қауқарсыз топтары, оның ішінде ең төмен күнкөріс
деңгейінен төмен табысы бар аз қамтылған азаматтардың өмір сүру деңгейін
арттыруға бағытталған үлкен жұмыс жүргізіледі. 2011 жылы әлеуметтік
көмекпен 62 мыңнан астам адам қамтылды.
Қоғамның тағы да бір әлжуаз таптарына арналған мемлекет тарапынан
жасалынатын қолдаулар жүйесі көрсетілген. 2008 жылғы қазанда Қазақстан
Республикасы бойынша орта есеппен халықтың жан басына шаққандағы
күнкөрістің ең төменгі деңгейінің шамасы 13371 теңгені құрады
Ең төменгі күнкөріс деңгейі – мөлшері бойынша ең төменгі тұтыну қоржынының
құнына тең, бір адамға қажетті ең төменгі ақшалай табыс. Ең төменгі тұтыну
қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің,
тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең
төменгі жиынтығы болып табылады. Ол азық-түлік қоржынынан және азық-түлік
емес тауарлар мен ақылы қызметтреге жұмсалатын шығыстардың бекітілген
үлесінен тұрады. Күнкөрістің ең төменгі деңгейін есептеуге арналған аз
тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге
жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төменгі тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық
мөлшерінде белгіленген. ҚР Үкіметі Мемлекет басшысы тапсырмасы бойынша
әзірленген Халықты жұмыспен қамту бағдарламасын іске асыруға кіріседі.
Әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік шаралары Қазақстанда кедейлікті 8,2-ден 6%
дейін төмендетуге мүмкіндік береді, жұмыссыздық деңгейі 5,5% пайыздан
аспайтын болады. Жұмыспен қамту бағдарламасын іске асыруға пилоттық
тәртіпте республикалық бюджеттен 40 миллиард теңге бөлінеді. Сонымен қатар
жергілікті телеарнада аумақтық орталықтың демеушілердің көмегімен кемтар
балаларға және жалғыз басты қарттарға, мүгедектерге әлеуметтік көмек
көрсету жұмыстары туралы 9 бейнематериал жұртшылық назарына ұсынылды.
Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек тағайындау мемлекеттiк қызмет
стандартына (бұдан әрi – стандарт) 1-қосымшада көрсетiлген Қазақстан
Республикасының қалаларының жұмыспен қамту және әлеуметтiк бағдарламалар
басқармалары, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың жұмыспен қамту
және әлеуметтiк бағдарламалар бөлiмдерi (бұдан әрi – уәкiлеттi орган)
көрсетедi. Тұрғылықты жерi бойынша уәкiлеттi орган болмаса, өтiнiш берушi
мемлекеттiк қызмет алу үшiн кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округтiң
әкiмiне (бұдан әрi – ауылдық округтiң әкiмi) өтiнiш жасайды.
Көрсетiлетiн мемлекеттiк қызмет нысаны: iшiнара автоматтандырылған.
Мемлекеттiк қызмет Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек туралы 2001 жылғы
17 шiлдедегi Қазақстан Республикасы Заңының 2-бабы 1-тармағының және
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2001 жылғы 24 желтоқсандағы № 1685
қаулысымен бекiтiлген Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек тағайындау және
төлеу ережесiнiң 2-тарауының, Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек алуға
үмiткер адамның (отбасының) жиынтық табысын есептеудiң ережесiн бекiту
туралы Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау
министрiнiң 2009 жылғы 28 шiлдедегi № 237-ө бұйрығының негiзiнде
көрсетiледi.
4. Мемлекеттiк қызмет туралы толық ақпарат Қазақстан Республикасы
Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгiнiң http:www.enbek.gov.kz
интернет-ресурсында, уәкiлеттi органның, ауылдық округ әкiмiнiң
стендiлерiнде, ресми ақпарат көздерiнде орналастырылады.
5. Көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтiң нәтижесi тұтынушыға мемлекеттiк
атаулы әлеуметтiк көмектi тағайындау туралы хабарлама не қызмет көрсетуден
бас тарту туралы қағаз жеткiзгiштегi дәлелдi жауап болып табылады.
6. Мемлекеттiк қызмет жеке тұлғаларға: жан басына шаққандағы орташа
табысы кедейлiк шегiнен аспайтын Қазақстан Республикасының азаматтарына,
оралмандарға, босқындарға, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын
шетелдiктерге және азаматтығы жоқ адамдарға (бұдан әрi тұтынушыларға)
көрсетiледi.
7. Мемлекеттiк қызметтi көрсету мерзiмдерi:
1) тұтынушы осы стандарттың 11-тармағында айқындалған қажеттi құжаттарды
тапсырған сәттен бастап мемлекеттiк қызметтi көрсету мерзiмi:
уәкiлеттi органға – он күнтiзбелiк күн iшiнде;
тұрғылықты жерi бойынша ауылдық округ әкiмiне – отыз күнтiзбелiк күннен
аспайды;
2) тұтынушы өтiнiш берген күнi сол жерде көрсетiлетiн мемлекеттiк
қызметтi алғанға дейiн кезекте күтудiң ең жоғары шектi уақыты бiр өтiнiш
берушiге қызмет көрсетуге 15 минуттан есептегенде кезектегi адамдардың
санына байланысты болады;
3) тұтынушы өтiнiш берген күнi сол жерде көрсетiлетiн мемлекеттiк
қызметтi алушыға қызмет көрсетудiң ең ұзақ шектi уақыты – 15 минуттан
аспайды. Уәкiлеттi органның және ауылдық округ әкiмiнiң үй-жайы
санитарлық-эпидемиологиялық нормаларға, ғимараттардың қауiпсiздiк, оның
iшiнде өртке қарсы қауiпсiздiк талаптарына сай болады, үй-жайға кiру режимi
– еркiн..
Әлеуметтік кепілдіктер – көпуақытты механизмінің әрекеті, мемлекеттің
міндетті заңдармен қарастырылған, азаматтардың құқықтарын орындауға
бағытталған. Мемлекеттің әлеуметтік негізі минималды әлеуметтік стандарттар
болуы тиіс. Минималды әлеуметтік стандарттар - әлеуметтік қорғаудың
минималды деңгейді бекітетін, ҚР заңдылықпен бекітілген нормалар мен
нормативтер. Мемлекеттік әлеуметтік стандарт жүйесін өзара байланысқан
мемлекетік минималды әлеуметтік стандарт саласында құрайды:
Мемлекеттік минималды стандарт сапасында еңбекті төлеу саласында
бекітіледі:
- еңбекті төлеудің минималды мөлшері;
- бюджет саласында жұмыскерлердің еңбекті төлеудің біркелкілігі.
Мемлекеттік стандарттар білім саласында келесілерді ұйғарады:
- білім беру мекемелерінде тегін қызмет көрсету
- оқитындарды әлеуметтік экономикалық қолдаудың нормалары
- мемлекеттік оқу мекемелерінде тегін жоғары білім алатын студенттер
санының нормативі және стипендияның мөлшері.
Сурет 1 Мемлекеттік әлеуметтік стандарт жүйесін өзара байланысқан
мемлекетік минималды әлеуметтік стандарт саласы
Мемлекеттік кепілдіктердің минималды шектеулері басқа да заңдылық
актармен расталады, соның ішінде Денсаулық сақтау туралы, Білім туралы,
Мәдениет туралы және т.б.
Денсаулық сақтау саласында минималды әлеуметтік кепілдіктер ҚР заңымен
бекітіледі. Медициналық көмек көрсетуде қажеттіліктерді қанағаттандыру
деңгейін бағалау үшін келесі көрсеткіштер қолданылады: аудандарда мың
тұрғынға амбулаторлық мекемелерді дәрігерлермен қамсыздандыру.
Минималды еңбекақы – жұмыскердің мамандандырылмаған еңбегінің еңбекақы
деңгейі. Ол заңдылықпен немесе арнайы келісіммен бекітіледі.
Еңбекті төлеудің минималды мөлшерінің кепілді мінездемесі бар. Бұл
жұмыскердің еңбегі үшін нақты бір айда сыйақы алуға құқығы бар екендігін
көрсетеді.
Минималды еңбекақының мөлшері күн көріс минимуммен анықталады. Егер
мұндай сәйкестік болмаса, онда бұл мемлекеттің экономикалық дамуының артта
қалуы немесе реттейтін жүйенің жетілдірілмегенін көрсетеді, өйткені
минималды еңбекақы – мемлекеттің минималды кепілдіктерінің бірі болып
саналады.
Минималды еңбекақы тұтынушылық минимумымының сәйкестігі тек экономикалық
тұрақтылық жағдайларымен ғана мүмкін және өндірістің нақты биік деңгейімен.
Минималды әлеуметтік кепілдіктерінің ең негізгі аспектілерінің бірі
жұмыссыздықтан қорғау кепілдігі болып саналады. Бұл мәселелерді шешуде екі
жағы бар: бір жағынан, жұмыспен қамту үшін экономикалық жағдайларды жасау
және тұрғындардың өзін жұмыспен қамтуы, екінші жағынан, мемлекеттік қолдау.
Жұмыссыздықты төмендету үшін мемлекеттік бағдарламалар жұмыспен қамтуға
жәрдемдесуге бағытталуы тиіс. Жұмыс орнын жасау үшін келесі шаралар
жасалады:
- шағын және орташа кәсіпкерлікті қолдау;
- қоғамдық жұмыста тиімді пайдалану, жұмыспен қамту қызметінде тіркеуде
тұрғандарды;
- жұмысшыларды қайта мамандандыру;
- аудандарда жұмыспен қамту бюроларын кеңейту;
- бөлек азаматтарға жанұясын асырау үшін жер уачаскесімен қамтамасыз
ету.
Мемлекет жұмыссыздарға кепіл береді:
Сурет 2 Жұмыссыздарға мемлекеттен берілетін кепілдіктер
Бала дүниеге келгенде ең төменгі есептік көрсеткіштің 10 еселегі
мөлшерінде бір рет жәрдемақы төленеді. Қызметкерлерге әлеуметтік
жәрдемақыны жұмыс берушінің қаржысы есебінен төлеу тәртібі заңда
қарастырылған. Біздің елімізде Мүгедектігіне, асыраушысын жоғалтқан
жағдайда және жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы
Заң қабылданған.
Зейнетақымен қамтамасыз етудің құқықтық және әлеуметтік негіздері
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамтамасыз ету туралы Заңы арқылы реттеліп отырады. Қазақстан
Республикасының аумағында тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдардың, заңда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, республика
азаматтарымен бірдей зейнетақымен қамтамасыз етілуіне құқығы бар.
Зейнетақымен қамсыздандыру саласында мемлекеттік әлеуметтік
стандарттың сапасында мемлекеттік зейнетақының минималды мөлшері
бекітіледі. Зейнетақы жүйесінің маңызды элементтерінде мемлекеттік
реттеушілік сақталады.
1998 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасында зейнетақы
жүйесін реформалау жүзеге аса бастады. Азаматтарға зейнетақымен
қамсыздандырудың тең құқығын беру принциптеріне негізделген Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы ҚР Заңы (әрі қарай -
Заң) қабылданды.
Республикада 2006 жылдың соңына қарай Мемлекеттік зейнетақы төлеу
орталығынан зейнетақы алатындардың саны 1638,6 мыңнан астам болған.
Мемлекеттік базалық зейнетақылық төлемді 1660,2 мың адам алған.
Зейнетақының ең төменгі мөлшері 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап 6700
теңгені құраған. 2006 жылғы зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері - 9912
теңге. Зейнетақы төлемдерінің ең төменгі мөлшері базалық зейнетақы төлемін
есепке алғанда 9700 теңгені құраған. Зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері
базалық зейнетақыны есепке алғанда 12912 теңгені құраған.
Зейнетақы төлемдерінің мөлшері жыл сайын индекстеліп, көтеріліп
отырады. Зейнетақы төлемдерін бұрынғы еңбек өтіліне қарай дифференциалды
арттыру жүзеге асырылды, ол миллионнан астам адамды қамтыды. Күш
құрылымдары ардагерлерінің зейнетақылары да өсті. Елдегі барлық
зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер өз уақытында, ай сайын төленіп
тұрады.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауында зейнетақының мөлшерін бұрынғы
еңбек үлесіне сүйеніп анықтаған кезде әділдік орнату үшін зейнеттік
заңнамада көзделген зейнетақыны есептеу үшін ескерілетін табысты шектеу
2008 жылғы 1 қаңтардан бастап өзгереді, ол 15 мәрте айлық есептік
көрсеткіштен 25 мәртеге дейін арттырылады деп атап өтті. Бұл ретте ортақ
сипаттағы зейнетақының орташа мөлшері 13 604 теңгеге немесе 25%-ға дерлік
артады. Ортақ сипаттағы зейнетақының ең жоғары мөлшері 2008 жылы 21 713
теңгеге дейін, немесе 76%-ға өседі.
Сол сияқты Заңмен барлық жұмыс істеуші азаматтардың жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақылық жарналар аудару есебінен
зейнетақы жинақтарын құру құқығы бекітілген. Сонымен қатар, агенттердің
(жұмыс берушілердің) қызметкерлердің кірісінен ұсталатын міндетті
зейнетақылық жарналарды өз уақытында аудармау оқиғалары бар.
Заңның 22-бабына сәйкес агенттің міндетті зейнетақылық жарналарды,
сондай-ақ өсімдерді өз уақытында ұстауына (жазуына) және аударуына бақылау
салық органдарына жүктелген, соған байланысты осы мәселе бойынша
азаматтардың шағымдары мәлімдеушілерге заңнама нормаларын түсіндіре отырып,
тиісті органдарға жіберіледі.
Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауында ана мен баланы әлеуметтік
қорғауға ерекше мән бере отырып, Үкіметке 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап
баланың тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мөлшерін 34740
теңгеге дейін немесе 2 есе арттыруға тапсырма берді. Баланы бір жасқа
толғанға дейін күтуге төленетін ай сайынғы жәрдемақылар едәуір өсетін
болады. Жұмыс істейтін әйелдердің декреттік демалыста және бір жасқа
толғанға дейін нәресте күтімі жөніндегі демалыста жүрген кезінде
зейнетақылық жинақтаулары жүргізіле беретін болады.
1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Жерасты және ашық кен
жұмыстарында, еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда
істеген адамдарға берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақы туралы ҚР Заңында
белгіленген жұмыс өтілі бар азаматтар мемлекеттік арнайы жәрдемақы алуға
құқылы.
Мемлекеттік арнайы жәрдемақы алатындарға зейнет демалысы жасына жеткен
кезде аталған жәрдемақыны алу немесе зейнетақы заңнамасына сәйкес
зейнетақылық төлемдер тағайындау арасында таңдау жасау құқығы беріледі.
Қазақстан Республикасының Президентінің тапсырмасымен 2008 жылғы 1
қаңтардан бастап №2 Тізім бойынша 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін зиянды және
ауыр еңбек жағдайында өз өтілдерін өтеген адамдарға 8 айлық есепті
көрсеткіш мөлшерінде арнайы жәрдемақылар төленетін болады.
Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу
жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақылар туралы ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары,
шетелдіктер және Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ
адамдар мүгедектік бойынша, асыраушысынан айырылу бойынша және жасы бойынша
базалық мемлекеттік арнайы жәрдемақылар алуға құқылы.
Сонымен қатар, заңнамада белгіленген зейнет демалысы жасына толған
кезде мүгедекке мемлекеттік базалық зейнетақылық төлем тағайындалады.
Мемлекеттік арнайы жәрдемақы алатындардың орташа жылдық саны 645,5 мың
адамды құраған. Мемлекеттік арнайы жәрдемақының орташа мөлшері 7745 теңгені
құраған, оның ішінде мүгедектік бойынша - 8057 теңге, асыраушысынан айырылу
бойынша - 7369 теңге, жасы бойынша - 3990 теңге.
Қазақстандағы адамның құқықтары: қоғамдық пікір жобасы бойынша
әлеуметтанушылық зерттеулер нәтижелері бойынша сұрақ берілген
респонденттердің 63,2% азаматтардың әлеуметтік қамсыздандыру құқықтарын
қорғау саласындағы ахуалға оң баға бергені, 27,7% теріс баға бергені, 9,1%
жауап беруден қиналғаны анықталды. Алынған нәтижелер азаматтарды әлеуметтік
қамсыздандыру саласындағы ахуалдың, сондай-ақ азаматтардың әлеуметтік-
экономикалық құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттің қолданған шаралары
тиімділігінің жақсарғанын көрсетеді.
Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінің функциялары:
Сурет 3 Әлеуметтік қорғау жүйесінің функциялары
Мемлекеттік арнайы жәрдемақылар мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесіне кіреді және мүгедектікке, асыраушысынан айырылуына және жасына
байланысты оны алуға зәру азаматтарға мерзімді төленіп тұратын ақша
қаражаты болып табылады.
Жоғарыда аталған Заңға сәйкес мүгедектерге мүгедектік тобына және
сырқатының себептеріне қарай мүгедектігі бойынша базалық мемлекеттік арнайы
жәрдемақы тағайындалады, ол жұмыс өтіліне және орташа айлық табысына
тәуелсіз болады.
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы
ҚР Заңына сәйкес республикада міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі
енгізілген. Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізудің негізгі
мақсаты - әлеуметтік қатер тууы: жұмыс қабілетін жоғалту, асыраушысынан
айрылу және жұмыстан айрылу нәтижесінде жоғалтқан кіріс бөлігін өтеу болып
табылады.
Жұмыс істейтін азаматтардың әлеуметтік кепілдіктері мен қорғалуы үшін
негіз қалау және жұмыс берушілердің өндірістегі бақытсыздық жағдайларының
алдын алудағы, өндірістегі еңбек ету жағдайы мен қауіпсіздігін жақсарту
мәселелеріндегі, сондай-ақ заңды тұлғаның қызметін тоқтатқан жағдайда
қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу мәселесін
реттеудегі мүдделілігін арттыру мақсатында Қызметкер еңбек (қызмет)
мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшін
жұмыс берушiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру
туралы ҚР Заңы қабылданды.
Мүгедектерді әлеуметтік қорғаудың заңнамалық базасы 2005 жылғы 13
сәуірдегі Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы
ҚР Заңы (әрі қарай - Заң) мүгедектерді әлеуметтік қорғауды қамтамасыз
етудің, оларға өмір сүру мен қоғамға кірігудің тең мүмкіндіктерін құрудың
құқықтық, экономикалық және ұйымдық шарттарын анықтайды.
ҚР Үкіметінің 2010 жылғы 6 қаңтардағы №17 қаулысымен Заңның нормаларын
жүзеге асыру жөніндегі нақты іс-шаралар кешенін көздейтін Мүгедектерді
оңалтудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілген. Бағдарламаны
жүзеге асыруға мемлекеттік бюджеттен бөлінетін жалпы шығындар 25 345,5 млн.
теңге мөлшерінде, соның ішінде республикалық бюджеттен - 8 166,0 млн.
теңге, жергілікті бюджеттен - 17 179,5 млн. теңге көзделген.
Заңға сәйкес мүгедектерді жұмыспен қамту мақсатында жергілікті
атқарушы органдар мүгедектерге арналған жұмыс орындарының квотасын жалпы
жұмыс орындары санының 3% мөлшерінде белгілейді, жеке кәсіпкерлікті, шағын
және орта бизнесті дамыту арқылы қосымша жұмыс орындарын құрады, арнайы,
сондай-ақ әлеуметтік жұмыс орындарын құрады.
Алайда аталған жұмыстарды әкімдіктер нашар жүргізеді. Жергілікті
органдардың 2010 жылғы 4 тоқсандағы есебіне сәйкес жұмыспен қамтуға
жәрдемдесуді сұрап өтініш жасаған мүгедектер саны 2792 адамды құраған.
Олардың ішінде аталған кезеңде жұмыспен қамтылғандар 1661 адам (59,5%).
Мүгедектердің әлеуметтік-мәдени және көлік инфрақұрылымы объектілеріне
қол жеткізуімен байланысты құқықтары сақталмайды. Мүгедектердің әлеуметтік-
мәдени инфрақұрылым объектілеріне қол жеткізуін, шаруашылық жүргізуші
субъектілерде жұмыс істеуін және кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануын
қамтамасыз етуге бағытталған тең мүмкіндіктер саясатын іс жүзінде
ілгерілету мынандай шараларды жүргізуді талап етеді:
- арнайы құрылғылар, көмекші құралдар: пандустер, съездер, кең лифтілер,
қия жолдар жасау, оларды мүгедектер тұратын жерден бастаған жөн, сосын
қоғамдық сипаттағы барлық мекемелерге тарату қажет;
- мүгедектік түрлері әртүрлі адамдарға қол жетімді және арнайы жабдықталған
қоғамдық көліктің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
- мүгедектердің, әсіресе ауылды жерлерде тұратын мүмкіндігі шектеулі
балалардың, сондай-ақ мамандандырылған мекемелердегі ұсталатын балалардың
білім алуға жан-жақты қол жетуін қамтамасыз ету;
- халықты мүгедектік проблемалары бойынша ақпараттық ағарту;
- мүгедектерді жұмыс қамтитын мамандандырылған өндірістік кәсіпорындар үшін
кәсіпкерлік саласындағы барынша қолайлы режим қалыптастыру;
- мүгедектердің сұраныстары мен мүмкіндіктерін ескеретін икемді және
баламалы жұмыс істеу шартын енгізуге және реттеуге жағдай жасайтын шаралар
кешенін әзірлеу;
- мүгедектердің кәсіпкерлік қызметін шағын несиелер беру мен шағын және
орта бизнестің басқа да бағдарламаларын дамыту жолымен көтермелеу.
1.2 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау түрлері және ерекшеліктері
Көптеген елдерде әлеуметтік қорғау – бұл өз өмірінің жағдайын
қалыптастыруға (кәрілігі, денсаулық жағдайы асыраушысынан немесе жұмысынан
айрылуы және басқа да заңды негіздер) экономикалық белсенді бола алмау және
лайықты ақы төленетін жұмысы болмай, өзін тұрақты табыспен қамти алмайтын
азаматтардың нақты бір өмір сүру сапасы деңге-йіне және өмір сүруге қажетті
игіліктерге қол жеткізуін қамтамасыз етуге бағытталған жүйе. Қазақстан
тәуелсіздік алуымен толық ынтымақты, мемлекеттің жоғары деңгейде қатысуымен
және төменгі ынта принциптеріне басымдық беретін әлеуметтік қорғау жүйесін
қалыптастырды. Толықтай ынтымақты принципте мүгедектігі бо-йынша,
асыраушысынан айырылу жағдайына әлеуметтік қамсыздандыру, жұмыссыз
азаматтарды және жасына байланысты әлеуметтік қорғау ұйымдас-тырылды.
Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын азаматтар әлеуметтік
тәуекел туған жағдайда еңбек қызметіне қатысуы мен жарнасына байланыссыз
бірдей деңгейде мемлекеттік жәрдемақы алды. Сонымен қатар әлеуметтік
төлемдерді есептеу-дің экономикалық негізделген нормативтері мен еңбекақы
төлеу жүйесінің арасында өзара байланыс болмауына байланысты жұмыс істейтін
халықтың табыс деңгейі мен алатын әлеуметтік төлемдері арасындағы
адекваттық байланыс жоғалды. Жаңа тәуелсіз Қазақстанның тарихымен бірге
отандық әлеуметтік реформалар тарихы да басталды.
Қазақстанның даму стратегиясы – 2030 аясында Мемлекет басшысы:
мемлекеттің басты міндеті ол жұмыс істеу мүмкіндігі шектелген азаматтарға
көмектесу немесе бірдей табыс табуға жағдай жасау болып табылады. Мұндай
азаматтар-ға көмек – бұл мына сіздер мен біздердің азаматтық борышымыз,
ізгілікті іс және біздің қоғамның дәрежесінің кемелденгенін көрсетеді.
Мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау ол нысаналы әрі атау-лы сипат
алған жағдайда ғана нәтижелі болады. Мемлекет қоғамның осындай көмекке
шынында зәру мүшелерін қолдауға міндетті және сол үшін жа-уапкершілікті іс
жүзінде өзіне алып отыр, олар, ең алдымен: балалар, көп балалы аналар,
ардагерлер, мүгедектер, – деп атап көрсетті. Аз қамтылған отбасылары мен
азаматтарға жергілікті бюджет есебінен, сондай-ақ заңды және жеке тұлғалар
қаражатынан түрлі жәрдемдер көрсетіліп тұрады. Жыл басынан бергі кезеңде
аудан бойынша 230 жаңа жұмыс орны ашылып, жұмыспен қамту және әлеуметтік
бағдарламалар бөлімі арқылы 160 адам жұмысқа орналастырылды
ҚР тұрғындардың әлеметтік концепциясында жұмыс істеу қабілеттілігінен
айырылған және асырыушысынан айырылғандар, кәрі адамдар, аз
қамсыздандырылған топтарды әлеуметтік қорғау мәселелері жеке көтерілген.
Бұл концепцияда кедкйлікті азайтудың жолы ретінде жаңа жұмыс орнын құру
және жалақының деңгейін өсіру мәселесіне зор маңыз беріледі. Сонымен
қатар,адрестік өмек берудіңақшалай және натуралдық түрде боллатындығы
сипатталады. Натуралдық көмек тек қана жұмыс істеуге қабілетсіз топтарға
атап айтқанда балаларға, зейнеткерлерге, мүгедектерге көрсетіледі. Сонымен
қатар бұл құжатта үйі жоқ азаматтарға арналған үйлер ашу әлеуметтік
мейрамханалар ашу аз қамсыздандырылған топтарға асханалар ашу мәселесіде
қарастырылған. 2001 ж 10 шілдеде қабылданған ҚР мемлекеттік адрестік көмек
туралы заңында мемелекеттік адрестік көмек дегеніміз айлық орташа табыс
деңгейі облыстарда, Астана және Алматы қалаларында бекітілген кедейлік
шегін төмен азаматтарға отбасыларына мемлекеиттік ақшалай түрдегі төлемі.
Бұл Заңда мемлекет таратпаынан адрестік көмек көмек алуға құқығы бар
азаматтар ретінде оралмандар, босқындар статусы барлар, шетелдіктер
азаматтығы жоқ адамдар және табыс деңгейі кедейлік шегінен жоғары емес ҚР
–да тұрақты мекен етушілер есептеледі.
Мемлекеттік қызмет стандартында халыққа көрсетілетін әлеуметтік көмек
түрлері және осы көмектерді алу барысында құқықтарында ескере кеткен жөн:
1. Клиент осы стандарттың 11- тармағында айқындалған қажетті құжаттарды
тапсырған сәттен бастап мемелекеттік қызметті көрсету мерзімі
2. Тұрғылықты жері бойынша селолық округ әкіміне тапсырғанда жиырма екі
күннен аспайды
3. Өтініш берушінің тұрғылықты жері бойынша тіркелгенінін растайтын
құжаттың көшірмесі мекен жай анықтамасы не селолық немесе ауылдық
әкімдердің анықтамасы
4. Жұмыспен қамту жәрдемдесудің белсеңді шараларына қатысқан жағадайда
әлеуметтік келісімшарттың көшірмесі
Жұмыссыз адам жұмысқа, оның ішінде әлеуметтік жұмыс орнына немесе
қоғамдық жұмысқа орналасқан, кәсіби даярлауға, қайта даярлауға,
біліктілігін арттыруға жіберген күннен баста, ал қазақстан республикасының
еңбекке жарамды азаматтары жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысқан күнннен бастап атаулы әлеуметтік көмек қайта қалпына
келтіріледі.
Мемлекеттік қызмет көрсету тоқтата тұру үшін негіздемелер көзделмеген.
Қамқоршылыққа алынушының асырап- бағуға жеткілікті қаражат болмаған
кезде, қорғаншы және қамқоршы огандар оны асырап бағуға жәрдемақы
тағайындайды. Жетім баланы ата- анасыз қалған балаларды және ата – анасының
қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап бағуға арналған жәрдемақының
тағайындалуын және сәйкесінше жұмсалуын және қамқоршылыққа алынушының
пайдасына және асырап бағуына жұмсалатынын қамқоршылыққа алынушының
пайдасына және асырап бағуына жұмсалатының ескере отырып, аталаған
жәрдемақы түрі қамқоршлыққа алынушының жиынтық табысын кіреді деп
есептейміз. Осы орайда, мемлекеттік атаулы көмекке және 18 жасқа дейінгі
балаларға арналған жәрдемақыға үміткерлердің (отбасылық) жиынтық табысын
есептеу барысында қамқоршылыққа алынушының асырап бағуға арналған жәрдемақы
камқорлықтаға адамның жиынтық бағсын есептеу кезінде ескеріледі. Атаулы
әлеуметтік көмек сұрап өтініш жазған тұлғалардың материалдық жағдайына
қарап тексеру жүргізетін арнайы комиссиялар тағайындалады.
Орталық ақарушы орган- халыққа әлеуметтік көмек тағайындауға көмектеседі.
Комиссияның міндетті мен функциялары: негізгі міндетті уәкілетті органға
ауылдық жерлерде кент, ауыл село халыққа мемелекеттік атаулы көмек көрсету
оның атаулылығын жоғарлату жөніндегі қызметіне ықпал ету болып табылады.
Функцияларына Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңамасымен
белгіленген мерзімінде отбасының ересек мүшесіне қатысуменАтаулы әлеуметтік
көмекті тағайындаға өтініш жасаған тұлғаларды материалдық жағдайына тексеру
жүргізу. Атаулы әлеуметтік көмекті тағайындау өтініш жасаған тұлғаның
материалдық жағдайын тесеру жүргізу актісін жасау. Берілген құжаттардың
және немесе тексеру қортындысын негізінде мемлекеттік атаулы көмек беру
қажеттілігі немесе қажет еместігін туралы қорытынды дайындау жатады.
Мемлекеттік атаулы көмек- жан басына шаққандыһағы орташа айлық
табысты облыстарды Астана және Алматы қалаларында белгіленген кедейлік
шегінен төмен адамдарға мемелекеттік көмек ақшалай нысанда берілетін төлем.
Жиынтық табыс- атаулы әлеуметтік көмек тағайындау кезінде ескерілетін табыс
түрлерінің сомасы.
Жан басына шаққандағы орташа табыс – отбасының жиынтық табысының айына
тобасының әр бүр мүшесіне келетін табыс сомасы.
Уәкілеті орган- атаулы әлеуметттік көмекті тағайындау жүзеге асыратын
жергілікті аудандық, қалалық, селолық, атқарушы органы құрылымдық
бөлімшесі.
Учаскелік комиссиясы- атаулы әлеуметтік көмек сұраған тұлғалардың
материалдық жағдайын тексеру жүргізу үшін тиісті әкімшілік аумақтық бірлік
әкімдерінің шешімдерімен құрылатын арнайы комиссия.
Қорғау саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ететін
мемелекеттік орган. Тағы бір тоқталып ескере кетеетініміз атаулы
әлеуметтік көмек алу құқығы жан басына шаққандағы орташа табысы келдейлік
шегінен аспайтын Қазақстан респуликаы азаматарының, оралмандардың, босқын
статусқа ие болған адамдардың шетелдіктердің, қазақстан респуликасында
тұруға ыхтиярхаты бар және тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдардың
атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар. Атаулы әлеуметтік көмек алуға
мынадай өтініштер бере алады:
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесі
Халықты әлеуметтік қорғау мәселесін әр мелекет өзінің әлеуметтік-
экономикалық мүмкіндігінің шеңберінде шешеді. Әр аймақтық бөлініске сай әр
мемлекеттің әлеуметтік саясатты жүргізудің өзіндік үлгілері болады.
Мәселен, Ұлыбритания, Жапония, Канада, Жерорта теңізі және т.б. елдерінің
әлеуметтік қорғау үлгілері сияқты Қазақстанның да өз үлгісі бар. Атаулы
әлеуметтік көмек жәрдемақы төлемдерінің 4 түрін қамтиды:тұрғын үймен
қамтамасыз ету;кедейлік шегіне дейінгі жандарға қаржылай көмек көрсету;4
балалы және 7 жасқа дейінгі балалары бар жұмыс істемейтін аналарға
көмек;үйде оқытылып, тәрбиленетін мүгедек-балаларға [12]. БҰҰ ның
мәліметінше дүние жүзінде халықтың он пайызы, яғни алты жүз миллионнан
астам адам мүгедек болса, Қазақстандағы бұл көрсеткіш төрт жүз мың адам,
яғни халықтың үш пайызын құрап отыр.
Реформалау мүмкіндіктерінің дәлізі бұрынғы кеңестік нормалармен берілген
болатын. Нарыққа өту, ел халқының едәуір бөлігінің, әсіресе,
жұмыссыздардың, зейнеткерлердің, балалы отбасылардың өмір сүру жағдайының
нашарлауы әрбір адам-ға лайықты өмір сүру деңгейін кепілдендірген бұрын-ғы
әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің қабілетсіздігін көрсетті. Сондықтан
әлеуметтік қамсыздандыру саласын реформалау және заңнаманы толықтай жаңарту
уақыт талабы болды. Осы кезеңде мемлекеттік әлеуметтік саясат зейнеткерлер
мен халықтың басқа да әлеуметтік әлсіз топтарының жағдайларын жақсартуға
бағытталды.
Айта кетерлік жәйт, Қазақстан құқықтық база, экономика, барлық
бағыттағы социумның қалыптасуы жолында аса қиын жолдан өтті. Міндетті
әлеуметтік сақтандыру әлеуметтік қамсыздандырудың басты бағытының бірі
болып табылады. Әлемдік қауымдастықтағы көптеген дамыған елдерде әлеуметтік
сақтандырудың қаржылық тетіктері мемлекеттік бюджеттен жеке өзін-өзі
басқару принципін, сонымен қатар ұзақ мерзімді перспективада қаржылық
қамсыздандырудың теңгерімділігін қолдау мақсатында актуарлық есептеу
тәсілдерін қолданады.
Сонымен бірге оларды ұйымдастыруда қорлар түрлерінің көптігіне
қарамастан екі түрге бірігеді:
- әлеуметтік сақтандырудағы қаржы ағындары арнайы мемлекеттік
орталықтандырылған бюджеттен тыс қорлардың көмегімен ұйымдастырылады
(Бельгия, Греция, Испания, Финляндия);
- қаржы ағындары мемлекеттің бақылауымен өзара сақтандыру ұйымдары
түрінде ұйымдастырылады (Австрия, Германия, Франция, Нидерланды,
Жапония).
Қазақстан – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің аумағындағы жаңа
туған баладан жасы келген адамдарға дейін қатысатын, елдегі халықты
әлеуметтік қорғаудың көп деңгейлі жүйесіне жоспарлы түрде көшуді бастаған
бірінші мемлекет. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің құрамында жұмыс
істейтін халық – кәрі адамдардың, аз қамтылғандардың, мүгедектердің алдында
жауапты болатын ынтымақты жүйенің элементтері бар. Сонымен бірге елдегі
жұмыс істейтін халық жинақтаушы зейнетақы жүйесіне белсене қатысады,
өздеріне лайықты кәрілікке қаржы жинайды.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы заңға сәйкес жан басына
шаққанда өңірлерде белгіленген кедейлік деңгейінен төмен орташа табыс
алатын халықтың бәрі атаулы көмекпен қамтылады. Негізінен олар кәмелетке
толмаған балалары, жұмыссыздары, мүгедектері бар отбасылар. Кедейлік шегі
мен ең төменгі күнкөріс деңгейі өңірлер бойынша сараланатындықтан, заң
әрбір отбасының табысын нақтылауға мүмкіндік береді. Азаматтардың қайда
тұратынына қарамастан, өздерін отбасында жан басына шаққанда кедейлік шегі
деңгейінде орташа табыспен қамтамасыз ететіндей әлеуметтік көмек алады.
Мысалы, жергілікті бюджеттерде табысы аз отбасыларының 18 жасқа дейінгі
балаларына мемлекеттік жәрдемақылар төлеу қарастырылған. Заңға сәйкес,
жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі өкілетті органдарда тіркелмеген енбек
жасындағы жұмыссыздардың әлеуметтік көмек алуға құқылары жок. Мүгедектер,
айдан астам уақыт стационарлық емдеуде жатқан адамдар, 1 және 2 топтағы
мүгедектерге, жасы 80-нен асқан кісілерге, 7 жасқа дейінгі балаларға күтім
жасаумен айналысатын азаматтар, оқушылар мен студенттер бұл санатқа
жатпайды. Сонымен бірге, жұмыспен қамту органдарына өтініш берген жағдайда,
еңбекке жарамды адамдарға лайықты жұмыс немесе қоғамдық жұмыстарға қатысу
ұсынылады. Бұл жұмыстардан бас тартқан жағдайда олар алты ай мерзімге дейін
атаулы әлеуметтік көмек алу құқығынан айырылады. Заңда атаулы көмек
тағайындату үшін өтініш білдірудегі рәсімдер жеңілдетілген.
Бұл бағыт бойынша қаржыландыру: 1,6 тармақтар шаруашылық жүргізуші
субъектілердің жұмыс берушілердің қаражаттары есебінен, 2,3,4,5 тармақтар
жергілікті бюджеттердің есебінен жүзеге асырылады.
Әлеуметтік көмек бойынша төлемақылар мыналарды кіріктіреді:
а) отбасының жиынтық табысын ескере отырып тағайындалатын, балалы
отбастарына жәрдемақы (18 жасқа дейінгі балаларға);
ә) балалары бар мерзімділік қызметтің әскери қызметшілерінің отбасына
жәрдемақы;
б) мүгедек - балалары бар отбасыларына жәрдемақы;
в) ВИЧ - инфекцияланған балалар мен ересектерге жәрдемақы;
г) әкелері алимент төлеуден жалтарынған балаларға уақытша жәрдемақы;
д) 4 және одан көп 7 жасқа дейін жастағы балалары бар жұмыссыз аналарға
жәрдемақы және т.б.
Қазақстанда мынадай жәрдемақылар төленеді:
Сурет 4 Төленетін жәрдемақылардың түрлері
Әлеуметтік қорғау жүйесімен сондай-ақ мыналар қарастырылған:
- отбасының жиынтық табыстарын ескере отырып тағайындалатын тұрғын үй
жәрдемақысы;
- тұрғын үй-коммуналдық қызметтерді, отынды, көлікті, соғыс және еңбек
ардагерлеріне, табысы аз зейнеткерлерге және басқаларға медициналық
қызмет көрсету жеңілдіктерінің жүйесі;
- қарттарға, мүгедектерге, үйсіздерге және ауру балаларға арналған
мекемелерді ұстау;
- оралмандарды тарихи отанына қоныстандыру және әлеуметтік қорғау.
Табысы екі айлық есептік көрсеткіштен артық емес жұмыссыздарға материалдық
көмек белгіленген.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекті тағайындау мемелекеттік қызмет
стандартында:
1. Тұтынушы осы стандарттың 11- тармағында айқындалған қажетті құжаттарды
тапсырған сәттен бастап мемелекеттік қызметті көрсету мерзімі.
2. Тұрғылықты жері бойынша селолық округ әкіміне тапсырғанда жиырма екі
күннен аспайды.
3. Өтініш берушінің тұрғылықты жері бойынша тіркелгенінін растайтын
құжаттың көшірмесі мекен жай анықтамасы не селолық немесе ауылдық
әкімдердің анықтамасы.
4. Жұмыспен қамту жәрдемдесудің белсеңді шараларына қатысқан жағадайда
әлеуметтік келісімшарттың көшірмесі.
5. Мүгедектерді және стационарлық емделуде бір айдан астам уақыт кезінде
болатын адамдарды күндізгі оқу нысанында оқитын оқушыларды,
студентерді, оқушыларды, тыңдаушыларды, курсанттармен магистранттарды,
сондай – ақ 1 және 2-ші топтағы мүгедектерді сексен жастан асқан
адамдарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғаудың 6
теориялық негіздері
1.1 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау жүйесі туралы жалпы 6
түсінік
1.2 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау түрлері және 17
ерекшеліктері
1.3 Қазақстан Республикасында аз қамтамасыз етілген халықты 27
әлеуметтік қорғау жүйесінің қалыптасуы мен дамуы
2 Бурабай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар 32
бөлімінің әлеуметтік және әлеуметтік қамтамасыз ету қызметін талдау
2.1 Бурабай ауданын жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарлар бөліміне32
сипаттама
2.2 Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған халықтың экономикалық 38
жағдайына талдау жасау
2.3 Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған халықтармен жұмыс нәтежесі 46
3 Бурабай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар 51
бөлімі аз қамтылған халықтарды әлеуметтік қорғауға арналған
экперементтік бағдарлама
3.1 Аз қамтамасыздандырылған азаматтарды әлеуметтік қорғауға арналған
жобалық ұсыныс 51
Қорытынды 59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан
Республикасындағы әлеуметтік сипаттағы аз қамтылған халықты әлеуметтік
қамтамасыз ету мәселелерінің жалпы теориялық негіздері, саяси институттар
мен үрдістерде алатын орны теориялық әдіснамалық тұрғыдан зерттеліп,
әлеуметті-экономикалық талдауға ұмтылыс жасалды. Қазіргі кезде Қазақстан
Республикасында аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау және қолдау
проблемаларының деңгейін айқындауға, олардың шешу жолдарымен негізі
бағыттарын анықтауға бірқатар көңіл бөлінді.
Әлеуметтік саясаттың тиімділігінің критерилеріне мемлекеттің экономикалық
дамыту деңгейі тұрғындардың табысына байланысты теңсіздіктің өсуі немесе
төмендеуі, жұмыс күшінің мобильділігінің жоғары не төменгі, зейнеткерлер
жағдайының жақсаруы не төмендеуі жатады. Осы критеридің жиынтығы Қазақстан
азаматтарының өмір сүру деңгейінің не өскенін, не құлдырығанын көрсетеді.
Сондықтан да мемлекеттік саясатының міндеті тек қана экономикалық
көрсеткіштерді ғана жақсарту емес, қазіргі заманға сәйкес тұрғындарды
әлеметтік қорғау жүйесінің болуында. Әлеуметтік қорғау дегеніміз
азаматтардың өмірлік қажетті қорларға қол жеткізудің белгілі деңгейін және
жағдайларында денсаулық жағдайына, асыраушысына не жұмысынан айырылуына
байланысты экономикалық белсенді және ақылы еңбекке қатысу арқылы өзін
табыспен қамтамасыз етуге бағытталған жүйе.
Сол себепті дипломдық жұмыстың тақырыбында қарастырылатын мәселелер
еліміздің әлеуметтік саясатын шешу барысында өте өзекті мәселелердің бірі
деп қарастыруға болады. Біздің қоршаған ортада болып жатқан әлеуметтік
мәселелер осы негізгі теориялардың барысында реттеледі және өзінің негізгі
оңтайлы шешімін табады. Әлеуметтік құбылыстар мен нақты әлеуметтік жағдайды
талдау, бағалай білу, әлеуметтік проблемаларды тиімді шешу жолдары мен
тәсілдері білікті түрде анықтау осы әлеуметтік жұмыс теориясында алатын
орны орасан зор.
Осылайша, қазіргі уақытта Қазақстанда әлеуметтік жұмыстың даму болашағын
жүйелі зерттеу өзекті және ерекше маңызды міндет болып келеді, бұл міндетті
жүзеге асыруда аз қамтылған азаматтармен әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік
қорғау үлкен роль атқарады, осы жағдай дипломдық жұмыстың тақырыбын
таңдауды анықтады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты аз қамтылған
халықтың өзекті мәселелерін зерттеу арқылы, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік қорғау заңының негізгі қағидаларын қарастыру және жетілдіру
жолдарын зерттеу.
Осы қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай келесі міндеттер
қарастырылуы қажет:
- Қазақстан Республикасында аз қамтамасыз етілген халықты әлеуметтік
қорғау жүйесінің қалыптасуы мен дамуын зерттеу;
- Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар
бөлімінің қаржылық экономикалық қызметін талдау;
- Аз қамтылған халықтарға арналған экперементтік бағдарлама жасау.
Мәселені зерттеу дәрежесі: Қазақстанда әлеуметтік қызметтің қазіргі
жағдайын зерттеуге әлеуметтік, экономика, облысындағы зерттеушілердің
еңбектері қолданылды. Бұл дипломдық жұмыс зерттеуі негізінен әлеуметтік
мәселесімен арнайы айналысатын шетелдiк және отандық зерттеушілердің
жұмыстарына сүйенеді, атап айтқанда: Холостова Е.А.; Курбатова ; Павленок
П.Д.; Фирсов М.В.; Студенова Е.Г.; Агафонов А.Н.; Меңлібаев Қ.Н.; және т.б.
авторлардың еңбектері таңдалған тақырып бойынша зерттеушімен жеке ғылыми
ізденісті өткізу үшін негіз болды.
Зерттеу объектісі Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік
бағдарламалар бөлімі болып табылады.
Зерттеу пәні Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықты әлеуметтік
қорғау мәселелерінің жайы және оны реттеудің жолдарын көрсету.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы. Жұмыстың жаңашылдығы ең алдымен Қазақстанда
әлеуметтік саланың қазіргі жағдайына, даму перспективасына жаңа жолмен
кешенді зерттеу жүргізілді. Қазақстанда әлеуметтік қорғау тұжырымдамасының
тиімділігін арттыру, дамуы ісінде тәжірибені жүзеге асыру үшін нақты
қорытындылар және ұсыныстар жасалған. Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылығын
шарттайтын көбіне нәтижелер қатарына келесілерді жатқызуға болады:
- Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар
бөлімінің әлеуметтік және әлеуметтік қамтамасыз ету қызметін талдау
нәтижесі;
- Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған халықтармен жұмыс нәтежесі;
- берілген бағдарлама Бурабай ауданы бойынша аз қамтылған әлеуметтік
қамтамасыз ету қызметін жақсартуға мүмкіндік береді.
Дипломның теориялық және әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың теориялық-
әдістемелік негізін экономика және әлеуметтік сала облысындағы отандық
және шетелдік ғылыми әдебиеттер және диплом тақырыбына қатысты кезеңдік
басылымдар мәліметтері құрайды. Материалды өндеу барысында логикалық,
салыстырушылық, жүйелік және статистикалық талдаудың әдістері қолданылды.
Зерттеудің нормативті – құқықтық базасын әлеуметтік жұмысқа және әлеуметтік
іс - әрекетке қатысты мемлекеттік құқықтық нормативтік актілер, мемлекеттік
бағдарламалар және Қазақстан Республикасының Президенттің, Үкіметтің және
әлеуметтік жұмыста реттеушілік іс - әрекетпен айналысатын жергілікті
мемлекеттік билік органдардың басқа да іс –жүзіндегі құжаттары;
дипломдық жұмыстың ақпараттық базасын Қазақстан Республикасының Еңбек және
халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің жастар саясатын дамыту стратегиясы
департаментінің, статистика бойынша Қазақстан Республикасы Агенттігінің
материалдары құрайды.
- Жазылған жұмыс зерттеушілердің сапасымен нормативті құжаттарымен,
Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі
есебімен, сонымен қатар, оқытылатын мамандықтардың материалдарымен
қамтамасыздандырылды.
Жұмыстың ғылыми – тәжірибелік құндылығы алынған ғылыми нәтижелерді
келесі бағыттар бойынша қолдануға болады:
- Аз қамтамасыздандырылған азаматтарды әлеуметтік қорғауға арналған
жобалық ұсыныс ұсынылды.
- дипломдық жұмыстың ұсыныстарын Бурайбай ауданының жұмыспен қамту және
әлеуметтік бағдарламалар бөлімі аз қамтылған халықтарды әлеуметтік
қорғауда жұмыс жүргізгенде практикалық түрде қолдана алады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
ұсыныстар мен пікірлердің қорытындысынан және қолданылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1 Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғаудың
теориялық негіздері
1.1 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау жүйесі туралы жалпы түсінік
Халықты әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік қорғау мемлекеттің
әлеуметтік саясатының басты басымдықтарының бірі болған және болып қала
береді, ол халықтың әл-ауқатын әлеуметтік қамсыздандырудың көпдеңгейлі
жүйесін, міндетті әлеуметтік сақтандыруды, кедейлікті төмендету тетіктерін,
халықтың әлеуметтік жағынан алғанда осал топтарын әлеуметтік қолдауды
енгізу жолымен көтеруге бағытталған.
Әлеуметтік қамсыздандыру дегеніміз — қартайған және еңбекке қабілетсіз
азаматтарды, сондай-ақ балалы отбасыларды қамтамасыз ету және оларға қызмет
көрсету жүйесі. Мемлекет тұрмысы нашар азаматтарды әлеуметтік қорғау
жөнінде де шаралар ұолданады. Адамның әлеуметтік құқығы дегеніміз —
адамдардың белгілі бір жағдайларда мемлекеттен материалдық игіліктер алуына
мүмкіндіктер беретін олардың конституциялық құқықтарының жиынтығы.
Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі зейнетақы жүйесін, мүгедектік пайда
болған кездегі, асыраушысынан айырылған жағдай бойынша, жасы бойынша
әлеуметтік қамсыздандыруды, әлеуметтік көмек көрсету жүйесі мен әлеуметтік
қызмет көрсетулер жүйесін қамтиды. Оның қатысушылары арасындағы
ынтымақтастықсыз қамсыздандырудың жалғыз түрі жинақтаушы зейнетақылық жүйе
болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес азаматқа ауырған,
мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңлы
негіздер, бойынша жалақы мен зейнетақының аз мөлшері, жасының жетуіне
байланысты әлеуметтік жағынан қамсыздандырылуына кепілдік беріледі.
Әлеуметтік қорғау — бұл өмірлік қажетті игіліктердің белгілі бір
деңгейін (қарттық, денсаулық жағдайына, асыраушысынан немесе жұмысынан
айырылуына және басқа да заңды негіздерге байланысты экономикалық
белсенділік көрсете алмайтын) және тиісті ақы төленетін еңбекке қатысу
арқылы өзін қамтамасыз ете алмайтын азаматтарға белгілі бір жақсы тұрмыс
деңгейін қамтамасыз ету шараларының жүйесі. Жалпы науқастарға уақытша
еңбекке жарамсыз болып қалғанда әлеуметтік жәрдемақы тағайындалады.
Әлеуметтік жәрдемақылар, сондай-ақ жүктілікке және бала тууға байланысты,
тікелей перзентханадан бала асырап алған әйелдерге (еркектерге)
тағайындалады. Бұл жағдайда әлеуметтік жәрдемақы бала асырап алған күннен
бастап баланың туғанына 56 күн өткенге дейінгі барлық кезеңге
тағайындалады.
Әлеуметтік жұмыстың және әлеуметтік саясаттың басты субъектісі ретінде
мемлекет қоғамда нарықтық қатынастардың басты әлеуметтік қорғау
функцияларын өзіне алады. Негізгі әлеуметтік кепілдіктер ҚР
конституциясында бекітілген және әлеуметтік саясатта расталған.
Мемлекеттік әлеуметтік қорғау жүйесінде екі негізгі функция
қарастырылыды: әлеуметтік төлемдер және мүгедектерге, жалғыз басты
адамдарға, қарттарға әлеуметтік қызмет көрсету жүйесі, әлеуметтік
қайырымдылық және қоғамдағы әлеуметтік сезімтал мүщелеріне мемлекеттің
қамқорлығы принципіне негізделген. Сонымен қатар, әлеуметтік қорғау
тұрғындардың барлық категорияларына әлеуметтік кепілдіктер жүйесінен
таралуы керек. Әлеуметтік қорғау – келеңсіз жағдайлардың әсерінен (қарттық,
денсаулық жағдайы, асыраушысынан немесе жұмысынан айырылу) экономикалық
белсенді және лайықты төленетін еңбекке қатысу жолымен өзін кіріспен
қамтамасыз ете алмайтын азаматтардың жеткілікті әл-ауқаты деңгейі мен
өмірлік қажетті игіліктеріне қол жеткізу мүмкіншілігін қамтамасыз ететін
жүйе. Әлеуметтік қорғау жүйесінің көрсеткіштері елеулі дәрежеде
мемлекеттің экономикалық дамуы деңгейімен өлшенеді. 2010 жылға мемлекеттік
атаулы әлеуметтік көмек алушыларға республикалық және жергілікті бюджеттен
175,8 млн.теңге қаржы бөлінген болса, оның 51,7 млн.теңгесі республикалық
бюджеттен, 124,0 млн.теңгесі жергілікті бюджеттен төленді. Диаграмма қою
Жалпы алғанда, Қазақстанда азаматтардың әлеуметтік әл-ауқаты
жақсарып, халықтың табысы мен еңбекақылары артуда. 2011 жылы әлеуметтік
қамтамасыз ету мен әлеуметтік көмекке жұмсалған мемлекет шығыны 1 трлн.
75,4 млрд. теңгені құрайды, бұл 2007 жылдағы көрсеткішпен салыстырғанда 2,3
есеге көп. Еліміздегі халықты әлеуметтік қорғау жүйесі халықаралық
әлеуметтік қамсыздандыру ұйымдарының ұсыныстары мен ұстанымдарына толық
сәйкес келеді. Қазақстан Республикасының аз қамтылған халықтарына
әлеуметтік көмек көрсету түрлері әр түрлі міндетті әлеуметтік сақтандыру
жүйесі бойынша төлемдер: еңбек етуге қабілетсіз болған жағдайда,
асыраушысынан айрылу жағдайында, жұмысынан айрылу жағдайында және қосымша,
жұмыс беруші жауапкершілігімен сақтандыру. Осының аясында жыл сайын үкімет
пен министрлікте ауқымды бағдарламалар қабылданып, іс-шаралар жоспары
бекітіледі. Елдегі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін одан әрі жетілдіру
“Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасында (2001
жыл) белгіленген, онда әлеуметтік қорғаудың негізгі салалары:
1) мемлекеттік жәрдемдер;
2) міндетті әлеуметтік сақтандыру;
3) жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру;
4) әлеуметтік көмек көзделген.
Бүгінде қазақстандықтардың табысы айтарлықтай артқан. Ең төменгі күн
көріс деңгейінен төмен табыс табатын халық үлесі 2010 жылы 6,5 пайызға
дейін азайды. Қазақстанда әлеуметтік қамсыздандырудың үш деңгейлі жүйесі
құрылды:
Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасының Конституциясы
кепілдендірген әлеуметтік төлемдер, яғни барлық азаматтарға қоғамның
дамуына азаматтың қосқан жеке үлесін есепке алмай бірдей деңгейдегі
төлемдер (базалық зейнетақы төлемі, мемлекеттік жәрдемдер, баланың дүниеге
келуіне біржолғы төлем).
Екінші деңгей – жұмыс өтілі мен еңбекке ақы төлеу мөлшеріне қарай
жалпыға бірдей зейнетақы, міндетті зейнетақы жарналары мен әлеуметтік
сақтандыру аударымдары есебінен әлеуметтік төлемдер, яғни, азаматтарды
олардың қоғамды дамытуға жеке қосқан үлесін есепке ала отырып, қосымша
әлеуметтік қамсыздандыру.
Үшінші деңгей – халықтың ерікті немесе кәсіби жинақтау жарналары
есебінен әлеуметтік төлемдер.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2011
жылдың 1 желтоқсанындағы жағдайға сәйкес, кедейлік шегінен төмен кірісі бар
137,4 мың қазақстандыққа 2,3 млрд. теңге көлемінде атаулы әлеуметтік көмек
көрсетілді. Азаматтардың әлеуметтік әл-ауқатын арттыру бойынша жүргізілген
іс-шаралар арқасында, бүгінгі таңда өткен жылдың сәйкес кезеңімен
салыстырғанда бұл көрсеткіштер тиісінше 28,9 және 11,1 пайызға төмендеген.
Мемлекетіміздің басшысы Н.Ә Назарбаев айтқандай халқымыздың әл –ауқатын
жақсару біздің ең басты масаттарымыздың бірі деп атап кеткен. Аз қамтамасыз
етілген халықтардың жағдайын жақсарту яғни, әлеуметтік қолдау көрсету
туралы мемлекеттік атаулы көмек көрсету туралы заңы Қазақстан
Республикасында 2001ж 17-ші шілдеде қабылданды. Жалпы әлеуметтік қорғау
дегеніміз жағдайы нашар азаматтардың өмірлік мәселелері мен жағдайларында,
денсаулық жағдайына, экономикалык белсенділігінің төмендігіне
асыраушысынан не жұмысынан айырылуына байланысты әлеуметтік көмектермен
қамтамасыз етуге бағытталған жүйе. Бұл жүйе 4 элементтерден тұрады:
• мемлекеттік жәрдемақылар
• мемлекеттік түрдегі әлеуметтік сақтандыру
• жинақталған зейнетақылармен қамтамасыз ету
әлеуметтік көмектер Бұл қызметті мемлекеттік мемлекеттік емес жүйедегі
мекемелер атқарады. әлеуметтік қызмет 2 бағытта өткізіледі:
• Әлеуметтік қорғау.
• Әлеуметтік жәрдем.
Әлеуметтік қорғауды ұйымдастырумен 1996 жылы Президент жарлығымен
құрылған Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі айналысады.
Тәуелсіз Қазақстанның халықты әлеуметтік қорғаудың өзіндік құрылымы 1999
жылдардан қалыптасты. 2001 жылы 27 маусымды Халықты әлеуметтік қорғаудың
концепциясы қабылданды. Бұл маңызды құжат мемлекетте әлеуметтік сақтандыру
жүйесінің енгізілуімен ерекшеленеді. Сонымен бірге құжат бойынша халықты
әлеуметтік қорғау үш деңгейде жүзеге асады. Олар: базалық, мемлекеттік
бюджет есебінен төлемдер: зейнетақы төлемдері, мүгедектік бойынша төлемдер,
асыраушысынан айрылуына байланысты төлемдер, әлеуметтік қорғау мекемелері
бойынша әлеуметтік көмек көрсету, мекен-жайлық әлеуметтік көмектер.
Қалада халықтың әлеуметтік қауқарсыз топтары, оның ішінде ең төмен күнкөріс
деңгейінен төмен табысы бар аз қамтылған азаматтардың өмір сүру деңгейін
арттыруға бағытталған үлкен жұмыс жүргізіледі. 2011 жылы әлеуметтік
көмекпен 62 мыңнан астам адам қамтылды.
Қоғамның тағы да бір әлжуаз таптарына арналған мемлекет тарапынан
жасалынатын қолдаулар жүйесі көрсетілген. 2008 жылғы қазанда Қазақстан
Республикасы бойынша орта есеппен халықтың жан басына шаққандағы
күнкөрістің ең төменгі деңгейінің шамасы 13371 теңгені құрады
Ең төменгі күнкөріс деңгейі – мөлшері бойынша ең төменгі тұтыну қоржынының
құнына тең, бір адамға қажетті ең төменгі ақшалай табыс. Ең төменгі тұтыну
қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің,
тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең
төменгі жиынтығы болып табылады. Ол азық-түлік қоржынынан және азық-түлік
емес тауарлар мен ақылы қызметтреге жұмсалатын шығыстардың бекітілген
үлесінен тұрады. Күнкөрістің ең төменгі деңгейін есептеуге арналған аз
тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге
жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төменгі тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық
мөлшерінде белгіленген. ҚР Үкіметі Мемлекет басшысы тапсырмасы бойынша
әзірленген Халықты жұмыспен қамту бағдарламасын іске асыруға кіріседі.
Әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік шаралары Қазақстанда кедейлікті 8,2-ден 6%
дейін төмендетуге мүмкіндік береді, жұмыссыздық деңгейі 5,5% пайыздан
аспайтын болады. Жұмыспен қамту бағдарламасын іске асыруға пилоттық
тәртіпте республикалық бюджеттен 40 миллиард теңге бөлінеді. Сонымен қатар
жергілікті телеарнада аумақтық орталықтың демеушілердің көмегімен кемтар
балаларға және жалғыз басты қарттарға, мүгедектерге әлеуметтік көмек
көрсету жұмыстары туралы 9 бейнематериал жұртшылық назарына ұсынылды.
Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек тағайындау мемлекеттiк қызмет
стандартына (бұдан әрi – стандарт) 1-қосымшада көрсетiлген Қазақстан
Республикасының қалаларының жұмыспен қамту және әлеуметтiк бағдарламалар
басқармалары, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың жұмыспен қамту
және әлеуметтiк бағдарламалар бөлiмдерi (бұдан әрi – уәкiлеттi орган)
көрсетедi. Тұрғылықты жерi бойынша уәкiлеттi орган болмаса, өтiнiш берушi
мемлекеттiк қызмет алу үшiн кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округтiң
әкiмiне (бұдан әрi – ауылдық округтiң әкiмi) өтiнiш жасайды.
Көрсетiлетiн мемлекеттiк қызмет нысаны: iшiнара автоматтандырылған.
Мемлекеттiк қызмет Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек туралы 2001 жылғы
17 шiлдедегi Қазақстан Республикасы Заңының 2-бабы 1-тармағының және
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2001 жылғы 24 желтоқсандағы № 1685
қаулысымен бекiтiлген Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек тағайындау және
төлеу ережесiнiң 2-тарауының, Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек алуға
үмiткер адамның (отбасының) жиынтық табысын есептеудiң ережесiн бекiту
туралы Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау
министрiнiң 2009 жылғы 28 шiлдедегi № 237-ө бұйрығының негiзiнде
көрсетiледi.
4. Мемлекеттiк қызмет туралы толық ақпарат Қазақстан Республикасы
Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгiнiң http:www.enbek.gov.kz
интернет-ресурсында, уәкiлеттi органның, ауылдық округ әкiмiнiң
стендiлерiнде, ресми ақпарат көздерiнде орналастырылады.
5. Көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтiң нәтижесi тұтынушыға мемлекеттiк
атаулы әлеуметтiк көмектi тағайындау туралы хабарлама не қызмет көрсетуден
бас тарту туралы қағаз жеткiзгiштегi дәлелдi жауап болып табылады.
6. Мемлекеттiк қызмет жеке тұлғаларға: жан басына шаққандағы орташа
табысы кедейлiк шегiнен аспайтын Қазақстан Республикасының азаматтарына,
оралмандарға, босқындарға, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын
шетелдiктерге және азаматтығы жоқ адамдарға (бұдан әрi тұтынушыларға)
көрсетiледi.
7. Мемлекеттiк қызметтi көрсету мерзiмдерi:
1) тұтынушы осы стандарттың 11-тармағында айқындалған қажеттi құжаттарды
тапсырған сәттен бастап мемлекеттiк қызметтi көрсету мерзiмi:
уәкiлеттi органға – он күнтiзбелiк күн iшiнде;
тұрғылықты жерi бойынша ауылдық округ әкiмiне – отыз күнтiзбелiк күннен
аспайды;
2) тұтынушы өтiнiш берген күнi сол жерде көрсетiлетiн мемлекеттiк
қызметтi алғанға дейiн кезекте күтудiң ең жоғары шектi уақыты бiр өтiнiш
берушiге қызмет көрсетуге 15 минуттан есептегенде кезектегi адамдардың
санына байланысты болады;
3) тұтынушы өтiнiш берген күнi сол жерде көрсетiлетiн мемлекеттiк
қызметтi алушыға қызмет көрсетудiң ең ұзақ шектi уақыты – 15 минуттан
аспайды. Уәкiлеттi органның және ауылдық округ әкiмiнiң үй-жайы
санитарлық-эпидемиологиялық нормаларға, ғимараттардың қауiпсiздiк, оның
iшiнде өртке қарсы қауiпсiздiк талаптарына сай болады, үй-жайға кiру режимi
– еркiн..
Әлеуметтік кепілдіктер – көпуақытты механизмінің әрекеті, мемлекеттің
міндетті заңдармен қарастырылған, азаматтардың құқықтарын орындауға
бағытталған. Мемлекеттің әлеуметтік негізі минималды әлеуметтік стандарттар
болуы тиіс. Минималды әлеуметтік стандарттар - әлеуметтік қорғаудың
минималды деңгейді бекітетін, ҚР заңдылықпен бекітілген нормалар мен
нормативтер. Мемлекеттік әлеуметтік стандарт жүйесін өзара байланысқан
мемлекетік минималды әлеуметтік стандарт саласында құрайды:
Мемлекеттік минималды стандарт сапасында еңбекті төлеу саласында
бекітіледі:
- еңбекті төлеудің минималды мөлшері;
- бюджет саласында жұмыскерлердің еңбекті төлеудің біркелкілігі.
Мемлекеттік стандарттар білім саласында келесілерді ұйғарады:
- білім беру мекемелерінде тегін қызмет көрсету
- оқитындарды әлеуметтік экономикалық қолдаудың нормалары
- мемлекеттік оқу мекемелерінде тегін жоғары білім алатын студенттер
санының нормативі және стипендияның мөлшері.
Сурет 1 Мемлекеттік әлеуметтік стандарт жүйесін өзара байланысқан
мемлекетік минималды әлеуметтік стандарт саласы
Мемлекеттік кепілдіктердің минималды шектеулері басқа да заңдылық
актармен расталады, соның ішінде Денсаулық сақтау туралы, Білім туралы,
Мәдениет туралы және т.б.
Денсаулық сақтау саласында минималды әлеуметтік кепілдіктер ҚР заңымен
бекітіледі. Медициналық көмек көрсетуде қажеттіліктерді қанағаттандыру
деңгейін бағалау үшін келесі көрсеткіштер қолданылады: аудандарда мың
тұрғынға амбулаторлық мекемелерді дәрігерлермен қамсыздандыру.
Минималды еңбекақы – жұмыскердің мамандандырылмаған еңбегінің еңбекақы
деңгейі. Ол заңдылықпен немесе арнайы келісіммен бекітіледі.
Еңбекті төлеудің минималды мөлшерінің кепілді мінездемесі бар. Бұл
жұмыскердің еңбегі үшін нақты бір айда сыйақы алуға құқығы бар екендігін
көрсетеді.
Минималды еңбекақының мөлшері күн көріс минимуммен анықталады. Егер
мұндай сәйкестік болмаса, онда бұл мемлекеттің экономикалық дамуының артта
қалуы немесе реттейтін жүйенің жетілдірілмегенін көрсетеді, өйткені
минималды еңбекақы – мемлекеттің минималды кепілдіктерінің бірі болып
саналады.
Минималды еңбекақы тұтынушылық минимумымының сәйкестігі тек экономикалық
тұрақтылық жағдайларымен ғана мүмкін және өндірістің нақты биік деңгейімен.
Минималды әлеуметтік кепілдіктерінің ең негізгі аспектілерінің бірі
жұмыссыздықтан қорғау кепілдігі болып саналады. Бұл мәселелерді шешуде екі
жағы бар: бір жағынан, жұмыспен қамту үшін экономикалық жағдайларды жасау
және тұрғындардың өзін жұмыспен қамтуы, екінші жағынан, мемлекеттік қолдау.
Жұмыссыздықты төмендету үшін мемлекеттік бағдарламалар жұмыспен қамтуға
жәрдемдесуге бағытталуы тиіс. Жұмыс орнын жасау үшін келесі шаралар
жасалады:
- шағын және орташа кәсіпкерлікті қолдау;
- қоғамдық жұмыста тиімді пайдалану, жұмыспен қамту қызметінде тіркеуде
тұрғандарды;
- жұмысшыларды қайта мамандандыру;
- аудандарда жұмыспен қамту бюроларын кеңейту;
- бөлек азаматтарға жанұясын асырау үшін жер уачаскесімен қамтамасыз
ету.
Мемлекет жұмыссыздарға кепіл береді:
Сурет 2 Жұмыссыздарға мемлекеттен берілетін кепілдіктер
Бала дүниеге келгенде ең төменгі есептік көрсеткіштің 10 еселегі
мөлшерінде бір рет жәрдемақы төленеді. Қызметкерлерге әлеуметтік
жәрдемақыны жұмыс берушінің қаржысы есебінен төлеу тәртібі заңда
қарастырылған. Біздің елімізде Мүгедектігіне, асыраушысын жоғалтқан
жағдайда және жасына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы
Заң қабылданған.
Зейнетақымен қамтамасыз етудің құқықтық және әлеуметтік негіздері
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамтамасыз ету туралы Заңы арқылы реттеліп отырады. Қазақстан
Республикасының аумағында тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдардың, заңда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, республика
азаматтарымен бірдей зейнетақымен қамтамасыз етілуіне құқығы бар.
Зейнетақымен қамсыздандыру саласында мемлекеттік әлеуметтік
стандарттың сапасында мемлекеттік зейнетақының минималды мөлшері
бекітіледі. Зейнетақы жүйесінің маңызды элементтерінде мемлекеттік
реттеушілік сақталады.
1998 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасында зейнетақы
жүйесін реформалау жүзеге аса бастады. Азаматтарға зейнетақымен
қамсыздандырудың тең құқығын беру принциптеріне негізделген Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы ҚР Заңы (әрі қарай -
Заң) қабылданды.
Республикада 2006 жылдың соңына қарай Мемлекеттік зейнетақы төлеу
орталығынан зейнетақы алатындардың саны 1638,6 мыңнан астам болған.
Мемлекеттік базалық зейнетақылық төлемді 1660,2 мың адам алған.
Зейнетақының ең төменгі мөлшері 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап 6700
теңгені құраған. 2006 жылғы зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері - 9912
теңге. Зейнетақы төлемдерінің ең төменгі мөлшері базалық зейнетақы төлемін
есепке алғанда 9700 теңгені құраған. Зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері
базалық зейнетақыны есепке алғанда 12912 теңгені құраған.
Зейнетақы төлемдерінің мөлшері жыл сайын индекстеліп, көтеріліп
отырады. Зейнетақы төлемдерін бұрынғы еңбек өтіліне қарай дифференциалды
арттыру жүзеге асырылды, ол миллионнан астам адамды қамтыды. Күш
құрылымдары ардагерлерінің зейнетақылары да өсті. Елдегі барлық
зейнетақылық және әлеуметтік төлемдер өз уақытында, ай сайын төленіп
тұрады.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауында зейнетақының мөлшерін бұрынғы
еңбек үлесіне сүйеніп анықтаған кезде әділдік орнату үшін зейнеттік
заңнамада көзделген зейнетақыны есептеу үшін ескерілетін табысты шектеу
2008 жылғы 1 қаңтардан бастап өзгереді, ол 15 мәрте айлық есептік
көрсеткіштен 25 мәртеге дейін арттырылады деп атап өтті. Бұл ретте ортақ
сипаттағы зейнетақының орташа мөлшері 13 604 теңгеге немесе 25%-ға дерлік
артады. Ортақ сипаттағы зейнетақының ең жоғары мөлшері 2008 жылы 21 713
теңгеге дейін, немесе 76%-ға өседі.
Сол сияқты Заңмен барлық жұмыс істеуші азаматтардың жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақылық жарналар аудару есебінен
зейнетақы жинақтарын құру құқығы бекітілген. Сонымен қатар, агенттердің
(жұмыс берушілердің) қызметкерлердің кірісінен ұсталатын міндетті
зейнетақылық жарналарды өз уақытында аудармау оқиғалары бар.
Заңның 22-бабына сәйкес агенттің міндетті зейнетақылық жарналарды,
сондай-ақ өсімдерді өз уақытында ұстауына (жазуына) және аударуына бақылау
салық органдарына жүктелген, соған байланысты осы мәселе бойынша
азаматтардың шағымдары мәлімдеушілерге заңнама нормаларын түсіндіре отырып,
тиісті органдарға жіберіледі.
Ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауында ана мен баланы әлеуметтік
қорғауға ерекше мән бере отырып, Үкіметке 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап
баланың тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мөлшерін 34740
теңгеге дейін немесе 2 есе арттыруға тапсырма берді. Баланы бір жасқа
толғанға дейін күтуге төленетін ай сайынғы жәрдемақылар едәуір өсетін
болады. Жұмыс істейтін әйелдердің декреттік демалыста және бір жасқа
толғанға дейін нәресте күтімі жөніндегі демалыста жүрген кезінде
зейнетақылық жинақтаулары жүргізіле беретін болады.
1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Жерасты және ашық кен
жұмыстарында, еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда
істеген адамдарға берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақы туралы ҚР Заңында
белгіленген жұмыс өтілі бар азаматтар мемлекеттік арнайы жәрдемақы алуға
құқылы.
Мемлекеттік арнайы жәрдемақы алатындарға зейнет демалысы жасына жеткен
кезде аталған жәрдемақыны алу немесе зейнетақы заңнамасына сәйкес
зейнетақылық төлемдер тағайындау арасында таңдау жасау құқығы беріледі.
Қазақстан Республикасының Президентінің тапсырмасымен 2008 жылғы 1
қаңтардан бастап №2 Тізім бойынша 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін зиянды және
ауыр еңбек жағдайында өз өтілдерін өтеген адамдарға 8 айлық есепті
көрсеткіш мөлшерінде арнайы жәрдемақылар төленетін болады.
Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айрылу
жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақылар туралы ҚР Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары,
шетелдіктер және Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ
адамдар мүгедектік бойынша, асыраушысынан айырылу бойынша және жасы бойынша
базалық мемлекеттік арнайы жәрдемақылар алуға құқылы.
Сонымен қатар, заңнамада белгіленген зейнет демалысы жасына толған
кезде мүгедекке мемлекеттік базалық зейнетақылық төлем тағайындалады.
Мемлекеттік арнайы жәрдемақы алатындардың орташа жылдық саны 645,5 мың
адамды құраған. Мемлекеттік арнайы жәрдемақының орташа мөлшері 7745 теңгені
құраған, оның ішінде мүгедектік бойынша - 8057 теңге, асыраушысынан айырылу
бойынша - 7369 теңге, жасы бойынша - 3990 теңге.
Қазақстандағы адамның құқықтары: қоғамдық пікір жобасы бойынша
әлеуметтанушылық зерттеулер нәтижелері бойынша сұрақ берілген
респонденттердің 63,2% азаматтардың әлеуметтік қамсыздандыру құқықтарын
қорғау саласындағы ахуалға оң баға бергені, 27,7% теріс баға бергені, 9,1%
жауап беруден қиналғаны анықталды. Алынған нәтижелер азаматтарды әлеуметтік
қамсыздандыру саласындағы ахуалдың, сондай-ақ азаматтардың әлеуметтік-
экономикалық құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттің қолданған шаралары
тиімділігінің жақсарғанын көрсетеді.
Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінің функциялары:
Сурет 3 Әлеуметтік қорғау жүйесінің функциялары
Мемлекеттік арнайы жәрдемақылар мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесіне кіреді және мүгедектікке, асыраушысынан айырылуына және жасына
байланысты оны алуға зәру азаматтарға мерзімді төленіп тұратын ақша
қаражаты болып табылады.
Жоғарыда аталған Заңға сәйкес мүгедектерге мүгедектік тобына және
сырқатының себептеріне қарай мүгедектігі бойынша базалық мемлекеттік арнайы
жәрдемақы тағайындалады, ол жұмыс өтіліне және орташа айлық табысына
тәуелсіз болады.
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы
ҚР Заңына сәйкес республикада міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі
енгізілген. Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізудің негізгі
мақсаты - әлеуметтік қатер тууы: жұмыс қабілетін жоғалту, асыраушысынан
айрылу және жұмыстан айрылу нәтижесінде жоғалтқан кіріс бөлігін өтеу болып
табылады.
Жұмыс істейтін азаматтардың әлеуметтік кепілдіктері мен қорғалуы үшін
негіз қалау және жұмыс берушілердің өндірістегі бақытсыздық жағдайларының
алдын алудағы, өндірістегі еңбек ету жағдайы мен қауіпсіздігін жақсарту
мәселелеріндегі, сондай-ақ заңды тұлғаның қызметін тоқтатқан жағдайда
қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу мәселесін
реттеудегі мүдделілігін арттыру мақсатында Қызметкер еңбек (қызмет)
мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшін
жұмыс берушiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру
туралы ҚР Заңы қабылданды.
Мүгедектерді әлеуметтік қорғаудың заңнамалық базасы 2005 жылғы 13
сәуірдегі Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы
ҚР Заңы (әрі қарай - Заң) мүгедектерді әлеуметтік қорғауды қамтамасыз
етудің, оларға өмір сүру мен қоғамға кірігудің тең мүмкіндіктерін құрудың
құқықтық, экономикалық және ұйымдық шарттарын анықтайды.
ҚР Үкіметінің 2010 жылғы 6 қаңтардағы №17 қаулысымен Заңның нормаларын
жүзеге асыру жөніндегі нақты іс-шаралар кешенін көздейтін Мүгедектерді
оңалтудың 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілген. Бағдарламаны
жүзеге асыруға мемлекеттік бюджеттен бөлінетін жалпы шығындар 25 345,5 млн.
теңге мөлшерінде, соның ішінде республикалық бюджеттен - 8 166,0 млн.
теңге, жергілікті бюджеттен - 17 179,5 млн. теңге көзделген.
Заңға сәйкес мүгедектерді жұмыспен қамту мақсатында жергілікті
атқарушы органдар мүгедектерге арналған жұмыс орындарының квотасын жалпы
жұмыс орындары санының 3% мөлшерінде белгілейді, жеке кәсіпкерлікті, шағын
және орта бизнесті дамыту арқылы қосымша жұмыс орындарын құрады, арнайы,
сондай-ақ әлеуметтік жұмыс орындарын құрады.
Алайда аталған жұмыстарды әкімдіктер нашар жүргізеді. Жергілікті
органдардың 2010 жылғы 4 тоқсандағы есебіне сәйкес жұмыспен қамтуға
жәрдемдесуді сұрап өтініш жасаған мүгедектер саны 2792 адамды құраған.
Олардың ішінде аталған кезеңде жұмыспен қамтылғандар 1661 адам (59,5%).
Мүгедектердің әлеуметтік-мәдени және көлік инфрақұрылымы объектілеріне
қол жеткізуімен байланысты құқықтары сақталмайды. Мүгедектердің әлеуметтік-
мәдени инфрақұрылым объектілеріне қол жеткізуін, шаруашылық жүргізуші
субъектілерде жұмыс істеуін және кәсіпкерлік қызметпен шұғылдануын
қамтамасыз етуге бағытталған тең мүмкіндіктер саясатын іс жүзінде
ілгерілету мынандай шараларды жүргізуді талап етеді:
- арнайы құрылғылар, көмекші құралдар: пандустер, съездер, кең лифтілер,
қия жолдар жасау, оларды мүгедектер тұратын жерден бастаған жөн, сосын
қоғамдық сипаттағы барлық мекемелерге тарату қажет;
- мүгедектік түрлері әртүрлі адамдарға қол жетімді және арнайы жабдықталған
қоғамдық көліктің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
- мүгедектердің, әсіресе ауылды жерлерде тұратын мүмкіндігі шектеулі
балалардың, сондай-ақ мамандандырылған мекемелердегі ұсталатын балалардың
білім алуға жан-жақты қол жетуін қамтамасыз ету;
- халықты мүгедектік проблемалары бойынша ақпараттық ағарту;
- мүгедектерді жұмыс қамтитын мамандандырылған өндірістік кәсіпорындар үшін
кәсіпкерлік саласындағы барынша қолайлы режим қалыптастыру;
- мүгедектердің сұраныстары мен мүмкіндіктерін ескеретін икемді және
баламалы жұмыс істеу шартын енгізуге және реттеуге жағдай жасайтын шаралар
кешенін әзірлеу;
- мүгедектердің кәсіпкерлік қызметін шағын несиелер беру мен шағын және
орта бизнестің басқа да бағдарламаларын дамыту жолымен көтермелеу.
1.2 Аз қамтылған халықты әлеуметтік қорғау түрлері және ерекшеліктері
Көптеген елдерде әлеуметтік қорғау – бұл өз өмірінің жағдайын
қалыптастыруға (кәрілігі, денсаулық жағдайы асыраушысынан немесе жұмысынан
айрылуы және басқа да заңды негіздер) экономикалық белсенді бола алмау және
лайықты ақы төленетін жұмысы болмай, өзін тұрақты табыспен қамти алмайтын
азаматтардың нақты бір өмір сүру сапасы деңге-йіне және өмір сүруге қажетті
игіліктерге қол жеткізуін қамтамасыз етуге бағытталған жүйе. Қазақстан
тәуелсіздік алуымен толық ынтымақты, мемлекеттің жоғары деңгейде қатысуымен
және төменгі ынта принциптеріне басымдық беретін әлеуметтік қорғау жүйесін
қалыптастырды. Толықтай ынтымақты принципте мүгедектігі бо-йынша,
асыраушысынан айырылу жағдайына әлеуметтік қамсыздандыру, жұмыссыз
азаматтарды және жасына байланысты әлеуметтік қорғау ұйымдас-тырылды.
Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын азаматтар әлеуметтік
тәуекел туған жағдайда еңбек қызметіне қатысуы мен жарнасына байланыссыз
бірдей деңгейде мемлекеттік жәрдемақы алды. Сонымен қатар әлеуметтік
төлемдерді есептеу-дің экономикалық негізделген нормативтері мен еңбекақы
төлеу жүйесінің арасында өзара байланыс болмауына байланысты жұмыс істейтін
халықтың табыс деңгейі мен алатын әлеуметтік төлемдері арасындағы
адекваттық байланыс жоғалды. Жаңа тәуелсіз Қазақстанның тарихымен бірге
отандық әлеуметтік реформалар тарихы да басталды.
Қазақстанның даму стратегиясы – 2030 аясында Мемлекет басшысы:
мемлекеттің басты міндеті ол жұмыс істеу мүмкіндігі шектелген азаматтарға
көмектесу немесе бірдей табыс табуға жағдай жасау болып табылады. Мұндай
азаматтар-ға көмек – бұл мына сіздер мен біздердің азаматтық борышымыз,
ізгілікті іс және біздің қоғамның дәрежесінің кемелденгенін көрсетеді.
Мемлекет тарапынан халықты әлеуметтік қолдау ол нысаналы әрі атау-лы сипат
алған жағдайда ғана нәтижелі болады. Мемлекет қоғамның осындай көмекке
шынында зәру мүшелерін қолдауға міндетті және сол үшін жа-уапкершілікті іс
жүзінде өзіне алып отыр, олар, ең алдымен: балалар, көп балалы аналар,
ардагерлер, мүгедектер, – деп атап көрсетті. Аз қамтылған отбасылары мен
азаматтарға жергілікті бюджет есебінен, сондай-ақ заңды және жеке тұлғалар
қаражатынан түрлі жәрдемдер көрсетіліп тұрады. Жыл басынан бергі кезеңде
аудан бойынша 230 жаңа жұмыс орны ашылып, жұмыспен қамту және әлеуметтік
бағдарламалар бөлімі арқылы 160 адам жұмысқа орналастырылды
ҚР тұрғындардың әлеметтік концепциясында жұмыс істеу қабілеттілігінен
айырылған және асырыушысынан айырылғандар, кәрі адамдар, аз
қамсыздандырылған топтарды әлеуметтік қорғау мәселелері жеке көтерілген.
Бұл концепцияда кедкйлікті азайтудың жолы ретінде жаңа жұмыс орнын құру
және жалақының деңгейін өсіру мәселесіне зор маңыз беріледі. Сонымен
қатар,адрестік өмек берудіңақшалай және натуралдық түрде боллатындығы
сипатталады. Натуралдық көмек тек қана жұмыс істеуге қабілетсіз топтарға
атап айтқанда балаларға, зейнеткерлерге, мүгедектерге көрсетіледі. Сонымен
қатар бұл құжатта үйі жоқ азаматтарға арналған үйлер ашу әлеуметтік
мейрамханалар ашу аз қамсыздандырылған топтарға асханалар ашу мәселесіде
қарастырылған. 2001 ж 10 шілдеде қабылданған ҚР мемлекеттік адрестік көмек
туралы заңында мемелекеттік адрестік көмек дегеніміз айлық орташа табыс
деңгейі облыстарда, Астана және Алматы қалаларында бекітілген кедейлік
шегін төмен азаматтарға отбасыларына мемлекеиттік ақшалай түрдегі төлемі.
Бұл Заңда мемлекет таратпаынан адрестік көмек көмек алуға құқығы бар
азаматтар ретінде оралмандар, босқындар статусы барлар, шетелдіктер
азаматтығы жоқ адамдар және табыс деңгейі кедейлік шегінен жоғары емес ҚР
–да тұрақты мекен етушілер есептеледі.
Мемлекеттік қызмет стандартында халыққа көрсетілетін әлеуметтік көмек
түрлері және осы көмектерді алу барысында құқықтарында ескере кеткен жөн:
1. Клиент осы стандарттың 11- тармағында айқындалған қажетті құжаттарды
тапсырған сәттен бастап мемелекеттік қызметті көрсету мерзімі
2. Тұрғылықты жері бойынша селолық округ әкіміне тапсырғанда жиырма екі
күннен аспайды
3. Өтініш берушінің тұрғылықты жері бойынша тіркелгенінін растайтын
құжаттың көшірмесі мекен жай анықтамасы не селолық немесе ауылдық
әкімдердің анықтамасы
4. Жұмыспен қамту жәрдемдесудің белсеңді шараларына қатысқан жағадайда
әлеуметтік келісімшарттың көшірмесі
Жұмыссыз адам жұмысқа, оның ішінде әлеуметтік жұмыс орнына немесе
қоғамдық жұмысқа орналасқан, кәсіби даярлауға, қайта даярлауға,
біліктілігін арттыруға жіберген күннен баста, ал қазақстан республикасының
еңбекке жарамды азаматтары жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысқан күнннен бастап атаулы әлеуметтік көмек қайта қалпына
келтіріледі.
Мемлекеттік қызмет көрсету тоқтата тұру үшін негіздемелер көзделмеген.
Қамқоршылыққа алынушының асырап- бағуға жеткілікті қаражат болмаған
кезде, қорғаншы және қамқоршы огандар оны асырап бағуға жәрдемақы
тағайындайды. Жетім баланы ата- анасыз қалған балаларды және ата – анасының
қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап бағуға арналған жәрдемақының
тағайындалуын және сәйкесінше жұмсалуын және қамқоршылыққа алынушының
пайдасына және асырап бағуына жұмсалатынын қамқоршылыққа алынушының
пайдасына және асырап бағуына жұмсалатының ескере отырып, аталаған
жәрдемақы түрі қамқоршлыққа алынушының жиынтық табысын кіреді деп
есептейміз. Осы орайда, мемлекеттік атаулы көмекке және 18 жасқа дейінгі
балаларға арналған жәрдемақыға үміткерлердің (отбасылық) жиынтық табысын
есептеу барысында қамқоршылыққа алынушының асырап бағуға арналған жәрдемақы
камқорлықтаға адамның жиынтық бағсын есептеу кезінде ескеріледі. Атаулы
әлеуметтік көмек сұрап өтініш жазған тұлғалардың материалдық жағдайына
қарап тексеру жүргізетін арнайы комиссиялар тағайындалады.
Орталық ақарушы орган- халыққа әлеуметтік көмек тағайындауға көмектеседі.
Комиссияның міндетті мен функциялары: негізгі міндетті уәкілетті органға
ауылдық жерлерде кент, ауыл село халыққа мемелекеттік атаулы көмек көрсету
оның атаулылығын жоғарлату жөніндегі қызметіне ықпал ету болып табылады.
Функцияларына Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңамасымен
белгіленген мерзімінде отбасының ересек мүшесіне қатысуменАтаулы әлеуметтік
көмекті тағайындаға өтініш жасаған тұлғаларды материалдық жағдайына тексеру
жүргізу. Атаулы әлеуметтік көмекті тағайындау өтініш жасаған тұлғаның
материалдық жағдайын тесеру жүргізу актісін жасау. Берілген құжаттардың
және немесе тексеру қортындысын негізінде мемлекеттік атаулы көмек беру
қажеттілігі немесе қажет еместігін туралы қорытынды дайындау жатады.
Мемлекеттік атаулы көмек- жан басына шаққандыһағы орташа айлық
табысты облыстарды Астана және Алматы қалаларында белгіленген кедейлік
шегінен төмен адамдарға мемелекеттік көмек ақшалай нысанда берілетін төлем.
Жиынтық табыс- атаулы әлеуметтік көмек тағайындау кезінде ескерілетін табыс
түрлерінің сомасы.
Жан басына шаққандағы орташа табыс – отбасының жиынтық табысының айына
тобасының әр бүр мүшесіне келетін табыс сомасы.
Уәкілеті орган- атаулы әлеуметттік көмекті тағайындау жүзеге асыратын
жергілікті аудандық, қалалық, селолық, атқарушы органы құрылымдық
бөлімшесі.
Учаскелік комиссиясы- атаулы әлеуметтік көмек сұраған тұлғалардың
материалдық жағдайын тексеру жүргізу үшін тиісті әкімшілік аумақтық бірлік
әкімдерінің шешімдерімен құрылатын арнайы комиссия.
Қорғау саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асыруды қамтамасыз ететін
мемелекеттік орган. Тағы бір тоқталып ескере кетеетініміз атаулы
әлеуметтік көмек алу құқығы жан басына шаққандағы орташа табысы келдейлік
шегінен аспайтын Қазақстан респуликаы азаматарының, оралмандардың, босқын
статусқа ие болған адамдардың шетелдіктердің, қазақстан респуликасында
тұруға ыхтиярхаты бар және тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдардың
атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар. Атаулы әлеуметтік көмек алуға
мынадай өтініштер бере алады:
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесі
Халықты әлеуметтік қорғау мәселесін әр мелекет өзінің әлеуметтік-
экономикалық мүмкіндігінің шеңберінде шешеді. Әр аймақтық бөлініске сай әр
мемлекеттің әлеуметтік саясатты жүргізудің өзіндік үлгілері болады.
Мәселен, Ұлыбритания, Жапония, Канада, Жерорта теңізі және т.б. елдерінің
әлеуметтік қорғау үлгілері сияқты Қазақстанның да өз үлгісі бар. Атаулы
әлеуметтік көмек жәрдемақы төлемдерінің 4 түрін қамтиды:тұрғын үймен
қамтамасыз ету;кедейлік шегіне дейінгі жандарға қаржылай көмек көрсету;4
балалы және 7 жасқа дейінгі балалары бар жұмыс істемейтін аналарға
көмек;үйде оқытылып, тәрбиленетін мүгедек-балаларға [12]. БҰҰ ның
мәліметінше дүние жүзінде халықтың он пайызы, яғни алты жүз миллионнан
астам адам мүгедек болса, Қазақстандағы бұл көрсеткіш төрт жүз мың адам,
яғни халықтың үш пайызын құрап отыр.
Реформалау мүмкіндіктерінің дәлізі бұрынғы кеңестік нормалармен берілген
болатын. Нарыққа өту, ел халқының едәуір бөлігінің, әсіресе,
жұмыссыздардың, зейнеткерлердің, балалы отбасылардың өмір сүру жағдайының
нашарлауы әрбір адам-ға лайықты өмір сүру деңгейін кепілдендірген бұрын-ғы
әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің қабілетсіздігін көрсетті. Сондықтан
әлеуметтік қамсыздандыру саласын реформалау және заңнаманы толықтай жаңарту
уақыт талабы болды. Осы кезеңде мемлекеттік әлеуметтік саясат зейнеткерлер
мен халықтың басқа да әлеуметтік әлсіз топтарының жағдайларын жақсартуға
бағытталды.
Айта кетерлік жәйт, Қазақстан құқықтық база, экономика, барлық
бағыттағы социумның қалыптасуы жолында аса қиын жолдан өтті. Міндетті
әлеуметтік сақтандыру әлеуметтік қамсыздандырудың басты бағытының бірі
болып табылады. Әлемдік қауымдастықтағы көптеген дамыған елдерде әлеуметтік
сақтандырудың қаржылық тетіктері мемлекеттік бюджеттен жеке өзін-өзі
басқару принципін, сонымен қатар ұзақ мерзімді перспективада қаржылық
қамсыздандырудың теңгерімділігін қолдау мақсатында актуарлық есептеу
тәсілдерін қолданады.
Сонымен бірге оларды ұйымдастыруда қорлар түрлерінің көптігіне
қарамастан екі түрге бірігеді:
- әлеуметтік сақтандырудағы қаржы ағындары арнайы мемлекеттік
орталықтандырылған бюджеттен тыс қорлардың көмегімен ұйымдастырылады
(Бельгия, Греция, Испания, Финляндия);
- қаржы ағындары мемлекеттің бақылауымен өзара сақтандыру ұйымдары
түрінде ұйымдастырылады (Австрия, Германия, Франция, Нидерланды,
Жапония).
Қазақстан – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің аумағындағы жаңа
туған баладан жасы келген адамдарға дейін қатысатын, елдегі халықты
әлеуметтік қорғаудың көп деңгейлі жүйесіне жоспарлы түрде көшуді бастаған
бірінші мемлекет. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің құрамында жұмыс
істейтін халық – кәрі адамдардың, аз қамтылғандардың, мүгедектердің алдында
жауапты болатын ынтымақты жүйенің элементтері бар. Сонымен бірге елдегі
жұмыс істейтін халық жинақтаушы зейнетақы жүйесіне белсене қатысады,
өздеріне лайықты кәрілікке қаржы жинайды.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы заңға сәйкес жан басына
шаққанда өңірлерде белгіленген кедейлік деңгейінен төмен орташа табыс
алатын халықтың бәрі атаулы көмекпен қамтылады. Негізінен олар кәмелетке
толмаған балалары, жұмыссыздары, мүгедектері бар отбасылар. Кедейлік шегі
мен ең төменгі күнкөріс деңгейі өңірлер бойынша сараланатындықтан, заң
әрбір отбасының табысын нақтылауға мүмкіндік береді. Азаматтардың қайда
тұратынына қарамастан, өздерін отбасында жан басына шаққанда кедейлік шегі
деңгейінде орташа табыспен қамтамасыз ететіндей әлеуметтік көмек алады.
Мысалы, жергілікті бюджеттерде табысы аз отбасыларының 18 жасқа дейінгі
балаларына мемлекеттік жәрдемақылар төлеу қарастырылған. Заңға сәйкес,
жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі өкілетті органдарда тіркелмеген енбек
жасындағы жұмыссыздардың әлеуметтік көмек алуға құқылары жок. Мүгедектер,
айдан астам уақыт стационарлық емдеуде жатқан адамдар, 1 және 2 топтағы
мүгедектерге, жасы 80-нен асқан кісілерге, 7 жасқа дейінгі балаларға күтім
жасаумен айналысатын азаматтар, оқушылар мен студенттер бұл санатқа
жатпайды. Сонымен бірге, жұмыспен қамту органдарына өтініш берген жағдайда,
еңбекке жарамды адамдарға лайықты жұмыс немесе қоғамдық жұмыстарға қатысу
ұсынылады. Бұл жұмыстардан бас тартқан жағдайда олар алты ай мерзімге дейін
атаулы әлеуметтік көмек алу құқығынан айырылады. Заңда атаулы көмек
тағайындату үшін өтініш білдірудегі рәсімдер жеңілдетілген.
Бұл бағыт бойынша қаржыландыру: 1,6 тармақтар шаруашылық жүргізуші
субъектілердің жұмыс берушілердің қаражаттары есебінен, 2,3,4,5 тармақтар
жергілікті бюджеттердің есебінен жүзеге асырылады.
Әлеуметтік көмек бойынша төлемақылар мыналарды кіріктіреді:
а) отбасының жиынтық табысын ескере отырып тағайындалатын, балалы
отбастарына жәрдемақы (18 жасқа дейінгі балаларға);
ә) балалары бар мерзімділік қызметтің әскери қызметшілерінің отбасына
жәрдемақы;
б) мүгедек - балалары бар отбасыларына жәрдемақы;
в) ВИЧ - инфекцияланған балалар мен ересектерге жәрдемақы;
г) әкелері алимент төлеуден жалтарынған балаларға уақытша жәрдемақы;
д) 4 және одан көп 7 жасқа дейін жастағы балалары бар жұмыссыз аналарға
жәрдемақы және т.б.
Қазақстанда мынадай жәрдемақылар төленеді:
Сурет 4 Төленетін жәрдемақылардың түрлері
Әлеуметтік қорғау жүйесімен сондай-ақ мыналар қарастырылған:
- отбасының жиынтық табыстарын ескере отырып тағайындалатын тұрғын үй
жәрдемақысы;
- тұрғын үй-коммуналдық қызметтерді, отынды, көлікті, соғыс және еңбек
ардагерлеріне, табысы аз зейнеткерлерге және басқаларға медициналық
қызмет көрсету жеңілдіктерінің жүйесі;
- қарттарға, мүгедектерге, үйсіздерге және ауру балаларға арналған
мекемелерді ұстау;
- оралмандарды тарихи отанына қоныстандыру және әлеуметтік қорғау.
Табысы екі айлық есептік көрсеткіштен артық емес жұмыссыздарға материалдық
көмек белгіленген.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекті тағайындау мемелекеттік қызмет
стандартында:
1. Тұтынушы осы стандарттың 11- тармағында айқындалған қажетті құжаттарды
тапсырған сәттен бастап мемелекеттік қызметті көрсету мерзімі.
2. Тұрғылықты жері бойынша селолық округ әкіміне тапсырғанда жиырма екі
күннен аспайды.
3. Өтініш берушінің тұрғылықты жері бойынша тіркелгенінін растайтын
құжаттың көшірмесі мекен жай анықтамасы не селолық немесе ауылдық
әкімдердің анықтамасы.
4. Жұмыспен қамту жәрдемдесудің белсеңді шараларына қатысқан жағадайда
әлеуметтік келісімшарттың көшірмесі.
5. Мүгедектерді және стационарлық емделуде бір айдан астам уақыт кезінде
болатын адамдарды күндізгі оқу нысанында оқитын оқушыларды,
студентерді, оқушыларды, тыңдаушыларды, курсанттармен магистранттарды,
сондай – ақ 1 және 2-ші топтағы мүгедектерді сексен жастан асқан
адамдарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz