Валют-Транзит-Банк АҚ менеджмент ұйымының анализі
Мазмұны
К І Р І С П Е
1. Бөлім. Банктік менеджментінің теориялық негізі.
1. Банктік менеджмент, оның функциялары, құрылысы және ерекшелігі.
1.2. Банк жүйесінде адам капиталын басқару тапсырмасы
1.3. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы.
1.4. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы
1.5. Менеджменттік несиелендіру функциялары
2 Бөлім. Валют-Транзит-Банк АҚ менеджмент ұйымының анализі
2.1. Валют Транзит Банк АҚ қысқаша мінездеме.
3 Бөлім. Валют – Транзит- Банк акционерлік қоғамын басқару жолдарының
жетілуі
1. Банк қызметкерлерінің басқару жетістіктерін Валю – Транзит Банк
акционерлік қоғамы үлгісі бойынша жетілдіру
3.2.. Бантік менеджмент ұйымының жетілдірілуі.
К І Р І С П Е
2005 жылы қараша айында бесінші қаржышылар конгрессінде Н.Ә.Назарбаев
Қазақстанның экономика әлемінде өзінің қарқынды даму барысында екендігін
атап айтқан болатын: Әлемдік Банктің шешімі бойынша Қазақстан 20
мемлекеттердің тізіміне ең инвестициялық тартымды ел ретінде жатады.
Қазіргі таңда Қазақстан барлық ірі халықаралық рейтинг деңгейі бар және
бүгінгі таңда біздің алдарымызда елдің қаржы секторын жаңа өзгертулер мен
дамуына байланысты сапалық деңгейін көтеру үшін үлкен тапсырма тұр.
Бұл жаңа дәуірдің – жаңа кезеңнің табысы мен жетістігі екенін
көрсетеді.Әрбір қаржы институты өзінің сапалық деңгейін көтерген кезде,
оның міндетті түріде алда да, өзінің қызметін жақсартады.
Банктік менеджмент ерекше басқару саласы тек дамытылған нарықтық
экономика жағдайында ғана болады. Өркениетті елдердегідей банктік қызмет
операцияларын яғни құнды қағаздарға қызмет көрсету операциялары, несие
карточкалары, валюта, экономикалық үнемділік және басқа банктердің,
коммерциялық құрылымдардың акцияларын тарату, рационалды түрде
клиенттердің салымдарын салуына көмек көрсету қызметін, инвестициялық
жобаларды бағалау, лизинг, факторинг және т.б. қызмет салаларын көрсету.
Сонымен қатар бекітілген банк капиталының резервтік қорын басқа да
коммерциялық банктерге пайдасын келтіру үшін қолданылады.
Нарықтық экономика банктік менеджментінен болуы мүмкін емес, қаржы
рыногында несие мекемелері арасында бәсекеге жатпаса, алмастырылмаса,
кәсіпорындарға мемлекеттік қаржыландыру, инфляцияға апаратын жолдарды,
жаңа тауар массасын құруына оның нарықтық механизміндегі нақты
жобалармен бизнес- жоспарларды несиелендіру үшін жасалуы тиіс. Банктік
менеджмент мына немесе ана бағдарламаны несиелендіріп қана қоймай, оның
несиені жұмсалуына қадағалау жасап, әсіресе жеңілдік берілген кезде,
арнайы бір мақсат үшін алынған несиені мерзіміне байланысты қайтарылуы
керек.
Жоғарыда көрсетілгеннің дипломдық жұмыстың тақырыбын анықтайды.
Зерттеу объектісі – Валют Транзит Банкт АҚ.
Зерттелу пәні – қазақстандық банкінің менеджмент жүйесі.
Диплом жұмысының мақсаты – адам және қаржы ресурстарының коммерциялық
банктағы басқару саласындағы банктік менеджмент функцияларын ашу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі тапсырманы талап ету:
- банктік менеджментінің түсініктемесін, мағынасын және функцияларын
ашу;
- басқару саласында банктік менеджмент функцияларын кадрлар, қаржы
және банктің несие қызметіне ұғыну;
- зерттеліп алынған банктің ( Валют Транзит Банкі АҚ) тарихы мен
дамуын білу.
- коммерциялық банктің деңгейі мен кадрлар саясатының бағытын зерттеу;
- Банктағы қаржы менеджментінің қортындысын шешу;
- Қазақстандағы банктік менеджментінің даму мәселелерін табу және оның
жетілдіруіне бағыттар жасау.
Диплом жұмысын жазған кезде шетелдік және жерлес авторлардың банк
жөніндегі оқулықтары, банктік заңнамалар, Валют Транзит Банкінің АҚ
тәуелсіз аудиторлық есептері, Валют Транзит БанкіАҚ ресми сайт
материалдарынан алынған.
1. Бөлім. Банктік менеджментінің теориялық негізі.
1. Банктік менеджмент, оның функциялары, құрылысы және ерекшелігі.
Банк менеджменті күрделі жүйесін (полиқұрылымдық) құрайды. Оның құрлысы
басқарма жүйесінің қарым-қатынастық, негізгі функциялардың қатынасы
арқылы тығыз байланысты құрайды, оның құрамына мыналар кіреді:
- басқарма шешімінің дайындық функциясы;
- басқарма шешімінің қабылдау функциясы;
- ұйымдық орындау функциясы;
- банк қызметінің есеп және анализ функциясы;
- басқарма шешімінің орындалуын бақылау мен қадағалау функциясы;
- басқарма шешімінің орындалу процессінің жылдам функциясы.
Басқарма шешімінің дайындық функциясы стратегиялық және күнделікті
жоспарлар тек ұйымдық жоспарлану жүйесімен іске асады, маркетингті
зерттеу ақпараттарының негізінде есептік және аналитикалық деректер,
сонымен қатар жоба-жоспарларының материалдары, бағдарлама мен болжамы
Банк қызметі мен басқарма арқылы жасалынады.
Басқарма шешімінің қабылдау функциясын тек жоғарғы банк басшылығы ғана
шешеді (Директорлар Кеңесі, Басқарма, Президент, Вице-Президенттер, және
басқа да жоғары менеджерлер); Банктің міндеті, басқарма ұйымының
тәртіптік тізбесі, стратегиялық жоспар, стратегиялық бағдарлама және
жобалар (келісімдер,шарттар т.б.) ретінде қолданулары тиіс.
Ұйымдық функциясы; - ұйымдық тізбесі; - құжат айналым дайындығының
тізбесі ; - тұлғалармен жұмыс жасау жағдайымен нұсқаулар;
- маркетингтік және әлеуметтік ұйымдардың зерттелуі, шетелдік және
отандық банктер және басқа да ұйымдармен сыртқы байланыс арқылы
жасалынады.
Бұл функцияның жүргізілуі банк қызметі мен бөлімшелерінен тұрады және
менеджерлер басқаруындағы орта және кіші деңгейлері арқылы жасалынады.
Есеп және анализ функциясы бухгалтерлік есептің, статистикасы, жоспары,
бухгалтерлік баланс формасындағы маркетингі, кезеңділік, қаржылық және
статистикалық есеп пен аналитикалық тіркеулер және т.с.с.арқылы жүзеге
асырылады.
Бақылау функциясы банк басқармасының барлық деңгейін алып жатады ең
төменнен бастап жоғарыға дейін.
Бақылаудың екі түрлі функциясы жасалынады : сыртқы және ішкі. сыртқы
бақылау мемлекеттік қадағалау органдарымен заңға және нормативтік
актілерге сәйкес жобаға асады ; ішкі мәліметтен тыс аудиторлар
мемлекеттік емес ұйымдары арқылы бақылау жасалынады.
Ішкі бақылау банк қызметі арқылы жасалынады. Басқарма шешімінің орындалу
процессінің жылдам жасалу функциясы тек орта және төмен звенодағы
менеджер шешімімен жасалынады. Осыған байланысты әлде басқарма шешіміне
енгізулер жасалуы мүмкін. Бұл енгізулер жоғары деңгейдегі басшылық арқылы
жасалынады. Банктің маркетингтік қызметі немесе тартымды мамандандырылған
маркетингтік фирмалар қажетті ақпаратпен барлық менеджменттік
функцияларын жабдықтайды.
Менеджмент, әлем экономикасының тарихи тәжірибесі, ол теория мен
практика жүзінде маркетингсіз-ақ те, өмір сүре алады, бірақ негізгі
маркетингтік банктың басты дамуы және жасалу идеясын ала отырса ғана
мүмкін.
1996 ж. соңында Қазақстанда банк жүйесінде дағдарыстар болған еді. 20-25
% банктар капиталдың төмен коэффиценттігі, ал 13 банктарда теріс
капиталдары болған жағдайда дұрыс бейімделу жолдарын таба алмағандықтан
және банктік менеджментінің әдісін қолдана білмегендіктен осындай
жағдайға тап болды. Дамыған мемлекеттерде менеджмент өндірістің жоғары
көрсетілідердің ең қажетті факторы.
Банктік менеджмент – банк ісінің басқармасында және банктік саладағы
қызметкерлерінің ғылыми жүйесі ретінде танылады. Ол ғылыми басқарма
әдісінде, қолданылады, практика жүзінде банк ісін жасауға
мәліметтелінген.
Банктік қызмет бизнестің спецификалық саласын көрсетеді, қызметкерлердің
ойлануымен жүріс- тұрысының ерекшелігін анықтайды, ол міндетті түрде
банктік менеджменттің мазмұнынында да көрінеді.
Банктік менеджмент мазмұнының құрамында перспективтік және күнделікті
жоспарлау, анализ, жүргізілуі мен бақылау жүргізіледі.
Жоспарлау көмегінің арқасында банктар өзінің мақсатын, саласын, мөлшерін
және болашақта қызметінің қортындысын, олардың көздері мен шығынның біле
алады. Бұның барлығы да қызметкерлердің жұмыс бабының ішіне жатады.
Құрама көрсеткіштер арқылы банктың барлық жақтары, жаңа саланы іздеу
бағыттары және ақша рыногында бәсеке жағдайында қызмет жасау әдістерін
шешеді.
Жоспарлау қортындысы бойынша банктардың барлық бөлімшелерін оның
локальдік және болашақта жалпы банк дамуының көрсеткіштерінің бірі құрама
жоспардың жасалынуы немесе бизнес-жоспардың болуы, сонымен қатар әртүрлі
бағыттағы күнделікті жоспарлар : несиелік, депозиттік, проценттік,
кадрлар, инвестициялық және басқа да саясаттың болуы қызмет саласын
жоғарылатады. Банк қызметінің бағасын қою үшін толық және жан-жақты бөлек
бағытталынған анализ жасалынады. Бұл жасалынған болжам қортындылары,
мерзімі аяқталған кезеңдері мен банктар арасында ең жақсы қортындысын
салыстырай келе жетістіктерге жетіледі. Анализ материалдары банк
дамыуының оң я теріс тенденцияларын шығарады : шығындар, қолданылмаған
резервтер, жоспар қателіктерін және сәтсіздік қабылданған шешімдерді
көрсете алады.
Айқын тұрған ресурстар берілген баланстың анализі банк жұмысының құрама
аналитикалық негізін құрайды.
Анализдердің басты бағыттары :
- банк қызметінің зор диномикалық баға көрсеткіштерін, яғни активтер,
депозиттер, банктың өзінің капиталы, несиелер, табыс. Бұл баға басқа
банктердің ұқсас көрсеткіштерін тепе-тең салыстыру үшін қазақстандық
банктар жүйесінде коммерциялық банктардың қандай рейтингта тұрғанын
көрсете алады. Аналитикалық жұмыстың осындай қортындысы нақты
банктің даму стратегиясына үлкен септігін тигізеді; ресурстық қор
бағасы :көлемі,құрылымы және құрамдағы банктердің негізгі даму
тенденциясы (жеке капитал, депозиттер, банкаралық несие). Банк
ресурстарының бөлек бөлімдерін топтастыру негізінде, құрылымдық есеп
көрсеткіштері, басқа банктермен динамикалық салыстырған кезде
көрсетілімі бойынша анализ жасалынады. Ресурстық қор бағасы банк
депозиттік саясатын жүргізу үшін қолданылады;
- банк активінің жағдайына баға (көлемі, құрылымы және құрамдағы
банктердің негізгі даму тенденциясы, мысалы, несиелер инвестициялар,
депозиттер). Банк активі топтастыру негізінде құрылымдық есеп-
көрсеткіштері, басқа банктермен динамикалық салыстырған кезде
көрсетілімі бойынша анализ жасалынады.
Анализ қортындылары бойынша банктің несие және инвестициялық саясатының
негізі жасауына ықпал тигізеді.
- банктің өтетін бағасы қаржы коэфицентінің есебі, критериялық
деңгейлермен салыстыру, динамикада, деңгейдің ауысуына ықпалын
тигізген факторлардың көрсеткіштері анализ материалдарына, банктың
болашақта жіктеу басқармасында өзінің тактикасын қоюына анықтайды
- банк табысының бағасы анализ деректеріндеі баланстың және есептің
табыс пен шығын негізінде жасалынады. Анализ процессі негізінде
көрсеткіштердің сандық және сапалық жүйесі есепке алынады, олардың
банкқа тигізетін пайдасын, активтерді дұрыс пайдаланумен, банк
құрылымындағы табыс пен шығысты қолдануын анықтайды. Бұл анализ
негізінде банк басқармасының табыс механизімі жасалынады.
Коммерциялық банктар бұндай аналитикалық жұмыстардың жасалуымен қатар
бөлек бағыттарға да сүйенеді, олар банк несие партфелінің анализі, бағалы
қағаздар портфелінің анализі, клиенттердің несиені жабу анализі, жеке
капиталдың жеткілікті анализі, проценттік марж анализі және т.б. Берілген
аналитикалық жұмыстардың банк басқармасының тәуекел саясатында банк
қызметінің саласында жасалынады.
Банк менеджментінің жүйесінде өзінің ерекшеліктері бар, коммерциялық
банктардың қызметіне мемлекеттік қадағалау жүргізіліп отырады. Банк
қызметінің өте тәуекел және басқалардың ақшасымен жұмыс жасағандықтан,
мемлекет тарапынан банктардың лицензиялық сәйкестіктеріне, қызмет
салаларының шектеулігін, капиталдың, өтімдердің, қалыптастыру
резервтерінің жеткілікті мақсатын көздейді.
Осыған байланысты өзін-өзі реттеу жүйесі, яғни банкіші реттеуі,
біріншіден мемлекеттік органдармен қадағаланып жасалынған талаптар мен
нормативтерді іс жүзінде қолдануына бағытталған. Өзін-өзі реттеу жүйесі
өзіне келесі дербес бағыттары кіреді:
- ұйымдық құрылымдық банкінің жетілдірілуі, яғни жаңалардың жасалынуы
және ескі топтастырмалардың жетілдірілуі, ол келешекте
банкадамдарына септігін тигізу мақсатында, мысалы,жоспарлау және
маркетинг бөлімі, тексеріс және аналитикалық қызметтері үшін жасалып
алынған.
- Нұсқаулар мен әдістемелік жұмыстарын, шешім қабылдау процедураларын,
банк қызметінің басқару саласын жетілдіруге негізделген;
- Болып жатқан жағдайға байланысты көздеген мақсатқа енгізулер, банк
саясатының алғашқы ашулары мен әдістемелерді жасау;
- Тәуекел көлемін ұлғайту жолдарын шектеу үшін нақты шаралар немесе
тәуекелден қорғайтын қосымша сақтандыру жүйелерін құру ;
- Банк іші ұйымын бақылау үшін кадрлар саясатын, қызметкерлердің оқыту
жүйелерін жетілдіру;
Банк қызметінің бақылауы ішкі және сыртқы болып құралады. Сыртқы бақылау
ҚР ҰБ және сыртқы аудиторлармен жасалынады. Ішкі бақылауды банктің өзі
жасайды. Банкіші бақылауын банк менеджмент бөлімі қолға алады. Оның
функциялары менеджерлердің лауазымдарына енгізілген және ішкі аудит
органдарын да да бар. Банкіші бақылауының басты міндеті банк жұмысының
теріс тенденцияларын, банк қызметінің пайдасыз жасалынған жұмыстарды
жылдам алу үшін орнатылған.
Ішкі және сыртқы бақылаудың тексерісі ҚР ҰҚ заңдық және нормативтік
актілерін және банкіші нұсқаулықтары мен ережелері, сыртқы бақылау
органдарының жобаларын қолданудан тұрады.
Басқарма саласында банктік менеджмент нақты мағынасы бар.Банктік
менеджмент саласы екі блоктан тұрады :
Қаржы менеджменті және қызметкерлермен жұмыс жасау.
Қаржы менеджмент ақша өнімімен, оның қалыптастырылуы мен салынуы нақты
банктің мақсаты мен талаптары бойынша өзіне енгізеді. Қаржы
менеджментінің негізгі бағыттары : банк қызметінің саласындағы бөлек
нақты банк саясатының жұмыста жасалынуы (депозиттер, несиелер, қызмет
көрсету, инвестициялар және т.б.); банктік маркетинг, ол актив және
пассив, өтетін ақша, табыстар, жеке капитал, несие портфелі, банктердің
тәуекелдерімен басқармашылық жұмысын жасайды.
Экономикалық процесстер мен банк процедураларының ұйымының
технологияларының біртекті болмауы қаржы менеджментінің ерекшелігі болып
саналады. Әрбір банк өзінің стратегиясы мен тактикасын ақша рыногында
жасайды; банк ісінің әдістерін де өмір талаптарына сай етіп жетілдіруге
қажет.
Банктік менеджментін екінші саласы – қызметкерлермен жұмыс жасау
–роционалды түрде қызметкерлердің білімдерін пайдалану. Еңбегін
дәлелдеуге келтіру, кадрларды орналастыру, қызметкерлердің еңбегін
ұйымдастыру, кадрларды дайындау және қайта дайындау жүйесін, еңбекақы
механизімін, мадақтау мен стимул, қызмет бабы бойынша көтеру жүйесі,
бақылау ұйымын, ұжымда қарым-қатынастың болуын көздейді. Ғылыми негіз
барысында қызметкерлермен жұмыс жасау психология мен іс-этикасынан
тұрады, соның көмегімен әрбір қызметшіге оның қызметтік көтеру жоспарын,
материалдық және моральдік стимул ретінде ұйымдастыру.
Банктік менеджментін келесі тізбе арқылы көрсетуге болады:
Таблица 1
ҚҚаржы менеджменті Қызметкерлермен басқару
1. Банктік саясат 1. Еңбек мотивациясы
2. Маркетинг 2. Банк құрылымының ұйымы
3. Актив пен пассивтермен басқару3. Кадрларды топтау
4. Табыспен басқару 4. Кадрларды орналастыру және қайта құру
жүйесі
5. Жеке капиталмен басқару 5. Еңбек ақы жүйесі, ықпаландыру және
ынталандыру
6. Несие портфелімен басқару 6. Бақылау ұйымы
7. Банктік тәуекелімен басқару 7. Лауазымын көтеру жүйесі
валюталық, проценттік т.б.
8. Ақпараттық жүйесінің құрылуы 8. Ұжымда қатынастардың принципі
Шетелдік практкада банк басқармасына үлкен мән беріледі, себебі одан
нақты банктің сенімділігімен барлық банк жүйесі тәуелді.
Ерекше көз-арас дұрыс емес менеджменттің қолдануын болдырмауына көңіл
бөлінеді, оған басшылардың немесе қызметкерлердің басқару кезінде
техникалық қажетіліктерді кірмейтін шаралар жатады; банктағы ауыр қаржы
жағдайын жабу шаралары, есепті өзгерту, алдаушылық пен алаяқтық жасау.
Дер кезінде анықталған дұрыс емес менеджменттің жүргізілуі мемлекеттік
қадағалау органдары бұндай банктердің басшысын алып тастауы немесе банкті
қайта жаңартуға құқылары бар.
Банктік менеджмент мағынасы банк ұйымының принципінде ашылады. Банктік
ұйым принципінің астында ұйым жұмысының жағдайы танылады, оның функциясы
мен операцияларын жасауына септігін тигізеді.
Функционалдық принцип банк ұйымының басты принцпі болып табылады.
Себебі банк несие мекемесі болғандықтан, аппарат басқармасында несие
бөлімдері болуы керек, олар бір мезгілде қаражатсыз есеп жүргізу
жұмысымен де айналысу, сондай-ақ оның құрамына операциялық басқармалар
мен бөлімдер кіруі қажет. Функция мөлшері және банк операциялары банк
басқарма жүйесінің дұрыстығын анықтайды.
Келесі банк ұйымының принципі – бөлек бөлімдердің уәкілетті иерархиясы.
Екі эшелон өктемдігі бар. Бірінші эшелонға банктің кеңес және Басқарма
жатады, тексеріс комиссиясы мен несие комитеті кіреді. Тексеріс
комиссиясы банк қызметінің жұмысына, банктің шығыс сметасы мен бөлек
бөлімдеріне бақылау жасайды. Несие комитеті өз бетінше банк бөлімі бола
алмайды, оның құрмамына банк бөлімдерінің лауазымды тұлғалары ғана және
банк кеңесімен кандидаттар бола алады. Комитет тек басқарма шешімдерінің
жоғары деңгейде тұруына, несиелік операциялар стратегиясын анықтауға,
несиелік саясатын бағыттап, принципиалдық мәселелер бойынша қызмет
атқапады. Өзінің қызмет бабы барысында несиелік операциялардың дамытылу
стратегиясы мен тактикасын қарастырып, негізгі құжаттардың нормативтік-
әдістемелік ісін жүргізуін және несиелік операциялар есебін, филиал
банктарға қаржылай көмек көрсету мәселелерін шешіп, үлкен мөлшердегі
несие беру және несие операцияларының проценттік қойылымының деңгейін
орнықтырып отырады.
Президент ( төраға немесе басқарушы) кезінде эксперттік кеңес бірінші
өктемдік эшелонына қаралады, бірақ ешқандай да өктемдік билікке ие
болмайды. Бұған білімнің әр саласынан көрнекті уәкілді тұлғалар кіреді.
Эксперттік кеңес сас маңызды экономика саласы, ел саясаты мен банк
жөніндегі мәселелерге кеңесін беріп, пропорционалдық дамуына, ғылыми
шараларға, қызметкерлердің квалификациялық ұйымының жоғарлауына өздерінің
үлесін қосып отырады.
Банк бөлімшелерінің бірге бағыну жүйесіне екінші эшелон кіреді, оған
барлық басқармалар немесе бөлімдер, клиенттерге қызмет көрсету саласы
және барлық қызмет ( Әкімшілік-Шаруашылық бөлімі, заң бөлімі, кадр бөлімі
т.б.). Банк ұйымының қызыметі міндетті түрде басқа да қойылған мақсаттар
бойынша жұмыс жасауы қажет. Банктың мақсаты максималді табыс көзін алу.
Сондықтан әрбір банктің жұмысы әр уақытта шығыс көздерінен гөрі табыс
көздерінің жоғары болуын көздейді. Бұндай жұмыс аппарат басқармасының топ
қызметкерлердің жаңа клиенттер мен банктік операцияларды жақсарту үшін
тартымды болуы керек. Банк үшін құрылым ұйымының құрастырылуы да қажет,
банк қызметінің функционалдық қамтамасыз ете алатыны және қоршаған
ортаға зияның тигізбеуін саналуы тиіс. Басқарманың рационалдық жүргізу
принціпі банк дамуына және оның қамтамасыздығына, мысалы, жаңа қызмет
көрсету жолдарын енгізу, рынокты зерттеу, жұмсауды қысқарту т.б.
Банк ұйымының жүйесі бақылау принципінің қамтамасыздығына сәйкес болуы
қажет. Басты элементтердің бірі сыртқы және ішкі аудит, орындалған
операциялардың заңды бақылау жасалынып, ҚРҰБ нормалары мен жазбаларына
сай болуы керек.
Банк бөлімдерінің ішкі қызметіне бақылау жасау принципі жұмыс
барысындағы қызмертшілердің жұмыс жасау әсерінен көрінеді№ Сол үшін
банкта анықтаулы жазбалар бар, мысалы, Жарғы және бөлімдердің жағдайы,
лауазымды нұсқаулар. Сол құжаттарды әрбір қызметкердің міндеттері
бекітілген.
Сонымен қатар банктің жеткілікті ақпаратпен жабдықталуы болуы керек,
себебі несие мекемесінде тұрақты және сенімді шараларды қамтамасыз
жасалуына әрекеттердің болуы керек.
Дамыған мемлекеттерде менеджмент өндірістің эффективтік жоғарлануының
басты факторы. Ал менеджментін басты мақсаты – басқару жүйесінде
рационалды түрде табыс көздерін алу.
Банктік менеджментінің арнайы өзінің спецификасы бар. Банк қоғам
капиталына үкім етіп қана қоймай, ол иеленушілердің алдында ақшаларының
сақталуы мен клиенттердің, банктің және қоғамның мүддесін есепке алады.
Бұл мүдделілік тек банкқа тән, онсыз баланс өтімінің қамтамасыздануы
болмас еді, ао ол банктің ақша рыногынды тепе-теңдікке әкеліп соқтырмас
еді.
Жеке және ұжымдық мүдделілікті банктік менеджменттің бұндай
үйлесімділігі банк менеджментінің спецификалық мақсатын келесіде
айқындайды:
- шаруашылық субъект ретінде банк жұмысын рентабельдік түрде ақша
рыногындақамтамасыз етеді;
- банк балансының өтетінің сенім кепілі ретінде несиелендіруші және
салымшы мүдделерін қолданып қамтамасыз ету;
- клиентердің құрылым көлемінде және қызмет көрсету сапасын
қанағаттандырып, банк пен партнерлер арасындағы қатынастарды ұзақ
мерзімге қамтамасыз ету;
- өндірістік, қайта дайындау және мамандарды орналастыру жүйесін құру,
бұл шара олардың потенциалдық мүмкіндіктерін одан да көп жасай
алатынына жағдай туғызады.
Берілген банктік менеджментінің көзделуі сан, сапа және әлеуметтік
көрсеткіштерді нығайтуға бағытталған.
Банк қызметінің қорытынды анализі мен баға көрсеткіштері банк
клиенттерінің шоттары, операция көлемдері және банкқызмет көрсетулері,
депозиттер мөлшері, несиелік салымдар мен инвестицияларының саны
қолданылады.
Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады. Бірінші топ арқылы
банк тиімділігінің табысы мен шығысы көрсетіледі. Айналым құралдарының
жылдамдығы, жасалынған операциялардың қиындығы, құжаттарды өндеу
жылдамдығы - бұлардың барлығы екінші топқа жатады. Үшінші топқа
клиенттерге сапалық қызмет көрсету: ақпараттың сақталуы, іс
келіссөздерінің құпия болып қалуына байланысты көрсеткіштері.
Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшесінің профессионалдық дамуына, олардың
еңбекке қарым-қатынасы, әлеуметтік мәселелерді шешу дәрежесінің дамуын
көрсетеді.
Банктік жұмысы қаржы құралдарының иеленушілеріне мемлекет жағынан да
қорғау көрсетіледі. Сондықтан өзіндік шешімдерді қабылдау кезде басқару
ұйымдарында айқын шекара болуы тиіс, сонымен қатар бекітілген нормативтер
мен жазбаларға сәйкес күнделікті ауысып отырған балансының өтетініне
қамтамасыз жолдарын іздеу қажет.
Банк қызметінің басқару ерекшелігі басқару саласының молдығы, есептеулі
тәуекел жолдарының болуы. Бұндай тәуекелден өту үшін банктарда жауапты
шешімдерді қабылдау үшін ұжымдық принцип қолданылады.
Қазіргі таңда тек экономикалық білімдер ғана емес, сонымен қатар
психология негізінің білімі, құқық, іс этикасы да банктік маманның
спецификасында да болуы керек.
Банктік менеджментінің ерекше айқындануы бұл салада қызметкерлердің
негізгі құрамын әйелдер құрайды. Осыған байланысты ұжымның әлеуметтік
мәселелердің бірі болып табылады және дау жағдайларын болдырмауын,
өндірісте татулық ниетін қамтамасыз ету.
1.2. Банк жүйесінде адам капиталын басқару тапсырмасы
Адамдар ресурстармен жүргізіп отырған банк өзінің сенімді, қызметкерлері
үшін барлық жағдайларын құра алатыны екені мәлім.
Адамдар ресурстары басқармасы барлық басшыларға тартылады, банктің
барлық қызметкерлері жоғарыдан бастап төменге дейін енгізіледі.
Менеджментінің басты фигурасы – профессионал, іс дамуының жоспарын
көре алатын, жағдайға тезарада баға бере алатын және мақсатқа жету үшін
қолайлы шешім таба алатын басшы. Менеджер айқын профессионалдық және
жеке қаситтері болуы керек: жоғары жетік, ойлану икемділігі, тәуекелге
бара алатыны, қайсарлық, көздеген жоспарға жету және ұжымда көшбасшысы
болу.
Банктік менеджер кәсіпорын, фирма менеджментінің деңгейінде банк
клиенті немесе болғысы келетіндерге баға беру білетін тұлға. Бұл баға
клиенттің несиені жаба алатынна және несие тәуекелінің дәрежесіне қарай
анықтай анализ элементтерінің бірі.
Менеджердің басты талабы ұжымжағы әріптестердің барлық
мүмкіндіктерін іске асыоу. Банктік қызметкерлер басқарма, техникалық,
конторлық және басқа категориялы деңгейлерге бөлінеді, олар өнімнің
қызмет көрсету саласына байланысты. Әртүрлі жүздеген операциялар:
салым, несие қарыз беру, төлемдік қызмет көрсету, актив және
міндеттемелерімен басқару қызметі, касса опреациялары, ақша есм ептері,
ішкі және сыртқы есеп беру, қызметкерлермен жұмыс жасау және т.б.
Осындай күрделі жағдайда жер –жерде талаптар өседі. Тұтынушы қызмет
саласы да ұлғаяды, олармен банк қызметкерлері айналысады. Жеке және
бірлескен банк клиенттері жоғары сападағы қызмет көрсету жұмыстарын
жасалу жолдарында. Егер клиенттер өздеріне ұнаған қызмет көрсету сапасы
да жоғары болған жағдайда, олар сондай жерлерге ауысады. Сонымен бірге
сыртқы талаптар да өседі. Баланстік есептер, табыс пен шығыс есеп беру
үлкен ашық анализге соқтырады, халықаралық стандарттық есеп беру, ал
ондай жағдайларда төлей алмаушылық та кездеседі, бұндай істерге талап
бойынша іс-әрекет жасауға тура келеді. Егер осындай күрделі механизмді
жұмыс істету үшін адамдар банктағы қызметкерлер ұйымшыл, қойған
мақсатқа жету жолдарын біле алған кезде, сонда ғана жетістікке жетеді.
Жұмыстың жоғары болуы, үйлесімді басшылық, бақылау және
клиенттерге қызмет көрсету үшін мыналар қажет:
- басқарма құрылысының рөлін жауапты және барлық ұйымдық деңгейінде нақты
болуына қамтамасыз ету;
- клиенттерге қызмет көрсету мәдениетін барлық бөлім қызметіне,
клиенттермен контактіде болып жатқан қызмет көрсету шараларын енгізу;
- басшы жағынан бақылау жүйесін жасау және бөлімдерді толықтырып құру;
- Бас басқарманың барлық бөлімдерінде аймақтық деңгейінде жақсарту
мәселелерін шешіп қамтамасыз ету;
- стратегиялық және жылдам жоспарлау, қорытынды және маниторинг бағасы,
шешім қабылдау, аудит, ақпарат басқарма жүйесінің процесстерін құру және
жетілдіру.
Банктің барлық бөлімдері жұмыс қорытындысын жақсарту үшін әртүрлі
құрылымдық бөлімі өзінің нақты анықтаулы қызметін жасауын қажет етеді,
яғни қорытындыға жауапкершілікпен қаралу тиіс. Қорытынды қызметінің
айқындалуы тиісті бөлімнің негізгі талаптарын айқындайды. Көзделген және
тапсырылған анализі қорытындыларға жетуге болатының көрсетуге мүмкіндік
береді. Қорытындылары айқындалмай қалған жағдайда әрбір тапсырма банк
саласында болмауы тиіс. Жоғарыда айтылған анализ барлық қателіктерді,
қайталамаларды, қалдықтарды және басқа да дұрыс жүргізілмеген саясатты
анықтайды, ол банктың барлық бөліміне жауапкершілік жүктейді.
Осыдан берілген жұмыстың мағынасы жатады: келісімділікті
болдырмау, яғни әр басшы қандай әрекеттер үшін жауапкершілікке
тартылатының білдіру.
Қызметкерлердің лауазымды міндеттері немесе лауазымдардың құрылысы
Әрбір қызметкер өзінің жұмыс орнында функционалдық міндеттерін
білуі шарт және өзінің жұмысына жауапты қаралуы шарт. Банк жұмысының
көбіне жеке мінездемесі бар, бірақ әрбір жұмыс орны жұмысшының қабілетті
болуы және жұмыс нәтижесін жоғарлату үшін жазылады.
Лауазымдық нұсқаулық қызметкерлердің міндеттері көрсетілген
құжатты құрал. Жақсы құрастырылған лауазымдық нұсқаулық өзіне мыналарды
енгізеді:
- қызмет лауазымының аталуы;
- жұмыс қорытындыларының жауапкершілікті сауатты жазылуы;
- ұйымдық қатынастары;
- өкілеті;
- жұмыс нормативінің көрсеткіштері;
- басқа қызметкерлермен қарым-қатынасы;
- қолданылатын заттар мен материалдары.
- Лауазымдық міндеттерінің жазылуы талаптарға сай нақты қарым-қатынас,
дағды және олардың деңгейі көрсетілуі тиіс. Егер банкта бұл жұмыс
ұқыпты, жан-жақты жасалынатын болса, онда мақсаттың талабына бір
бөлімнің жетік деңгейінің дайындығын аламыз. Онда түп-түгел анализ
қорытындылары қажет етілмейді.
- Банктік менеджмент саласында ең аз танылған жұмыс мәдениетінің
әдебі, ол кейбір концепциялар, құндылықтар, нормативтер, стандарттар,
жұмыс орнында үлкен мәні бар және бір ұйым мүшелерінің бірегейлігін
құрастырады.
- Бірлескен мәдениеттің негізгі комитеттері:
- Болжам –қызметкердің ойыбойынша ұйымда дұрыс деп саналады;
- Құндылықтар –қызметкердің ойбойынша ұйымға қажетті болып саналады.
- Стандарттар – нақты жағдайда қызметкердің тұрысы. Жүріс-тұрысы өзінің
лауазымына байланысты адамдардың күнделікті қозғалысы. Келесі дұрыс
әдептерді жасау және жұмыс мәдениетін құрастыру үшін банкта жасалынатын
шаралар:
- -толық әдеп пен қарым-қатынасты толық анықтау;
- Қызметкердің жеке және ұжымдық мүмкіндіктері мен даму қажеттілік
ресурстарын анықтау;
- -сала ішінде оқыту мен дайындықты жылдамдату, яғни тапшылық
мәселелерінің және күнде өзгеріп жатқан әдеп талаптарын шешілуіне
қамтамасыз етуге;
- -банк көздеген мүмкіндіктердің барлық деңгей ұйымдарында жұмыс
мәдениетін дамыту;
- -қажетті икемділігі бар тұлғаларды жұмысқа шақыру;
- Мысалы,коммерциялық несие бөлімінің қызметкерлерінің білуіне қажетті
білім мен тәрбие тізімде сызып көрсетілген :
- -Теориялық білімдер:
- -орташа есеп білімі;
- -бірлескен қаржылар;
- -экономикалық құқық;
- -ақша және банк ісі;
- -экономика;
- -сауатты сөз сөйлеу және нақты жазбаша ойын баяндау;
- -Техникалық икемділігі;
- -несиені беру кезде іздеу мен зерттеу жасау;
- -несиелік анализ;
- -заңдар мен ережелер;
- -жеке қарым-қатынастар:
- -сұхбат;
- -тілдесу;
- -тауар келісімін жасау;
- -жағымсыз ақпаратты айту (естірту);
Банк және рынок бөлімі:
-банк мақсаты;
-несие саясаты;
-басқа бөлімдердің қызмет көрсетілуі мен функциялары;
ДАҒДЫ:
-тез-ара несиелер;
-банк агент несиелері;
-берілген несиелер бойынша қауіпті жағдайлары, жою қимылдарды, жою
қимылдары;
-кіші бизнеске несие;
-қатарынан қарыз алу;
-қайта несие алуға кепіл қамтамасыздығы, кәсіпорынның активі несие алу
үшін кепілдігі.
Сонымен бірге банк менеджерлері алдында келесі мәселелер тұр:
-жақсы жұмыс жасау үшін қызметкерлердің ұйымшылдығы;
-бүгінгі таңда жұмыс жағдайының қажеттілігі қызметкерлерді қамтамасыз
етіп
деңгейді жақсарту ;
- қажетті икемділікті және еңбек мәдениетін құру;
- ұйымның мақсатына жету үшін басшылық жұмысын қамтамасыз ету.
1.3. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы.
Банктің экономикалық қызметі өте үлкен, оның бір пораграф бетінде
айту мүмкін емес, сондықтан бұл бөлімде тек актив, пассив және банк
Капиталының басқарма стратегиясы туралы толық қарастырылады.
Банктің актив және пассив портфелі бұл бір дене, ал тәуекел деңгейіндегі
жоғары табысқа жетуге бейімделген. Актив және пассив басқармасының
бірлескені банктің депозиттің және қарыздардың маусымдық құбылыстарынан
қорғаныс инструменті ретінде және актив портфелінің құрамының құралы
болып банк мақсатын көздейтін болып табылады. Актив пен пассив
басқармасының мағынасы қолданылатын шаралардың тактикасынан құралады, ол
банктің баланс құрамының стратегиясына сәйкес жүзеге асырылады. Табыс
нормасының көтерілуі актив өтімділігінің артықтығын жойып, жинақтық,
жылдам салымына және негізгі капиталға қарсы тұруына әкеп соқтырады.
Әдістердің екеуі де қарапайым басқару түрі; актив пен пассив баптарының
арасында анализдік байланыстың ұқсас болмауы кедергіге ұшырайды. Олар
барлық инвестициялық қаражаттың орналастыру жолдарын анықтап, жеткілікті
табыс нормасын қамтамасыз етіп, шектеулі өтілімділік операциялар маңында
жасау.
Ғылыми басқарма әдісі банк қызметіндегі экономикалық мәселелерді
күрделі шешілуін талап етеді, ЭЕМ және математикалық әдістер арқылы
шешіп, болған мәселеге ең қолайлы шешімін тауып, тиістісін алу. Бұл
жұмыстың ыңғайы- мақсаттың анықталуын көздейді, мәселенің әртүрлі
элементтерін байланыстыру, ауыстырымдардың ұқсастығын көздеп басқарма
бақылауында болуы ие болмауы, бақылаусыз ауыстырымдардың тұрысына баға
беру мүмкіндігі мен басқарма қызметіне шек қойып, ішкі және сыртқы
кедергі жасалуларды тауып, алдын-ала алу.
Пассив операцияларымен басқару. Пассив операцияларының атында,
салымшылардың тарту және басқа несие берушілердің банк үшін қаражаттарды
басқа көздерден анықтау, болып табылады, ал қысқаша айттатын болсақ, онда
банк өтімділігін көтеру, рынокта несие ресурстарын көбейту.
Пассивтермен жұмыс жасау кезінде банктер үшін көздерді қолдануға
тырысу керек, тартылған қаражаттарды көп кетірмеу үшін, яғни банк үкіміне
жаңа қаражаттардың пайдалы өсуі банк капиталы болып қалады. Сонымен
қатар, депозиттер арасындағы оптималдік арақатынасты таңдау қажет, қарыз
қаражаты мен капиталды, олар қажетті тұрақты қор деңгейін қамтамасыз
етіп, банкта жоғары активті табысты ұстауға мүмкіндік береді, ол ұзақ
мерзім ішінде жоғары тәуекелді деңгейін де талап етеді.
Мемлекеттік деңгейде банктер пассивтерімен жұмыс жасағанда
экспансиялық несие және рестрикциялық несие саясатын жүргізеді.
Несиелік ресурстар рыногында ҰҚ екінші деңгейлі банктар мен
үкіметке несие беру лимитін шектейді, бұл коммерциялық банктардың пассив
құрылымына ықпал тигізіп отырады. Бірақ бұл құбылыс шаруашылықтың ақша
құрамдарына қажеттіктерін көздемейді, ал ол өз тарапынан шаруашылықты
қайта несиелендіру, инфляцияға, несиелендіре алмаушылыққа да әкеп
соқтырады.
Несие портфелінің табыс көрсеткіштері :
К - Проценттік марка
Несие портфелінің өлшемі
К алынған проценттер
қарыз әкелетін табыс өлшемі
К табыс әкелетін қарыз
несие портфелінің өлшемі
Қарыздаан түсетін шығымдарды жеткілікті резервтермен жабу
көрсеткіші:
К Бар резерв
табыс әкелетін қарыз өлшемі
К Бар резерв
2 реттен көп мерзімі ұзартылған несиелер мен қарыздар.
К Бар резерв
Несие портфелінің өлшемі.
Активтегі несие сегментінің көрсеткіштерінің анықталуы Несие
Портфелінің өлшемі мен актив арақатынасымен белгіленеді, Несие
опреацияларының ресурстық базасы несие портфелінің өлшемі мен жылдам,
жинақтық, талап етілетін депозиттерінің арақатынасымен белгіленеді.
Екінші құбылыс бұл дисконт ,яғни рынокта несие ресурстаын сұрансыс
заңына соқтырады. Дисконттың өсуі несие ресурстарының сұранысы да
азаяды, бұл әрине екінші деңгейлі банк резервтерін еркін мөлшерін және
жаңа пассивін құру мүмкіндігін азайтады.
Аталған көрсеткіштер мемлекет пен банкі үшін норматив деңгейімен,
салыстырылып, басқа банктердің арақатынас көрсеткіштерімен бәсекелеседі.
Нормативтік деңгей статистикалық фактілік мағынасы бар өткен кезеңнің
әрбір көрсеткіші негізінде банк пен жасалыынады.
Құрамдылық несие портфелінің анализі тәуекел топтағы құрылымды анализді
енгізеді, әрбір тптың динамикасын оқыту, сонымен қатар несие портфелінің
сегментация негізінде келесі критериялары енеді:
- Несие түрі;
- -несие линиясының түрі, ллимит, несие шотының формалары және басқа да
несие аспаптары,
- -несие валютасы,
- -географиялық түрі (признак),
- -салымшының сала түрі,
- -оның несиені төлей алушылығы және т.б.
Құрылымдылық анализ несие операцияларындағы артық
концентрацияларын алдын-ала алу үшін жасалынып, несие тәуекелінен
қорғайды. Бірақ несие портфелінің артық диверсификациясы несие операция
басқармасымен жұмыс жасалған кезде өзінің қиындықтарын көрсетеді және
банктың банкроттығына да ықпал тигізеді. Сондықтан да шетелдік
коммерциялық банктар айқын сегментке ресурстарды қолданған кезде өздеріне
шекаралар орнатады. Бұл шекаралар өзінің қызметінде несие комитетін және
жоғары деңгейіндегі басшыларды санайды.
Тәуекел несиесімен жұмыс жасағанда тізімге ерекше көңіл аудару
қарызының құрылуын жасау тәсілін білу.
Бұл тізімнің құру мақсаты:
- мәселелі несиені көру және тәуекел топтары бойынша тапсыру;
- -қосымша бақылау формаларын және мәселелі несие анализін бөлек топқа
бөлу. Мысалы: 1 топқа келетін болсақ мәселелі несие (90 күн просрочка)
тек клиенттің қаржы жағдайы туралы жыл сайынғы тоқсандық есеп берілуі
мен банк қызметкерлеріне клиентке қарыздың төлеу анализін көрсету, 2
топқа (90 күннен бастап 180 күнге дейін)- ай сайынғы бақылау және
анализ, III топ үшін (180 к.б. 1 жылға дейін)- міндетті түрде
қаражаттардың шығарылуын негізгі қарыздың резервке енуі, ал IV топқа (
1 жылдан артық) – резервтің шотына қарыз соммасының жойылуы:
1.4. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы
Банктің экономикалық қызметі өте үлкен, оны бір параграф бетінде айту
мүмкін емес, сондықтан бұл бөлімде тек актив, пассив және банк
капиталының басқарма стратегиясы туралы толық қарастырылады.
Банктің актив және пассив портфелі бұл бір дене, ол тәуекел деңгейіндегі
жоғары табысқа жетуге бейімделген. Актив және пассив басқармасының
бірлескені банк депозитінің және қарыздардың маусымдық құбылыстарынан
қорғаныс инструменті және актив портфель құрамының құралы ретінде банк
мақсатын көздейтін болып табылады. Актив пен пассив басқармасының
мағынасы, қолданылатын шаралардың тактикасынан құралады, банктің баланс
құрамының стратегиясына сәйкес болып келеді.
Активтермен жұмыс жасау - өзінің және біреудің тартымды құралдарына
тәртіптік орналастыру, яғни қолма-қол ақщаны инвестицияға, несиеге және
басқа да активтерге үлестіру. Ерекше көз-қарас қаражаттардың
орналастыруындағы қарыз операциялар мен инвистицияларды құнда қағаздар
қылу үшін үлкен көңіл бөлінеді.
Мәселенің шешілуі осындай актив қаражаттарды сатып алу қарыз және
инвестицияны беру, олар тәуекелдің жоғары деңгейінде де өзінің табыс
көзін шығара алады.
Банктің тартылған қаражаттардың көп бөлшегі төлемге жатады немесе қысқа
мерзімді хабардар беріледі. Сондықтан банктің дұрыс басқарылуы ол
салымшылардың талаптарын орындау және банк клинеттеріне несие алу
мүмкінділігін қанағаттандыру.
Қаражаттарды орналастыру кезінде банк алдында үлкен мәселе тұрады,
өтетін және табысқа түсетін мәселелер арасында жанжалдан шығу. Банк
акцияларын ұстаушылары салымдарды салу арқылы түсімнен шыққан құнды
қағаздардың ұзақ мерзімге салу және жоғары табыстың болуын жақтайды, ал
бұндай іс банктің өтетін қаражатына теріс әсерін тигізеді, ол бұрыңғы
банк клиенттеріне несие беру және салымнан алу қызметіне кедергі жасайды.
Бұл дилемманы шешу үшін активтермен жұмыс жасау басқармасында үш шешім
бар. Осы әдістердің оң және теріс қасиеті бар. Нақты тапсырма тұрғанда
банктік менеджеріне осы әдістерді қолдануға болады. Жеткілікті қаражат
кезінде жалпы құралдардың қордық әдісінен қолдануға болады. Екінші әдіс –
активтерді орналастыру немесе қаражаттарды айырбастау, үшіншісі ЭЕМ
арқылы ғылыми басқару. Әдістерді қолдану кезде барлық қателіктерді санап,
табыстың шектеулі мүмкіндігін тарту.
Жалпы қаражат қор әдісінің негізінде барлық ресурстарды қамту принципі
жатыр. Банкқа қаражаттардың әртүрлі көздерден келіп түседі: талап ету
жерінен, жинақтық, жылдам салымынан, сондай-ақ банктің өз капиталы. Бұл
қаражаттар соңынан керекті активтер түрлеріне орналастырылады. Бұл істе
қаражаттың қайдан түскен көзі талап етілмейді, тек банктің көздеген
мақсатына сай болса болды. Активтермен жұмыс жасау әдісі схема түрінде
былай көрсетіледі:
Қаражат көзі Қаражаттарды орналастыру
Бұл әдіс менеджерлерден қаражаттардың өтуі мен табысын талап етеді.
Қаражаттарды әсіресе тодық принциптерге сәйкес келетін актив
операцияларына орналастырады.
Банкирлер ерекше көз-қараспен алғашқы активтерге көңіл бөледі,
себебі олар салымдағы алынатын түсімдерді жабады және несие беру
талаптарын қанағаттандырады. Бұл банктың басты қаражат өтетін көзі.
Алғашқы резервтерге сейфтегі және чектағы қолма-қол ақшалары, инкассация
процессіндегі төлем құжаттары, басқа банктердегі корреспонденттік
шоттарындағы қаражаттар және Ұлттық банк резервтеріндегі қаражаттары
кіреді.
Екінші резервтерге активтік жоғары табысты қаражат өтімділігі жатады,
қаражаттарды минималдік кідіріс және аз тәуекелді қылып алуға болады.
Оларға мынадай активтер кіреді: құнды қағаздар портфелі және шоттағы
қарыз қаражаттары.
Алғашқы және екінші резерв мөлшерін анықтағаннан кейін банк клиенттерге
қарыз бере алады. Қарыз - банктік активтерінің басты табысы, ал қарыздан
ұсталынған пайда банктің басты көзі.
Ең соңында ғана қаражаттарды орналастырған кезде құнды қағаздар
портфелінің құрамы анықталады. Инвестиция портфелінің тағайындалуы –
банкқа табыс әкелу және құнды қағаздарын мерзіміне байланысты төлеу үшін
екінші резервтік қосымшасы болу.
Активтерді орналастыру әдісі қажетті қорлар көздерін болуына көздейді.
Қаражаттарды ауыстыру үшін актив басқармасының схемасы активтерді
орналастыру моделі:
Қаражат көзі Қаражаттарды орналастыру
Бұл әдістің көмегімен қаражаттар көздеріне міндетті түрдегі резервтердің
нормаларына сәйкес және олардың жылдамдығына шектеулер қойылады. Мысалы,
талап ететін салымдары жоғары резерв нормаларын талап етеді және айналым
жылдамдығы басқа салымшыларға қарағанда жоғарырақ. Осы моделге байланысты
банкта өзінің орталықтары болады немесе банк ішіндегі банк - яғни талап
ететін салымдар банкі, жинақтық салым банкі, жылдам салым банкі және
негізгі банктің капиталы. Қаражаттардың өтімділігін және табыс көзін ала
алатындығынан кейін әртүрлі орталықтарға қатыстығын белгілеп, олардың
орталықтағы тәртібі орнатылады.Талап етілетін салымдарының ең жоғары
актив өтімділігі болғандықтан, көптеген қаражаттар алғашқы резервтерге
жіберіледі, ал қалған бөлімі екінші резервтерінің мемлекеттік құнды
қағаздарға инвестицияланып, тек кішкентай мөлшердегі қалдықтар қарызға
тек қысқа мерзімге беріледі. Немесе қаражаттар жылдам салым банкінде
тағайындалады. Көп бөлігі екінші резервтер құрамына, ал қалғаны орта,
ұзақ мерзімді несиелерге, құнды қағаздарға жіберіледі. Табыс нормасының
көтерілуі актив өтімділігінің артықтығын жойып, жинақтық, жылдам салымына
және негізгі капиталға қарсы тұруына әкеліп соқтырады.
Әдістердің екеуі де қарапайым басқару түрі, актив пен пассив баптарының
арасында анализдік байланыстың ұқсас болмауын, кедергіге ұшыратпауын
көздейді. Олар барлық инвестициялық қаражаттардың орналастыру жолдарын
анықтап, жеткілікті табыс нормасын қамтамасыз етіп, шектеулі өтімділік
операциялар маңында жүргізіледі.
Ғылыми басқарма әдісі банк қызметіндегі экономикалық мәселелерді күрделі
шешілуін талап етеді, ЭЕМ және математикалық әдістері арқылы шешіп,
мәселеге ең қолайлы шешу жолдарын алады. Бұл жұмыстың ыңғайлығы –
мақсаттың анықталуын көздейді, мәселенің әртүрлі жолдармен шешілуін
қадағалап, ауыстырымдардың ұқсастығын көздеп, басқарма бақылауында болуы
не болмауы, бақылаусыз ауыстырымдардың тұрысына баға беру мүмкіндігі мен
басқарма қызметіне шектеулер қойып, ішкі және сыртқы кедергі жасауларды
тауып, алдын-ала алу.
Пассив операцияларымен басқару. Пассив операцияларының атында,
салымшылардың қаражаттарын тарту және басқа несиеберушілердің банк үшін
қаражаттарды басқа көздерден анықтау болып табылады, ал қысқаша айтатын
болсақ, онда банк өнімділігін көтеру, рынокта несие ресурстарын көбейту.
Пассивтермен жұмыс жасау кезінде банктер үшін көздерді қолдануға тырысу
керек, тартылған қаражаттарды көп кетірмеу үшін, яғни банк үкіміне жаңа
қаражаттардың пайдалық өсуін банк капиталы болып табылады. Сонымен қатар,
депозиттер арасындағы оптималдік арақатынасты таңдау қажет, қарыз
қаражаты мен капиталды қажетті тұрақты қор деңгейін қамтамасыз етіп,
банкта жоғары аткивті табысты ұстауға мүмкінік береді, ол ұзақ мерзім
ішінде жоғары тәуекелді деңгейін талап етеді.
Мемлекеттік деңгейде банктер пассивтермен жұмыс жасағанда экспансиялық
несие және рестрикциялық несие саясатын жүргізеді.
Несиелік ресурстар рыногында Ұлттық банкі екінші деңгейлі банктар мен
үкіметке несие беру лимитін шектейді, бұл коммерциялық банктардың пассив
құрылымына ықпал тигізіп отырады. Бірақ бұл құбылыс шаруашылықтың ақша
құралдарына қажеттіктерін көздейді, ал ол өз тарапынан шаруашылықты қайта
несиелендіру, инфляцияға, несиелендіре алмаушылыққа да әкеліп соқтырады.
Екінші құбылыс бұл дисконт, яғни рынокта несие ресурстарын сұраныс заңына
сай болуын тілейді. Дисконттық өсуі несие ресурстарының сұранысы да
азаяды, бұл әрине, екінші деңгейлі банк резервтерін еркін мөлшерін және
жаңа пассивін құру мүмкіндігін азайтады. Пассивтермен басқару
операцияларын тек валюта рыногында және құнды қағаздар рыногында Ұлттық
банкі жасайды. Ұлттық банк дәрежелі валюта иеленуші болғандықтан, несие
рестрикциясының саясатын жүргізіп, коммерциялық банктарға валютаны сатып,
несиелік экспансия саясатын жасайды. Өтімді мемлекеттік құнды қағаздар
портфелімен Ұлттық банкі ие. Ұлттық банк екінші деңгейлі банктердің
еркін резервтерін қысқартады, ал құнды қағаздарды сатып алған уақытта
коммерциялық банктардың еркін резервтегі мүмкіндіктері мен олардың
пассивтегі қарыз ақшаларын құруына әрекеттер жасайды.
Несие-қаражат жиынтығының екінші аспабтары Ұлттық банктің бекітілген
нормалары, ережелері мен міндетеріне байланысты екінші деңгейлі банктар
жасауы тиіс.
Осындай ережелерге орталықтың резервтері жатады, бекітілген
коммерциялық банктардың ресурстары да енеді.
06.05.93 ж. Норматив 20% құраған, 31.03.94ж. – 30%, 30.09.94ж.
резервтік талаптар - 30% құрастырды, 15% теңгеде және 15% валютада,
инфляцияның төмендеуі резерв талаптары да қысқартылды: 01.03.95ж. - 20%,
01.04.96ж. - 15% теңге мен валютада, ал 01.10.97ж. – 10%.
Норматив төмендеген сайын Ұлттық банк коммерциялық банктарға пассив
шотарына жаңа қаражаттарды құруына мүмкіндік береді, ал ұлғайған сайын
банктегі пассив шоттарындағы қаражатты қысқартады.
Пассивтерге үлкен аспап ретінде банк өтімділігінің Нормативтері
әрекеттер жасайды:
К = қолма-қол ақша және тезарадағы актив соммасы
талап етілген міндеттемелерінің соммасы
1995 ж. бұл коэффициент 0.3 –тен төмен болмаған, ал 1996 ж. қыркүйек
айында 0.2-ні құрайды. Банктің мультипликациясына байланысты әрбір талап
етілетінің шоттарындағы 10 теңгесі, банктің пайдасына 2 теңге мөлшерінде
резервтерде болуын банктік мультпликациясына кірмейді.
Өтемділік коэффициентін ұлғайту барысында Ұлттық банк пассив шотындағы
жаңа қаражаттарды құру мүмкіндігін қысқартады, ал бұл банктік
эмиссиондық мүмкіндіктерін шектейді.
Банк капиталымен басқару.
Жеке капитал - әрбір кәсіпорынның қызмет көрсету түріне қарамастан,
қаржы ресурстарының басты құрам бөлшегі.
Банктік капиталға банк иеленушілердің қаражаттары мен қолданылмаған
пайда жатады.
Банктің тұрақтылығы мен қызметінің сапасын қамтамасыз ету негізінде
акционерлік капиталдың және банк құрамындағы қаражаттарының рөлі өте
жоғары.
Біріншіден, жеке капитал қаржы ресурстарының көзі болып табылады, ол
банк ұйымындағы жеткілікті депозиттерді тарту үшін оның ұйымдастырылуы
және іс-қимыл жасауына қажет етеді. Жаңа банкқа жаңа ғимараттар,
жиһаздар, қызметкерлерге жұмысақыны төлеу, т.б. үшін қаражаттар қажет.
Екіншіден, капитал банк клиенттерінің сенімділігін қолдайды және несие
берушінің қаржы күшіне сенім білдіреді. Экономикалық тұрақсыздық кезінде
банк капиталы салымшылардың талабын орындауға қамтамасыз етуіне тиіс.
Үшіншіден, банк капиталы, жаңа қызмет көрсету саласына, жаңа
бағдарламалар мен құралдарға қаражаттардың жетуіне де қамтамасыз етеді.
Төртінші капиталдық функциясы – кепіл-қорғанысы, ол банк қызметінің
үлкен мөлшердегі шығыстарды немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
К І Р І С П Е
1. Бөлім. Банктік менеджментінің теориялық негізі.
1. Банктік менеджмент, оның функциялары, құрылысы және ерекшелігі.
1.2. Банк жүйесінде адам капиталын басқару тапсырмасы
1.3. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы.
1.4. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы
1.5. Менеджменттік несиелендіру функциялары
2 Бөлім. Валют-Транзит-Банк АҚ менеджмент ұйымының анализі
2.1. Валют Транзит Банк АҚ қысқаша мінездеме.
3 Бөлім. Валют – Транзит- Банк акционерлік қоғамын басқару жолдарының
жетілуі
1. Банк қызметкерлерінің басқару жетістіктерін Валю – Транзит Банк
акционерлік қоғамы үлгісі бойынша жетілдіру
3.2.. Бантік менеджмент ұйымының жетілдірілуі.
К І Р І С П Е
2005 жылы қараша айында бесінші қаржышылар конгрессінде Н.Ә.Назарбаев
Қазақстанның экономика әлемінде өзінің қарқынды даму барысында екендігін
атап айтқан болатын: Әлемдік Банктің шешімі бойынша Қазақстан 20
мемлекеттердің тізіміне ең инвестициялық тартымды ел ретінде жатады.
Қазіргі таңда Қазақстан барлық ірі халықаралық рейтинг деңгейі бар және
бүгінгі таңда біздің алдарымызда елдің қаржы секторын жаңа өзгертулер мен
дамуына байланысты сапалық деңгейін көтеру үшін үлкен тапсырма тұр.
Бұл жаңа дәуірдің – жаңа кезеңнің табысы мен жетістігі екенін
көрсетеді.Әрбір қаржы институты өзінің сапалық деңгейін көтерген кезде,
оның міндетті түріде алда да, өзінің қызметін жақсартады.
Банктік менеджмент ерекше басқару саласы тек дамытылған нарықтық
экономика жағдайында ғана болады. Өркениетті елдердегідей банктік қызмет
операцияларын яғни құнды қағаздарға қызмет көрсету операциялары, несие
карточкалары, валюта, экономикалық үнемділік және басқа банктердің,
коммерциялық құрылымдардың акцияларын тарату, рационалды түрде
клиенттердің салымдарын салуына көмек көрсету қызметін, инвестициялық
жобаларды бағалау, лизинг, факторинг және т.б. қызмет салаларын көрсету.
Сонымен қатар бекітілген банк капиталының резервтік қорын басқа да
коммерциялық банктерге пайдасын келтіру үшін қолданылады.
Нарықтық экономика банктік менеджментінен болуы мүмкін емес, қаржы
рыногында несие мекемелері арасында бәсекеге жатпаса, алмастырылмаса,
кәсіпорындарға мемлекеттік қаржыландыру, инфляцияға апаратын жолдарды,
жаңа тауар массасын құруына оның нарықтық механизміндегі нақты
жобалармен бизнес- жоспарларды несиелендіру үшін жасалуы тиіс. Банктік
менеджмент мына немесе ана бағдарламаны несиелендіріп қана қоймай, оның
несиені жұмсалуына қадағалау жасап, әсіресе жеңілдік берілген кезде,
арнайы бір мақсат үшін алынған несиені мерзіміне байланысты қайтарылуы
керек.
Жоғарыда көрсетілгеннің дипломдық жұмыстың тақырыбын анықтайды.
Зерттеу объектісі – Валют Транзит Банкт АҚ.
Зерттелу пәні – қазақстандық банкінің менеджмент жүйесі.
Диплом жұмысының мақсаты – адам және қаржы ресурстарының коммерциялық
банктағы басқару саласындағы банктік менеджмент функцияларын ашу.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі тапсырманы талап ету:
- банктік менеджментінің түсініктемесін, мағынасын және функцияларын
ашу;
- басқару саласында банктік менеджмент функцияларын кадрлар, қаржы
және банктің несие қызметіне ұғыну;
- зерттеліп алынған банктің ( Валют Транзит Банкі АҚ) тарихы мен
дамуын білу.
- коммерциялық банктің деңгейі мен кадрлар саясатының бағытын зерттеу;
- Банктағы қаржы менеджментінің қортындысын шешу;
- Қазақстандағы банктік менеджментінің даму мәселелерін табу және оның
жетілдіруіне бағыттар жасау.
Диплом жұмысын жазған кезде шетелдік және жерлес авторлардың банк
жөніндегі оқулықтары, банктік заңнамалар, Валют Транзит Банкінің АҚ
тәуелсіз аудиторлық есептері, Валют Транзит БанкіАҚ ресми сайт
материалдарынан алынған.
1. Бөлім. Банктік менеджментінің теориялық негізі.
1. Банктік менеджмент, оның функциялары, құрылысы және ерекшелігі.
Банк менеджменті күрделі жүйесін (полиқұрылымдық) құрайды. Оның құрлысы
басқарма жүйесінің қарым-қатынастық, негізгі функциялардың қатынасы
арқылы тығыз байланысты құрайды, оның құрамына мыналар кіреді:
- басқарма шешімінің дайындық функциясы;
- басқарма шешімінің қабылдау функциясы;
- ұйымдық орындау функциясы;
- банк қызметінің есеп және анализ функциясы;
- басқарма шешімінің орындалуын бақылау мен қадағалау функциясы;
- басқарма шешімінің орындалу процессінің жылдам функциясы.
Басқарма шешімінің дайындық функциясы стратегиялық және күнделікті
жоспарлар тек ұйымдық жоспарлану жүйесімен іске асады, маркетингті
зерттеу ақпараттарының негізінде есептік және аналитикалық деректер,
сонымен қатар жоба-жоспарларының материалдары, бағдарлама мен болжамы
Банк қызметі мен басқарма арқылы жасалынады.
Басқарма шешімінің қабылдау функциясын тек жоғарғы банк басшылығы ғана
шешеді (Директорлар Кеңесі, Басқарма, Президент, Вице-Президенттер, және
басқа да жоғары менеджерлер); Банктің міндеті, басқарма ұйымының
тәртіптік тізбесі, стратегиялық жоспар, стратегиялық бағдарлама және
жобалар (келісімдер,шарттар т.б.) ретінде қолданулары тиіс.
Ұйымдық функциясы; - ұйымдық тізбесі; - құжат айналым дайындығының
тізбесі ; - тұлғалармен жұмыс жасау жағдайымен нұсқаулар;
- маркетингтік және әлеуметтік ұйымдардың зерттелуі, шетелдік және
отандық банктер және басқа да ұйымдармен сыртқы байланыс арқылы
жасалынады.
Бұл функцияның жүргізілуі банк қызметі мен бөлімшелерінен тұрады және
менеджерлер басқаруындағы орта және кіші деңгейлері арқылы жасалынады.
Есеп және анализ функциясы бухгалтерлік есептің, статистикасы, жоспары,
бухгалтерлік баланс формасындағы маркетингі, кезеңділік, қаржылық және
статистикалық есеп пен аналитикалық тіркеулер және т.с.с.арқылы жүзеге
асырылады.
Бақылау функциясы банк басқармасының барлық деңгейін алып жатады ең
төменнен бастап жоғарыға дейін.
Бақылаудың екі түрлі функциясы жасалынады : сыртқы және ішкі. сыртқы
бақылау мемлекеттік қадағалау органдарымен заңға және нормативтік
актілерге сәйкес жобаға асады ; ішкі мәліметтен тыс аудиторлар
мемлекеттік емес ұйымдары арқылы бақылау жасалынады.
Ішкі бақылау банк қызметі арқылы жасалынады. Басқарма шешімінің орындалу
процессінің жылдам жасалу функциясы тек орта және төмен звенодағы
менеджер шешімімен жасалынады. Осыған байланысты әлде басқарма шешіміне
енгізулер жасалуы мүмкін. Бұл енгізулер жоғары деңгейдегі басшылық арқылы
жасалынады. Банктің маркетингтік қызметі немесе тартымды мамандандырылған
маркетингтік фирмалар қажетті ақпаратпен барлық менеджменттік
функцияларын жабдықтайды.
Менеджмент, әлем экономикасының тарихи тәжірибесі, ол теория мен
практика жүзінде маркетингсіз-ақ те, өмір сүре алады, бірақ негізгі
маркетингтік банктың басты дамуы және жасалу идеясын ала отырса ғана
мүмкін.
1996 ж. соңында Қазақстанда банк жүйесінде дағдарыстар болған еді. 20-25
% банктар капиталдың төмен коэффиценттігі, ал 13 банктарда теріс
капиталдары болған жағдайда дұрыс бейімделу жолдарын таба алмағандықтан
және банктік менеджментінің әдісін қолдана білмегендіктен осындай
жағдайға тап болды. Дамыған мемлекеттерде менеджмент өндірістің жоғары
көрсетілідердің ең қажетті факторы.
Банктік менеджмент – банк ісінің басқармасында және банктік саладағы
қызметкерлерінің ғылыми жүйесі ретінде танылады. Ол ғылыми басқарма
әдісінде, қолданылады, практика жүзінде банк ісін жасауға
мәліметтелінген.
Банктік қызмет бизнестің спецификалық саласын көрсетеді, қызметкерлердің
ойлануымен жүріс- тұрысының ерекшелігін анықтайды, ол міндетті түрде
банктік менеджменттің мазмұнынында да көрінеді.
Банктік менеджмент мазмұнының құрамында перспективтік және күнделікті
жоспарлау, анализ, жүргізілуі мен бақылау жүргізіледі.
Жоспарлау көмегінің арқасында банктар өзінің мақсатын, саласын, мөлшерін
және болашақта қызметінің қортындысын, олардың көздері мен шығынның біле
алады. Бұның барлығы да қызметкерлердің жұмыс бабының ішіне жатады.
Құрама көрсеткіштер арқылы банктың барлық жақтары, жаңа саланы іздеу
бағыттары және ақша рыногында бәсеке жағдайында қызмет жасау әдістерін
шешеді.
Жоспарлау қортындысы бойынша банктардың барлық бөлімшелерін оның
локальдік және болашақта жалпы банк дамуының көрсеткіштерінің бірі құрама
жоспардың жасалынуы немесе бизнес-жоспардың болуы, сонымен қатар әртүрлі
бағыттағы күнделікті жоспарлар : несиелік, депозиттік, проценттік,
кадрлар, инвестициялық және басқа да саясаттың болуы қызмет саласын
жоғарылатады. Банк қызметінің бағасын қою үшін толық және жан-жақты бөлек
бағытталынған анализ жасалынады. Бұл жасалынған болжам қортындылары,
мерзімі аяқталған кезеңдері мен банктар арасында ең жақсы қортындысын
салыстырай келе жетістіктерге жетіледі. Анализ материалдары банк
дамыуының оң я теріс тенденцияларын шығарады : шығындар, қолданылмаған
резервтер, жоспар қателіктерін және сәтсіздік қабылданған шешімдерді
көрсете алады.
Айқын тұрған ресурстар берілген баланстың анализі банк жұмысының құрама
аналитикалық негізін құрайды.
Анализдердің басты бағыттары :
- банк қызметінің зор диномикалық баға көрсеткіштерін, яғни активтер,
депозиттер, банктың өзінің капиталы, несиелер, табыс. Бұл баға басқа
банктердің ұқсас көрсеткіштерін тепе-тең салыстыру үшін қазақстандық
банктар жүйесінде коммерциялық банктардың қандай рейтингта тұрғанын
көрсете алады. Аналитикалық жұмыстың осындай қортындысы нақты
банктің даму стратегиясына үлкен септігін тигізеді; ресурстық қор
бағасы :көлемі,құрылымы және құрамдағы банктердің негізгі даму
тенденциясы (жеке капитал, депозиттер, банкаралық несие). Банк
ресурстарының бөлек бөлімдерін топтастыру негізінде, құрылымдық есеп
көрсеткіштері, басқа банктермен динамикалық салыстырған кезде
көрсетілімі бойынша анализ жасалынады. Ресурстық қор бағасы банк
депозиттік саясатын жүргізу үшін қолданылады;
- банк активінің жағдайына баға (көлемі, құрылымы және құрамдағы
банктердің негізгі даму тенденциясы, мысалы, несиелер инвестициялар,
депозиттер). Банк активі топтастыру негізінде құрылымдық есеп-
көрсеткіштері, басқа банктермен динамикалық салыстырған кезде
көрсетілімі бойынша анализ жасалынады.
Анализ қортындылары бойынша банктің несие және инвестициялық саясатының
негізі жасауына ықпал тигізеді.
- банктің өтетін бағасы қаржы коэфицентінің есебі, критериялық
деңгейлермен салыстыру, динамикада, деңгейдің ауысуына ықпалын
тигізген факторлардың көрсеткіштері анализ материалдарына, банктың
болашақта жіктеу басқармасында өзінің тактикасын қоюына анықтайды
- банк табысының бағасы анализ деректеріндеі баланстың және есептің
табыс пен шығын негізінде жасалынады. Анализ процессі негізінде
көрсеткіштердің сандық және сапалық жүйесі есепке алынады, олардың
банкқа тигізетін пайдасын, активтерді дұрыс пайдаланумен, банк
құрылымындағы табыс пен шығысты қолдануын анықтайды. Бұл анализ
негізінде банк басқармасының табыс механизімі жасалынады.
Коммерциялық банктар бұндай аналитикалық жұмыстардың жасалуымен қатар
бөлек бағыттарға да сүйенеді, олар банк несие партфелінің анализі, бағалы
қағаздар портфелінің анализі, клиенттердің несиені жабу анализі, жеке
капиталдың жеткілікті анализі, проценттік марж анализі және т.б. Берілген
аналитикалық жұмыстардың банк басқармасының тәуекел саясатында банк
қызметінің саласында жасалынады.
Банк менеджментінің жүйесінде өзінің ерекшеліктері бар, коммерциялық
банктардың қызметіне мемлекеттік қадағалау жүргізіліп отырады. Банк
қызметінің өте тәуекел және басқалардың ақшасымен жұмыс жасағандықтан,
мемлекет тарапынан банктардың лицензиялық сәйкестіктеріне, қызмет
салаларының шектеулігін, капиталдың, өтімдердің, қалыптастыру
резервтерінің жеткілікті мақсатын көздейді.
Осыған байланысты өзін-өзі реттеу жүйесі, яғни банкіші реттеуі,
біріншіден мемлекеттік органдармен қадағаланып жасалынған талаптар мен
нормативтерді іс жүзінде қолдануына бағытталған. Өзін-өзі реттеу жүйесі
өзіне келесі дербес бағыттары кіреді:
- ұйымдық құрылымдық банкінің жетілдірілуі, яғни жаңалардың жасалынуы
және ескі топтастырмалардың жетілдірілуі, ол келешекте
банкадамдарына септігін тигізу мақсатында, мысалы,жоспарлау және
маркетинг бөлімі, тексеріс және аналитикалық қызметтері үшін жасалып
алынған.
- Нұсқаулар мен әдістемелік жұмыстарын, шешім қабылдау процедураларын,
банк қызметінің басқару саласын жетілдіруге негізделген;
- Болып жатқан жағдайға байланысты көздеген мақсатқа енгізулер, банк
саясатының алғашқы ашулары мен әдістемелерді жасау;
- Тәуекел көлемін ұлғайту жолдарын шектеу үшін нақты шаралар немесе
тәуекелден қорғайтын қосымша сақтандыру жүйелерін құру ;
- Банк іші ұйымын бақылау үшін кадрлар саясатын, қызметкерлердің оқыту
жүйелерін жетілдіру;
Банк қызметінің бақылауы ішкі және сыртқы болып құралады. Сыртқы бақылау
ҚР ҰБ және сыртқы аудиторлармен жасалынады. Ішкі бақылауды банктің өзі
жасайды. Банкіші бақылауын банк менеджмент бөлімі қолға алады. Оның
функциялары менеджерлердің лауазымдарына енгізілген және ішкі аудит
органдарын да да бар. Банкіші бақылауының басты міндеті банк жұмысының
теріс тенденцияларын, банк қызметінің пайдасыз жасалынған жұмыстарды
жылдам алу үшін орнатылған.
Ішкі және сыртқы бақылаудың тексерісі ҚР ҰҚ заңдық және нормативтік
актілерін және банкіші нұсқаулықтары мен ережелері, сыртқы бақылау
органдарының жобаларын қолданудан тұрады.
Басқарма саласында банктік менеджмент нақты мағынасы бар.Банктік
менеджмент саласы екі блоктан тұрады :
Қаржы менеджменті және қызметкерлермен жұмыс жасау.
Қаржы менеджмент ақша өнімімен, оның қалыптастырылуы мен салынуы нақты
банктің мақсаты мен талаптары бойынша өзіне енгізеді. Қаржы
менеджментінің негізгі бағыттары : банк қызметінің саласындағы бөлек
нақты банк саясатының жұмыста жасалынуы (депозиттер, несиелер, қызмет
көрсету, инвестициялар және т.б.); банктік маркетинг, ол актив және
пассив, өтетін ақша, табыстар, жеке капитал, несие портфелі, банктердің
тәуекелдерімен басқармашылық жұмысын жасайды.
Экономикалық процесстер мен банк процедураларының ұйымының
технологияларының біртекті болмауы қаржы менеджментінің ерекшелігі болып
саналады. Әрбір банк өзінің стратегиясы мен тактикасын ақша рыногында
жасайды; банк ісінің әдістерін де өмір талаптарына сай етіп жетілдіруге
қажет.
Банктік менеджментін екінші саласы – қызметкерлермен жұмыс жасау
–роционалды түрде қызметкерлердің білімдерін пайдалану. Еңбегін
дәлелдеуге келтіру, кадрларды орналастыру, қызметкерлердің еңбегін
ұйымдастыру, кадрларды дайындау және қайта дайындау жүйесін, еңбекақы
механизімін, мадақтау мен стимул, қызмет бабы бойынша көтеру жүйесі,
бақылау ұйымын, ұжымда қарым-қатынастың болуын көздейді. Ғылыми негіз
барысында қызметкерлермен жұмыс жасау психология мен іс-этикасынан
тұрады, соның көмегімен әрбір қызметшіге оның қызметтік көтеру жоспарын,
материалдық және моральдік стимул ретінде ұйымдастыру.
Банктік менеджментін келесі тізбе арқылы көрсетуге болады:
Таблица 1
ҚҚаржы менеджменті Қызметкерлермен басқару
1. Банктік саясат 1. Еңбек мотивациясы
2. Маркетинг 2. Банк құрылымының ұйымы
3. Актив пен пассивтермен басқару3. Кадрларды топтау
4. Табыспен басқару 4. Кадрларды орналастыру және қайта құру
жүйесі
5. Жеке капиталмен басқару 5. Еңбек ақы жүйесі, ықпаландыру және
ынталандыру
6. Несие портфелімен басқару 6. Бақылау ұйымы
7. Банктік тәуекелімен басқару 7. Лауазымын көтеру жүйесі
валюталық, проценттік т.б.
8. Ақпараттық жүйесінің құрылуы 8. Ұжымда қатынастардың принципі
Шетелдік практкада банк басқармасына үлкен мән беріледі, себебі одан
нақты банктің сенімділігімен барлық банк жүйесі тәуелді.
Ерекше көз-арас дұрыс емес менеджменттің қолдануын болдырмауына көңіл
бөлінеді, оған басшылардың немесе қызметкерлердің басқару кезінде
техникалық қажетіліктерді кірмейтін шаралар жатады; банктағы ауыр қаржы
жағдайын жабу шаралары, есепті өзгерту, алдаушылық пен алаяқтық жасау.
Дер кезінде анықталған дұрыс емес менеджменттің жүргізілуі мемлекеттік
қадағалау органдары бұндай банктердің басшысын алып тастауы немесе банкті
қайта жаңартуға құқылары бар.
Банктік менеджмент мағынасы банк ұйымының принципінде ашылады. Банктік
ұйым принципінің астында ұйым жұмысының жағдайы танылады, оның функциясы
мен операцияларын жасауына септігін тигізеді.
Функционалдық принцип банк ұйымының басты принцпі болып табылады.
Себебі банк несие мекемесі болғандықтан, аппарат басқармасында несие
бөлімдері болуы керек, олар бір мезгілде қаражатсыз есеп жүргізу
жұмысымен де айналысу, сондай-ақ оның құрамына операциялық басқармалар
мен бөлімдер кіруі қажет. Функция мөлшері және банк операциялары банк
басқарма жүйесінің дұрыстығын анықтайды.
Келесі банк ұйымының принципі – бөлек бөлімдердің уәкілетті иерархиясы.
Екі эшелон өктемдігі бар. Бірінші эшелонға банктің кеңес және Басқарма
жатады, тексеріс комиссиясы мен несие комитеті кіреді. Тексеріс
комиссиясы банк қызметінің жұмысына, банктің шығыс сметасы мен бөлек
бөлімдеріне бақылау жасайды. Несие комитеті өз бетінше банк бөлімі бола
алмайды, оның құрмамына банк бөлімдерінің лауазымды тұлғалары ғана және
банк кеңесімен кандидаттар бола алады. Комитет тек басқарма шешімдерінің
жоғары деңгейде тұруына, несиелік операциялар стратегиясын анықтауға,
несиелік саясатын бағыттап, принципиалдық мәселелер бойынша қызмет
атқапады. Өзінің қызмет бабы барысында несиелік операциялардың дамытылу
стратегиясы мен тактикасын қарастырып, негізгі құжаттардың нормативтік-
әдістемелік ісін жүргізуін және несиелік операциялар есебін, филиал
банктарға қаржылай көмек көрсету мәселелерін шешіп, үлкен мөлшердегі
несие беру және несие операцияларының проценттік қойылымының деңгейін
орнықтырып отырады.
Президент ( төраға немесе басқарушы) кезінде эксперттік кеңес бірінші
өктемдік эшелонына қаралады, бірақ ешқандай да өктемдік билікке ие
болмайды. Бұған білімнің әр саласынан көрнекті уәкілді тұлғалар кіреді.
Эксперттік кеңес сас маңызды экономика саласы, ел саясаты мен банк
жөніндегі мәселелерге кеңесін беріп, пропорционалдық дамуына, ғылыми
шараларға, қызметкерлердің квалификациялық ұйымының жоғарлауына өздерінің
үлесін қосып отырады.
Банк бөлімшелерінің бірге бағыну жүйесіне екінші эшелон кіреді, оған
барлық басқармалар немесе бөлімдер, клиенттерге қызмет көрсету саласы
және барлық қызмет ( Әкімшілік-Шаруашылық бөлімі, заң бөлімі, кадр бөлімі
т.б.). Банк ұйымының қызыметі міндетті түрде басқа да қойылған мақсаттар
бойынша жұмыс жасауы қажет. Банктың мақсаты максималді табыс көзін алу.
Сондықтан әрбір банктің жұмысы әр уақытта шығыс көздерінен гөрі табыс
көздерінің жоғары болуын көздейді. Бұндай жұмыс аппарат басқармасының топ
қызметкерлердің жаңа клиенттер мен банктік операцияларды жақсарту үшін
тартымды болуы керек. Банк үшін құрылым ұйымының құрастырылуы да қажет,
банк қызметінің функционалдық қамтамасыз ете алатыны және қоршаған
ортаға зияның тигізбеуін саналуы тиіс. Басқарманың рационалдық жүргізу
принціпі банк дамуына және оның қамтамасыздығына, мысалы, жаңа қызмет
көрсету жолдарын енгізу, рынокты зерттеу, жұмсауды қысқарту т.б.
Банк ұйымының жүйесі бақылау принципінің қамтамасыздығына сәйкес болуы
қажет. Басты элементтердің бірі сыртқы және ішкі аудит, орындалған
операциялардың заңды бақылау жасалынып, ҚРҰБ нормалары мен жазбаларына
сай болуы керек.
Банк бөлімдерінің ішкі қызметіне бақылау жасау принципі жұмыс
барысындағы қызмертшілердің жұмыс жасау әсерінен көрінеді№ Сол үшін
банкта анықтаулы жазбалар бар, мысалы, Жарғы және бөлімдердің жағдайы,
лауазымды нұсқаулар. Сол құжаттарды әрбір қызметкердің міндеттері
бекітілген.
Сонымен қатар банктің жеткілікті ақпаратпен жабдықталуы болуы керек,
себебі несие мекемесінде тұрақты және сенімді шараларды қамтамасыз
жасалуына әрекеттердің болуы керек.
Дамыған мемлекеттерде менеджмент өндірістің эффективтік жоғарлануының
басты факторы. Ал менеджментін басты мақсаты – басқару жүйесінде
рационалды түрде табыс көздерін алу.
Банктік менеджментінің арнайы өзінің спецификасы бар. Банк қоғам
капиталына үкім етіп қана қоймай, ол иеленушілердің алдында ақшаларының
сақталуы мен клиенттердің, банктің және қоғамның мүддесін есепке алады.
Бұл мүдделілік тек банкқа тән, онсыз баланс өтімінің қамтамасыздануы
болмас еді, ао ол банктің ақша рыногынды тепе-теңдікке әкеліп соқтырмас
еді.
Жеке және ұжымдық мүдделілікті банктік менеджменттің бұндай
үйлесімділігі банк менеджментінің спецификалық мақсатын келесіде
айқындайды:
- шаруашылық субъект ретінде банк жұмысын рентабельдік түрде ақша
рыногындақамтамасыз етеді;
- банк балансының өтетінің сенім кепілі ретінде несиелендіруші және
салымшы мүдделерін қолданып қамтамасыз ету;
- клиентердің құрылым көлемінде және қызмет көрсету сапасын
қанағаттандырып, банк пен партнерлер арасындағы қатынастарды ұзақ
мерзімге қамтамасыз ету;
- өндірістік, қайта дайындау және мамандарды орналастыру жүйесін құру,
бұл шара олардың потенциалдық мүмкіндіктерін одан да көп жасай
алатынына жағдай туғызады.
Берілген банктік менеджментінің көзделуі сан, сапа және әлеуметтік
көрсеткіштерді нығайтуға бағытталған.
Банк қызметінің қорытынды анализі мен баға көрсеткіштері банк
клиенттерінің шоттары, операция көлемдері және банкқызмет көрсетулері,
депозиттер мөлшері, несиелік салымдар мен инвестицияларының саны
қолданылады.
Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады. Бірінші топ арқылы
банк тиімділігінің табысы мен шығысы көрсетіледі. Айналым құралдарының
жылдамдығы, жасалынған операциялардың қиындығы, құжаттарды өндеу
жылдамдығы - бұлардың барлығы екінші топқа жатады. Үшінші топқа
клиенттерге сапалық қызмет көрсету: ақпараттың сақталуы, іс
келіссөздерінің құпия болып қалуына байланысты көрсеткіштері.
Әлеуметтік көрсеткіштер ұжым мүшесінің профессионалдық дамуына, олардың
еңбекке қарым-қатынасы, әлеуметтік мәселелерді шешу дәрежесінің дамуын
көрсетеді.
Банктік жұмысы қаржы құралдарының иеленушілеріне мемлекет жағынан да
қорғау көрсетіледі. Сондықтан өзіндік шешімдерді қабылдау кезде басқару
ұйымдарында айқын шекара болуы тиіс, сонымен қатар бекітілген нормативтер
мен жазбаларға сәйкес күнделікті ауысып отырған балансының өтетініне
қамтамасыз жолдарын іздеу қажет.
Банк қызметінің басқару ерекшелігі басқару саласының молдығы, есептеулі
тәуекел жолдарының болуы. Бұндай тәуекелден өту үшін банктарда жауапты
шешімдерді қабылдау үшін ұжымдық принцип қолданылады.
Қазіргі таңда тек экономикалық білімдер ғана емес, сонымен қатар
психология негізінің білімі, құқық, іс этикасы да банктік маманның
спецификасында да болуы керек.
Банктік менеджментінің ерекше айқындануы бұл салада қызметкерлердің
негізгі құрамын әйелдер құрайды. Осыған байланысты ұжымның әлеуметтік
мәселелердің бірі болып табылады және дау жағдайларын болдырмауын,
өндірісте татулық ниетін қамтамасыз ету.
1.2. Банк жүйесінде адам капиталын басқару тапсырмасы
Адамдар ресурстармен жүргізіп отырған банк өзінің сенімді, қызметкерлері
үшін барлық жағдайларын құра алатыны екені мәлім.
Адамдар ресурстары басқармасы барлық басшыларға тартылады, банктің
барлық қызметкерлері жоғарыдан бастап төменге дейін енгізіледі.
Менеджментінің басты фигурасы – профессионал, іс дамуының жоспарын
көре алатын, жағдайға тезарада баға бере алатын және мақсатқа жету үшін
қолайлы шешім таба алатын басшы. Менеджер айқын профессионалдық және
жеке қаситтері болуы керек: жоғары жетік, ойлану икемділігі, тәуекелге
бара алатыны, қайсарлық, көздеген жоспарға жету және ұжымда көшбасшысы
болу.
Банктік менеджер кәсіпорын, фирма менеджментінің деңгейінде банк
клиенті немесе болғысы келетіндерге баға беру білетін тұлға. Бұл баға
клиенттің несиені жаба алатынна және несие тәуекелінің дәрежесіне қарай
анықтай анализ элементтерінің бірі.
Менеджердің басты талабы ұжымжағы әріптестердің барлық
мүмкіндіктерін іске асыоу. Банктік қызметкерлер басқарма, техникалық,
конторлық және басқа категориялы деңгейлерге бөлінеді, олар өнімнің
қызмет көрсету саласына байланысты. Әртүрлі жүздеген операциялар:
салым, несие қарыз беру, төлемдік қызмет көрсету, актив және
міндеттемелерімен басқару қызметі, касса опреациялары, ақша есм ептері,
ішкі және сыртқы есеп беру, қызметкерлермен жұмыс жасау және т.б.
Осындай күрделі жағдайда жер –жерде талаптар өседі. Тұтынушы қызмет
саласы да ұлғаяды, олармен банк қызметкерлері айналысады. Жеке және
бірлескен банк клиенттері жоғары сападағы қызмет көрсету жұмыстарын
жасалу жолдарында. Егер клиенттер өздеріне ұнаған қызмет көрсету сапасы
да жоғары болған жағдайда, олар сондай жерлерге ауысады. Сонымен бірге
сыртқы талаптар да өседі. Баланстік есептер, табыс пен шығыс есеп беру
үлкен ашық анализге соқтырады, халықаралық стандарттық есеп беру, ал
ондай жағдайларда төлей алмаушылық та кездеседі, бұндай істерге талап
бойынша іс-әрекет жасауға тура келеді. Егер осындай күрделі механизмді
жұмыс істету үшін адамдар банктағы қызметкерлер ұйымшыл, қойған
мақсатқа жету жолдарын біле алған кезде, сонда ғана жетістікке жетеді.
Жұмыстың жоғары болуы, үйлесімді басшылық, бақылау және
клиенттерге қызмет көрсету үшін мыналар қажет:
- басқарма құрылысының рөлін жауапты және барлық ұйымдық деңгейінде нақты
болуына қамтамасыз ету;
- клиенттерге қызмет көрсету мәдениетін барлық бөлім қызметіне,
клиенттермен контактіде болып жатқан қызмет көрсету шараларын енгізу;
- басшы жағынан бақылау жүйесін жасау және бөлімдерді толықтырып құру;
- Бас басқарманың барлық бөлімдерінде аймақтық деңгейінде жақсарту
мәселелерін шешіп қамтамасыз ету;
- стратегиялық және жылдам жоспарлау, қорытынды және маниторинг бағасы,
шешім қабылдау, аудит, ақпарат басқарма жүйесінің процесстерін құру және
жетілдіру.
Банктің барлық бөлімдері жұмыс қорытындысын жақсарту үшін әртүрлі
құрылымдық бөлімі өзінің нақты анықтаулы қызметін жасауын қажет етеді,
яғни қорытындыға жауапкершілікпен қаралу тиіс. Қорытынды қызметінің
айқындалуы тиісті бөлімнің негізгі талаптарын айқындайды. Көзделген және
тапсырылған анализі қорытындыларға жетуге болатының көрсетуге мүмкіндік
береді. Қорытындылары айқындалмай қалған жағдайда әрбір тапсырма банк
саласында болмауы тиіс. Жоғарыда айтылған анализ барлық қателіктерді,
қайталамаларды, қалдықтарды және басқа да дұрыс жүргізілмеген саясатты
анықтайды, ол банктың барлық бөліміне жауапкершілік жүктейді.
Осыдан берілген жұмыстың мағынасы жатады: келісімділікті
болдырмау, яғни әр басшы қандай әрекеттер үшін жауапкершілікке
тартылатының білдіру.
Қызметкерлердің лауазымды міндеттері немесе лауазымдардың құрылысы
Әрбір қызметкер өзінің жұмыс орнында функционалдық міндеттерін
білуі шарт және өзінің жұмысына жауапты қаралуы шарт. Банк жұмысының
көбіне жеке мінездемесі бар, бірақ әрбір жұмыс орны жұмысшының қабілетті
болуы және жұмыс нәтижесін жоғарлату үшін жазылады.
Лауазымдық нұсқаулық қызметкерлердің міндеттері көрсетілген
құжатты құрал. Жақсы құрастырылған лауазымдық нұсқаулық өзіне мыналарды
енгізеді:
- қызмет лауазымының аталуы;
- жұмыс қорытындыларының жауапкершілікті сауатты жазылуы;
- ұйымдық қатынастары;
- өкілеті;
- жұмыс нормативінің көрсеткіштері;
- басқа қызметкерлермен қарым-қатынасы;
- қолданылатын заттар мен материалдары.
- Лауазымдық міндеттерінің жазылуы талаптарға сай нақты қарым-қатынас,
дағды және олардың деңгейі көрсетілуі тиіс. Егер банкта бұл жұмыс
ұқыпты, жан-жақты жасалынатын болса, онда мақсаттың талабына бір
бөлімнің жетік деңгейінің дайындығын аламыз. Онда түп-түгел анализ
қорытындылары қажет етілмейді.
- Банктік менеджмент саласында ең аз танылған жұмыс мәдениетінің
әдебі, ол кейбір концепциялар, құндылықтар, нормативтер, стандарттар,
жұмыс орнында үлкен мәні бар және бір ұйым мүшелерінің бірегейлігін
құрастырады.
- Бірлескен мәдениеттің негізгі комитеттері:
- Болжам –қызметкердің ойыбойынша ұйымда дұрыс деп саналады;
- Құндылықтар –қызметкердің ойбойынша ұйымға қажетті болып саналады.
- Стандарттар – нақты жағдайда қызметкердің тұрысы. Жүріс-тұрысы өзінің
лауазымына байланысты адамдардың күнделікті қозғалысы. Келесі дұрыс
әдептерді жасау және жұмыс мәдениетін құрастыру үшін банкта жасалынатын
шаралар:
- -толық әдеп пен қарым-қатынасты толық анықтау;
- Қызметкердің жеке және ұжымдық мүмкіндіктері мен даму қажеттілік
ресурстарын анықтау;
- -сала ішінде оқыту мен дайындықты жылдамдату, яғни тапшылық
мәселелерінің және күнде өзгеріп жатқан әдеп талаптарын шешілуіне
қамтамасыз етуге;
- -банк көздеген мүмкіндіктердің барлық деңгей ұйымдарында жұмыс
мәдениетін дамыту;
- -қажетті икемділігі бар тұлғаларды жұмысқа шақыру;
- Мысалы,коммерциялық несие бөлімінің қызметкерлерінің білуіне қажетті
білім мен тәрбие тізімде сызып көрсетілген :
- -Теориялық білімдер:
- -орташа есеп білімі;
- -бірлескен қаржылар;
- -экономикалық құқық;
- -ақша және банк ісі;
- -экономика;
- -сауатты сөз сөйлеу және нақты жазбаша ойын баяндау;
- -Техникалық икемділігі;
- -несиені беру кезде іздеу мен зерттеу жасау;
- -несиелік анализ;
- -заңдар мен ережелер;
- -жеке қарым-қатынастар:
- -сұхбат;
- -тілдесу;
- -тауар келісімін жасау;
- -жағымсыз ақпаратты айту (естірту);
Банк және рынок бөлімі:
-банк мақсаты;
-несие саясаты;
-басқа бөлімдердің қызмет көрсетілуі мен функциялары;
ДАҒДЫ:
-тез-ара несиелер;
-банк агент несиелері;
-берілген несиелер бойынша қауіпті жағдайлары, жою қимылдарды, жою
қимылдары;
-кіші бизнеске несие;
-қатарынан қарыз алу;
-қайта несие алуға кепіл қамтамасыздығы, кәсіпорынның активі несие алу
үшін кепілдігі.
Сонымен бірге банк менеджерлері алдында келесі мәселелер тұр:
-жақсы жұмыс жасау үшін қызметкерлердің ұйымшылдығы;
-бүгінгі таңда жұмыс жағдайының қажеттілігі қызметкерлерді қамтамасыз
етіп
деңгейді жақсарту ;
- қажетті икемділікті және еңбек мәдениетін құру;
- ұйымның мақсатына жету үшін басшылық жұмысын қамтамасыз ету.
1.3. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы.
Банктің экономикалық қызметі өте үлкен, оның бір пораграф бетінде
айту мүмкін емес, сондықтан бұл бөлімде тек актив, пассив және банк
Капиталының басқарма стратегиясы туралы толық қарастырылады.
Банктің актив және пассив портфелі бұл бір дене, ал тәуекел деңгейіндегі
жоғары табысқа жетуге бейімделген. Актив және пассив басқармасының
бірлескені банктің депозиттің және қарыздардың маусымдық құбылыстарынан
қорғаныс инструменті ретінде және актив портфелінің құрамының құралы
болып банк мақсатын көздейтін болып табылады. Актив пен пассив
басқармасының мағынасы қолданылатын шаралардың тактикасынан құралады, ол
банктің баланс құрамының стратегиясына сәйкес жүзеге асырылады. Табыс
нормасының көтерілуі актив өтімділігінің артықтығын жойып, жинақтық,
жылдам салымына және негізгі капиталға қарсы тұруына әкеп соқтырады.
Әдістердің екеуі де қарапайым басқару түрі; актив пен пассив баптарының
арасында анализдік байланыстың ұқсас болмауы кедергіге ұшырайды. Олар
барлық инвестициялық қаражаттың орналастыру жолдарын анықтап, жеткілікті
табыс нормасын қамтамасыз етіп, шектеулі өтілімділік операциялар маңында
жасау.
Ғылыми басқарма әдісі банк қызметіндегі экономикалық мәселелерді
күрделі шешілуін талап етеді, ЭЕМ және математикалық әдістер арқылы
шешіп, болған мәселеге ең қолайлы шешімін тауып, тиістісін алу. Бұл
жұмыстың ыңғайы- мақсаттың анықталуын көздейді, мәселенің әртүрлі
элементтерін байланыстыру, ауыстырымдардың ұқсастығын көздеп басқарма
бақылауында болуы ие болмауы, бақылаусыз ауыстырымдардың тұрысына баға
беру мүмкіндігі мен басқарма қызметіне шек қойып, ішкі және сыртқы
кедергі жасалуларды тауып, алдын-ала алу.
Пассив операцияларымен басқару. Пассив операцияларының атында,
салымшылардың тарту және басқа несие берушілердің банк үшін қаражаттарды
басқа көздерден анықтау, болып табылады, ал қысқаша айттатын болсақ, онда
банк өтімділігін көтеру, рынокта несие ресурстарын көбейту.
Пассивтермен жұмыс жасау кезінде банктер үшін көздерді қолдануға
тырысу керек, тартылған қаражаттарды көп кетірмеу үшін, яғни банк үкіміне
жаңа қаражаттардың пайдалы өсуі банк капиталы болып қалады. Сонымен
қатар, депозиттер арасындағы оптималдік арақатынасты таңдау қажет, қарыз
қаражаты мен капиталды, олар қажетті тұрақты қор деңгейін қамтамасыз
етіп, банкта жоғары активті табысты ұстауға мүмкіндік береді, ол ұзақ
мерзім ішінде жоғары тәуекелді деңгейін де талап етеді.
Мемлекеттік деңгейде банктер пассивтерімен жұмыс жасағанда
экспансиялық несие және рестрикциялық несие саясатын жүргізеді.
Несиелік ресурстар рыногында ҰҚ екінші деңгейлі банктар мен
үкіметке несие беру лимитін шектейді, бұл коммерциялық банктардың пассив
құрылымына ықпал тигізіп отырады. Бірақ бұл құбылыс шаруашылықтың ақша
құрамдарына қажеттіктерін көздемейді, ал ол өз тарапынан шаруашылықты
қайта несиелендіру, инфляцияға, несиелендіре алмаушылыққа да әкеп
соқтырады.
Несие портфелінің табыс көрсеткіштері :
К - Проценттік марка
Несие портфелінің өлшемі
К алынған проценттер
қарыз әкелетін табыс өлшемі
К табыс әкелетін қарыз
несие портфелінің өлшемі
Қарыздаан түсетін шығымдарды жеткілікті резервтермен жабу
көрсеткіші:
К Бар резерв
табыс әкелетін қарыз өлшемі
К Бар резерв
2 реттен көп мерзімі ұзартылған несиелер мен қарыздар.
К Бар резерв
Несие портфелінің өлшемі.
Активтегі несие сегментінің көрсеткіштерінің анықталуы Несие
Портфелінің өлшемі мен актив арақатынасымен белгіленеді, Несие
опреацияларының ресурстық базасы несие портфелінің өлшемі мен жылдам,
жинақтық, талап етілетін депозиттерінің арақатынасымен белгіленеді.
Екінші құбылыс бұл дисконт ,яғни рынокта несие ресурстаын сұрансыс
заңына соқтырады. Дисконттың өсуі несие ресурстарының сұранысы да
азаяды, бұл әрине екінші деңгейлі банк резервтерін еркін мөлшерін және
жаңа пассивін құру мүмкіндігін азайтады.
Аталған көрсеткіштер мемлекет пен банкі үшін норматив деңгейімен,
салыстырылып, басқа банктердің арақатынас көрсеткіштерімен бәсекелеседі.
Нормативтік деңгей статистикалық фактілік мағынасы бар өткен кезеңнің
әрбір көрсеткіші негізінде банк пен жасалыынады.
Құрамдылық несие портфелінің анализі тәуекел топтағы құрылымды анализді
енгізеді, әрбір тптың динамикасын оқыту, сонымен қатар несие портфелінің
сегментация негізінде келесі критериялары енеді:
- Несие түрі;
- -несие линиясының түрі, ллимит, несие шотының формалары және басқа да
несие аспаптары,
- -несие валютасы,
- -географиялық түрі (признак),
- -салымшының сала түрі,
- -оның несиені төлей алушылығы және т.б.
Құрылымдылық анализ несие операцияларындағы артық
концентрацияларын алдын-ала алу үшін жасалынып, несие тәуекелінен
қорғайды. Бірақ несие портфелінің артық диверсификациясы несие операция
басқармасымен жұмыс жасалған кезде өзінің қиындықтарын көрсетеді және
банктың банкроттығына да ықпал тигізеді. Сондықтан да шетелдік
коммерциялық банктар айқын сегментке ресурстарды қолданған кезде өздеріне
шекаралар орнатады. Бұл шекаралар өзінің қызметінде несие комитетін және
жоғары деңгейіндегі басшыларды санайды.
Тәуекел несиесімен жұмыс жасағанда тізімге ерекше көңіл аудару
қарызының құрылуын жасау тәсілін білу.
Бұл тізімнің құру мақсаты:
- мәселелі несиені көру және тәуекел топтары бойынша тапсыру;
- -қосымша бақылау формаларын және мәселелі несие анализін бөлек топқа
бөлу. Мысалы: 1 топқа келетін болсақ мәселелі несие (90 күн просрочка)
тек клиенттің қаржы жағдайы туралы жыл сайынғы тоқсандық есеп берілуі
мен банк қызметкерлеріне клиентке қарыздың төлеу анализін көрсету, 2
топқа (90 күннен бастап 180 күнге дейін)- ай сайынғы бақылау және
анализ, III топ үшін (180 к.б. 1 жылға дейін)- міндетті түрде
қаражаттардың шығарылуын негізгі қарыздың резервке енуі, ал IV топқа (
1 жылдан артық) – резервтің шотына қарыз соммасының жойылуы:
1.4. Банктің экономикалық қызметінің басқару тапсырмасы
Банктің экономикалық қызметі өте үлкен, оны бір параграф бетінде айту
мүмкін емес, сондықтан бұл бөлімде тек актив, пассив және банк
капиталының басқарма стратегиясы туралы толық қарастырылады.
Банктің актив және пассив портфелі бұл бір дене, ол тәуекел деңгейіндегі
жоғары табысқа жетуге бейімделген. Актив және пассив басқармасының
бірлескені банк депозитінің және қарыздардың маусымдық құбылыстарынан
қорғаныс инструменті және актив портфель құрамының құралы ретінде банк
мақсатын көздейтін болып табылады. Актив пен пассив басқармасының
мағынасы, қолданылатын шаралардың тактикасынан құралады, банктің баланс
құрамының стратегиясына сәйкес болып келеді.
Активтермен жұмыс жасау - өзінің және біреудің тартымды құралдарына
тәртіптік орналастыру, яғни қолма-қол ақщаны инвестицияға, несиеге және
басқа да активтерге үлестіру. Ерекше көз-қарас қаражаттардың
орналастыруындағы қарыз операциялар мен инвистицияларды құнда қағаздар
қылу үшін үлкен көңіл бөлінеді.
Мәселенің шешілуі осындай актив қаражаттарды сатып алу қарыз және
инвестицияны беру, олар тәуекелдің жоғары деңгейінде де өзінің табыс
көзін шығара алады.
Банктің тартылған қаражаттардың көп бөлшегі төлемге жатады немесе қысқа
мерзімді хабардар беріледі. Сондықтан банктің дұрыс басқарылуы ол
салымшылардың талаптарын орындау және банк клинеттеріне несие алу
мүмкінділігін қанағаттандыру.
Қаражаттарды орналастыру кезінде банк алдында үлкен мәселе тұрады,
өтетін және табысқа түсетін мәселелер арасында жанжалдан шығу. Банк
акцияларын ұстаушылары салымдарды салу арқылы түсімнен шыққан құнды
қағаздардың ұзақ мерзімге салу және жоғары табыстың болуын жақтайды, ал
бұндай іс банктің өтетін қаражатына теріс әсерін тигізеді, ол бұрыңғы
банк клиенттеріне несие беру және салымнан алу қызметіне кедергі жасайды.
Бұл дилемманы шешу үшін активтермен жұмыс жасау басқармасында үш шешім
бар. Осы әдістердің оң және теріс қасиеті бар. Нақты тапсырма тұрғанда
банктік менеджеріне осы әдістерді қолдануға болады. Жеткілікті қаражат
кезінде жалпы құралдардың қордық әдісінен қолдануға болады. Екінші әдіс –
активтерді орналастыру немесе қаражаттарды айырбастау, үшіншісі ЭЕМ
арқылы ғылыми басқару. Әдістерді қолдану кезде барлық қателіктерді санап,
табыстың шектеулі мүмкіндігін тарту.
Жалпы қаражат қор әдісінің негізінде барлық ресурстарды қамту принципі
жатыр. Банкқа қаражаттардың әртүрлі көздерден келіп түседі: талап ету
жерінен, жинақтық, жылдам салымынан, сондай-ақ банктің өз капиталы. Бұл
қаражаттар соңынан керекті активтер түрлеріне орналастырылады. Бұл істе
қаражаттың қайдан түскен көзі талап етілмейді, тек банктің көздеген
мақсатына сай болса болды. Активтермен жұмыс жасау әдісі схема түрінде
былай көрсетіледі:
Қаражат көзі Қаражаттарды орналастыру
Бұл әдіс менеджерлерден қаражаттардың өтуі мен табысын талап етеді.
Қаражаттарды әсіресе тодық принциптерге сәйкес келетін актив
операцияларына орналастырады.
Банкирлер ерекше көз-қараспен алғашқы активтерге көңіл бөледі,
себебі олар салымдағы алынатын түсімдерді жабады және несие беру
талаптарын қанағаттандырады. Бұл банктың басты қаражат өтетін көзі.
Алғашқы резервтерге сейфтегі және чектағы қолма-қол ақшалары, инкассация
процессіндегі төлем құжаттары, басқа банктердегі корреспонденттік
шоттарындағы қаражаттар және Ұлттық банк резервтеріндегі қаражаттары
кіреді.
Екінші резервтерге активтік жоғары табысты қаражат өтімділігі жатады,
қаражаттарды минималдік кідіріс және аз тәуекелді қылып алуға болады.
Оларға мынадай активтер кіреді: құнды қағаздар портфелі және шоттағы
қарыз қаражаттары.
Алғашқы және екінші резерв мөлшерін анықтағаннан кейін банк клиенттерге
қарыз бере алады. Қарыз - банктік активтерінің басты табысы, ал қарыздан
ұсталынған пайда банктің басты көзі.
Ең соңында ғана қаражаттарды орналастырған кезде құнды қағаздар
портфелінің құрамы анықталады. Инвестиция портфелінің тағайындалуы –
банкқа табыс әкелу және құнды қағаздарын мерзіміне байланысты төлеу үшін
екінші резервтік қосымшасы болу.
Активтерді орналастыру әдісі қажетті қорлар көздерін болуына көздейді.
Қаражаттарды ауыстыру үшін актив басқармасының схемасы активтерді
орналастыру моделі:
Қаражат көзі Қаражаттарды орналастыру
Бұл әдістің көмегімен қаражаттар көздеріне міндетті түрдегі резервтердің
нормаларына сәйкес және олардың жылдамдығына шектеулер қойылады. Мысалы,
талап ететін салымдары жоғары резерв нормаларын талап етеді және айналым
жылдамдығы басқа салымшыларға қарағанда жоғарырақ. Осы моделге байланысты
банкта өзінің орталықтары болады немесе банк ішіндегі банк - яғни талап
ететін салымдар банкі, жинақтық салым банкі, жылдам салым банкі және
негізгі банктің капиталы. Қаражаттардың өтімділігін және табыс көзін ала
алатындығынан кейін әртүрлі орталықтарға қатыстығын белгілеп, олардың
орталықтағы тәртібі орнатылады.Талап етілетін салымдарының ең жоғары
актив өтімділігі болғандықтан, көптеген қаражаттар алғашқы резервтерге
жіберіледі, ал қалған бөлімі екінші резервтерінің мемлекеттік құнды
қағаздарға инвестицияланып, тек кішкентай мөлшердегі қалдықтар қарызға
тек қысқа мерзімге беріледі. Немесе қаражаттар жылдам салым банкінде
тағайындалады. Көп бөлігі екінші резервтер құрамына, ал қалғаны орта,
ұзақ мерзімді несиелерге, құнды қағаздарға жіберіледі. Табыс нормасының
көтерілуі актив өтімділігінің артықтығын жойып, жинақтық, жылдам салымына
және негізгі капиталға қарсы тұруына әкеліп соқтырады.
Әдістердің екеуі де қарапайым басқару түрі, актив пен пассив баптарының
арасында анализдік байланыстың ұқсас болмауын, кедергіге ұшыратпауын
көздейді. Олар барлық инвестициялық қаражаттардың орналастыру жолдарын
анықтап, жеткілікті табыс нормасын қамтамасыз етіп, шектеулі өтімділік
операциялар маңында жүргізіледі.
Ғылыми басқарма әдісі банк қызметіндегі экономикалық мәселелерді күрделі
шешілуін талап етеді, ЭЕМ және математикалық әдістері арқылы шешіп,
мәселеге ең қолайлы шешу жолдарын алады. Бұл жұмыстың ыңғайлығы –
мақсаттың анықталуын көздейді, мәселенің әртүрлі жолдармен шешілуін
қадағалап, ауыстырымдардың ұқсастығын көздеп, басқарма бақылауында болуы
не болмауы, бақылаусыз ауыстырымдардың тұрысына баға беру мүмкіндігі мен
басқарма қызметіне шектеулер қойып, ішкі және сыртқы кедергі жасауларды
тауып, алдын-ала алу.
Пассив операцияларымен басқару. Пассив операцияларының атында,
салымшылардың қаражаттарын тарту және басқа несиеберушілердің банк үшін
қаражаттарды басқа көздерден анықтау болып табылады, ал қысқаша айтатын
болсақ, онда банк өнімділігін көтеру, рынокта несие ресурстарын көбейту.
Пассивтермен жұмыс жасау кезінде банктер үшін көздерді қолдануға тырысу
керек, тартылған қаражаттарды көп кетірмеу үшін, яғни банк үкіміне жаңа
қаражаттардың пайдалық өсуін банк капиталы болып табылады. Сонымен қатар,
депозиттер арасындағы оптималдік арақатынасты таңдау қажет, қарыз
қаражаты мен капиталды қажетті тұрақты қор деңгейін қамтамасыз етіп,
банкта жоғары аткивті табысты ұстауға мүмкінік береді, ол ұзақ мерзім
ішінде жоғары тәуекелді деңгейін талап етеді.
Мемлекеттік деңгейде банктер пассивтермен жұмыс жасағанда экспансиялық
несие және рестрикциялық несие саясатын жүргізеді.
Несиелік ресурстар рыногында Ұлттық банкі екінші деңгейлі банктар мен
үкіметке несие беру лимитін шектейді, бұл коммерциялық банктардың пассив
құрылымына ықпал тигізіп отырады. Бірақ бұл құбылыс шаруашылықтың ақша
құралдарына қажеттіктерін көздейді, ал ол өз тарапынан шаруашылықты қайта
несиелендіру, инфляцияға, несиелендіре алмаушылыққа да әкеліп соқтырады.
Екінші құбылыс бұл дисконт, яғни рынокта несие ресурстарын сұраныс заңына
сай болуын тілейді. Дисконттық өсуі несие ресурстарының сұранысы да
азаяды, бұл әрине, екінші деңгейлі банк резервтерін еркін мөлшерін және
жаңа пассивін құру мүмкіндігін азайтады. Пассивтермен басқару
операцияларын тек валюта рыногында және құнды қағаздар рыногында Ұлттық
банкі жасайды. Ұлттық банк дәрежелі валюта иеленуші болғандықтан, несие
рестрикциясының саясатын жүргізіп, коммерциялық банктарға валютаны сатып,
несиелік экспансия саясатын жасайды. Өтімді мемлекеттік құнды қағаздар
портфелімен Ұлттық банкі ие. Ұлттық банк екінші деңгейлі банктердің
еркін резервтерін қысқартады, ал құнды қағаздарды сатып алған уақытта
коммерциялық банктардың еркін резервтегі мүмкіндіктері мен олардың
пассивтегі қарыз ақшаларын құруына әрекеттер жасайды.
Несие-қаражат жиынтығының екінші аспабтары Ұлттық банктің бекітілген
нормалары, ережелері мен міндетеріне байланысты екінші деңгейлі банктар
жасауы тиіс.
Осындай ережелерге орталықтың резервтері жатады, бекітілген
коммерциялық банктардың ресурстары да енеді.
06.05.93 ж. Норматив 20% құраған, 31.03.94ж. – 30%, 30.09.94ж.
резервтік талаптар - 30% құрастырды, 15% теңгеде және 15% валютада,
инфляцияның төмендеуі резерв талаптары да қысқартылды: 01.03.95ж. - 20%,
01.04.96ж. - 15% теңге мен валютада, ал 01.10.97ж. – 10%.
Норматив төмендеген сайын Ұлттық банк коммерциялық банктарға пассив
шотарына жаңа қаражаттарды құруына мүмкіндік береді, ал ұлғайған сайын
банктегі пассив шоттарындағы қаражатты қысқартады.
Пассивтерге үлкен аспап ретінде банк өтімділігінің Нормативтері
әрекеттер жасайды:
К = қолма-қол ақша және тезарадағы актив соммасы
талап етілген міндеттемелерінің соммасы
1995 ж. бұл коэффициент 0.3 –тен төмен болмаған, ал 1996 ж. қыркүйек
айында 0.2-ні құрайды. Банктің мультипликациясына байланысты әрбір талап
етілетінің шоттарындағы 10 теңгесі, банктің пайдасына 2 теңге мөлшерінде
резервтерде болуын банктік мультпликациясына кірмейді.
Өтемділік коэффициентін ұлғайту барысында Ұлттық банк пассив шотындағы
жаңа қаражаттарды құру мүмкіндігін қысқартады, ал бұл банктік
эмиссиондық мүмкіндіктерін шектейді.
Банк капиталымен басқару.
Жеке капитал - әрбір кәсіпорынның қызмет көрсету түріне қарамастан,
қаржы ресурстарының басты құрам бөлшегі.
Банктік капиталға банк иеленушілердің қаражаттары мен қолданылмаған
пайда жатады.
Банктің тұрақтылығы мен қызметінің сапасын қамтамасыз ету негізінде
акционерлік капиталдың және банк құрамындағы қаражаттарының рөлі өте
жоғары.
Біріншіден, жеке капитал қаржы ресурстарының көзі болып табылады, ол
банк ұйымындағы жеткілікті депозиттерді тарту үшін оның ұйымдастырылуы
және іс-қимыл жасауына қажет етеді. Жаңа банкқа жаңа ғимараттар,
жиһаздар, қызметкерлерге жұмысақыны төлеу, т.б. үшін қаражаттар қажет.
Екіншіден, капитал банк клиенттерінің сенімділігін қолдайды және несие
берушінің қаржы күшіне сенім білдіреді. Экономикалық тұрақсыздық кезінде
банк капиталы салымшылардың талабын орындауға қамтамасыз етуіне тиіс.
Үшіншіден, банк капиталы, жаңа қызмет көрсету саласына, жаңа
бағдарламалар мен құралдарға қаражаттардың жетуіне де қамтамасыз етеді.
Төртінші капиталдық функциясы – кепіл-қорғанысы, ол банк қызметінің
үлкен мөлшердегі шығыстарды немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz