СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ АЙЫРТАУ АУДАНЫНЫҢ ҚАРЖЫ БӨЛІМІ ММ-НІҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ТҰЖЫРЫМДАМА
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Басқару шешімдерінің пәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Басқару шешімдерін дайындау және жүзеге асыру
әдістері ... ... ... ... ... ..
1.3. Басқару шешімдерінің сипаттамасы және оған қойылатын талаптар ... ...
2 СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ АЙЫРТАУ АУДАНЫНЫҢ ҚАРЖЫ БӨЛІМІ ММ-НІҢ
ҚЫЗМЕТІНЕ ТҰЖЫРЫМДАМА
ММ-нің қызметіне тұжырымдама
2.1. Мемлекеттік мекеменің жалпы мәліметі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Мемлекеттік мекемедегі қаржылық қызметінің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Мемлекеттік мекеменің қаржылық қызметіне
тұжырымдама ... ... ... ... ... ..
3 АЙЫРТАУ АУДАНЫ ҚАРЖЫ БӨЛІМІНДЕ БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1.Мемлекеттік мекемедегі әкімшіліктендіру тиімділігін арттыру
жолы ... ... ...
3.2.Шешім қабылдау және тәуекелділікті бағалау технологияның қызметінде
алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
3.3. 2010-2014жылдарға арналған стратегиялық даму жолдары
... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан экономикасында ақырғы он
жылда өткізілген нарықтық реформалар өндіріс пен басқару үдіріміне
қатысушылардың арасындағы, мемлекеттік органдар мен шаруашылық
субъектілердің және іскерлік серіктестіктердің арасындағы өзара
қатынастың мәні мен түрлерінде елеулі өзгерістерді туғызды.
Басқару сферасымен айналысқан қызметкерлерге енді мемлекеттік іс-
жұмысының нәтижесіне ықпалын тікелей немесе жанама түрде тигізетін
жаңа сыртқа және сыртқы факторлардың пайда болғанын ескеріп қана
қоймай, есепке алып отырулары керек.
Басқару ғылымының эволюциясы мен оның әрі қарай дамуы және
бұл орайдағы отандық шетелдік зерттеулердің жетістіктері,
менеджменттің оқу пәні ретінде жеке бөлініп шығуы табиғи қажеттілік
екені байқалады. Бұл орайда айта кететін жағдай, басым түрде
орталықтанған жоспарлауға негізделген басқарудың отандық тәжірибесін
стихиялы қалыптасып жатқан нарық жағдайында толық қолдану мүмкін
емес, бірақ кәсіпорындарды басқарудың теориясы мен практикасының
жекелеген қағидаларын б.гінгі жағдайда пайдалануға болады. Бұнымен
бірге шет елдерде қалыптасқан менеджмент жүйесі ұйымдастырудың
мақсатына жету ептілікті қажет етсе де, адамдардың жүріс тұрысының
ынта-ықыласын, интелектілігін, еңбегін жұмылдыра алатын болса да,
біздің елдің экономикасында ойламай, бірден оның көшірмесін
пайдалануға және ұлттық менталитетті ескермей, бұл жүйені тиімді
түрде жүзеге асыруға болмайды. Сондықтан, менеджментті басқарудың
тәжірибесі ретінде өмірдің барлық жағдайына жарамды дайын рецепт
немесе шешімдер жиынтығы түрінде қарастыруға болмайды.
Басқару шешімдері - менеджмент жүйесін талдаудың, жобалаудың,
оптималдандырудың, экономикалық зерделеудің және нақты мақсатқа жету дегі
ең оңтайлы вариантты тандаудың нәтижесі. Шешуге қажетті мәселені жою немесе
оны шешу жолдарын іздестіру, басқару шешімінің импулсі болып табылады.
Басқару шешімдерінің тиімді жүйесін құру үшін, менеджер
кәсіпкерлік білімнің жиынтығын толық түрде біле отырып,
практикалық іс-қызметте оны қолдануға қажетті тәжірибені меңгеруі
керек, бұнымен бірге ұжыммен және жеке адамдармен қалай жұмыс
істей алатындығын да білуі қажет.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Сапалы басқару шешімдерін калыптастыру,
қабылдау, жүзеге асыру және ынталандыру технологиясын зерттеуі жөнінде
шешімінің негізгі мақсаты болып табылады.
Міндеттері:
- Басқарушылық шешімдерінің теориялық аспектілері мен
технологиясының мәнін анықтау
- Солтүстік Қазақстан облысы айыртау ауданының қаржы бөлімі
мемлекеттік мекемесінің қызметіне талдау жұмысын жасау.
- Мемлекеттік мекемедегі әкімшіліктендіру тиімділігін мен
тәуекелділікті бағалау технологияның мемлекеттік қызметіндегі арттыру
жолын дәлелдеу.
Зерттеу объектісі: Солтүстік Қазақстан облысы айыртау ауданының қаржы
бөлімі мемлекеттік мекеменің қызметі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу деңгейі: аталған жұмыс бойынша
Қазақстан Респуликасының заңдарымен және ұлттық әдебиеттерін мен
шетел әдебиеттерін қолдандым.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен тұрады және әр
бөлім үш бөлімшеден, қорытынды, қолданылған әдебиеттерден құрылған.
1 Бөлім. БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Басқару шешімдерінің пәні мен мазмұны
Басқару шешімдері - менеджмент жүйесін талдаудың, жобалаудың,
оптималдандырудың, экономикалық зерделеудің және нақты мақсатқа жету дегі
ең оңтайлы вариантты тандаудың нәтижесі. Шешуге қажетті мәселені жою немесе
оны шешу жолдарын іздестіру, басқару шешімінің импулсі болып табылады.
Басқару шешімдерін жасау пәнінің мақсаты:
- сыртқы жэне ішкі анықсыздық жағдайында қабылданатын басқару
шешімдерінің сапасын қамтамасыз ету эдістерін зерттеу;
- сапалы басқару шешімдерін калыптастыру, қабылдау, жүзеге асыру және
ынталандыру технологиясын зерттеу;
- менеджмент жүйесі шеңберіндегі баскару шешімдерін талдау, жобалау,
оптималдандыру және экономикалық зерделеу әдістерін зерттеу;
- компьютерлік техниканы қолдану арқылы басқару шешімдерін жасаудың
эдістемелік мәселелерін қолданудатәжірибелік іскерлікті иелену;
- курсты оқып аяқтаған соң алынған білімді тәжірибеде қолдану мақсатында
бекіту. Басқару шешімдерін жасау курсының құрылымы мынадай
тақырыптардан түрады:
- Басқару шешімдерінің сапасы мен тиімділігіне койылатын талаптар;
- Басқару шешімдерін жасау және оны жүзеге асыру технологиясы;
- Басқару шешімдерін талдау әдістері;
- Басқару шешімдерін жобалау әдістері;
- Басқару шешімдерін экономикалык зерделеу әдістері;
- Тәуекелділікті басқару негіздері.
Белгілі бір мәселені шешу үшін мынадай сұрақтарға жауап беру керек:
- не үшін жасау қажет (идеяны жүзеге асыру, мәселені шешу);
- қандай шара қолдану қажет (тұтынушылардың қандай жаңа қажеттіліктерін
қанағаттандыру керек немесе бұрынғы қажеттіліктерді қандай сап алы
деңгейде қанағаттандыру керек);
- қалай жүзеге асыру керек (қандай технология бойынша);
- қандай өндірістік шығындар арқылы;
- қандай мөлшерде;
- қандай уақыт аралығында;
- қандай өндірістік орында (ғимарат, персонал);
- кімге жеткізу керек және қандай бағамен;
- алынған нәтиже инвесторға немесе жалпы қоғамға қалай әсер тетеді.
Шешілетін мәселелердің сапасын арттыру үшін оларды талдау керек, ал
талдау классификациялау негізінде жүргізіледі. Басқару шешімдерінің
классификациясы төмендегі белгілер бойынша жүргізіледі:
- тауардың өміршендік циклыының стадиясы (стратегиялық маркетинг);
- менеджмент жүйесінің кішігірім жүйелері (максатты, қамтамасыз ететін);
- қызмет ету саласы (техникалық, экономикалык,, т.б. шешімдер);
- мақсаты (коммерциялык және коммерциялық емес);
- басқару сатысы (жоғарғы, орта және төменгі);
- ауқымдылығы (жиынтық және жеке шешімдер);
- жүзеге асу уақыты (стратегиялық, тактикалық және оперативті);
- әсер ету объекті (сыртқы жэне ішкі);
- қайталануы (қайталанбайтын және қайталанатын);
- айқын формасы (жоспар, бағдарлама, бұйрық, өкілет (распоряжение),
жарғы, өтініш);
- қиындығы (стандартты немесе стандартты емес шешімдер); жеткізілу
әдісі (ауызша, жазбаша немесе электронды түрде).
Басқару шешімдерінің сапасына әсер ететін факторларға мыналар жатады:
ғылыми принциптерді қолдану, менеджмент жүйесіне модельдеу әдісін қолдану,
сапалы шешім жасауға ынталандыру, т.б.
Әдетте, кез-келген шешімді қабылдауда мынадай 3 кезең орын алады:
интуиция, ойлау (суждение) жэне рационалдылық. Интуитивті шешім кабылдауда
адам өзінің таңдауы дұрыс екендігіне сенеді. Мұнда адам өзінің сезіміне
сүйенеді. Орта звенодағы менеджерлер алынатын мәліметтерге және ЭВМ-ға
сүйенеді.
Ойлау қабілетіне негізделген шешім интуитивті шешімге ұқсас, бірақ
негізгі айырмашылығы мынада: интуитивті шешімге қарағанда мұнда алдыңғы
тәжірибелерге сүйенеді. Алдыңғы тәжірибені қазіргі күнге сәйкестендіріп,
неғүрлым жоғары жетістіктерге жеткізетін вариантын тандап алады. Шешім
қабылдаудың бұл әдісі де онша қолайлы емес. Бұл әдіс бойынша шешімдер
бірнеше тұрге бөлінеді:
- Салмақты шешім. Менеджерлер мұндай шешімді ұсынылатын гипотезаларға
сүйене отырып және оны толықтексеруден өткізгеннен кейін ғана
қабылдайды.
- Импульсивті шешім. Мұндай шешімді менеджерлер өздерінің шексіз
идеяларын үсынып, бірақ оны талдаудан, тексерістен өткізбей, жедел
қабылдайды.
- Инертті шешім - менеджерлердің үздіксіз ізденісінің нәтижесінде
қабылданатын шешім. Мұндағы идеялар бақылаудан өткізіліп нақтыланады.
- Тәуекелді шешім импульсивті шешімге қарағанда тексерісті қажет
етпейді. Менеджер өзінің шешіміне еш күмән келтірмейді және кез-келген
қауіптен қорықпайды.
Менеджмент жүйесін стратегиялық және тактикалық басқару үшін
рационалды шешім қабылдау қажет. Бұл шешім экономикалық талдау, негіздеу
және оптималдандыру әдістеріне негізделеді.
Басқару шешімінің сапасы - нақты түтынушыларды қанағаттандыратын
шешімдердің және оны жүзеге асыратын параметрлерінің жиынтығы. Мұндай
параметрлерге мыналар жатады:
- жүйенің енуі, яғни нақты шешілуге қажетті мәселе (тұтынушылардың
талаптары, тауар сапасы, сату көлемі, тауарды жеткізу уақыты, баға,
т.б.);
- жүйенің шығуы, яғни мөлшерлі және сапалы түрде қабылданған шешім;
- сыртқы орта. Бұған басқару шешімінің сапасына әсер ететін фирманың
макро және микро ортасы, аумақтың инфрақұрылымы жатады. Бүл
факторларға халықаралык интеграция, елдегі саяси жағдай, экономика,
салалардың техникалық жагдайы; әлеуметтік-демографиялық, табиги-
климаттық, мәдени факторлары, әлеуметтік инфрақұрылым, өнеркәсіп,
транспорт, байланыс және фирманың байланыс жасайтын үйымдарының,
бәсекелестерінің, делдалдарының арасындагы байланысты көрсететін
факторлар жатады.
- кері байланыс шешім қабылдаган адамга түтынушылардан келген әртүрлі
мәлімет. Мұндай мәліметтер сапасыз шешім қабылдауга, тұтынушылардың
қосымша талаптарына немесе ноу-хау, жаңалықтардың пайда болуына
байланысты болады.
- шешім қабылдау процесі мынадай операцияларды қамтиды: жұмысқа
дайындық, мәселені айқындау және мақсат қою, мәліметтер іздестіру, оны
өңдеуден өткізу, ресурстармен қамтамасыз ету мүмкіндігін айқындау,
тапсырмаларды бекіту, қажетті қүжаттарды рәсімдеу, тапсырмаларды
жүзеге асыру.
Осындай басқару шешімдерінің сапасы мен тиімділік параметрлерін
айқындап алганнан кейін шешімнің сапасы мен тиімділігіне әсер ететін сыртқы
факторлар талданады, одан кейін нақты мәселе талданып, оның сапасын арттыру
жолдары қарастырылады. Кейін шешім қабылдау технологиясы тақдалып нақты бір
шешім қабылданады.
Анықсыздық жагдайы дегеніміз жобаны немесе шешімді жүзеге асыру
мәліметтерінің толық болмауы және нақты еместігі. Анық емес жобаны жүзеге
асыру кезінде қолайсыз жағдайлар туындауы мүмкін, ал бұның зардабы
тэуекелділік түсінігімен сипатталады. Тәуекелділік жэне анықсыздық
факторлары есепке алынуы тиіс.
Жобаны талдау кезінде анықсыздықтың мынадай түрлері белгілі:
• экономикалық заңдылықтардың түрақсыздығына, ағымдағы экономикалық
жағдайларға, инвестициялау мен пайданы қолдану шартына байланысты
болатын тәуекелділік;
• сыртқы экономикалық тәуекелділік (шекараның жабылуы, сыртқы сауданы
шектеу, т.б.);
• саяси жағдайлардың анықсыздығы, елдегі және аумақтағы қолайсыз
әлеуметтік-саяси өзгерістердің тәуекелділігі;
• жаңа технологиялар параметрлерінің, технико-экономикалық
көрсеткіштерінің динамикасы жөніндегі мәліметтердің толық және нақты
болмауы;
• нарықтық конъюнктураның, бағаның, валютаның ауытқуы;
• табиғи-климаттық жағдайлардың анықсыздығы, стихиялық қауіптің болу
мүмкіндігі;
• өндірістік-технологиялық тэуекелділік (техниканың істен шығуы немесе
техникалық апат, өндірістік брак, т.б.);
• кәсіпорынның іскерлік репутациясы, қаржы жағдайы жөніндегі
мәліметтердің толық және нақты болмауы (төлеу қабілетінің болмауы,
бакротқа үшырауы, келісім-шарттардың бұзылуы).
Мұндай тәуекелділікті төмендету немесе оны болдырмау мақсатында
анықсыздық және тәуекелділік факторларын есепке алу үшін мынадай 3 әдіс
қолданылады: тұрақтылықты тексеру; экономикалық нормативтер мен жоба
параметрлерін жөндеу; анықсыздық жағдайын толық сипаттау.
1.2 БШ-ін дайындау және жүзеге асыру әдістері
Аналитикалық әдіс дегеніміз БШЖ кезіндегі ережелер мен
инструкцияларды дәл таңдау мен орындау үшін қолданылатын әдістер жиынтығы.
Ол формулалар, кесінді, таблицалар, елдің заңдылықтары мен жарғылық
құжаттарының мақалалары түріндегі математикалық және логикалық байланыстар
моделін қолдануға негізделеді.[2] БШЖ кезіндегі аналитикалық әдістің нақты
моделіне мыналар жатады: БШ-не қойылатын талаптар, шешім құрылымы, БШЖ
кезіндегі процедураларды орындау кезегі және құрамы, компания моделі,
жарғылық құжаттар мен шарттардың статьялары.
Кез-келген компанияда қателіктер кездеседі, сондықтан осы аналитикалық
әдісті қолданып белгілі бір шаралар жүргізген дұрыс. Мұндай шараларға
ревизиялық комиссия құру, ішкі аудитті ұйымдастыру, т.б. жатады.
Кез-келген іс-әрекет қатаң ережелерге негізделген процедуралар арқылы
орындалады. Мұндай ережелердің көп бөлігі объективті сипатта болады. Мысалы
сүраныс пен ұсыныстың арасындағы, персонал мамандығы мен еңбек өнімділігі
арасындағы, компания қызметінің сипаты мен басқару стилі арасындағы және БШ
сапасы мен ақпараттың құндылығы арасындағы байланыстар. Әрбір басшы өз
интуициясына жүгініп мұндай байланыстар жөнінде бірнеше жылдар бойы ойланып
толғанады немесе оқу арқылы, қателіктерді түзеу нәтижесінде жетілдіріп
отырады.
Бүл әдісті қолданудың негізгі шартына мыналар жатады:
- ұйымның немесе оның бөлімшелері жұмысшыларының шексіз саны;
- БШЖ шексіз уақыты;
- математикалық және логикалык байланыстардың жоғары сенімділігі және
тиімділігі және басшының оған үлкен сенім артуы.
- БШ-ін даярлау және жүзеге асыру.
Аналитикалық әдіс БШ-нің неғүрлым жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді.
Статистикалық әдіс аналитикалық әдіске өте үқсас, ол да БШЖ кезіндегі
ережелер мен инструкцияларды дәл таңдау мен орындау үшін қолданылатын
әдістер жиынтығын көрсетеді. Ол БШ-ін дайындау және жүзеге асыру кезінде
басқа компаниялардың тиімді нәтижесі жөніндегі ақпаратты модель ретінде
қолданады. Бұл модельге инструкциялар, ұсыныстар, мысалдар, т.б. ақпараттар
жиынтығы, сондай-ақ интернеттегі сайттар да жатады. Модель статистикалық
модельдеу жолымен алынған статистикалық мәліметтерді жинау, жөндеу және
талдау процесінде қүралады.
Статистикалық әдіс БШ-ін таңдау және жасау кезінде де қолданылады. БШ-
ні жасау кезіңде тек модель таңдалынады, ал әдістер мен тәсілдерді жасаумен
компания айналысады. Ал БШ-ін таңдау кезінде шешімді таңдау жөнінде
шаралар жүргізеді.
Статистикалық әдіс өзінің пайдалылығымен өте кең қолданылады. Мысалы
көптеген компаниялардың басшылары жүмыс тәжірибесін талқылау үшін балық, аң
аулау немесе моншаға түсу секілді жиындарда жиналады. Симпозиумдар,
конференциялар мен жиналыстар да осы статистикалық әдіске мысал болады.
Статистикалық әдіс БШ-нің орташа тиімділігіне кепілдік береді.
Математикалық әдіс аналитикалық әдістің жеке мысалы болып табылады. Ол
БШЖ кезіндегі математикалық есептеулерді дәл таңдау мен орындау үшін
қолданылатын әдістер жиынтығын көрсетеді. Модельге экономикалық және
басқару процестерін талдау кезіндегі есептеу тәртібі мен формулалар жүйесі
жатады. Математикада бүл процедура математикалық бағдарламалау деп аталады.
Сонымен математикалық бағдарламалау әдісінің мәні мынада: талданатын
процесті теңдеу жүйесіне енгізіп оны шешудің неғүрлым тиімді жолын табу
керек.
Бүл әдісті тиімді қолданудың негізгі шартары:
* БШ-ін орындауға қатысатын атқарушылардың саны шексіз;
* БШ-ін орындау уақыты шектеулі (тез шешім табу талап етіледі;
* БШ жасау сипаты, басқару объектісі - инновациялық;
* Шешімді қолданушылар бір типті болады;
* Мақсат, өлшенетін жағдай және талданатын параметр нақты анықталған.
Математикалық бағдарламалау әдісі БШ-нің тиімділігіне кепілдік бермейді.
Басқару шешімдерін жасауды және жүзеге асыруды ұйымдастыру
белгілі бір шараларды орындауды талап етеді.
Бұл шаралар ұйымдастырушылык (процессорлык) технология деп
аталады.
Мұндай технологияға мыналар жатады:
Нәтижелер бойынша басқару;
Қажеттіліктер негізінде басқару;
Үнемі тексерістер мен бұйрық беру арқылы басқару;
Қажетсіз жағдайда басқару;
Жасанды интеллект негізінде басқару;
Персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
Нәтижелер бойынша басқару жоспарлаудың соңгы нәтижелеріне негізделеді.
Бүл технология бойынша басшының қызметі - алынган нәтиже бойынша
координация (корректировка) жүргізу. Бұл орта және кіші компанияларда
қолданылады. Соңгы нәтиже бойынша басшы үнемі түзету жұмыстарын жүргізіп
отырады: еңбекті ұйымдастыру, кадрларды оқыту, ұйым пайдасын тексеру, т.б.
Қажеттіліктер негізінде басқару адамдар арасындағы қатынасқа
негізделеді. Бұл технологияны жүзеге асыруда басшы мен қарамағындағылардың
арасында өзара байланыс орнайды, өйткені белгілі бір міндетті орындау -
басшының да және персоналдың да қажеттілігін көздейді.
Үнемі тексерістер мен бұйрық беру арқылы басқару персоналды қатаң
бақылау мен басқаруга негізделеді. Мұндай технология арқылы басқару әдетте
кішігірім ұйымдарда жүзеге асады. Қажетсіз жағдайда басқару технологиясы
орындаушылардың кәсіптілігіне негізделеді. Мұнда басшы орындаушыларға
сенімділік білдіреді. Бұл технология да әдетте кішігірім ұйымдарда жүзеге
асады.
Жасанды интеллект негізінде басқару әдетте ЭММ-ге, қазіргі жагдайдагы
ақпараттық-компьютерлік технологияга негізделеді. Мұндай технологияны
қолдану әдетте шығарылатын өнім номенклатурасын үнемі өзгертіп отыратын
ұйымдарда жүргізіледі. Персоналдар қызметін ынталандыруды басқару
жұмысшыларды сыйақы төлеу, жеңілдіктер жасау негізінде жүргізіледі. Бұл
әсіресе қол еңбегінде қолданылады, өйткені еңбек өнімділігі жұмысшының
көңіл-күйімен, психологиялык қабілетімен, денсаулық жағдайымен және
ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық климатпен анықталады.
БШ-ін жасаумен бір адам немесе ортақ ұжым айналысады (басшы және
басқару аппараты). Ал жауапты жағдайда қиын мәселені шешуде сырттан ғылыми-
зерттеу институттарының көмегі де қолданылады.
БШ-ін жасау процедурасы үшін мынадай әкімшілік шаралар орындалады:
- Жұмысты орындауды бастау, накты бір міндетті белгілеу,
персоналдардың құрамы, міндеттерді орындау уақыты көрсетіледі;
- БШ-ін жасайтын адамдарды ұйымның қүжаттарымен таныстыру;
- БШ-ін жасайтын адамдардың жұмысты орындаудагы құқыгы, жауапкершілігі
және құзыреті түсіндіріледі;
- БШ-ін жасаудағы жұмыстың маңыздылыгына көңіл бөлінуі керек;
- БШ-ін жасайтын адамдарға қажетті оргтехника, кеңсе бөлініп, қажетті
ақпарат көзі көрсетіледі;
- Орындалған тапсырыстың компанияның жарғылық құжагтарына және
заңдылықтарга сәйкес келуін қадағалау;
- Тапсырыстың орындалуы туралы техникалық, экономикалық жэне
ұйымдастырушылық қорытынды жасалынады;
- Тапсырманың экономикалық, экологиялық салалардағы қауіпсіздігі
туралы сыртқы эксперттерден қорытынды алу;
- Мақсатты технологияны таңдау;
- Процессорлық технология жиынтыгын жасау;
- БШ-ін жасау варианттар тізімін жасау.
Мұндай әкімшілік шаралар инициативті шараларға қарағанда оң нәтижеге
тез жетуге болады. БШЖ процедурасын орындау үшін мынадай үш процессорлық
технология қолданылады: қажеттіліктер негізінде басқару, жасанды интеллект
негізінде басқару, персоналдар қызметін ынталандыруды басқару. Келісу
процедурасы құжаттың мазмұнын жан-жакты тексеру үшін қажет. Өйткені БШ-ін
жасайтын басшы мен оның командасы сертификатталған маман болып табылмайды;
мысалы, экологияда, санитарияда, өрт қауіпсіздігінде, т.б. кездеседі.
Келісу ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді. Сыртқы келісу клиенттермен,
тапсырыс берушілермен немесе мемлекеттік бақылау органдарымен арасында
жүргізіледі. Ішкі келісу бақылау қызметін атқаратын ұйымның ішкі мамандары
арасында жүргізіледі. Ішкі келісу процедурасы сондай-ақ виза қою деп те
аталады.
Келісу процедурасын орындау үшін 4 процессорлық технология
қолданылады: қажеттіліктер негізінде басқару, үнемі тексерістер мен бұйрық
беру арқылы басқару, қажетсіз жағдайда басқару және персоналдар қызметін
ыңталандыруды басқару.
БШ-ін тандау процедурасы ұсынылған варианттыц ішінен тек бір БШ-ін
ғана тандау. Бұл процедураның жауапкершілігі тек басшыға ғана жүктеледі.
БШ-ін тандау процедурасын жүзеге асыру үшін мынадай экімшілік шаралар
қолданылады:
- БШ-нің вариантының ҚР зандылықтарымен сәйкестілігі тексеріледі;
- БШ-нің вариантында баска шешімдерге тигізетін қарама-қайшылықтардың
болмауы тексеріледі;
- ГОСТ талаптарына сай қабылданған шешім ресми түрде рәсімделу үшін
құжаттар формасы таңдалынады.
Бұл процедурада мынадай процессорлық технология қолданылады:
қажеттіліктер негізінде басқару, жасанды интеллект негізінде басқару және
персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
Бекіту процедурасы БШ-ін соңғы рәсімдеу үшін қажет. БШ-ін бекітуді
жоғарғы инстанциядагы органдар, тапсырыс берушілер немес клиенттер
жүргізеді. Ол үшін мынадай әкімшілік шаралар қолданылады:
- компания инструкциялары бойынша БШ-ін бекітетін лауазымды тұлға
анықталады;
- БШ-ін бекітетін заңды немесе жеке тұлғаның құжаттары рәсімделеді;
- Құжатта бекітілу уақыты анықталынып, құжаттың аты және мазмұны
көрсетіледі.
- БШ-ін бекіту процедурасын тексеретін техникалық орындаушы
тағайындалады.
- Бекіту акті жасалынады.
- БШ-ін бекітуде кездесетін ескертпелер жөнінде акт жасалынады.
БШ-ін бекіту процедурасын орынлау үшін мынадай технологиялар арқылы
жүзеге асырылады: қажеттіліктер негізінде басқару, үнемі тексерістер мен
бұйрық беру арқылы басқару және персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
БШ-ін орындауды ұйымдастыру процедурасы өте жауапты іс. БШ-не
жұмысшылардың аса интеллектуалды потенциалы жүмсалады: акпараттық дайындық,
БШ-нің варианттарын жасау, келісу, бір шешімді тандау және оны бекіту.
БШ-ін орындауды ұйымдастыру процедурасы үшін басшы мен басқару
аппаратының төмендегідей әкімшілік шаралары қолданылады:
- БШ-ін орындауды бастау туралы құжат рәсімделеді;
- Орындаушыларга БШ-нің мазмұны мен орындалу тәртібі туралы
түсіндіріледі;
- БШ-ін жасайтын адамдардың жүмысты орындаудагы құқығы, жауапкершілігі
және құзыреті түсіндіріледі;
- БШ-ін жасаудагы жұмыстың маңыздылыгына көңіл бөлінуі керек;
- БШ-ін жасайтын адамдарга қажетті оргтехника, кеңсе бөлініп, қажетті
ақпарат көзі көрсетіледі;
- БШ-ін сапалы және тиімді жүзеге асыру жөнінде орындаушылардың жұмысын
арттыру;
- БШ-ін орындау жөнінде консультациялар жүргізу;
- Орындаушылардың БШ-ін орындау тәртібіне бақылау жасалынады:
- Жүзеге асырылган БШ-не тәжірибе жүзінде бага беріледі;
- БШ-ін жасау және жүзеге асыру құжаттарын архивке тапсыру. БШ-ін
орындауды ұйымдастыру процедурасы үшін мынадай процессорлық басқару
технологиясы қолданылады: нәтиже бойынша басқару, қажеттіліктер
негізінде баскару, персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
Әртүрлі деңгейдегі басшылар БШ-ін анықсыздық жағдайында
жасауына тура келеді, өйткені мынадай жағдайлар кездесуі мүмкін: ақпарат
толық болмайды немесе сенімсіз болады, кадрладың жүмыстан ауысу жиілігі,
тасымалдаушылар мен тұтынушылардың тұрақсыздығы, заңдылықтардың, нарық
конъюнктурасының жиі өзгеруі т.б. Нәтижесінде БШ-нің текстінде қателіктер
кетуі мүмкін. БШЖ кезінде нақты орындалуы қиынға соғатын аяқ астынан
мәселелер туындап қалуы мүмкін. Сондықтан БШ-нің факт жүзіндегі нәтижесі
жоспарлымен дәл келмейді. Осылайша БШЖ процесі үшін анықсыздық жағдайы мен
тәуекелділік тән.
Анықсыздық жағдайы белгілі бір процесс немесе объект жөнінде ақпараттың
анық , дәл және толық болмауы. Ал тәуекелділік дегеніміз - жоспарлы нәтиже
алу мүмкіндігі. Бұл мүмкіндік кейде оң нәтижеге, ал кейде теріс нәтижеге
әкеледі.
Анықсыздықты дәл өлшеу мүмкін емес, оны сапалы түрде бағалайды (артық
немесе кем, жоғары немесе төмен, мүмкін немесе мүмкін емес). Процентпен
өлшеу сирек кездеседі (мысалы, ақпараттың 20%-і толық емес).
Әдетте анықсыздық БШ-ін дайындауда, ал тәуекелділік БШ-ін жүзеге
асыруда, яғни нәтижесін алғанда кездеседі.
Анықсыздық БШ-ін жасаудың 5 процедурасымен байланысты. Сондықтан ол
тәуекелділіктің пайда болуының негізгі себебі болып табылады.
Тәуекелділіктер өзінен-өзі пайда болады, артады немесе кемиді. Сондықтан
басшы ең алдымен анықсыздық көлемін азайту керек. Ал екіншіден
тәуекелділіктің өсу каналдарын анықтайды және оны азайту каналдарын
қолданады.
Анықсыздық және тәуекелділік құбылыс және процесс ретінде
қарастырылады. Құбылыс ретіндегі анықсыздық толық емес ақпаратпен
көрсетілген объект немесе процестің толық сипатталмауы. Бұған жұмысшының
санасынан тыс пайда болатын және іс-әрекеттің жүргізілуін толық өзгертетін
форс-можорлық құбылыстар да жатады. Ал процесс ретінде ол тапсырманың
қиындығына немесе компетенттілігіне байланысты қате шешім қабылдайтын
жүмысшының іс-әрекеті.
Анықсыздық екі топқа бөлінеді:
- Объективті анықсыздық - ол БШ-ін жасайтын немесе жүзеге асыратын
басшы мен маманға байланысты емес анықсыздық. Анықсыздықтың негізгі
көзі - ұйымнан тыс болатын жағдайлар.
- Субъективті анықсыздық - уақыттың жетіспеуі мен тапсырманың қиындығына
байланысты кәсіптік қателіктердің, келіспеушіліктердің нәтижесінде
кездесетін жағдайлар. Негізгі көзі - фирманың ішіндегі жағдайлар.
Кез-келген компанияда мынадай 5 салада анықсыздық жағдайында
қателіктер кездесуі мүмкін:
1) Ұйымдастырушылық қызметтегі қателіктер;
2) Экономикалық қызметтегі қателіктер;
3) Технологиялық қызметтегі қателіктер;
4) Әлеуметтік қызметтегі қателіктер;
5) Құқықтық қызметтегі қателіктер.
БШЖ кезіндегі анықсыздықты дәл есептеу өте қиынға соғады,
сондықтан оны бағалау мен азайтудың әртүрлі әдістеріне жүгінеді.
Анықсыздықтың өсуіне тапсырманы орындау біліктілігі және
тапсырманы орындау шарты әсер етеді.
Мысалы:
- шешімді орындауға қажет ресурстарды шектеу (материалды,
интеллектуалды, т.б.);
- аяқастынан болатын жағдайлардың әсері;
- шешімдерді орындауды орындаушылар арасында бөлу;
- басшы мен басқару аппаратының кәсіптік деңгейінің төмендігі.
БШЖ процесіне әсер ететін анықсыздықты ақпараттың толық болмауы
немесе түсініксіз болуына байланысты мынадай 4 деңгейге белуге болады:
- 10-15% - томен, БШЖ процедурасының тізімі мен мазмұнына әсер етпейді;
- 40-50% - орташа, БШЖ процедурасының тізіміне әсер етпейді, бірақ
мазмұнын қайта қарауға тура келеді;
- 70-80% - жоғарғы, БШЖ процедурасының тізімін де және мазмұнын да қайта
қарауға тура келеді;
- 90-100% - өте жоғарғы, БШЖ үшін мамандардың түсініспеушілік жағдайда
болуы.
Анықсыздық дәрежесін азайту үшін сырттағы мамандармен кеңес
жүргізу керек. Анықсыздықты азайтуды емес, оны басқаруды жолға қою керек.
Оған БШ-нің тиімділігін арттыру жатады.
Тәуекелділікті басқару 6 стратегияны қарастырады:
• үлкен тәуекелділікке әкелетін қызметген бас тарту;
• тәуекелділікке баруға жауапты болу керек, яғни ұйымның жеке қүралдары
арқылы толық орнын жабу кепілдемесі болу керек (мысалы сақтандыру
қорын құру керек);
• тәуекелділікті персоналдар арасында болу керек;
• ұйымның бөлімшесі ретінде жауапкершілігі шектелген венчурлық
фирмаларды құру керек;
• тәуекелділікке жауап беруді басқа адамға аудару, мысалы
сақтандырушыға;
• Тәуекелділік зардаптарын алдын ала хабарлау шаралары арқылы жою.
Кез-келген фирмада осы алты стратегия да қолданылуы керек.
Ол мынадай 7 кезеңнің орындалуын көрсетеді:
1. Дайындық кезеңі - басқарудың нақты объектін таңдау, зерттеу тобын
құру, талдау жүргізуге дайындық.
2. Ақпараттық кезең - басқару объектіні қолдану моделін дайындау, басқару
объектінің қызмет етуін бағалау, шыгын калькуляциясын жасау.
3. Аналитикалық кезең - басқару объекті қызметтерініңтізімін жэне оның
жіктелуін жасау, белсенді, потенциалды, әлсіз қызметтерді анықтау,
артық қызметтерді алып тастау және қосымша қызметтерді қосу, жаңа
қызметтерге баға беру.
4. Шығармашылық кезең - БШ-ін дайындауды арттыратын әдістерді,
альтернативті шешімдерді іздестіру.
5. Зерттеу кезеңі - қабылданган шешім варианттарының эскизін,
макетін жасау, салыстырмалы бағалау, сыртқы экспертиза жасау.
6. Ұсыну кезеңі - басқару объектінің таңдалынган вариантын техника-
экономикалық сипаттау, басқару объектілерін қолданудың тура және
жанама салаларын негіздеу, басқару объектілерінің қасиеттерін неғұрлым
тиімді қолдануды ұсыну.
7. Енгізу кезеңі жарнама компаниясын ұымдастыру, жаңа өнімнің жаңа тұтыну
қасиеттерін енгізу процесі туралы статистикалық мәліметтер жинау.
3. Басқару шешімдерінің сипаттамасы және оған қойылатын талаптар
Шешім қабылдау технологиясы мынадай элементтерден тұрады:
1) не үшін жасау керек (идеяны жүзеге асыру, белгілі бір мәселені шешу);
2) қандай объект (қандай мөлшерде және қандай сапада);
3) Қандай шығындар жұмсау арқылы (ресурстар);
4) қалай (қандай технология арқылы);
5) кімге тапсыру керек (орындаушылар);
6) қашан (уақыты);
7) кім үшін (қандай түтынушылар үшін)
8) қайда (орын);
9) нәтижесі (экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, техникалық нәтижесі).
Басқару шешімдерін жасау процесіне мынадай талаптар қойылады:
- шешім қабылдайтын адамдардың кәсіптілігімен анықталатын процестің
сапасы, шешім қабылдауга қажет техникалық құралдардың сапасы;
- басқару шешімдерін жасау процесін ұйымдастыру мынадай принциптерге
жауап беруі керек: үздіксізділік, нақтылық, оперативтілік,
мамандандыру;
- басқару шешімдерін жасау процесінің құны және ұзақтыгы неғұрлым
минималды болу керек.
Басқару шешімдерін жасау процесін ұйымдастыру дегеніміз - шешімді
жасау, бақылау, оның орындалуын реттеу жөніндегі жұмыстардың жэне оның
уақыты, технологиясы, орындаушылары, қолданылатын ресурстар, мақсаты, т.б.
жұмыстардың ортақ жүйесі.
Басқару шешімдерін жасау процесінің негізгі кезеңдері:
1) басқару мэселесін немесе міндеттерін айқындау;
2) алдын-ала мақсат қою;
3) қажетті ақпаратты жинақтау;
4) ақпараттарды талдау;
5) мәселені шешудің альтернативті варианттарын қарастыру;
6) шешу әдістерін таңдау;
7) таңдап алынган шешімді экономикалық негіздеу;
8) басқару органдары мен орындаушылардың шешіммен келісуі;
9) шешімді нақты түрде бекіту және рәсімдеу;
10) шешімді орындауды ұйымдастыру;
11) шешімнің орындалуын бақылау;
12) жүмыс сапасын арттыруды, ресурстарды үнемдеуді, уақытты дәл қолдануды
ынталандыру;
1) шешім қабылдайтын адаммен кері байланысты орнату және қажет жағдайда
мақсаттар мен міндеттерді реттеу.
Ақпаратпен камтамасыз ету - бұл шешім қабылдау процесінің маңызды
қызметі болып табылады, шешім қабылдау процесінің нәтижесі осы ақпараттың
сапасымен анықталады.
Менеджмент саласында ақпаратпен камтамасыз ету түсінігі коммуникация
түсінігімен алмастырылады. Коммуникация - бұл ақпаратпен алмасу, оның
негізінде фирма тиімді шешім қабылдау үшін қажетті ақпаратты алады және
қабылданган шешімді фирма жұмысшыларына жеткізеді. Коммуникация - ол барлық
уақыттың 50-90%-ін қамтитын күрделі процесс.
Ақпаратпен алмасу процесі мынадай 4 элементтен тұрады:
Ақпарат жіберуші - мәліметтерді жинасытырп жіберуші адам;
Мәлімет - символдар арқылы жасырын ақпарат;
Канал - ақпараттың жіберілу қүралы;
Ақпаратты алушы - ақпаратты қажет ететін адам.
Ақпараттар классификациясы:
- объект бойынша - тауар сапасының, нарық инфрақүрылымының, өндірістің
ұйымдық-техникалық деңгейінің, ұжымның әлеуметтік дамуының, қоршаған
ортаны қорғау, т.б. көрсеткіштері;
- жеткізілу нысаны бойынша - вербалді (ауызша) немесе жазбаша;
- уақытқа байланысты - тұрақты немесе өзгермелі;
- жеткізілу әдісі бойынша - спутникалық, электронды, телефон, факс
арқылы және жазбаша;
- жеткізілу режимі бойынша - талапка сай, жедел түрде немесе уақытқа
байланысты емес;
- белгіленуі бойынша - экономикалық, техникалық, әлеуметтік,
ұйымдастырушылық;
- басқару объектісінің субъектке қатысы бойынша - фирма мен сыртқы орта
арасында, фирма ішіндегі бөлімшелер арасында, басшы мен орындаушылар
арасында.
Ақпараттың сапасына қойылатын талаптар:
- Дәл уақытында жеткізілу керек;
- Нақты болу керек;
- Толық болу керек;
- Сенімді болу керек;
- Мекен-жайы көрсетілуі керек;
- Ақпараттың заңды түрде болуы керек;
- Бірнеше рет қолданылу мүмкіндігі болу керек;
- Ақпаратты жинастыру, өңдеу және жеткізу жылдамдығы жоғары болу керек;
- Ақпарат актуалды болу керек.
Ақпаратпен қамтамасыз ету процесінің маңызды кезеңі - ақпаратты жаңа
ақпараттық технологиялар арқылы қайта өндеуден өткізуді ұйымдастыру. Жаңа
ақпараттық технологияларға мыналар жатады:
• ЭВМ арқылы коммуникациялық байланыстың жаңа технологиясы;
• ПЭВМ негізінде ақпараттарды өңдеудің жаңа технологиясы.
• Жаңа ақпараттық технологияның қызметтері:
• Құжаттарды өңдеу және рәсімдеу;
• Құжаттарды сақтау;
• Қызметкерлерді маңызды құжаттармен қамтамасыз ету;
• Электронды почта;
• Мәліметтерді персоналды өңдеу;
• Құжаттарды полиграфиялық жолмен көбейту;
• Электронды жэне ауызша коммуникацияны біріктіру;
• Мәліметтерді бір жүйеге келтіру;
• Мәліметтер бойынша есеп беру;
• Ресурстарды басқару;
• Орындалуын басқару;
• Жеке уақытты басқару;
• Материал көрінісінің әртүрлілігін қамтамасыз ету;
• Оқытудың автоматтандырылған түрімен қамтамасыз ету;
• Кеңес қызметі;
• Автоматтандырылган жұмыс орындарын қүру;
• Видеотекст қызметі;
• Багдарламалық құралдардың интеграциясы және алмасу;
• Құжаттарды бір адамнан екінші адамга жеткізу;
• Құжаттарды полиграфиялық рәсімдеу;
• Телефон және теледидар арқылы жиналыстар өткізу;
• Терминалдар арқылы байланыс орнату.
Шешімді оңтайландыру - шешім нэтижесіне әсер ететін көптеген
факторларды талдау процесі. Оңтайлы шешім дегеніміз - шешімдердің
альтернативті вариантының ішінен таңдап алынған негүрлым тиімді шешім.
Оңтайландыру әдістері:
1) талдау;
2) болжамдау;
3) моделдеу.
Басқару шешімдері жазбаша, Құжаттар негізінде, электронды түрде немесе
ауызша (үкім) рәсімделеді. Құжаттарды мынадай негізгі белгілері бойынша
жіктеуге болады:
- Нормативті - әдістемелік саты деңгейі бойынша - халықаралық
қауымдастық, мемлекет, аумақ, қала, облыс, аудан, ауыл, фирма;
- Құжаттардың қүқықтық статусы бойынша - орындалуға міндетті (заңдар,
стандарт, жарғы, бүйрық, өкілет, бағдарлама, жоспар, үкім) және
ұсынылатын (инструкциялар, әдістеме, ұсыныстар);
құжаттың мазмұны бойынша - техникалық (инвестициялық жоба, конструкторлық-
технологиялық құжаттар әдістемелер), экономикалық (техника-экономикалық
негіздер, қаржылық, бухгалтерлік, салық құжаттары, бизнес-жоспар),
ұйымдастырушылық (ұйымдастыру жобалары, жарғы, ұйымдастыру құрылымдары,
протокол, т.б.). Құжаттардың міндетті атрибуттары - құжаттың мақсаты, орны,
мэліметті түтынушы, оны қолдану нормасы және ережесі, орындаушылар, жүмыс
сапасының, ресурстарды үнемдеудің, уақыт талаптары, ақпарат көздері. Барлық
құжаттарды Негізгі ережелер деген бөлім болу керек. Құжаттар төмендегі
сапа критерийлері бойынша жіктеледі:
1) құжатта қарастырылатын техникалық, экологиялық, экономикалық,
құқықтық, ұйымдық, т.б. мәселелердің жиынтығы;
2) құжаттың халықаралық талаптарға сай болу дәрежесі (экологиялық
тазалығы, патенттің болуы, қауіпсіздігі, құқықтық қорғалуы);
3) әлемдік жетістіктерді қолдану дәрежесі;
4) басқару шешімдерінің экономикалық негізделуі;
5) құжаттың перспективалылығы, қолданылу масштабы;
6) құжаттың баскару органдарында, тәжірибеде қолданылу дәрежесі;
7) құжат авторының имиджі жэне оның мамандығы;
8) құжатты бекітетін орган;
9) құжатты рәсімдеу стандарттарын кадағалау дәрежесі.
Осы талаптарға сай рәсімделген құжаттар ішкі және сыртқы нарықта да
бәсекеге қабілетті болады. Құжаттың сапасы тауардың бәсекеге қабілеттілігін
камтамасыз етудің маңызды шарты болып табылады.
Әдіс дегеніміз белгілі бір міндетті шешу немесе белгілі бір
мақсатқа жету үшін қолданылатын тәсілдердің, операциялардың, шаралардың,
технологиялардың жиынтығы.
Алгоритм дегеніміз біртекті міндеттерді шешу үшін қолданылатын
ережелердің жиынтығы.
Белгілі бір әдіс бірнеше модельді немесе алгоритмді қолдануы мүмкін.
Мысалы, адам моделі - ол оның сипаттамасы немесе суреті. Суреті мен
сипаттамасы негізінде ол адаммен танысу үшін белгілі бір тәсілдерді
қолданамыз немесе ол үшін жүмыс орнын таңдауымыз мүмкін.
Сонымен, белгілі бір мәселені шешу үшін:
- Осы мәселе көзінің моделі болу керек (адам, бөлімше немесе компания);
- Маман немесе басшы болу керек;
- БШ-ін дайындау әдісі немесе алгоритмі болу керек;
- БШ-ін дайындау процесінің моделі болу керек.
Әрбір модельдің толықтығы, нақтылығы және дұрыстығы үнемі тексеріліп
отыруы керек. Басқару шешімдері теориясында мынадай әдістер
қолданылады: аналитикалық, статистикалық, матрицалық, эвристикалық,
белсенді әдіс, эксперттік, сценарий әдісі және шешімдер ағашы әдісі.
Әрбір әдіс процесс ретінде арнаулы құрастырылған модельдерді қолдануға
негізделеді.
БШЖ процесін жүзеге асырудың мынадай 3 варианты бар: жаңа БШ-ін
дайындау және жүзеге асыру, алдын ала дайындалған және жүзеге асырылған БШ-
ін түзеу, тәжірбе жүзінде тексерілген БШ-ін таңдау жэне оны қолдану.
Бірінші вариант (жаңа БШ-ін дайындау және жүзеге асыру)
мынадай процедуралардан тұрады: А) ақпараттық дайындық, Б) БШ-нің
вариантын таңдау С) варианттарды келісу Д) бір БШ-ін таңдау Е) бір БШ-ін
бекіту Ж) жүзеге асыру 3) бақылау.
Екінші вариант (алдын ала дайындалған және жүзеге асырылған БШ-ін
түзеу) мамандардың БШЖ процесіне қатысу сатысына байланысты болады.
Үшінші вариант басшылардың таңдауымен тек бірнеше процедуралардан
ғана тұрады, мысалы тек бақылау. Тәжірибе жүзінде тек екінші вариант
қолданылады.
БШЖ-дың әрбір процедурасы мынадай параметрлермен белгіленуі тиіс:
уақыт, персонал, ресурстар, қаржы, бағалау критерийлері. БШ-ін жасаудағы
негізгі критерий - стратегиялық жоспарлау, адам ресурстарын басқару,
өндірісті және ішкі, сыртқы байланысты басқару кезіндегі қиын мәселелердің
туындауы.
Жаңа шешімдерді жасау процесі интуиция негізінде немесе белгілі бір
алгоритм схемасы негізінде жүзеге асады. Жаңа БШ-ін жасау алгоритмі мынадай
кезеңдерден тұрады:
Басқару саласындағы басшы параметрлерді есептеп, өлшеп отыру керек.
Егер параметрлер жоспарланған мөлшерден ауытқып кетпесе, онда одан әрі
даму тенденциясын анықтайды.
- Басшы нақты параметрлерді жоспарланған параметрлермен салыстырып
отырады. Мысалы, орындалатын тапсырманың уақыты, сапасы, басқару
қызметінің тиімділігі, тасымалдаушылармен және тапсырыс берушілермен
байланыс орнату.
- Басшы мәселені шешу әдістері мен құралдарын қалыптастырады.
- Басшы БШ-ін жүзеге асырудың мүмкін болатын нәтижелерін болжамдайды.
- Басшы шешімнің жаңа идеяларын ойластырады.
- Басшы немесе мамандар шешімді бағалау критерийлерін таңдайды.
- Оларды бағалау моделі мен өлшем бірліктерін қалыптастырады.
- Бағалау нәтижесі бойынша басшы бір БШ-ін таңдайды.
- Басшы БШ-ін юридикалық түрде рәсімдеуді жүзеге асырады (бұйрық, шарт,
т.б.).
- Басшы БШ-ін орындауды жүзеге асыратын персоналдардың құқығы мен
жауапкершілігін тағайындайды.
- БШ процесінің басталуы мен соңғы уақытын және жоспарланған нәтижесін
белгілейді.
- БШ-нің орындалуы бойынша қадағалау жүргізіледі және есеп жасалынады .
2 Бөлім. СҚО АЙЫРТАУ АУДАНЫНЫҢ ҚАРЖЫ БӨЛІМІ ММ-НІҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ТҰЖЫРЫМДАМА
2.1. Мемлекеттік мекеменің жалпы мәліметі мен құрылымы
Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданының қаржы бөлімі Мемлекеттік
мекеменің жалпы тарихының құрылуы 85 жылдан артық. Мекеме 1994 жылдан
бастап жеке бөлімге бөлініп, мекеме атауы Айыртау ауданының қаржы
басқармасы деп аталған. Ауданның қаржы бөлімі 15 Мемлекеттік мекеме, 15
селолық округімен және 8 коммуналдық меншікпен жұмыс істейді.
Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданының қаржы бөлімі
Мемлекеттік мекемесі, одан әрі аталуы Мекеме Солтүстік Қазақстан
облысының Айыртау ауданы әкімдігінің басқарма сызбасына енетін және аудан
бюджетін атқару, ауданның коммуналдық меншігі мен бюджет ақшаларын басқару
облысында мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен іске асыру саласында
функцияларды орындаудың уәкілетті органы болып табылады.
Мекеменің орналасқан жері: Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы,
Саумалкөл селосы, Ш.Валиханов көшесі, 44
Мекеменің негізгі міндеттері:
- Аудан бойынша аудан бюджетінің орындалуы кезінде мемлекеттік саясатты
қалыптастыру мен іске асыруды қамтамасыз ету, мемлекеттік меншікті
басқару;
- Ауданның бюджет қаражаттары мен коммуналдық меншік объектілерін
басқару;
- Аудан бюджетінің, бюджет есебінің орындалу саласында салааралық
үйлестіру және әдіснамалық басшылық ету. Мекеме шешімі өзінің
құзыретіне қатысты мәселелері бойынша жергілікті бюджеттен
қаржыландырылатын атқарушы органдармен атқарылуы міндетті.
Мекеме белгіленген заңнамалар тәртібінде келесі функцияларды жүзеге
асырады:
- мемлекеттік саясаттың қалыптастыруын қамтамасыз ететін стратегиялық
функциялар;
- Бюджетке түсетін түсімдерді болжауға қатысу және мемлекеттік бюджетке
түсетін кірістер саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты мен
басымдылықтарын анықтау;заңнамаларды қолдану тәжірибесін талдау,
өзінің құзыреті шегінде әкім мен аудан әкімдігінің нормативтік және
нормативтік құқықытық актілерінің жобаларын (немесе қабылдауға) оларды
жетілдіру, өңдеу және дайындау бойынша ұсыныстар әзірлеу;
- Өзінің құзыреті шегінде мемлекеттік, салалық (секторлық)
бағдарламаларын қамтамасыз ету;
- Мемлекеттік қызмет туралы заңнамалық ережелерге сәйкес кадрларды
таңдау және орналастыруды жүзеге асырады;
Мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз ететін қызметтер:
- Аудан бюджетінің атқарылуын қамтамасыз ету;
- түсімдердің жиынтық жоспарын және аудан бюджетін қаржыландыру,
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын бекіту мен
өзгерістер енгізуді және олардың аумақтық қазынашылық органдарына
ұсынуды қамтамасыз ету;
- Бюджетті жоспарлау бойынша ауданның өкілетті органыны үшін аудан
бюджетін нақтылау жөнінде ұсыныстар дайындау;
- Аудан бюджетінің атқарылу барысында жергілікті бағдарламалардың
тиімділігін бағалау;
- Аудан бюджетінің атқарылуы бойынша есеп беруді құрастыру;
- Бюджет есебін жүргізуді қамтамасыз ету;
- Бюджеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Басқару шешімдерінің пәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Басқару шешімдерін дайындау және жүзеге асыру
әдістері ... ... ... ... ... ..
1.3. Басқару шешімдерінің сипаттамасы және оған қойылатын талаптар ... ...
2 СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ АЙЫРТАУ АУДАНЫНЫҢ ҚАРЖЫ БӨЛІМІ ММ-НІҢ
ҚЫЗМЕТІНЕ ТҰЖЫРЫМДАМА
ММ-нің қызметіне тұжырымдама
2.1. Мемлекеттік мекеменің жалпы мәліметі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Мемлекеттік мекемедегі қаржылық қызметінің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Мемлекеттік мекеменің қаржылық қызметіне
тұжырымдама ... ... ... ... ... ..
3 АЙЫРТАУ АУДАНЫ ҚАРЖЫ БӨЛІМІНДЕ БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1.Мемлекеттік мекемедегі әкімшіліктендіру тиімділігін арттыру
жолы ... ... ...
3.2.Шешім қабылдау және тәуекелділікті бағалау технологияның қызметінде
алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
3.3. 2010-2014жылдарға арналған стратегиялық даму жолдары
... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан экономикасында ақырғы он
жылда өткізілген нарықтық реформалар өндіріс пен басқару үдіріміне
қатысушылардың арасындағы, мемлекеттік органдар мен шаруашылық
субъектілердің және іскерлік серіктестіктердің арасындағы өзара
қатынастың мәні мен түрлерінде елеулі өзгерістерді туғызды.
Басқару сферасымен айналысқан қызметкерлерге енді мемлекеттік іс-
жұмысының нәтижесіне ықпалын тікелей немесе жанама түрде тигізетін
жаңа сыртқа және сыртқы факторлардың пайда болғанын ескеріп қана
қоймай, есепке алып отырулары керек.
Басқару ғылымының эволюциясы мен оның әрі қарай дамуы және
бұл орайдағы отандық шетелдік зерттеулердің жетістіктері,
менеджменттің оқу пәні ретінде жеке бөлініп шығуы табиғи қажеттілік
екені байқалады. Бұл орайда айта кететін жағдай, басым түрде
орталықтанған жоспарлауға негізделген басқарудың отандық тәжірибесін
стихиялы қалыптасып жатқан нарық жағдайында толық қолдану мүмкін
емес, бірақ кәсіпорындарды басқарудың теориясы мен практикасының
жекелеген қағидаларын б.гінгі жағдайда пайдалануға болады. Бұнымен
бірге шет елдерде қалыптасқан менеджмент жүйесі ұйымдастырудың
мақсатына жету ептілікті қажет етсе де, адамдардың жүріс тұрысының
ынта-ықыласын, интелектілігін, еңбегін жұмылдыра алатын болса да,
біздің елдің экономикасында ойламай, бірден оның көшірмесін
пайдалануға және ұлттық менталитетті ескермей, бұл жүйені тиімді
түрде жүзеге асыруға болмайды. Сондықтан, менеджментті басқарудың
тәжірибесі ретінде өмірдің барлық жағдайына жарамды дайын рецепт
немесе шешімдер жиынтығы түрінде қарастыруға болмайды.
Басқару шешімдері - менеджмент жүйесін талдаудың, жобалаудың,
оптималдандырудың, экономикалық зерделеудің және нақты мақсатқа жету дегі
ең оңтайлы вариантты тандаудың нәтижесі. Шешуге қажетті мәселені жою немесе
оны шешу жолдарын іздестіру, басқару шешімінің импулсі болып табылады.
Басқару шешімдерінің тиімді жүйесін құру үшін, менеджер
кәсіпкерлік білімнің жиынтығын толық түрде біле отырып,
практикалық іс-қызметте оны қолдануға қажетті тәжірибені меңгеруі
керек, бұнымен бірге ұжыммен және жеке адамдармен қалай жұмыс
істей алатындығын да білуі қажет.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Сапалы басқару шешімдерін калыптастыру,
қабылдау, жүзеге асыру және ынталандыру технологиясын зерттеуі жөнінде
шешімінің негізгі мақсаты болып табылады.
Міндеттері:
- Басқарушылық шешімдерінің теориялық аспектілері мен
технологиясының мәнін анықтау
- Солтүстік Қазақстан облысы айыртау ауданының қаржы бөлімі
мемлекеттік мекемесінің қызметіне талдау жұмысын жасау.
- Мемлекеттік мекемедегі әкімшіліктендіру тиімділігін мен
тәуекелділікті бағалау технологияның мемлекеттік қызметіндегі арттыру
жолын дәлелдеу.
Зерттеу объектісі: Солтүстік Қазақстан облысы айыртау ауданының қаржы
бөлімі мемлекеттік мекеменің қызметі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу деңгейі: аталған жұмыс бойынша
Қазақстан Респуликасының заңдарымен және ұлттық әдебиеттерін мен
шетел әдебиеттерін қолдандым.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен тұрады және әр
бөлім үш бөлімшеден, қорытынды, қолданылған әдебиеттерден құрылған.
1 Бөлім. БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚҰРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1. Басқару шешімдерінің пәні мен мазмұны
Басқару шешімдері - менеджмент жүйесін талдаудың, жобалаудың,
оптималдандырудың, экономикалық зерделеудің және нақты мақсатқа жету дегі
ең оңтайлы вариантты тандаудың нәтижесі. Шешуге қажетті мәселені жою немесе
оны шешу жолдарын іздестіру, басқару шешімінің импулсі болып табылады.
Басқару шешімдерін жасау пәнінің мақсаты:
- сыртқы жэне ішкі анықсыздық жағдайында қабылданатын басқару
шешімдерінің сапасын қамтамасыз ету эдістерін зерттеу;
- сапалы басқару шешімдерін калыптастыру, қабылдау, жүзеге асыру және
ынталандыру технологиясын зерттеу;
- менеджмент жүйесі шеңберіндегі баскару шешімдерін талдау, жобалау,
оптималдандыру және экономикалық зерделеу әдістерін зерттеу;
- компьютерлік техниканы қолдану арқылы басқару шешімдерін жасаудың
эдістемелік мәселелерін қолданудатәжірибелік іскерлікті иелену;
- курсты оқып аяқтаған соң алынған білімді тәжірибеде қолдану мақсатында
бекіту. Басқару шешімдерін жасау курсының құрылымы мынадай
тақырыптардан түрады:
- Басқару шешімдерінің сапасы мен тиімділігіне койылатын талаптар;
- Басқару шешімдерін жасау және оны жүзеге асыру технологиясы;
- Басқару шешімдерін талдау әдістері;
- Басқару шешімдерін жобалау әдістері;
- Басқару шешімдерін экономикалык зерделеу әдістері;
- Тәуекелділікті басқару негіздері.
Белгілі бір мәселені шешу үшін мынадай сұрақтарға жауап беру керек:
- не үшін жасау қажет (идеяны жүзеге асыру, мәселені шешу);
- қандай шара қолдану қажет (тұтынушылардың қандай жаңа қажеттіліктерін
қанағаттандыру керек немесе бұрынғы қажеттіліктерді қандай сап алы
деңгейде қанағаттандыру керек);
- қалай жүзеге асыру керек (қандай технология бойынша);
- қандай өндірістік шығындар арқылы;
- қандай мөлшерде;
- қандай уақыт аралығында;
- қандай өндірістік орында (ғимарат, персонал);
- кімге жеткізу керек және қандай бағамен;
- алынған нәтиже инвесторға немесе жалпы қоғамға қалай әсер тетеді.
Шешілетін мәселелердің сапасын арттыру үшін оларды талдау керек, ал
талдау классификациялау негізінде жүргізіледі. Басқару шешімдерінің
классификациясы төмендегі белгілер бойынша жүргізіледі:
- тауардың өміршендік циклыының стадиясы (стратегиялық маркетинг);
- менеджмент жүйесінің кішігірім жүйелері (максатты, қамтамасыз ететін);
- қызмет ету саласы (техникалық, экономикалык,, т.б. шешімдер);
- мақсаты (коммерциялык және коммерциялық емес);
- басқару сатысы (жоғарғы, орта және төменгі);
- ауқымдылығы (жиынтық және жеке шешімдер);
- жүзеге асу уақыты (стратегиялық, тактикалық және оперативті);
- әсер ету объекті (сыртқы жэне ішкі);
- қайталануы (қайталанбайтын және қайталанатын);
- айқын формасы (жоспар, бағдарлама, бұйрық, өкілет (распоряжение),
жарғы, өтініш);
- қиындығы (стандартты немесе стандартты емес шешімдер); жеткізілу
әдісі (ауызша, жазбаша немесе электронды түрде).
Басқару шешімдерінің сапасына әсер ететін факторларға мыналар жатады:
ғылыми принциптерді қолдану, менеджмент жүйесіне модельдеу әдісін қолдану,
сапалы шешім жасауға ынталандыру, т.б.
Әдетте, кез-келген шешімді қабылдауда мынадай 3 кезең орын алады:
интуиция, ойлау (суждение) жэне рационалдылық. Интуитивті шешім кабылдауда
адам өзінің таңдауы дұрыс екендігіне сенеді. Мұнда адам өзінің сезіміне
сүйенеді. Орта звенодағы менеджерлер алынатын мәліметтерге және ЭВМ-ға
сүйенеді.
Ойлау қабілетіне негізделген шешім интуитивті шешімге ұқсас, бірақ
негізгі айырмашылығы мынада: интуитивті шешімге қарағанда мұнда алдыңғы
тәжірибелерге сүйенеді. Алдыңғы тәжірибені қазіргі күнге сәйкестендіріп,
неғүрлым жоғары жетістіктерге жеткізетін вариантын тандап алады. Шешім
қабылдаудың бұл әдісі де онша қолайлы емес. Бұл әдіс бойынша шешімдер
бірнеше тұрге бөлінеді:
- Салмақты шешім. Менеджерлер мұндай шешімді ұсынылатын гипотезаларға
сүйене отырып және оны толықтексеруден өткізгеннен кейін ғана
қабылдайды.
- Импульсивті шешім. Мұндай шешімді менеджерлер өздерінің шексіз
идеяларын үсынып, бірақ оны талдаудан, тексерістен өткізбей, жедел
қабылдайды.
- Инертті шешім - менеджерлердің үздіксіз ізденісінің нәтижесінде
қабылданатын шешім. Мұндағы идеялар бақылаудан өткізіліп нақтыланады.
- Тәуекелді шешім импульсивті шешімге қарағанда тексерісті қажет
етпейді. Менеджер өзінің шешіміне еш күмән келтірмейді және кез-келген
қауіптен қорықпайды.
Менеджмент жүйесін стратегиялық және тактикалық басқару үшін
рационалды шешім қабылдау қажет. Бұл шешім экономикалық талдау, негіздеу
және оптималдандыру әдістеріне негізделеді.
Басқару шешімінің сапасы - нақты түтынушыларды қанағаттандыратын
шешімдердің және оны жүзеге асыратын параметрлерінің жиынтығы. Мұндай
параметрлерге мыналар жатады:
- жүйенің енуі, яғни нақты шешілуге қажетті мәселе (тұтынушылардың
талаптары, тауар сапасы, сату көлемі, тауарды жеткізу уақыты, баға,
т.б.);
- жүйенің шығуы, яғни мөлшерлі және сапалы түрде қабылданған шешім;
- сыртқы орта. Бұған басқару шешімінің сапасына әсер ететін фирманың
макро және микро ортасы, аумақтың инфрақұрылымы жатады. Бүл
факторларға халықаралык интеграция, елдегі саяси жағдай, экономика,
салалардың техникалық жагдайы; әлеуметтік-демографиялық, табиги-
климаттық, мәдени факторлары, әлеуметтік инфрақұрылым, өнеркәсіп,
транспорт, байланыс және фирманың байланыс жасайтын үйымдарының,
бәсекелестерінің, делдалдарының арасындагы байланысты көрсететін
факторлар жатады.
- кері байланыс шешім қабылдаган адамга түтынушылардан келген әртүрлі
мәлімет. Мұндай мәліметтер сапасыз шешім қабылдауга, тұтынушылардың
қосымша талаптарына немесе ноу-хау, жаңалықтардың пайда болуына
байланысты болады.
- шешім қабылдау процесі мынадай операцияларды қамтиды: жұмысқа
дайындық, мәселені айқындау және мақсат қою, мәліметтер іздестіру, оны
өңдеуден өткізу, ресурстармен қамтамасыз ету мүмкіндігін айқындау,
тапсырмаларды бекіту, қажетті қүжаттарды рәсімдеу, тапсырмаларды
жүзеге асыру.
Осындай басқару шешімдерінің сапасы мен тиімділік параметрлерін
айқындап алганнан кейін шешімнің сапасы мен тиімділігіне әсер ететін сыртқы
факторлар талданады, одан кейін нақты мәселе талданып, оның сапасын арттыру
жолдары қарастырылады. Кейін шешім қабылдау технологиясы тақдалып нақты бір
шешім қабылданады.
Анықсыздық жагдайы дегеніміз жобаны немесе шешімді жүзеге асыру
мәліметтерінің толық болмауы және нақты еместігі. Анық емес жобаны жүзеге
асыру кезінде қолайсыз жағдайлар туындауы мүмкін, ал бұның зардабы
тэуекелділік түсінігімен сипатталады. Тәуекелділік жэне анықсыздық
факторлары есепке алынуы тиіс.
Жобаны талдау кезінде анықсыздықтың мынадай түрлері белгілі:
• экономикалық заңдылықтардың түрақсыздығына, ағымдағы экономикалық
жағдайларға, инвестициялау мен пайданы қолдану шартына байланысты
болатын тәуекелділік;
• сыртқы экономикалық тәуекелділік (шекараның жабылуы, сыртқы сауданы
шектеу, т.б.);
• саяси жағдайлардың анықсыздығы, елдегі және аумақтағы қолайсыз
әлеуметтік-саяси өзгерістердің тәуекелділігі;
• жаңа технологиялар параметрлерінің, технико-экономикалық
көрсеткіштерінің динамикасы жөніндегі мәліметтердің толық және нақты
болмауы;
• нарықтық конъюнктураның, бағаның, валютаның ауытқуы;
• табиғи-климаттық жағдайлардың анықсыздығы, стихиялық қауіптің болу
мүмкіндігі;
• өндірістік-технологиялық тэуекелділік (техниканың істен шығуы немесе
техникалық апат, өндірістік брак, т.б.);
• кәсіпорынның іскерлік репутациясы, қаржы жағдайы жөніндегі
мәліметтердің толық және нақты болмауы (төлеу қабілетінің болмауы,
бакротқа үшырауы, келісім-шарттардың бұзылуы).
Мұндай тәуекелділікті төмендету немесе оны болдырмау мақсатында
анықсыздық және тәуекелділік факторларын есепке алу үшін мынадай 3 әдіс
қолданылады: тұрақтылықты тексеру; экономикалық нормативтер мен жоба
параметрлерін жөндеу; анықсыздық жағдайын толық сипаттау.
1.2 БШ-ін дайындау және жүзеге асыру әдістері
Аналитикалық әдіс дегеніміз БШЖ кезіндегі ережелер мен
инструкцияларды дәл таңдау мен орындау үшін қолданылатын әдістер жиынтығы.
Ол формулалар, кесінді, таблицалар, елдің заңдылықтары мен жарғылық
құжаттарының мақалалары түріндегі математикалық және логикалық байланыстар
моделін қолдануға негізделеді.[2] БШЖ кезіндегі аналитикалық әдістің нақты
моделіне мыналар жатады: БШ-не қойылатын талаптар, шешім құрылымы, БШЖ
кезіндегі процедураларды орындау кезегі және құрамы, компания моделі,
жарғылық құжаттар мен шарттардың статьялары.
Кез-келген компанияда қателіктер кездеседі, сондықтан осы аналитикалық
әдісті қолданып белгілі бір шаралар жүргізген дұрыс. Мұндай шараларға
ревизиялық комиссия құру, ішкі аудитті ұйымдастыру, т.б. жатады.
Кез-келген іс-әрекет қатаң ережелерге негізделген процедуралар арқылы
орындалады. Мұндай ережелердің көп бөлігі объективті сипатта болады. Мысалы
сүраныс пен ұсыныстың арасындағы, персонал мамандығы мен еңбек өнімділігі
арасындағы, компания қызметінің сипаты мен басқару стилі арасындағы және БШ
сапасы мен ақпараттың құндылығы арасындағы байланыстар. Әрбір басшы өз
интуициясына жүгініп мұндай байланыстар жөнінде бірнеше жылдар бойы ойланып
толғанады немесе оқу арқылы, қателіктерді түзеу нәтижесінде жетілдіріп
отырады.
Бүл әдісті қолданудың негізгі шартына мыналар жатады:
- ұйымның немесе оның бөлімшелері жұмысшыларының шексіз саны;
- БШЖ шексіз уақыты;
- математикалық және логикалык байланыстардың жоғары сенімділігі және
тиімділігі және басшының оған үлкен сенім артуы.
- БШ-ін даярлау және жүзеге асыру.
Аналитикалық әдіс БШ-нің неғүрлым жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді.
Статистикалық әдіс аналитикалық әдіске өте үқсас, ол да БШЖ кезіндегі
ережелер мен инструкцияларды дәл таңдау мен орындау үшін қолданылатын
әдістер жиынтығын көрсетеді. Ол БШ-ін дайындау және жүзеге асыру кезінде
басқа компаниялардың тиімді нәтижесі жөніндегі ақпаратты модель ретінде
қолданады. Бұл модельге инструкциялар, ұсыныстар, мысалдар, т.б. ақпараттар
жиынтығы, сондай-ақ интернеттегі сайттар да жатады. Модель статистикалық
модельдеу жолымен алынған статистикалық мәліметтерді жинау, жөндеу және
талдау процесінде қүралады.
Статистикалық әдіс БШ-ін таңдау және жасау кезінде де қолданылады. БШ-
ні жасау кезіңде тек модель таңдалынады, ал әдістер мен тәсілдерді жасаумен
компания айналысады. Ал БШ-ін таңдау кезінде шешімді таңдау жөнінде
шаралар жүргізеді.
Статистикалық әдіс өзінің пайдалылығымен өте кең қолданылады. Мысалы
көптеген компаниялардың басшылары жүмыс тәжірибесін талқылау үшін балық, аң
аулау немесе моншаға түсу секілді жиындарда жиналады. Симпозиумдар,
конференциялар мен жиналыстар да осы статистикалық әдіске мысал болады.
Статистикалық әдіс БШ-нің орташа тиімділігіне кепілдік береді.
Математикалық әдіс аналитикалық әдістің жеке мысалы болып табылады. Ол
БШЖ кезіндегі математикалық есептеулерді дәл таңдау мен орындау үшін
қолданылатын әдістер жиынтығын көрсетеді. Модельге экономикалық және
басқару процестерін талдау кезіндегі есептеу тәртібі мен формулалар жүйесі
жатады. Математикада бүл процедура математикалық бағдарламалау деп аталады.
Сонымен математикалық бағдарламалау әдісінің мәні мынада: талданатын
процесті теңдеу жүйесіне енгізіп оны шешудің неғүрлым тиімді жолын табу
керек.
Бүл әдісті тиімді қолданудың негізгі шартары:
* БШ-ін орындауға қатысатын атқарушылардың саны шексіз;
* БШ-ін орындау уақыты шектеулі (тез шешім табу талап етіледі;
* БШ жасау сипаты, басқару объектісі - инновациялық;
* Шешімді қолданушылар бір типті болады;
* Мақсат, өлшенетін жағдай және талданатын параметр нақты анықталған.
Математикалық бағдарламалау әдісі БШ-нің тиімділігіне кепілдік бермейді.
Басқару шешімдерін жасауды және жүзеге асыруды ұйымдастыру
белгілі бір шараларды орындауды талап етеді.
Бұл шаралар ұйымдастырушылык (процессорлык) технология деп
аталады.
Мұндай технологияға мыналар жатады:
Нәтижелер бойынша басқару;
Қажеттіліктер негізінде басқару;
Үнемі тексерістер мен бұйрық беру арқылы басқару;
Қажетсіз жағдайда басқару;
Жасанды интеллект негізінде басқару;
Персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
Нәтижелер бойынша басқару жоспарлаудың соңгы нәтижелеріне негізделеді.
Бүл технология бойынша басшының қызметі - алынган нәтиже бойынша
координация (корректировка) жүргізу. Бұл орта және кіші компанияларда
қолданылады. Соңгы нәтиже бойынша басшы үнемі түзету жұмыстарын жүргізіп
отырады: еңбекті ұйымдастыру, кадрларды оқыту, ұйым пайдасын тексеру, т.б.
Қажеттіліктер негізінде басқару адамдар арасындағы қатынасқа
негізделеді. Бұл технологияны жүзеге асыруда басшы мен қарамағындағылардың
арасында өзара байланыс орнайды, өйткені белгілі бір міндетті орындау -
басшының да және персоналдың да қажеттілігін көздейді.
Үнемі тексерістер мен бұйрық беру арқылы басқару персоналды қатаң
бақылау мен басқаруга негізделеді. Мұндай технология арқылы басқару әдетте
кішігірім ұйымдарда жүзеге асады. Қажетсіз жағдайда басқару технологиясы
орындаушылардың кәсіптілігіне негізделеді. Мұнда басшы орындаушыларға
сенімділік білдіреді. Бұл технология да әдетте кішігірім ұйымдарда жүзеге
асады.
Жасанды интеллект негізінде басқару әдетте ЭММ-ге, қазіргі жагдайдагы
ақпараттық-компьютерлік технологияга негізделеді. Мұндай технологияны
қолдану әдетте шығарылатын өнім номенклатурасын үнемі өзгертіп отыратын
ұйымдарда жүргізіледі. Персоналдар қызметін ынталандыруды басқару
жұмысшыларды сыйақы төлеу, жеңілдіктер жасау негізінде жүргізіледі. Бұл
әсіресе қол еңбегінде қолданылады, өйткені еңбек өнімділігі жұмысшының
көңіл-күйімен, психологиялык қабілетімен, денсаулық жағдайымен және
ұжымдағы әлеуметтік-психологиялық климатпен анықталады.
БШ-ін жасаумен бір адам немесе ортақ ұжым айналысады (басшы және
басқару аппараты). Ал жауапты жағдайда қиын мәселені шешуде сырттан ғылыми-
зерттеу институттарының көмегі де қолданылады.
БШ-ін жасау процедурасы үшін мынадай әкімшілік шаралар орындалады:
- Жұмысты орындауды бастау, накты бір міндетті белгілеу,
персоналдардың құрамы, міндеттерді орындау уақыты көрсетіледі;
- БШ-ін жасайтын адамдарды ұйымның қүжаттарымен таныстыру;
- БШ-ін жасайтын адамдардың жұмысты орындаудагы құқыгы, жауапкершілігі
және құзыреті түсіндіріледі;
- БШ-ін жасаудағы жұмыстың маңыздылыгына көңіл бөлінуі керек;
- БШ-ін жасайтын адамдарға қажетті оргтехника, кеңсе бөлініп, қажетті
ақпарат көзі көрсетіледі;
- Орындалған тапсырыстың компанияның жарғылық құжагтарына және
заңдылықтарга сәйкес келуін қадағалау;
- Тапсырыстың орындалуы туралы техникалық, экономикалық жэне
ұйымдастырушылық қорытынды жасалынады;
- Тапсырманың экономикалық, экологиялық салалардағы қауіпсіздігі
туралы сыртқы эксперттерден қорытынды алу;
- Мақсатты технологияны таңдау;
- Процессорлық технология жиынтыгын жасау;
- БШ-ін жасау варианттар тізімін жасау.
Мұндай әкімшілік шаралар инициативті шараларға қарағанда оң нәтижеге
тез жетуге болады. БШЖ процедурасын орындау үшін мынадай үш процессорлық
технология қолданылады: қажеттіліктер негізінде басқару, жасанды интеллект
негізінде басқару, персоналдар қызметін ынталандыруды басқару. Келісу
процедурасы құжаттың мазмұнын жан-жакты тексеру үшін қажет. Өйткені БШ-ін
жасайтын басшы мен оның командасы сертификатталған маман болып табылмайды;
мысалы, экологияда, санитарияда, өрт қауіпсіздігінде, т.б. кездеседі.
Келісу ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді. Сыртқы келісу клиенттермен,
тапсырыс берушілермен немесе мемлекеттік бақылау органдарымен арасында
жүргізіледі. Ішкі келісу бақылау қызметін атқаратын ұйымның ішкі мамандары
арасында жүргізіледі. Ішкі келісу процедурасы сондай-ақ виза қою деп те
аталады.
Келісу процедурасын орындау үшін 4 процессорлық технология
қолданылады: қажеттіліктер негізінде басқару, үнемі тексерістер мен бұйрық
беру арқылы басқару, қажетсіз жағдайда басқару және персоналдар қызметін
ыңталандыруды басқару.
БШ-ін тандау процедурасы ұсынылған варианттыц ішінен тек бір БШ-ін
ғана тандау. Бұл процедураның жауапкершілігі тек басшыға ғана жүктеледі.
БШ-ін тандау процедурасын жүзеге асыру үшін мынадай экімшілік шаралар
қолданылады:
- БШ-нің вариантының ҚР зандылықтарымен сәйкестілігі тексеріледі;
- БШ-нің вариантында баска шешімдерге тигізетін қарама-қайшылықтардың
болмауы тексеріледі;
- ГОСТ талаптарына сай қабылданған шешім ресми түрде рәсімделу үшін
құжаттар формасы таңдалынады.
Бұл процедурада мынадай процессорлық технология қолданылады:
қажеттіліктер негізінде басқару, жасанды интеллект негізінде басқару және
персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
Бекіту процедурасы БШ-ін соңғы рәсімдеу үшін қажет. БШ-ін бекітуді
жоғарғы инстанциядагы органдар, тапсырыс берушілер немес клиенттер
жүргізеді. Ол үшін мынадай әкімшілік шаралар қолданылады:
- компания инструкциялары бойынша БШ-ін бекітетін лауазымды тұлға
анықталады;
- БШ-ін бекітетін заңды немесе жеке тұлғаның құжаттары рәсімделеді;
- Құжатта бекітілу уақыты анықталынып, құжаттың аты және мазмұны
көрсетіледі.
- БШ-ін бекіту процедурасын тексеретін техникалық орындаушы
тағайындалады.
- Бекіту акті жасалынады.
- БШ-ін бекітуде кездесетін ескертпелер жөнінде акт жасалынады.
БШ-ін бекіту процедурасын орынлау үшін мынадай технологиялар арқылы
жүзеге асырылады: қажеттіліктер негізінде басқару, үнемі тексерістер мен
бұйрық беру арқылы басқару және персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
БШ-ін орындауды ұйымдастыру процедурасы өте жауапты іс. БШ-не
жұмысшылардың аса интеллектуалды потенциалы жүмсалады: акпараттық дайындық,
БШ-нің варианттарын жасау, келісу, бір шешімді тандау және оны бекіту.
БШ-ін орындауды ұйымдастыру процедурасы үшін басшы мен басқару
аппаратының төмендегідей әкімшілік шаралары қолданылады:
- БШ-ін орындауды бастау туралы құжат рәсімделеді;
- Орындаушыларга БШ-нің мазмұны мен орындалу тәртібі туралы
түсіндіріледі;
- БШ-ін жасайтын адамдардың жүмысты орындаудагы құқығы, жауапкершілігі
және құзыреті түсіндіріледі;
- БШ-ін жасаудагы жұмыстың маңыздылыгына көңіл бөлінуі керек;
- БШ-ін жасайтын адамдарга қажетті оргтехника, кеңсе бөлініп, қажетті
ақпарат көзі көрсетіледі;
- БШ-ін сапалы және тиімді жүзеге асыру жөнінде орындаушылардың жұмысын
арттыру;
- БШ-ін орындау жөнінде консультациялар жүргізу;
- Орындаушылардың БШ-ін орындау тәртібіне бақылау жасалынады:
- Жүзеге асырылган БШ-не тәжірибе жүзінде бага беріледі;
- БШ-ін жасау және жүзеге асыру құжаттарын архивке тапсыру. БШ-ін
орындауды ұйымдастыру процедурасы үшін мынадай процессорлық басқару
технологиясы қолданылады: нәтиже бойынша басқару, қажеттіліктер
негізінде баскару, персоналдар қызметін ынталандыруды басқару.
Әртүрлі деңгейдегі басшылар БШ-ін анықсыздық жағдайында
жасауына тура келеді, өйткені мынадай жағдайлар кездесуі мүмкін: ақпарат
толық болмайды немесе сенімсіз болады, кадрладың жүмыстан ауысу жиілігі,
тасымалдаушылар мен тұтынушылардың тұрақсыздығы, заңдылықтардың, нарық
конъюнктурасының жиі өзгеруі т.б. Нәтижесінде БШ-нің текстінде қателіктер
кетуі мүмкін. БШЖ кезінде нақты орындалуы қиынға соғатын аяқ астынан
мәселелер туындап қалуы мүмкін. Сондықтан БШ-нің факт жүзіндегі нәтижесі
жоспарлымен дәл келмейді. Осылайша БШЖ процесі үшін анықсыздық жағдайы мен
тәуекелділік тән.
Анықсыздық жағдайы белгілі бір процесс немесе объект жөнінде ақпараттың
анық , дәл және толық болмауы. Ал тәуекелділік дегеніміз - жоспарлы нәтиже
алу мүмкіндігі. Бұл мүмкіндік кейде оң нәтижеге, ал кейде теріс нәтижеге
әкеледі.
Анықсыздықты дәл өлшеу мүмкін емес, оны сапалы түрде бағалайды (артық
немесе кем, жоғары немесе төмен, мүмкін немесе мүмкін емес). Процентпен
өлшеу сирек кездеседі (мысалы, ақпараттың 20%-і толық емес).
Әдетте анықсыздық БШ-ін дайындауда, ал тәуекелділік БШ-ін жүзеге
асыруда, яғни нәтижесін алғанда кездеседі.
Анықсыздық БШ-ін жасаудың 5 процедурасымен байланысты. Сондықтан ол
тәуекелділіктің пайда болуының негізгі себебі болып табылады.
Тәуекелділіктер өзінен-өзі пайда болады, артады немесе кемиді. Сондықтан
басшы ең алдымен анықсыздық көлемін азайту керек. Ал екіншіден
тәуекелділіктің өсу каналдарын анықтайды және оны азайту каналдарын
қолданады.
Анықсыздық және тәуекелділік құбылыс және процесс ретінде
қарастырылады. Құбылыс ретіндегі анықсыздық толық емес ақпаратпен
көрсетілген объект немесе процестің толық сипатталмауы. Бұған жұмысшының
санасынан тыс пайда болатын және іс-әрекеттің жүргізілуін толық өзгертетін
форс-можорлық құбылыстар да жатады. Ал процесс ретінде ол тапсырманың
қиындығына немесе компетенттілігіне байланысты қате шешім қабылдайтын
жүмысшының іс-әрекеті.
Анықсыздық екі топқа бөлінеді:
- Объективті анықсыздық - ол БШ-ін жасайтын немесе жүзеге асыратын
басшы мен маманға байланысты емес анықсыздық. Анықсыздықтың негізгі
көзі - ұйымнан тыс болатын жағдайлар.
- Субъективті анықсыздық - уақыттың жетіспеуі мен тапсырманың қиындығына
байланысты кәсіптік қателіктердің, келіспеушіліктердің нәтижесінде
кездесетін жағдайлар. Негізгі көзі - фирманың ішіндегі жағдайлар.
Кез-келген компанияда мынадай 5 салада анықсыздық жағдайында
қателіктер кездесуі мүмкін:
1) Ұйымдастырушылық қызметтегі қателіктер;
2) Экономикалық қызметтегі қателіктер;
3) Технологиялық қызметтегі қателіктер;
4) Әлеуметтік қызметтегі қателіктер;
5) Құқықтық қызметтегі қателіктер.
БШЖ кезіндегі анықсыздықты дәл есептеу өте қиынға соғады,
сондықтан оны бағалау мен азайтудың әртүрлі әдістеріне жүгінеді.
Анықсыздықтың өсуіне тапсырманы орындау біліктілігі және
тапсырманы орындау шарты әсер етеді.
Мысалы:
- шешімді орындауға қажет ресурстарды шектеу (материалды,
интеллектуалды, т.б.);
- аяқастынан болатын жағдайлардың әсері;
- шешімдерді орындауды орындаушылар арасында бөлу;
- басшы мен басқару аппаратының кәсіптік деңгейінің төмендігі.
БШЖ процесіне әсер ететін анықсыздықты ақпараттың толық болмауы
немесе түсініксіз болуына байланысты мынадай 4 деңгейге белуге болады:
- 10-15% - томен, БШЖ процедурасының тізімі мен мазмұнына әсер етпейді;
- 40-50% - орташа, БШЖ процедурасының тізіміне әсер етпейді, бірақ
мазмұнын қайта қарауға тура келеді;
- 70-80% - жоғарғы, БШЖ процедурасының тізімін де және мазмұнын да қайта
қарауға тура келеді;
- 90-100% - өте жоғарғы, БШЖ үшін мамандардың түсініспеушілік жағдайда
болуы.
Анықсыздық дәрежесін азайту үшін сырттағы мамандармен кеңес
жүргізу керек. Анықсыздықты азайтуды емес, оны басқаруды жолға қою керек.
Оған БШ-нің тиімділігін арттыру жатады.
Тәуекелділікті басқару 6 стратегияны қарастырады:
• үлкен тәуекелділікке әкелетін қызметген бас тарту;
• тәуекелділікке баруға жауапты болу керек, яғни ұйымның жеке қүралдары
арқылы толық орнын жабу кепілдемесі болу керек (мысалы сақтандыру
қорын құру керек);
• тәуекелділікті персоналдар арасында болу керек;
• ұйымның бөлімшесі ретінде жауапкершілігі шектелген венчурлық
фирмаларды құру керек;
• тәуекелділікке жауап беруді басқа адамға аудару, мысалы
сақтандырушыға;
• Тәуекелділік зардаптарын алдын ала хабарлау шаралары арқылы жою.
Кез-келген фирмада осы алты стратегия да қолданылуы керек.
Ол мынадай 7 кезеңнің орындалуын көрсетеді:
1. Дайындық кезеңі - басқарудың нақты объектін таңдау, зерттеу тобын
құру, талдау жүргізуге дайындық.
2. Ақпараттық кезең - басқару объектіні қолдану моделін дайындау, басқару
объектінің қызмет етуін бағалау, шыгын калькуляциясын жасау.
3. Аналитикалық кезең - басқару объекті қызметтерініңтізімін жэне оның
жіктелуін жасау, белсенді, потенциалды, әлсіз қызметтерді анықтау,
артық қызметтерді алып тастау және қосымша қызметтерді қосу, жаңа
қызметтерге баға беру.
4. Шығармашылық кезең - БШ-ін дайындауды арттыратын әдістерді,
альтернативті шешімдерді іздестіру.
5. Зерттеу кезеңі - қабылданган шешім варианттарының эскизін,
макетін жасау, салыстырмалы бағалау, сыртқы экспертиза жасау.
6. Ұсыну кезеңі - басқару объектінің таңдалынган вариантын техника-
экономикалық сипаттау, басқару объектілерін қолданудың тура және
жанама салаларын негіздеу, басқару объектілерінің қасиеттерін неғұрлым
тиімді қолдануды ұсыну.
7. Енгізу кезеңі жарнама компаниясын ұымдастыру, жаңа өнімнің жаңа тұтыну
қасиеттерін енгізу процесі туралы статистикалық мәліметтер жинау.
3. Басқару шешімдерінің сипаттамасы және оған қойылатын талаптар
Шешім қабылдау технологиясы мынадай элементтерден тұрады:
1) не үшін жасау керек (идеяны жүзеге асыру, белгілі бір мәселені шешу);
2) қандай объект (қандай мөлшерде және қандай сапада);
3) Қандай шығындар жұмсау арқылы (ресурстар);
4) қалай (қандай технология арқылы);
5) кімге тапсыру керек (орындаушылар);
6) қашан (уақыты);
7) кім үшін (қандай түтынушылар үшін)
8) қайда (орын);
9) нәтижесі (экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, техникалық нәтижесі).
Басқару шешімдерін жасау процесіне мынадай талаптар қойылады:
- шешім қабылдайтын адамдардың кәсіптілігімен анықталатын процестің
сапасы, шешім қабылдауга қажет техникалық құралдардың сапасы;
- басқару шешімдерін жасау процесін ұйымдастыру мынадай принциптерге
жауап беруі керек: үздіксізділік, нақтылық, оперативтілік,
мамандандыру;
- басқару шешімдерін жасау процесінің құны және ұзақтыгы неғұрлым
минималды болу керек.
Басқару шешімдерін жасау процесін ұйымдастыру дегеніміз - шешімді
жасау, бақылау, оның орындалуын реттеу жөніндегі жұмыстардың жэне оның
уақыты, технологиясы, орындаушылары, қолданылатын ресурстар, мақсаты, т.б.
жұмыстардың ортақ жүйесі.
Басқару шешімдерін жасау процесінің негізгі кезеңдері:
1) басқару мэселесін немесе міндеттерін айқындау;
2) алдын-ала мақсат қою;
3) қажетті ақпаратты жинақтау;
4) ақпараттарды талдау;
5) мәселені шешудің альтернативті варианттарын қарастыру;
6) шешу әдістерін таңдау;
7) таңдап алынган шешімді экономикалық негіздеу;
8) басқару органдары мен орындаушылардың шешіммен келісуі;
9) шешімді нақты түрде бекіту және рәсімдеу;
10) шешімді орындауды ұйымдастыру;
11) шешімнің орындалуын бақылау;
12) жүмыс сапасын арттыруды, ресурстарды үнемдеуді, уақытты дәл қолдануды
ынталандыру;
1) шешім қабылдайтын адаммен кері байланысты орнату және қажет жағдайда
мақсаттар мен міндеттерді реттеу.
Ақпаратпен камтамасыз ету - бұл шешім қабылдау процесінің маңызды
қызметі болып табылады, шешім қабылдау процесінің нәтижесі осы ақпараттың
сапасымен анықталады.
Менеджмент саласында ақпаратпен камтамасыз ету түсінігі коммуникация
түсінігімен алмастырылады. Коммуникация - бұл ақпаратпен алмасу, оның
негізінде фирма тиімді шешім қабылдау үшін қажетті ақпаратты алады және
қабылданган шешімді фирма жұмысшыларына жеткізеді. Коммуникация - ол барлық
уақыттың 50-90%-ін қамтитын күрделі процесс.
Ақпаратпен алмасу процесі мынадай 4 элементтен тұрады:
Ақпарат жіберуші - мәліметтерді жинасытырп жіберуші адам;
Мәлімет - символдар арқылы жасырын ақпарат;
Канал - ақпараттың жіберілу қүралы;
Ақпаратты алушы - ақпаратты қажет ететін адам.
Ақпараттар классификациясы:
- объект бойынша - тауар сапасының, нарық инфрақүрылымының, өндірістің
ұйымдық-техникалық деңгейінің, ұжымның әлеуметтік дамуының, қоршаған
ортаны қорғау, т.б. көрсеткіштері;
- жеткізілу нысаны бойынша - вербалді (ауызша) немесе жазбаша;
- уақытқа байланысты - тұрақты немесе өзгермелі;
- жеткізілу әдісі бойынша - спутникалық, электронды, телефон, факс
арқылы және жазбаша;
- жеткізілу режимі бойынша - талапка сай, жедел түрде немесе уақытқа
байланысты емес;
- белгіленуі бойынша - экономикалық, техникалық, әлеуметтік,
ұйымдастырушылық;
- басқару объектісінің субъектке қатысы бойынша - фирма мен сыртқы орта
арасында, фирма ішіндегі бөлімшелер арасында, басшы мен орындаушылар
арасында.
Ақпараттың сапасына қойылатын талаптар:
- Дәл уақытында жеткізілу керек;
- Нақты болу керек;
- Толық болу керек;
- Сенімді болу керек;
- Мекен-жайы көрсетілуі керек;
- Ақпараттың заңды түрде болуы керек;
- Бірнеше рет қолданылу мүмкіндігі болу керек;
- Ақпаратты жинастыру, өңдеу және жеткізу жылдамдығы жоғары болу керек;
- Ақпарат актуалды болу керек.
Ақпаратпен қамтамасыз ету процесінің маңызды кезеңі - ақпаратты жаңа
ақпараттық технологиялар арқылы қайта өндеуден өткізуді ұйымдастыру. Жаңа
ақпараттық технологияларға мыналар жатады:
• ЭВМ арқылы коммуникациялық байланыстың жаңа технологиясы;
• ПЭВМ негізінде ақпараттарды өңдеудің жаңа технологиясы.
• Жаңа ақпараттық технологияның қызметтері:
• Құжаттарды өңдеу және рәсімдеу;
• Құжаттарды сақтау;
• Қызметкерлерді маңызды құжаттармен қамтамасыз ету;
• Электронды почта;
• Мәліметтерді персоналды өңдеу;
• Құжаттарды полиграфиялық жолмен көбейту;
• Электронды жэне ауызша коммуникацияны біріктіру;
• Мәліметтерді бір жүйеге келтіру;
• Мәліметтер бойынша есеп беру;
• Ресурстарды басқару;
• Орындалуын басқару;
• Жеке уақытты басқару;
• Материал көрінісінің әртүрлілігін қамтамасыз ету;
• Оқытудың автоматтандырылған түрімен қамтамасыз ету;
• Кеңес қызметі;
• Автоматтандырылган жұмыс орындарын қүру;
• Видеотекст қызметі;
• Багдарламалық құралдардың интеграциясы және алмасу;
• Құжаттарды бір адамнан екінші адамга жеткізу;
• Құжаттарды полиграфиялық рәсімдеу;
• Телефон және теледидар арқылы жиналыстар өткізу;
• Терминалдар арқылы байланыс орнату.
Шешімді оңтайландыру - шешім нэтижесіне әсер ететін көптеген
факторларды талдау процесі. Оңтайлы шешім дегеніміз - шешімдердің
альтернативті вариантының ішінен таңдап алынған негүрлым тиімді шешім.
Оңтайландыру әдістері:
1) талдау;
2) болжамдау;
3) моделдеу.
Басқару шешімдері жазбаша, Құжаттар негізінде, электронды түрде немесе
ауызша (үкім) рәсімделеді. Құжаттарды мынадай негізгі белгілері бойынша
жіктеуге болады:
- Нормативті - әдістемелік саты деңгейі бойынша - халықаралық
қауымдастық, мемлекет, аумақ, қала, облыс, аудан, ауыл, фирма;
- Құжаттардың қүқықтық статусы бойынша - орындалуға міндетті (заңдар,
стандарт, жарғы, бүйрық, өкілет, бағдарлама, жоспар, үкім) және
ұсынылатын (инструкциялар, әдістеме, ұсыныстар);
құжаттың мазмұны бойынша - техникалық (инвестициялық жоба, конструкторлық-
технологиялық құжаттар әдістемелер), экономикалық (техника-экономикалық
негіздер, қаржылық, бухгалтерлік, салық құжаттары, бизнес-жоспар),
ұйымдастырушылық (ұйымдастыру жобалары, жарғы, ұйымдастыру құрылымдары,
протокол, т.б.). Құжаттардың міндетті атрибуттары - құжаттың мақсаты, орны,
мэліметті түтынушы, оны қолдану нормасы және ережесі, орындаушылар, жүмыс
сапасының, ресурстарды үнемдеудің, уақыт талаптары, ақпарат көздері. Барлық
құжаттарды Негізгі ережелер деген бөлім болу керек. Құжаттар төмендегі
сапа критерийлері бойынша жіктеледі:
1) құжатта қарастырылатын техникалық, экологиялық, экономикалық,
құқықтық, ұйымдық, т.б. мәселелердің жиынтығы;
2) құжаттың халықаралық талаптарға сай болу дәрежесі (экологиялық
тазалығы, патенттің болуы, қауіпсіздігі, құқықтық қорғалуы);
3) әлемдік жетістіктерді қолдану дәрежесі;
4) басқару шешімдерінің экономикалық негізделуі;
5) құжаттың перспективалылығы, қолданылу масштабы;
6) құжаттың баскару органдарында, тәжірибеде қолданылу дәрежесі;
7) құжат авторының имиджі жэне оның мамандығы;
8) құжатты бекітетін орган;
9) құжатты рәсімдеу стандарттарын кадағалау дәрежесі.
Осы талаптарға сай рәсімделген құжаттар ішкі және сыртқы нарықта да
бәсекеге қабілетті болады. Құжаттың сапасы тауардың бәсекеге қабілеттілігін
камтамасыз етудің маңызды шарты болып табылады.
Әдіс дегеніміз белгілі бір міндетті шешу немесе белгілі бір
мақсатқа жету үшін қолданылатын тәсілдердің, операциялардың, шаралардың,
технологиялардың жиынтығы.
Алгоритм дегеніміз біртекті міндеттерді шешу үшін қолданылатын
ережелердің жиынтығы.
Белгілі бір әдіс бірнеше модельді немесе алгоритмді қолдануы мүмкін.
Мысалы, адам моделі - ол оның сипаттамасы немесе суреті. Суреті мен
сипаттамасы негізінде ол адаммен танысу үшін белгілі бір тәсілдерді
қолданамыз немесе ол үшін жүмыс орнын таңдауымыз мүмкін.
Сонымен, белгілі бір мәселені шешу үшін:
- Осы мәселе көзінің моделі болу керек (адам, бөлімше немесе компания);
- Маман немесе басшы болу керек;
- БШ-ін дайындау әдісі немесе алгоритмі болу керек;
- БШ-ін дайындау процесінің моделі болу керек.
Әрбір модельдің толықтығы, нақтылығы және дұрыстығы үнемі тексеріліп
отыруы керек. Басқару шешімдері теориясында мынадай әдістер
қолданылады: аналитикалық, статистикалық, матрицалық, эвристикалық,
белсенді әдіс, эксперттік, сценарий әдісі және шешімдер ағашы әдісі.
Әрбір әдіс процесс ретінде арнаулы құрастырылған модельдерді қолдануға
негізделеді.
БШЖ процесін жүзеге асырудың мынадай 3 варианты бар: жаңа БШ-ін
дайындау және жүзеге асыру, алдын ала дайындалған және жүзеге асырылған БШ-
ін түзеу, тәжірбе жүзінде тексерілген БШ-ін таңдау жэне оны қолдану.
Бірінші вариант (жаңа БШ-ін дайындау және жүзеге асыру)
мынадай процедуралардан тұрады: А) ақпараттық дайындық, Б) БШ-нің
вариантын таңдау С) варианттарды келісу Д) бір БШ-ін таңдау Е) бір БШ-ін
бекіту Ж) жүзеге асыру 3) бақылау.
Екінші вариант (алдын ала дайындалған және жүзеге асырылған БШ-ін
түзеу) мамандардың БШЖ процесіне қатысу сатысына байланысты болады.
Үшінші вариант басшылардың таңдауымен тек бірнеше процедуралардан
ғана тұрады, мысалы тек бақылау. Тәжірибе жүзінде тек екінші вариант
қолданылады.
БШЖ-дың әрбір процедурасы мынадай параметрлермен белгіленуі тиіс:
уақыт, персонал, ресурстар, қаржы, бағалау критерийлері. БШ-ін жасаудағы
негізгі критерий - стратегиялық жоспарлау, адам ресурстарын басқару,
өндірісті және ішкі, сыртқы байланысты басқару кезіндегі қиын мәселелердің
туындауы.
Жаңа шешімдерді жасау процесі интуиция негізінде немесе белгілі бір
алгоритм схемасы негізінде жүзеге асады. Жаңа БШ-ін жасау алгоритмі мынадай
кезеңдерден тұрады:
Басқару саласындағы басшы параметрлерді есептеп, өлшеп отыру керек.
Егер параметрлер жоспарланған мөлшерден ауытқып кетпесе, онда одан әрі
даму тенденциясын анықтайды.
- Басшы нақты параметрлерді жоспарланған параметрлермен салыстырып
отырады. Мысалы, орындалатын тапсырманың уақыты, сапасы, басқару
қызметінің тиімділігі, тасымалдаушылармен және тапсырыс берушілермен
байланыс орнату.
- Басшы мәселені шешу әдістері мен құралдарын қалыптастырады.
- Басшы БШ-ін жүзеге асырудың мүмкін болатын нәтижелерін болжамдайды.
- Басшы шешімнің жаңа идеяларын ойластырады.
- Басшы немесе мамандар шешімді бағалау критерийлерін таңдайды.
- Оларды бағалау моделі мен өлшем бірліктерін қалыптастырады.
- Бағалау нәтижесі бойынша басшы бір БШ-ін таңдайды.
- Басшы БШ-ін юридикалық түрде рәсімдеуді жүзеге асырады (бұйрық, шарт,
т.б.).
- Басшы БШ-ін орындауды жүзеге асыратын персоналдардың құқығы мен
жауапкершілігін тағайындайды.
- БШ процесінің басталуы мен соңғы уақытын және жоспарланған нәтижесін
белгілейді.
- БШ-нің орындалуы бойынша қадағалау жүргізіледі және есеп жасалынады .
2 Бөлім. СҚО АЙЫРТАУ АУДАНЫНЫҢ ҚАРЖЫ БӨЛІМІ ММ-НІҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ТҰЖЫРЫМДАМА
2.1. Мемлекеттік мекеменің жалпы мәліметі мен құрылымы
Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданының қаржы бөлімі Мемлекеттік
мекеменің жалпы тарихының құрылуы 85 жылдан артық. Мекеме 1994 жылдан
бастап жеке бөлімге бөлініп, мекеме атауы Айыртау ауданының қаржы
басқармасы деп аталған. Ауданның қаржы бөлімі 15 Мемлекеттік мекеме, 15
селолық округімен және 8 коммуналдық меншікпен жұмыс істейді.
Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданының қаржы бөлімі
Мемлекеттік мекемесі, одан әрі аталуы Мекеме Солтүстік Қазақстан
облысының Айыртау ауданы әкімдігінің басқарма сызбасына енетін және аудан
бюджетін атқару, ауданның коммуналдық меншігі мен бюджет ақшаларын басқару
облысында мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен іске асыру саласында
функцияларды орындаудың уәкілетті органы болып табылады.
Мекеменің орналасқан жері: Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы,
Саумалкөл селосы, Ш.Валиханов көшесі, 44
Мекеменің негізгі міндеттері:
- Аудан бойынша аудан бюджетінің орындалуы кезінде мемлекеттік саясатты
қалыптастыру мен іске асыруды қамтамасыз ету, мемлекеттік меншікті
басқару;
- Ауданның бюджет қаражаттары мен коммуналдық меншік объектілерін
басқару;
- Аудан бюджетінің, бюджет есебінің орындалу саласында салааралық
үйлестіру және әдіснамалық басшылық ету. Мекеме шешімі өзінің
құзыретіне қатысты мәселелері бойынша жергілікті бюджеттен
қаржыландырылатын атқарушы органдармен атқарылуы міндетті.
Мекеме белгіленген заңнамалар тәртібінде келесі функцияларды жүзеге
асырады:
- мемлекеттік саясаттың қалыптастыруын қамтамасыз ететін стратегиялық
функциялар;
- Бюджетке түсетін түсімдерді болжауға қатысу және мемлекеттік бюджетке
түсетін кірістер саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты мен
басымдылықтарын анықтау;заңнамаларды қолдану тәжірибесін талдау,
өзінің құзыреті шегінде әкім мен аудан әкімдігінің нормативтік және
нормативтік құқықытық актілерінің жобаларын (немесе қабылдауға) оларды
жетілдіру, өңдеу және дайындау бойынша ұсыныстар әзірлеу;
- Өзінің құзыреті шегінде мемлекеттік, салалық (секторлық)
бағдарламаларын қамтамасыз ету;
- Мемлекеттік қызмет туралы заңнамалық ережелерге сәйкес кадрларды
таңдау және орналастыруды жүзеге асырады;
Мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз ететін қызметтер:
- Аудан бюджетінің атқарылуын қамтамасыз ету;
- түсімдердің жиынтық жоспарын және аудан бюджетін қаржыландыру,
төлемдер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын бекіту мен
өзгерістер енгізуді және олардың аумақтық қазынашылық органдарына
ұсынуды қамтамасыз ету;
- Бюджетті жоспарлау бойынша ауданның өкілетті органыны үшін аудан
бюджетін нақтылау жөнінде ұсыныстар дайындау;
- Аудан бюджетінің атқарылу барысында жергілікті бағдарламалардың
тиімділігін бағалау;
- Аудан бюджетінің атқарылуы бойынша есеп беруді құрастыру;
- Бюджет есебін жүргізуді қамтамасыз ету;
- Бюджеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz