Балалар құқығын қорғау
Кіріспе
І . тарау. Балалар құқығын қорғау: тарихы мен дамуы.
1.1. Балалар құқығын қорғау саласындағы алғашқы қадамдар мен даму тарихы.
1.2. Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ұйым . БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ) қызметі.
1.3. Балалар құқығын қорғау саласындағы құжаттар
І. Балалар құқығын қорғау ұйымдары және Қазақстандағы балалар құқығының орын алу мәселесі
ІІ. Балалар құқығын қорғау саласындағы аймақтық ынтымақтастық және балалар құқығын сақтау бағытындағы шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І . тарау. Балалар құқығын қорғау: тарихы мен дамуы.
1.1. Балалар құқығын қорғау саласындағы алғашқы қадамдар мен даму тарихы.
1.2. Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ұйым . БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ) қызметі.
1.3. Балалар құқығын қорғау саласындағы құжаттар
І. Балалар құқығын қорғау ұйымдары және Қазақстандағы балалар құқығының орын алу мәселесі
ІІ. Балалар құқығын қорғау саласындағы аймақтық ынтымақтастық және балалар құқығын сақтау бағытындағы шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазіргі уақытта балалар күні әлемнің көптеген елдерінде ерекше аталып өтілетін мерекелердің бірі. Бұл күн соңғы кезде елімізде «Балаларды қорғаудың халықаралық күні» болып аталып жүр.
Алғаш рет бұл бастаманы балалардың өмірін, құқығын, денсаулығын қорғау үшін 1949 жылы БҰҰ өз қолына алған. Бас Ассамблеяның қолдауымен БҰҰ-ға мүше елдерге ұсыныс ретінде айтылып, бес жылдан соң, 20 қараша күні «Балалар құқығы жөніндегі декларация» қабылданады. Ал 1989 жылы 20 қарашада «Балалар құқығы жөніндегі конвенцияға» қол қойылады. Балалар құқығын қорғаудың заңнамалық тұрғыда дайындалғаны, қазіргі таңда әр жылдың бірінші маусымы күні әлем бойынша тойланатын балалар күнінің пайда болуына септігін тигізді. Сондай-ақ дәл осы күн болашақта адамгершілікке, әділдікке, баянды өмірге толы қоғам құру үшін оның негізі – балалардың қамын жасаудан туындайды деп шешкен.
Балалар, ересектер сияқты, негіз қалаушы: сыйлау, қол тигізбеу және адамзаттық абыройын сақтау құқықтарына ие, сондай-ақ Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы мен Азаматтық және саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде көзделген заң тарапынан да тең қорғау көрсетілуіне құқылы.
«Сандж» зерттеу орталығы өткізген жұмыстың нәтижесі еліміздегі кейбір мемлекеттік мекемелерде балалар құқықтарын бұзу оқиғаларының орын алатындығын көрсетті. Атап айтқанда, зерттеуге қатысқан 8-9 жасар 1 мыңға жуық балалардың 50 пайызы мазақтап-басыну, намысқа тию, психологиялық және физиологиялық зорлыққа тап болғандығын жеткізген. Мектеп-интернаттардағы балалар арасындағы жарақат салу көрсеткіші 13-14 пайыз болса, мекеме қызметкерлері тарапынан қол жұмсау фактілерінің саны 35-41 пайызды құрап отыр. Әйтседе, жалпы сауалнамаға қатысқан балалардың 89 пайызға жуығы мемлекеттік мекемелерді қауіпсіз жер ретінде қарастырады екен. Олардың тек 6-14 пайызы ғана өз құрдастары мен мекеме қызметкерлерінен қорқатынын айтқан.
Бұл аталып отырған фактілер «балалар – бізідің болашағымыз» деген ой тұрғысынан алғанда балалар құқығын қорғау бүгінгі күннің өзекті мәселесінің бірі болуы қажеттігін көрсетеді.
Бұл мәселе әлі ғылыми зерттеу аясына толық ие бола қоймаған жаңа мәселе деп айтуымызға болады. Арнаулы зерттеулер көлемі аз. Көпшілік материалдар публицистикалық, ақпараттық тұрғыда орын алады.
Осыған орай менің мақсатым балалар құқығының қорғалу мәселесін зерттей, отырып, оның маңыздылығына баға беруге тырысу. Бұл мақсатымды жүзеге асыру үшін алдыма келесі міндеттерді қойды:
- балалар құқығын қорғау ұйымдарына тоқталу және бұл ұйымдардың негізгі шараларын талдау;
- Қазақстандағы балалар құқығының кемсітілуі мен оның қорғалу жағдайларын нақты фактілер бойынша саралау;
Алғаш рет бұл бастаманы балалардың өмірін, құқығын, денсаулығын қорғау үшін 1949 жылы БҰҰ өз қолына алған. Бас Ассамблеяның қолдауымен БҰҰ-ға мүше елдерге ұсыныс ретінде айтылып, бес жылдан соң, 20 қараша күні «Балалар құқығы жөніндегі декларация» қабылданады. Ал 1989 жылы 20 қарашада «Балалар құқығы жөніндегі конвенцияға» қол қойылады. Балалар құқығын қорғаудың заңнамалық тұрғыда дайындалғаны, қазіргі таңда әр жылдың бірінші маусымы күні әлем бойынша тойланатын балалар күнінің пайда болуына септігін тигізді. Сондай-ақ дәл осы күн болашақта адамгершілікке, әділдікке, баянды өмірге толы қоғам құру үшін оның негізі – балалардың қамын жасаудан туындайды деп шешкен.
Балалар, ересектер сияқты, негіз қалаушы: сыйлау, қол тигізбеу және адамзаттық абыройын сақтау құқықтарына ие, сондай-ақ Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы мен Азаматтық және саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде көзделген заң тарапынан да тең қорғау көрсетілуіне құқылы.
«Сандж» зерттеу орталығы өткізген жұмыстың нәтижесі еліміздегі кейбір мемлекеттік мекемелерде балалар құқықтарын бұзу оқиғаларының орын алатындығын көрсетті. Атап айтқанда, зерттеуге қатысқан 8-9 жасар 1 мыңға жуық балалардың 50 пайызы мазақтап-басыну, намысқа тию, психологиялық және физиологиялық зорлыққа тап болғандығын жеткізген. Мектеп-интернаттардағы балалар арасындағы жарақат салу көрсеткіші 13-14 пайыз болса, мекеме қызметкерлері тарапынан қол жұмсау фактілерінің саны 35-41 пайызды құрап отыр. Әйтседе, жалпы сауалнамаға қатысқан балалардың 89 пайызға жуығы мемлекеттік мекемелерді қауіпсіз жер ретінде қарастырады екен. Олардың тек 6-14 пайызы ғана өз құрдастары мен мекеме қызметкерлерінен қорқатынын айтқан.
Бұл аталып отырған фактілер «балалар – бізідің болашағымыз» деген ой тұрғысынан алғанда балалар құқығын қорғау бүгінгі күннің өзекті мәселесінің бірі болуы қажеттігін көрсетеді.
Бұл мәселе әлі ғылыми зерттеу аясына толық ие бола қоймаған жаңа мәселе деп айтуымызға болады. Арнаулы зерттеулер көлемі аз. Көпшілік материалдар публицистикалық, ақпараттық тұрғыда орын алады.
Осыған орай менің мақсатым балалар құқығының қорғалу мәселесін зерттей, отырып, оның маңыздылығына баға беруге тырысу. Бұл мақсатымды жүзеге асыру үшін алдыма келесі міндеттерді қойды:
- балалар құқығын қорғау ұйымдарына тоқталу және бұл ұйымдардың негізгі шараларын талдау;
- Қазақстандағы балалар құқығының кемсітілуі мен оның қорғалу жағдайларын нақты фактілер бойынша саралау;
1. Хащук П. «Механизмы перенаправления жертв торговли людьми на национальном уровне». Практическое руководство. – Министерства иностранных дел Германии, Немецкого общества, 2008. – 42-43 с.
2. Кури Х., Щитов Н., Лысова А. «Насколько эффективно и целесообразно жестокое наказание». Юридический журнал «Предупреждение преступности», 2007, № 1, 60-61 с.
3. Офис по мониторингу и противодействию торговли людьми. Правительство США. Отчет по борьбе с торговлей людьми за 2009 год. 2009. – 1-2 с.
4. Уголовный Кодекс Республики Казахстан от 16 июля 1997 года №167.
5. Тулегенова Е. «До семи тысяч казахстанцев подвергается риску трафика».Панорама, №12, 2005. – 2-3 с.
6. Пресс-служба Посольства Республики Казахстан в Российской Федерации. «Торговля людьми и противодействие государства: реальность и перспективы», 2005. – 45 с.
Международный детский конкурс-фестиваль «Дети рисуют мир. Центральная Азия» пройдет в Казахстане
Версия для печати без комментариевВерсия для печати с комментариями
2. Кури Х., Щитов Н., Лысова А. «Насколько эффективно и целесообразно жестокое наказание». Юридический журнал «Предупреждение преступности», 2007, № 1, 60-61 с.
3. Офис по мониторингу и противодействию торговли людьми. Правительство США. Отчет по борьбе с торговлей людьми за 2009 год. 2009. – 1-2 с.
4. Уголовный Кодекс Республики Казахстан от 16 июля 1997 года №167.
5. Тулегенова Е. «До семи тысяч казахстанцев подвергается риску трафика».Панорама, №12, 2005. – 2-3 с.
6. Пресс-служба Посольства Республики Казахстан в Российской Федерации. «Торговля людьми и противодействие государства: реальность и перспективы», 2005. – 45 с.
Международный детский конкурс-фестиваль «Дети рисуют мир. Центральная Азия» пройдет в Казахстане
Версия для печати без комментариевВерсия для печати с комментариями
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
І – тарау. Балалар құқығын қорғау: тарихы мен дамуы.
1.1. Балалар құқығын қорғау саласындағы алғашқы қадамдар мен даму тарихы.
1.2. Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ұйым – БҰҰ Балалар қоры
(ЮНИСЕФ) қызметі.
1.3. Балалар құқығын қорғау саласындағы құжаттар
І. Балалар құқығын қорғау ұйымдары және Қазақстандағы балалар құқығының
орын алу мәселесі
ІІ. Балалар құқығын қорғау саласындағы аймақтық ынтымақтастық және балалар
құқығын сақтау бағытындағы шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта балалар күні әлемнің көптеген елдерінде ерекше аталып
өтілетін мерекелердің бірі. Бұл күн соңғы кезде елімізде Балаларды
қорғаудың халықаралық күні болып аталып жүр.
Алғаш рет бұл бастаманы балалардың өмірін, құқығын, денсаулығын қорғау
үшін 1949 жылы БҰҰ өз қолына алған. Бас Ассамблеяның қолдауымен БҰҰ-ға мүше
елдерге ұсыныс ретінде айтылып, бес жылдан соң, 20 қараша күні Балалар
құқығы жөніндегі декларация қабылданады. Ал 1989 жылы 20 қарашада Балалар
құқығы жөніндегі конвенцияға қол қойылады. Балалар құқығын қорғаудың
заңнамалық тұрғыда дайындалғаны, қазіргі таңда әр жылдың бірінші маусымы
күні әлем бойынша тойланатын балалар күнінің пайда болуына септігін
тигізді. Сондай-ақ дәл осы күн болашақта адамгершілікке, әділдікке, баянды
өмірге толы қоғам құру үшін оның негізі – балалардың қамын жасаудан
туындайды деп шешкен.
Балалар, ересектер сияқты, негіз қалаушы: сыйлау, қол тигізбеу және
адамзаттық абыройын сақтау құқықтарына ие, сондай-ақ Адам құқықтарының
жалпыға ортақ декларациясы мен Азаматтық және саяси, экономикалық,
әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде көзделген заң
тарапынан да тең қорғау көрсетілуіне құқылы.
Сандж зерттеу орталығы өткізген жұмыстың нәтижесі еліміздегі кейбір
мемлекеттік мекемелерде балалар құқықтарын бұзу оқиғаларының орын
алатындығын көрсетті. Атап айтқанда, зерттеуге қатысқан 8-9 жасар 1 мыңға
жуық балалардың 50 пайызы мазақтап-басыну, намысқа тию, психологиялық және
физиологиялық зорлыққа тап болғандығын жеткізген. Мектеп-интернаттардағы
балалар арасындағы жарақат салу көрсеткіші 13-14 пайыз болса, мекеме
қызметкерлері тарапынан қол жұмсау фактілерінің саны 35-41 пайызды құрап
отыр. Әйтседе, жалпы сауалнамаға қатысқан балалардың 89 пайызға жуығы
мемлекеттік мекемелерді қауіпсіз жер ретінде қарастырады екен. Олардың тек
6-14 пайызы ғана өз құрдастары мен мекеме қызметкерлерінен қорқатынын
айтқан.
Бұл аталып отырған фактілер балалар – бізідің болашағымыз деген ой
тұрғысынан алғанда балалар құқығын қорғау бүгінгі күннің өзекті мәселесінің
бірі болуы қажеттігін көрсетеді.
Бұл мәселе әлі ғылыми зерттеу аясына толық ие бола қоймаған жаңа мәселе
деп айтуымызға болады. Арнаулы зерттеулер көлемі аз. Көпшілік материалдар
публицистикалық, ақпараттық тұрғыда орын алады.
Осыған орай менің мақсатым балалар құқығының қорғалу мәселесін зерттей,
отырып, оның маңыздылығына баға беруге тырысу. Бұл мақсатымды жүзеге асыру
үшін алдыма келесі міндеттерді қойды:
- балалар құқығын қорғау ұйымдарына тоқталу және бұл ұйымдардың негізгі
шараларын талдау;
- Қазақстандағы балалар құқығының кемсітілуі мен оның қорғалу
жағдайларын нақты фактілер бойынша саралау;
- Балалар құқығын қорғау мәселесін аймақтық тұрғыда шешудегі Қазақстан
мен Орта Азия елдерінің ынтымақтастық шараларын айқындау;
- Мәселенің оң және теріс жақтарына баға беру.
ІІ – тарау. Балалар құқығын қорғау саласындағы аймақтық ынтымақтастық:
Қазақстан мен Орталық Азия.
2.1. Орталық Азия мен Қазақстанның балалар құқығын қорғау саласындағы
аймақтық ынтымақтастығы: кезеңдері мен даму перспективалары.
2.2. Аймақтық ынтымақтастық саласындағы халықаралық шаралар мен форумдар.
Или Балалар құқықтарын қорғау саласындағы негізгі проблемалар.
2.3. Балалар құқығын қорғаудың әмбебап және аймақтық жүйесіндегі Қазақстан.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Балалар құқығының қорғалу деңгейі – кез-келген өркениетті қоғамның,
мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығының басты индикаторы. Бала –
бұл көпшілік жағдайда әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықтан жапа шегетін
азаматтар категориясы.
Қазіргі әлемдік қауымдастықтың дамуы балалар құқығы мәселесіне көбірек
көңіл бөлу керек екендігін анықтап отыр. Адам құқығы мен бостандығының
заңдылық тұрғыда бекітілуі, олардың қамтамасыз етілуі саяси, экономикалық,
әлеуметтік, мәдени т.б. жүйелердің қалыптасып, динамикалық дамуының қажетті
шарттары болып табылады. Адам құқығы, оның қамтамасыз етілуі – әлемдік
тұрақты даму стратегиясының маңызды факторы болатын демократиялық, құқықтық
құндылықтарға негізделген мемелекет дамуының түпкілікті мақсаты және басты
нәтижесі.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік пен егемендігін паш етіп, өзін
құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп бекітіп, қоғам өмірінің экономикалық,
саяси, әлеуметтік саласына елеулі өзгерістер енгізді - нарықтық
экономиканы, көппартиялық жүйені қалыптастырды, қоғамдағы көптеген
демократиялық және құқықтық институттарды нығайтты.
Қазақстанның әрі қарай динамикалық және тұрақты дамуы бірінші кезекте
адам құқығы мен бостандығы сияқты жалпы адами құндылықтарға негізделуге
тиіс құқықтық сананың деңгейіне тікелей байланысты. Қазақстан Республикасы
өз Конституциясында адам, оның өмірі, құқығы мен бостандығы ең жоғары
құндылық болып табылатынын, мақұлдап бекітті. Азаматтық қоғамды
қалыптастыру мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуының басты шарты
азаматтардың құқықтық мәдениетін қалыптастыру, соның ішінде оның құрамды
бөлігі – адам құқығының мәдениеті. Біріккен Ұлттар Ұйымы өз құжаттарында
және жүргізіп жатқан шараларында қауымды адам құқықтары туралы ақпаратпен
қамтамасыз етудің қажеттілігін дәлелдеуде, сонымен бірге бұл салада адам
құқығы мәдениетін қалыптастыруда маңызды құралдың бірі болып табылатын
білім беру ұжымдарына үлкен сенім артады.Қабылданған Декларацияларда және
Адам құқығы туралы Бүкіләлемдік конференция (1993ж.) адам құқығын оқытуға
ерекше назар аударуға көңіл бөлді, жекелей алғанда барлық мемлекеттер мен
мекемелер адам құқығы мәселесін, адамгершілік құқығын, демократия мен
заңдылықты барлық оқу орындарының оқу бағдарламаларына енгізу, адам
құқығы саласын кеңейтіп оқытуды қамтамасыз ету, нақты бағдарламалар
құрастырып, негізгі бағыттарды анықтау мәселелерін көтерді. Осы жағдайда
жастардың құқықтық мәдениеті, адам құқығы мәдениетінің қажеттілігі артты,
яғни жастар тек қана Конституцияны, өз елінің заңдарын, өзінің құқықтары
мен міндеттерін ғана біліп қоймай, сонымен бірге өзінің құқықтары мен
заңдылық мүдделерін қорғай алуы, мемлекеттік және қоғамдық өмірде
белсенділігін арттыруы, Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды
қалыптастырудың аса қажетті мүшесі болуы керек. Қазақстанның Біріккен
Ұлттар Ұйымына, Еуропа Елдерінің Қауіпсіздік Ұйымына, Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына және басқа да халықаралық ұйымдарға мүше болуы, адам құқығы
туралы маңызды Пактілерге қосылуы, өлім жазасының алынып тасталуы және
қазіргі саяси оқиғалар аталмыш дипломдық жұмысының өзектілігін анықтап
отыр.
Отбасы дағдарысы, көптеген отбасылардың ауыр материалдық жағдайы,
дәстүрлі отбасылық қатынастардың бұзылуы, бұзылған некелер санының артуы
балалар жағдайының төмендеуінің күрделі алғышарттары болып табылады. Соңғы
жылдары орын алып отырған қайта құрулар балалық мәселесін күрт
шиеленістіріп, шешімдердің біржақты еместігін белгілеп берді.
І – тарау. Балалар құқығын қорғау: тарихы мен дамуы.
1.1. Балалар құқығын қорғау саласындағы алғашқы қадамдар мен даму тарихы.
Халықаралық балалар құқықтарын қорғау – тарихи тұрғыдан алғанда
салыстырмалы түрде жас құбылыс. Балалардың құқықтарн қорғау жөніндегі
алғашқы ұйым әлемде 1919 жылы пайда болды, 1924 жылы – Ұлттар Лигасының
Женева балалар құқықтары туралы декларациясы, 1959 жылы БҰҰ Бас
Ассамблеясының Бала құқықтары туралы декларациясы қабылданды, 1979 жыл
Халықаралық Бала жылы болып жарияланды және тек он жыл өткеннен кейін ғана
Бала құқықтары туралы конвенция қабылданды.
Егер тарихқа көз жүгіртетін болсақ, онда Балаларды қорғау мейрамы 1949
жылы қараша айында Халықаралық демократиялық әйелдер Федерациясы Кеңесі
сессиясы шешімімен бекітілді. Жыл сайын жаз айының бірінші күні – 1
маусымның – келуімен атап өтіледі. Алғаш рет балаларды қорғау күні 1950
жылы дүниежүзінің 51 елінде өткізілді.
Алғашқыда БҰҰ бұл бастаманы қолдады және балалар құқығын, өмірін және
денсаулығын қорғауды өз қызметінің басым бағыттарының бірі деп жариялады.
1924 жылы жарияланған балалар құқығы туралы Женева декларациясына сәйкес
балалар құқығын әлеуметтік қорғау қажеттілігі жарияланды. Балалар құқығы
Декаларациясы 1959 жылы 20 қарашада қабылданды және тәрбие, білім,
әлеуметтік қамсыздандырылу, нәсіліне, ұлттық ерекшелігіне, қоғамдық шығу
тегіне, мүліктік жағдайын және т.б. қарамастан физикалық және рухани даму
саласындағы балалардың тең құқығы жарияланды.
Декларация ата-аналарын, қоғамдық ұйымдарды, үкіметті балалар құқығын
мойындауға және олардың жүщеге асырылуына ат салысуына шақырады. Балаларды
қорғаудың халықаралық күні жыл сайын дүние жүзінің 30-дан астам елінде атап
өтіледі. Балаларда үлкендермен салыстырғанда құқықтары кем емес. Алайда
балалар құқығын бұзумен байланысты жағдайлар көптеп кездеседі. Мысалы,
статистика бойынша, ондаған млн. балалар дәрі-дәрмектердің жетпеуінен жапа
шегеді, медициналық көмектің жоқтығынан өледі, 100 млн. балалар білім
мекемелерінің жоқтығынан қажетті білімдерін ала алмайды. Көптеген
балалардың туған үйлері жоқ және аштықтан жапа шегуде, ал көптеген, жақсы
дамушы елдерде, балаларды тегін жұмысшы күші ретінде пайдаланады және тіпті
құлдыққа да сатады. Соңғы жылдары балалар органдарын трансплатацияда
қолдану туралы жиіркенішті ақпараттар пайда болды.
Барлық осы фактілер, сөзсіз, үлкендерді балаларға, олардың мәселелерін
шешуге, барлық дүние жүзінде балалар өмірін жақсартуға көмек беруге
шақыруға міндетті.
Қазіргі таңда балалар мәселесі бойынша әлемде арнайы бағдарламалар
қарастырылуда. Балалардың жағдайларын шешу барысында әр түрлі саясаттар
іске асырылуда. Соңғы жылдары БҰҰ-ның білім, ғылым және мәдениет мәселелері
бойынша белсенді және сәтті қызметінің нәтижесінде бала мәселесі
айтарлықтай жақсарды, 100 мыңдаған балалар өмірі сақталып қалды, ал
миллиондаған балалар нағыз бақытты балалыққа қол жеткізді. Біз әр жаңа
мектептің, балалар емханасының және ауруханалардың, балалар үшін
интернаттар мен балалар үйінің салынуымен барлық ғаламшардың болашағы
құрастырылатындығын түсінуге тиіспіз. Мемлекеттік деңгейде жүзеге асырылған
қазақстандық 100 мектеп, 100 аурухана Бағдарламасы соның жарқын мысалы.
Бала және анаға деген қамқорлық Қазақстанда әлеуметтік жәрдемақылардың
артуынан және демографиялық жағдайдың оң дамуына әсер ететін басқа да
жағдайлардың жақсаруынан көрінеді. Тағы бір мысал: Европалық Одақ 2008
жылдан бастап Қазақстанда балалар құқығын қорғау саласындағы жобаны жүзеге
асырып келеді. Баланы қорға! - бұл біздің республикамызда бала құқығын
қорғаудың неғұрлым тиімді механизмдерін жасауға көмектесетін жоба.
Бағдарламаның басты мақсаты адам құқығы мәдениетін арттыру және жергілікті
қауымдастықты, ата-аналарды және балаларды балалар құқығын қорғау процесіне
тарту болып табылады. Жоба балалар, ата-аналар және әлеуметтік қызметкерлер
үшін заңды және әлеуметтік-психологиялық тренингтер қарастырады. Олар
Астананың 25 мектебінде ұйымдастырылды. Одан басқа, балалар құқығының
сақталуы жағдайларына мониторинг жүргізу және тегін заң және психологиялық
көмек көрсету жоспарланған. Жобаны Қазақстандық Центр социальной адаптации
детей атты қоғамдық ассоциация жүзеге асырды. 2002 жылы тамыз айында
Қазақстан Республикасындағы балалар құқығы туралы ҚР Заңы шықты. Заңның
екінші тарауының, алтыншы бабында балалар мүддесі үшін мемлекеттік саясат
мақсаттары аталады. Бұл:
1) балалардың құқықтарын және заңды мүдделерін қамтамасыз ету, олардың
бөлінушілігіне жол бермеу;
2) балалардың негізгі құқықтары мен заңды мүдделерін упрочение, сондай-
ақ олардың құқықтарының бұзылған жағдайында қалпына келтіру;
3) балалар құқығының заңды негіздерін кепілдендіруді қалыптастыру,
балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша сәйкесінше
органдар және ұйымдар құру;
4) балалардың физикалық, интеллектуальдық, рухани және адамгершілік
дамуына, оларда патриоттылықты тәрбиелеуге көмектесу;
5) кәмелеттік жасқа толмағандардың құқықтық санасын және құқықтық
мәдениетін қалыптастыру бойынша мақсатты бағытталған жұмысты қамтамасыз
ету.
1.2. Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ұйым – БҰҰ Балалар қоры
(ЮНИСЕФ) қызметі.
ЮНИСЕФ — бұл БҰҰ-ның Балалар қоры – Біріккен Ұлттар Ұйымы. ЮНИСЕФ
жұмысының негізгі мақсаты – балалар құқығын қорғау және қауіпсіз, дені сау
және бақытты балалыққа балалар құқығын қолдау. ЮНИСЕФ (UNICEF — United
Nations International Children’s Emergency Fund, халықаралық төтенше
балаларға көмек қоры) атауы Екінші дүниежүзілік соғыс құрбандары болған
балаларға көмек үшін қор құру туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясы шешім қабылдаған кезде 1946 жылы пайда болды. Кейіннен Қор
ЮНИСЕФ аббревиатурасының сақталуымен БҰҰ Балалар қоры деп аталды.
ЮНИСЕФ Балалар қоры 1945 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының бірінші
конференциясында негізі қаланды. Қор Екінші дүниежүзілік соғыстан жапа
шеккен балаларға көмек көрсету үшін ұйымдастырылғандықтан, қордың бірінші
атқарушы директоры Морис Пэйт: Балалардың арасында жау жоқ, - деп
мәлімдеді. Ол балалар мүдделерін соғыстан кейінгі әлемдегі саясаттан жоғары
қойды.
Алғаш рет Омбудсмен мектебі 1809 жылы Швецияда пайда болды, ал Ұлы
Отан соғысынан кейін Омбудсмен институттары басқа да мемлекеттерде пайда
болды.
Омбудсмен қызметінің негізгі бағыттары:
• нақты бір жағдайдағы, нақты бір баланы қорғау;
• Балалар құқығын қорғауға қатысты билікті бақылау;
• Заң процестеріне қатысу;
• Балаларға құқықтық білім беру;
• балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастық.
1992 жылы ақпан айында БҰҰ Балалар қоры және Дүниежүзілік денсаулық
сақтау ұйымы қазақстандық балалардың жағдайына баға беру үшін жас тәуелсіз
республикаға өзінің бірінші миссиясын ұйымдастырды. Бұл миссия
Қазақстандағы ЮНИСЕФ қызметіне бастама болды, оның алғашқы жобасы қызылша
мен полимилитке қарсы барлық балаларды иммунизациялау болды.
2007 жылы ЮНИСЕФ Қазақстан территориясындағы өз қызметінің 15-жылдығын
атап өтті. ЮНИСЕФ мандаты өткен он бес жыл ішінде айтарлықтай өзгерді:
вакциналарды, дәрі-дәрмектерді жеткізуден және басқа да материалдық көмек
көрсетуден басқа қоғам потенциалын нығайтуға және отбасы және бала
мүдделері үшін алдыңғы қатарлы озық әлеуметтік технологияларды енгізуге
көшті.
ЮНИСЕФ БҰҰ жүйесіндегі агенттіктердің ішінен алғашқылардың бірі болып
бұрынғы астанамыз Алматыдан көшті және Қазақстанның жаңа астанасы –
Астанада өзінің өкілділігін ашты. Қазіргі таңда ЮНИСЕФ офисінде Астанада 30-
ға жуық қызметкер, және Алматыда бес қызметкер жұмыс жасайды. Барлық
қызметкерлер – жоғары санатты мамандар және Балалар құқығы туралы
Конвенцияны жүзеге асыруды өздерінің басты міндеті санайды.
1946 жылы құрылған және бүгінгі таңда мемлекеттік бағдарламалар және
Ұлттық комитеттер арқылы 191 елде жұмыс жасайтын БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ)
әр баланың құқығы сақталатын әлемді құруға көмектесетін қозғаушы күш болып
табылады. Ол шешім қабылдауға жауапты тұлғаларға ықпал көрсету үшін
ғаламдық беделге ие. Бұл ЮНИСЕФ ұйымын өскелең ұрпақпен жұмыс жасаушы
дүниежүзілік, сондай-ақ аймақтық ұйымдар арасында әмбебап ұйым ретінде
көрсетеді.
2011 жылдың 12 қыркүйегінде Астана қаласында Қазақстандағы ЮНИСЕФ-тың
жаңа өкілі Джун Кукита мырза өз миссиясын маңызды мемлекеттік
серіктестіктермен бірқатар кездесулер өткізумен бастады. 2011 жылы 7
қыркүйекте Кукита мырза Қазақстан Республикасының сыртқы істерінің Вице-
министрі Қайрат Умаровпен кездесті, кездесу барысында сенім грамоталары
табыс етілді. Тараптар ағымдағы ынтымақтастық және Қазақстан Республикасы
сыртқы істер Министрлігі мен ЮНИСЕФ-тің болашақ серіктестігінің
перспективалары мәселелерін талқылады.
9 қыркүйекте Кукита мырза Қазақстандағы адам құқықтары бойынша Өкіл
Асқар Шакир мырзамен кездесті. Тараптар ынтымақтастықты одан әрі дамыту
үшін бірқатар бағыттар бойынша ортақ келісімге келді.
10 қыркүйекте Кукита мырза Қазақстан Республикасының еңбек және
әлеуметтік қорғау министрі Гульшара Абдикаликовамен кездсеу өткізіп,
кездесу барысында тараптар Қазақстандағы балалар және жастар құқығын қорғау
мәселесіне қатысты пікір алмасты және болашақтағы ынтымақтастық мәселелерін
талқылады.
ЮНИСЕФ балалар құқығын қорғау бойынша бірінші халықаралық ұйым болды,
және бүгінде ЮНИСЕФ балалар құқығы туралы Конвенцияны жетекшілікке алады. В
1994 году, в начале своей работы в Казахстане, Правительство страны
обратилось к ЮНИСЕФ с запросом сосредоточить усилия на Кызылординской
области. Ввиду экологической катастрофы Аральского моря, Кызылординская
область стала предметом особого внимания местных властей и ЮНИСЕФ. В этой
связи в области была проведена большая работа по улучшению питания и
здоровья матери и ребенка, а также по повышению качества услуг
здравоохранения и образования.
Начиная с 1998 года в сотрудничестве с другими агентствами ООН и
местными государственными органами, мы реализуем совместный проект по
развитию человеческого потенциала в Семипалатинском регионе, помогая детям,
пострадавшим от ядерных испытаний. Мы оказываем содействие местному
обществу в переходе от реабилитации к развитию в рамках планирования,
реализации и мониторинга экономического, социального и культурного
благосостояния региона. При этом в ходе всех работ ЮНИСЕФ уделяет особое
внимание вопросам охраны здоровья матери и ребенка.
Кампания по вакцинации стала первой программой ЮНИСЕФ в Казахстане.
Тогда была локализована эпидемия дифтерии. Количество случаев заболевания
корью было значительно снижено, а случаи заражения полиомиелитом были
сведены к нулю. Казахстан стал первым государством среди стран СНГ,
проводящим вакцинацию всех новорожденных против гепатита B. Еще одной
серьезной проблемой, угрожающей здоровью детей, является йододефицит, он
приводит к физиологическим нарушениям. Благодаря программе профилактики
йододефицита, поддержанной ЮНИСЕФ, сегодня до 93% населения Казахстана
потребляет йодированную соль, и дети защищены от риска нарушений развития
головного мозга. В этом году Казахстан был сертифицирован в качестве страны
со всеобщей йодизацией соли, благодаря четкому исполнению обязательств и
содействию со стороны Казахстанской академии питания.
ЮНИСЕФ инициировал создание Молодежных центров здоровья (МЦЗ) в семи
городах, которые предоставляют бесплатные консультации медицинского,
социального и психологического характера молодежи и подросткам с
соблюдением конфиденциальности и с учетом их особых интересов. МЦЗ хорошо
знакомы с особенностями подростковой психологии и способствуют развитию
ответственного поведения и ведению здорового образа жизни. Кроме того, МЦЗ
повышают осведомленность в вопросах профилактики заболеваний, передающихся
половым путем, ВИЧ и СПИДа. Надеемся, что МЦЗ будут открыты по всей стране.
Мы отмечаем положительную динамику детской выживаемости и развития: с
1999 года показатель смертности детей в возрасте до пяти лет в стране
снизился практически на 30%. Материнская смертность также снизилась на 25%
по сравнению с 1999 годом.
Прошедший год стал очень важным для всех партнеров ЮНИСЕФ, которые
внесли вклад в пересмотр таких программ, как План развития Казахстана –
2020, Государственная программа развития здравоохранения – 2015 и
Государственная программа развития образования – 2020, подписанных
президентом. Кроме того, ЮНИСЕФ начал новую шестилетнюю республиканскую
программу, задачей которой является сосредоточение усилий на наиболее
уязвимых группах населения.
Для защиты прав наиболее уязвимых групп детей ЮНИСЕФ оказал содействие
правительству страны в реализации закона О специальных социальных
услугах. Стратегия по внедрению интегрированной модели специальных
социальных услуг была разработана и подписана министерствами образования и
науки, труда и социальной защиты, здравоохранения и внутренних дел. В
сотрудничестве с уполномоченным по правам человека был создан механизм
передачи информации для установления нарушений прав детей и
совершенствования систем отчетности и реагирования. Совместно с
соответствующими органами мы разрабатываем механизм интегрированной
социальной защиты детей на региональном уровне.
Что касается охраны здоровья матери и ребенка, ЮНИСЕФ привлек средства
и оказал оперативную помощь Правительству Казахстана в борьбе против
полиомиелита из-за вспышки болезни в СНГ. Три миллиона доз вакцины было
поставлено в страну, благодаря эффективному сотрудничеству с Министерством
здравоохранения и Всемирной организацией здравоохранения (ВОЗ), были
разработаны и распространены информационные материалы. Мы также продолжаем
работу в области снижения риска инфицирования детей, рожденных от ВИЧ-
положительных матерей.
В Казахстане наблюдается форсированный экономический рост. Он должен
улучшить жизнь детей. Однако на пути стоят несколько сложных проблем:
высокий уровень младенческой и материнской смертности, смертность среди
молодежи, большое количество детей в государственных интернатных
учреждениях, проблема интеграции детей с особыми нуждами, низкий охват
дошкольным образованием и так далее. Одна из причин сложившейся ситуации
может быть связана с недостаточным финансированием социального сектора: в
2009 году страна выделила 3,8% от ВВП на образование, 2,6% – на
здравоохранение и 3,9% – на социальную защиту. Эти показатели следует
увеличить до уровня других стран со средним уровнем дохода, схожим ростом
ВВП и темпом развития.
Что касается смертности, то 60% младенческой смертности происходит по
причине отсутствия должного ухода в течение перинатального периода. Одной
из причин младенческой и материнской смертности является анемия, часто
встречающаяся среди женщин и детей. Вот почему в этом году мы продолжаем
работу по обязательному обогащению муки минералами и витаминами для борьбы
с анемией.
ЮНИСЕФ работает над интегрированием профилактики передачи ВИЧ от
матери к ребенку и введением детей с ВИЧ в систему охраны здоровья матери и
ребенка, а также над повышением качества услуг, включая качественное
консультирование, тестирование беременных женщин на ВИЧ и обеспечение
антиретровирусной терапией всех женщин, затронутых ВИЧ.
В рамках этой программы ЮНИСЕФ, объединив усилия с партнерами,
планирует привлечь всеобщее внимание к проблеме смертности подростков и
молодежи. Казахстан занимает первое место в регионе (СНГ, страны
Центральной и Восточной Европы) по уровню смертности, обусловленной
внешними причинами, среди детей в возрасте до 17 лет и среди девочек от 15
до 19 лет. Пугающая статистика суицидов требует серьезного анализа, чтобы
определить причины этого явления. Крайне важно привлечь молодых людей к
поиску выхода из сложившейся ситуации.
Профилактика отказов от детей, профилактика небрежного отношения и
исключения из общества являются основными направлениями системы охраны
детства. Ежегодно около двух тысяч детей направляются в государственные
учреждения интернатного типа. Нам необходимо сделать систему охраны детства
комплексной и интегрированной. Институционализация должна использоваться в
качестве крайней меры по отношению к детям, поскольку это негативно
сказывается на благосостоянии детей, на их развитии и росте. Мы активно
работаем в этой области с Министерством образования и науки Республики
Казахстан. Миллионы детей Казахстана пользуются правами, закрепленными в
Конвенции по правам ребенка. Они должны стать доступными и для наиболее
уязвимых, лишенных ухода, изолированных и исключенных детей ввиду их особых
нужд либо инфицированности ВИЧ или СПИДом.
Казахстан - неоспоримый лидер Центральной Азии в области
реформирования системы охраны детства. Парламент Республики Казахстан
доказал, что он является не только важным игроком процесса развития
различных законодательных актов, но и часто берет на себя инициативу по
развитию сфер, связанных с системой защиты прав детства. Нельзя не
отметить, того, что уже достигнуто: это Программа Дети Казахстана
подписана Президентом; Закон О специальных социальных услугах,
разработанный Министерством труда и социальной защиты при поддержке ЮНИСЕФ,
принят Парламентом Казахстана; усовершенствуется современного кодекса О
браке и семье; ведется работа над законом О детских деревнях, также
вопросы домашнего насилия вынесены на публичное обсуждение. Глава
государства принял решение перевести центры временной изоляции и
реабилитации несовершеннолетних из системы юстиции в систему образования в
целях гуманизации судебной практики, с тем, чтобы используемей карательные
меры уступили место реабилитации и восстановлению.
1.3. Балалар құқығын қорғау саласындағы құжаттар
1 1989 жылы 20 қарашада қабылданған Бала құқықтары туралы
Конвенция барлық бала құқықтары тізімінің ішіндегі барынша толығы және бұл
құқықтарды халықаралық құқық күшімен анықтайтын бірінші құжат болып
табылады. 1998 ж. қарай оны 191 мемлекет ратификациялады, яғни, бұл
әлемдегі мемлекеттердің көпшілігі қол қойған конвенция еді. Тек БҰҰ-на мүше
екі мемлекет – АҚШ пен Сомали ғана оған қосылған жоқ. Балалар құқығы туралы
конвенция – бұл Қазақстан ратификациялаған алғашқы конвенция. 54 баптан
тұратын Балалар құқығы туралы Конвенцияның негізгі идеясы бала мүддесін
қамтамасыз етуге бағытталады. Егер ұлттық заңдылық бойынша кәмелетке
толудың ертерек жас мөлшері көрсетілмесе, Конвенцияға сәйкес, бала деп 18
жасқа толмаған тұлға танылады.
Бүкіл Конвенциядан өтетін маңызды принциптер болып келесілер табылады:
• баланың физикалық және адамгершілік жағынан дамуына күш ретінде оның
жағдайын жасау мен сақтау қажеттілігін тану;
• мемлекеттің бала мүдделерін қамтамасыз етуі;
• баланың өмір сүру, өмірін сақтау және даму құқықтарын тану;
• баланың жеке басы мен дүниеге көзқарасын құрметтеу;
• ата-аналардың балаға жетекшілік ету құқы мен ата-ананың балалар үшін
жауапкершілігін тану;
• балалардың мүдделеріне сәйкес оларға баламалы қарау мүмкіндігі;
• кемсітушіліктің болмауы, яғни, балалар өз құқығын жынысына, нәсіліне,
түсіне, тіліне, дініне, ұлттық, этникалық немесе әлеуметтік шығу
тегіне, материалды жағдайына, денсаулық жағдайына және баланың дүниеге
келуіне, оның ата-анасына немесе заңды қамқоршысына және т.б.
қарамастан өз құқықтарын еш кемсітушіліксіз қолдана алады.
Конвенция бала құқығының барлық бағытын қамтиды және бір құқықтың
жүзеге асуы басқа құқықтардың жүзеге асуынан ажырамайтынын мойындайды.
Құжатта баланың ақыл-ой, адамгершілік, рухани дамуына қажет бостандық
салауатты және қауіпсіз орта құруға, дәрігерлік қызметке, азық-түлікпен,
киіммен, және тұрғылықты жермен қамтамасыз етудегі жетістіктерге мүмкіндік
беретіні белгіленеді.
Конвенцияда жетім балалардың, мүгедек балалардың, қашқын балалардың,
заңды бұзған немесе бостандығынан айрылған балалардың; есірткі қолданатын
және т.б. құқықтарын арнайы қорғау міселелеріне ерекше
көңіл бөлінеді. Мысалы, Конвенцияға сәйкес, қашқын балаларға мемлекет
қорғау мен гуманитарлық көмек көрсетуге, сондай-ақ баланы оның жанұясымен
қосу үшін ата-анасын іздеп табуға көмектесуге міндетті.
Конвенцияда балаларды қанау, ұрлау және сату, балаларды зорлаумен
байланысты жағдаяттар қарастырылған. Конвенцияның маңызды тұсы болып
кәмелетке толмағандардың сотталуына байланысты сұрақтарды реттейтін
ережелер табылады. Осылайша, 40 - бапта қылмыстық заңдылықты бұзған
балалардың құқын қорғаудың негізгі кепілдіктері белгіленген. Олар:
• кінәсіздік презумпциясы;
• баланы оған қарсы тағылған айыптар туралы тез арада ақпараттандыру
және өзін қорғау үшін заңды көмек алу құқымен қамтамасыз ету;
• құзіретті органдар немесе сот органдарының қарастырылатын сұрақтар
бойынша адвокаттың міндетті түрде қатысуымен кейінге қалдырмай шешім
қабылдауы;
• куә ретінде түсінік беруге немесе кінәні мойындауға мәжбүр етуден
босату;
• тәуелсіз органның немесе соттың қылмыстық істі қайталай қарау
мүмкіндігі;
• егер бала сот процесінде қолданылатын тілді түсінбесе, оны
аудармашының тегін көмегімен қамтамасыз етеді;
• қылмысты тергеудің және сот тексеруінің барлық кезеңінде баланың жеке
өмірін құрметтеу және т.б.;
Конвенция кіріспесі БҰҰ-ның соттың кәмелетке толмағандарға байланысты
ісіне қатысты минималды стандартты ережелеріне көрсеткіштер беріледі
(қысқарт. Пекин ережелері). 1985 жылы БҰҰ қабылдаған Пекин ережелері
БҰҰ-на қатысушы мемлекеттер үшін ұсыны жасау өзгешелікке ие және кәмелетке
толмағандардың тергеу және сот тексеруі барысында, сот шешімін шығаруда
және әрекет ету шараларын таңдауда, оларды түзеу мекемелерінде ұстау
кезінде құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған. Конвенцияға
сәйкес қатысушы мемлекеттер өздеріне баланы денсаулығына қауіп төндіретін
және білім алуда бөгет жасайтын жұмысты орындаудан сақтау міндетін алады.
Осы мақсатпен мемлекет жұмысқа қабылданудың төменгі жас мөлшерін, жұмыс
күнінің ұзақтығын және еңбек шарттарын белгілейді. Конвенцияда жанұяның
және ата-ананың балаларды тәрбиелеудегі маңызды рөлі, және мемлекеттің
оларға осыларды орындауда көмектесу міндеті танылады.
Конвенцияда үш маңызды принцип көрсетілген: Конвенцияның барын білу,
онда айтылған құқықтарды түсіну және оларды жүзеге асырудағы әрекеттерді
қолдау. Осылайша, Конвенцияның 42 бабы мүше – мемлекеттер Конвенцияның
қағидаларын үлкендермен қатар балаларға да таратып, түсіндірулері қажет деп
міндеттейді. Сөйте тұра БҰҰ – ң бала құқығы туралы Конвенциясы баланы жеке
субъект ретінде таниды, мүше –мемлекеттерден бала құқығын қамтамасыз етуді
және баланы тұлға және азамат ретінде қалыптастыруды талап етеді.
Балаларды қорғау және баланы шетелдік асырап алуға қатысты
ынтымақтастық туралы конвенция. Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер,
баланың өзі немесе жеке басының толыққанды әрі үйлесімді дамуы үшін оның
отбасы ортасында бақыт, сүйіспеншілік пен түсіністік ахуалында өсуі қажет
екенін тани отырып, әрбір мемлекет басым міндет ретінде баланың өз
отбасында тәрбиеленуін қамтамасыз ету үшін тиісті шаралар қабылдауға тиіс
екенін еске сала отырып, егер шыққан елінде оған лайықты отбасын табу
мүмкін болмаса, баланы шетелдік асырап алу балаға тұрақты отбасы болуымен
байланысты артықшылық беретінін тани отырып, шетелдік бала асырап алудың
баланың неғұрлым жоғары мүдделерін ескере отырып, әрі оның негізгі
құқықтарын құрметтей отырып жүзеге асырылуын қамтамасыз ету үшін және
балаларды ұрлауды, сатуды немесе саудаға салуды болғызбау үшін шаралар
қабылдау қажеттігіне кәміл көз жеткізе отырып, осы мақсат үшін жалпы
ережелерді қабылдауға ниеттене отырып, халықаралық құжаттарда, атап
айтқанда, 1989 жылғы 20 қарашадағы Бала құқықтары туралы БҰҰ
конвенциясында, БҰҰ–ның Балаларды қорғау және олардың әл-ауқатына қатысты
әлеуметтік және құқықтық принциптер туралы декларациясында және әсіресе,
ұлттық және халықаралық деңгейде баланы тәрбиеге беру және оны асырап алу
туралы БҰҰ Бас Ассамблеясының 1986 жылғы 3 желтоқсандағы 4185 қарарында
айтылған принциптерді назарға ала отырып, төмендегілер туралы келісті:
І тарау. КОНВЕНЦИЯНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУ АЯСЫ
1-бап
Осы Конвенцияның мақсаттары:
а) баланы шетелдік асырап алу баланың неғұрлым жоғары мүдделерінде және
халықаралық құқықпен танылған оның негізгі құқықтары сақтала отырып жүзеге
асыру үшін кепілдіктер жасау;
b) осындай кепілдіктердің пәрменділігін қамтамасыз ету және осы арқылы
баланы ұрлауды, сатуды немесе саудаға салуды болғызбау үшін Уағдаласушы
мемлекеттер арасында ынтымақтастық жүйесін құру;
с) Конвенцияға сәйкес Уағдаласушы мемлекеттерде бала асырап алудың танылуын
қамтамасыз ету болып табылады.
2-бап
1. Конвенция Уағдаласушы мемлекеттің (шыққан мемлекеті) бірінде тұрақты
тұрып жатқан бала басқа Уағдаласушы мемлекетке (қабылдаушы мемлекет)
көшіп кетсе, көшіп жатса немесе көшуге тиіс болса не шыққан мемлекетінде
оны әдетте қабылдаушы мемлекетте тұратын ерлі-зайыптылар немесе адам асырап
алғаннан кейін не қабылдаушы мемлекеттегі немесе шыққан мемлекетіндегі
осындай асырап алу мақсатында қолданылады.
2. Конвенция тек қана ата-ана мен бала арасында тұрақты байланыс
орнатылатын бала асырап алуға қолданылады.
3-бап
Егер 17-баптың с тармақшасында аталған келісім бала он сегіз жасқа
толғанға дейін берілмесе, Конвенция қолданылмайтын болады.
ІІ тарау. БАЛАНЫ ШЕТЕЛДІК АСЫРАП АЛУ ҮШІН
ТАЛАПТАР
4-бап
Егер шыққан мемлекетіндегі құзыретті билік орындары:
а) баланы асырап алуға болатынын анықтаған;
b) шыққан мемлекетінде баланы орналастыру мүмкіндіктері тиісінше
қаралғаннан кейін баланы шетелдік асырап алу баланың ең жоғары мүдделеріне
сай келетінін анықтаған;
с) яғни:
1) бала асырап алу үшін келісімдері қажет тұлғалар, мекемелер мен билік
орындары олардың келісімінің салдары туралы, атап айтқанда, бала асырап алу
бала мен ол шыққан отбасы арасындағы құқықтық байланыстың тоқтатылуына әкеп
соғатынына немесе әкеп соқпайтынына қатысты тиісті түрде консультация
алғанына және хабардар етілгеніне,
2) осындай тұлғалар, мекемелер мен билік орындары өз келісімін ерікті
түрде қажет етілген заңдық нысанда жазбаша түрде білдіргеніне немесе
куәландырғанына,
3) келісім сыйақы немесе қандай да бір түрдегі өтемақы үшін берілгеніне
және кері қайтып алынбағанына, және
4) қажет болғанда, бала туғаннан кейін анасының келісімі берілгеніне көзі
жеткен болса; және
d) баланың жас мөлшері мен естиярлығын ескере отырып:
1) егер мұндай келісім талап етілсе, баламен кеңесілгеніне және оны асырап
алу салдары туралы және асырап алуға оның келісімі қажеттігі туралы
хабардар етілгеніне,
2) баланың тілегі мен пікірі назарға алынғанына,
3) егер мұндай келісім талап етілсе, баланың асырап алуға келісімі жазбаша
түрде білдірілген немесе куәландырылған тиісті заңдық нысанда ерікті түрде
алынғанына, және
4) мұндай келісім сыйақы немесе қандай да бір түрдегі өтемақы үшін
берілмегеніне көз жеткізген жағдайларда Конвенцияның мәні бойынша бала
асырап алуға жол беріледі.
5-бап
Егер қабылдаушы мемлекеттің құзыретті билік орындары:
а) болжамды қабылдаушы ата-ананың бала асырап алуға құқығы бар және лайықты
екенін анықтаған;
b) болжамды қабылдаушы ата-ананың қажетті түрде консультация алуын
қамтамасыз еткен; және
с) балаға осы мемлекетке кіруге және онда тұрақты тұруға рұқсат етілетінін
немесе рұқсат етуге болатынын анықтаған жағдайларда Конвенцияның мәні
бойынша бала асырап алуға жол беріледі.
ІІІ тарау. ОРТАЛЫҚ ОРГАНДАР ЖӘНЕ УӘКІЛЕТТІ ҰЙЫМДАР
6-бап
1. Уағдаласушы мемлекет Конвенцияға сай осындай органдарға жүктелген
міндеттерді орындау үшін орталық органды тағайындайды.
2. Федералдық мемлекеттер, біреуден артық құқық жүйесі бар мемлекеттер
немесе автономиялық аумақтық бірліктері бар мемлекеттер біреуден көп
орталық органды тағайындай алады және олардың аумақтарын немесе
функцияларының жеке көлемін нақтылай алады. Мемлекет біреуден көп орталық
органды тағайындаған жерде ол осы мемлекет шегінде тиісті орталық органға
беру үшін оған кез келген хабарлама жолдануы мүмкін орталық органды
көрсетеді.
7-бап
1. Орталық органдар балаларды қорғау саласында және Конвенцияның басқа да
мақсаттарына қол жеткізу үшін бір-бірімен ынтымақтастық жасайды және өз
мемлекеттеріндегі құзыретті билік орындары арасындағы ынтымақтастықты
дамытады.
2. Олар:
а) өз мемлекеттерінің бала асырап алуға қатысы бар заңдарына қатысты
ақпаратты және статистика мен стандартты нысандар сияқты басқа да жалпы
ақпаратты ұсынуға;
b) бір-бірін Конвенцияның қолданылуы туралы хабардар етуге және
мүмкіндігіне қарай оны қолдану үшін барлық кедергілерді жоюға тікелей
барлық тиісті шараларды қабылдайды.
8-бап
Орталық органдар өздері тікелей немесе мемлекеттік билік орындары арқылы
бала асырап алуға байланысты негізсіз қаржылық немесе басқа да пайда
табуды болғызбау және Конвенция мақсаттарына қайшы келетін кез келген
практиканы болғызбау үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды.
9-бап
Орталық органдар тікелей өздері немесе мемлекеттік билік орындары немесе өз
мемлекетінде тиісті түрде уәкілеттік берілген басқа да ұйымдар арқылы, атап
айтқанда:
а) бала асырап алу актілерін жасауға қажетті, баланың жағдайы және болжамды
қабылдаушы ата-аналар туралы ақпаратты жинау, сақтау және сол сияқты оны
алмасу;
b) бала асырап алу рәсімін жеңілдету, сақтау және жеделдету;
с) өз мемлекеттерінде бала асырап алуды жүзеге асырғаннан кейін бала
асырап алу және қызметтер мәселелері бойынша консультациялар алуды дамытуға
жәрдемдесу;
d) баланы шетелдік асырап алу тәжірибесі туралы жалпы бағалау
баяндамаларымен бір-бірін қамтамасыз ету;
e) басқа да орталық немесе мемлекеттік билік орындарының бала асырап алу
аясындағы нақты жағдай туралы ақпарат беру туралы негізделген өтініштеріне
олардың мемлекеттерінің заңында қаншалықты рұқсат етілгеніне қарай жауап
беру үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды.
10-бап
Өздеріне қойылған міндеттерді білікті және тиісті түрде орындай алатын
ұйымдарға уәкілеттіктер берілуі мүмкін.
11-бап
Уәкілетті ұйым:
а) пайда алумен байланысты емес мақсаттарды, оған уәкілеттік берген
мемлекеттің құзыретті билік орындары белгілеген осындай шарттар мен осындай
шектерде орындайды;
b) баланы шетелдік асырап алу саласындағы жұмысқа арналған этикалық
стандарттарға, оқыту мен тәжірибе жинақтауға сәйкес даярланған персоналды
басқарады және жинақтайды; және
с) осы мемлекеттің құзыретті билік орындары тарапынан өз құрамына, қызметі
мен қаржы жағдайына қатысты бақылауға жатады.
12-бап
Егер екі мемлекеттің құзыретті билік орындары осыған уәкілеттік берсе ғана,
бір Уағдаласушы мемлекетте уәкілеттік берілген ұйым өз функцияларын басқа
Уағдаласушы мемлекетте орындай алады.
13-бап
Әрбір Уағдаласушы мемлекет орталық билік орындарының атауларын және бұл
қажет болған кезде, олардың функцияларының көлемін, сондай-ақ уәкілетті
билік орындарының атаулары мен мекен-жайларын Халықаралық жеке құқық
жөніндегі Гаага конференциясының Тұрақты бюросына хабарлайды.
ІV тарау. БАЛАНЫ ШЕТЕЛДІК АСЫРАП АЛУ КЕЗІНДЕГІ РӘСІМДІК ТАЛАПТАР
14-бап
сқа Уағдаласушы мемлекетте тұрақты тұратын баланы асырап алуға тілек
білдірген, Уағдаласушы мемлекетте тұрақты тұратын адамдар өздері тұрақты
тұратын мемлекеттің орталық билік орнына жүгінеді.
15-бап
1. Егер қабылдаушы мемлекеттің орталық органы өтініш берушілер бала асырап
алуға құқылы және лайықты деп кәміл сенім білдірсе, олардың жеке басы,
құқықтары мен бала асырап алуды жүзеге асырудың жарамдылығы, өмірбаяндық
деректері, медициналық карта мен отбасының тарихы, әлеуметтік ортасы, бала
асырап алу себептері, баланы шетелдік асырап алуға қабілеттілігі, сондай-ақ
өздері қамқорлық жасауға тиіс балалардың мінездемесі қамтылған баяндама
дайындайды.
2. Ол баяндаманы шыққан мемлекетінің орталық органына ұсынады.
16-бап
1. Егер шыққан мемлекетінің орталық орыны баланы асырап алуға болатынына
кәміл сенімді болса, онда ол:
а) баланың отбасын, кез келген айрықша талаптарын қоса алғанда, оның жеке
басы, баланың асырап алыну мүмкіндігі, өмірбаяндық деректері, әлеуметтік
ортасы, отбасының тарихы, медициналық картасы туралы ақпарат кіретін
баяндама дайындайды;
b) баланың тәрбиесі мен оның этникалық, діни және мәдени байланыстары мен
ортасын тиісті түрде ескереді;
с) келісімі 4-бапқа сәйкес алынуын қамтамасыз етеді; және
d) атап айтқанда, бала мен бала асырап алуды жүзеге асырушы болжамды ата-
анаға қатысты баяндамалар негізінде баланың берілуі баланың жоғары
мүдделеріне қаншалықты сай келетінін анықтайды.
2. Ол бала туралы өз баяндамасын, қажетті келісім алынғанының дәлелдерін
және егер шыққан елінде олар ашылмауға тиіс болса, анасы мен әкесінің жеке
басының құпиясын ашып көрсетпестен орын ауыстыру ниетінің себептерін
қабылдаушы мемлекеттің орталық органына тапсырады.
17-бап
Егер:
а) осы мемлекеттің орталық органы болжамды қабылдаушы ата-ананың келісімін
қамтамасыз еткен;
b) осындай мақұлдау осы мемлекеттің заңы немесе шыққан мемлекеті орталық
органының шешімімен талап етілсе, қабылдаушы мемлекеттің орталық органы
осындай шешімді мақұлдаған;
с) екі мемлекеттің орталық органдары бала асырап алуға болатынына келісім
берген; және
d) қабылдаушы мемлекет 5-бапқа сәйкес болжамды қабылдаушы ата-ананың бала
асырап алуға құқығы бар және лайықты және қабылдаушы мемлекетке баланың
келуіне және онда тұрақты тұруына рұқсат етіледі немесе рұқсат етілетін
болады деп айқындаған жағдайларда, шыққан мемлекетінде болжамды қабылдаушы
ата-анаға сеніп тапсырылуға тиістілігі туралы кез келген шешім қабылдануы
мүмкін.
18-бап
Екі мемлекеттің орталық органдары балаға шыққан мемлекетінен кету және
қабылдаушы мемлекетке келу және тұрақты тұру үшін рұқсат алуға қажетті
барлық қадамдарды жасайды.
19-бап
1. 17-баптың талаптары толық орындалса ғана, баланы қабылдаушы мемлекетке
беру жүзеге асырылуы мүмкін.
2. Екі мемлекеттің орталық органдары осындай беру қауіпсіз және тиісті
жағдайда және егер мүмкін болса, қабылдаушы немесе болжамды қабылдаушы ата-
анасының бірге жүруімен жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
3. Егер бала берілмеген болса, онда 15 және 16-баптарда айтылған
баяндамалар осы баяндамаларды дайындаған органдарға кері қайтарылуға тиіс.
20-бап
Орталық органдар бірін-бірі бала асырап алу процесі мен оны аяқтау үшін
қабылданған шешімдер туралы, сондай-ақ егер сынау мерзімі талап етілсе,
орналастыру процесінің барысы туралы хабардар етеді.
21-бап
1. Қабылдаушы мемлекетке бала берілгеннен кейін бала асырап алынған және
осы мемлекеттің орталық органы баланың болжамды ата-анада болуы оның
неғұрлым жоғары мүдделеріне сай емес екенін анықтаған жерде, осындай
орталық орган баланы қорғау үшін қажетті шаралар қабылдайды, атап айтқанда:
а) баланы қабылдап алмақшы ата-анадан қайтарып алады және балаға уақытша
қорғаншылықты ұйымдастырады;
b) шыққан мемлекетінің орталық органымен консультациялар бойынша баланы
асырап алу мақсатында оны жаңадан орналастыруды кідіртпей ұйымдастырады
немесе бұл қолайсыз болса, баламалы ұзақ мерзімді қорғаншылықты
ұйымдастырады; шыққан мемлекетінің орталық органы жаңа қабылдап алмақшы ата-
ана туралы тиісті түрде хабардар етілмейінше бала асырап алуға жол
берілмейді;
с) егер баланың мүдделері талап етсе, соңғы амал ретінде оны қайтаруды
ұйымдастырады.
2. Баланың жасы мен естиярлығына қарай онымен консультация жасалады және,
бұл қажет болса, осы бапқа сәйкес қабылданатын шараларға қатысты оның
келісімі алынады.
22-бап
1. Осы тарауға сәйкес орталық органның функцияларын мемлекеттік билік
орындары немесе уәкілетті ұйымдар ІІІ тарауға сәйкес оның мемлекетінің
заңдары бойынша рұқсат етілетін көлемде жүзеге асыруы мүмкін.
2. Кез келген Уағдаласушы мемлекет Конвенцияның депозитарийіне 15-21-баптар
бойынша орталық органның функцияларын осы мемлекетте, заңда белгіленген
көлемде және осы мемлекеттің құзыретті билік орындарының бақылауын, сондай-
ақ:
а) осы мемлекет алдында адалдық, кәсіби біліктілік, тәжірибелілік және
есептілік талаптарына сай келетін; және
b) баланы шетелдік асырап алу үшін этикалық қасиеттері, білімі немесе жұмыс
тәжірибесі бар ұйымдар немесе тұлғалар орындай алады деп мәлімдеуі мүмкін.
3. 2-тармақта көзделген мәлімдемені жасайтын Уағдаласушы мемлекет осы
ұйымдар мен тұлғалардың атаулары және мекенжайлары туралы Халықаралық жеке
құқық жөніндегі Гаага конференциясының Тұрақты бюросына хабарлайды.
4. Кез келген Уағдаласушы мемлекет Конвенцияның депозитарийіне, егер тек
орталық органдардың функциялары 1-тармаққа сәйкес орындалған жағдайда ғана
оның аумағында тұрақты тұрып жатқан баланы асырап алуға болады деп мәлімдей
алады.
5. 2-тармаққа сәйкес жасалған кез келген мәлімдемеге қарамастан, кез келген
жағдайда 15 және 16-баптарда көзделген баяндамалар 1-тармаққа сәйкес
орталық органның немесе басқа да билік орындарының немесе ұйымдардың
басшылығымен дайындалады.
V тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУДЫ ТАНУ ЖӘНЕ ОНЫҢ САЛДАРЫ
23-бап
1. Конвенцияға сәйкес бала асырап алу жүргізілетін мемлекеттің құзыретті
билік орны ресімдеген бала асырап алу басқа да Уағдаласушы мемлекеттердің
заңымен танылады. Куәландырылған куәлікте 17-баптың с тармақшасы бойынша
келісімнің қашан берілгені және оны кім бергені нақтыланады.
2. Әрбір Уағдаласушы мемлекет оған қол қою, ратификациялау, қабылдау,
мақұлдау немесе қосылу кезінде Конвенцияның депозитарийін осы мемлекетте
куәлік беруге құқылы органның немесе билік орындарының атаулары мен
функциялары туралы хабардар етеді. Сондай-ақ ол депозитарийді осы
органдардың атауындағы кез келген өзгерістер туралы хабардар етеді.
24-бап
Егер баланың неғұрлым жоғары мүдделерін назарға ала отырып, бала асырап алу
тек оның мемлекеттік саясатына анық қайшы келген жағдайда ғана Уағдаласушы
мемлекет бала асырап алуды танудан бас тартуы мүмкін.
25-бап
Кез келген Уағдаласушы мемлекет Конвенцияның депозитарийіне 39-баптың 2-
тармағы негізінде жасалған келісімге сәйкес жүзеге асырылған бала асырап
алуды тану тұрғысында өзін осы Конвенцияның ережелеріне байланысты болмайды
деп мәлімдей алады.
26-бап
1. Бала асырап алуды тануға:
а) бала мен оны қабылдаушы ата-ана арасындағы өзара құқықтық қатынастар;
b) қабылдаушы ата-ананың бала үшін жауапкершілігі;
c) егер Уағдаласушы мемлекетте орын алған бала асырап алудың осындай
салдары болса, бала мен оның анасы және әкесі арасындағы бұрынғы құқықтық
қатынастардың тоқтатылуын тану кіреді.
2. Егер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І – тарау. Балалар құқығын қорғау: тарихы мен дамуы.
1.1. Балалар құқығын қорғау саласындағы алғашқы қадамдар мен даму тарихы.
1.2. Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ұйым – БҰҰ Балалар қоры
(ЮНИСЕФ) қызметі.
1.3. Балалар құқығын қорғау саласындағы құжаттар
І. Балалар құқығын қорғау ұйымдары және Қазақстандағы балалар құқығының
орын алу мәселесі
ІІ. Балалар құқығын қорғау саласындағы аймақтық ынтымақтастық және балалар
құқығын сақтау бағытындағы шаралар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта балалар күні әлемнің көптеген елдерінде ерекше аталып
өтілетін мерекелердің бірі. Бұл күн соңғы кезде елімізде Балаларды
қорғаудың халықаралық күні болып аталып жүр.
Алғаш рет бұл бастаманы балалардың өмірін, құқығын, денсаулығын қорғау
үшін 1949 жылы БҰҰ өз қолына алған. Бас Ассамблеяның қолдауымен БҰҰ-ға мүше
елдерге ұсыныс ретінде айтылып, бес жылдан соң, 20 қараша күні Балалар
құқығы жөніндегі декларация қабылданады. Ал 1989 жылы 20 қарашада Балалар
құқығы жөніндегі конвенцияға қол қойылады. Балалар құқығын қорғаудың
заңнамалық тұрғыда дайындалғаны, қазіргі таңда әр жылдың бірінші маусымы
күні әлем бойынша тойланатын балалар күнінің пайда болуына септігін
тигізді. Сондай-ақ дәл осы күн болашақта адамгершілікке, әділдікке, баянды
өмірге толы қоғам құру үшін оның негізі – балалардың қамын жасаудан
туындайды деп шешкен.
Балалар, ересектер сияқты, негіз қалаушы: сыйлау, қол тигізбеу және
адамзаттық абыройын сақтау құқықтарына ие, сондай-ақ Адам құқықтарының
жалпыға ортақ декларациясы мен Азаматтық және саяси, экономикалық,
әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде көзделген заң
тарапынан да тең қорғау көрсетілуіне құқылы.
Сандж зерттеу орталығы өткізген жұмыстың нәтижесі еліміздегі кейбір
мемлекеттік мекемелерде балалар құқықтарын бұзу оқиғаларының орын
алатындығын көрсетті. Атап айтқанда, зерттеуге қатысқан 8-9 жасар 1 мыңға
жуық балалардың 50 пайызы мазақтап-басыну, намысқа тию, психологиялық және
физиологиялық зорлыққа тап болғандығын жеткізген. Мектеп-интернаттардағы
балалар арасындағы жарақат салу көрсеткіші 13-14 пайыз болса, мекеме
қызметкерлері тарапынан қол жұмсау фактілерінің саны 35-41 пайызды құрап
отыр. Әйтседе, жалпы сауалнамаға қатысқан балалардың 89 пайызға жуығы
мемлекеттік мекемелерді қауіпсіз жер ретінде қарастырады екен. Олардың тек
6-14 пайызы ғана өз құрдастары мен мекеме қызметкерлерінен қорқатынын
айтқан.
Бұл аталып отырған фактілер балалар – бізідің болашағымыз деген ой
тұрғысынан алғанда балалар құқығын қорғау бүгінгі күннің өзекті мәселесінің
бірі болуы қажеттігін көрсетеді.
Бұл мәселе әлі ғылыми зерттеу аясына толық ие бола қоймаған жаңа мәселе
деп айтуымызға болады. Арнаулы зерттеулер көлемі аз. Көпшілік материалдар
публицистикалық, ақпараттық тұрғыда орын алады.
Осыған орай менің мақсатым балалар құқығының қорғалу мәселесін зерттей,
отырып, оның маңыздылығына баға беруге тырысу. Бұл мақсатымды жүзеге асыру
үшін алдыма келесі міндеттерді қойды:
- балалар құқығын қорғау ұйымдарына тоқталу және бұл ұйымдардың негізгі
шараларын талдау;
- Қазақстандағы балалар құқығының кемсітілуі мен оның қорғалу
жағдайларын нақты фактілер бойынша саралау;
- Балалар құқығын қорғау мәселесін аймақтық тұрғыда шешудегі Қазақстан
мен Орта Азия елдерінің ынтымақтастық шараларын айқындау;
- Мәселенің оң және теріс жақтарына баға беру.
ІІ – тарау. Балалар құқығын қорғау саласындағы аймақтық ынтымақтастық:
Қазақстан мен Орталық Азия.
2.1. Орталық Азия мен Қазақстанның балалар құқығын қорғау саласындағы
аймақтық ынтымақтастығы: кезеңдері мен даму перспективалары.
2.2. Аймақтық ынтымақтастық саласындағы халықаралық шаралар мен форумдар.
Или Балалар құқықтарын қорғау саласындағы негізгі проблемалар.
2.3. Балалар құқығын қорғаудың әмбебап және аймақтық жүйесіндегі Қазақстан.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Балалар құқығының қорғалу деңгейі – кез-келген өркениетті қоғамның,
мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығының басты индикаторы. Бала –
бұл көпшілік жағдайда әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықтан жапа шегетін
азаматтар категориясы.
Қазіргі әлемдік қауымдастықтың дамуы балалар құқығы мәселесіне көбірек
көңіл бөлу керек екендігін анықтап отыр. Адам құқығы мен бостандығының
заңдылық тұрғыда бекітілуі, олардың қамтамасыз етілуі саяси, экономикалық,
әлеуметтік, мәдени т.б. жүйелердің қалыптасып, динамикалық дамуының қажетті
шарттары болып табылады. Адам құқығы, оның қамтамасыз етілуі – әлемдік
тұрақты даму стратегиясының маңызды факторы болатын демократиялық, құқықтық
құндылықтарға негізделген мемелекет дамуының түпкілікті мақсаты және басты
нәтижесі.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік пен егемендігін паш етіп, өзін
құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп бекітіп, қоғам өмірінің экономикалық,
саяси, әлеуметтік саласына елеулі өзгерістер енгізді - нарықтық
экономиканы, көппартиялық жүйені қалыптастырды, қоғамдағы көптеген
демократиялық және құқықтық институттарды нығайтты.
Қазақстанның әрі қарай динамикалық және тұрақты дамуы бірінші кезекте
адам құқығы мен бостандығы сияқты жалпы адами құндылықтарға негізделуге
тиіс құқықтық сананың деңгейіне тікелей байланысты. Қазақстан Республикасы
өз Конституциясында адам, оның өмірі, құқығы мен бостандығы ең жоғары
құндылық болып табылатынын, мақұлдап бекітті. Азаматтық қоғамды
қалыптастыру мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуының басты шарты
азаматтардың құқықтық мәдениетін қалыптастыру, соның ішінде оның құрамды
бөлігі – адам құқығының мәдениеті. Біріккен Ұлттар Ұйымы өз құжаттарында
және жүргізіп жатқан шараларында қауымды адам құқықтары туралы ақпаратпен
қамтамасыз етудің қажеттілігін дәлелдеуде, сонымен бірге бұл салада адам
құқығы мәдениетін қалыптастыруда маңызды құралдың бірі болып табылатын
білім беру ұжымдарына үлкен сенім артады.Қабылданған Декларацияларда және
Адам құқығы туралы Бүкіләлемдік конференция (1993ж.) адам құқығын оқытуға
ерекше назар аударуға көңіл бөлді, жекелей алғанда барлық мемлекеттер мен
мекемелер адам құқығы мәселесін, адамгершілік құқығын, демократия мен
заңдылықты барлық оқу орындарының оқу бағдарламаларына енгізу, адам
құқығы саласын кеңейтіп оқытуды қамтамасыз ету, нақты бағдарламалар
құрастырып, негізгі бағыттарды анықтау мәселелерін көтерді. Осы жағдайда
жастардың құқықтық мәдениеті, адам құқығы мәдениетінің қажеттілігі артты,
яғни жастар тек қана Конституцияны, өз елінің заңдарын, өзінің құқықтары
мен міндеттерін ғана біліп қоймай, сонымен бірге өзінің құқықтары мен
заңдылық мүдделерін қорғай алуы, мемлекеттік және қоғамдық өмірде
белсенділігін арттыруы, Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды
қалыптастырудың аса қажетті мүшесі болуы керек. Қазақстанның Біріккен
Ұлттар Ұйымына, Еуропа Елдерінің Қауіпсіздік Ұйымына, Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына және басқа да халықаралық ұйымдарға мүше болуы, адам құқығы
туралы маңызды Пактілерге қосылуы, өлім жазасының алынып тасталуы және
қазіргі саяси оқиғалар аталмыш дипломдық жұмысының өзектілігін анықтап
отыр.
Отбасы дағдарысы, көптеген отбасылардың ауыр материалдық жағдайы,
дәстүрлі отбасылық қатынастардың бұзылуы, бұзылған некелер санының артуы
балалар жағдайының төмендеуінің күрделі алғышарттары болып табылады. Соңғы
жылдары орын алып отырған қайта құрулар балалық мәселесін күрт
шиеленістіріп, шешімдердің біржақты еместігін белгілеп берді.
І – тарау. Балалар құқығын қорғау: тарихы мен дамуы.
1.1. Балалар құқығын қорғау саласындағы алғашқы қадамдар мен даму тарихы.
Халықаралық балалар құқықтарын қорғау – тарихи тұрғыдан алғанда
салыстырмалы түрде жас құбылыс. Балалардың құқықтарн қорғау жөніндегі
алғашқы ұйым әлемде 1919 жылы пайда болды, 1924 жылы – Ұлттар Лигасының
Женева балалар құқықтары туралы декларациясы, 1959 жылы БҰҰ Бас
Ассамблеясының Бала құқықтары туралы декларациясы қабылданды, 1979 жыл
Халықаралық Бала жылы болып жарияланды және тек он жыл өткеннен кейін ғана
Бала құқықтары туралы конвенция қабылданды.
Егер тарихқа көз жүгіртетін болсақ, онда Балаларды қорғау мейрамы 1949
жылы қараша айында Халықаралық демократиялық әйелдер Федерациясы Кеңесі
сессиясы шешімімен бекітілді. Жыл сайын жаз айының бірінші күні – 1
маусымның – келуімен атап өтіледі. Алғаш рет балаларды қорғау күні 1950
жылы дүниежүзінің 51 елінде өткізілді.
Алғашқыда БҰҰ бұл бастаманы қолдады және балалар құқығын, өмірін және
денсаулығын қорғауды өз қызметінің басым бағыттарының бірі деп жариялады.
1924 жылы жарияланған балалар құқығы туралы Женева декларациясына сәйкес
балалар құқығын әлеуметтік қорғау қажеттілігі жарияланды. Балалар құқығы
Декаларациясы 1959 жылы 20 қарашада қабылданды және тәрбие, білім,
әлеуметтік қамсыздандырылу, нәсіліне, ұлттық ерекшелігіне, қоғамдық шығу
тегіне, мүліктік жағдайын және т.б. қарамастан физикалық және рухани даму
саласындағы балалардың тең құқығы жарияланды.
Декларация ата-аналарын, қоғамдық ұйымдарды, үкіметті балалар құқығын
мойындауға және олардың жүщеге асырылуына ат салысуына шақырады. Балаларды
қорғаудың халықаралық күні жыл сайын дүние жүзінің 30-дан астам елінде атап
өтіледі. Балаларда үлкендермен салыстырғанда құқықтары кем емес. Алайда
балалар құқығын бұзумен байланысты жағдайлар көптеп кездеседі. Мысалы,
статистика бойынша, ондаған млн. балалар дәрі-дәрмектердің жетпеуінен жапа
шегеді, медициналық көмектің жоқтығынан өледі, 100 млн. балалар білім
мекемелерінің жоқтығынан қажетті білімдерін ала алмайды. Көптеген
балалардың туған үйлері жоқ және аштықтан жапа шегуде, ал көптеген, жақсы
дамушы елдерде, балаларды тегін жұмысшы күші ретінде пайдаланады және тіпті
құлдыққа да сатады. Соңғы жылдары балалар органдарын трансплатацияда
қолдану туралы жиіркенішті ақпараттар пайда болды.
Барлық осы фактілер, сөзсіз, үлкендерді балаларға, олардың мәселелерін
шешуге, барлық дүние жүзінде балалар өмірін жақсартуға көмек беруге
шақыруға міндетті.
Қазіргі таңда балалар мәселесі бойынша әлемде арнайы бағдарламалар
қарастырылуда. Балалардың жағдайларын шешу барысында әр түрлі саясаттар
іске асырылуда. Соңғы жылдары БҰҰ-ның білім, ғылым және мәдениет мәселелері
бойынша белсенді және сәтті қызметінің нәтижесінде бала мәселесі
айтарлықтай жақсарды, 100 мыңдаған балалар өмірі сақталып қалды, ал
миллиондаған балалар нағыз бақытты балалыққа қол жеткізді. Біз әр жаңа
мектептің, балалар емханасының және ауруханалардың, балалар үшін
интернаттар мен балалар үйінің салынуымен барлық ғаламшардың болашағы
құрастырылатындығын түсінуге тиіспіз. Мемлекеттік деңгейде жүзеге асырылған
қазақстандық 100 мектеп, 100 аурухана Бағдарламасы соның жарқын мысалы.
Бала және анаға деген қамқорлық Қазақстанда әлеуметтік жәрдемақылардың
артуынан және демографиялық жағдайдың оң дамуына әсер ететін басқа да
жағдайлардың жақсаруынан көрінеді. Тағы бір мысал: Европалық Одақ 2008
жылдан бастап Қазақстанда балалар құқығын қорғау саласындағы жобаны жүзеге
асырып келеді. Баланы қорға! - бұл біздің республикамызда бала құқығын
қорғаудың неғұрлым тиімді механизмдерін жасауға көмектесетін жоба.
Бағдарламаның басты мақсаты адам құқығы мәдениетін арттыру және жергілікті
қауымдастықты, ата-аналарды және балаларды балалар құқығын қорғау процесіне
тарту болып табылады. Жоба балалар, ата-аналар және әлеуметтік қызметкерлер
үшін заңды және әлеуметтік-психологиялық тренингтер қарастырады. Олар
Астананың 25 мектебінде ұйымдастырылды. Одан басқа, балалар құқығының
сақталуы жағдайларына мониторинг жүргізу және тегін заң және психологиялық
көмек көрсету жоспарланған. Жобаны Қазақстандық Центр социальной адаптации
детей атты қоғамдық ассоциация жүзеге асырды. 2002 жылы тамыз айында
Қазақстан Республикасындағы балалар құқығы туралы ҚР Заңы шықты. Заңның
екінші тарауының, алтыншы бабында балалар мүддесі үшін мемлекеттік саясат
мақсаттары аталады. Бұл:
1) балалардың құқықтарын және заңды мүдделерін қамтамасыз ету, олардың
бөлінушілігіне жол бермеу;
2) балалардың негізгі құқықтары мен заңды мүдделерін упрочение, сондай-
ақ олардың құқықтарының бұзылған жағдайында қалпына келтіру;
3) балалар құқығының заңды негіздерін кепілдендіруді қалыптастыру,
балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша сәйкесінше
органдар және ұйымдар құру;
4) балалардың физикалық, интеллектуальдық, рухани және адамгершілік
дамуына, оларда патриоттылықты тәрбиелеуге көмектесу;
5) кәмелеттік жасқа толмағандардың құқықтық санасын және құқықтық
мәдениетін қалыптастыру бойынша мақсатты бағытталған жұмысты қамтамасыз
ету.
1.2. Балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ұйым – БҰҰ Балалар қоры
(ЮНИСЕФ) қызметі.
ЮНИСЕФ — бұл БҰҰ-ның Балалар қоры – Біріккен Ұлттар Ұйымы. ЮНИСЕФ
жұмысының негізгі мақсаты – балалар құқығын қорғау және қауіпсіз, дені сау
және бақытты балалыққа балалар құқығын қолдау. ЮНИСЕФ (UNICEF — United
Nations International Children’s Emergency Fund, халықаралық төтенше
балаларға көмек қоры) атауы Екінші дүниежүзілік соғыс құрбандары болған
балаларға көмек үшін қор құру туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясы шешім қабылдаған кезде 1946 жылы пайда болды. Кейіннен Қор
ЮНИСЕФ аббревиатурасының сақталуымен БҰҰ Балалар қоры деп аталды.
ЮНИСЕФ Балалар қоры 1945 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының бірінші
конференциясында негізі қаланды. Қор Екінші дүниежүзілік соғыстан жапа
шеккен балаларға көмек көрсету үшін ұйымдастырылғандықтан, қордың бірінші
атқарушы директоры Морис Пэйт: Балалардың арасында жау жоқ, - деп
мәлімдеді. Ол балалар мүдделерін соғыстан кейінгі әлемдегі саясаттан жоғары
қойды.
Алғаш рет Омбудсмен мектебі 1809 жылы Швецияда пайда болды, ал Ұлы
Отан соғысынан кейін Омбудсмен институттары басқа да мемлекеттерде пайда
болды.
Омбудсмен қызметінің негізгі бағыттары:
• нақты бір жағдайдағы, нақты бір баланы қорғау;
• Балалар құқығын қорғауға қатысты билікті бақылау;
• Заң процестеріне қатысу;
• Балаларға құқықтық білім беру;
• балалар құқығын қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастық.
1992 жылы ақпан айында БҰҰ Балалар қоры және Дүниежүзілік денсаулық
сақтау ұйымы қазақстандық балалардың жағдайына баға беру үшін жас тәуелсіз
республикаға өзінің бірінші миссиясын ұйымдастырды. Бұл миссия
Қазақстандағы ЮНИСЕФ қызметіне бастама болды, оның алғашқы жобасы қызылша
мен полимилитке қарсы барлық балаларды иммунизациялау болды.
2007 жылы ЮНИСЕФ Қазақстан территориясындағы өз қызметінің 15-жылдығын
атап өтті. ЮНИСЕФ мандаты өткен он бес жыл ішінде айтарлықтай өзгерді:
вакциналарды, дәрі-дәрмектерді жеткізуден және басқа да материалдық көмек
көрсетуден басқа қоғам потенциалын нығайтуға және отбасы және бала
мүдделері үшін алдыңғы қатарлы озық әлеуметтік технологияларды енгізуге
көшті.
ЮНИСЕФ БҰҰ жүйесіндегі агенттіктердің ішінен алғашқылардың бірі болып
бұрынғы астанамыз Алматыдан көшті және Қазақстанның жаңа астанасы –
Астанада өзінің өкілділігін ашты. Қазіргі таңда ЮНИСЕФ офисінде Астанада 30-
ға жуық қызметкер, және Алматыда бес қызметкер жұмыс жасайды. Барлық
қызметкерлер – жоғары санатты мамандар және Балалар құқығы туралы
Конвенцияны жүзеге асыруды өздерінің басты міндеті санайды.
1946 жылы құрылған және бүгінгі таңда мемлекеттік бағдарламалар және
Ұлттық комитеттер арқылы 191 елде жұмыс жасайтын БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ)
әр баланың құқығы сақталатын әлемді құруға көмектесетін қозғаушы күш болып
табылады. Ол шешім қабылдауға жауапты тұлғаларға ықпал көрсету үшін
ғаламдық беделге ие. Бұл ЮНИСЕФ ұйымын өскелең ұрпақпен жұмыс жасаушы
дүниежүзілік, сондай-ақ аймақтық ұйымдар арасында әмбебап ұйым ретінде
көрсетеді.
2011 жылдың 12 қыркүйегінде Астана қаласында Қазақстандағы ЮНИСЕФ-тың
жаңа өкілі Джун Кукита мырза өз миссиясын маңызды мемлекеттік
серіктестіктермен бірқатар кездесулер өткізумен бастады. 2011 жылы 7
қыркүйекте Кукита мырза Қазақстан Республикасының сыртқы істерінің Вице-
министрі Қайрат Умаровпен кездесті, кездесу барысында сенім грамоталары
табыс етілді. Тараптар ағымдағы ынтымақтастық және Қазақстан Республикасы
сыртқы істер Министрлігі мен ЮНИСЕФ-тің болашақ серіктестігінің
перспективалары мәселелерін талқылады.
9 қыркүйекте Кукита мырза Қазақстандағы адам құқықтары бойынша Өкіл
Асқар Шакир мырзамен кездесті. Тараптар ынтымақтастықты одан әрі дамыту
үшін бірқатар бағыттар бойынша ортақ келісімге келді.
10 қыркүйекте Кукита мырза Қазақстан Республикасының еңбек және
әлеуметтік қорғау министрі Гульшара Абдикаликовамен кездсеу өткізіп,
кездесу барысында тараптар Қазақстандағы балалар және жастар құқығын қорғау
мәселесіне қатысты пікір алмасты және болашақтағы ынтымақтастық мәселелерін
талқылады.
ЮНИСЕФ балалар құқығын қорғау бойынша бірінші халықаралық ұйым болды,
және бүгінде ЮНИСЕФ балалар құқығы туралы Конвенцияны жетекшілікке алады. В
1994 году, в начале своей работы в Казахстане, Правительство страны
обратилось к ЮНИСЕФ с запросом сосредоточить усилия на Кызылординской
области. Ввиду экологической катастрофы Аральского моря, Кызылординская
область стала предметом особого внимания местных властей и ЮНИСЕФ. В этой
связи в области была проведена большая работа по улучшению питания и
здоровья матери и ребенка, а также по повышению качества услуг
здравоохранения и образования.
Начиная с 1998 года в сотрудничестве с другими агентствами ООН и
местными государственными органами, мы реализуем совместный проект по
развитию человеческого потенциала в Семипалатинском регионе, помогая детям,
пострадавшим от ядерных испытаний. Мы оказываем содействие местному
обществу в переходе от реабилитации к развитию в рамках планирования,
реализации и мониторинга экономического, социального и культурного
благосостояния региона. При этом в ходе всех работ ЮНИСЕФ уделяет особое
внимание вопросам охраны здоровья матери и ребенка.
Кампания по вакцинации стала первой программой ЮНИСЕФ в Казахстане.
Тогда была локализована эпидемия дифтерии. Количество случаев заболевания
корью было значительно снижено, а случаи заражения полиомиелитом были
сведены к нулю. Казахстан стал первым государством среди стран СНГ,
проводящим вакцинацию всех новорожденных против гепатита B. Еще одной
серьезной проблемой, угрожающей здоровью детей, является йододефицит, он
приводит к физиологическим нарушениям. Благодаря программе профилактики
йододефицита, поддержанной ЮНИСЕФ, сегодня до 93% населения Казахстана
потребляет йодированную соль, и дети защищены от риска нарушений развития
головного мозга. В этом году Казахстан был сертифицирован в качестве страны
со всеобщей йодизацией соли, благодаря четкому исполнению обязательств и
содействию со стороны Казахстанской академии питания.
ЮНИСЕФ инициировал создание Молодежных центров здоровья (МЦЗ) в семи
городах, которые предоставляют бесплатные консультации медицинского,
социального и психологического характера молодежи и подросткам с
соблюдением конфиденциальности и с учетом их особых интересов. МЦЗ хорошо
знакомы с особенностями подростковой психологии и способствуют развитию
ответственного поведения и ведению здорового образа жизни. Кроме того, МЦЗ
повышают осведомленность в вопросах профилактики заболеваний, передающихся
половым путем, ВИЧ и СПИДа. Надеемся, что МЦЗ будут открыты по всей стране.
Мы отмечаем положительную динамику детской выживаемости и развития: с
1999 года показатель смертности детей в возрасте до пяти лет в стране
снизился практически на 30%. Материнская смертность также снизилась на 25%
по сравнению с 1999 годом.
Прошедший год стал очень важным для всех партнеров ЮНИСЕФ, которые
внесли вклад в пересмотр таких программ, как План развития Казахстана –
2020, Государственная программа развития здравоохранения – 2015 и
Государственная программа развития образования – 2020, подписанных
президентом. Кроме того, ЮНИСЕФ начал новую шестилетнюю республиканскую
программу, задачей которой является сосредоточение усилий на наиболее
уязвимых группах населения.
Для защиты прав наиболее уязвимых групп детей ЮНИСЕФ оказал содействие
правительству страны в реализации закона О специальных социальных
услугах. Стратегия по внедрению интегрированной модели специальных
социальных услуг была разработана и подписана министерствами образования и
науки, труда и социальной защиты, здравоохранения и внутренних дел. В
сотрудничестве с уполномоченным по правам человека был создан механизм
передачи информации для установления нарушений прав детей и
совершенствования систем отчетности и реагирования. Совместно с
соответствующими органами мы разрабатываем механизм интегрированной
социальной защиты детей на региональном уровне.
Что касается охраны здоровья матери и ребенка, ЮНИСЕФ привлек средства
и оказал оперативную помощь Правительству Казахстана в борьбе против
полиомиелита из-за вспышки болезни в СНГ. Три миллиона доз вакцины было
поставлено в страну, благодаря эффективному сотрудничеству с Министерством
здравоохранения и Всемирной организацией здравоохранения (ВОЗ), были
разработаны и распространены информационные материалы. Мы также продолжаем
работу в области снижения риска инфицирования детей, рожденных от ВИЧ-
положительных матерей.
В Казахстане наблюдается форсированный экономический рост. Он должен
улучшить жизнь детей. Однако на пути стоят несколько сложных проблем:
высокий уровень младенческой и материнской смертности, смертность среди
молодежи, большое количество детей в государственных интернатных
учреждениях, проблема интеграции детей с особыми нуждами, низкий охват
дошкольным образованием и так далее. Одна из причин сложившейся ситуации
может быть связана с недостаточным финансированием социального сектора: в
2009 году страна выделила 3,8% от ВВП на образование, 2,6% – на
здравоохранение и 3,9% – на социальную защиту. Эти показатели следует
увеличить до уровня других стран со средним уровнем дохода, схожим ростом
ВВП и темпом развития.
Что касается смертности, то 60% младенческой смертности происходит по
причине отсутствия должного ухода в течение перинатального периода. Одной
из причин младенческой и материнской смертности является анемия, часто
встречающаяся среди женщин и детей. Вот почему в этом году мы продолжаем
работу по обязательному обогащению муки минералами и витаминами для борьбы
с анемией.
ЮНИСЕФ работает над интегрированием профилактики передачи ВИЧ от
матери к ребенку и введением детей с ВИЧ в систему охраны здоровья матери и
ребенка, а также над повышением качества услуг, включая качественное
консультирование, тестирование беременных женщин на ВИЧ и обеспечение
антиретровирусной терапией всех женщин, затронутых ВИЧ.
В рамках этой программы ЮНИСЕФ, объединив усилия с партнерами,
планирует привлечь всеобщее внимание к проблеме смертности подростков и
молодежи. Казахстан занимает первое место в регионе (СНГ, страны
Центральной и Восточной Европы) по уровню смертности, обусловленной
внешними причинами, среди детей в возрасте до 17 лет и среди девочек от 15
до 19 лет. Пугающая статистика суицидов требует серьезного анализа, чтобы
определить причины этого явления. Крайне важно привлечь молодых людей к
поиску выхода из сложившейся ситуации.
Профилактика отказов от детей, профилактика небрежного отношения и
исключения из общества являются основными направлениями системы охраны
детства. Ежегодно около двух тысяч детей направляются в государственные
учреждения интернатного типа. Нам необходимо сделать систему охраны детства
комплексной и интегрированной. Институционализация должна использоваться в
качестве крайней меры по отношению к детям, поскольку это негативно
сказывается на благосостоянии детей, на их развитии и росте. Мы активно
работаем в этой области с Министерством образования и науки Республики
Казахстан. Миллионы детей Казахстана пользуются правами, закрепленными в
Конвенции по правам ребенка. Они должны стать доступными и для наиболее
уязвимых, лишенных ухода, изолированных и исключенных детей ввиду их особых
нужд либо инфицированности ВИЧ или СПИДом.
Казахстан - неоспоримый лидер Центральной Азии в области
реформирования системы охраны детства. Парламент Республики Казахстан
доказал, что он является не только важным игроком процесса развития
различных законодательных актов, но и часто берет на себя инициативу по
развитию сфер, связанных с системой защиты прав детства. Нельзя не
отметить, того, что уже достигнуто: это Программа Дети Казахстана
подписана Президентом; Закон О специальных социальных услугах,
разработанный Министерством труда и социальной защиты при поддержке ЮНИСЕФ,
принят Парламентом Казахстана; усовершенствуется современного кодекса О
браке и семье; ведется работа над законом О детских деревнях, также
вопросы домашнего насилия вынесены на публичное обсуждение. Глава
государства принял решение перевести центры временной изоляции и
реабилитации несовершеннолетних из системы юстиции в систему образования в
целях гуманизации судебной практики, с тем, чтобы используемей карательные
меры уступили место реабилитации и восстановлению.
1.3. Балалар құқығын қорғау саласындағы құжаттар
1 1989 жылы 20 қарашада қабылданған Бала құқықтары туралы
Конвенция барлық бала құқықтары тізімінің ішіндегі барынша толығы және бұл
құқықтарды халықаралық құқық күшімен анықтайтын бірінші құжат болып
табылады. 1998 ж. қарай оны 191 мемлекет ратификациялады, яғни, бұл
әлемдегі мемлекеттердің көпшілігі қол қойған конвенция еді. Тек БҰҰ-на мүше
екі мемлекет – АҚШ пен Сомали ғана оған қосылған жоқ. Балалар құқығы туралы
конвенция – бұл Қазақстан ратификациялаған алғашқы конвенция. 54 баптан
тұратын Балалар құқығы туралы Конвенцияның негізгі идеясы бала мүддесін
қамтамасыз етуге бағытталады. Егер ұлттық заңдылық бойынша кәмелетке
толудың ертерек жас мөлшері көрсетілмесе, Конвенцияға сәйкес, бала деп 18
жасқа толмаған тұлға танылады.
Бүкіл Конвенциядан өтетін маңызды принциптер болып келесілер табылады:
• баланың физикалық және адамгершілік жағынан дамуына күш ретінде оның
жағдайын жасау мен сақтау қажеттілігін тану;
• мемлекеттің бала мүдделерін қамтамасыз етуі;
• баланың өмір сүру, өмірін сақтау және даму құқықтарын тану;
• баланың жеке басы мен дүниеге көзқарасын құрметтеу;
• ата-аналардың балаға жетекшілік ету құқы мен ата-ананың балалар үшін
жауапкершілігін тану;
• балалардың мүдделеріне сәйкес оларға баламалы қарау мүмкіндігі;
• кемсітушіліктің болмауы, яғни, балалар өз құқығын жынысына, нәсіліне,
түсіне, тіліне, дініне, ұлттық, этникалық немесе әлеуметтік шығу
тегіне, материалды жағдайына, денсаулық жағдайына және баланың дүниеге
келуіне, оның ата-анасына немесе заңды қамқоршысына және т.б.
қарамастан өз құқықтарын еш кемсітушіліксіз қолдана алады.
Конвенция бала құқығының барлық бағытын қамтиды және бір құқықтың
жүзеге асуы басқа құқықтардың жүзеге асуынан ажырамайтынын мойындайды.
Құжатта баланың ақыл-ой, адамгершілік, рухани дамуына қажет бостандық
салауатты және қауіпсіз орта құруға, дәрігерлік қызметке, азық-түлікпен,
киіммен, және тұрғылықты жермен қамтамасыз етудегі жетістіктерге мүмкіндік
беретіні белгіленеді.
Конвенцияда жетім балалардың, мүгедек балалардың, қашқын балалардың,
заңды бұзған немесе бостандығынан айрылған балалардың; есірткі қолданатын
және т.б. құқықтарын арнайы қорғау міселелеріне ерекше
көңіл бөлінеді. Мысалы, Конвенцияға сәйкес, қашқын балаларға мемлекет
қорғау мен гуманитарлық көмек көрсетуге, сондай-ақ баланы оның жанұясымен
қосу үшін ата-анасын іздеп табуға көмектесуге міндетті.
Конвенцияда балаларды қанау, ұрлау және сату, балаларды зорлаумен
байланысты жағдаяттар қарастырылған. Конвенцияның маңызды тұсы болып
кәмелетке толмағандардың сотталуына байланысты сұрақтарды реттейтін
ережелер табылады. Осылайша, 40 - бапта қылмыстық заңдылықты бұзған
балалардың құқын қорғаудың негізгі кепілдіктері белгіленген. Олар:
• кінәсіздік презумпциясы;
• баланы оған қарсы тағылған айыптар туралы тез арада ақпараттандыру
және өзін қорғау үшін заңды көмек алу құқымен қамтамасыз ету;
• құзіретті органдар немесе сот органдарының қарастырылатын сұрақтар
бойынша адвокаттың міндетті түрде қатысуымен кейінге қалдырмай шешім
қабылдауы;
• куә ретінде түсінік беруге немесе кінәні мойындауға мәжбүр етуден
босату;
• тәуелсіз органның немесе соттың қылмыстық істі қайталай қарау
мүмкіндігі;
• егер бала сот процесінде қолданылатын тілді түсінбесе, оны
аудармашының тегін көмегімен қамтамасыз етеді;
• қылмысты тергеудің және сот тексеруінің барлық кезеңінде баланың жеке
өмірін құрметтеу және т.б.;
Конвенция кіріспесі БҰҰ-ның соттың кәмелетке толмағандарға байланысты
ісіне қатысты минималды стандартты ережелеріне көрсеткіштер беріледі
(қысқарт. Пекин ережелері). 1985 жылы БҰҰ қабылдаған Пекин ережелері
БҰҰ-на қатысушы мемлекеттер үшін ұсыны жасау өзгешелікке ие және кәмелетке
толмағандардың тергеу және сот тексеруі барысында, сот шешімін шығаруда
және әрекет ету шараларын таңдауда, оларды түзеу мекемелерінде ұстау
кезінде құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған. Конвенцияға
сәйкес қатысушы мемлекеттер өздеріне баланы денсаулығына қауіп төндіретін
және білім алуда бөгет жасайтын жұмысты орындаудан сақтау міндетін алады.
Осы мақсатпен мемлекет жұмысқа қабылданудың төменгі жас мөлшерін, жұмыс
күнінің ұзақтығын және еңбек шарттарын белгілейді. Конвенцияда жанұяның
және ата-ананың балаларды тәрбиелеудегі маңызды рөлі, және мемлекеттің
оларға осыларды орындауда көмектесу міндеті танылады.
Конвенцияда үш маңызды принцип көрсетілген: Конвенцияның барын білу,
онда айтылған құқықтарды түсіну және оларды жүзеге асырудағы әрекеттерді
қолдау. Осылайша, Конвенцияның 42 бабы мүше – мемлекеттер Конвенцияның
қағидаларын үлкендермен қатар балаларға да таратып, түсіндірулері қажет деп
міндеттейді. Сөйте тұра БҰҰ – ң бала құқығы туралы Конвенциясы баланы жеке
субъект ретінде таниды, мүше –мемлекеттерден бала құқығын қамтамасыз етуді
және баланы тұлға және азамат ретінде қалыптастыруды талап етеді.
Балаларды қорғау және баланы шетелдік асырап алуға қатысты
ынтымақтастық туралы конвенция. Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер,
баланың өзі немесе жеке басының толыққанды әрі үйлесімді дамуы үшін оның
отбасы ортасында бақыт, сүйіспеншілік пен түсіністік ахуалында өсуі қажет
екенін тани отырып, әрбір мемлекет басым міндет ретінде баланың өз
отбасында тәрбиеленуін қамтамасыз ету үшін тиісті шаралар қабылдауға тиіс
екенін еске сала отырып, егер шыққан елінде оған лайықты отбасын табу
мүмкін болмаса, баланы шетелдік асырап алу балаға тұрақты отбасы болуымен
байланысты артықшылық беретінін тани отырып, шетелдік бала асырап алудың
баланың неғұрлым жоғары мүдделерін ескере отырып, әрі оның негізгі
құқықтарын құрметтей отырып жүзеге асырылуын қамтамасыз ету үшін және
балаларды ұрлауды, сатуды немесе саудаға салуды болғызбау үшін шаралар
қабылдау қажеттігіне кәміл көз жеткізе отырып, осы мақсат үшін жалпы
ережелерді қабылдауға ниеттене отырып, халықаралық құжаттарда, атап
айтқанда, 1989 жылғы 20 қарашадағы Бала құқықтары туралы БҰҰ
конвенциясында, БҰҰ–ның Балаларды қорғау және олардың әл-ауқатына қатысты
әлеуметтік және құқықтық принциптер туралы декларациясында және әсіресе,
ұлттық және халықаралық деңгейде баланы тәрбиеге беру және оны асырап алу
туралы БҰҰ Бас Ассамблеясының 1986 жылғы 3 желтоқсандағы 4185 қарарында
айтылған принциптерді назарға ала отырып, төмендегілер туралы келісті:
І тарау. КОНВЕНЦИЯНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУ АЯСЫ
1-бап
Осы Конвенцияның мақсаттары:
а) баланы шетелдік асырап алу баланың неғұрлым жоғары мүдделерінде және
халықаралық құқықпен танылған оның негізгі құқықтары сақтала отырып жүзеге
асыру үшін кепілдіктер жасау;
b) осындай кепілдіктердің пәрменділігін қамтамасыз ету және осы арқылы
баланы ұрлауды, сатуды немесе саудаға салуды болғызбау үшін Уағдаласушы
мемлекеттер арасында ынтымақтастық жүйесін құру;
с) Конвенцияға сәйкес Уағдаласушы мемлекеттерде бала асырап алудың танылуын
қамтамасыз ету болып табылады.
2-бап
1. Конвенция Уағдаласушы мемлекеттің (шыққан мемлекеті) бірінде тұрақты
тұрып жатқан бала басқа Уағдаласушы мемлекетке (қабылдаушы мемлекет)
көшіп кетсе, көшіп жатса немесе көшуге тиіс болса не шыққан мемлекетінде
оны әдетте қабылдаушы мемлекетте тұратын ерлі-зайыптылар немесе адам асырап
алғаннан кейін не қабылдаушы мемлекеттегі немесе шыққан мемлекетіндегі
осындай асырап алу мақсатында қолданылады.
2. Конвенция тек қана ата-ана мен бала арасында тұрақты байланыс
орнатылатын бала асырап алуға қолданылады.
3-бап
Егер 17-баптың с тармақшасында аталған келісім бала он сегіз жасқа
толғанға дейін берілмесе, Конвенция қолданылмайтын болады.
ІІ тарау. БАЛАНЫ ШЕТЕЛДІК АСЫРАП АЛУ ҮШІН
ТАЛАПТАР
4-бап
Егер шыққан мемлекетіндегі құзыретті билік орындары:
а) баланы асырап алуға болатынын анықтаған;
b) шыққан мемлекетінде баланы орналастыру мүмкіндіктері тиісінше
қаралғаннан кейін баланы шетелдік асырап алу баланың ең жоғары мүдделеріне
сай келетінін анықтаған;
с) яғни:
1) бала асырап алу үшін келісімдері қажет тұлғалар, мекемелер мен билік
орындары олардың келісімінің салдары туралы, атап айтқанда, бала асырап алу
бала мен ол шыққан отбасы арасындағы құқықтық байланыстың тоқтатылуына әкеп
соғатынына немесе әкеп соқпайтынына қатысты тиісті түрде консультация
алғанына және хабардар етілгеніне,
2) осындай тұлғалар, мекемелер мен билік орындары өз келісімін ерікті
түрде қажет етілген заңдық нысанда жазбаша түрде білдіргеніне немесе
куәландырғанына,
3) келісім сыйақы немесе қандай да бір түрдегі өтемақы үшін берілгеніне
және кері қайтып алынбағанына, және
4) қажет болғанда, бала туғаннан кейін анасының келісімі берілгеніне көзі
жеткен болса; және
d) баланың жас мөлшері мен естиярлығын ескере отырып:
1) егер мұндай келісім талап етілсе, баламен кеңесілгеніне және оны асырап
алу салдары туралы және асырап алуға оның келісімі қажеттігі туралы
хабардар етілгеніне,
2) баланың тілегі мен пікірі назарға алынғанына,
3) егер мұндай келісім талап етілсе, баланың асырап алуға келісімі жазбаша
түрде білдірілген немесе куәландырылған тиісті заңдық нысанда ерікті түрде
алынғанына, және
4) мұндай келісім сыйақы немесе қандай да бір түрдегі өтемақы үшін
берілмегеніне көз жеткізген жағдайларда Конвенцияның мәні бойынша бала
асырап алуға жол беріледі.
5-бап
Егер қабылдаушы мемлекеттің құзыретті билік орындары:
а) болжамды қабылдаушы ата-ананың бала асырап алуға құқығы бар және лайықты
екенін анықтаған;
b) болжамды қабылдаушы ата-ананың қажетті түрде консультация алуын
қамтамасыз еткен; және
с) балаға осы мемлекетке кіруге және онда тұрақты тұруға рұқсат етілетінін
немесе рұқсат етуге болатынын анықтаған жағдайларда Конвенцияның мәні
бойынша бала асырап алуға жол беріледі.
ІІІ тарау. ОРТАЛЫҚ ОРГАНДАР ЖӘНЕ УӘКІЛЕТТІ ҰЙЫМДАР
6-бап
1. Уағдаласушы мемлекет Конвенцияға сай осындай органдарға жүктелген
міндеттерді орындау үшін орталық органды тағайындайды.
2. Федералдық мемлекеттер, біреуден артық құқық жүйесі бар мемлекеттер
немесе автономиялық аумақтық бірліктері бар мемлекеттер біреуден көп
орталық органды тағайындай алады және олардың аумақтарын немесе
функцияларының жеке көлемін нақтылай алады. Мемлекет біреуден көп орталық
органды тағайындаған жерде ол осы мемлекет шегінде тиісті орталық органға
беру үшін оған кез келген хабарлама жолдануы мүмкін орталық органды
көрсетеді.
7-бап
1. Орталық органдар балаларды қорғау саласында және Конвенцияның басқа да
мақсаттарына қол жеткізу үшін бір-бірімен ынтымақтастық жасайды және өз
мемлекеттеріндегі құзыретті билік орындары арасындағы ынтымақтастықты
дамытады.
2. Олар:
а) өз мемлекеттерінің бала асырап алуға қатысы бар заңдарына қатысты
ақпаратты және статистика мен стандартты нысандар сияқты басқа да жалпы
ақпаратты ұсынуға;
b) бір-бірін Конвенцияның қолданылуы туралы хабардар етуге және
мүмкіндігіне қарай оны қолдану үшін барлық кедергілерді жоюға тікелей
барлық тиісті шараларды қабылдайды.
8-бап
Орталық органдар өздері тікелей немесе мемлекеттік билік орындары арқылы
бала асырап алуға байланысты негізсіз қаржылық немесе басқа да пайда
табуды болғызбау және Конвенция мақсаттарына қайшы келетін кез келген
практиканы болғызбау үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды.
9-бап
Орталық органдар тікелей өздері немесе мемлекеттік билік орындары немесе өз
мемлекетінде тиісті түрде уәкілеттік берілген басқа да ұйымдар арқылы, атап
айтқанда:
а) бала асырап алу актілерін жасауға қажетті, баланың жағдайы және болжамды
қабылдаушы ата-аналар туралы ақпаратты жинау, сақтау және сол сияқты оны
алмасу;
b) бала асырап алу рәсімін жеңілдету, сақтау және жеделдету;
с) өз мемлекеттерінде бала асырап алуды жүзеге асырғаннан кейін бала
асырап алу және қызметтер мәселелері бойынша консультациялар алуды дамытуға
жәрдемдесу;
d) баланы шетелдік асырап алу тәжірибесі туралы жалпы бағалау
баяндамаларымен бір-бірін қамтамасыз ету;
e) басқа да орталық немесе мемлекеттік билік орындарының бала асырап алу
аясындағы нақты жағдай туралы ақпарат беру туралы негізделген өтініштеріне
олардың мемлекеттерінің заңында қаншалықты рұқсат етілгеніне қарай жауап
беру үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды.
10-бап
Өздеріне қойылған міндеттерді білікті және тиісті түрде орындай алатын
ұйымдарға уәкілеттіктер берілуі мүмкін.
11-бап
Уәкілетті ұйым:
а) пайда алумен байланысты емес мақсаттарды, оған уәкілеттік берген
мемлекеттің құзыретті билік орындары белгілеген осындай шарттар мен осындай
шектерде орындайды;
b) баланы шетелдік асырап алу саласындағы жұмысқа арналған этикалық
стандарттарға, оқыту мен тәжірибе жинақтауға сәйкес даярланған персоналды
басқарады және жинақтайды; және
с) осы мемлекеттің құзыретті билік орындары тарапынан өз құрамына, қызметі
мен қаржы жағдайына қатысты бақылауға жатады.
12-бап
Егер екі мемлекеттің құзыретті билік орындары осыған уәкілеттік берсе ғана,
бір Уағдаласушы мемлекетте уәкілеттік берілген ұйым өз функцияларын басқа
Уағдаласушы мемлекетте орындай алады.
13-бап
Әрбір Уағдаласушы мемлекет орталық билік орындарының атауларын және бұл
қажет болған кезде, олардың функцияларының көлемін, сондай-ақ уәкілетті
билік орындарының атаулары мен мекен-жайларын Халықаралық жеке құқық
жөніндегі Гаага конференциясының Тұрақты бюросына хабарлайды.
ІV тарау. БАЛАНЫ ШЕТЕЛДІК АСЫРАП АЛУ КЕЗІНДЕГІ РӘСІМДІК ТАЛАПТАР
14-бап
сқа Уағдаласушы мемлекетте тұрақты тұратын баланы асырап алуға тілек
білдірген, Уағдаласушы мемлекетте тұрақты тұратын адамдар өздері тұрақты
тұратын мемлекеттің орталық билік орнына жүгінеді.
15-бап
1. Егер қабылдаушы мемлекеттің орталық органы өтініш берушілер бала асырап
алуға құқылы және лайықты деп кәміл сенім білдірсе, олардың жеке басы,
құқықтары мен бала асырап алуды жүзеге асырудың жарамдылығы, өмірбаяндық
деректері, медициналық карта мен отбасының тарихы, әлеуметтік ортасы, бала
асырап алу себептері, баланы шетелдік асырап алуға қабілеттілігі, сондай-ақ
өздері қамқорлық жасауға тиіс балалардың мінездемесі қамтылған баяндама
дайындайды.
2. Ол баяндаманы шыққан мемлекетінің орталық органына ұсынады.
16-бап
1. Егер шыққан мемлекетінің орталық орыны баланы асырап алуға болатынына
кәміл сенімді болса, онда ол:
а) баланың отбасын, кез келген айрықша талаптарын қоса алғанда, оның жеке
басы, баланың асырап алыну мүмкіндігі, өмірбаяндық деректері, әлеуметтік
ортасы, отбасының тарихы, медициналық картасы туралы ақпарат кіретін
баяндама дайындайды;
b) баланың тәрбиесі мен оның этникалық, діни және мәдени байланыстары мен
ортасын тиісті түрде ескереді;
с) келісімі 4-бапқа сәйкес алынуын қамтамасыз етеді; және
d) атап айтқанда, бала мен бала асырап алуды жүзеге асырушы болжамды ата-
анаға қатысты баяндамалар негізінде баланың берілуі баланың жоғары
мүдделеріне қаншалықты сай келетінін анықтайды.
2. Ол бала туралы өз баяндамасын, қажетті келісім алынғанының дәлелдерін
және егер шыққан елінде олар ашылмауға тиіс болса, анасы мен әкесінің жеке
басының құпиясын ашып көрсетпестен орын ауыстыру ниетінің себептерін
қабылдаушы мемлекеттің орталық органына тапсырады.
17-бап
Егер:
а) осы мемлекеттің орталық органы болжамды қабылдаушы ата-ананың келісімін
қамтамасыз еткен;
b) осындай мақұлдау осы мемлекеттің заңы немесе шыққан мемлекеті орталық
органының шешімімен талап етілсе, қабылдаушы мемлекеттің орталық органы
осындай шешімді мақұлдаған;
с) екі мемлекеттің орталық органдары бала асырап алуға болатынына келісім
берген; және
d) қабылдаушы мемлекет 5-бапқа сәйкес болжамды қабылдаушы ата-ананың бала
асырап алуға құқығы бар және лайықты және қабылдаушы мемлекетке баланың
келуіне және онда тұрақты тұруына рұқсат етіледі немесе рұқсат етілетін
болады деп айқындаған жағдайларда, шыққан мемлекетінде болжамды қабылдаушы
ата-анаға сеніп тапсырылуға тиістілігі туралы кез келген шешім қабылдануы
мүмкін.
18-бап
Екі мемлекеттің орталық органдары балаға шыққан мемлекетінен кету және
қабылдаушы мемлекетке келу және тұрақты тұру үшін рұқсат алуға қажетті
барлық қадамдарды жасайды.
19-бап
1. 17-баптың талаптары толық орындалса ғана, баланы қабылдаушы мемлекетке
беру жүзеге асырылуы мүмкін.
2. Екі мемлекеттің орталық органдары осындай беру қауіпсіз және тиісті
жағдайда және егер мүмкін болса, қабылдаушы немесе болжамды қабылдаушы ата-
анасының бірге жүруімен жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
3. Егер бала берілмеген болса, онда 15 және 16-баптарда айтылған
баяндамалар осы баяндамаларды дайындаған органдарға кері қайтарылуға тиіс.
20-бап
Орталық органдар бірін-бірі бала асырап алу процесі мен оны аяқтау үшін
қабылданған шешімдер туралы, сондай-ақ егер сынау мерзімі талап етілсе,
орналастыру процесінің барысы туралы хабардар етеді.
21-бап
1. Қабылдаушы мемлекетке бала берілгеннен кейін бала асырап алынған және
осы мемлекеттің орталық органы баланың болжамды ата-анада болуы оның
неғұрлым жоғары мүдделеріне сай емес екенін анықтаған жерде, осындай
орталық орган баланы қорғау үшін қажетті шаралар қабылдайды, атап айтқанда:
а) баланы қабылдап алмақшы ата-анадан қайтарып алады және балаға уақытша
қорғаншылықты ұйымдастырады;
b) шыққан мемлекетінің орталық органымен консультациялар бойынша баланы
асырап алу мақсатында оны жаңадан орналастыруды кідіртпей ұйымдастырады
немесе бұл қолайсыз болса, баламалы ұзақ мерзімді қорғаншылықты
ұйымдастырады; шыққан мемлекетінің орталық органы жаңа қабылдап алмақшы ата-
ана туралы тиісті түрде хабардар етілмейінше бала асырап алуға жол
берілмейді;
с) егер баланың мүдделері талап етсе, соңғы амал ретінде оны қайтаруды
ұйымдастырады.
2. Баланың жасы мен естиярлығына қарай онымен консультация жасалады және,
бұл қажет болса, осы бапқа сәйкес қабылданатын шараларға қатысты оның
келісімі алынады.
22-бап
1. Осы тарауға сәйкес орталық органның функцияларын мемлекеттік билік
орындары немесе уәкілетті ұйымдар ІІІ тарауға сәйкес оның мемлекетінің
заңдары бойынша рұқсат етілетін көлемде жүзеге асыруы мүмкін.
2. Кез келген Уағдаласушы мемлекет Конвенцияның депозитарийіне 15-21-баптар
бойынша орталық органның функцияларын осы мемлекетте, заңда белгіленген
көлемде және осы мемлекеттің құзыретті билік орындарының бақылауын, сондай-
ақ:
а) осы мемлекет алдында адалдық, кәсіби біліктілік, тәжірибелілік және
есептілік талаптарына сай келетін; және
b) баланы шетелдік асырап алу үшін этикалық қасиеттері, білімі немесе жұмыс
тәжірибесі бар ұйымдар немесе тұлғалар орындай алады деп мәлімдеуі мүмкін.
3. 2-тармақта көзделген мәлімдемені жасайтын Уағдаласушы мемлекет осы
ұйымдар мен тұлғалардың атаулары және мекенжайлары туралы Халықаралық жеке
құқық жөніндегі Гаага конференциясының Тұрақты бюросына хабарлайды.
4. Кез келген Уағдаласушы мемлекет Конвенцияның депозитарийіне, егер тек
орталық органдардың функциялары 1-тармаққа сәйкес орындалған жағдайда ғана
оның аумағында тұрақты тұрып жатқан баланы асырап алуға болады деп мәлімдей
алады.
5. 2-тармаққа сәйкес жасалған кез келген мәлімдемеге қарамастан, кез келген
жағдайда 15 және 16-баптарда көзделген баяндамалар 1-тармаққа сәйкес
орталық органның немесе басқа да билік орындарының немесе ұйымдардың
басшылығымен дайындалады.
V тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУДЫ ТАНУ ЖӘНЕ ОНЫҢ САЛДАРЫ
23-бап
1. Конвенцияға сәйкес бала асырап алу жүргізілетін мемлекеттің құзыретті
билік орны ресімдеген бала асырап алу басқа да Уағдаласушы мемлекеттердің
заңымен танылады. Куәландырылған куәлікте 17-баптың с тармақшасы бойынша
келісімнің қашан берілгені және оны кім бергені нақтыланады.
2. Әрбір Уағдаласушы мемлекет оған қол қою, ратификациялау, қабылдау,
мақұлдау немесе қосылу кезінде Конвенцияның депозитарийін осы мемлекетте
куәлік беруге құқылы органның немесе билік орындарының атаулары мен
функциялары туралы хабардар етеді. Сондай-ақ ол депозитарийді осы
органдардың атауындағы кез келген өзгерістер туралы хабардар етеді.
24-бап
Егер баланың неғұрлым жоғары мүдделерін назарға ала отырып, бала асырап алу
тек оның мемлекеттік саясатына анық қайшы келген жағдайда ғана Уағдаласушы
мемлекет бала асырап алуды танудан бас тартуы мүмкін.
25-бап
Кез келген Уағдаласушы мемлекет Конвенцияның депозитарийіне 39-баптың 2-
тармағы негізінде жасалған келісімге сәйкес жүзеге асырылған бала асырап
алуды тану тұрғысында өзін осы Конвенцияның ережелеріне байланысты болмайды
деп мәлімдей алады.
26-бап
1. Бала асырап алуды тануға:
а) бала мен оны қабылдаушы ата-ана арасындағы өзара құқықтық қатынастар;
b) қабылдаушы ата-ананың бала үшін жауапкершілігі;
c) егер Уағдаласушы мемлекетте орын алған бала асырап алудың осындай
салдары болса, бала мен оның анасы және әкесі арасындағы бұрынғы құқықтық
қатынастардың тоқтатылуын тану кіреді.
2. Егер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz