Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың кескіндемелік дағдыларын дамыту
Тақырыбы: Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың кескіндемелік дағдыларын
дамыту
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 Кескіндеме өнерінің
және натюрморт жанрының шығу және даму тарихы
1.1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму
тарихы,түрлері ... ... ... ... ... . ... ... ... 9 1.2 Натюрморт
жанрындағы Қазақстандық суретшілер ... ... ... ... ... ... . ... ... ..15
1.3 Майлы бояумен натюрморт
орындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 Әдістемелік бөлім.
Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың кескіндемелік дағдыларын дамыту
2.1 Шығармашылық қиял
әдісіне түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2 Натюрморт сабағында оқушылардың анализ
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... 34 2.3 Сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54 Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 56
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Кіріспе
Тақырыптың көкейкестілігі: Жан мен сезім тәрбиесінде өнердің рөлі өте
зор. Өнер адам тұлғасына, оның дамуы мен қалыптасуына зор гуманитарлық әсер
ететін күшке ие. Өнер арқылы адамның адамға, табиғатқа, қоғамға деген
эстетикалық қатынасы тәрбиеленеді, әсемдікке деген сезімі, қоршаған ортамен
бірлігін сезінуі туындайды. Өнердің адамға моральдық яғни адамгершілік
құндылықтарды беруде де роль зор. Өнер шығармалары – бұл адам өмірі мен
олардың сезімінің ең толық нақты тарихы.
Өнер мәдениеттің жаны, оның өзіндік танымының түрі. Сұлулық заңы
бойынша адамның дүниені игеру барысында әдеби мәтіндерге, мүсінге, сәулет
туындыларына, суреттерге, әуенге, биге және тағы сол сияқты негізделген
өнер түрлері қалыптасады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ел халқына
жолдауында Қазақтың ел болуы,ұлт тағдыры оның келешек мектебінің қалай
болып құрылуына тіреледі деп атап көрсетті.
Қазіргі замандағы мектептерде уақыт талабына сай оқытудың жаңа
әдістерін, ғылыми тілмен айтқанда, инновациялық технологияларды қолдану
басты назарда болып отыр.Бұл әдістер жалпыға ортақ қолданылып келеді,демек
артық айтпаған болар.Өйткені осы жаңа инновациялық технологияларды қолдану
арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен білім сапасын көтеру.
Шығармашылық арқылы үйрену. Егер жас талапкер суретші бейнелеу өнер
студиясында немесе үйірмесінде айналысуға мүмкіндігі болса, яғни қажетті
жағдайларда кәсібі даярлығы бар суретшілерден ақыл кеңес ала алса, жақсы
–бұл оның жұмыста алға басуын өте жеңілдетеді. Бірақ бұған жұрттың бәрінің
қолы жете бермейді,олардың көпшілігіне жолды бағыт бағдарсыз іздестіре
отырып, өз беттерімен еңбектенуіне тура келеді.
Жоғары кәсіби білім беру жүйесінің негізгі мақсаты-осы заманғы
мазмұнға негізделген, барынша сапалы кәсіптік білім беру арқылы біліктілігі
жоғары және бәсекелестіктің мықты тегеурініне төтеп бере алатын мамандарды
даярлау үдерісін жоғары қарқынмен жүргізу болып табылады.
Қазақстан Республикасының жоғары білім беру саласында жаңа кәсіби
білімді терең меңгерген мамандарға деген сұраныстың артуы мен оларды
даярлаудағы әдістемелік білімділігі мен қабілеттілігі, біліктілігінің
қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап
етеді және мамандардың кәсіби даярлығын білім стандарттарының мазмұнына
ылайық жетілдіру өзекті мәселе болып табылады.
Президент... Н.Назарбаев өзінің Қазақстан – 2030 атты
Жолдауындапатриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде
тәрбиелеу аса қажет... Бүгіннен бастап ұлттық мінез-құлық биік
талғампаздық, тәкаппрлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс
қасиеттерін сіңіріп қалыптастырумыз керек, - деген болаты.
Жалпы бейнелеу өнері сонау қола заманынан басталып, кәсіби деңгейлікке
жеткенше қаншама стильдер мен бағыттар пайда болды бүгінде еліміз, жеріміз,
тәуелсіз болды, яғни демократия деп өнерімізді экспресстік жағдайға апарып
соғып жатқанымыз ешкімге де құпия емес.
Бәрімізге белгілі қай өнер саласы болмасынын өнер иелерінінің
талғамын, дарындылығын және де өз өнерінің қас шебері екендігін көрермен
қауым бағалайды. Сол үшін суретшілер өз ісіне жауапкершілікпен қарау керек
деп ойлаймын. Сонда ғана еліміздің өнер - мәдениетті өрге басады. Неше
ғасыр бойы өз ырқымен жалғасын тапқан өнердің мәнісін жоғалтып алмауға
тырысу керек.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауында (Астана, 1 наурыз, 2006 жыл.) Біз қазақ халқының
санғасырлық дәстүрін, тілі мен мәдениетін сақтап, түлете береміз. Сонымен
қатар ұлтаралық және мәдениетаралық келісімді, біртұтас Қазақстан халқының
ілгері дамуын қамтамасыз етеміз - деп атап көрсеткен.
Бүгінде, бейнелеу өнерінің үлесіндегі көкейкесті мәселелердің бірі-тек
қазақ жеріне ғана емес, шет елдерге де танылып жатқан қас шеберлерімізді
айтарлықтай тани бермейміз, сонымен қатар Қазақстан суретшілері туралы
айтылған, зерттелінген материалдар жоқтың қасы. Сол өнер иелерінің
шығармаларын кеңінен зерттеп, олардың нағыз өнер тарландары екенін өнер
жолында жүрген шәкірттер мен өнер сүйер қауымның баршасына кеңінен
таныстыру жолын қарастыруымыз керек. Қазіргі уақытта білім берудің негізгі
талаптардың бірі – оқушыны әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын,
шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасайтын жаңаша, тәуелсіз ойлай
алатын шығармашыл адамға айналдыру. Соңғы жылғы іс – тәжірибеде байқалған
негізгі үрдіс – оқушы шығармашылығын дамыту – тек тұлғаның өзін - өзі
дамыту қажеттілігіне негізделген. Ендеше осы қажеттілікті оқушы санасына
жеткізу – бүгінгі тақырып.
Бір айтып кетер жәйіт, кешегі ХХ ғасырда қазақ кескіндеме өнерінің
дамып, қалыптасуына және ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуына өз үлестерін қосқан
өнер тарландары аз болған жоқ. Арнайы білім алмаса да, өнерін тамашалаған
халықтарды әлде де болсада тамсандыруда. Ал, бүгінде әрбір өнер саласында
арнайы білім алар мекемелер жеткілікті. Сол білім ордаларында болашақ маман
иелері мәнді дәріс алуға күш салу керек. Сонымен қатар суретшілер мен өнер
зерттеушілер, мұғалімдер мен шәкірттер арасында қарым - қатынасты және
түсіністікті маңызды жолға қою өнер – мәденитіміз үшін абзал болар еді.
Қазіргі қоғам жеке адамның прогрессивті ойлай алатын белсенді
әрекетті, жан-жақты болуды талап етеді. Өйткені, адамның қоғамда алатын
орны, қазіргісі, болашағы үнемі толғандыратын мәселелер қатарына жатады.
Бұл қоғамның дамуымен тікелей байланысты. Қазақстан Республикасында орта
білімді дамыту тұжырымдамасы білім беру мекемелерінің ең негізгі мақсаты:
орындаушы адамнан гөрі шығармашылық адамға деген сұраныстың көп
екендігін қазіргі өмір талабы дәлелдеп отыр. Жалпы білем беретін және
кәсіптік мектеп реформаларының негізгі бағыттарында: аса маңызды міндет-
оқушыларға көркемдік білім мен эстетикалық тәрбиені айтарлықтай жақсарту.
Әсемді сөзімен дамыту, жоғарғы эстетикалық талғам, өнер шығармаларын, тарих
пен архитектура ескерткіштерін, туған табиғаттың сұлулығы мен байлығын
түсінеп, бағалай білу қасиетін қалыптастыру қажет.
Ал қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп, өнер түрлерін жинақтап, зерделі зерттеудің маңызы
артып, жастарды сол ұлттық салт - дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің
қажеттігі өсіп отыр. Сондай қажеттіліктің бірі - бейнелеу өнері
сауаттылығы, соның ішінде натюрморт жанры, оның тәлім-тәрбиелік,
эстетикалық танымдық мүмкіндіктерін қазіргі ұрпақ тәрбиесінде тиімді
пайдалана білу болып табылады. Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай
тарихы, тереңмәдениеттанулық, философиялық мазмүны, өзіндік үлттық сан -
қилы ерекшеліктерімен қымбат, әрі қүнды. Сондықтан да оның мәдениеттанулық
негіздерін көрсету, танып білу, жоғарғы оқу орындарында ұлттық тәлім тәрбие
беру процесінде қажетті мәселелердің бірі болып табылады.
Бейнелеу өнерінің оның сәндік ерекшелігі, түрлері халықтың салт-
дәстүрімен біте қайнасып келе жатқан қазақтың рухани болмысы мен мәдени
талғампаздығын танытатын ерекше бір құбылыс. Ұлттық құндылықтар деңгейінен
жоғары көтеріп, адамзаттық құндылықтарқатарына қосу теңестіру біздің және
баршамыздың да басты тілегіміз болса керек. Бар әдемі құндылақтарды сырттан
іздемей оны өзіміздің аса мұраларымыздан іздеу оны жандандыру қалпына
келтіру, мәдениеттанулық деңгейге көтеру оны танып білу бүгінгі таңдағы ең
бір көкейтесті, өзекті проблемалардың бірі деп түсінеміз.Ендеше өз
халқымыздың өміршең өнерін, сол қайталанбас құдіретті өнер туындыларын
дүниеге әкелген өнер иелерінің өмірбаяны мен еңбек жолдарын, хас
шеберліктерінің қыры мен сырын, іс-тәжірибелерін колледж, университет
табалдырығынан бастап, жас жеткіншектерге оқып-үйрету бүгінгі таңдағы
педагогтар алдында тұрған патриоттық рухта тәрбиелеу ісінде халықтық
педагогиканың тарихи мұралары жан-жақты зерттеп, ұтымды пайдалана білудің
берері мол.
Бір сөзбен айтқанда халқымыз жүріп өткен өнер мен мәдениетке деген
көзқарас жайлы тарихи-философиялық еңбектерді оқып-үйреніп, меңгермейінше,
білімді де білікті, жоғарғы мәдениетті, дүниетанымы кең ұрпақ тәрбиелеу
мүмкін емес.
Мәселе: Бейнелеу өнері пәненде туындап жатқан бір шама мәселелер бар. Сол
мәселелердің бірі қазақша оқулықтардың аздығы. Көптеген мәліметтерді орыс
тілі және т.б. тілдерден аудару арқылы оқу, ал оны тура сөзбе-сөз
аударғанда мағынасыз болауы, мұғалімнің оқушыларға өз тілінде анық
мәліметпен қамтамасыз ете алмауы, сабақты қызықты өткізуге әдістемелік,
көрнекілік құралдардың аздығы. Осының нәтижесінде оқушыларда, оқу
нәтижелерінің төмендігі. Сонымен қоса мұғалімдер мен оқушылардың арасындағы
қарым–қатынас пен бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтың төмендігі бүгінгі
күннің орта мектептеріндегі басты мәселелірді туғызып отыр.
Деректерді талдау: Тақырыпты ашу барысында көптеген әдебиеттер талданып,
ішінен керек маңызды деген тақырыптар алынды.Кіріспе бөліміне ақпараттарды
Бейнелеу өнері және сызу журналыннан және Бейнелеу іс-әрекеті мен
конструкциялауды үйрету методикасы кітабынан алдым.Ал тарихи бөлімде
Қ.Болатбаевтің Бейнелеу өнері, Р.Мизанбаевтың Живопись,
Е.М.Әмірғазиннің Қазақ халқының қол өнері, Г.В.Ф.Гегель. 4 томдық
Эстетика. Москва, Искусство, О.Жаңбыршиев. Кескіндеменің техникасы мен
технологиясы, А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған
Д.Т.Базарбаев. Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр = Изобразительное
искусства Казахстана, Валентин Антощенко – Оленев. Алматы. Өнер,
оқулықтарын пайдаландым. Әдістемелік бөлімде Ә.Төлебиевтің Сурет сала
білесің бе?, А.С.Шипановтың Әуесқой жас суретшілермен
мүсіншілерге,А.С.Зайцевтың Түс және кескіндеме ғылымы, және Г.В.Беданың
Кескіндеме және оның бейнелеу құралдары, Тамберг Ю.Г. Развитие
творческого мышления ребенка, И.А. Бескова Как возможно творческое
мышления?, Б.М.Неменский Изобразительное искусство и художесственный
труд, оқулықтарынан теріп керек жерін толықтырып жазылды.
Зерттеу мақсаты: Бейнелеу өнеріне деген қызығушылығын оятып ұқыптылыққа,
икемділікке, батылдыққа үйретіп тәжрибелік қабілеттерін артыру.
Оқушы шығармашылығын дамытуда оқушыны жеке тұлға ретінде
қалыптастырып, ізденімпаздылыққа баулу.
Жоғары оқу орындарында бейнелеу өнері және сызу мамандығы
студенттеріне графиканы оқытуды теориялық негіздеу, әдістемесін жасау және
оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік тұрғыдан дәлелдеу.
Бейнелеу өнеріне деген қызығушылығын оятып ұқыптылыққа, икемділікке,
батылдыққа үйретіп тәжрибелік қабілеттерін артыру.
Оқушылардың идеялық-саяси, адамгершілік, дүниетанымдық, эстетикалық
тәрбиесіне әсер ету;
Өз отанының, халқының өнері мен мәдениетіне деген сүйспеншілік сезімі
мен бүкіл әлемдік өнер мен мәдениетке деген жан-жақты біліктілігін арттыру.
Зерттеу объектісі: Натюрморт салу сабағының қыр-сырын ашып, оқушылардың
өзара шығармашылық қабілеттерін дамыту, жетілдіру.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен 5-
6сыныпоқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі. Олардың
шығармашылық қиялын дамыту, шыққан мәселелерге жауап іздей алуы.
Болжам: Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің сапалы
болуы - ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін:
-егер зерттеу барысында, яғни сабақ барысында оқушылардың жұмыстарын
қадағалап, қателескен жағдайда дер кезінде түзетіп, түсіндіріп отырса,
жұмыс жақсы орындалған жағдайда оқушыны мадақтап отырса, оқушының өзіне
деген сенімі артып олау қабілеті дамып, шығармашылық қабілеттерін
жоғарлауына жағдай жасайды
- егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап, оның теориялық негізін айқындасақ;
- осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда эксперименттік
байқау жүргізіп, көркемдеп қабылдаудың оқушыда дүрыс қалыптасқандығынан
бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік сапасының артқанына көз
жетсе.
- егер оқушыларды шығармашылық қиялының туыуын дамытуға қадағалап отырса,
оның шыққан мәселеге топпен ізденіс жүргізсе, мәселені бірге талқыласа, әр
кім өз ойын еркін айтатын болса, онда оқушының, шығармашылық, еркін сөйлеу,
өз ойын еркін, қорқпай айтатын қасиеті дамиды.
Практикалық маңызы: Практикалық әдіс-тәсілдер болашақта өнер тарихы ғылымын
зерттеуді және жұмыста көрсетіліп жатқан теорияны жетілдіруге ықпал етеді.
Дипломдық жұмыстағы қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды
дайындауда, мәдениеттану проблемасы және мәдени - этикалық мәселелер
бойынша семинарлар мен лекцияларда қолдануға болады. Сондықтан да
тақырыптың өзекті де, қажет екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін
салт - дәстүрді және әдет - ғұрыптарды дүрыс пайдалану студенттердің сана -
сезімін, ой-өрісін, дүниеге деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды.
1 Кескіндеме өнерінің және натюрморт жанрының шығу және даму тарихы.
1. Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері.
Кескіндеме - өнер әлемдегі орасан зор, өзіне еліктірліп әкететін,
сиқырлы әлем. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келген. Сан ғасырлар бойына
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырды, бір стильдің орнын екінші стиль басар, бәрі бір кескіндеме жасап,
дами берді.
Кескіндеме дегеніміз — әр түрлі бояу түрлерімен жазықтык, бетінде
орындалатын көркем шығарма.
Живопись атауы орыстың живой писать деген сөзінен алынған, яғни
көріністер мен нәрселерді өмірдің өзіндегідей жанды етіп жазу деген
мағынаны білдіреді. Живопись бейнелеу өнерінің аса дамыған түрі болып
табылады. Живопись суреттері қағазға, картонға, тақтайға, кенепке, т. б.
салынады. Негізіңен қолданылатын бояу түрлері: акварель, гуашь, темпера,
майлы бояу, пастель, сангина және т. б. Живопись — бұл майлы бояулармен
жасалған және багет рамаға салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар
ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды,
мысалы, түрлі сулы бояулармен — темперамен, гуашьпен, акварельмен салынган
ЖИВОПИСЬ болады. Тіпті аздап боялған суретке (пастель) ауысатын КЕСКІНДЕМЕ
бар, жартылай гравюра КЕСКІНДЕМЕ (МОНОТИПИЯ) бар. Кескіндеме, кескіндеу
өнері (живопись) - бейнелеу өнерінің аса көркем бір түрі. Ол белгілі бір
заттың бетіне бояу арқылы салынатын көркем шығарма өнердің барлық басқа
түрлері сияқты кескіндеме идеологиялық және танымдық қызмет атқарады,
адамға эстетикалық ләззат беретін құнды да әсем шығармалар
тудырады.Кескіндеме туындысы көрерменнің сезіміне, ойына әсер ету арқылы
бейнеленген шындықтан тәлім алып, өзінше қорытынды жасауына себепкер
болады. Сондықтан да кескіндеменің қоғамдық – тәрбиелік мәні зор және ол
деректемелік мағлұмат береді. Кескіндеме – бұл нақтылы көрсетілетіндіктен
де оның көрерменге әсері күшті. Сондықтан да Н.Г.Чернышевский өнерді өнер
мектебі деп бағалаған. Көркемдік бейне тудыруда кескіндеменің пайдаланатын
құралы – сәуле, бояу, рең. Сәулені бояу реңімен нәзік астастыру арқылы өмір
құбылыстарын айқын да шынайы көріністер жасайды. Суреткер шеберлігінің
көрінер жері де осында. Заттың сыр сипатын, нәрсе мен кеңістіктің қарым-
қатынасын, сәуле мен көлеңкенің құлпырымын, қысқасы кең дүниенің барлық
жарасымымен тауып, бейнелеуде кескіндеменің тілінен нәзік те, өткір тіл
жоқ. Ол көрерменді бірден баурайды. Кескіндеменің данышпандық туындыларына
адамзаттың мәңгі мақсаттанатыны да содан. Кескіндеме туындысы бір жасалған
қалпында қалатындықтан назарға да сол қалпында бірден шалынады. Бірақ
суреттердің қылқаламына ілінген сол бір мезеттік көрініс, заманның,
дәуірдің, ортаның сан алуан сырларын шертеді, сезім құбылыстарынан, жан
тебіреністерінен дерек береді көрермен үнсіз тілдеседі. Кескіндеме
туындылары кейбір тұлғаны, дара көріністі бейнелеп қана қоймай күрделі
сюжетке, сабақты оқиғаларды да бейнелеп, олардың мәнін ашады.
Басқа өнерлердің арасында кескіндемеші суретшінің қырағы көзі шалғанның
бәрін мейлінше толық бере алған. Сан жүздеген жылдар бойы ел табиғаттан
үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің бәрін – бейнелеудің таңдай
қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары шексіз бай
бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай үндестігі,
жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнелеп отырған нәрсені
орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика, қиялдың қызықты
құбылмалығы – осының бәрі кескіндемеде өз міндеттерін шешу үшін берілген.
Рыцарь сауыттарының жылтылын, жібек маталардың асқан әдемілігін нәзіктігін
және ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп беру тіс қаққан
кескіндемешіге қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған емендердің қуатын,
көктемдегі қайындардың жан жадыратып жасыл жапырықтарын, қаһарлыда асқақ
аспанда, мөлдір-сұр тұманды және айлы түндердің тылсым, жұмбақ әлемін,
бауырқанған көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы кескіндеме өнері
көрсетіп бере алады.
Ал ең ғажабы бұл емес. Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл да
нәзік қимылмен кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады. Суретші оның жүзіндегі
көзге малына қоймайтын ой нышандары мен құмтарлықтарын таңғажайып
қырағылықпен кенеп бетіне түсірген және бір мезгілде сендерге оның жан
дүниесін ашып берген...
Кескіндеменің ұлы мәні мынада: ол сансыз жүректерді бір мәнде ойда, бір
күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер етеді, оның
тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның алдында уақыттың
өзі шегінеді.
Кескіндеме – бұл майлы бояулармен жасалған және багет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен –
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке пастелъ ауысатын кескіндеме бар, жартылай гравюра –
кескіндеме (монотипия) бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станокта (мольберт) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұнда кескіндеме арнайы техникада әк сүтіне
араластырылған бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады (фреска). Мүлдем
бояусыз – ақ істелетін өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка).
Сондай-ақ жарықтанатын кескіндеме – шыныдан жасалған картинадан өтіп
түрлі-түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шеберлері әр заманда әр түрлі әдіс қолданған. Ол көбіне- көп
қандай тәсіл, қандай бояудың пайдалануына тікелей байланысты. Мәселен,
қайта өрлеу дәуірінің шеберлері салған суретте қай бояудың қалай жағылғаны,
қылқаламның кенеп бетіне қалай тигені байқалмайды. Ол үшін олар негізгі
бояу кепкеннен кейін үстін жұқалап, үстеме түссіз бояу жағатын болған.
Мұндай әдісті лессировка дейді.
Кейін суретшілер қылқаламның ізін жасырмауды әдетке айналдырды. Біреу
кенепке бояуды қылқаламның ұшын тиер-тигізбес қып жұқалап жағады.
Екіншілері бояуды баттитып–баттитып батыл жағады да, өзіне керек реңді
бірте-бірте сатылап емес, бірден табады. Мұндай әдіс бейнелеп отырған
нәрсенің түрі мен көлемін дәл жеткізуге көп септік жасайды.
М. Врубелъдің Раушан гүл натюморты акварелі мүлдем басқаша. Жалғыз
тал әсем гүл мөлдір стаканға малынып тұр, оның айналасында ештеңенің суреті
салынбаған – суретші тек осы раушан гүлін ғана қызықтайды, қалғанның бәрі
оған маңызды емес. Бейне бір нәзік фарфордан құйылғандай болып көрінетін
осынау бір жалғыз ілікті раушан гүлі суретшінің сұлулық жайындағы арманын
кейіптейді. Осылайша натюрморттарда автордың өмірді қабылдауын білдіретін
өлі табиғаттың мүлдем алуан түрлі образдардан берілуі мүмкін.
Пейзаж (‘Pausade’ деген француз сөзінен шыққан) – ландшафта табиғатты
бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс
елдерінде (VІІ-Хғ) Европадағыдан ертерек қалыптасқан. Европалық кескіндеме
ол ХVІІ ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, содан кейін Голландияда
ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі ХІХ ғасырдың соңына
тұспа-тұс келеді. (Левитан, К. Коравин, Н. Рерих және басқада көптеген
суретшілер).
Пейзаж – қайсы бір жерлерде жай айнытпай бейнелей салу емес. Онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді.
Бұлт торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар жүздеген,
мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ, осы бір
өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнелейді. ХVІІ ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз
үнемі дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді. Олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз – сауда мен жұмыс орны,
тіршілік әрекетін іздестіретін кеңістік.
Теңіз көріністерін салуды сүйетін суретшілерді латынның marinus -
теңіз деген сөзінен шығарып маринистер деп атайды. Орыс маринистерінің ең
көрнектісі И.К.Айвазовский болды. Бұл өмір бақи бірде бұлқан-талқан тулап,
бірде моп-момақан тыныш жататын теңіз жазирасын бейнелеп өтті.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып шебердің талғамын, көзқарастарынан, көңіл
күйін береді.
Оның үстіне, мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа
әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобилъ жолдары, жоғары вольтты электр желілерінің сорайған
діңгектерімен сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттың будақтаған ізі –
осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретші аңғармай
тұра алмайды. Пейзаж және натюрморт әлбетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы рол атқарады.
Портрет. Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды. 3 мың жылдан астам
уақыт бұрын жасалған скулъптуралық Египет портреттері 2 мың бұрынғы
мозайкалар Рим және темпиралық фасан портреттері белгілі. Адамдар әрдайым
өз бейнесін көргісі келеді, ал ежелгі египеттіктер қайтыс болған адамның
жаны портретке көшеді деп есептеді.
Үлкен шебердің шабытты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да
рухтанғандай болады, портретке түсірілген бет- әлпетте ой-қайғы, күйініш,
қуаныш, күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы – оның түп нұсқауымен ұқсастығы.
Бірақ бұл математиктер айтатындай, қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт. Адамның
сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой- арманын, қуаныш-
күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз. Тек осылардың
бәрі ғана бейнені портрет етеді. Осылай ғана бейнеленген адамдар тіпті
бізге мүлдем бейтаныс болғанның өзінде бізді көз салуға ойға шомуға және
тебіренуге мәжбүр етеді.
Кез келген суретші, біреудің бейнесін жасағанда тек оның бет әлпетін
ғана емес, ішкі жан дүниесін де жеткізуге ұмтылады. Совет суретшісі Н.М.
Нестеров, И.Павлов портретінде жасының егделігіне қарамастан күш пен
жігерге толы, өмірге құштар ғалымның қайсар шабытын бейнелеуге тырысқан.
Мүсін мен сурет өнерінде адам дидарын бейнелеу ешқашан назардан қалып
көрген жоқ. Алайда портрет жанрының ерекше етек жайған тұстары болған. Ескі
Рим мен Қайта өрлеу дәуірі – голланд Рембрандт Харменс Ван Рейн мен Франс
Галъс, фламанд Антонис Ван Дейк пен испан Диего де Силъва Веласкес сынды
ұлы шеберлер өмір сүрген. (ХVІІ ғасыр)
Портреттер өзінің сипаты жағынын алуан түрлі болады. Бір портреттер
адамды дәріптеу, оны барынша әсемдікпен сәндікке көрсету үшін жазылады. Бұл
ХVІІІ ғасырда орыс өнерінде мейлінше кең тараған парадтық портреттер.
Ф.Рокотов, Д.Левицкий, В.Боровиковский атақты ақсүйектердің нәзікте әсем,
тамаша портреттерін жасады. Екінші портреттер адамды әдеттегі, күнделікті
кейіпте көрсетеді. Бұл интимдік, психологиялық портеттер деп аталады.
Портреттік жанрдың ерекше түрі топтық портрет болып табылады. (Рембрандтың
Синдиктер, Түнгі күзет, И.Репиннің Құдіретті топ композиторлары
полотно картиналары).
ХІХ ғасырдың орыс суретшілері тегі арқылы емес, ел алдындағы еңбегі,
таланты арқылы даңқы шыққан адамдардың портреттерін туғызды. Оларда
адамдардың сырт ажары емес, күрделі ішкі жан дүниесіне, рухани әлпетіне
көбірек назар аударылған. И.Репин, В.Серовтар не тамаша портрерттерін
қалдырды. Оларда өз замандастарының өшпес бейнесі жасалған.
Портрет бейне бір портрет – картина сияқты болып, өз композициясына
портрерттеліп отырған адамнан басқа, пейзажды, алуан түрлі аксесуарларды
және тіпті, мысалы, К.Брюловтың Салт алты қызды немесе А.Герасимовтың
Ленин мінбеде сияқты әйгілі және басқада сан түрлі картинадағыдай алыс
пыландағы басқа адамдардың бейнесін енгізуі мүмкін. Мұндай жұмыстар портрет
пен тақырыптық картина арасындағы өтпелі жағдайға ие болады.
Бірақ станоктық тақырыптық картина яғни (архитектурамен байланысты емес
картина) тек Ренесанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс алды. Тақырыптық
картина даму үстіндегі әрекетті көрсетеді: оған көз тастай отырып,
бейнелеген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын көрермен
ойша сараптай алады немесе И. Крамской айтқандай – бір холысты түсіндіру
үшін екіншісінің қажеті жоқ.
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әр алуан: ол тым үлкен және өте
кішентай болуы, сан қилы техникалық құралдарымен жасалуы, аса әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі бейнелеуі
мүмкін.
Натюрморт та, пейзаж да портреттер де тақырыптық композицияның құрамдас
бөлігі болуы мүмкін.
Мазмұнының бағыты жағынан тақырыптық картиналарды өткен заман
оқиғаларын баяндайтын тарихи картиналар, шайқастар мен әскери жорықтарды
бейнелейтін баталдық (соғыс сюжетті) картиналар және суретшілер өтіп бара
жатқан өмірдің күнделікті көріністерін кейіптейтін тұрмыстық картиналар деп
қабылдаған.
Орыс өнерінде тақырыптық картина ХІХ ғасырдың екінші жартысында
мейлінше гүлденді. Бұл гүлдену орыс қоғамындағы революциялық өрлеудің
тікелей нәтижесі болды. Көркем сурет академиясын бітірушілердің И. Крамской
бастаған 14 алдыңғы қатарлы суретшілері. Академиядағы керітартпа тәртіпке
қарсы бүлік шығарып, диплом жұмысынан, сонымен бірге көптеген
жеңілдіктерден бас тартты. Олар Көшпелі көркем сурет көрмелерінің
серіктестігін ұйымдастырды және отандық өнер тарихына көшпелілер деген
атпен енді. Олардың өнері қоғамдық әуенділікке толы және айқын көрінген
публистикалық бағытқа ие болды. Олар салтанатты портреттердің және інжіл
мен мифологиялық көріністерді бейнелеудің орнына өздерімен замандас
халықтың өмірін бейнелеуге ден қойды.
И.Крамской, В.Перов, Н.Ге, Н.Ярошенко, И.Репин, В.Суриков сияқты
суретшілердің картиналары Третъяков галереясының негізгі өзегін құрайды.
Контраст түстердің қарама-қарсылығы көркемдік әсерліліктің басты
құралдарының бірі болып есептеледі. Тақырыптық картинада контраст қандай да
бір тәсілдерді салыстырудан және түстік дақтардың орналасуына ғана емес,
сонымен бірге технологиялық және жеке-дара мінездемелерді салыстырудан да
көрінеді. И.Репиннің Запорождықтары немесе В.Суриковтың Бояр әйел
Морозова сияқты атақты картиналарын еске түсіріп көріңдерші. Фигуралар,
адамдардың тұру жағдайы, қимыл қозғалыстары бет- әлпеттері, осы бет-
әлпеттердегі есшаралар, қала берді, кімдер қаншалықты әр алуан десеңдерші!
Сендер кейіпкерлердің сипаттамасынан ұқсас екі деталъ таба алмайсыңдар бәрі
әр түрлі, бәрі контрастқа құрылған!
Италъяндық қайта өрлеу дәуірінің ұлы шебері Леонардо да Винчи осыған
үйреткен болатын: “Тарихи сюжеттерді салыстырғанда бірін екіншісімен
күшейтіп отыру үшін көршілес тура қарама-қарсылықтарды, олар неғұрлым жақын
болған сайын соғұрлым көбірек араластырып отырған, яғни сиықсызды көршілес
әсемдікпен, үлкенді кішімен, кәріні жаспен, күштіні әлсізбен араластырып
отырған жөн, және де мұны қаншалықты мүмкін болғанша сан құбылтып отырған
жөн”.
В.Суриковтың жоғарыда аталған картинасында мұндай контрасттар толық
дәрежеде пайдаланылған. Тобырға көз салып көріңдер - мынау басын иіп
ұнжырғасын түскен жас бояр қыз, бірақ оның ту сыртынан тағдырға мойын
сұнбаған монах қыздың қатал жүзі көз тігеді, үрейлі әйел жүздерімен қатар,
аңғал күлкі езуіне үйірілген бала көрінеді.
Бұл контрастқа королистік контраста өзектес жатыр. Тобыр тым ала-құла
көрінеді, онымен ақ қар және бояр әйел Морозованың қара киімі контрастқа
түседі. Ал мұның өзі дарманы сезінуді күшейте түседі. Осы картинада
контрастық салыстыру шексіз, бірақ, осыншалықты санқилы бола тұрып, бұл
картина – біртұтас терең көркем образ. Қазіргі совет суретшілері бұрынғы
шеберлердің дәстүрін жалғастырып келеді, тақырыптық кескіндеме олардың
творчествасында жетекші орын алады. Ал бүгінгі таңда егемендік алып
отырғанымызда суретшілеріміз еркін тақырыпта ұлттық дәстүрде шығармашылық
жұмыстарын өркениетті елдерімен теңестіріп келеді.Өнердің дербес жанр
ретінде ХVII ғасырда Голландияда жәнеФлоренцияда(қазір бұл Белгияның бір
бөлігі) туып, кеңінен дамыды. Натюрморт бізге онда бейнеленген заттарды
пайдаланған адамдардың өмірін де,суретшінің оларға деген көзқарастарын да
береді.Майлы бояулармен тығыз,қою салышған голланд натюрморттарында көбіне
сан түрлі тағамдар:нан, жемістер, әдемі кесілген майлы ветчина (шошқаның
тұздап,сүрленген майлы еті),жабайы аң құстар,хрусталь бокалдардағы немесе
күңгірт сәуле шашатын күміс кубоктардағы шарап бейнеленген.
1.2 Натюрморт жанрындағы Қазақстандық суретшілер.
Ұлттық көркем мәдениеттінің бір бөлігі бейнелеу өнері болып табылады.
Қазақстан бейнелеу өнері осы өлкедегі бейнелеу шеберлерінің творчествалық
шығармаларынан құралады. Қазақ суретшілері график, кескіндеме шебері,
сәндік қолданбалы шеберлікпен айналысатын суретшілер, мүсінші, көлемді өнер
туындыларын жасайтын суретшілер болып бөлінеді. Қазақ бейнелеу өнері
тарихи, тұрмыстық, әскери, анималистік жанрларға бөлінеді. Сонымен қатар
графика, кескіндеме шығармаларының кейбірі натюрморт, пейзаж жанрларын да
қамтиды. Қазақстан бейнелеу өнері шығармаларының тақырыптары сан алуан.
Олар Ұлттық киімдер, Ұлттық ойындар, Ежелгі қазақ елінің салт
дәстүрі, Айтыс өнері, Үй жиһаздары, Азамат соғысы, Қазақ
дастарханы, Қазан төңкерілісі, Ұлы Отан соғысы. Ана образы, Тарихи
тұлғалар бейнелері, Қазіргі еңбек, өнер, әдебиет, музыка, ғылым, қоғам
қайраткерлерінің образы деген ауқымды мазмұнды қамтиды. Қазақстан бейнелеу
өнері шеберлерінің шығармалары Республикалық және халықаралық көрмелерге
қатысқан. Көптеген шығармалар Әбілхан Қастеев атындағы Мемлекеттік
көркемсурет мұражайында, Қазақстан суретшілер одағының, Қазақстан мәдениет
министірлігінің қорларында, суретшілердің жеке қорларында сақтаулы.
"Қазақстан республикасына еңбек сіңірген өнер қайраткері" құрметті
атағына ие болған суретшілер: Ә.Қастеев (1942), Н.В.Цивчинский
(1956),А.Ненешов (1954), Х.Наурызбаев (1960), Ә.Ысмаилов (1960),
А.Ғалымбаева (1961), П.Зальцман (1962), Н.Гаев, М.Кенбаев, С.Мәмбеев,
Н.Нурмухаммедов (1963), В.Онтошенко-Оленов, Е.Сидоркин, К.Шаяхметов,
Г.Исмаилова (1965), Е.Говорова, К.Қожықов, М.Лизогуб (1966), В.Крылов
(1970), К.Баранов, А.Бортников (1971), С.Қожықов (1972), Ә.Хайдаров (1974),
С.Романов, А.Степанов, Б.Толеков (1976),Т.Досмағанбетов (1980), А.Дячкин,
Е.Мергенов, Ш.Ниязбеков, У.Рахманов, Ж.Шарденов, А.Школьный, Ү.Әжиев,
А.Дроздов (1985), С.Айтбаев, А.Гурьев, Қ.Закіров, И.Исабаев, Б.Табиев
(1988), М.Қалымов, К.Пак, Т.Тоғысбаев (1989).
Көптеген жас суретшілерге Қазақстан жастар сыйлықтары берілді. 1964
жылы П.Усачевке "Мұхтардың жастық шағы" және "Студент қыз" мүсіиі үшін 1965
жылы С.Айтбаевқа "Менің Отаным" атты бір топ бейнелеу жүмыстары үшін, 1972
жылы М.Қисамединовке графиканың жұмыстар сериясы мен кітаптарға жасаған
иллюстрациясы үшін, 1978 жылы Ж.Дәненовке мультификациялық фильмдері үшін,
1980 жылы Б.Әбішевке Т.Бокин ескерткіші үшіи, К.Молдағалиевке Ұлы Отан
соғысында қаза тапқан қарағандылық жауынгерлерге арналған мемориалдық
комплекс үшін берілді.
Қазақстан суретшілерінің ішінде көптеген өнер шеберлеріне, Қазақстан
Мемлекеттік сыйлықтары берілді. Суретші Ә.Қастеевке "Қазақстан жерінде"
атты акварельдер сериясы үшін 1966 жылы, Қ.Телжановқа "Еңбек адамдары"
суреттер сериясы үшін 1967 жылы, Х.Наурызбаевқа Ш.Уәлиханов ескерткіші үшін
1970 жылы, Е.Сидоркинге "Ақсақалдар" графика сериясы үшін 1970 жылы,
А.Ғалымбаеваға "Біз дәуірімізді мақтан етеміз", "Қуанышты күн", "Студент
қыздар", "Қостанай пирамидалары" атты суреттер тобы үшін 1972 жылы,
Т.Досмағанбетовке Ә.Жангелдин ескерткіші үшін 1976 жылы, Н. Нурмухаммедовке
"Еңбек даңқының адамдары" кескіндеме шығармалар сериясы мен өнертанудағы
еңбектер циклдары үшін 1978 жылы, Ү.Әжиевке . "Тың игерушілер", 'Тың
түлектері" акварельдер сериясы үшін.
Б.Зауырбекова, Қ.Тыныбеков, Е.Николаева,И.Яремаларға"Қазақстан"
гоболені үшін 1980 жылы, Е.Сергебаевқа М.Әуезов мүсіні үшін 1982 жылы
мемелекеттік сыйлықтың иегері атанды. Мүнымен қатар суретші С.Молдашев
"Қазақстан" сериялық суреттері үшін бүкілодақтық сыйлыққа 1981 жылы ие
болды.
1982 жылы бір топ қолданбалы өнер туындылары үшін Д.Шоқпаровқа, "Туған
өлкенің бейбіт тынысы" атты суреттер тобы үшін Ә. Жақсыбековке,
монументалдық туындылары үшін М.Ізбасқановқа 1984 жылы "Асыққан жастық
шақ", "Жастық-1", "Жастық-2", "Жастық-3" және Маңғыстаудың күнделікті
тіршілігі секілді жастарға арналған суреттері үшін, 1986 жылы фольклорды
көркемдеген иллюстрациялар үшін М.Әлинге Қазақстан жастарының сыйлығы
берілді.
Қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің ішінде (1933) СССР суретшілер одағына
мүшелікке алғаш Ә.Исмайлов суретшілер одағына қабылданды. Ә.Қастеев пен
Қ.Қожықовтар 1940 жылы СССР суретшілер одағына мүшелікке өтті.Бұлардан соң
суретші Н.Таңсықбаев 1949 жылы одаққа мүше болды. 1950-1960 жылдары
суретшілер А.Ғалымбаева (1951), Х.Наурызбаев (1952), К.Телжанов (1953),
Н.Нурмұхамедов (1954), М.Кенбаев(1955), С.Мәмбеев(1956),В.Антошенко,
Оленов,Е.Вандаровская,С.Ғабитова,К. Шаяхметов (1958), Е.Сидоркин (1958),
Ү.Әжиев, А.Жұбанов, Ә.Жүсіпов, Б.Төлеков (1959),Сарықұлова (1960), СССР
суретшілер одағына мүшелікке қабылданды.1960-1970 жылдарда Ш.Кенжебаев
(1961), Ж.Шардеиов (1961), А.Школьный (1961), В.Говтин (1963), С.Айтбаев
(1965), Ғ.Иляев (1965), Ә.Қайдаров (1965), А.Гурьев, Т.Досмағанбетов,
И.Исабаев, Ф.Потехин (1966), О.Нұржұмаев, А.Пак, В.Рахманов, Ә.Сыдыханов,
Т.Тоғысбаев (1967), П.Зальцман, М.Қисамединов, Б.Пак, Э.Рассохина,
Н.Тайманова (1968), Р.Ахметов, Т.Әбуов, Е.Бейсембинова (1969), П.Ибрагимов,
М.Нұрлыбаев, Б.Табиев, Г.Ысмаилова одаққа мүше деген лауазым алды.1970-1980
жылдар аралығында С.Бөлтірікова, Ю.Евсеев, Р.Көпбосынова, Р.Мейірбеков
(1971), Б.Зауырбекова,С.Күмарова,Е.Мергенов ,Б.Табылдиев,К.Тыныбеков,
Б.Өтепов (1974), С.Қалмаханов, К.Дүйсенбаев,А.Смагулов,Д.Шоқпаров (1975),
М.Бәйтенов, К.Есіркеев, К.Закиров (1976), А.Ақанаев, М.Аманжолов,
М.Әйнеков, А.Бейсенбинов, Г.Жалмұханов, М.Жүнісов, Ж.Қанапиянов,
Е.Құрманбаев, А.Көшбаев, А.Нақысбеков, А.Өтегенов (1978), Х.Абаев,
Б.Әбішев,Д.Әлиев,М.Әлімбаев,М.Қалқа баев,К.Ли, К.Моллашев, А.Тұрсынов,
Л.Оразбекова, С.Өтемісов (1979), А.Дужнов, Р.Омарханова, В.Совченков 1980-
1985 жылдар аралығында:Г.Ахметов,К.Бекенов,А.Би жанов,
А.Губашев,К.Жұбаниязова,Е.Жұманов,Е .Зальцман, А.Игенбаев, ҚҚалқабаев,
Б.Талқамбаев,Е.Төлепбаев,Б.Түлкеев, Ю.Харин(1981),К.Аманов,Д.Әлдеков,Т. Исхако
в,Ғ.Қыстаубаев,У.Көшкінбаев,Т.Машра пов,Т.Ордабеков, Н.Рүстемов,
Е.Хасанов,В.Хмелев(1984),Т.Асылбеко в,М.Әлин, Б.Досжанов, А.Дүзелханов,
Д.Қайрамбаев, Ф.Молдабаев (1985), М.Бекетов, О.Қиқымов, Д.Қоспанов,
Т.Мырзагелдин, М.Нарымбетов, Р.Сәдіғұлов (1986), К.Көкімов (1987) одаққа
мүшелікке өткізілді.Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихында суретшілер
творчестволарына байланысты мынандай кезеңдерді көруге болады.
Қазақстан бейнелеу өнерін сөз еткенде алғашқы әңгіме суретші Әбілхан
Қастеевтің шығармашылығынан бастау алады. Қазақстанның халық суретшісі
Ә.Қастеевтің творчествосы Республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің
саналы өмірін отанының көркем образын жасауға арнаған. Ә.Қастеев тақырыптың
картина, портрет, пейзаж және кітап иллюстрациясы тақырыптарында жемісті
еңбек етті. Ә.Қастеевтің творчествосы мен өмірінің өзіндік ерекшеліктері
бар. Ол 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда шаруа семьясында
дүниеге келді, Ә.Қастеев әкесінен жастай қалып, іні-қарындастарын осіруге
анасына көмектесті. Қастеевтің суретші болуына және сәндік қолөнеріне
қызығуына өзінің туған анасының ықпалы зор болды, ойткені анасы шебер адам
болған. Қастеевтің таланты Қазан революциясыпан кейін бағаланып, ол Алматы
қаласына суретші Н.Г.Хлудовтың шеберханасына оқуға жіберілді. Суретшінің
алғашқы творчествосы 1930 жылдардың алғашқы кезеңінде көріне бастады.
"Топтық портрет", "Көгілдір киім киген қыз", "Тігінші", "Тоқымашы",
"Қарындас портреті", "Автопортрет" шығармалары осы кезенде жазылды. Бұл
шығармалар суретшінің әртүрлі жүмыс кезеңінде, жүмыс аралығында салған
жақындары мен таныстарының бейнелері болады. Суретші бүл картиналарда
кейіпкерлердің бас бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам фонындағы
киіз үй, жан-жануар, қазан ошақ және тағы басқа қоршаған табиғатты қосып
көрсетті. Халық суретшісі Ә.Қастеевтің "Түрксиб" шығармасы көпшілікке
танымал шығарма, картинада сол кезеңдегі ерекше бір қүрылыс. Түркістан -
Сібір темір жолының қүрылысын көрсетуге арналады. Картинада қазақтың сары
даласы, темір жолмен келе жатқан паравоз және оны күтіп түрған адамдар
көрінісі бешіеленген. Ә.Қастеев тақырыптық суреттер мен қатар табиғат
көрінісін бейнелейтін пейзаждар салған. "Тау пейзажы", "Медеу" келбеті,
картшіалары осыларға қосылады.
Ә.Қастеевтің творчествосының бір бөлігі халық өмірін бейнелеішн
живопись шығармалары. Олардың қатарына мына картиналар жатады: "Бие сауу",
"Қүдықтың басындағы бай мен жарлы", "Қалыңмалға сатылған қыз", "Шөп шабу",
"Колхоздың сүт фермасы", "Колхоз тойы", "Колхоз қырманы". Суретші Ә.Қастеев
халық батыры Амангелді Иманов тақырыбына өз творчествосы ерекше орын
берген. Бүл шығармалар қатарына А.Имановтың портретінің "Амангелдінің
шабуылы" атты композиция жатады.
Қазақ бейнелеу өнері шығармаларының ауқымды бөлігін натюрморт жанры
алады. Бұл жанрда өнер шеберлері А.Черкасский, А.Ғалымбаева, Г.Исмайлова,
Т.Абуов, АЖунусов, В.Ткаченко, О.Кужеленқо, Н.Стадничук, С.Романов,
Н.Нұрмұхаммедов, Т.Тоғысбаев, Л.Леонтьевтеркөптеген творчестволық
шығармалар жазды. Суретшілер А.Ғалымбаеваның "Дастархан", Г.Исмаилованың
"Қымыз", "Көне қазақ керамикасы", Т.Абуовтың "Домбыра және басқа заттар",
Ә.Жунусовтың "Шыны аяқтары бар натюрморт", "Құмыралы натюрморт" картиналары
қазақ халқының дастарханын көрсетіп қонақжайлық дәстүрінен хабар береді.
Суретшілер А. Черкасскийдің "Терезе алдындағы натюрморт", А.Ғалымбаеваның
"Кактус гүлдері", В.Ткаченконың Гүлдер", О.Кужеленконың "Апелсині бар
натюрморт", Т.Тоғысбаевтың "Ақын Кененнің мұрасы", "Дала кеңістігіндегі
натюрморт", "Құмыралы натюрморт" туындылары тұрмыстағы қолданылатын
бұйымдардың әсем формаларын, мәні мен мазмұнын көрсетуге арналады.
3. Майлы бояумен натюрморт орындау.
Майлы бояулар кескіндемеде тек XVI ғасырда ғана пайдалана бастады.
Оларды көптеген қалың етіп те, сондай-ақ астынғы түс айқын байқалып
тұратындай, жеңіл, мөлдір етіп лессировкалап та жағуға болады. Кепкен кезде
бұл бояулар өзінің түстік өң реңін өзгертпейді.Аяқталып біткен және
кептірілген майлы бояумен салынған натюрмортқа бояулардың ашықтығын арттыру
үшін арнайы лак жағады, мұндай лак кепкен кезде шыны сияқты мөлдір пленка
түзеді. Осы мақсат үшін мастика, даммара және акрил, пісте лактары
шығарылады.
Суретшілер пайдаланатын барлық бояулар – пигмент қоспасы, немесе бояғыш
зат және байланыстырғыш заттар әдетте зығыр, кейде жаңғақ немесе көкнар
майы болып табылады. Басқа майлар пайдаланылмайтын себебі басқа майлар
буланып ұшып кетеді, немесе ұзақ уақыт кеппей қояды. Майлы бояумен
натюрморт салу үшін көбіне №2, №12 түрлі нөмірлердегі жалпақ, қылшықты қыл
қаламдар алынады. Маймен жұмыс істеген кезде бір қылқаламды ғана амалдай
тұруға болмайды, өйткені жұмыстың бұл техникасында қылқаламды
акварельдегідей жұмсайды. Сондықтан суретшілер бір мезгілде бірнеше
қылқаламдарды – қызыл, жасыл және басқа өрнектер үшін жеке-жеке
пайдаланады. Ұсақ детальдарды салу үшін қолда жіңішке әрі жұмсақ
қылқаламның болғаны дұрыс, бәріне де жұмсақ қылшықты (күзен қылышты)
қылқаламдарды пайдаланған жақсы болады.
Қылшықты қылқаламдар серпінді және тығыс топтастырылған болуы олардың
жекеленген қылшықтары сорайып шығып тұрмауы тиіс.
Нағыз шебер өзінің барлық аспаптарын, әсіресе қылқаламдарды үлгілі
тазалықта ұстайды, әйтпесе олар тез уақытта жарамсыз болып қалуы мүмкін.
Жұмысты бітіргеннен кейін суретші қылқаламды қағазбен, одан кейін жұмсақ
шүберекпен мұқият сүртеді, мұнан соң оларды керосинге салып қояды.
Керосиннен алынған қылқаламдарды жұмыс алдында тағы да қағазбен және
шүберекпен құрғатып сүртеді.
Суретші өз жұмысын пайдаланатын палитра жоғары сапалы понерден немесе
тақтадан жасалады, соңғысы жақсы.
Саусаққа арналған тесіктің маңайы қалың, ал жеңіл болу үшін жоғарғы
және сол жақтағы шетіне қарай өте жұқа болады. Политра бояулардан майды
сорып алмау үшін, оған алдын-ала оливті жақсылап сіңіріп, кептіреді. Жұмыс
аяқталысымен әр ретте палитраны мастихинмен тап-таза етіп тазартып, газет
қағазымен және шүберекпен сүртеді. Палитраны жууға болмайды.
Майлы бояулармен жұмыс істеу үшін сондай-ақ мастихин мен масленка
керек. Мастихин кенептен де, палитрадан да қажетсіз бояуларды алып
тастайтын ерекше формалы серпімді пышақ. Кейде оны суретшілер қылқалам
орнына пайдаланып, ерекше үлкен жағымдылар жасайды. Масленка – бұралатын
қақпағы және палитраға бекітуге арналған ерекше қысқышы бар шағын металл
құты.
Студияда, сабақта немесе бейнелеу үйірмелерінде жұмыс молъберттерде
жүргізіледі. Жарық жағдайында, табиғат аясында (немесе суретшілер айтпақшы,
фанерде) жұмыс істеу үшін этюдник деп аталатын ерекше жәшік пайдаланылады.
Бұл шын мәнін жұмыс істеуге қажетті барлық қажетті заттар: палитра,
бояулар, қылқаламдар, мастихин, қарындаш немесе көмір, еріткіш шүберектер,
кенеп немесе картон сиып кететін кішкене жорық шеберханасы.
Майлы бояумен натюрморт салуға көптеген материал негіз бола алады.
Суретшілер картонға немесе тығыз чертеж қағазға этюдтерді жиі салады. Майлы
кескіндемеге арналған материалдың ішінде меніңше көп танылып таралған кенеп
(холст), ол зығырдан, кендірден жасалады (ең жақсысы – зығырдан жасалған
кенеп). Ол ағаш рамаға (кергішке) керіледі. Оны үлкен қалпағы бар обой
шегелерімен қағу ұсынылады. Кенепті керген кезде оның жіптері кергіштің
жақтарын қиғаш болмай, параллель жүруін, оның өзінде кесе көлденең жіптер
(арқау) тік, ал ұзынына бойлай созылған жіптер (негіз) көлбеу орналасуын
қадағалау керек. Кенепті алдымен қысқа жақтардан, сосын ұзын жақтардан,
ортадан бұрыш жақтарға жылжи отырып, керіп, бекіткен жөн.
Майлы кескіндеме арналған кергіш өте мықты болуға және жақсы
кептірілген ағаштан жасалуға тиіс. Үлкен кергіштер айқастырылған табан
ағаштармен безендіріледі.
Кергіштің ағаштары таза сүргіленген бояуға, ал олардың сыртқы түрі,
оған кенеп тиіп турмауы үшін, ішке қарай біршама қиғаш тұруға тиіс.
Майлы бояумен кескіндеме салуға кенепті, картонды, немесе қағазды бір
жолы дайындау үшін оларды грунттау керек. Грунттелген материалдар бояу
қабатын мықты ұстайды әрі одан майды сорып алмайды деуге болады, мұның
өзі оны берік әрі ұзақ мерзімді етеді.
Майлы бояумен жұмыс істеудің негізгі ерекшелігі жартылай дымқыл,
жартылай кепкен бояу бетімен жұмысты онан әрі жалғастыра беруге болмайды,
не кенеп бетіне жазылған жаңа түскен күйінде дымқыл тұрған кезде салуға
болады, яки картинаны бірнеше күнге қалдырып, оның кептіріп алып, қайтадан
бояу қабатының үстімен салуды жалғастыруға болады.
Әр суретшінің өз жұмыс технологиясы және тәсілдері болады. Екі көрнекті
совет суретшілері жанршы Б.Иогансон мен – Я.Ромастың картиналар салу
техникасымен танысайық.
Б.Иогансон натюрморт картинасын жасау үстіндегі өз техникасын былай
сипаттайды. Кенепке суретті көмірмен, оның үстіне нобай емес, контурлық
сурет емес, жарық пен көлеңкені түсіре отырып, жасайды. Сурет біткен кезде,
кескіндеме үшін қажетті контурларды бәрі тушпен жүргізіліп шығады. Ал көмір
жұмсақ шүберекпен сүртіліп тасталады. Содан соң кенеп кескіндемелік маймен
майланады да контурлық сурет бойымен тушпен жалпақ қылқалам арқылы боямай-
ақ бояусыз бояулармен бастапқы да жалпылама тез салып шығады.
Оның мақсаты – картинадағы басты жарық пен көлеңкелерді және түстік
қатынастарды белгілеу.
Кейде бастапқы боямалау бір бояумен мысалы, охрамен жасалады. Осылайша
бүкіл форма сомдалып шыққан кезде қатты көлеңкеленген жерлер екінші мәрте:
енді көп бояулармен, бірақ тағы да ақ бояуларсыз, лессировкаланып, яғни
жіңішке мөлдір қабаттармен сызбаланып шығады. Бірінші бояу қабаты кепкеннен
кейін, екінші бояулар кезде, кенеп тағыда маймен сүртіледі. Б.Иогансон:
Маймен қандай жағдай болғанда да палитра бетінде емес, кенеп бетінде
болуға тиіс - дейді.
Бояумалау бейне бір картина онан әрі сызбалауды талап етпейтіндей
аяқталған сияқты түрге ие болуға тиіс. Кейін оны сендер, бәлкім, талай рет
сызбалайтын болсандар, бірақ жұмыстың басынан-ақ аяқталған түр беруге,
жетілдіруге ұмтылу керек.
Боямалау жасаған кезде боямаларды сұйылту үшін майдың, лакпен
скипидардың қоспасы алынады. Олардың ара қатынасы тәжірибеге арай
белгіленеді, алғашқы да бірдей етіп салуға болады.
Боямалауға бояулардың, әсіресе көлеңкелердің бояулардың күрделі
қоспаларды жасамаңдар – түс салыстырмалы түрде алғанда шамалас болуы
мүмкін: жұмыс басында болған жол беруге болады. Жалпақ бояуларды
есептемегенде, үш бояудан көп араласытырылмаған жөн. Жұмыстағы оң – реңді
дұрыс алынбаған немесе оны ағарту қажет жерлерді өшіргішпен, бірде бояуды
толық кетіре, бірде олардың қабатын аздап қана әлсірете отырып, өшіреді.
Натюрморт салуды ең күңгірт жерлерінен – меншікті және түспе
көлеңкелерден бастау керек. Нақ осы көлеңкелерде картинаның колористік
құрылысы – кескіндеменің бірлігі мен гармониясы мейлінше толық көрінеді.
Көлеңкелер әрқашан дерлік бір ортақ түстік рефлекспен – аспаннан
қабырғалардан және т.б. түскен көлеңкелермен, жартылай өнді жартылай
өңдермен ашық өңді ашық өңдеремен салыстырып отырған абзал. Боямалары
кеткен кезде оны тағы да маймен сүртеді де картинаны біржола жазуға
кіріседі. Жұмыстың осынау бір ақырғы сатысының міндеті – шамалас, алынған
жерлерді түстердің ауысуы нюанстарының беретін ұсақ жағымдылардың көк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
дамыту
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 Кескіндеме өнерінің
және натюрморт жанрының шығу және даму тарихы
1.1 Кескіндеме өнерінің шығу және даму
тарихы,түрлері ... ... ... ... ... . ... ... ... 9 1.2 Натюрморт
жанрындағы Қазақстандық суретшілер ... ... ... ... ... ... . ... ... ..15
1.3 Майлы бояумен натюрморт
орындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 Әдістемелік бөлім.
Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың кескіндемелік дағдыларын дамыту
2.1 Шығармашылық қиял
әдісіне түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.2 Натюрморт сабағында оқушылардың анализ
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... 34 2.3 Сабақ
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54 Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 56
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Кіріспе
Тақырыптың көкейкестілігі: Жан мен сезім тәрбиесінде өнердің рөлі өте
зор. Өнер адам тұлғасына, оның дамуы мен қалыптасуына зор гуманитарлық әсер
ететін күшке ие. Өнер арқылы адамның адамға, табиғатқа, қоғамға деген
эстетикалық қатынасы тәрбиеленеді, әсемдікке деген сезімі, қоршаған ортамен
бірлігін сезінуі туындайды. Өнердің адамға моральдық яғни адамгершілік
құндылықтарды беруде де роль зор. Өнер шығармалары – бұл адам өмірі мен
олардың сезімінің ең толық нақты тарихы.
Өнер мәдениеттің жаны, оның өзіндік танымының түрі. Сұлулық заңы
бойынша адамның дүниені игеру барысында әдеби мәтіндерге, мүсінге, сәулет
туындыларына, суреттерге, әуенге, биге және тағы сол сияқты негізделген
өнер түрлері қалыптасады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ел халқына
жолдауында Қазақтың ел болуы,ұлт тағдыры оның келешек мектебінің қалай
болып құрылуына тіреледі деп атап көрсетті.
Қазіргі замандағы мектептерде уақыт талабына сай оқытудың жаңа
әдістерін, ғылыми тілмен айтқанда, инновациялық технологияларды қолдану
басты назарда болып отыр.Бұл әдістер жалпыға ортақ қолданылып келеді,демек
артық айтпаған болар.Өйткені осы жаңа инновациялық технологияларды қолдану
арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен білім сапасын көтеру.
Шығармашылық арқылы үйрену. Егер жас талапкер суретші бейнелеу өнер
студиясында немесе үйірмесінде айналысуға мүмкіндігі болса, яғни қажетті
жағдайларда кәсібі даярлығы бар суретшілерден ақыл кеңес ала алса, жақсы
–бұл оның жұмыста алға басуын өте жеңілдетеді. Бірақ бұған жұрттың бәрінің
қолы жете бермейді,олардың көпшілігіне жолды бағыт бағдарсыз іздестіре
отырып, өз беттерімен еңбектенуіне тура келеді.
Жоғары кәсіби білім беру жүйесінің негізгі мақсаты-осы заманғы
мазмұнға негізделген, барынша сапалы кәсіптік білім беру арқылы біліктілігі
жоғары және бәсекелестіктің мықты тегеурініне төтеп бере алатын мамандарды
даярлау үдерісін жоғары қарқынмен жүргізу болып табылады.
Қазақстан Республикасының жоғары білім беру саласында жаңа кәсіби
білімді терең меңгерген мамандарға деген сұраныстың артуы мен оларды
даярлаудағы әдістемелік білімділігі мен қабілеттілігі, біліктілігінің
қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды жұмыстарды атқаруды талап
етеді және мамандардың кәсіби даярлығын білім стандарттарының мазмұнына
ылайық жетілдіру өзекті мәселе болып табылады.
Президент... Н.Назарбаев өзінің Қазақстан – 2030 атты
Жолдауындапатриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде
тәрбиелеу аса қажет... Бүгіннен бастап ұлттық мінез-құлық биік
талғампаздық, тәкаппрлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс
қасиеттерін сіңіріп қалыптастырумыз керек, - деген болаты.
Жалпы бейнелеу өнері сонау қола заманынан басталып, кәсіби деңгейлікке
жеткенше қаншама стильдер мен бағыттар пайда болды бүгінде еліміз, жеріміз,
тәуелсіз болды, яғни демократия деп өнерімізді экспресстік жағдайға апарып
соғып жатқанымыз ешкімге де құпия емес.
Бәрімізге белгілі қай өнер саласы болмасынын өнер иелерінінің
талғамын, дарындылығын және де өз өнерінің қас шебері екендігін көрермен
қауым бағалайды. Сол үшін суретшілер өз ісіне жауапкершілікпен қарау керек
деп ойлаймын. Сонда ғана еліміздің өнер - мәдениетті өрге басады. Неше
ғасыр бойы өз ырқымен жалғасын тапқан өнердің мәнісін жоғалтып алмауға
тырысу керек.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауында (Астана, 1 наурыз, 2006 жыл.) Біз қазақ халқының
санғасырлық дәстүрін, тілі мен мәдениетін сақтап, түлете береміз. Сонымен
қатар ұлтаралық және мәдениетаралық келісімді, біртұтас Қазақстан халқының
ілгері дамуын қамтамасыз етеміз - деп атап көрсеткен.
Бүгінде, бейнелеу өнерінің үлесіндегі көкейкесті мәселелердің бірі-тек
қазақ жеріне ғана емес, шет елдерге де танылып жатқан қас шеберлерімізді
айтарлықтай тани бермейміз, сонымен қатар Қазақстан суретшілері туралы
айтылған, зерттелінген материалдар жоқтың қасы. Сол өнер иелерінің
шығармаларын кеңінен зерттеп, олардың нағыз өнер тарландары екенін өнер
жолында жүрген шәкірттер мен өнер сүйер қауымның баршасына кеңінен
таныстыру жолын қарастыруымыз керек. Қазіргі уақытта білім берудің негізгі
талаптардың бірі – оқушыны әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын,
шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасайтын жаңаша, тәуелсіз ойлай
алатын шығармашыл адамға айналдыру. Соңғы жылғы іс – тәжірибеде байқалған
негізгі үрдіс – оқушы шығармашылығын дамыту – тек тұлғаның өзін - өзі
дамыту қажеттілігіне негізделген. Ендеше осы қажеттілікті оқушы санасына
жеткізу – бүгінгі тақырып.
Бір айтып кетер жәйіт, кешегі ХХ ғасырда қазақ кескіндеме өнерінің
дамып, қалыптасуына және ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуына өз үлестерін қосқан
өнер тарландары аз болған жоқ. Арнайы білім алмаса да, өнерін тамашалаған
халықтарды әлде де болсада тамсандыруда. Ал, бүгінде әрбір өнер саласында
арнайы білім алар мекемелер жеткілікті. Сол білім ордаларында болашақ маман
иелері мәнді дәріс алуға күш салу керек. Сонымен қатар суретшілер мен өнер
зерттеушілер, мұғалімдер мен шәкірттер арасында қарым - қатынасты және
түсіністікті маңызды жолға қою өнер – мәденитіміз үшін абзал болар еді.
Қазіргі қоғам жеке адамның прогрессивті ойлай алатын белсенді
әрекетті, жан-жақты болуды талап етеді. Өйткені, адамның қоғамда алатын
орны, қазіргісі, болашағы үнемі толғандыратын мәселелер қатарына жатады.
Бұл қоғамның дамуымен тікелей байланысты. Қазақстан Республикасында орта
білімді дамыту тұжырымдамасы білім беру мекемелерінің ең негізгі мақсаты:
орындаушы адамнан гөрі шығармашылық адамға деген сұраныстың көп
екендігін қазіргі өмір талабы дәлелдеп отыр. Жалпы білем беретін және
кәсіптік мектеп реформаларының негізгі бағыттарында: аса маңызды міндет-
оқушыларға көркемдік білім мен эстетикалық тәрбиені айтарлықтай жақсарту.
Әсемді сөзімен дамыту, жоғарғы эстетикалық талғам, өнер шығармаларын, тарих
пен архитектура ескерткіштерін, туған табиғаттың сұлулығы мен байлығын
түсінеп, бағалай білу қасиетін қалыптастыру қажет.
Ал қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп, өнер түрлерін жинақтап, зерделі зерттеудің маңызы
артып, жастарды сол ұлттық салт - дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің
қажеттігі өсіп отыр. Сондай қажеттіліктің бірі - бейнелеу өнері
сауаттылығы, соның ішінде натюрморт жанры, оның тәлім-тәрбиелік,
эстетикалық танымдық мүмкіндіктерін қазіргі ұрпақ тәрбиесінде тиімді
пайдалана білу болып табылады. Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай
тарихы, тереңмәдениеттанулық, философиялық мазмүны, өзіндік үлттық сан -
қилы ерекшеліктерімен қымбат, әрі қүнды. Сондықтан да оның мәдениеттанулық
негіздерін көрсету, танып білу, жоғарғы оқу орындарында ұлттық тәлім тәрбие
беру процесінде қажетті мәселелердің бірі болып табылады.
Бейнелеу өнерінің оның сәндік ерекшелігі, түрлері халықтың салт-
дәстүрімен біте қайнасып келе жатқан қазақтың рухани болмысы мен мәдени
талғампаздығын танытатын ерекше бір құбылыс. Ұлттық құндылықтар деңгейінен
жоғары көтеріп, адамзаттық құндылықтарқатарына қосу теңестіру біздің және
баршамыздың да басты тілегіміз болса керек. Бар әдемі құндылақтарды сырттан
іздемей оны өзіміздің аса мұраларымыздан іздеу оны жандандыру қалпына
келтіру, мәдениеттанулық деңгейге көтеру оны танып білу бүгінгі таңдағы ең
бір көкейтесті, өзекті проблемалардың бірі деп түсінеміз.Ендеше өз
халқымыздың өміршең өнерін, сол қайталанбас құдіретті өнер туындыларын
дүниеге әкелген өнер иелерінің өмірбаяны мен еңбек жолдарын, хас
шеберліктерінің қыры мен сырын, іс-тәжірибелерін колледж, университет
табалдырығынан бастап, жас жеткіншектерге оқып-үйрету бүгінгі таңдағы
педагогтар алдында тұрған патриоттық рухта тәрбиелеу ісінде халықтық
педагогиканың тарихи мұралары жан-жақты зерттеп, ұтымды пайдалана білудің
берері мол.
Бір сөзбен айтқанда халқымыз жүріп өткен өнер мен мәдениетке деген
көзқарас жайлы тарихи-философиялық еңбектерді оқып-үйреніп, меңгермейінше,
білімді де білікті, жоғарғы мәдениетті, дүниетанымы кең ұрпақ тәрбиелеу
мүмкін емес.
Мәселе: Бейнелеу өнері пәненде туындап жатқан бір шама мәселелер бар. Сол
мәселелердің бірі қазақша оқулықтардың аздығы. Көптеген мәліметтерді орыс
тілі және т.б. тілдерден аудару арқылы оқу, ал оны тура сөзбе-сөз
аударғанда мағынасыз болауы, мұғалімнің оқушыларға өз тілінде анық
мәліметпен қамтамасыз ете алмауы, сабақты қызықты өткізуге әдістемелік,
көрнекілік құралдардың аздығы. Осының нәтижесінде оқушыларда, оқу
нәтижелерінің төмендігі. Сонымен қоса мұғалімдер мен оқушылардың арасындағы
қарым–қатынас пен бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтың төмендігі бүгінгі
күннің орта мектептеріндегі басты мәселелірді туғызып отыр.
Деректерді талдау: Тақырыпты ашу барысында көптеген әдебиеттер талданып,
ішінен керек маңызды деген тақырыптар алынды.Кіріспе бөліміне ақпараттарды
Бейнелеу өнері және сызу журналыннан және Бейнелеу іс-әрекеті мен
конструкциялауды үйрету методикасы кітабынан алдым.Ал тарихи бөлімде
Қ.Болатбаевтің Бейнелеу өнері, Р.Мизанбаевтың Живопись,
Е.М.Әмірғазиннің Қазақ халқының қол өнері, Г.В.Ф.Гегель. 4 томдық
Эстетика. Москва, Искусство, О.Жаңбыршиев. Кескіндеменің техникасы мен
технологиясы, А.Б.Бишняков, К.В.Ли, Р.Т.Көпбасынов, қазақ тіліне аударған
Д.Т.Базарбаев. Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХғасыр = Изобразительное
искусства Казахстана, Валентин Антощенко – Оленев. Алматы. Өнер,
оқулықтарын пайдаландым. Әдістемелік бөлімде Ә.Төлебиевтің Сурет сала
білесің бе?, А.С.Шипановтың Әуесқой жас суретшілермен
мүсіншілерге,А.С.Зайцевтың Түс және кескіндеме ғылымы, және Г.В.Беданың
Кескіндеме және оның бейнелеу құралдары, Тамберг Ю.Г. Развитие
творческого мышления ребенка, И.А. Бескова Как возможно творческое
мышления?, Б.М.Неменский Изобразительное искусство и художесственный
труд, оқулықтарынан теріп керек жерін толықтырып жазылды.
Зерттеу мақсаты: Бейнелеу өнеріне деген қызығушылығын оятып ұқыптылыққа,
икемділікке, батылдыққа үйретіп тәжрибелік қабілеттерін артыру.
Оқушы шығармашылығын дамытуда оқушыны жеке тұлға ретінде
қалыптастырып, ізденімпаздылыққа баулу.
Жоғары оқу орындарында бейнелеу өнері және сызу мамандығы
студенттеріне графиканы оқытуды теориялық негіздеу, әдістемесін жасау және
оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік тұрғыдан дәлелдеу.
Бейнелеу өнеріне деген қызығушылығын оятып ұқыптылыққа, икемділікке,
батылдыққа үйретіп тәжрибелік қабілеттерін артыру.
Оқушылардың идеялық-саяси, адамгершілік, дүниетанымдық, эстетикалық
тәрбиесіне әсер ету;
Өз отанының, халқының өнері мен мәдениетіне деген сүйспеншілік сезімі
мен бүкіл әлемдік өнер мен мәдениетке деген жан-жақты біліктілігін арттыру.
Зерттеу объектісі: Натюрморт салу сабағының қыр-сырын ашып, оқушылардың
өзара шығармашылық қабілеттерін дамыту, жетілдіру.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен 5-
6сыныпоқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі. Олардың
шығармашылық қиялын дамыту, шыққан мәселелерге жауап іздей алуы.
Болжам: Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің сапалы
болуы - ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін:
-егер зерттеу барысында, яғни сабақ барысында оқушылардың жұмыстарын
қадағалап, қателескен жағдайда дер кезінде түзетіп, түсіндіріп отырса,
жұмыс жақсы орындалған жағдайда оқушыны мадақтап отырса, оқушының өзіне
деген сенімі артып олау қабілеті дамып, шығармашылық қабілеттерін
жоғарлауына жағдай жасайды
- егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап, оның теориялық негізін айқындасақ;
- осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда эксперименттік
байқау жүргізіп, көркемдеп қабылдаудың оқушыда дүрыс қалыптасқандығынан
бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік сапасының артқанына көз
жетсе.
- егер оқушыларды шығармашылық қиялының туыуын дамытуға қадағалап отырса,
оның шыққан мәселеге топпен ізденіс жүргізсе, мәселені бірге талқыласа, әр
кім өз ойын еркін айтатын болса, онда оқушының, шығармашылық, еркін сөйлеу,
өз ойын еркін, қорқпай айтатын қасиеті дамиды.
Практикалық маңызы: Практикалық әдіс-тәсілдер болашақта өнер тарихы ғылымын
зерттеуді және жұмыста көрсетіліп жатқан теорияны жетілдіруге ықпал етеді.
Дипломдық жұмыстағы қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды
дайындауда, мәдениеттану проблемасы және мәдени - этикалық мәселелер
бойынша семинарлар мен лекцияларда қолдануға болады. Сондықтан да
тақырыптың өзекті де, қажет екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін
салт - дәстүрді және әдет - ғұрыптарды дүрыс пайдалану студенттердің сана -
сезімін, ой-өрісін, дүниеге деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды.
1 Кескіндеме өнерінің және натюрморт жанрының шығу және даму тарихы.
1. Кескіндеме өнерінің шығу және даму тарихы, түрлері.
Кескіндеме - өнер әлемдегі орасан зор, өзіне еліктірліп әкететін,
сиқырлы әлем. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы
ата-бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келген. Сан ғасырлар бойына
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп
отырды, бір стильдің орнын екінші стиль басар, бәрі бір кескіндеме жасап,
дами берді.
Кескіндеме дегеніміз — әр түрлі бояу түрлерімен жазықтык, бетінде
орындалатын көркем шығарма.
Живопись атауы орыстың живой писать деген сөзінен алынған, яғни
көріністер мен нәрселерді өмірдің өзіндегідей жанды етіп жазу деген
мағынаны білдіреді. Живопись бейнелеу өнерінің аса дамыған түрі болып
табылады. Живопись суреттері қағазға, картонға, тақтайға, кенепке, т. б.
салынады. Негізіңен қолданылатын бояу түрлері: акварель, гуашь, темпера,
майлы бояу, пастель, сангина және т. б. Живопись — бұл майлы бояулармен
жасалған және багет рамаға салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар
ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды,
мысалы, түрлі сулы бояулармен — темперамен, гуашьпен, акварельмен салынган
ЖИВОПИСЬ болады. Тіпті аздап боялған суретке (пастель) ауысатын КЕСКІНДЕМЕ
бар, жартылай гравюра КЕСКІНДЕМЕ (МОНОТИПИЯ) бар. Кескіндеме, кескіндеу
өнері (живопись) - бейнелеу өнерінің аса көркем бір түрі. Ол белгілі бір
заттың бетіне бояу арқылы салынатын көркем шығарма өнердің барлық басқа
түрлері сияқты кескіндеме идеологиялық және танымдық қызмет атқарады,
адамға эстетикалық ләззат беретін құнды да әсем шығармалар
тудырады.Кескіндеме туындысы көрерменнің сезіміне, ойына әсер ету арқылы
бейнеленген шындықтан тәлім алып, өзінше қорытынды жасауына себепкер
болады. Сондықтан да кескіндеменің қоғамдық – тәрбиелік мәні зор және ол
деректемелік мағлұмат береді. Кескіндеме – бұл нақтылы көрсетілетіндіктен
де оның көрерменге әсері күшті. Сондықтан да Н.Г.Чернышевский өнерді өнер
мектебі деп бағалаған. Көркемдік бейне тудыруда кескіндеменің пайдаланатын
құралы – сәуле, бояу, рең. Сәулені бояу реңімен нәзік астастыру арқылы өмір
құбылыстарын айқын да шынайы көріністер жасайды. Суреткер шеберлігінің
көрінер жері де осында. Заттың сыр сипатын, нәрсе мен кеңістіктің қарым-
қатынасын, сәуле мен көлеңкенің құлпырымын, қысқасы кең дүниенің барлық
жарасымымен тауып, бейнелеуде кескіндеменің тілінен нәзік те, өткір тіл
жоқ. Ол көрерменді бірден баурайды. Кескіндеменің данышпандық туындыларына
адамзаттың мәңгі мақсаттанатыны да содан. Кескіндеме туындысы бір жасалған
қалпында қалатындықтан назарға да сол қалпында бірден шалынады. Бірақ
суреттердің қылқаламына ілінген сол бір мезеттік көрініс, заманның,
дәуірдің, ортаның сан алуан сырларын шертеді, сезім құбылыстарынан, жан
тебіреністерінен дерек береді көрермен үнсіз тілдеседі. Кескіндеме
туындылары кейбір тұлғаны, дара көріністі бейнелеп қана қоймай күрделі
сюжетке, сабақты оқиғаларды да бейнелеп, олардың мәнін ашады.
Басқа өнерлердің арасында кескіндемеші суретшінің қырағы көзі шалғанның
бәрін мейлінше толық бере алған. Сан жүздеген жылдар бойы ел табиғаттан
үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің бәрін – бейнелеудің таңдай
қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Оның бейнелеу құралдары шексіз бай
бола бастады. Сызықтардың өте батыл жүргізілуі, бояулардың бай үндестігі,
жарық пен көлеңкенің батыл, күтпеген контрастары, бейнелеп отырған нәрсені
орналастырудағы ойлы мөлшерлестік және айқын логика, қиялдың қызықты
құбылмалығы – осының бәрі кескіндемеде өз міндеттерін шешу үшін берілген.
Рыцарь сауыттарының жылтылын, жібек маталардың асқан әдемілігін нәзіктігін
және ағаштардың дөрекі қабығын көзге түсетіндей етіп беру тіс қаққан
кескіндемешіге қиындық келтіре қоймайды. Кең жайылған емендердің қуатын,
көктемдегі қайындардың жан жадыратып жасыл жапырықтарын, қаһарлыда асқақ
аспанда, мөлдір-сұр тұманды және айлы түндердің тылсым, жұмбақ әлемін,
бауырқанған көк теңізді сендерге қызықты, сан қырлы кескіндеме өнері
көрсетіп бере алады.
Ал ең ғажабы бұл емес. Бар ықыласымен берілген суретші шапшаң, батыл да
нәзік қимылмен кенеп бетіне қылқаламмен бояу жағады. Суретші оның жүзіндегі
көзге малына қоймайтын ой нышандары мен құмтарлықтарын таңғажайып
қырағылықпен кенеп бетіне түсірген және бір мезгілде сендерге оның жан
дүниесін ашып берген...
Кескіндеменің ұлы мәні мынада: ол сансыз жүректерді бір мәнде ойда, бір
күшті сезімде бірге соғуға мәжбүр етеді. Ол шапшаң, бірден әсер етеді, оның
тілі халықаралық тіл. Оған аудармашылар қажет емес. Оның алдында уақыттың
өзі шегінеді.
Кескіндеме – бұл майлы бояулармен жасалған және багет рамаға салынған,
біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес. Кескіндеме ұғымы кең әрі
мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы түрлі сулы бояулармен –
темперамен, гуашьпен, акварельмен салынған кескіндеме болады. Тіпті аздап
боялған суретке пастелъ ауысатын кескіндеме бар, жартылай гравюра –
кескіндеме (монотипия) бар.
Мұның бәрі станоктік, яғни станокта (мольберт) жасалатын кескіндеме.
Монументтік кескіндеме де болады. Оның үлгілерін біз ғимараттардың
қабырғаларынан көреміз. Мұнда кескіндеме арнайы техникада әк сүтіне
араластырылған бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады (фреска). Мүлдем
бояусыз – ақ істелетін өзінше ерекшелігі бар монументтік кескіндеме де бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (мозайка).
Сондай-ақ жарықтанатын кескіндеме – шыныдан жасалған картинадан өтіп
түрлі-түсті жарық түсіретін кескіндеме де болады (витраж).
Кескіндеме шеберлері әр заманда әр түрлі әдіс қолданған. Ол көбіне- көп
қандай тәсіл, қандай бояудың пайдалануына тікелей байланысты. Мәселен,
қайта өрлеу дәуірінің шеберлері салған суретте қай бояудың қалай жағылғаны,
қылқаламның кенеп бетіне қалай тигені байқалмайды. Ол үшін олар негізгі
бояу кепкеннен кейін үстін жұқалап, үстеме түссіз бояу жағатын болған.
Мұндай әдісті лессировка дейді.
Кейін суретшілер қылқаламның ізін жасырмауды әдетке айналдырды. Біреу
кенепке бояуды қылқаламның ұшын тиер-тигізбес қып жұқалап жағады.
Екіншілері бояуды баттитып–баттитып батыл жағады да, өзіне керек реңді
бірте-бірте сатылап емес, бірден табады. Мұндай әдіс бейнелеп отырған
нәрсенің түрі мен көлемін дәл жеткізуге көп септік жасайды.
М. Врубелъдің Раушан гүл натюморты акварелі мүлдем басқаша. Жалғыз
тал әсем гүл мөлдір стаканға малынып тұр, оның айналасында ештеңенің суреті
салынбаған – суретші тек осы раушан гүлін ғана қызықтайды, қалғанның бәрі
оған маңызды емес. Бейне бір нәзік фарфордан құйылғандай болып көрінетін
осынау бір жалғыз ілікті раушан гүлі суретшінің сұлулық жайындағы арманын
кейіптейді. Осылайша натюрморттарда автордың өмірді қабылдауын білдіретін
өлі табиғаттың мүлдем алуан түрлі образдардан берілуі мүмкін.
Пейзаж (‘Pausade’ деген француз сөзінен шыққан) – ландшафта табиғатты
бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс
елдерінде (VІІ-Хғ) Европадағыдан ертерек қалыптасқан. Европалық кескіндеме
ол ХVІІ ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, содан кейін Голландияда
ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі ХІХ ғасырдың соңына
тұспа-тұс келеді. (Левитан, К. Коравин, Н. Рерих және басқада көптеген
суретшілер).
Пейзаж – қайсы бір жерлерде жай айнытпай бейнелей салу емес. Онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді.
Бұлт торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар жүздеген,
мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ, осы бір
өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнелейді. ХVІІ ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз
үнемі дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді. Олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз – сауда мен жұмыс орны,
тіршілік әрекетін іздестіретін кеңістік.
Теңіз көріністерін салуды сүйетін суретшілерді латынның marinus -
теңіз деген сөзінен шығарып маринистер деп атайды. Орыс маринистерінің ең
көрнектісі И.К.Айвазовский болды. Бұл өмір бақи бірде бұлқан-талқан тулап,
бірде моп-момақан тыныш жататын теңіз жазирасын бейнелеп өтті.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып шебердің талғамын, көзқарастарынан, көңіл
күйін береді.
Оның үстіне, мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа
әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобилъ жолдары, жоғары вольтты электр желілерінің сорайған
діңгектерімен сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттың будақтаған ізі –
осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретші аңғармай
тұра алмайды. Пейзаж және натюрморт әлбетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы рол атқарады.
Портрет. Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды. 3 мың жылдан астам
уақыт бұрын жасалған скулъптуралық Египет портреттері 2 мың бұрынғы
мозайкалар Рим және темпиралық фасан портреттері белгілі. Адамдар әрдайым
өз бейнесін көргісі келеді, ал ежелгі египеттіктер қайтыс болған адамның
жаны портретке көшеді деп есептеді.
Үлкен шебердің шабытты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да
рухтанғандай болады, портретке түсірілген бет- әлпетте ой-қайғы, күйініш,
қуаныш, күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы – оның түп нұсқауымен ұқсастығы.
Бірақ бұл математиктер айтатындай, қажетті, бірақ жеткіліксіз шарт. Адамның
сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой- арманын, қуаныш-
күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз. Тек осылардың
бәрі ғана бейнені портрет етеді. Осылай ғана бейнеленген адамдар тіпті
бізге мүлдем бейтаныс болғанның өзінде бізді көз салуға ойға шомуға және
тебіренуге мәжбүр етеді.
Кез келген суретші, біреудің бейнесін жасағанда тек оның бет әлпетін
ғана емес, ішкі жан дүниесін де жеткізуге ұмтылады. Совет суретшісі Н.М.
Нестеров, И.Павлов портретінде жасының егделігіне қарамастан күш пен
жігерге толы, өмірге құштар ғалымның қайсар шабытын бейнелеуге тырысқан.
Мүсін мен сурет өнерінде адам дидарын бейнелеу ешқашан назардан қалып
көрген жоқ. Алайда портрет жанрының ерекше етек жайған тұстары болған. Ескі
Рим мен Қайта өрлеу дәуірі – голланд Рембрандт Харменс Ван Рейн мен Франс
Галъс, фламанд Антонис Ван Дейк пен испан Диего де Силъва Веласкес сынды
ұлы шеберлер өмір сүрген. (ХVІІ ғасыр)
Портреттер өзінің сипаты жағынын алуан түрлі болады. Бір портреттер
адамды дәріптеу, оны барынша әсемдікпен сәндікке көрсету үшін жазылады. Бұл
ХVІІІ ғасырда орыс өнерінде мейлінше кең тараған парадтық портреттер.
Ф.Рокотов, Д.Левицкий, В.Боровиковский атақты ақсүйектердің нәзікте әсем,
тамаша портреттерін жасады. Екінші портреттер адамды әдеттегі, күнделікті
кейіпте көрсетеді. Бұл интимдік, психологиялық портеттер деп аталады.
Портреттік жанрдың ерекше түрі топтық портрет болып табылады. (Рембрандтың
Синдиктер, Түнгі күзет, И.Репиннің Құдіретті топ композиторлары
полотно картиналары).
ХІХ ғасырдың орыс суретшілері тегі арқылы емес, ел алдындағы еңбегі,
таланты арқылы даңқы шыққан адамдардың портреттерін туғызды. Оларда
адамдардың сырт ажары емес, күрделі ішкі жан дүниесіне, рухани әлпетіне
көбірек назар аударылған. И.Репин, В.Серовтар не тамаша портрерттерін
қалдырды. Оларда өз замандастарының өшпес бейнесі жасалған.
Портрет бейне бір портрет – картина сияқты болып, өз композициясына
портрерттеліп отырған адамнан басқа, пейзажды, алуан түрлі аксесуарларды
және тіпті, мысалы, К.Брюловтың Салт алты қызды немесе А.Герасимовтың
Ленин мінбеде сияқты әйгілі және басқада сан түрлі картинадағыдай алыс
пыландағы басқа адамдардың бейнесін енгізуі мүмкін. Мұндай жұмыстар портрет
пен тақырыптық картина арасындағы өтпелі жағдайға ие болады.
Бірақ станоктық тақырыптық картина яғни (архитектурамен байланысты емес
картина) тек Ренесанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс алды. Тақырыптық
картина даму үстіндегі әрекетті көрсетеді: оған көз тастай отырып,
бейнелеген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын көрермен
ойша сараптай алады немесе И. Крамской айтқандай – бір холысты түсіндіру
үшін екіншісінің қажеті жоқ.
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әр алуан: ол тым үлкен және өте
кішентай болуы, сан қилы техникалық құралдарымен жасалуы, аса әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі бейнелеуі
мүмкін.
Натюрморт та, пейзаж да портреттер де тақырыптық композицияның құрамдас
бөлігі болуы мүмкін.
Мазмұнының бағыты жағынан тақырыптық картиналарды өткен заман
оқиғаларын баяндайтын тарихи картиналар, шайқастар мен әскери жорықтарды
бейнелейтін баталдық (соғыс сюжетті) картиналар және суретшілер өтіп бара
жатқан өмірдің күнделікті көріністерін кейіптейтін тұрмыстық картиналар деп
қабылдаған.
Орыс өнерінде тақырыптық картина ХІХ ғасырдың екінші жартысында
мейлінше гүлденді. Бұл гүлдену орыс қоғамындағы революциялық өрлеудің
тікелей нәтижесі болды. Көркем сурет академиясын бітірушілердің И. Крамской
бастаған 14 алдыңғы қатарлы суретшілері. Академиядағы керітартпа тәртіпке
қарсы бүлік шығарып, диплом жұмысынан, сонымен бірге көптеген
жеңілдіктерден бас тартты. Олар Көшпелі көркем сурет көрмелерінің
серіктестігін ұйымдастырды және отандық өнер тарихына көшпелілер деген
атпен енді. Олардың өнері қоғамдық әуенділікке толы және айқын көрінген
публистикалық бағытқа ие болды. Олар салтанатты портреттердің және інжіл
мен мифологиялық көріністерді бейнелеудің орнына өздерімен замандас
халықтың өмірін бейнелеуге ден қойды.
И.Крамской, В.Перов, Н.Ге, Н.Ярошенко, И.Репин, В.Суриков сияқты
суретшілердің картиналары Третъяков галереясының негізгі өзегін құрайды.
Контраст түстердің қарама-қарсылығы көркемдік әсерліліктің басты
құралдарының бірі болып есептеледі. Тақырыптық картинада контраст қандай да
бір тәсілдерді салыстырудан және түстік дақтардың орналасуына ғана емес,
сонымен бірге технологиялық және жеке-дара мінездемелерді салыстырудан да
көрінеді. И.Репиннің Запорождықтары немесе В.Суриковтың Бояр әйел
Морозова сияқты атақты картиналарын еске түсіріп көріңдерші. Фигуралар,
адамдардың тұру жағдайы, қимыл қозғалыстары бет- әлпеттері, осы бет-
әлпеттердегі есшаралар, қала берді, кімдер қаншалықты әр алуан десеңдерші!
Сендер кейіпкерлердің сипаттамасынан ұқсас екі деталъ таба алмайсыңдар бәрі
әр түрлі, бәрі контрастқа құрылған!
Италъяндық қайта өрлеу дәуірінің ұлы шебері Леонардо да Винчи осыған
үйреткен болатын: “Тарихи сюжеттерді салыстырғанда бірін екіншісімен
күшейтіп отыру үшін көршілес тура қарама-қарсылықтарды, олар неғұрлым жақын
болған сайын соғұрлым көбірек араластырып отырған, яғни сиықсызды көршілес
әсемдікпен, үлкенді кішімен, кәріні жаспен, күштіні әлсізбен араластырып
отырған жөн, және де мұны қаншалықты мүмкін болғанша сан құбылтып отырған
жөн”.
В.Суриковтың жоғарыда аталған картинасында мұндай контрасттар толық
дәрежеде пайдаланылған. Тобырға көз салып көріңдер - мынау басын иіп
ұнжырғасын түскен жас бояр қыз, бірақ оның ту сыртынан тағдырға мойын
сұнбаған монах қыздың қатал жүзі көз тігеді, үрейлі әйел жүздерімен қатар,
аңғал күлкі езуіне үйірілген бала көрінеді.
Бұл контрастқа королистік контраста өзектес жатыр. Тобыр тым ала-құла
көрінеді, онымен ақ қар және бояр әйел Морозованың қара киімі контрастқа
түседі. Ал мұның өзі дарманы сезінуді күшейте түседі. Осы картинада
контрастық салыстыру шексіз, бірақ, осыншалықты санқилы бола тұрып, бұл
картина – біртұтас терең көркем образ. Қазіргі совет суретшілері бұрынғы
шеберлердің дәстүрін жалғастырып келеді, тақырыптық кескіндеме олардың
творчествасында жетекші орын алады. Ал бүгінгі таңда егемендік алып
отырғанымызда суретшілеріміз еркін тақырыпта ұлттық дәстүрде шығармашылық
жұмыстарын өркениетті елдерімен теңестіріп келеді.Өнердің дербес жанр
ретінде ХVII ғасырда Голландияда жәнеФлоренцияда(қазір бұл Белгияның бір
бөлігі) туып, кеңінен дамыды. Натюрморт бізге онда бейнеленген заттарды
пайдаланған адамдардың өмірін де,суретшінің оларға деген көзқарастарын да
береді.Майлы бояулармен тығыз,қою салышған голланд натюрморттарында көбіне
сан түрлі тағамдар:нан, жемістер, әдемі кесілген майлы ветчина (шошқаның
тұздап,сүрленген майлы еті),жабайы аң құстар,хрусталь бокалдардағы немесе
күңгірт сәуле шашатын күміс кубоктардағы шарап бейнеленген.
1.2 Натюрморт жанрындағы Қазақстандық суретшілер.
Ұлттық көркем мәдениеттінің бір бөлігі бейнелеу өнері болып табылады.
Қазақстан бейнелеу өнері осы өлкедегі бейнелеу шеберлерінің творчествалық
шығармаларынан құралады. Қазақ суретшілері график, кескіндеме шебері,
сәндік қолданбалы шеберлікпен айналысатын суретшілер, мүсінші, көлемді өнер
туындыларын жасайтын суретшілер болып бөлінеді. Қазақ бейнелеу өнері
тарихи, тұрмыстық, әскери, анималистік жанрларға бөлінеді. Сонымен қатар
графика, кескіндеме шығармаларының кейбірі натюрморт, пейзаж жанрларын да
қамтиды. Қазақстан бейнелеу өнері шығармаларының тақырыптары сан алуан.
Олар Ұлттық киімдер, Ұлттық ойындар, Ежелгі қазақ елінің салт
дәстүрі, Айтыс өнері, Үй жиһаздары, Азамат соғысы, Қазақ
дастарханы, Қазан төңкерілісі, Ұлы Отан соғысы. Ана образы, Тарихи
тұлғалар бейнелері, Қазіргі еңбек, өнер, әдебиет, музыка, ғылым, қоғам
қайраткерлерінің образы деген ауқымды мазмұнды қамтиды. Қазақстан бейнелеу
өнері шеберлерінің шығармалары Республикалық және халықаралық көрмелерге
қатысқан. Көптеген шығармалар Әбілхан Қастеев атындағы Мемлекеттік
көркемсурет мұражайында, Қазақстан суретшілер одағының, Қазақстан мәдениет
министірлігінің қорларында, суретшілердің жеке қорларында сақтаулы.
"Қазақстан республикасына еңбек сіңірген өнер қайраткері" құрметті
атағына ие болған суретшілер: Ә.Қастеев (1942), Н.В.Цивчинский
(1956),А.Ненешов (1954), Х.Наурызбаев (1960), Ә.Ысмаилов (1960),
А.Ғалымбаева (1961), П.Зальцман (1962), Н.Гаев, М.Кенбаев, С.Мәмбеев,
Н.Нурмухаммедов (1963), В.Онтошенко-Оленов, Е.Сидоркин, К.Шаяхметов,
Г.Исмаилова (1965), Е.Говорова, К.Қожықов, М.Лизогуб (1966), В.Крылов
(1970), К.Баранов, А.Бортников (1971), С.Қожықов (1972), Ә.Хайдаров (1974),
С.Романов, А.Степанов, Б.Толеков (1976),Т.Досмағанбетов (1980), А.Дячкин,
Е.Мергенов, Ш.Ниязбеков, У.Рахманов, Ж.Шарденов, А.Школьный, Ү.Әжиев,
А.Дроздов (1985), С.Айтбаев, А.Гурьев, Қ.Закіров, И.Исабаев, Б.Табиев
(1988), М.Қалымов, К.Пак, Т.Тоғысбаев (1989).
Көптеген жас суретшілерге Қазақстан жастар сыйлықтары берілді. 1964
жылы П.Усачевке "Мұхтардың жастық шағы" және "Студент қыз" мүсіиі үшін 1965
жылы С.Айтбаевқа "Менің Отаным" атты бір топ бейнелеу жүмыстары үшін, 1972
жылы М.Қисамединовке графиканың жұмыстар сериясы мен кітаптарға жасаған
иллюстрациясы үшін, 1978 жылы Ж.Дәненовке мультификациялық фильмдері үшін,
1980 жылы Б.Әбішевке Т.Бокин ескерткіші үшіи, К.Молдағалиевке Ұлы Отан
соғысында қаза тапқан қарағандылық жауынгерлерге арналған мемориалдық
комплекс үшін берілді.
Қазақстан суретшілерінің ішінде көптеген өнер шеберлеріне, Қазақстан
Мемлекеттік сыйлықтары берілді. Суретші Ә.Қастеевке "Қазақстан жерінде"
атты акварельдер сериясы үшін 1966 жылы, Қ.Телжановқа "Еңбек адамдары"
суреттер сериясы үшін 1967 жылы, Х.Наурызбаевқа Ш.Уәлиханов ескерткіші үшін
1970 жылы, Е.Сидоркинге "Ақсақалдар" графика сериясы үшін 1970 жылы,
А.Ғалымбаеваға "Біз дәуірімізді мақтан етеміз", "Қуанышты күн", "Студент
қыздар", "Қостанай пирамидалары" атты суреттер тобы үшін 1972 жылы,
Т.Досмағанбетовке Ә.Жангелдин ескерткіші үшін 1976 жылы, Н. Нурмухаммедовке
"Еңбек даңқының адамдары" кескіндеме шығармалар сериясы мен өнертанудағы
еңбектер циклдары үшін 1978 жылы, Ү.Әжиевке . "Тың игерушілер", 'Тың
түлектері" акварельдер сериясы үшін.
Б.Зауырбекова, Қ.Тыныбеков, Е.Николаева,И.Яремаларға"Қазақстан"
гоболені үшін 1980 жылы, Е.Сергебаевқа М.Әуезов мүсіні үшін 1982 жылы
мемелекеттік сыйлықтың иегері атанды. Мүнымен қатар суретші С.Молдашев
"Қазақстан" сериялық суреттері үшін бүкілодақтық сыйлыққа 1981 жылы ие
болды.
1982 жылы бір топ қолданбалы өнер туындылары үшін Д.Шоқпаровқа, "Туған
өлкенің бейбіт тынысы" атты суреттер тобы үшін Ә. Жақсыбековке,
монументалдық туындылары үшін М.Ізбасқановқа 1984 жылы "Асыққан жастық
шақ", "Жастық-1", "Жастық-2", "Жастық-3" және Маңғыстаудың күнделікті
тіршілігі секілді жастарға арналған суреттері үшін, 1986 жылы фольклорды
көркемдеген иллюстрациялар үшін М.Әлинге Қазақстан жастарының сыйлығы
берілді.
Қазақ бейнелеу өнері шеберлерінің ішінде (1933) СССР суретшілер одағына
мүшелікке алғаш Ә.Исмайлов суретшілер одағына қабылданды. Ә.Қастеев пен
Қ.Қожықовтар 1940 жылы СССР суретшілер одағына мүшелікке өтті.Бұлардан соң
суретші Н.Таңсықбаев 1949 жылы одаққа мүше болды. 1950-1960 жылдары
суретшілер А.Ғалымбаева (1951), Х.Наурызбаев (1952), К.Телжанов (1953),
Н.Нурмұхамедов (1954), М.Кенбаев(1955), С.Мәмбеев(1956),В.Антошенко,
Оленов,Е.Вандаровская,С.Ғабитова,К. Шаяхметов (1958), Е.Сидоркин (1958),
Ү.Әжиев, А.Жұбанов, Ә.Жүсіпов, Б.Төлеков (1959),Сарықұлова (1960), СССР
суретшілер одағына мүшелікке қабылданды.1960-1970 жылдарда Ш.Кенжебаев
(1961), Ж.Шардеиов (1961), А.Школьный (1961), В.Говтин (1963), С.Айтбаев
(1965), Ғ.Иляев (1965), Ә.Қайдаров (1965), А.Гурьев, Т.Досмағанбетов,
И.Исабаев, Ф.Потехин (1966), О.Нұржұмаев, А.Пак, В.Рахманов, Ә.Сыдыханов,
Т.Тоғысбаев (1967), П.Зальцман, М.Қисамединов, Б.Пак, Э.Рассохина,
Н.Тайманова (1968), Р.Ахметов, Т.Әбуов, Е.Бейсембинова (1969), П.Ибрагимов,
М.Нұрлыбаев, Б.Табиев, Г.Ысмаилова одаққа мүше деген лауазым алды.1970-1980
жылдар аралығында С.Бөлтірікова, Ю.Евсеев, Р.Көпбосынова, Р.Мейірбеков
(1971), Б.Зауырбекова,С.Күмарова,Е.Мергенов ,Б.Табылдиев,К.Тыныбеков,
Б.Өтепов (1974), С.Қалмаханов, К.Дүйсенбаев,А.Смагулов,Д.Шоқпаров (1975),
М.Бәйтенов, К.Есіркеев, К.Закиров (1976), А.Ақанаев, М.Аманжолов,
М.Әйнеков, А.Бейсенбинов, Г.Жалмұханов, М.Жүнісов, Ж.Қанапиянов,
Е.Құрманбаев, А.Көшбаев, А.Нақысбеков, А.Өтегенов (1978), Х.Абаев,
Б.Әбішев,Д.Әлиев,М.Әлімбаев,М.Қалқа баев,К.Ли, К.Моллашев, А.Тұрсынов,
Л.Оразбекова, С.Өтемісов (1979), А.Дужнов, Р.Омарханова, В.Совченков 1980-
1985 жылдар аралығында:Г.Ахметов,К.Бекенов,А.Би жанов,
А.Губашев,К.Жұбаниязова,Е.Жұманов,Е .Зальцман, А.Игенбаев, ҚҚалқабаев,
Б.Талқамбаев,Е.Төлепбаев,Б.Түлкеев, Ю.Харин(1981),К.Аманов,Д.Әлдеков,Т. Исхако
в,Ғ.Қыстаубаев,У.Көшкінбаев,Т.Машра пов,Т.Ордабеков, Н.Рүстемов,
Е.Хасанов,В.Хмелев(1984),Т.Асылбеко в,М.Әлин, Б.Досжанов, А.Дүзелханов,
Д.Қайрамбаев, Ф.Молдабаев (1985), М.Бекетов, О.Қиқымов, Д.Қоспанов,
Т.Мырзагелдин, М.Нарымбетов, Р.Сәдіғұлов (1986), К.Көкімов (1987) одаққа
мүшелікке өткізілді.Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихында суретшілер
творчестволарына байланысты мынандай кезеңдерді көруге болады.
Қазақстан бейнелеу өнерін сөз еткенде алғашқы әңгіме суретші Әбілхан
Қастеевтің шығармашылығынан бастау алады. Қазақстанның халық суретшісі
Ә.Қастеевтің творчествосы Республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің
саналы өмірін отанының көркем образын жасауға арнаған. Ә.Қастеев тақырыптың
картина, портрет, пейзаж және кітап иллюстрациясы тақырыптарында жемісті
еңбек етті. Ә.Қастеевтің творчествосы мен өмірінің өзіндік ерекшеліктері
бар. Ол 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда шаруа семьясында
дүниеге келді, Ә.Қастеев әкесінен жастай қалып, іні-қарындастарын осіруге
анасына көмектесті. Қастеевтің суретші болуына және сәндік қолөнеріне
қызығуына өзінің туған анасының ықпалы зор болды, ойткені анасы шебер адам
болған. Қастеевтің таланты Қазан революциясыпан кейін бағаланып, ол Алматы
қаласына суретші Н.Г.Хлудовтың шеберханасына оқуға жіберілді. Суретшінің
алғашқы творчествосы 1930 жылдардың алғашқы кезеңінде көріне бастады.
"Топтық портрет", "Көгілдір киім киген қыз", "Тігінші", "Тоқымашы",
"Қарындас портреті", "Автопортрет" шығармалары осы кезенде жазылды. Бұл
шығармалар суретшінің әртүрлі жүмыс кезеңінде, жүмыс аралығында салған
жақындары мен таныстарының бейнелері болады. Суретші бүл картиналарда
кейіпкерлердің бас бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам фонындағы
киіз үй, жан-жануар, қазан ошақ және тағы басқа қоршаған табиғатты қосып
көрсетті. Халық суретшісі Ә.Қастеевтің "Түрксиб" шығармасы көпшілікке
танымал шығарма, картинада сол кезеңдегі ерекше бір қүрылыс. Түркістан -
Сібір темір жолының қүрылысын көрсетуге арналады. Картинада қазақтың сары
даласы, темір жолмен келе жатқан паравоз және оны күтіп түрған адамдар
көрінісі бешіеленген. Ә.Қастеев тақырыптық суреттер мен қатар табиғат
көрінісін бейнелейтін пейзаждар салған. "Тау пейзажы", "Медеу" келбеті,
картшіалары осыларға қосылады.
Ә.Қастеевтің творчествосының бір бөлігі халық өмірін бейнелеішн
живопись шығармалары. Олардың қатарына мына картиналар жатады: "Бие сауу",
"Қүдықтың басындағы бай мен жарлы", "Қалыңмалға сатылған қыз", "Шөп шабу",
"Колхоздың сүт фермасы", "Колхоз тойы", "Колхоз қырманы". Суретші Ә.Қастеев
халық батыры Амангелді Иманов тақырыбына өз творчествосы ерекше орын
берген. Бүл шығармалар қатарына А.Имановтың портретінің "Амангелдінің
шабуылы" атты композиция жатады.
Қазақ бейнелеу өнері шығармаларының ауқымды бөлігін натюрморт жанры
алады. Бұл жанрда өнер шеберлері А.Черкасский, А.Ғалымбаева, Г.Исмайлова,
Т.Абуов, АЖунусов, В.Ткаченко, О.Кужеленқо, Н.Стадничук, С.Романов,
Н.Нұрмұхаммедов, Т.Тоғысбаев, Л.Леонтьевтеркөптеген творчестволық
шығармалар жазды. Суретшілер А.Ғалымбаеваның "Дастархан", Г.Исмаилованың
"Қымыз", "Көне қазақ керамикасы", Т.Абуовтың "Домбыра және басқа заттар",
Ә.Жунусовтың "Шыны аяқтары бар натюрморт", "Құмыралы натюрморт" картиналары
қазақ халқының дастарханын көрсетіп қонақжайлық дәстүрінен хабар береді.
Суретшілер А. Черкасскийдің "Терезе алдындағы натюрморт", А.Ғалымбаеваның
"Кактус гүлдері", В.Ткаченконың Гүлдер", О.Кужеленконың "Апелсині бар
натюрморт", Т.Тоғысбаевтың "Ақын Кененнің мұрасы", "Дала кеңістігіндегі
натюрморт", "Құмыралы натюрморт" туындылары тұрмыстағы қолданылатын
бұйымдардың әсем формаларын, мәні мен мазмұнын көрсетуге арналады.
3. Майлы бояумен натюрморт орындау.
Майлы бояулар кескіндемеде тек XVI ғасырда ғана пайдалана бастады.
Оларды көптеген қалың етіп те, сондай-ақ астынғы түс айқын байқалып
тұратындай, жеңіл, мөлдір етіп лессировкалап та жағуға болады. Кепкен кезде
бұл бояулар өзінің түстік өң реңін өзгертпейді.Аяқталып біткен және
кептірілген майлы бояумен салынған натюрмортқа бояулардың ашықтығын арттыру
үшін арнайы лак жағады, мұндай лак кепкен кезде шыны сияқты мөлдір пленка
түзеді. Осы мақсат үшін мастика, даммара және акрил, пісте лактары
шығарылады.
Суретшілер пайдаланатын барлық бояулар – пигмент қоспасы, немесе бояғыш
зат және байланыстырғыш заттар әдетте зығыр, кейде жаңғақ немесе көкнар
майы болып табылады. Басқа майлар пайдаланылмайтын себебі басқа майлар
буланып ұшып кетеді, немесе ұзақ уақыт кеппей қояды. Майлы бояумен
натюрморт салу үшін көбіне №2, №12 түрлі нөмірлердегі жалпақ, қылшықты қыл
қаламдар алынады. Маймен жұмыс істеген кезде бір қылқаламды ғана амалдай
тұруға болмайды, өйткені жұмыстың бұл техникасында қылқаламды
акварельдегідей жұмсайды. Сондықтан суретшілер бір мезгілде бірнеше
қылқаламдарды – қызыл, жасыл және басқа өрнектер үшін жеке-жеке
пайдаланады. Ұсақ детальдарды салу үшін қолда жіңішке әрі жұмсақ
қылқаламның болғаны дұрыс, бәріне де жұмсақ қылшықты (күзен қылышты)
қылқаламдарды пайдаланған жақсы болады.
Қылшықты қылқаламдар серпінді және тығыс топтастырылған болуы олардың
жекеленген қылшықтары сорайып шығып тұрмауы тиіс.
Нағыз шебер өзінің барлық аспаптарын, әсіресе қылқаламдарды үлгілі
тазалықта ұстайды, әйтпесе олар тез уақытта жарамсыз болып қалуы мүмкін.
Жұмысты бітіргеннен кейін суретші қылқаламды қағазбен, одан кейін жұмсақ
шүберекпен мұқият сүртеді, мұнан соң оларды керосинге салып қояды.
Керосиннен алынған қылқаламдарды жұмыс алдында тағы да қағазбен және
шүберекпен құрғатып сүртеді.
Суретші өз жұмысын пайдаланатын палитра жоғары сапалы понерден немесе
тақтадан жасалады, соңғысы жақсы.
Саусаққа арналған тесіктің маңайы қалың, ал жеңіл болу үшін жоғарғы
және сол жақтағы шетіне қарай өте жұқа болады. Политра бояулардан майды
сорып алмау үшін, оған алдын-ала оливті жақсылап сіңіріп, кептіреді. Жұмыс
аяқталысымен әр ретте палитраны мастихинмен тап-таза етіп тазартып, газет
қағазымен және шүберекпен сүртеді. Палитраны жууға болмайды.
Майлы бояулармен жұмыс істеу үшін сондай-ақ мастихин мен масленка
керек. Мастихин кенептен де, палитрадан да қажетсіз бояуларды алып
тастайтын ерекше формалы серпімді пышақ. Кейде оны суретшілер қылқалам
орнына пайдаланып, ерекше үлкен жағымдылар жасайды. Масленка – бұралатын
қақпағы және палитраға бекітуге арналған ерекше қысқышы бар шағын металл
құты.
Студияда, сабақта немесе бейнелеу үйірмелерінде жұмыс молъберттерде
жүргізіледі. Жарық жағдайында, табиғат аясында (немесе суретшілер айтпақшы,
фанерде) жұмыс істеу үшін этюдник деп аталатын ерекше жәшік пайдаланылады.
Бұл шын мәнін жұмыс істеуге қажетті барлық қажетті заттар: палитра,
бояулар, қылқаламдар, мастихин, қарындаш немесе көмір, еріткіш шүберектер,
кенеп немесе картон сиып кететін кішкене жорық шеберханасы.
Майлы бояумен натюрморт салуға көптеген материал негіз бола алады.
Суретшілер картонға немесе тығыз чертеж қағазға этюдтерді жиі салады. Майлы
кескіндемеге арналған материалдың ішінде меніңше көп танылып таралған кенеп
(холст), ол зығырдан, кендірден жасалады (ең жақсысы – зығырдан жасалған
кенеп). Ол ағаш рамаға (кергішке) керіледі. Оны үлкен қалпағы бар обой
шегелерімен қағу ұсынылады. Кенепті керген кезде оның жіптері кергіштің
жақтарын қиғаш болмай, параллель жүруін, оның өзінде кесе көлденең жіптер
(арқау) тік, ал ұзынына бойлай созылған жіптер (негіз) көлбеу орналасуын
қадағалау керек. Кенепті алдымен қысқа жақтардан, сосын ұзын жақтардан,
ортадан бұрыш жақтарға жылжи отырып, керіп, бекіткен жөн.
Майлы кескіндеме арналған кергіш өте мықты болуға және жақсы
кептірілген ағаштан жасалуға тиіс. Үлкен кергіштер айқастырылған табан
ағаштармен безендіріледі.
Кергіштің ағаштары таза сүргіленген бояуға, ал олардың сыртқы түрі,
оған кенеп тиіп турмауы үшін, ішке қарай біршама қиғаш тұруға тиіс.
Майлы бояумен кескіндеме салуға кенепті, картонды, немесе қағазды бір
жолы дайындау үшін оларды грунттау керек. Грунттелген материалдар бояу
қабатын мықты ұстайды әрі одан майды сорып алмайды деуге болады, мұның
өзі оны берік әрі ұзақ мерзімді етеді.
Майлы бояумен жұмыс істеудің негізгі ерекшелігі жартылай дымқыл,
жартылай кепкен бояу бетімен жұмысты онан әрі жалғастыра беруге болмайды,
не кенеп бетіне жазылған жаңа түскен күйінде дымқыл тұрған кезде салуға
болады, яки картинаны бірнеше күнге қалдырып, оның кептіріп алып, қайтадан
бояу қабатының үстімен салуды жалғастыруға болады.
Әр суретшінің өз жұмыс технологиясы және тәсілдері болады. Екі көрнекті
совет суретшілері жанршы Б.Иогансон мен – Я.Ромастың картиналар салу
техникасымен танысайық.
Б.Иогансон натюрморт картинасын жасау үстіндегі өз техникасын былай
сипаттайды. Кенепке суретті көмірмен, оның үстіне нобай емес, контурлық
сурет емес, жарық пен көлеңкені түсіре отырып, жасайды. Сурет біткен кезде,
кескіндеме үшін қажетті контурларды бәрі тушпен жүргізіліп шығады. Ал көмір
жұмсақ шүберекпен сүртіліп тасталады. Содан соң кенеп кескіндемелік маймен
майланады да контурлық сурет бойымен тушпен жалпақ қылқалам арқылы боямай-
ақ бояусыз бояулармен бастапқы да жалпылама тез салып шығады.
Оның мақсаты – картинадағы басты жарық пен көлеңкелерді және түстік
қатынастарды белгілеу.
Кейде бастапқы боямалау бір бояумен мысалы, охрамен жасалады. Осылайша
бүкіл форма сомдалып шыққан кезде қатты көлеңкеленген жерлер екінші мәрте:
енді көп бояулармен, бірақ тағы да ақ бояуларсыз, лессировкаланып, яғни
жіңішке мөлдір қабаттармен сызбаланып шығады. Бірінші бояу қабаты кепкеннен
кейін, екінші бояулар кезде, кенеп тағыда маймен сүртіледі. Б.Иогансон:
Маймен қандай жағдай болғанда да палитра бетінде емес, кенеп бетінде
болуға тиіс - дейді.
Бояумалау бейне бір картина онан әрі сызбалауды талап етпейтіндей
аяқталған сияқты түрге ие болуға тиіс. Кейін оны сендер, бәлкім, талай рет
сызбалайтын болсандар, бірақ жұмыстың басынан-ақ аяқталған түр беруге,
жетілдіруге ұмтылу керек.
Боямалау жасаған кезде боямаларды сұйылту үшін майдың, лакпен
скипидардың қоспасы алынады. Олардың ара қатынасы тәжірибеге арай
белгіленеді, алғашқы да бірдей етіп салуға болады.
Боямалауға бояулардың, әсіресе көлеңкелердің бояулардың күрделі
қоспаларды жасамаңдар – түс салыстырмалы түрде алғанда шамалас болуы
мүмкін: жұмыс басында болған жол беруге болады. Жалпақ бояуларды
есептемегенде, үш бояудан көп араласытырылмаған жөн. Жұмыстағы оң – реңді
дұрыс алынбаған немесе оны ағарту қажет жерлерді өшіргішпен, бірде бояуды
толық кетіре, бірде олардың қабатын аздап қана әлсірете отырып, өшіреді.
Натюрморт салуды ең күңгірт жерлерінен – меншікті және түспе
көлеңкелерден бастау керек. Нақ осы көлеңкелерде картинаның колористік
құрылысы – кескіндеменің бірлігі мен гармониясы мейлінше толық көрінеді.
Көлеңкелер әрқашан дерлік бір ортақ түстік рефлекспен – аспаннан
қабырғалардан және т.б. түскен көлеңкелермен, жартылай өнді жартылай
өңдермен ашық өңді ашық өңдеремен салыстырып отырған абзал. Боямалары
кеткен кезде оны тағы да маймен сүртеді де картинаны біржола жазуға
кіріседі. Жұмыстың осынау бір ақырғы сатысының міндеті – шамалас, алынған
жерлерді түстердің ауысуы нюанстарының беретін ұсақ жағымдылардың көк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz