Бейнелеу өнері сабағында пән аралық байланысы. Пейзаж
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Искакова Ботагоз Кайроллиновна
Бейнелеу өнері сабағында пән аралық байланысы. Пейзаж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107- мамандығы – Бейнелеу өнері және сызу
Көкшетау 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі Ш. Уәлиханов
атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан Кокшетауский
государственный университет им. Ш. Уалиханов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы: Бейнелеу өнері сабағында пән аралық байланысы. Пейзаж.
На тему:
Мамандығы: 050701 Бейнелеу өнері және сызу Специальность:
Орындады: _______________ Искакова Б.К.
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Жетекші: _______________ Қамбаров Қ.И.
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Қорғауға жіберілді: _____ ____________2012 ж.
Допускается к защите:
Кафедра меңгерушісі: ______________ Мағзумов Д.Н.
Зав. Кафедрой : (қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Көкшетау 2012 ж.
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
I.Кескіндеме өнері
1.1. Кескіндеме жайында қысқаша
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2.Пейзаж жанры және Қазақстан
пейзажистері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 1.3.
Майлы бояумен жұмыс орындау
тәсілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...12
II.Әдістемелік бөлім
2.1. Оқушыларға табиғатты бейнелеуге үйретудің негізгі мақсаты мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2. Табиғатты бейнелеуде іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ..20
2.3.Табиғатты бейнелеуде нұсқадан жұмыс істеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...21 2.4.Табигатты бейнелеуге
арналған методикалық сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... .24
2.5. Кеңістіктің формалары мен түрлерін түсіндіруге арналған көрнекі
құралдар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.6.Тақырып бойынша кейбір
ескертулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.7.Тақырыпқа байланысты әдістемелік сабақ
жоспарлары ... ... ... ... ... ... . ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
Кіріспе
Көкейтестілік .Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасының
негізгі бағыттарында: Аса маңызды міндет-оқушыларға көркемдік білім беру
мен эстетикалық тәрбиені айтарлықтай жақсарту. Әсемдік сезімін дамыту,
жоғарғы эстетикалық талғам, өнер шығармаларын, тарих пен архитектура
ескерткіштерін, туған табиғаттың сұлулығы мен байлығын түсініп бағалай білу
қасиетін қалыптастыру қажет.Республика президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстанның болашағы қоғамын идеялық бірлігінде атты еңбегінде: Мәдени
дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта түлеудің қайнар көзі болып келді. Өзінің
тарихы, мәдени тамырларына қайта оралу–бұл әрине оң процесс...Қазақстанда
ұлттық тілді, өнерді, мәдениетті...дамытуға барынша қолдау жасалып отыр,
-деген сөзі мұның бірден бір айғағы. “Бейнелеу өнері және сызу”
Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Сабақты жүргізу үшін ұстаз да істің бұл жағына ерекше назар аударады.
Сол арқылы көпшілік қауымға, әсіресе жастарға өнеге айту, тәлім-тәрбие беру
көзделеді. Еліміздің ежелден келген ұлттық өнерінің тегін тектеу, болмысын
тану, оны көш керуеніне ілестіріп отыру арқылы бүгінгі және болашақ ұрпақ
қамын қамдау өмір талабы. Бұл үшін ол қылқаламмен және бояулармен шебер
жұмыс істей білуге өте жақсы сурет салуға, демек сурет салуды және
кескіндеме өнерін үнемі жетілдіріп отыруға тиіс.
Қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп, өнер түрлерін жинақтап, зерделі зерттеудің маңызы
артып, жастарды сол ұлттық салт– дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің қажеттігі
өсіп отыр. Сондай қажеттіліктің бірі–бейнелеу өнері сауаттылығы, соның
ішінде натюрморт жанры.Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай тарихы,
терең мәдениеттанулық, философиялық мазмұны, өзіндік ұлттық сан – қилы
ерекшеліктерімен қымбат, әрі құнды .
Міндеті. Осынау жауапты да күрделі міндетті шешуде, жас ұрпаққа
көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие беруде бейнелеу өнері пәнінің
мұғалімдеріне зор жауапкершілік жүктелді.
Зерттеу мәселесі. Республика мектептерінің тәжірибесі бейнелеу өнері
пәнін жүргізудің өзіне тән бірқатар қиындықтары бар екенін көрсетті Осындай
қиыншылықтардың бірі –оқушыларды кеңістіктің көрінісін бейнелеуге үйрету
деп айтуға болады. Оның өзі объектінің кеңістіктегі қалпын мөлшерлеп, дұрыс
бейнелеп бере алу, оны көкемөнердің көз алдында кеңістіктегі қалпына сәйкес
елестете алу мәселесіне өте-мөте қатысты.
Зерттеу мақсаты.Таңдамалы алынған тақырыптың өзектілігінен және оны
зерттеу қажеттіліктері мен зерттелу деңгейлерінен осы дипломдық жұмыстың
басты мақсатын айқындау мүмкіндігі туады. Бейнелеу өнері оның ерекшелігі
мен дамуы, табиғатты бейнелей отырып өз отанына, жеріне деген
сүйіспеншілігін арттыру, пейзаж жанырларының ттүрлері және ұлттық
мәдениетте алатын орнын мәдениеттанулық тұрғыдан сарапқа салу, олардың мән
– мазмұнын ашып, даму эволюцициясын қарастыру қажет. Осы мақсатты орындау
жолында зерттеушінің алдында бірнеше міндеттер туындайдайды:
- Табиғатты бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің мәнін
ашу, оны оқушылар арасында олардың санасында, ұлттық көзқарастарына
қалыптастырудың көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сауаттылығына яғни
көркемдеп қабылдауға үйрету арқылы тиімділігін арттыру және оның
педагогикалық негізін анықтау. Осы мақсатқа сәйкес орындалатын міндеттер
белгіленді. Олар:
1. Бастауыш сыныптағы және 5-6 сыныптағы оқушыларының бейнелеу
өнері сабағында оның сауаттылығына үйрету, оны көркемдеп қабылдауға
үйретуге қажетті философия, психология, педагогика ғылымдары тұрғысынан
негізді айқындау.
2. Мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері пәнінің бүгінге дейінгі
өтілу барысында талдау жасау.
3. Айқындалған жұмыс жүйелерін байқау, анықтау және оны бейнелеу
өнері сабағының жүргізілу тәжірибесіне енгізу.
Зерттеу орны: Бастауыш сыныптар мен 5-6 сыныптардың оқу – тәрбие
процессі.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен 6-
сынып оқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі.
Болжам.Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің
сапалы болуы – ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін:
-егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап, оның теориялық негізін айқындасақ;
-осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда
эксперименттік байқау жүргізіп, көркемдеп қабылдаудың оқушыда дұрыс
қалыптасқандығынан бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік сапасының
артқанына көз жетсе . Осы мақсатта әрбір оқу пәнінің , әсіресе зор танымдық
және тәрбиелік күші бар әдебиеттің, музыканың, бейнелеу өнерінің
эстетикалық мүмкіндіктері жақсы пайдаланылсын. Жоғары оқу орындарының
арнаулы факультеттерінде осы пәндер бойынша мұғалімдер кеңейтілсін, барлық
кластарда эстетикалық цикл пәндерінен білікті мамандардың сабақ беруі
қамтамассыз етілсін. Бұған студерттер интеллигенцияның творчестволық
одақтары, барлық мәдениет барлық мәдениет ошақтары көмектесуге тиіс,-деп
атап көрсетілгені мәлім.
Зерттеу көздеріне анализ.Зерттеу жұмысы барысындағы ізденіс біздің
көзімізді мынаған жеткізді: а) бейнелеу өнері пәнінің нәтижелі болуы,
балаларды көркемдеп қабылдауға, дұрыс үйретуге тікелей байланысты
екендігіне;ә) оның педагогикалық негізде меңгерілу жолын құрып, жаттығу
жұмыстары арқылы оқушылардың осы бағыттағы дағдысын қалыптастыру керек
екендігіне. Сондықтан, бейнелеу өнері пәні бойынша осы көркемдеп
қабылдаудың оқушы жас ерекшеліктеріне сәйкес жоғарғы сыныптағы білім
ауқымын, оларды меңгертуге керекті педагогикалық негіз құрайтын жұмыс түрін
айқындау қажеттілігі де туады. Әрине бұл болашақ іс.
Ғылыми жаңалық. Бейнелеу өнері сабағында оқушыға меңгерткелі отырған
білім, білік пен дағдының нәтижелі болуы оның көркемдеп қабылдай алуына
байланысты екендігін дәлелдеу; ол үшін арнайы дидактикалық жұмыс жүргізудің
керектігіне көз жеткізу және сол жұмыстардың жүйесін жасау, оның теориялық,
педагогикалық негізін айқындап және ұтымды жолдармен тәрбиелік бағытын
көрсету .
Практикалық маңызы .Ұлттық ойлау жүйесінің, дүние танымдық қалыптасу
заңдылықтарын, ерекшеліктерін анықтауда, оларды түсіндіруде көтерілген
мәселенің қосар өзіндік үлесі аз болмас.
Жұмыста көрсетілген теориялық және практикалық жағдайлар болашақта
өнер тарихы ғылымын зерттеуді жетілдіруге ықпал етеді .Курстық жұмыстағы
қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды дайындауда, мәдениеттану
проблемасы және мәдени – этикалық мәселелер бойынша семинарлар мен
лекцияларда қолдануға болады. Сондықтан да тақырыптың өзекті де, қажет
екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін салт – дәстүрді және әдет –
ғұрыптарды дұрыс пайдалану оқушылардың сана – сезімін, ой - өрісін, дүниеге
деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды.
Қажеттілік. Сабақ жүргізуші ұстаз да істің бұл жағына ерекше назар
аударады. Алай да қазақ тілінде бұл тақырыпта жазылған әдістемелік
нұсқаулардың тапшылығы іске қолбайлау болмай отырған жоқ. Сондықтан
тұтастай алғанда сурет пәнін, жекелей алғанда оның белгілі бір тарау
тақырыптарын өтуге байланысты методикалық құрал нұсқаулардың жазылып, жарық
көріп тұруы зәру қажеттілік болып отыр. Маңызды мәселе.Сурет сабағын
өтудегі сондайда бір маңызды мәселе-оқушылардың кеңістік туралы дұрыс
ұғымын қалыптастыру. Ол үшін кеңістік жайында түсінік беру, Соған қатысты
көрнекі құралдарды пайдалану, өнер шығармаларына талдау жасау сияқты
міндетті жұмыс түрлері жүзеге асырылады. Соның нәтижесінде ғана барып
кеңістік ұғымын игеріп, кеңістікті сол түсінік негізінде бейнелей білуге,
сурет салу дағдысын қалыптастыруға болады. Мұғалімнің тікелей басшылығымен
оқушылар кеңістікті бейнелеу тәсілдеріне жаттығып,, графикалық дағдыларды
меңгереді.
Бұл жұмыстар бейнелеу өнері сабақтарында жүргізіледі. Мұндай
сабақтарда әсіресе бейнелеу өнері туралы өткізілетін әңгімелердің білімдік-
тәрбиелік маңызы зор. Оларда мұғалім бейнелеу өнерінің классикалық
шығармаларына кеңістіктің қалай бейнеленетініне назар аударады. Зат пен
кеңістіктің ара қатынасының байланысына талдау жасайды. Сәндік сурет салу
барысында заттар мен құбылыстардың кеңістіктегі көрінісін стильдеу арқылы
бейнелеуге көңіл бөледі.
Оқушыларды кеңістікті бейнелеуге үйретудегі қолайлы сабақтың бір түрі-
тақырып бойынша сурет салу сабағы. Мұндай сабақ үстінде мұғалім оқушыларға
кеңістіктегі заттарды бейнелеудің жолдарын көрсетумен қатар; оқушылардың
әрқайсысымен жеке жұмыс жүргізіп, берілген объектілердің нобайын жасауға
дағдыландырады. 1983 жылдан бастап бейнелеу өнерінің жаңа программасында
кеңістіктегі заттарды бейнелеуге арналған сабақ сағаты көбейтілген болатын.
Бейнелеу өнерін оқыту процесіндегі мұндай өзгертулер кеңістікті бейнелеу
сабақтарын тиімді етудің методикалық мәселелерін жетілдіре, талдай түсуді
қажет етеді. Ұстанып отырған бұл еңбектің де басты мақсаты –сол.
Бағыты. Сонда оқушылардың осы бағыттағы түсінігін қалыптастыру
жолдары, кеңістікті бейнелеуге үйрету сабақтарын өткізу әдістері, бұл
мәселедегі нобай жасау мен көрнекі құралдардың маңызы қарастырылады. Бұл
методикалық талдаудың бәрі 1979-1985 жылдар аралығында Шымкент қаласындағы
бейнелеу өнері пәні мұғалімдерінің іс-тәжірибесінде және осындағы
педагогика институты көркем сурет факультеті студенттерінің педагогикалық
практикасында тексерілді.
Мәселенің тарихы. Сурет салу адамның еңбегімен байланысты пайда болып,
оның айналадағы ортаға деген сезімін, ойын көңіл-күйін, көз-қарасын
білдірген. Сондықтан өнер тарихы адам өзінің айналасындағы заттар мен
құбылыстарды бейнелеуге талпыныс жасаған сонау ертедегі замандардан
басталады. Ертедегі адамдардыңзаттардың беттеріне, үңгірлердің
қабырғаларына салған бейнелері осыны дәлелдейді.
Бұл кезеңнің суретшілері жеке заттың көрінісін дұрыс бейнелегенімен,
оның кеңістік пен қатынасын, кеңістіктегі орнын қалпын бейнелеуде түрліше
әдіс-тәсілдерді қолданады. Мысалы, ИспаниядағыАльпамир үңгірі төбесіндегі
әр түрлі жануарлардың бейнелерінің кеңістіктікомпозициялық түрде
бейнелеудің өзіндік ерекшелігін байқаймыз.
Мозолит кезеңінде б.э.д.12-8 мың жылдар бұғы аулаушылардың суретін
салушылар арасындағы жануарларды жазық беттің
1. Кескіндеме өнері
1.1 Кескіндеме жайында қысқаша мәлімет.
Живопись атауын қазақ тіліндегі әдебиеттерде кескіндеме деп аударып
жүр. Ол негізінен силуэт, сыртқы пошым (бейне), яғни табиғаты жағынан
графика түсініктеріне жақын. Ал бұл жерде кескіндеме бейнелеу өнері ретінде
қолданалып отыр. Кәсіби өнер түсінігіне келетін болсақ (Профессиональное
искусство), әдейі академиялық білім алған суретшілер шұғылданатын
өнер.Оның бұл түрімен айналысатын адамның академиялық машықтылық пен
академиялық позициялық принциптері қоятын талап-тілектері кәсіби деңгейде
меңгеру тиіс. Осыған байланысты Кәсіби кескіндеме өнері деген түжырымды
анықтап айтатын болсақ академиялық позициялық принциптерінде қалыптасқан
бейнелеу өнері. Қазақстанда Үлы Қазан төкерісінен кейін пайда болған
Республикалық мәдени өнеріне түбегейлі әсер еткен академияның позициялық
принцип негіздерін анықтайтын Еуропалық классикалық реализм. Бізге
Москва, Ленинград секілді орталық қалаларда орналасқан. Кеңес Үкіметінің
көркем өнер орнындарынан енген еді. Біз бейнелейтін өнердің оның басқа
түрлері секілді адамның көңіл-күй сазы мен сезімі тереңдеудің дамытуда,
яғни эмоционалды тәжірибені арттыруда қосатын үлесіне рухани мәдениетімізді
меңгеруге этикалық, эстетикалық тәжірибенің тиімді жолын ашуға табиғи
жағдайда жасайтын қүрал ретінде қарастырамыз. Дегенме бейнелеу өнерінің
негізгі критерилері.Бейнелеу өнері деген түсінік атауының өзі білдіріп
тұрғандай ол затты, тұлғаны, табиғатты бейнелеу деген сөзден пайда
болады. Яғни, көркем құрал-тәсілдер (бояу түсі, штрих, нақыштау, ою,
шекімдеу) және материалдар (қағаз, кенеп (холст), саз, тас) арқылы табиғи
объектінің образы бейнесін сомдау. Ол шындықтың образды көшірмесі
болғандықтан үқсас, ұқсасемес деген критерилермен бағаланады. Бейнелеу
өнерінің реализм түсінігін қатысты айқындау сипаты осыған
байланысты. Бейнелеу өнерін әр кезеңде, әр жағдайда түрліше айтады. Өнердің
осы түріне енетін шығармаларда көзбен қарау арқылы түсініп, бағалап,
кеңістікке қабылдаймыз. Осыған байланысты кеңістік немесе кеңістікті
бенелеу, яғни визуальді өнер түсініктері бейнелеу өнеріне синоним бола
алады. Орысша айтқанда ол профессиональное немесе визуальное искусство.
Сызық пен жазықтық үшін масштабтылығымен пласстикалық икемділікке қатысты
оның пласстикалық өнер деп қалыптасты.Бейнелеу өнеріне тағы бір синонимі
- әсем өнер. Мүндай шығармалар сазды нақыш пен әсем бедерлік, айшықты бояу
түсімен ырғақты сызық әуендері мен таңбалар кереқарлығымен
анықталатындықтан және оның басты көркемдік бейнесі - сүлулық, әсемдік
болғандықтан да, ол осылай аталады. Дегенмен осы түсініктердің ішінде жиі
пайдаланатын термин - бейнелеу өнері.Ол заманның рухани мәнін, саяси
философиялық көркем мәдени эстетикалық адамгершілік идеяларын мағыналы
мазмүнға айналдырады. Осыған эмоционалды психологиялық сипат береді.
Бейнелеу өнерінің түрлеріне живопись, графика, мүсін, көркем фото т.б.
жатады. Сонымен бірге сәулет өнері, қол өнері, дизайн үшін кеңістікті,
пластиканы, визуальді әсем деген секілді түсініктерде ортақ екені белгілі.
Қолөнер туындылары, дизайн бұйымдары, архитектуралык ғимараттар нактылы
ешнәрсені бейнелегенмен, олардың образы, пішіні, құрайтын көркем
пластикалық құрылымдары мен ырғақты тізілімше және синтезді сипатына қарай
өнердің осы түрлерінде бейнелеу өнерінде жанаманы жатқызамыз. Ал живопись
пен қол өнер арасындағы айырмашылық біз бейнелеу өнері деген түсінікті
өзінің атауына сәйкес реалистік өнерімен синони ретінде қарастыру
тәжірибесіне байланысты анықталады. Жалпы айтқанда бейнелеу өнерінің
өткеніне зер салып казіргі таңдағы көрінісіне талдау жасасақ және оның
болашағына көз жүгіртер болсақ бейнелеу өнері жөнінде қалыптасқан өзіміздің
білетін классикалық пікір мен қазақтың әстүрлі шығармашылығы және осы
шығармашылық негізінде пайда болған дәстүрлі халық өнері мен дәстүрлі өнер
арасындағы үқсастықтар мен айырмашылықтарды, олардың өзара әсері мен жүйелі
даму заңдылықтарын да ескеруіміз керек. Ол үшін біз бір жағынан бейнелеу
өнердің өрбу аумағын камтитын заңдылықтарына назар аударуымыз керек. Оның
реализм шеңберінде көріністері мен даму тарихында орын алған көркемдік,
стильдік, жалпы халықтың сипаттағы бет-бейнесін анықтап алуға тиіспіз.
Осы айтылған мәселені екінші бір бейнелеу өнерінің жалпы халықтың
сипаты мен бірге оның үлттық ерекшелігі болатыны дауыссыз. Ал үлттық
белгілердің қалыптасуы өнердің синтездік болмысы мен анықталатын күрделі
күбылыстарымен байланысты. Алдымен бейнелеу өнерінің табиғи сипатына
байланысты қалыптасқан реализм түсінігіне тоқталайық, бүл түсінік бүрынғы
мектеп және жоғарғы көркем оқу орындарында жетекші орын алып келеді. Өнер
тарихында реализмнің басты үғымы мен табиғатымыз жоғарғы тас дәуірі
кезеңінен бері қарай дамытамыз. Бүл кезең өнері қуатты және өміршең
болатын. Одан кейінгі ежелгі Қосөзен өмірі, Мысыр, Қытай, Жапон, Үнді
секілді елдердің ішкі мәдениетіндегі үлттық ерекшелік пен реалихзм
арақатынасындағы көркемдік римдерге әлемдік мәдениет тарихы үшін көкейкесті
мәселелердің бірі.
Көне заманнан бері келе жатқан сурет салу өнері сызықтан (графикадан)
басталады. Графика дегеніміз грек тілінен аударғанда сызамын, жазамын,
сурет саламын деген мағынаны береді.Бірте-бірте графика техникасы
күрделене түсті де, кескіндемеге жол ашты.ХУ-ХУІ ғасырларда Еуропада сурет
салудың негізгі материалдары әр түрлі ағаш тақтайлар болды. Шығыста шүға,
пергамент (бүзау терісі), күріштенжасалған қағаз пайдаланылды. Қазіргі
суретшілер қалың қолданылады.Шығарманы жазуға кіріспес бүрын шебер оның
жоспарын, қүрылысын (композиция) мүқият ойластырады, қағаз бетіне алдын-ала
шағын суреттер (эскиз) салады. Ірі туындылар қажырлы еңбекті, үзақ уақытты
талап етеді. Мысалы, Ренессанс дәуірінің алыбы Леонардо да Винчи өзінің
әйгілі "Мона Лиза - Джокодасын" жасауға бір жылдан астам уақытын сарп
еткен. Сәл ғана езу тартқан, бет әлпетінде күлкі өзі ойнаған уыздай жас
келіншектің бейнесін салу үшін майталман шебер лайықты кеіпкерлер іздеп,
Италия қалаларын аралады, көп аам жиналған сауық кештеріне, жәрмеңкелерге,
шөп сататын базарларға барып түрды. Демек, Леонарданың кескіндеуді
бейнелеудің басқа түрлерінің бәрінен жоғары қойып, "өнердің атасы" деуі өте
орынды сияқты. Мүндай қүнды еңбек үзақ уақыт ізденуден туады. Ол айна
бетіне шағылысып түскен бейнеден анағүрлым терең, мазмүнды әрі көркем болуы
тиіс. Италия өнерінің тағы да бір кемеңгер қайраткері Рафаэль Санти осындай
творчествалық азаптарды еске ала отырып: "Мен бір сүлудың салу үшін бірінен-
бірі өткен жүздеген сымбатты арулармен жақын танысып, оларды көз алдымнан
өткізуім керек", - деген екен. Осы бір ғана сөйлемде қаншама терең сыр
жатыр. Ал орыс суретшісі Александр Иванов өзінің Третьяков галереясындағы
"Мессияның халыққа көрінуі" деген атақты туындысына қайта-қайта оралып, оны
толық аяқтауға жиырма бес жыл өмірін арнаған.
Көптеген суретшілеріміздің кескіндемелік шығармалары түрмыс-салтты,
әдеп-ғүрыпты, халықтар дәстүрін баяндауға арналған. Мысалы, Әбілхан Қастеев
салған революциядан бүрынғы қазақ елінің тарихын бейнелейтін туындыларды
еске алайық. Оның Сатылған қалыңдық және Қыз алып қашу деген еңбектері
көптеген ғасырлар бойы мықтылардың отымен кіріпкүлкімен шыққан, күң
болған қазақ қыздарының революциядан бұрынғы қайғылы да зарлы өмірін көз
алдымызға елестетеді.Бізді қоршаған жаратылыс адам үшін тек өмір сүретін
орта ғана, оған күнделікті әсер ететін қүдыретті күш. Сондықтан да табиғат
көрінісін бейнелеген орыс суретшілері Левитан, Шишкин, Васильев, Куинджи
туындыларына таңырқамай қарау мүмкін емес!Туған еліміздің ақ қайынды
ормандарын, түнық сүлу көлдерін, сылдырлап аққан мөлдір бүлақтарын
поэзияға, жырға айналдырған суретшілер Грабаль, Сарьян, Герасимов,
ГТименов, Рылов және тағы басқа пейзаж жанрына мол үлес қосқан кылқаламның
көрнекті шеберлері. Демек, дүниеүзілік өнер өнер және мәдениет мүраларымен
жан-жақты танысу ізгі міндет. Ол бүгінгі күнді, өткендегі қилы-қилы
оқиғалар мен өмір қүбылыстарын түсіну үшін қажет. Бүл ретте, рухани
өмірімізге кескіндеме айрықша орын алады. Бейнелеу өнерінің тарихында әлі
күнге дейін өзінің көркемдік, қоғамдық маңызын жоғатпаған живописьтік
туындылар аз емес. Мысалы, Рафаэльдің Сикс мадоннасы, Брюллов салған
Помпейдің соңғы күні, Суриков қылқаламынан туған Барыня Морозова және
тағы басқалары.
1.2 Пейзаж жанры және Қазақстан пейзажистері
Живопись - бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі, онда
бейнелеудің сан алуан құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің ұшы-қиырсыз
осы саласынан көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды таңап алады.
Пейзаж-("Раузасіе" деген француз сөзінен шыққан) - бұл ландшафтты,
табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және
басқа Шығыс елдерде (УІІ-Х ғасыларда) Еуропадағыдан ертерек қалыптасты.
Еуропаық живописьте ол XVII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал содан
кейін Голландияда ерекше жоғарғы дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі
XIX ғасырдың соңына түспе-түс келді (И.Левитан, К.Коровин, Н.Рерих және
басқа да көптеген суретшілер).
Пейаж - қайсібір жерлерді жай айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда аспан, теңіз толындары, ормандар мен таулар
жүздеген, мыңдаған жылдар бүрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ
осы бір өгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнеледі. XVII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі
дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сүлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз-сауда мен жүмыс орны,
тіршілікәрекетін іздестіретін кеңістік. Атақты маринист Айвазовскийде теңіз
әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш, мөлдірлеу қүпия сырлы түңғиық. Орасан зор
толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар, тіпті көшелердің өзі де
осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай әрменсіз де
қорғансыз. Оның картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке, романтикалық
сүйіспеншілікке бөлінген. Бір табиғи мотивтың өзі суретшінің қыл қаламына
мүлде басқа толысуға, басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын,
көзқарастарын, көңіл-күйін береді. Оның үстіне, "мәңгілік" табиғат
тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, жоғарғы вольтті
электр желілерінің діңгектері мен сымдары, аспанда үшқан реактивтік
самолеттің будақтаған ізі - осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мүны
қазіргі заманғы суретші аңғара тұра алмайды.Пейзаж және натюрморт, әдетте,
тақырыптық картинаның қүрамдас бөліктері де болуы мүмкін. Бүл жерде олар
көркем образды жасауда белсенді қосалқы роль атқарады.
Тақырыптық картина- өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынастарын
көрсететін қандай да бір шын мәніндегі немесе фантастикалық көріністі
бейнелейтін картинаны осылай атайды. Мүндай картиналар тарихтан бүрынғы
замандардан өз бастауын алады - жартастар мен үңгірлерде алғашқы қауым
адамның аң аулау сәтін және бақа да іс әрекет түрлерін бейнелеген суреттер
көптен табылуда. Ежелгі Египет, Греция, Рим заманынан қабырғаға салынған
живописьтің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр. Бірақ станоктық
тақырыптық картина тек Ренессанс дәуірінде ғана пайда болды, кең өріс алды.
Тақырыптық картина дамуы оңаша сараптай алады.
Қазақстан пейзажистері.Кескіндеме Қазақстан территориясындағы ежелгі
өнердің бір түрі болып саналады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде оның
алғашқы элементтері былғарыдан, сүйектен, ағаштан, тастан, металлдан,
матадан жасалған бұымдарды нақыштаудан көрінеді. Орта ғасырларда
архитектура құрылыстардың безендірілуі мен халықтық қолөнерде сурет кең
қолданылды. Ахмет Иассауи мешіт-кесенесінің (14 ғасыр Түркістан)
нақышталуында, беіт үстіне қойылған қүлпытастар мен бекістастарда
(геометриялық көрініс, жануар бейнелері), кілемдерде (текемет, сырмақши,
алаша, басқүр, т.б.), ыдыс аяқтар мен үй жиһаздарында суреттер елеулі
орынға ие болды.
Қазақтың тұңғыш суретшілерінің бір - ұлы ағартушы, ғалым Ш.Уәлиханов.
Ол өзінің саяхаттары кезінде туған жердің пейзаждарын, ежелгі
ескерткіштерін, тұрмыстық заттарын, киімдерін өмір көріністерін, адам
портреттерін (Сырымбет, Шақырымдық бағана тұсындағы табиғат көрінісі,
1850; Сартайдың портреті, 1856) қағаз бетіне түсірді. Қазақстандағы
бейнелеу өнерінің дамуына суретші Н.Г.Хлудовтың тигізген әсері зор болды.
Ол ұйымдастырған тұңғыш көркемсурет студиясынан бірінші профессионал қазақ
суретшісі Ә.Қастеев бастауыш білім алды. Н.Хлудов қазақтың тұрмыс-салт
дәстүрін, табиғат көріністерін бейнелейтін (Әйелдің портреті 1885, Тау
өзені, 1886, Салт атты, 1902) біраз еңбектер тудырды.
Қастеевтің ұлттық нақышқа толы, өткір бейнеленген (С.Құсықбаевтың
портреті, 1930; Кітап ұстаған қазақ қызы, 1932; Абай, 1934) біраз
суреттері бар.
1945-1956 жж. Қаз КСР-і Суретшілер Одағы басқармасының төрағасы болды.
1931 жылы бірінші рет көшпелі көрмеге қатысты. Оның Мектепке,
Автопортрет, Қарындасымның портреті (1930), Көгілдір көйлекті қыз
(1931) және де басқа портреттік туындылары көркем шеберліктің үлгісі әрі
олар бейнелеген қаһармандарының жан дүниесіне терең бойлай білудің айғағы.
1937 жылдан табиғатты бейнелеу жанрында жемісті еңбек етті. Бірқатар
шығармаларында қала болмысы (Кіші станица көрінісі, Медеуде, Тау
көрінісі, т.б.) бейнеленді. Туған жерге деген махаббатты Жайлауда
(1938), Үй жанында (1940), Күзгі табиғат (1942), Айдынды мұз (1951),
Биік таудағы мұз айдыны (1954), Гүлденген алма ағашы, Қыс (1958),
Суретші шеберханасында (1962), деген туындыларында анық байқалады.
Түрксиб (1932), Егін орағы (1934), Жаңа мен ескі тұрмыс (1937-41),
трихтиптарында қазақ ауылының төңкеріске дейін және одан кейінгі өмірі мен
тұрмысы шынайы бейнеленеді. Ә.Қастеев Азамат соғысы тақырыбына арнап
Қазақстанда Қызыл Армия ұйымдастыру (1940), Амангелді сарбаздары (1970)
сияқты картиналар салды. Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС-і
(1972) монументті полотнолардың, ғалымдар мен мәдениет
қайраткерлерініңпортреттерін (Сәбит Мұқанов,1945,СауранбаевН.,1943).
Қазақстан жерінде,Тың туралы, Қазақстан байлығы сияқты акварельдік
топтамалардың авторы Ә.Қастеев қаламынан туған мыңдаған картина, акварель,
суреттер республиканың бейнелеу өнеріндегі жылнамасы іспетті. Салған
суреттерінің көркемдік дәрежесі жоғарғы, дербес шығарма болып есептелетін
аға буын суретшілердің қатарына Е.А.Говорованы Өзен жағасындағы
қарағай,1940; Мәжнүн тал, 1958; Ымырт,1965), Р.В. Великанованы
(Қарағаштар, 1942; Табиғат құшағында, 1964), Қ.Қожықовтың (Абай
өлеңдерінің иллюстрациялары, 1944-48), Л.В.Гербановскидің (Атты қазақ,
1933), П.Я.Залцманды (Жорық, 1967), Ә.Ысмайловты (Қарағанды
шахталарында, 1932; Шахтерлер, 1932) т.б. атауға болады. Сурет жанрында
1950-60 жж. белгілі суретшілер Сахи Романов, Е.М.Сидоркин, Г.М.Ысмаилова
жемісті еңбек етті.Негізінде Қазақ халқының бейнелеу өнері ертеден белгілі,
Қарағанды облысында Бейітінен табылған қыш сауыттар (б.з., б. 10-8 ғ.),
атақты Қарғалы алтын тәтісі (диадема) мен сырғалар (б.з., б. 2ғ. Мен б.з. 2
ғ.) т.б. көне дүниелер - шебер мүсінделген өнер туындылары. Айша Бибі
кесенесі, Ахмет Иассауи мешіт-кесенесі, Бабаджа Хатун күмбезі қазақ
халқының атадан балаға мұра боп келе жатқан ою-орнек, әшекей түрлерінің
бәрін Ұшыратуға болады. Бұл күнде кәсіби дәрежеге жеткен қазақ бейнелеу
өнерінің түрлері - кескіндеме, мүсін өнері мен графика, халықтық қолтаңбалы
өнер дамудың сара жолына түскен. Оның барлық түрлері мен жанрлары өркен
жайды. Қазақстан шеберлерінің шығармалары шетел галереясынан ҮМ.С.Кенебаев,
С.Ә.Мамбеев,
1.3 Майлы бояумен жұмыс орындау тәсілі
Қазір суретшілердің көбі майлы бояуларды пайдаланады. Ал бір кезеңде
олар адамзатқа атымен белгісіз болатын. Майлы бояу алғаш рет X-ғасырда
шыққан, бірақ ол кезде оны ешкім пайдалана қоймаған. Оның кеңінен дәстүрге
енуі XV- ғасырда өмір сүрген Нидерланд суретшілері ағалы-інілі Ван-
Эйктердің атымен тығыз байланысты. Олар көп тәжірибе жасап, құрғақ ұнтақ
бояуларды жеміс майына езіп көрді. Ақырында бояулардың жаңғақ майымен зығыр
майына жақсы еритінін анықтады. Ондай майларға ерітілген бояу тез құрғайды,
оның үстіне ерекше ажарлы болады. Бельгияның Гекте қаласында әулие Бавона
шіркеуінде альтарды (мінәжат орны әшекейленген Полиптех көп бөліктен
тұратын картина) әлі күнге дейін сақтаулы. Оны салған - Ян Ван-Эйк. Оған
ағасы Губерттің көмектескені баршаға мәлім. Бұл шығарма бейнелеу өнерінің
аса құнды туындысы болып есептеледі.
Майлы бояудың мүмкіншіліктері. Суретте пайдаланылатын бояулардың бәрі
де, әдетте, бояғыш заттар, яғни пигмент пен қандайда-бір байланыстырғыш
заттардың қоспасынан тұрады. Ал майлы бояуларды ондай байланыстырғыш зат-
май. Басқаша айтқанда, майлы бояулар пигменті зығыр майы мен араластыру
арқылы алынады. Басқа да кейбір майларды (жаңғақ, күнбағыс майлары)
пайдалануға болады. Бұл майлар кепкен кезде қатқыл қабық түзеді. Басқа
майлар бұл мақсатта пайдалануға жарамайды, өйткені олар мүлде кеппейді,
немесе, керісінше кепкен кезде су сияқты буланып, ұшып кетеді.Майлы бояулар
кескіндеме мен айналыспас бұрын суретші майлы бояулардың енге екенін және
олармен жұмыс істеу әдістерін жақсы білуге тиіс. Кескіндеме тек XVI-
ғасырдан бастап қолданыла бастаған майлы бояулардың көптеген жақсы
қасиеттері бар. Оларды қалыңдатып та, сондай-ақ жұқалатып, мөлдір етіп
жағуға да болады. Олар баяу кебеді, әрі кепкен кезде өзінің түсін
өзгертпейді. Майлы бояудың кебу жылдамдығы ондағы майдың мөлшеріне,
пигментінің химиялық құрамына байланысты. Кейбір пигменттер (мысалы,
қорғасынды белила) кебуді жылдамдатады, екіншілері (мысалы, краплак және
газ күйесі)-тежейді.
Суретші жұмыс үстінде кез-келген бояуларды бір-бірімен араластыра
беруге болмайтынын есте ұстауға тиіс, өйткені олардың химиялық өзара әсері
түстердің өзгеруіне әкеліп соғуы мүмкін. Майлы бояулар өздерінің сапалық
қасиеттері жағынан корпустық және мөлдір түсті бояулар болып екіге
бөлінеді. Қандайда бір жазықтық бетіне жұқалап жағылған корпустық бояулар
бұлардың астындағы түсті мүлдем көрсетпей тастайды. Корпустық бояуларға:
белила, киноварь, охра, кадми және басқалары жатады. Олар жақында қалың
түсіп, кескіндемені жайнатып жібереді. Ал мөлдір түсті бояуларды жаққан
кезде мөлдір бояу қабатын береді де, оның астындағы түс көрініп тұрады. Бұл
бояуларға: кескіндеме ерекше түрленіп құлпыра түседі.
Майлы бояулар кепкенде акварельдік бояулар сияқты түстері өзгермейді.
Майлы бояуларды бірнеше қабат және бірнеше рет қайталап жағуға болады.
Майлы бояудың бір кемшілігі-технологиялық әдістерді дұрыс сақтамаса,
белгілі бір уақыт өткенде ол не қарайып, не сарғайып кетеді. Майлы
бояулардың қолайлы және қорғасынды белила, стронцийлік сары бояу,
күйдірілген табиғи қалампыр бояу, табиғи умбра, қоңыр (ақшыл және қара),
қызыл киноварь, ақшыл күлгін қоңыр карапла, ультрамарин (өте ашық көк
бояу), көк және күлгін кобальт жасыл изумурут, қара жүзім, күйдірілген
сүйек сияқты түрлері болады.
Майлы кескіндеме кенепке, қағазға, картонға, тақтайға т.с.с. салуға
болады. Майлы кескіндеме үшін әсіресе кенеп өте жақсы марериал болып
табылады. Оны арнайы кергіш ағашқа салыпа керіп қояды, кергіш ағаштың ені 5-
6 см, қалыңдығы 2,5-3 см болуы керек. Олардың қарама - қарсы жақтары тең
төрт бұрышты болатындай етіп кесу керек. Кергі ағаштың төрт бұрышы да
тиекпен ұсталады. Кенепті кергі ағаштың жақтауларына қайырып бекіту үшін
кенеп кергіден төрт жағынан бірдей 3 см-дей артылуы керек.
Майлы бояумен салынған кескіндемені ұзақ сақталуын қамтамасыз ету үшін
әуелі арнаулы грунтпен грунттау керек. Грунттардың жабысқағы да, эмульсиясы
да, сондай-ақ жартылай майлы, майлы және синтетикалық грунттары да болады.
Жабысқақ грунт жасау үшін 50гр ағаш желімін 1литр суды ысытып араластырады
да сосын суытып қояды. Желімді қайнатуға болмайды, онда ол тұтқырлық
сапасын жояды. Содан кейін әлгі желімге бор немесе құрғақ мырыш белиласын
қосады да ақшылдау қою ерітінді болып шыққанша шайқайды. Қоюлығы кисель
тәрізді болған грунтты жалпақ қылқаламмен (ластымен) кенепке екі-үш рет
жағады. Бірақ оны әрбір жаққан сайын мұқият кептіріп отыру қажет.
Эмульсия грунты да жабысқақ грунт сияқты етіп жасалады. Ақшылдау қою
ерітінді алу үшін сауытта тұрған мырышты белиламен ұнтақталған борды қосып
араластырған жөн. Осындай әдіспен жасалған грунт, жабысқақ грунтқа
қарағанда, әлдеқайда сапалы болып шығады, әрі ылғалдың әсеріне онша беріле
бермейді.
Майлы бояуды сұйылту үшін бірінші және екінші сұйылтқыш пайдаланылады.
Кескіндемеде зығыр, жаңғақ, күнбағыс майлары және тағы басқа да
қолданылатынын атап өткенбіз. Сондай-ақ кескіндемеде пісте, мастика лактары
да пайдаланылатынын айта кеткен жөн. Бұлар кескіндемеде көбінесе әбден
кеуіп болғанда үстінен жағып, жылтырату үшін қолданылады. Кескіндеме
өнерімен шұғылданушы адам бояуларын, қылқаламдарын әртүрлі майлары мен
басқа да жабдықтарын сақтау үшін арнайы жәшікті (этюдник) пайдаланылады,
оны қолдан жасап та алуға болады. Майлы бояумен жұмыс жасайтын суретшілер
көбіне қатты қылшықты қылқаламдарды пайдаланады. Корпустық кескіндеме үшін
жалпақ қылқаламдар, ал ұсақ детальдарды салу үшін күзен қылынан жасалған
жұмыр және жалпақ қылқаламдар пайдаланылады.
Қылқаламдарды таза ұстап, жұмыс істеп болғаннан кейін міндетті түрде
жылы сумен сабындап жуып, кептіріп қою керек. Жұмыс істеп болғаннан кейін
лас қылқаламдарды керосинге салып қоюға болады. (Онда бор екі күн тұрғанға
ештеңе етпейді). Ал майлы бояумен кепкен қылқаламды кейін керосинмен жуып,
тазартуға болғанымен, ол өзінің сапасымен формасын жоғалтады.
Енді қылқалам дер кезінде жуылмаса, оны біраз уақыт скипидпрға салып,
онад кейін сабындап жуады. Қылқаламдардың формасын сақтау үшін жұмыс істеп
болғаннан кейін олардың ұштарын жұмсақ қағазбен орап қойған жөн. Суретшіге
сонымен қатар мольбертте керек. Бірақ оны қолдан жасап алуға да болады. Ол
үшін ұзындығы адам бойындан төрт қырлы, жіңішке үш рейка(ағаш) алып,
екеуінің басын кішкене (30см) жұқа тақтайшаға шегелеп бекітеді, сонан соң
сәл төмендеу етіп, әлгі екі рейкаға кесе көлденең топса арқылы үстіңгі
көлденең тақтайшаның ортасына үшінші рейканы бекітеді. Көлденең ағаштар
қағылып, бір-бірімен мықтап бекітілген рейкаларға ортасынан бастап ара
қашықтығын бірдей етіп бірнеше тесік тесу керек, кенеп тартылған кергіні
қажетті биіктікке орнатқанда тіреу етіп осы мұрындық қолданылады.
Кескіндемемен көбінесе күндіз шұғылданған жөн, өйткені шамның жарығы
бояулардың түстерін өзгертіп көрсетеді. Нұсқаға қарап адам денесінің
суретін салғанда алғашқыда жас жігітті таңдап алған дұрыс. Фон үшін сұр
кенеп пайдаланылып, адам суреті кенепке тұтас түсіріледі. Егер сурет ұзақ
сақталатын болса, онда кенепті бүлдірмей, ең әуелі скретті қағазға
қарындашпен салып алып, қағаздың төрт жағын бояп жіберіп сосын ғана кенепке
көшіру керек. Оны басқа да түрлі әдістермен көшіруге болады. Мәселен,
суреттің сыртына көмірді тегіс етіп жағып, кенепке жайып салу керек, сонан
соң бет жағынан қарындашпен немесе ұшталған шыбықпен басып жүргізіп алу
керек. Осы кезде сурет кенепке түсіп қалады.
Кейбір суретшілер көмір арқылы кенепке түскеннен кейін түр-түсін
айырады да оны фиксотивтейді. Сурет кепкеннен кейін ғана кескіндемемен
шұғылдану керек, бірақ форманы модуляциялау үшін жарық, күңгірт жылтырауық,
көлеңке, рефлекс сияқты 5реңктік болатынын есте сақтау қажет. Форма
сызықтарымен заттардың нұсқалары арқылы айқындалады. Кескіндемеде
материалдардың табиғи түрі жарықта айқындалады. Сол себепті жарық шағылысып
түскен кезде түсті айыруға мүмкіндік болмайды. Көлеңкеде заттың
материалдылығы айқын байқалмайды да, ал рефлексте материал біраз қалпына
келеді. Заттың өз көлеңкесі жылы бөлмеде әрқашан суық күңгірт түске қарама-
қарсы болады. Заттың жарық түскен жағымен салыстырғанда рефлекс әрқашан
әлсіздеу болады деп қарау керек. Қарындашпен салынған суретте күңгірт түс
форманы айқындай түседі, сондықтан біз оған көбірек көңіл бөлуге тиіспіз.
Ал кескіндеседе заттың формасын керісінше жарық айқындайды. Егер
кескіндемеде жарықтан гөрі күңгірт түске көбірек назар аударылса, күңгірт
түс жарықта материалдың түсін өзгертіп жібереді, сондықтан заттың
материалдық мәнін күңгірт түс емес жарықтүсайқындайтыныбәрімізгемәлім.
Сонымен жарық пен көлеңкенің ара қатынасының анықтығы, заттың суретін
салғанда, түс жағынан фигураның көлемін оңай айыруға көмектеседі. Салған
суретке ең әуелі сұйық бояу жағу керек (қою болса сұйылтыңыз). Түрлі-түсті
сурет салғанда өте ұқыпты болу керек. Жұмысты бастаудан бұрын фон ақшылдау
ма, әлде салып жатқан нұсқаның тұлғасы ақшылдау ма? Осыны анықтап алып,
модельдің ақ және қара жерлерін айыру қажет. Содан әрі фонның түскен және
көлеңкелі жерлеріне мұқият зер салған жөн. Жекелеген детальдардың беттің,
киімнің, түстің және тағы басқа бір-бірінен ерекшеліктерін ажырата білген
дұрыс.
Жарық пен көлеңкенің айырмашылықтарын айыруға көптеген жағдайларға
назар аударып, зер салып отыру керек. Көлеңке жерлеріне келгенде бояуды
сұйық, жарық жерлеріне бояуды қою етіп жағу керек. Ерекше фактураларға
(мысалға: шаш, мүк, қой жүні және тағы басқа) келгенде бояуды қалыңырақ
жаққан дұрыс. Кенептің бетіне жағылған бояуды қылқаламмен сүйкелей
бермеңіз, ол түстің өңін кетіреді. Алдымен тақтайшаға (палитраға) бірнеше
түсті бояуларды араластырып көріп, өзіңізге қажетті түсті тауып алыңыз.
Бірақ қажетті түсті табу үшін үш-төрт түсті бояудан артық араластыруға
болмайды, тек шағындап керегінше ғана жасаңыз.
Мәселен, қызғылт сары түс болуы үшін тек қызғылт түсті бояу шарт емес,
оны сары бояуды киноварға араластыру арқылы табуға болады. Көк түсті
әртүрлі реңмен көрсету үшін ультрамаринмен араластырса болғаны, ал
күйдірілген сүйекті изумурудпен сары кадмимен және тағы басқа араластырып
тамаша небір нәзік түстерді алуға болады.
Егер зер салып қарасақ, салып отырған заттардағы түрлі формаларға
байланысты болып келетін жарықтың, көлеңкенің, күңгірттің және рефлекстің
шекараларын мүмкіндігінше дәлірек айыруға болады. Салып отырған суретті
заттың өзімен үнемі салыстыра отырып, түс арқылы заттардың түрлі
формаларына кеңістікте дұрыс салуға дағдыланған дұрыс.
Табиғатта қызыл, сары, көк түстерді негізгі түстер деп, ал араластыру
жолымен алынған басқа түстерді туынды түстер деп те атайды. Қызыл мен
сарыны араластырып-қызғылт сары; көкпен сарыны араластырып-жасыл көк; қызыл
мен көкті араластырып- жасыл күлгін т.б. толып жатқан түстер алуға болады.
Егер бір дөңгелекті алып оны радиус жүргізу арқылы тең етіп сегіз
бөлікке бөлсе, ондағы түстерді спектрды (күн сәулесінің кемпірқосаққа
түскендей) еске түсіретіндей етіп: қанқызылдан қызылға ауысқанын, сарыдан-
сарыға, көктен-көкшілге, көктен күлгін түске ауысып отырғанын байқауға
болады. Қызып тұрған металдың немесе шоқтың түсін еске түсіретін алғашқы
түсті жылы түстер деп, ал мұздың, аспанның түстерін еске түсіретін
көгілдір түстерін еске түсіретін түстерді суық түстер деп атайды. Суретші
кескінді салғанда әртүрлі уақытта әр жерде болған оқиғалар тізбегін көрсете
алмайды. Сондықтан ол бір ғана кезеңге қатысты сюжет жасайды. Мұндайда ол
оқиғаларға қатынасқан адамдардың ой-пікірін, олардың қарым-қатынастарын
және өмірге із қалдыратын осы оқиғалардың барлық мән-жайын неғұрлым толық
әрі тұжырымды етіп жинақтауға тырысайық. Қорытып айтқанда сурет,
кескіндемелік шығармалардың қайсысы болсын, түс оның қаны мен мәні болып
табылады. Сондықтан да суретшілер түсті заттың нақты түсін көрсету үшін
ғана емес сонымен қатар көңілді етіп көрсету және ойдың поэзия түрінде
бейнелеуі мақсатында пайдаланылады.
Суреттері салынатын заттарды жете білу және бейнелеу өнерінде
дағдылану осы айтылғандармен шектелмейді. Мұның барлығы алғашқы бастамасы
ғана. Талаптылар өз өнерін арнаулы үйірмелерді, мектептерде, көркем өнер
училищесінде, жоғарғы оқу орындарында, әсіресе күнделікті тұрмыс
тәжірибесінде дамытып, жетілдіре алады.
II.Әдістемелік бөлім
2.1 Бейнелеу өнері сабағында пәнаралық байланыстың маңызы.
Бейнелеу өнері сабағында пәнаралық байланыстың маңызы үлкен.
Қазақстандағы қоғам дамуының қажеттілігі, әлеуметтік-экономикалық және
саясы өзгерістер отандық білім беру жүйесінің, оқу орындарындағы оқу-тәрбие
үрдісін ұйымдастыру әдіснамасы мен технологиясының түбегейлі қайта құрылуын
талап етеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев Бәсекеге
қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге
қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына жолдауында .ғаламдану
жағдайында қазақстандықтардың интеллектуалдық қабілеттері біздің
жоспарларымыздың негізгі факторлары болып табылады, ал кез келген ұлттың
бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен анықталады
деп атап көрсетеді.
Бұл стратегиялық міндеттің ойдағыдай жүзеге асырылуы отандық білім
беру жүйесінің жетілдіруін талап етеді, өйткені мемлекетіміздің кемелденуі
жас ұрпақтың алатын білімінің деңгейіне тікелей байланысты. Осы аспектіде
жалпы білім беретін мектептің біртұтас педагогикалық үрдісінде қазіргі
оқушыларды, оның ішінде жасөспірімдік шақ кезеңіндегі оқушылардың танымдық
іс-әрекетін пәнаралық байланыстың мүмкіндіктерін пайдалану арқылы, әсіресе
өнер түрлерімен өзара байланыста дамыту үлкен маңызға ие бола түседі.
Келешек ұрпаққа білім берудегі күрделі мәселелердің бірі – біртұтас
педагогикалық үрдіс кезіндегі сабақтарда пәнаралық байланысты жүзеге асыру.
Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті – оқыту үрдісінде
білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы байланысты құру.
Классикалық педагогика жүйесінде орын алған пәнаралық байланыс идеясы
тарихи дамуда дәлелденіп, қазіргі педагогика ғылымының, оның ішінде пәнді
оқыту әдістемесінің басты мәселесіне айналып отыр. Сонымен қатар пәнаралық
байланыс – қазіргі замандағы ғылымының, ғылымдардың бірігу тенденциясы
жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын анықтаудың басты шарты болып
табылады.
Қазіргі педагогика ғылымында дидактикалық ұстанымдар білім мазмұнының
негізін қалаушы құрылым бөлігі болып есептеледі. Сол себепті оқыту
үрдісіндегі пәнаралық және әр пәннің пән ішілік байланыстылық ұстанымының
да өзіндік маңызы бар.
Жалпы білім беретін мектеп пен мұғалімдердің пән бойынша пәнаралық
білімдер мен іскерліктерді игеруі – оқу үрдісін пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастыру үшін алғы шарт.
Пәнаралық байланыс негізінде оқушылардың икемділік пен дағдылары
анағұрлым күшті дамитындығын педагог-ғалымдар дәлелдеген. Оқу үрдісі
нәтижесіндегі игерілген икемділік пен дағды оқушының алған білімінің
қаншалықты берік екендігінің белгісі болып табылады. Оқу пәндерінің
ерекшеліктеріне қарай оқушыларға түрлі икемділік пен дағды пайда болады.
Профессор Т. Сабыров оларды бірнеше топқа бөледі.
• Интеллектік пен дағды (оқу, жазу, есептеу, кітаппен жұмыс істеу,
т.б.);
• Еңбекке икемділік пен дағды (сызба, оқи білу, еңбек құралдарымен
жұмыс істей білу, т.б.);
• Спорттық икемділік пен дағды;
• Өнерге деген икемділік пен дағды, т.б.
Оқу үрдісінің барысында оқушылар танымдық, тәжірибелік мақсатты -
бағдарлы іс-әрекеттермен шұғылданады. Осы іс-әрекеттің нәтижесінде оқушыда
пәнаралық байланыс іскерлігі қалыптасады.
А. Бейсенбаева Пәнаралық іскерлік ұғымына былай тұжырымдайды: Пәнаралық
іскерлік оқушылардың бір пәннен меңгерген білім, іскерлік, ептілік
дағдыларын екінші пәндерді меңгеруде пайдалана, қолдана білу қабілетін
анықтайды. Бұл пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушыларында орта, ал
жоғары сынып оқушыларымен салыстырғанда өзінше қалыптасып дамиды. Яғни,
пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушысының жас ерекшеліктеріне сәйкес
және олардың өзіндік даму сипатына орай жасалынады.
Бастауыш мектепте бейнелеу пәнін оқытудағы пәнаралық байланыс,
негізінен, бес пәннің байланысын қажет етеді. Ол пәндерге музыка, еңбекке
баулу, ана тілі, математика және дүниетану жатады. Бірақ, алдымызға
қойылған мақсат-міндеттерге және оқушылардың ықылас, белсенділігіне қарай
география, тарих, т.б. пәндердің қарапайым элементтері де қолданылып,
байланысқа түсе береді.
Бейнелеу өнері пәні, негізінен, оқушыларға эстетикалық тәрбие беруге
бағытталады. Мектептерде бейнелеу өнері мен музыка пәндерін, өнер саласының
элементтерін пәнаралық байланыста оқыту оқу пәндерінің эстетикалық
бағыттылығын жүзеге асыруға негізделеді.
Бұдан шығатын қорытынды, бастауыш сыныптарда бейнелеу өнері сабақтарын
музыка пәнімен мейлінше көбірек үйлестіру қажет. Әр сабақ сайын өтілетін
тақырыпқа байланысты, сабақтың мақсатына музыкалық шығармаларды молынан
қолданған жөн. Бастауыш сыныптардың барлығында өтілетін бейнелеу өнері
пәнінің халықтық - сәндік қолөнер тақырыбындағы сабақтардың өтілу желісін
қазақтың күйлерімен байланыстыру көп пайдасын тигізіп, оқу нәтижесінің
жоғары болуына мол ықпал жасайды. Ұлттық күйлер әсіресе бастауыш сынып
оқушыларының қабылдау ерекшеліктеріне байланысты сезімге зор әсер етіп,
қиялы мен ойлауына позитивті түрде ықпал етеді. Тек ескеретін жайт: күйді
ырғағына қарай таңдап алып, дыбысын қатты етпей, сабаққа кедергі
жасамайтындай етіп пайдалану.
Пәнаралық байланыстың құрылымын іске асыру барысында педагогика
ғылымындағы көптеген қорғаушы факторларды ескеру керек. Оқыту үрдісінде
пәнаралық байланысты іске асырудың құрылымдық белгілері мынандай:
• Пәнаралық байланысты анықтау мақсаты;
• Өзара байланысқа түсетін оқу пәндерін саралап, іріктеп алу;
• Байланыс бөлігі немесе бөлігі болған оқу пәндерінің әрқайсысының
ерекшеліктері;
• Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жолдары.
Сабақ беруде пәнаралық байланысқа мән бермеу оқу пәндері
материалдарының бірін-бірі қайталауға, оқушылардың көптеген ұғымдар мен
заңдылықтарды тар шеңберде түсінулеріне әкеліп соғады. Білім мазмұнын
меңгеру пәнаралық байланысты ескермейінше мүмкін емес. Өйткені ол – өзара
жақын пәндердің бағдарламасындағы оқу материалын үйлестірудің және
іріктеудің маңызды көрсеткіштерінің бірі.
Бастауыш мектеп оқушыларына бейнелеу өнері пәнін оқытуда ана тілінің
алатын орны ерекше. Себебі, оқушыларда өнер туралы білімдерді, сұлулықты
танып-білу ептіліктері мен дағдыларын қалыптастыру нақты тіл, сөз арқылы
әңгімелеу, түсіндіру әдістері көмегімен, әрі көрнекілік пен тәжірибелік
әдіс-тәсілдерді қолдану нәтижесінде іске асырылады. Сондықтан бейнелеу
өнерінің мұғалімі бейнелеу өнері сабақтарында мейлінше әдеби тілде әрі әсем
сөйлеуі қажет.
Қазақ педагогы Жұмабаев Мағжан өзінің Педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Искакова Ботагоз Кайроллиновна
Бейнелеу өнері сабағында пән аралық байланысы. Пейзаж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107- мамандығы – Бейнелеу өнері және сызу
Көкшетау 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі Ш. Уәлиханов
атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан Кокшетауский
государственный университет им. Ш. Уалиханов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы: Бейнелеу өнері сабағында пән аралық байланысы. Пейзаж.
На тему:
Мамандығы: 050701 Бейнелеу өнері және сызу Специальность:
Орындады: _______________ Искакова Б.К.
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Жетекші: _______________ Қамбаров Қ.И.
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Қорғауға жіберілді: _____ ____________2012 ж.
Допускается к защите:
Кафедра меңгерушісі: ______________ Мағзумов Д.Н.
Зав. Кафедрой : (қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Көкшетау 2012 ж.
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
I.Кескіндеме өнері
1.1. Кескіндеме жайында қысқаша
мәлімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2.Пейзаж жанры және Қазақстан
пейзажистері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 1.3.
Майлы бояумен жұмыс орындау
тәсілі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...12
II.Әдістемелік бөлім
2.1. Оқушыларға табиғатты бейнелеуге үйретудің негізгі мақсаты мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2. Табиғатты бейнелеуде іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ..20
2.3.Табиғатты бейнелеуде нұсқадан жұмыс істеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...21 2.4.Табигатты бейнелеуге
арналған методикалық сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... .24
2.5. Кеңістіктің формалары мен түрлерін түсіндіруге арналған көрнекі
құралдар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.6.Тақырып бойынша кейбір
ескертулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.7.Тақырыпқа байланысты әдістемелік сабақ
жоспарлары ... ... ... ... ... ... . ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
Кіріспе
Көкейтестілік .Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасының
негізгі бағыттарында: Аса маңызды міндет-оқушыларға көркемдік білім беру
мен эстетикалық тәрбиені айтарлықтай жақсарту. Әсемдік сезімін дамыту,
жоғарғы эстетикалық талғам, өнер шығармаларын, тарих пен архитектура
ескерткіштерін, туған табиғаттың сұлулығы мен байлығын түсініп бағалай білу
қасиетін қалыптастыру қажет.Республика президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстанның болашағы қоғамын идеялық бірлігінде атты еңбегінде: Мәдени
дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта түлеудің қайнар көзі болып келді. Өзінің
тарихы, мәдени тамырларына қайта оралу–бұл әрине оң процесс...Қазақстанда
ұлттық тілді, өнерді, мәдениетті...дамытуға барынша қолдау жасалып отыр,
-деген сөзі мұның бірден бір айғағы. “Бейнелеу өнері және сызу”
Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Сабақты жүргізу үшін ұстаз да істің бұл жағына ерекше назар аударады.
Сол арқылы көпшілік қауымға, әсіресе жастарға өнеге айту, тәлім-тәрбие беру
көзделеді. Еліміздің ежелден келген ұлттық өнерінің тегін тектеу, болмысын
тану, оны көш керуеніне ілестіріп отыру арқылы бүгінгі және болашақ ұрпақ
қамын қамдау өмір талабы. Бұл үшін ол қылқаламмен және бояулармен шебер
жұмыс істей білуге өте жақсы сурет салуға, демек сурет салуды және
кескіндеме өнерін үнемі жетілдіріп отыруға тиіс.
Қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп, өнер түрлерін жинақтап, зерделі зерттеудің маңызы
артып, жастарды сол ұлттық салт– дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің қажеттігі
өсіп отыр. Сондай қажеттіліктің бірі–бейнелеу өнері сауаттылығы, соның
ішінде натюрморт жанры.Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай тарихы,
терең мәдениеттанулық, философиялық мазмұны, өзіндік ұлттық сан – қилы
ерекшеліктерімен қымбат, әрі құнды .
Міндеті. Осынау жауапты да күрделі міндетті шешуде, жас ұрпаққа
көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие беруде бейнелеу өнері пәнінің
мұғалімдеріне зор жауапкершілік жүктелді.
Зерттеу мәселесі. Республика мектептерінің тәжірибесі бейнелеу өнері
пәнін жүргізудің өзіне тән бірқатар қиындықтары бар екенін көрсетті Осындай
қиыншылықтардың бірі –оқушыларды кеңістіктің көрінісін бейнелеуге үйрету
деп айтуға болады. Оның өзі объектінің кеңістіктегі қалпын мөлшерлеп, дұрыс
бейнелеп бере алу, оны көкемөнердің көз алдында кеңістіктегі қалпына сәйкес
елестете алу мәселесіне өте-мөте қатысты.
Зерттеу мақсаты.Таңдамалы алынған тақырыптың өзектілігінен және оны
зерттеу қажеттіліктері мен зерттелу деңгейлерінен осы дипломдық жұмыстың
басты мақсатын айқындау мүмкіндігі туады. Бейнелеу өнері оның ерекшелігі
мен дамуы, табиғатты бейнелей отырып өз отанына, жеріне деген
сүйіспеншілігін арттыру, пейзаж жанырларының ттүрлері және ұлттық
мәдениетте алатын орнын мәдениеттанулық тұрғыдан сарапқа салу, олардың мән
– мазмұнын ашып, даму эволюцициясын қарастыру қажет. Осы мақсатты орындау
жолында зерттеушінің алдында бірнеше міндеттер туындайдайды:
- Табиғатты бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің мәнін
ашу, оны оқушылар арасында олардың санасында, ұлттық көзқарастарына
қалыптастырудың көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сауаттылығына яғни
көркемдеп қабылдауға үйрету арқылы тиімділігін арттыру және оның
педагогикалық негізін анықтау. Осы мақсатқа сәйкес орындалатын міндеттер
белгіленді. Олар:
1. Бастауыш сыныптағы және 5-6 сыныптағы оқушыларының бейнелеу
өнері сабағында оның сауаттылығына үйрету, оны көркемдеп қабылдауға
үйретуге қажетті философия, психология, педагогика ғылымдары тұрғысынан
негізді айқындау.
2. Мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері пәнінің бүгінге дейінгі
өтілу барысында талдау жасау.
3. Айқындалған жұмыс жүйелерін байқау, анықтау және оны бейнелеу
өнері сабағының жүргізілу тәжірибесіне енгізу.
Зерттеу орны: Бастауыш сыныптар мен 5-6 сыныптардың оқу – тәрбие
процессі.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен 6-
сынып оқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі.
Болжам.Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің
сапалы болуы – ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін:
-егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап, оның теориялық негізін айқындасақ;
-осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда
эксперименттік байқау жүргізіп, көркемдеп қабылдаудың оқушыда дұрыс
қалыптасқандығынан бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік сапасының
артқанына көз жетсе . Осы мақсатта әрбір оқу пәнінің , әсіресе зор танымдық
және тәрбиелік күші бар әдебиеттің, музыканың, бейнелеу өнерінің
эстетикалық мүмкіндіктері жақсы пайдаланылсын. Жоғары оқу орындарының
арнаулы факультеттерінде осы пәндер бойынша мұғалімдер кеңейтілсін, барлық
кластарда эстетикалық цикл пәндерінен білікті мамандардың сабақ беруі
қамтамассыз етілсін. Бұған студерттер интеллигенцияның творчестволық
одақтары, барлық мәдениет барлық мәдениет ошақтары көмектесуге тиіс,-деп
атап көрсетілгені мәлім.
Зерттеу көздеріне анализ.Зерттеу жұмысы барысындағы ізденіс біздің
көзімізді мынаған жеткізді: а) бейнелеу өнері пәнінің нәтижелі болуы,
балаларды көркемдеп қабылдауға, дұрыс үйретуге тікелей байланысты
екендігіне;ә) оның педагогикалық негізде меңгерілу жолын құрып, жаттығу
жұмыстары арқылы оқушылардың осы бағыттағы дағдысын қалыптастыру керек
екендігіне. Сондықтан, бейнелеу өнері пәні бойынша осы көркемдеп
қабылдаудың оқушы жас ерекшеліктеріне сәйкес жоғарғы сыныптағы білім
ауқымын, оларды меңгертуге керекті педагогикалық негіз құрайтын жұмыс түрін
айқындау қажеттілігі де туады. Әрине бұл болашақ іс.
Ғылыми жаңалық. Бейнелеу өнері сабағында оқушыға меңгерткелі отырған
білім, білік пен дағдының нәтижелі болуы оның көркемдеп қабылдай алуына
байланысты екендігін дәлелдеу; ол үшін арнайы дидактикалық жұмыс жүргізудің
керектігіне көз жеткізу және сол жұмыстардың жүйесін жасау, оның теориялық,
педагогикалық негізін айқындап және ұтымды жолдармен тәрбиелік бағытын
көрсету .
Практикалық маңызы .Ұлттық ойлау жүйесінің, дүние танымдық қалыптасу
заңдылықтарын, ерекшеліктерін анықтауда, оларды түсіндіруде көтерілген
мәселенің қосар өзіндік үлесі аз болмас.
Жұмыста көрсетілген теориялық және практикалық жағдайлар болашақта
өнер тарихы ғылымын зерттеуді жетілдіруге ықпал етеді .Курстық жұмыстағы
қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды дайындауда, мәдениеттану
проблемасы және мәдени – этикалық мәселелер бойынша семинарлар мен
лекцияларда қолдануға болады. Сондықтан да тақырыптың өзекті де, қажет
екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін салт – дәстүрді және әдет –
ғұрыптарды дұрыс пайдалану оқушылардың сана – сезімін, ой - өрісін, дүниеге
деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды.
Қажеттілік. Сабақ жүргізуші ұстаз да істің бұл жағына ерекше назар
аударады. Алай да қазақ тілінде бұл тақырыпта жазылған әдістемелік
нұсқаулардың тапшылығы іске қолбайлау болмай отырған жоқ. Сондықтан
тұтастай алғанда сурет пәнін, жекелей алғанда оның белгілі бір тарау
тақырыптарын өтуге байланысты методикалық құрал нұсқаулардың жазылып, жарық
көріп тұруы зәру қажеттілік болып отыр. Маңызды мәселе.Сурет сабағын
өтудегі сондайда бір маңызды мәселе-оқушылардың кеңістік туралы дұрыс
ұғымын қалыптастыру. Ол үшін кеңістік жайында түсінік беру, Соған қатысты
көрнекі құралдарды пайдалану, өнер шығармаларына талдау жасау сияқты
міндетті жұмыс түрлері жүзеге асырылады. Соның нәтижесінде ғана барып
кеңістік ұғымын игеріп, кеңістікті сол түсінік негізінде бейнелей білуге,
сурет салу дағдысын қалыптастыруға болады. Мұғалімнің тікелей басшылығымен
оқушылар кеңістікті бейнелеу тәсілдеріне жаттығып,, графикалық дағдыларды
меңгереді.
Бұл жұмыстар бейнелеу өнері сабақтарында жүргізіледі. Мұндай
сабақтарда әсіресе бейнелеу өнері туралы өткізілетін әңгімелердің білімдік-
тәрбиелік маңызы зор. Оларда мұғалім бейнелеу өнерінің классикалық
шығармаларына кеңістіктің қалай бейнеленетініне назар аударады. Зат пен
кеңістіктің ара қатынасының байланысына талдау жасайды. Сәндік сурет салу
барысында заттар мен құбылыстардың кеңістіктегі көрінісін стильдеу арқылы
бейнелеуге көңіл бөледі.
Оқушыларды кеңістікті бейнелеуге үйретудегі қолайлы сабақтың бір түрі-
тақырып бойынша сурет салу сабағы. Мұндай сабақ үстінде мұғалім оқушыларға
кеңістіктегі заттарды бейнелеудің жолдарын көрсетумен қатар; оқушылардың
әрқайсысымен жеке жұмыс жүргізіп, берілген объектілердің нобайын жасауға
дағдыландырады. 1983 жылдан бастап бейнелеу өнерінің жаңа программасында
кеңістіктегі заттарды бейнелеуге арналған сабақ сағаты көбейтілген болатын.
Бейнелеу өнерін оқыту процесіндегі мұндай өзгертулер кеңістікті бейнелеу
сабақтарын тиімді етудің методикалық мәселелерін жетілдіре, талдай түсуді
қажет етеді. Ұстанып отырған бұл еңбектің де басты мақсаты –сол.
Бағыты. Сонда оқушылардың осы бағыттағы түсінігін қалыптастыру
жолдары, кеңістікті бейнелеуге үйрету сабақтарын өткізу әдістері, бұл
мәселедегі нобай жасау мен көрнекі құралдардың маңызы қарастырылады. Бұл
методикалық талдаудың бәрі 1979-1985 жылдар аралығында Шымкент қаласындағы
бейнелеу өнері пәні мұғалімдерінің іс-тәжірибесінде және осындағы
педагогика институты көркем сурет факультеті студенттерінің педагогикалық
практикасында тексерілді.
Мәселенің тарихы. Сурет салу адамның еңбегімен байланысты пайда болып,
оның айналадағы ортаға деген сезімін, ойын көңіл-күйін, көз-қарасын
білдірген. Сондықтан өнер тарихы адам өзінің айналасындағы заттар мен
құбылыстарды бейнелеуге талпыныс жасаған сонау ертедегі замандардан
басталады. Ертедегі адамдардыңзаттардың беттеріне, үңгірлердің
қабырғаларына салған бейнелері осыны дәлелдейді.
Бұл кезеңнің суретшілері жеке заттың көрінісін дұрыс бейнелегенімен,
оның кеңістік пен қатынасын, кеңістіктегі орнын қалпын бейнелеуде түрліше
әдіс-тәсілдерді қолданады. Мысалы, ИспаниядағыАльпамир үңгірі төбесіндегі
әр түрлі жануарлардың бейнелерінің кеңістіктікомпозициялық түрде
бейнелеудің өзіндік ерекшелігін байқаймыз.
Мозолит кезеңінде б.э.д.12-8 мың жылдар бұғы аулаушылардың суретін
салушылар арасындағы жануарларды жазық беттің
1. Кескіндеме өнері
1.1 Кескіндеме жайында қысқаша мәлімет.
Живопись атауын қазақ тіліндегі әдебиеттерде кескіндеме деп аударып
жүр. Ол негізінен силуэт, сыртқы пошым (бейне), яғни табиғаты жағынан
графика түсініктеріне жақын. Ал бұл жерде кескіндеме бейнелеу өнері ретінде
қолданалып отыр. Кәсіби өнер түсінігіне келетін болсақ (Профессиональное
искусство), әдейі академиялық білім алған суретшілер шұғылданатын
өнер.Оның бұл түрімен айналысатын адамның академиялық машықтылық пен
академиялық позициялық принциптері қоятын талап-тілектері кәсіби деңгейде
меңгеру тиіс. Осыған байланысты Кәсіби кескіндеме өнері деген түжырымды
анықтап айтатын болсақ академиялық позициялық принциптерінде қалыптасқан
бейнелеу өнері. Қазақстанда Үлы Қазан төкерісінен кейін пайда болған
Республикалық мәдени өнеріне түбегейлі әсер еткен академияның позициялық
принцип негіздерін анықтайтын Еуропалық классикалық реализм. Бізге
Москва, Ленинград секілді орталық қалаларда орналасқан. Кеңес Үкіметінің
көркем өнер орнындарынан енген еді. Біз бейнелейтін өнердің оның басқа
түрлері секілді адамның көңіл-күй сазы мен сезімі тереңдеудің дамытуда,
яғни эмоционалды тәжірибені арттыруда қосатын үлесіне рухани мәдениетімізді
меңгеруге этикалық, эстетикалық тәжірибенің тиімді жолын ашуға табиғи
жағдайда жасайтын қүрал ретінде қарастырамыз. Дегенме бейнелеу өнерінің
негізгі критерилері.Бейнелеу өнері деген түсінік атауының өзі білдіріп
тұрғандай ол затты, тұлғаны, табиғатты бейнелеу деген сөзден пайда
болады. Яғни, көркем құрал-тәсілдер (бояу түсі, штрих, нақыштау, ою,
шекімдеу) және материалдар (қағаз, кенеп (холст), саз, тас) арқылы табиғи
объектінің образы бейнесін сомдау. Ол шындықтың образды көшірмесі
болғандықтан үқсас, ұқсасемес деген критерилермен бағаланады. Бейнелеу
өнерінің реализм түсінігін қатысты айқындау сипаты осыған
байланысты. Бейнелеу өнерін әр кезеңде, әр жағдайда түрліше айтады. Өнердің
осы түріне енетін шығармаларда көзбен қарау арқылы түсініп, бағалап,
кеңістікке қабылдаймыз. Осыған байланысты кеңістік немесе кеңістікті
бенелеу, яғни визуальді өнер түсініктері бейнелеу өнеріне синоним бола
алады. Орысша айтқанда ол профессиональное немесе визуальное искусство.
Сызық пен жазықтық үшін масштабтылығымен пласстикалық икемділікке қатысты
оның пласстикалық өнер деп қалыптасты.Бейнелеу өнеріне тағы бір синонимі
- әсем өнер. Мүндай шығармалар сазды нақыш пен әсем бедерлік, айшықты бояу
түсімен ырғақты сызық әуендері мен таңбалар кереқарлығымен
анықталатындықтан және оның басты көркемдік бейнесі - сүлулық, әсемдік
болғандықтан да, ол осылай аталады. Дегенмен осы түсініктердің ішінде жиі
пайдаланатын термин - бейнелеу өнері.Ол заманның рухани мәнін, саяси
философиялық көркем мәдени эстетикалық адамгершілік идеяларын мағыналы
мазмүнға айналдырады. Осыған эмоционалды психологиялық сипат береді.
Бейнелеу өнерінің түрлеріне живопись, графика, мүсін, көркем фото т.б.
жатады. Сонымен бірге сәулет өнері, қол өнері, дизайн үшін кеңістікті,
пластиканы, визуальді әсем деген секілді түсініктерде ортақ екені белгілі.
Қолөнер туындылары, дизайн бұйымдары, архитектуралык ғимараттар нактылы
ешнәрсені бейнелегенмен, олардың образы, пішіні, құрайтын көркем
пластикалық құрылымдары мен ырғақты тізілімше және синтезді сипатына қарай
өнердің осы түрлерінде бейнелеу өнерінде жанаманы жатқызамыз. Ал живопись
пен қол өнер арасындағы айырмашылық біз бейнелеу өнері деген түсінікті
өзінің атауына сәйкес реалистік өнерімен синони ретінде қарастыру
тәжірибесіне байланысты анықталады. Жалпы айтқанда бейнелеу өнерінің
өткеніне зер салып казіргі таңдағы көрінісіне талдау жасасақ және оның
болашағына көз жүгіртер болсақ бейнелеу өнері жөнінде қалыптасқан өзіміздің
білетін классикалық пікір мен қазақтың әстүрлі шығармашылығы және осы
шығармашылық негізінде пайда болған дәстүрлі халық өнері мен дәстүрлі өнер
арасындағы үқсастықтар мен айырмашылықтарды, олардың өзара әсері мен жүйелі
даму заңдылықтарын да ескеруіміз керек. Ол үшін біз бір жағынан бейнелеу
өнердің өрбу аумағын камтитын заңдылықтарына назар аударуымыз керек. Оның
реализм шеңберінде көріністері мен даму тарихында орын алған көркемдік,
стильдік, жалпы халықтың сипаттағы бет-бейнесін анықтап алуға тиіспіз.
Осы айтылған мәселені екінші бір бейнелеу өнерінің жалпы халықтың
сипаты мен бірге оның үлттық ерекшелігі болатыны дауыссыз. Ал үлттық
белгілердің қалыптасуы өнердің синтездік болмысы мен анықталатын күрделі
күбылыстарымен байланысты. Алдымен бейнелеу өнерінің табиғи сипатына
байланысты қалыптасқан реализм түсінігіне тоқталайық, бүл түсінік бүрынғы
мектеп және жоғарғы көркем оқу орындарында жетекші орын алып келеді. Өнер
тарихында реализмнің басты үғымы мен табиғатымыз жоғарғы тас дәуірі
кезеңінен бері қарай дамытамыз. Бүл кезең өнері қуатты және өміршең
болатын. Одан кейінгі ежелгі Қосөзен өмірі, Мысыр, Қытай, Жапон, Үнді
секілді елдердің ішкі мәдениетіндегі үлттық ерекшелік пен реалихзм
арақатынасындағы көркемдік римдерге әлемдік мәдениет тарихы үшін көкейкесті
мәселелердің бірі.
Көне заманнан бері келе жатқан сурет салу өнері сызықтан (графикадан)
басталады. Графика дегеніміз грек тілінен аударғанда сызамын, жазамын,
сурет саламын деген мағынаны береді.Бірте-бірте графика техникасы
күрделене түсті де, кескіндемеге жол ашты.ХУ-ХУІ ғасырларда Еуропада сурет
салудың негізгі материалдары әр түрлі ағаш тақтайлар болды. Шығыста шүға,
пергамент (бүзау терісі), күріштенжасалған қағаз пайдаланылды. Қазіргі
суретшілер қалың қолданылады.Шығарманы жазуға кіріспес бүрын шебер оның
жоспарын, қүрылысын (композиция) мүқият ойластырады, қағаз бетіне алдын-ала
шағын суреттер (эскиз) салады. Ірі туындылар қажырлы еңбекті, үзақ уақытты
талап етеді. Мысалы, Ренессанс дәуірінің алыбы Леонардо да Винчи өзінің
әйгілі "Мона Лиза - Джокодасын" жасауға бір жылдан астам уақытын сарп
еткен. Сәл ғана езу тартқан, бет әлпетінде күлкі өзі ойнаған уыздай жас
келіншектің бейнесін салу үшін майталман шебер лайықты кеіпкерлер іздеп,
Италия қалаларын аралады, көп аам жиналған сауық кештеріне, жәрмеңкелерге,
шөп сататын базарларға барып түрды. Демек, Леонарданың кескіндеуді
бейнелеудің басқа түрлерінің бәрінен жоғары қойып, "өнердің атасы" деуі өте
орынды сияқты. Мүндай қүнды еңбек үзақ уақыт ізденуден туады. Ол айна
бетіне шағылысып түскен бейнеден анағүрлым терең, мазмүнды әрі көркем болуы
тиіс. Италия өнерінің тағы да бір кемеңгер қайраткері Рафаэль Санти осындай
творчествалық азаптарды еске ала отырып: "Мен бір сүлудың салу үшін бірінен-
бірі өткен жүздеген сымбатты арулармен жақын танысып, оларды көз алдымнан
өткізуім керек", - деген екен. Осы бір ғана сөйлемде қаншама терең сыр
жатыр. Ал орыс суретшісі Александр Иванов өзінің Третьяков галереясындағы
"Мессияның халыққа көрінуі" деген атақты туындысына қайта-қайта оралып, оны
толық аяқтауға жиырма бес жыл өмірін арнаған.
Көптеген суретшілеріміздің кескіндемелік шығармалары түрмыс-салтты,
әдеп-ғүрыпты, халықтар дәстүрін баяндауға арналған. Мысалы, Әбілхан Қастеев
салған революциядан бүрынғы қазақ елінің тарихын бейнелейтін туындыларды
еске алайық. Оның Сатылған қалыңдық және Қыз алып қашу деген еңбектері
көптеген ғасырлар бойы мықтылардың отымен кіріпкүлкімен шыққан, күң
болған қазақ қыздарының революциядан бұрынғы қайғылы да зарлы өмірін көз
алдымызға елестетеді.Бізді қоршаған жаратылыс адам үшін тек өмір сүретін
орта ғана, оған күнделікті әсер ететін қүдыретті күш. Сондықтан да табиғат
көрінісін бейнелеген орыс суретшілері Левитан, Шишкин, Васильев, Куинджи
туындыларына таңырқамай қарау мүмкін емес!Туған еліміздің ақ қайынды
ормандарын, түнық сүлу көлдерін, сылдырлап аққан мөлдір бүлақтарын
поэзияға, жырға айналдырған суретшілер Грабаль, Сарьян, Герасимов,
ГТименов, Рылов және тағы басқа пейзаж жанрына мол үлес қосқан кылқаламның
көрнекті шеберлері. Демек, дүниеүзілік өнер өнер және мәдениет мүраларымен
жан-жақты танысу ізгі міндет. Ол бүгінгі күнді, өткендегі қилы-қилы
оқиғалар мен өмір қүбылыстарын түсіну үшін қажет. Бүл ретте, рухани
өмірімізге кескіндеме айрықша орын алады. Бейнелеу өнерінің тарихында әлі
күнге дейін өзінің көркемдік, қоғамдық маңызын жоғатпаған живописьтік
туындылар аз емес. Мысалы, Рафаэльдің Сикс мадоннасы, Брюллов салған
Помпейдің соңғы күні, Суриков қылқаламынан туған Барыня Морозова және
тағы басқалары.
1.2 Пейзаж жанры және Қазақстан пейзажистері
Живопись - бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі, онда
бейнелеудің сан алуан құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің ұшы-қиырсыз
осы саласынан көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды таңап алады.
Пейзаж-("Раузасіе" деген француз сөзінен шыққан) - бұл ландшафтты,
табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және
басқа Шығыс елдерде (УІІ-Х ғасыларда) Еуропадағыдан ертерек қалыптасты.
Еуропаық живописьте ол XVII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал содан
кейін Голландияда ерекше жоғарғы дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі
XIX ғасырдың соңына түспе-түс келді (И.Левитан, К.Коровин, Н.Рерих және
басқа да көптеген суретшілер).
Пейаж - қайсібір жерлерді жай айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда аспан, теңіз толындары, ормандар мен таулар
жүздеген, мыңдаған жылдар бүрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ
осы бір өгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп, түрліше
бейнеледі. XVII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі
дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сүлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз-сауда мен жүмыс орны,
тіршілікәрекетін іздестіретін кеңістік. Атақты маринист Айвазовскийде теңіз
әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш, мөлдірлеу қүпия сырлы түңғиық. Орасан зор
толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар, тіпті көшелердің өзі де
осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай әрменсіз де
қорғансыз. Оның картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке, романтикалық
сүйіспеншілікке бөлінген. Бір табиғи мотивтың өзі суретшінің қыл қаламына
мүлде басқа толысуға, басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын,
көзқарастарын, көңіл-күйін береді. Оның үстіне, "мәңгілік" табиғат
тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, жоғарғы вольтті
электр желілерінің діңгектері мен сымдары, аспанда үшқан реактивтік
самолеттің будақтаған ізі - осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мүны
қазіргі заманғы суретші аңғара тұра алмайды.Пейзаж және натюрморт, әдетте,
тақырыптық картинаның қүрамдас бөліктері де болуы мүмкін. Бүл жерде олар
көркем образды жасауда белсенді қосалқы роль атқарады.
Тақырыптық картина- өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынастарын
көрсететін қандай да бір шын мәніндегі немесе фантастикалық көріністі
бейнелейтін картинаны осылай атайды. Мүндай картиналар тарихтан бүрынғы
замандардан өз бастауын алады - жартастар мен үңгірлерде алғашқы қауым
адамның аң аулау сәтін және бақа да іс әрекет түрлерін бейнелеген суреттер
көптен табылуда. Ежелгі Египет, Греция, Рим заманынан қабырғаға салынған
живописьтің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр. Бірақ станоктық
тақырыптық картина тек Ренессанс дәуірінде ғана пайда болды, кең өріс алды.
Тақырыптық картина дамуы оңаша сараптай алады.
Қазақстан пейзажистері.Кескіндеме Қазақстан территориясындағы ежелгі
өнердің бір түрі болып саналады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде оның
алғашқы элементтері былғарыдан, сүйектен, ағаштан, тастан, металлдан,
матадан жасалған бұымдарды нақыштаудан көрінеді. Орта ғасырларда
архитектура құрылыстардың безендірілуі мен халықтық қолөнерде сурет кең
қолданылды. Ахмет Иассауи мешіт-кесенесінің (14 ғасыр Түркістан)
нақышталуында, беіт үстіне қойылған қүлпытастар мен бекістастарда
(геометриялық көрініс, жануар бейнелері), кілемдерде (текемет, сырмақши,
алаша, басқүр, т.б.), ыдыс аяқтар мен үй жиһаздарында суреттер елеулі
орынға ие болды.
Қазақтың тұңғыш суретшілерінің бір - ұлы ағартушы, ғалым Ш.Уәлиханов.
Ол өзінің саяхаттары кезінде туған жердің пейзаждарын, ежелгі
ескерткіштерін, тұрмыстық заттарын, киімдерін өмір көріністерін, адам
портреттерін (Сырымбет, Шақырымдық бағана тұсындағы табиғат көрінісі,
1850; Сартайдың портреті, 1856) қағаз бетіне түсірді. Қазақстандағы
бейнелеу өнерінің дамуына суретші Н.Г.Хлудовтың тигізген әсері зор болды.
Ол ұйымдастырған тұңғыш көркемсурет студиясынан бірінші профессионал қазақ
суретшісі Ә.Қастеев бастауыш білім алды. Н.Хлудов қазақтың тұрмыс-салт
дәстүрін, табиғат көріністерін бейнелейтін (Әйелдің портреті 1885, Тау
өзені, 1886, Салт атты, 1902) біраз еңбектер тудырды.
Қастеевтің ұлттық нақышқа толы, өткір бейнеленген (С.Құсықбаевтың
портреті, 1930; Кітап ұстаған қазақ қызы, 1932; Абай, 1934) біраз
суреттері бар.
1945-1956 жж. Қаз КСР-і Суретшілер Одағы басқармасының төрағасы болды.
1931 жылы бірінші рет көшпелі көрмеге қатысты. Оның Мектепке,
Автопортрет, Қарындасымның портреті (1930), Көгілдір көйлекті қыз
(1931) және де басқа портреттік туындылары көркем шеберліктің үлгісі әрі
олар бейнелеген қаһармандарының жан дүниесіне терең бойлай білудің айғағы.
1937 жылдан табиғатты бейнелеу жанрында жемісті еңбек етті. Бірқатар
шығармаларында қала болмысы (Кіші станица көрінісі, Медеуде, Тау
көрінісі, т.б.) бейнеленді. Туған жерге деген махаббатты Жайлауда
(1938), Үй жанында (1940), Күзгі табиғат (1942), Айдынды мұз (1951),
Биік таудағы мұз айдыны (1954), Гүлденген алма ағашы, Қыс (1958),
Суретші шеберханасында (1962), деген туындыларында анық байқалады.
Түрксиб (1932), Егін орағы (1934), Жаңа мен ескі тұрмыс (1937-41),
трихтиптарында қазақ ауылының төңкеріске дейін және одан кейінгі өмірі мен
тұрмысы шынайы бейнеленеді. Ә.Қастеев Азамат соғысы тақырыбына арнап
Қазақстанда Қызыл Армия ұйымдастыру (1940), Амангелді сарбаздары (1970)
сияқты картиналар салды. Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС-і
(1972) монументті полотнолардың, ғалымдар мен мәдениет
қайраткерлерініңпортреттерін (Сәбит Мұқанов,1945,СауранбаевН.,1943).
Қазақстан жерінде,Тың туралы, Қазақстан байлығы сияқты акварельдік
топтамалардың авторы Ә.Қастеев қаламынан туған мыңдаған картина, акварель,
суреттер республиканың бейнелеу өнеріндегі жылнамасы іспетті. Салған
суреттерінің көркемдік дәрежесі жоғарғы, дербес шығарма болып есептелетін
аға буын суретшілердің қатарына Е.А.Говорованы Өзен жағасындағы
қарағай,1940; Мәжнүн тал, 1958; Ымырт,1965), Р.В. Великанованы
(Қарағаштар, 1942; Табиғат құшағында, 1964), Қ.Қожықовтың (Абай
өлеңдерінің иллюстрациялары, 1944-48), Л.В.Гербановскидің (Атты қазақ,
1933), П.Я.Залцманды (Жорық, 1967), Ә.Ысмайловты (Қарағанды
шахталарында, 1932; Шахтерлер, 1932) т.б. атауға болады. Сурет жанрында
1950-60 жж. белгілі суретшілер Сахи Романов, Е.М.Сидоркин, Г.М.Ысмаилова
жемісті еңбек етті.Негізінде Қазақ халқының бейнелеу өнері ертеден белгілі,
Қарағанды облысында Бейітінен табылған қыш сауыттар (б.з., б. 10-8 ғ.),
атақты Қарғалы алтын тәтісі (диадема) мен сырғалар (б.з., б. 2ғ. Мен б.з. 2
ғ.) т.б. көне дүниелер - шебер мүсінделген өнер туындылары. Айша Бибі
кесенесі, Ахмет Иассауи мешіт-кесенесі, Бабаджа Хатун күмбезі қазақ
халқының атадан балаға мұра боп келе жатқан ою-орнек, әшекей түрлерінің
бәрін Ұшыратуға болады. Бұл күнде кәсіби дәрежеге жеткен қазақ бейнелеу
өнерінің түрлері - кескіндеме, мүсін өнері мен графика, халықтық қолтаңбалы
өнер дамудың сара жолына түскен. Оның барлық түрлері мен жанрлары өркен
жайды. Қазақстан шеберлерінің шығармалары шетел галереясынан ҮМ.С.Кенебаев,
С.Ә.Мамбеев,
1.3 Майлы бояумен жұмыс орындау тәсілі
Қазір суретшілердің көбі майлы бояуларды пайдаланады. Ал бір кезеңде
олар адамзатқа атымен белгісіз болатын. Майлы бояу алғаш рет X-ғасырда
шыққан, бірақ ол кезде оны ешкім пайдалана қоймаған. Оның кеңінен дәстүрге
енуі XV- ғасырда өмір сүрген Нидерланд суретшілері ағалы-інілі Ван-
Эйктердің атымен тығыз байланысты. Олар көп тәжірибе жасап, құрғақ ұнтақ
бояуларды жеміс майына езіп көрді. Ақырында бояулардың жаңғақ майымен зығыр
майына жақсы еритінін анықтады. Ондай майларға ерітілген бояу тез құрғайды,
оның үстіне ерекше ажарлы болады. Бельгияның Гекте қаласында әулие Бавона
шіркеуінде альтарды (мінәжат орны әшекейленген Полиптех көп бөліктен
тұратын картина) әлі күнге дейін сақтаулы. Оны салған - Ян Ван-Эйк. Оған
ағасы Губерттің көмектескені баршаға мәлім. Бұл шығарма бейнелеу өнерінің
аса құнды туындысы болып есептеледі.
Майлы бояудың мүмкіншіліктері. Суретте пайдаланылатын бояулардың бәрі
де, әдетте, бояғыш заттар, яғни пигмент пен қандайда-бір байланыстырғыш
заттардың қоспасынан тұрады. Ал майлы бояуларды ондай байланыстырғыш зат-
май. Басқаша айтқанда, майлы бояулар пигменті зығыр майы мен араластыру
арқылы алынады. Басқа да кейбір майларды (жаңғақ, күнбағыс майлары)
пайдалануға болады. Бұл майлар кепкен кезде қатқыл қабық түзеді. Басқа
майлар бұл мақсатта пайдалануға жарамайды, өйткені олар мүлде кеппейді,
немесе, керісінше кепкен кезде су сияқты буланып, ұшып кетеді.Майлы бояулар
кескіндеме мен айналыспас бұрын суретші майлы бояулардың енге екенін және
олармен жұмыс істеу әдістерін жақсы білуге тиіс. Кескіндеме тек XVI-
ғасырдан бастап қолданыла бастаған майлы бояулардың көптеген жақсы
қасиеттері бар. Оларды қалыңдатып та, сондай-ақ жұқалатып, мөлдір етіп
жағуға да болады. Олар баяу кебеді, әрі кепкен кезде өзінің түсін
өзгертпейді. Майлы бояудың кебу жылдамдығы ондағы майдың мөлшеріне,
пигментінің химиялық құрамына байланысты. Кейбір пигменттер (мысалы,
қорғасынды белила) кебуді жылдамдатады, екіншілері (мысалы, краплак және
газ күйесі)-тежейді.
Суретші жұмыс үстінде кез-келген бояуларды бір-бірімен араластыра
беруге болмайтынын есте ұстауға тиіс, өйткені олардың химиялық өзара әсері
түстердің өзгеруіне әкеліп соғуы мүмкін. Майлы бояулар өздерінің сапалық
қасиеттері жағынан корпустық және мөлдір түсті бояулар болып екіге
бөлінеді. Қандайда бір жазықтық бетіне жұқалап жағылған корпустық бояулар
бұлардың астындағы түсті мүлдем көрсетпей тастайды. Корпустық бояуларға:
белила, киноварь, охра, кадми және басқалары жатады. Олар жақында қалың
түсіп, кескіндемені жайнатып жібереді. Ал мөлдір түсті бояуларды жаққан
кезде мөлдір бояу қабатын береді де, оның астындағы түс көрініп тұрады. Бұл
бояуларға: кескіндеме ерекше түрленіп құлпыра түседі.
Майлы бояулар кепкенде акварельдік бояулар сияқты түстері өзгермейді.
Майлы бояуларды бірнеше қабат және бірнеше рет қайталап жағуға болады.
Майлы бояудың бір кемшілігі-технологиялық әдістерді дұрыс сақтамаса,
белгілі бір уақыт өткенде ол не қарайып, не сарғайып кетеді. Майлы
бояулардың қолайлы және қорғасынды белила, стронцийлік сары бояу,
күйдірілген табиғи қалампыр бояу, табиғи умбра, қоңыр (ақшыл және қара),
қызыл киноварь, ақшыл күлгін қоңыр карапла, ультрамарин (өте ашық көк
бояу), көк және күлгін кобальт жасыл изумурут, қара жүзім, күйдірілген
сүйек сияқты түрлері болады.
Майлы кескіндеме кенепке, қағазға, картонға, тақтайға т.с.с. салуға
болады. Майлы кескіндеме үшін әсіресе кенеп өте жақсы марериал болып
табылады. Оны арнайы кергіш ағашқа салыпа керіп қояды, кергіш ағаштың ені 5-
6 см, қалыңдығы 2,5-3 см болуы керек. Олардың қарама - қарсы жақтары тең
төрт бұрышты болатындай етіп кесу керек. Кергі ағаштың төрт бұрышы да
тиекпен ұсталады. Кенепті кергі ағаштың жақтауларына қайырып бекіту үшін
кенеп кергіден төрт жағынан бірдей 3 см-дей артылуы керек.
Майлы бояумен салынған кескіндемені ұзақ сақталуын қамтамасыз ету үшін
әуелі арнаулы грунтпен грунттау керек. Грунттардың жабысқағы да, эмульсиясы
да, сондай-ақ жартылай майлы, майлы және синтетикалық грунттары да болады.
Жабысқақ грунт жасау үшін 50гр ағаш желімін 1литр суды ысытып араластырады
да сосын суытып қояды. Желімді қайнатуға болмайды, онда ол тұтқырлық
сапасын жояды. Содан кейін әлгі желімге бор немесе құрғақ мырыш белиласын
қосады да ақшылдау қою ерітінді болып шыққанша шайқайды. Қоюлығы кисель
тәрізді болған грунтты жалпақ қылқаламмен (ластымен) кенепке екі-үш рет
жағады. Бірақ оны әрбір жаққан сайын мұқият кептіріп отыру қажет.
Эмульсия грунты да жабысқақ грунт сияқты етіп жасалады. Ақшылдау қою
ерітінді алу үшін сауытта тұрған мырышты белиламен ұнтақталған борды қосып
араластырған жөн. Осындай әдіспен жасалған грунт, жабысқақ грунтқа
қарағанда, әлдеқайда сапалы болып шығады, әрі ылғалдың әсеріне онша беріле
бермейді.
Майлы бояуды сұйылту үшін бірінші және екінші сұйылтқыш пайдаланылады.
Кескіндемеде зығыр, жаңғақ, күнбағыс майлары және тағы басқа да
қолданылатынын атап өткенбіз. Сондай-ақ кескіндемеде пісте, мастика лактары
да пайдаланылатынын айта кеткен жөн. Бұлар кескіндемеде көбінесе әбден
кеуіп болғанда үстінен жағып, жылтырату үшін қолданылады. Кескіндеме
өнерімен шұғылданушы адам бояуларын, қылқаламдарын әртүрлі майлары мен
басқа да жабдықтарын сақтау үшін арнайы жәшікті (этюдник) пайдаланылады,
оны қолдан жасап та алуға болады. Майлы бояумен жұмыс жасайтын суретшілер
көбіне қатты қылшықты қылқаламдарды пайдаланады. Корпустық кескіндеме үшін
жалпақ қылқаламдар, ал ұсақ детальдарды салу үшін күзен қылынан жасалған
жұмыр және жалпақ қылқаламдар пайдаланылады.
Қылқаламдарды таза ұстап, жұмыс істеп болғаннан кейін міндетті түрде
жылы сумен сабындап жуып, кептіріп қою керек. Жұмыс істеп болғаннан кейін
лас қылқаламдарды керосинге салып қоюға болады. (Онда бор екі күн тұрғанға
ештеңе етпейді). Ал майлы бояумен кепкен қылқаламды кейін керосинмен жуып,
тазартуға болғанымен, ол өзінің сапасымен формасын жоғалтады.
Енді қылқалам дер кезінде жуылмаса, оны біраз уақыт скипидпрға салып,
онад кейін сабындап жуады. Қылқаламдардың формасын сақтау үшін жұмыс істеп
болғаннан кейін олардың ұштарын жұмсақ қағазбен орап қойған жөн. Суретшіге
сонымен қатар мольбертте керек. Бірақ оны қолдан жасап алуға да болады. Ол
үшін ұзындығы адам бойындан төрт қырлы, жіңішке үш рейка(ағаш) алып,
екеуінің басын кішкене (30см) жұқа тақтайшаға шегелеп бекітеді, сонан соң
сәл төмендеу етіп, әлгі екі рейкаға кесе көлденең топса арқылы үстіңгі
көлденең тақтайшаның ортасына үшінші рейканы бекітеді. Көлденең ағаштар
қағылып, бір-бірімен мықтап бекітілген рейкаларға ортасынан бастап ара
қашықтығын бірдей етіп бірнеше тесік тесу керек, кенеп тартылған кергіні
қажетті биіктікке орнатқанда тіреу етіп осы мұрындық қолданылады.
Кескіндемемен көбінесе күндіз шұғылданған жөн, өйткені шамның жарығы
бояулардың түстерін өзгертіп көрсетеді. Нұсқаға қарап адам денесінің
суретін салғанда алғашқыда жас жігітті таңдап алған дұрыс. Фон үшін сұр
кенеп пайдаланылып, адам суреті кенепке тұтас түсіріледі. Егер сурет ұзақ
сақталатын болса, онда кенепті бүлдірмей, ең әуелі скретті қағазға
қарындашпен салып алып, қағаздың төрт жағын бояп жіберіп сосын ғана кенепке
көшіру керек. Оны басқа да түрлі әдістермен көшіруге болады. Мәселен,
суреттің сыртына көмірді тегіс етіп жағып, кенепке жайып салу керек, сонан
соң бет жағынан қарындашпен немесе ұшталған шыбықпен басып жүргізіп алу
керек. Осы кезде сурет кенепке түсіп қалады.
Кейбір суретшілер көмір арқылы кенепке түскеннен кейін түр-түсін
айырады да оны фиксотивтейді. Сурет кепкеннен кейін ғана кескіндемемен
шұғылдану керек, бірақ форманы модуляциялау үшін жарық, күңгірт жылтырауық,
көлеңке, рефлекс сияқты 5реңктік болатынын есте сақтау қажет. Форма
сызықтарымен заттардың нұсқалары арқылы айқындалады. Кескіндемеде
материалдардың табиғи түрі жарықта айқындалады. Сол себепті жарық шағылысып
түскен кезде түсті айыруға мүмкіндік болмайды. Көлеңкеде заттың
материалдылығы айқын байқалмайды да, ал рефлексте материал біраз қалпына
келеді. Заттың өз көлеңкесі жылы бөлмеде әрқашан суық күңгірт түске қарама-
қарсы болады. Заттың жарық түскен жағымен салыстырғанда рефлекс әрқашан
әлсіздеу болады деп қарау керек. Қарындашпен салынған суретте күңгірт түс
форманы айқындай түседі, сондықтан біз оған көбірек көңіл бөлуге тиіспіз.
Ал кескіндеседе заттың формасын керісінше жарық айқындайды. Егер
кескіндемеде жарықтан гөрі күңгірт түске көбірек назар аударылса, күңгірт
түс жарықта материалдың түсін өзгертіп жібереді, сондықтан заттың
материалдық мәнін күңгірт түс емес жарықтүсайқындайтыныбәрімізгемәлім.
Сонымен жарық пен көлеңкенің ара қатынасының анықтығы, заттың суретін
салғанда, түс жағынан фигураның көлемін оңай айыруға көмектеседі. Салған
суретке ең әуелі сұйық бояу жағу керек (қою болса сұйылтыңыз). Түрлі-түсті
сурет салғанда өте ұқыпты болу керек. Жұмысты бастаудан бұрын фон ақшылдау
ма, әлде салып жатқан нұсқаның тұлғасы ақшылдау ма? Осыны анықтап алып,
модельдің ақ және қара жерлерін айыру қажет. Содан әрі фонның түскен және
көлеңкелі жерлеріне мұқият зер салған жөн. Жекелеген детальдардың беттің,
киімнің, түстің және тағы басқа бір-бірінен ерекшеліктерін ажырата білген
дұрыс.
Жарық пен көлеңкенің айырмашылықтарын айыруға көптеген жағдайларға
назар аударып, зер салып отыру керек. Көлеңке жерлеріне келгенде бояуды
сұйық, жарық жерлеріне бояуды қою етіп жағу керек. Ерекше фактураларға
(мысалға: шаш, мүк, қой жүні және тағы басқа) келгенде бояуды қалыңырақ
жаққан дұрыс. Кенептің бетіне жағылған бояуды қылқаламмен сүйкелей
бермеңіз, ол түстің өңін кетіреді. Алдымен тақтайшаға (палитраға) бірнеше
түсті бояуларды араластырып көріп, өзіңізге қажетті түсті тауып алыңыз.
Бірақ қажетті түсті табу үшін үш-төрт түсті бояудан артық араластыруға
болмайды, тек шағындап керегінше ғана жасаңыз.
Мәселен, қызғылт сары түс болуы үшін тек қызғылт түсті бояу шарт емес,
оны сары бояуды киноварға араластыру арқылы табуға болады. Көк түсті
әртүрлі реңмен көрсету үшін ультрамаринмен араластырса болғаны, ал
күйдірілген сүйекті изумурудпен сары кадмимен және тағы басқа араластырып
тамаша небір нәзік түстерді алуға болады.
Егер зер салып қарасақ, салып отырған заттардағы түрлі формаларға
байланысты болып келетін жарықтың, көлеңкенің, күңгірттің және рефлекстің
шекараларын мүмкіндігінше дәлірек айыруға болады. Салып отырған суретті
заттың өзімен үнемі салыстыра отырып, түс арқылы заттардың түрлі
формаларына кеңістікте дұрыс салуға дағдыланған дұрыс.
Табиғатта қызыл, сары, көк түстерді негізгі түстер деп, ал араластыру
жолымен алынған басқа түстерді туынды түстер деп те атайды. Қызыл мен
сарыны араластырып-қызғылт сары; көкпен сарыны араластырып-жасыл көк; қызыл
мен көкті араластырып- жасыл күлгін т.б. толып жатқан түстер алуға болады.
Егер бір дөңгелекті алып оны радиус жүргізу арқылы тең етіп сегіз
бөлікке бөлсе, ондағы түстерді спектрды (күн сәулесінің кемпірқосаққа
түскендей) еске түсіретіндей етіп: қанқызылдан қызылға ауысқанын, сарыдан-
сарыға, көктен-көкшілге, көктен күлгін түске ауысып отырғанын байқауға
болады. Қызып тұрған металдың немесе шоқтың түсін еске түсіретін алғашқы
түсті жылы түстер деп, ал мұздың, аспанның түстерін еске түсіретін
көгілдір түстерін еске түсіретін түстерді суық түстер деп атайды. Суретші
кескінді салғанда әртүрлі уақытта әр жерде болған оқиғалар тізбегін көрсете
алмайды. Сондықтан ол бір ғана кезеңге қатысты сюжет жасайды. Мұндайда ол
оқиғаларға қатынасқан адамдардың ой-пікірін, олардың қарым-қатынастарын
және өмірге із қалдыратын осы оқиғалардың барлық мән-жайын неғұрлым толық
әрі тұжырымды етіп жинақтауға тырысайық. Қорытып айтқанда сурет,
кескіндемелік шығармалардың қайсысы болсын, түс оның қаны мен мәні болып
табылады. Сондықтан да суретшілер түсті заттың нақты түсін көрсету үшін
ғана емес сонымен қатар көңілді етіп көрсету және ойдың поэзия түрінде
бейнелеуі мақсатында пайдаланылады.
Суреттері салынатын заттарды жете білу және бейнелеу өнерінде
дағдылану осы айтылғандармен шектелмейді. Мұның барлығы алғашқы бастамасы
ғана. Талаптылар өз өнерін арнаулы үйірмелерді, мектептерде, көркем өнер
училищесінде, жоғарғы оқу орындарында, әсіресе күнделікті тұрмыс
тәжірибесінде дамытып, жетілдіре алады.
II.Әдістемелік бөлім
2.1 Бейнелеу өнері сабағында пәнаралық байланыстың маңызы.
Бейнелеу өнері сабағында пәнаралық байланыстың маңызы үлкен.
Қазақстандағы қоғам дамуының қажеттілігі, әлеуметтік-экономикалық және
саясы өзгерістер отандық білім беру жүйесінің, оқу орындарындағы оқу-тәрбие
үрдісін ұйымдастыру әдіснамасы мен технологиясының түбегейлі қайта құрылуын
талап етеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев Бәсекеге
қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге
қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына жолдауында .ғаламдану
жағдайында қазақстандықтардың интеллектуалдық қабілеттері біздің
жоспарларымыздың негізгі факторлары болып табылады, ал кез келген ұлттың
бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен анықталады
деп атап көрсетеді.
Бұл стратегиялық міндеттің ойдағыдай жүзеге асырылуы отандық білім
беру жүйесінің жетілдіруін талап етеді, өйткені мемлекетіміздің кемелденуі
жас ұрпақтың алатын білімінің деңгейіне тікелей байланысты. Осы аспектіде
жалпы білім беретін мектептің біртұтас педагогикалық үрдісінде қазіргі
оқушыларды, оның ішінде жасөспірімдік шақ кезеңіндегі оқушылардың танымдық
іс-әрекетін пәнаралық байланыстың мүмкіндіктерін пайдалану арқылы, әсіресе
өнер түрлерімен өзара байланыста дамыту үлкен маңызға ие бола түседі.
Келешек ұрпаққа білім берудегі күрделі мәселелердің бірі – біртұтас
педагогикалық үрдіс кезіндегі сабақтарда пәнаралық байланысты жүзеге асыру.
Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті – оқыту үрдісінде
білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы байланысты құру.
Классикалық педагогика жүйесінде орын алған пәнаралық байланыс идеясы
тарихи дамуда дәлелденіп, қазіргі педагогика ғылымының, оның ішінде пәнді
оқыту әдістемесінің басты мәселесіне айналып отыр. Сонымен қатар пәнаралық
байланыс – қазіргі замандағы ғылымының, ғылымдардың бірігу тенденциясы
жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын анықтаудың басты шарты болып
табылады.
Қазіргі педагогика ғылымында дидактикалық ұстанымдар білім мазмұнының
негізін қалаушы құрылым бөлігі болып есептеледі. Сол себепті оқыту
үрдісіндегі пәнаралық және әр пәннің пән ішілік байланыстылық ұстанымының
да өзіндік маңызы бар.
Жалпы білім беретін мектеп пен мұғалімдердің пән бойынша пәнаралық
білімдер мен іскерліктерді игеруі – оқу үрдісін пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастыру үшін алғы шарт.
Пәнаралық байланыс негізінде оқушылардың икемділік пен дағдылары
анағұрлым күшті дамитындығын педагог-ғалымдар дәлелдеген. Оқу үрдісі
нәтижесіндегі игерілген икемділік пен дағды оқушының алған білімінің
қаншалықты берік екендігінің белгісі болып табылады. Оқу пәндерінің
ерекшеліктеріне қарай оқушыларға түрлі икемділік пен дағды пайда болады.
Профессор Т. Сабыров оларды бірнеше топқа бөледі.
• Интеллектік пен дағды (оқу, жазу, есептеу, кітаппен жұмыс істеу,
т.б.);
• Еңбекке икемділік пен дағды (сызба, оқи білу, еңбек құралдарымен
жұмыс істей білу, т.б.);
• Спорттық икемділік пен дағды;
• Өнерге деген икемділік пен дағды, т.б.
Оқу үрдісінің барысында оқушылар танымдық, тәжірибелік мақсатты -
бағдарлы іс-әрекеттермен шұғылданады. Осы іс-әрекеттің нәтижесінде оқушыда
пәнаралық байланыс іскерлігі қалыптасады.
А. Бейсенбаева Пәнаралық іскерлік ұғымына былай тұжырымдайды: Пәнаралық
іскерлік оқушылардың бір пәннен меңгерген білім, іскерлік, ептілік
дағдыларын екінші пәндерді меңгеруде пайдалана, қолдана білу қабілетін
анықтайды. Бұл пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушыларында орта, ал
жоғары сынып оқушыларымен салыстырғанда өзінше қалыптасып дамиды. Яғни,
пәнаралық іскерлік бастауыш сынып оқушысының жас ерекшеліктеріне сәйкес
және олардың өзіндік даму сипатына орай жасалынады.
Бастауыш мектепте бейнелеу пәнін оқытудағы пәнаралық байланыс,
негізінен, бес пәннің байланысын қажет етеді. Ол пәндерге музыка, еңбекке
баулу, ана тілі, математика және дүниетану жатады. Бірақ, алдымызға
қойылған мақсат-міндеттерге және оқушылардың ықылас, белсенділігіне қарай
география, тарих, т.б. пәндердің қарапайым элементтері де қолданылып,
байланысқа түсе береді.
Бейнелеу өнері пәні, негізінен, оқушыларға эстетикалық тәрбие беруге
бағытталады. Мектептерде бейнелеу өнері мен музыка пәндерін, өнер саласының
элементтерін пәнаралық байланыста оқыту оқу пәндерінің эстетикалық
бағыттылығын жүзеге асыруға негізделеді.
Бұдан шығатын қорытынды, бастауыш сыныптарда бейнелеу өнері сабақтарын
музыка пәнімен мейлінше көбірек үйлестіру қажет. Әр сабақ сайын өтілетін
тақырыпқа байланысты, сабақтың мақсатына музыкалық шығармаларды молынан
қолданған жөн. Бастауыш сыныптардың барлығында өтілетін бейнелеу өнері
пәнінің халықтық - сәндік қолөнер тақырыбындағы сабақтардың өтілу желісін
қазақтың күйлерімен байланыстыру көп пайдасын тигізіп, оқу нәтижесінің
жоғары болуына мол ықпал жасайды. Ұлттық күйлер әсіресе бастауыш сынып
оқушыларының қабылдау ерекшеліктеріне байланысты сезімге зор әсер етіп,
қиялы мен ойлауына позитивті түрде ықпал етеді. Тек ескеретін жайт: күйді
ырғағына қарай таңдап алып, дыбысын қатты етпей, сабаққа кедергі
жасамайтындай етіп пайдалану.
Пәнаралық байланыстың құрылымын іске асыру барысында педагогика
ғылымындағы көптеген қорғаушы факторларды ескеру керек. Оқыту үрдісінде
пәнаралық байланысты іске асырудың құрылымдық белгілері мынандай:
• Пәнаралық байланысты анықтау мақсаты;
• Өзара байланысқа түсетін оқу пәндерін саралап, іріктеп алу;
• Байланыс бөлігі немесе бөлігі болған оқу пәндерінің әрқайсысының
ерекшеліктері;
• Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жолдары.
Сабақ беруде пәнаралық байланысқа мән бермеу оқу пәндері
материалдарының бірін-бірі қайталауға, оқушылардың көптеген ұғымдар мен
заңдылықтарды тар шеңберде түсінулеріне әкеліп соғады. Білім мазмұнын
меңгеру пәнаралық байланысты ескермейінше мүмкін емес. Өйткені ол – өзара
жақын пәндердің бағдарламасындағы оқу материалын үйлестірудің және
іріктеудің маңызды көрсеткіштерінің бірі.
Бастауыш мектеп оқушыларына бейнелеу өнері пәнін оқытуда ана тілінің
алатын орны ерекше. Себебі, оқушыларда өнер туралы білімдерді, сұлулықты
танып-білу ептіліктері мен дағдыларын қалыптастыру нақты тіл, сөз арқылы
әңгімелеу, түсіндіру әдістері көмегімен, әрі көрнекілік пен тәжірибелік
әдіс-тәсілдерді қолдану нәтижесінде іске асырылады. Сондықтан бейнелеу
өнерінің мұғалімі бейнелеу өнері сабақтарында мейлінше әдеби тілде әрі әсем
сөйлеуі қажет.
Қазақ педагогы Жұмабаев Мағжан өзінің Педагогика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz