Биологиялық активті талшықтардың алу жолдарының мәселесі
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Биологиялық активті
заттар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...4
1.1Mикробтарға қарсы қасиеттері бар поливинил спирті негізіндегі
талшықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2Mикробтарға қарсы қасиеттері бар басқа синтетикалық талшықтарына
негізделген
талшықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар целлюлоза негізіндегі
талшықтар ... ... ..19
1.4 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар ақуыз негізіндегі
талшықтар ... ... ... ... .41
2 Эксперименттік
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .49
2.1 Бастапқы
талшықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 49
2.2 Талшықтарды бриллиантты жасылмен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 49
2.3 Талшықтарды йодпен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 49
2.4 Талшықтарды мыс купоросымен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..50
3 Зертханалық нәтижелер және оларды
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3.1 Өңделген мақта талшықтарының нәтижелері және оларды
талқылау ... ... ..51
3.2 Өңделген синтетика талшықтарының нәтижелері және оларды талқылау.. 51
3.3 Өңделген жүн талшықтарының нәтижелері және оларды
талқылау ... ... ... .52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 54
Кіріспе
Биологиялық белсенді талшықтарға ең бастысы медициналық тұрғыда
пайдаланылатын талшықтар жатады және олардың негізгі функциясы әр түрлі
дәрігерлік араласудың соңы жақсы аяқталуға ықпал ету(оның ішінде алдын алу
шаралары да бар). Олар негізінен оталық (хирургиялық) тігіс жіптерін, орап-
таңу маталарын, фиксациялық таңу заттарын, ішкі органдар мен тканьдердің
протездерін дайындауға пайдаланылады, сондай-ақ оларды іріп-шіруге қарсы
тұра алатын заттарды, сүзгіштік материалдарды, консерванттарды және т.б.
дайындауға да пайдалануға болады.
Биологиялық белсенді талшықтарға микробтарға қарсы, салқын тигенге
қарсы, анестезиялық, қан ұйыту, қан сұйылту, иммуннитетті депрессияға
ұшыратпайтын, ісіктерге қарсы және күйгенге қарсы талшықтарды жатқызуға
болады. Көрсетілген талшықтардың тағайындалу мақсатын өзінің аталған аты
жартылай ашады. Сонымен, микробтарға қарсы талшықтар ауру тудырушы
бактерияларды ,саңырауқұлақтар мен қарапайым организмдерді (мысалы,
трихомонадалар, лямблиялар) әлсіретеді және сонысымен бірмезетте патогендік
микрофлорамен қоздырылатын процесстерді әлсіздендіреді. Салқын тигенге
қарсы талшықтар да(антифлогистиктер) табиғатынан қоздырғыш процесстермен
күресу үшін жаратылған, бірақ алғашқылардан айырмашылығы (қоздыру
процесстерінің себебіне әрекет жасайды), олар қоздыру реакцияларының
механизміне араласады. Анестезиялық талшықтардың мақсаты - ауруды
сездірмеу қабылеттілігін арттыру. Қан ұйыту талшықтары (гемостатиктар) қан
көп кеткен жағдайда қанның ұйығанын жылдамдатуға тиіс, ал қан сұйылтушылар
(гемодилютиктер) – керісінше, қан ұйыған жағдайда(тромбоз) (әсіресе қан
тамырларына ота жасау кезінде). Иммунитетті депрессияға ұшыратпайтын
талшықтардың пайдаланылуы тканьдердегі реакциялардың әр түрлі оталық
араласқан жағдайында, оның ішінде теріні ауыстырып салғанда, ішкі
органдарды ауыстырғанда және т.б. жағдайларда қалыпсыздығын жеңіп шығу
мәселелеріне бағытталған. Ісіктерге қарсы талшықтардың іс әрекеті олардың
ота жасалған науқастарда метастаза болмауына жол бермеу болып табылады, ал
күйгенге қарсы талшықтар күйген тканьдердің репарацияға қабылеттілігін
арттырады.
Биологиялық белсенділіктің жетістіктері бірқатар жағдайларда
радиоактивтік, сондай-ақ, ферменттер немесе гормондары бар талшықтармен
қамтамасыз етіледі. Дегенмен медициналық талшықтардың номенклатурасы
олардың мақсатты тағайындалуына сай беріледі, ал жоғарыда аталған
талшықтардың тағайындалуы бірден бірнеше биологиялық белсенді талшықтарға
(мысалы, ісіктерге қарсы және иммунитетті депрессияға ұшыратпайтын
талшықтарға) таралуына болады, олар мұндай белгілермен классификациялана
алмайды. Бұл жағдайда талшықтарға радиоактивтік қосындыларды, ферменттерді,
гормоналдық заттарды кіргізуді оларға қандай да бір биологиялық белсенділік
деп қарастыру қажет.
1 Биологиялық белсенді талшықтар
Биологиялық белсенді талшықтар, бір жағынан, оның құрамындағы
препараттармен, яғни күшімен және әсер ететін спектрмен, екіншіден, сол
талшықтардың ылғалды қабылдауымен айқындалады. Барлық жағдайларда
биологиялық белсенді талшықтарды қолданудың қажетті шарты оларда ылғалдың
болуы болып табылады, өйткені ылғалдық белсенді ингредиенттердің бөлінуі
мен тасымалдануын қамтамасыз етеді. Сондықтан басқа да жағдайларда
гидрофильдік талшықтардың, гидрофобтық талшықтарға қарағанда, биологиялық
белсенділігі артығырақ болады.
Сонда да дәрілік препараттың талшықтармен байланысы молайған сайын,
оның әсер ету күші кемитіндігі түсінікті болуы керек. Дәрілік
препараттардың әсер ету күші п
репараттардың өзінің полимерлік матрицада қаншалықты берік екендігіне
байланысты, сондықтан биологиялық белсенді талшықтарды алудың әдістерінің
маңызы өте зор.
Шынайтуында талшықтарға биологиялық белсенділік берудің барлық бар
әдістерін үлкен үш топқа біріктіруге болады:
1) дәрілік заттарды химиялық байланысы бар талшықтарға біріктіру,
яғни, талшықтарды химиялық модификациялау;
2) жіңішке құрылымды талшықты дәрілік заттарды құрама түріне қарай,
немесе талшықтардың құрылымды (физикалық) модификациясы;
3) талшықтарға дәрілік заттарды полимерлік жабулықтар немесе
төменмолекулалы ортадағы сыбайластар - медиаторлардың (препараттардың
қосылуының белгісіз, олардың байланысының кез келген түрімен және кез
келген комбинациясында байланысуына мүмкіндік беретін механизмі) көмегімен
жеке қиын еритіндей түрінде түсіру.
Талшықтарға әртүрлі медициналық қасиеттер берудің негізгі әдісі
химиялық модификация – полимерге ұқсас айналдыру немесе ұсқындырылған
полимерсәйкестілік болып табылады. Формалаған мезетте дәрілік заттарды
кіргізу арқылы іске асатын (препаратты иіретін ерітіндіге немесе металл
ерітпесіне, немесе тұндыру ванналарына кіргізу) құрылымды модификация сирек
кездеседі. Әдістердің үшінші тобы кейінірек қарастырылады.
Талшықтарды полимерге ұқсас айналдыру немесе ұсқындырылған
полимерсәйкестілік әдістерімен модификациялағанда дәрілік препараттар
химиялық байланыстар арқылы қосылады, ол талшықтарды оларды сол заттардың
(бір қарағанда іске асуы қарапайымдылығымен қызықтыратын) өзін сіңіргеніне
қарағанда, терапевтік белсенділігін барынша ұзаққа қамтамасыз
етеді.Талшықтардың құрылымды модификациясын медициналық препараттардың
көмегімен иіретін ерітіндіге немесе металл ерітпесіне қосқанда әсер ету
ұзақтығы жобамен соншалықты болады.
Осыған байланысты талшықтарға биологиялық белсенділік беру әдістерінің
үшінші тобын қарастыру орынды. Талшықтарға анықталмаған механизм бойынша
бекітілген дәрілік препараттарды кіргізу маталарға шіруге қарсы қасиет беру
үшін кең қолданылады. Оған жататындар: талшықтарға тұндырылатын минералдық
және органикалық заттардың қиын еритін тұнбалары түріндегі әр түрлі
антисептиктер, кейіннен әртүрлі микробтарға қарсы пайдаланылатын
препараттар келіп қосылатын төменмолекулалы заттар – медиаторлардың
тұндырылуы, және, ең соңында, талшықтарда өз құрамында антисептиктер,
антибиотиктер немесе химиотерапиялық заттар бар полимерлік композициялардың
тұндырылуы (әр түрлі әдістермен, соның ішінде макромолекулалық химияның
әдістерімен). Сондықтан соңғы жағдайда анықталмаған қосынды механизмі
туындайды, ондай өңдеуде талшық пен дәрілік препараттың арасында
адсорбциялық түрдегі немесе химиялық байланыс пайда болуы мүмкіндігін естен
шығармау керек. Оны қолданғанда дәрілік препараттарды төменде
көрсетілгендей кіргізуге болады:
1) талшықтарды дәрілік препараттар бар полимерлердің суспензиясы,
ерітінділері немесе ерітпелер арқылы өткізу керек; нәтижесінде көйлек
тәріздес биологиялық белсенді жамылғысы бар талшықтар алынады;
2) талшықтарда немесе өздері биологиялық белсенділікке қабылетті,
немесе препараттардың қатысуымен полимерлене алатын, немесе элементтік
звено қалпында (немесе блок қалпында) пайда болған полимерлердің құрамына
кіріп, өзінің белсенді топтарына дәрілік препараттарды қоса алатын сәйкес
мономерлердің (немесе олигомерлердің) полимеризациясын немесе
поликонденсациясын өткізу керек. Басқа сөзбен айтқанда, оның үстіне мәселе
талшықтарда белсенді көйлектердің басқа полимерлерден құралуы жайында
болады[1].
Ондай талшықтарда биологиялық белсенділік үшін жауапкершілік дәрілік
препараттармен қосынды түрімен, немесе химиялық байланысымен, яғни,
құрылымды немесе химиялық модификацияға түскен полимерлік жамылғыларда
болады. Сонымен, модификацияның қандай түріне жатқызу мақсатқа сай болады
және биологиялық белсенді талшықтарды полимерлік жабылғы әдісімен алуды
қарастыруға болады.
Талшықтардың химиялық және құрылымды модификацияларында олардың
терапевтік әсерлерінің мерзімін кеңінен реттеуге болады. Химиялық
модификацияланған талшықтарда ол препараттармен байланыстарын
түрлендірумен(вариация) (коваленттік, йондық координациялық),олардың
концентрациясымен,сондай-ақ талшықтардың өздерінің ылғал жұтушылығымен
реттелінеді. Құрылымды модификацияланған талшықтардың әсері оларды
құрастырған полимерлердің гидрофильдігіне және ондағы дәрілік заттардың
құрамына да байланысты болады.
Екі жағдайда да биологиялық белсенді талшықтарды пайдаланғанда, бір
жағынан, олардан терапевтік нәтиже үшін жауапты топтарды бөліп шығаруды
шектеуді, ал екіншіден – осы топтарды тағайындалған орнына жеткізуді
қамтамасыз ету қажет етіледі. Осы қарама-қарсылықты шешу үшін белгілі бір
жағдайларда, мысалы, биоортада (қан, жарақаттық экссудатта және т.б.)
коваленттік байланыстар сияқты берік химиялық байланыстар да ыдырауға
ұшырайды. Бұлар талшықтарды өзімен байланысты дәрілік заттарды
олигодинамикалық әсер көрсете отырып, бөліп шығаруына қабылетті етеді.
Осылай бұл талшықтар дәрілік препараттардың депосы рөлін атқарады, және де
препараттың талшықпен байланысу түріне сәйкес немесе жоғарыда аталынған
факторларға байланысты соңғының биологиялық белсенділігінің ұзақтығы әр
түрлі болуы мүмкін. Яғни, кез келген биологиялық белсенді материалдың іс
жүзіндегі тағайындалуынан талшықтардың препараттармен байланысу түрін
немесе берілген материалдың терапевтік әсерінің барынша ұзақтығын
қамтамасыз етудің басқа да жағдайларын таңдап алуға болады.
Талшықтарда препараттардың өте берік бекіген (мысалы сол коваленттік
байланыспен) жағдайында тірі организмнен тыс (in vitro) кейде биологиялық
белсенділік табылмайды. Бірақ, тірі тканьдер мен органдарда (in vitro)
талшықтардың ферменттермен және организмнің басқа биологиялық жүйелерімен
байланысында іс жүзінде препараттарды талшықтарда ұстап тұратын кез келген
байланыстар ыдырауға ұшырайды және олар биологиялық белсенділік көрсетеді.
Биологиялық белсенді талшықтардың қолдануға жарайтындығын және
нәтижесін бағалауда байланыс түрлерімен, жіберілген дәрілік заттардың күші
мен әсер ету спектрімен қатар, олардың уытты қасиеттері, сондай-ақ
гидрофильдігі негізгі факторлар болып табылады.
Басқа да бірқалыпты жағдайларда барынша күшті әсер ететін
медициналық препараттармен байланысты талшықтардың белсенділігі барынша
жоғары болуы керек. Препараттың биологиялық белсенділігінің әсер ету
спектрі кең болса, олармен байланысты талшықтардың әсері соншалықты
нәтижелі. Биологиялық белсенді талшықтардың уыттылығы аз болуы керек, әрі
бұның талшықтардың өзіне де және оған кіргізілетін препараттарға да қатысы
барынша жоғары. Егер маталық материалдарды шіруден қорғау мен медициналық
және тұрмыстық заттарды антисептиктермен өңдеу үшін уыттылығы аз
препараттарды пайдалануға болса, онда клиникалық тәжірибиеде, әсіресе,
оталық араласқан жағдайларда талшықтардың жарақатталған жермен
байланысында дәрілік препараттың байқалған қандай да уыттылығы толығымен
жойылуы керек. Қолданылатын дәрілік препараттар, сондай-ақ, канцерогенді,
мутагенді және аллергиялық реакция болдырмауы керек. Екінші жағынан,
медициналық талшықтар зиянды қоспалардан бос болуы керек, сонда
модификациялық өңдеулердің басым көпшілігі әр түрлі қатерлі агенттердің,
оның ішінде, катализаторлардың, инициаторлардың, және т.б. пайдаланылуымен
өткізіледі. Бұл зиянды қоспалар талшықтарға талшыққұрушы полимерлердің
синтезделу процессі кезінде және талшықтардың құрылу стадисында түсулері
мүмкін.
Құрылымды және химиялық модификациялаудың әдістері жеткілікті жақсы
дайындалған болса да, оларды биологиялық белсенді талшықтарды алуда іске
асыру барынша шектелінген. Бұл шектеулер, әдеттегідей, алдымен дәрілік
препараттардың ыдырау температурасының төмендігімен байланысты (ол әсіресе
оларды иіру ерітпелеріне кіргізуді қиындата түседі). Химиялық
модификациялауда препараттарда талшықтармен өзара алмасуға және бірмезетте
оларда реакция кезінде биологиялық белсенділікке жауапты топтарды сақтауға
қабылетті функционалдық топтардың бар болуына қосымша талаптар пайда
болады. Сонымен, медико-биологиялық талаптардың ерекшелігімен қойылатын
көрсетілген шектеуліктерді есепке ала отырып, биологиялық белсенді
талшықтарды алу үшін препараттар таңдау шеңберінің мүмкіндігі тарыла
түседі.
Биологиялық белсенділік берілетін талшықтарды таңдау да аз
қиыншылықтар әкелмейді. Қалыптастыру стадиясында дәрілік препараттарды
кіргізетін талшықтарды таңдауда іс жүзінде шектеулік.жоқ; ол үшін барлық
химиялық талшықтар жарамды, тек маңыздылығы, олардың өзінің физико-
механкалық қасиеттері бойынша әр түрлі мақсатты талаптарға сай болуында.
Химиялық модификациялау қажет болған жағдайда, сол үшін
тағайындалынған талшықтардың дәрілік заттарға қосылуға қабылетті
сәйкестендірілген топтары болулары керек. Талшықтардың ондай топтары
болмаса, ондай топтарды полимерге ұқсас реакциялардың немесе прививка
берілген полимерсеріктерінің (оның ішінде, радиациялық прививка бар)
көмегімен енгізуге болады.
Сонымен, кез келген талшықтарға әр түрлі жолдармен биологиялық
белсенділік беруге болады. Бірақ ол үшін гидрооксил топтары бар, яғни,
поливинилспирттік, жоғары реакцияларға қабылетті функционалдық топтары бар
және гидрофильдік қасиеті мол талшықтардың сай келуі басым болады.
Модификацияға қажетті объект ретінде талшықтар таңдағанда ең алдымен
дайындалатын өнім медициналық қолдануда қандай функция орындауға тиісті
болатынын ескеру керек. Егер өнім –эсплантаттар, яғни тірі организмде жүк
көтеретін материалдар болатын болса, онда олардың қызметіне сәйкес
сенімділік беретін физико-механикалық көрсеткіштері жоғары болуы керек.
Демек, ол үшін байланысы берік синтетикалық талшықтар қажет. Ал
биологиялық белсенді мақта, марля, тағы басқа орап-таңу заттарын және
ауруханаға қажетті бұйымдарды өндіргенде кей жағдайларда целлюлоздық
материалдарды қолдануға болады. Тек қана биологиялық белсенді талшықтардан
тұратын өнімдерге сұраныс бола бермейтінін ескеру керек. Кейде белсенділігі
жоғары ондай талшықтардың аз ғана бөлігі, биологиялық емес белсенді
талшықтармен бірігіп қажетті нәтиже бере алады.
Биологиялық белсенді талшықтар мен өнімдерді мақсатты тағайындалуына
сәйкес бөлуге болады: алу технологиясы жақсы жетілдірілген және ол туралы
толық ақпараттар бар микробтарға қарсы талшықтар; және зерделенуі әлі де
болса жеткіліксіз басқа биологиялық белсенді талшықтар: радиобелсенді, қан
тоқтатушы және де басқа медициналық тұрғыда қолданылатын талшықтар.
1.1 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар поливинил спирті негізіндегі
талшықтар
5-нитрофуран қатарымен: 5-нитро-2фурфуролмен, 5-нитро-2-
фурфуролдиацетатпен, β-(5-нитро-2-фурил)акролеинмен және летилан деген
атпен белгілі поливиниспиртті (ПВС) микробтарға қарсы талшықтар алынды.
Талшықтардың көрсетілген альдегидтермен алмасуы ПВС-ке сәйкестендірілген
ацеталдарының пайда болуымен схема бойынша өтеді:
Талшықтарды ацеталдау спирттік, сулыспиртті және сулы ортада
катализатор ретінде күкірт қышқылының қатысуымен өткізілді.
Сулыспиртті ортада ацеталдау 4 сағат бойы жұмыс ваннасының 70ºС
температурасында және ваннаның модулі 50 жағдайында өткізілді. Ваннаның
құрамы (%): нитрофуран препараты -2%, күкірт қышқылы - 10%, этанол -
35%. ПВС-ті ацеталдағанға дейін талшықтар 10 минут бойы 220ºС-да
термостабилизацияға ұшырайды.
Осы әдіспен модификацияланған талшықтардың беріктігі 20-25 сНтекс,
оларды ұзарту 35% жуық, ал өңдегеннен кейін 1 сағат бойы қайнаған сумен
отырғызу 5-6% аспайды. Басқаша сөзбен, осы көрсеткіштер бойынша олар
әдеттегі поливинилспиртті талшық - винолдан ешқандай айырмашылығы жоқ.
Микробқа қарсы талшық летиланды зерделеу сұйық ортада (пептон-ет
сорпасы), сондай-ақ, тығыз ортада (Петри чашкасында ұсақ флораны агар-
агарға себу әдісімен) өткізілді. Сұйық ортадағы тәжірбиеде талшықтың
бактерияға қарсы әсері салынған 1г.талшық бактерия культурасында өспеген
сорпаның көлемімен өлшенді. Сонымен талшықтың бактериястаттық әсері мен
залалсыздықтың барлығы айқындалды. Тығыз ортадағы тәжірибиеде талшықтардың
микробтарға қарсы әсері тест культурасындағы өсудің ингибициялық зонасының
көлемімен өлшенді[2].
Бақылау үшін әдеттегі (түрленген) талшық винолды да бактериологиялық
зерттеуге түсірді. Тәжірбие нәтижелері 1- кестеде келтірілген.
1-кесте байқалғандай, тек 5-нитрофурилакролеинмен және 5-
нитрофурфуролмен ацеталданылған талшықтардың бактерияларға қарсы әсерлері
бар, оның үстіне соңғының бұл әсерінің нашарлығы басым. Сондықтан болашақта
ПВС талшықтарын өңдегенде тек 5-нитрофурилакролеин қолданылды және летилан
деген атау осы альдегидпен ацеталданылған талшыққа берілді.
1-кесте. ПВС талшықтарының әр түрлі ұсақ флорадағы
бактерияларға қарсы әсерлері
Сұйық орта Тығыз орта
Ацеталдаушы агент
1 гр. талшықты.
тест-
культурадағы Тест-культурадағы басылып қалған
өсуді толығымензонаның диаметрі.
басып тастайтынМм
пептон-ет
сорпасының
көлемі,
Мл
Стафилококк стафилококк Ішек таяқшалары
5-нитрофурфурол 100 12 10
5-нитрофурилакролеин 2000 18 16
Формальдегид б.ж. б.ж. б.ж.
Шартты белгілер: б.ж –белсенділік жоқ
Талшық летилан өзінің микробтарға қарсы белсенділігін әр түрлі сыртқы
ықпалдардың әсеріне жақсы шыдамдылық көрсетеді. Ультракүлгін және
инфрақызыл сәулелерінің құрамасымен сәулелендірілгеннен кейін (инфрақызыл
радиациясы жәнел ПРК-4 лампасымен 7 сағат прибордан 1 м қашықтықта) летилан
талшықтарының бактерияларға қарсы белсенділігі басындағыға қарағанда аз
ғана кемиді. Бұл талшықтардың микробтарға қарсы белсенділігі
сәулелендірілгеннен кейін сұйық ортада стафилококкты 500 мл сорпада
ингибициялау үшін сынағанда және тығыз ортада стафилококк пен ішек
таяқшаларының өсу зонасын, сәйкес 17 және 15мм, тежегенде білінді.
Одан басқа, талшықтардың биологиялық белсенділігіне бірнеше рет
жуудың әсері зерделенді. Үлгілер суда Новость үгіндісінің 1%-дық
ерітіндісінде он реттен өңдеуге (әр қайсысында 30 минуттан) ұшыратылды.
Өңдеудің осындай қатал талаптарына қарамастан, соның бәрінен кейін
талшықтар, үлгілердің бастапқысына қарағанда аздаған айырмашылықпен,
микробтарға қарсы белсенділігін сақтап қалды.
Летилан талшықтары микробтарға қарсы белсенділік қана танытпайды,
сондай-ақ гипстәріздес трихофитон және Кауфман-Вольф эпидермофитонына
қатысты сыналған саңырауқұлақтарға да қарсы әсер етеді. Осы саңырауқұлақтар
тұрғысында летилан әрі фунгистатикалық, әрі фунгицидтік әсер ететіндігі
айқындалды, осы арада анықталғаны: 2мг талшық 1мл ерітіндіде 500 000
саңырауқұлақтық элементке фунгицидтік әсер етеді.
ПВС талшықтарын 5-нитрофурилакролеинмен сулыспирттік ванналарда
өңдегенде олардағы препаратты 7-10%-дан артық оның суда нашар
еритіндігінен жоғарылату мүмкін емес. Оны сулы ванналарда ацеталдау кезінде
де істеуге болмайды. Бірақ , егерде ацеталдаушы ваннаға 20-30%-дық
диметилсульфооксид қосса, онда талшықтарға 15-17% (мол) дейін нитрофуран
топтарын, енгізуге болады. Ондай жағдайда талшықтарды өңдеу үшін 40-120
минут бойы 70ºС-да құрамында 2% 5-нитрофурилакролеин, 20-30%
диметилсульфооксид, 20% күкірт қышқылы бар су ерітіндісі ұсынылады. Ондай
талшықтардың физико-математикалық көрсеткіштері іс жүзінде жоғарыда
келтірілгендерден ешқандай айырмашылығы болмайды.
Летиланды қолдану арқылы тігіс жіптері, қан тамырлары мен басқа да
ішкі органдардың протездері орап-таңу заттары және сол секілді оталық
материалдар дайындалды. Бұл талшықтардан жасалған өнімдер клиникалық
хирургияның әр түрлі салаларында табысты қолданылып келеді.
Бұл талшықтар залалданған шаш терілерінде және адам терісінің
қабықтарында болатын дерматофиттерді өлтіруге қабылетті болғандықтан, олар
носки, шұлық, қолғап, төсек-орын бұйымдарын және тағы басқа да
саңырауқұлақтық аурулардың алдын алу үшін қолданылатын өнімдерді
дайындауға, кей жағдайларда олармен күрес жүргізу үшін ұсынылған.
ПВС талшықтарында микробтарға қарсы препараттарды тұзды байланыстармен
бекіту үшін оларды дәрілік заттардың иондарын қосуға қабылетті ионогендік
топтарды (сульфоқышқылдық немесе карбооксилдік), енгізу мақсатында алынды.
Талшықтарға препараттарды енгізудің ионалмасу әдісін қолдану талшал
модификациялаған.Талшықтарды барынша жұмсақ түрде - әдеттегідей
атмосфералық жағдайда және катализаторларды пайдаланбай өңдеуге мүмкіндік
береді. Онда микробқа қарсы ерітіндіге ( әдетінше сулы) препараттардың
концентрациясы литріне 2-ден 10г(10гл) болады, ал талшықтардың статикалық
ауысым сыйымдылығы 0,4-1 мг-эквг. Иондық алмасу болғанда ваннаның модулі
100-ге тең деп орнатылған, процесстің жүру уақыты – 60 минут[3]. Осы текті
талшықтардың микробқа қарсы белсенділігі (агар пластиналарының
модификацияланған әдісі бойынша анықталған) және олардың әсер ету сипаты
енгізілген препараттарға байланысты 2-кестеде келтірілген.
2-кесте.Ионбекіту препараттары бар ПВС талшықтарының
микробтарға қарсы белсенділігі.
Талшықтағы Ұсақ организмдердің өсу зонасының
Микробтарға қарсы препараттың құрамы диаметрі, мм
препарат
стафилококк кандида Гипсоидный
трихофитон
Сульфоқышқылды ПВС талшықтары
Стрептомицин 13,2 22 б.ж. б.ж.
Колимицин 7,7 20 б.ж. б.ж.
Хинозол 10,0 50 50 50
Бриллиант жасылы 10,1 16 18 34
Ризанол 11,4 б.ж. б.ж. 18
Стрептоцид 1,3 16 б.ж. б.ж
Норсулфазол 2,4 16 б.ж. б.ж
Этазол оцид 2,3 12 б.ж. б.ж.
н
ы ПВС талшықтары
Карбоксильді топты ПВС талшықтары
Стрептомицин 6,7 24 б.ж. бж.
Колимицин 10,5 16 б.ж б.ж.
Хинозол 6,9 24 24 50
Бриллиант жасылы 17,5 20 24 34
Риванол 11,2 б.ж. б.ж. 18
Трипавлавин -- 12 б.ж. 28
Альбуцид 1,2 11 б.ж. б.ж.
Стрептоцид 3,6 14 б.ж б.ж.
Норсульфазол 4,7 18 б.ж. б.ж.
Этанол 3,9 16 б.ж. б.ж.
Цетавлон -- 18 14 20
Шартты белгілер: б.ж. – белсенділік жоқ
.
Кестеде келтірілгендей, ұсақ флораға әсері барынша кең спектрлі
хинозол және бриллиант жасылы енгізілген талшықтар болып табылады. Бұл
талшықтар бірмезетте ашыту саңырауқұлақтарының (кандида), сондай-ақ,
дерматофиттердің (гипсовидтік трихофиттер) өсуін тежеуде бактерияларға
қарсы және фуганға қарсы тұрақты белсенділік нәтижесін береді. Бірақ
антибиотиктер (стрептомицин, колимицин,) қосылған талщықтардың да маңызы
кем емес, оталық тәжірбиеде бұл препараттардың маңызы ерекше зор.
Стрептомицин қосылған талшықтар барлық зерделенген ұсақ флораның ( жағымды
грамм бациллалары, кокки, жағымсыз грамм бактериялары) өсуін тежейтінін
ескеру керек. Көк іріңді таяқшаларды да ұмытпау керек.
Ионалмастырушы талшықтардың байланысының беріктігіне келетін болсақ,
карбооксил топтары бар иониттерге қарағанда, сульфоқышқылды иониттерде ол
беріктік жоғары.Байланыс беріктігі, әсіресеколимицин иондарында,бриллиан
жасылының негізгі қалдықтарында және сульфоалмастыратын талшықтары бар
цетавлонда әжептәуір жақсы,1н. тұз қышқылының ерітіндісімен ол иондарды
толығымен бөліп шығаруға болмайды.
Сондай-ақ, осы әдіспен бірнеше әр түрлі препараттармен иондық
байланыстағы микробтарға қарсы талшықтар алынған. Осы әдіспен (кей
жағдайларда өте көп) микробтарға қарсы талшықтардың әсерлік спектрін
кеңейтуге болады, кейбір сәйкестендірілуде полимерлік матрицада орналасатын
препараттар синергетиктер емес, антагонистер болып табылады да, керісінше,
ұсақ организмдердің талшықтарымен өсуді тежеу әсері азаяды, тіптен
біржолата тоқтап қалуы да мүмкін. Ионды байланыстағы препараттары бар
микробтарға қарсы талшықтар ылғалды өңдеулерге, залалсыздандыруға, иондық
емес қалыптағы жуушы агенттерге, жасанды тердің ерітіндісіне, сондай-ақ
организмдердің қызмет ететін тканьдерінде болатын ұсақ флорамен бірнеше
рет болатын қарым-қатынасқа жоғары шыдамдылық көрсетеді[4].
Карбооксил топтары бар ионбайланысты колциминді ПВС талшықтары
клиникалық тәжірбиеде озенамен ауырған науқастарды емдеуге қолданылған.
Жоғарыда көрсетілген микробқа қарсы заттармен қатар,бензальдегид
дисульфоқышқылыменацеталданылғанПВС талшықтарына күміс,сынап,мыскатиондарын
қосты, ал аминобензальдегидпен ацеталданылған талшықтарға-мышьяк
қышқылының анионын қосты. Осы антисептиктердің талшықтардың микробтарға
қарсы белсенділігіне әсері туралы көрсеткіштер 3-кестеде берілген. Сол
сияқты, яғни, модикафицияланған ионогенді топтары бар ПВС талшықтарына
күміс, және стрептомицин мен қатар тағы да терромицин, N-цетилпиридиний мен
гесохлорофен қосты. Күткендегідей, көрсетілген препараттары бар талшықтар
алтын түсті стафилококк пен ішек таяқшаларының өсуін тежеді.
3-кесте. Иондар бекітілген антисептиктер бар
ПВС талшықтарының микробтарға қарсы белсенділігі
.
Антибактериялық әсер Антифунгалдық
әсер
Анитисептик
1г талшық Тест-култураны
толығымен ң тежелген өсу
тест-культуранызонасының
ң өсуін диаметрі, мм
тежейтін(стафил
ококк),
ет-пептон
сорпасының
көлемі, мл
Гипсо Кауфман-Вольфтың
видный эпидермофитоны
трихо
фитон
Күміс 2000 22 18 + +
Сынап 5000 29 25 б.т. б.т
Мыс 500 20 10 + +
Мышьяк 100 14 10 б.ж. б.ж
қышқылы
Шартты белгілер: + -белсенділік бар; б.ж – белсенділік жоқ; б. т.
–белсенділік тексерілмеген.
ПВС талшықтарының йодтың су ерітіндісімен қосындысында микробтарға
қарсы қасиет беретін көк түсті йодтық комплекс (көк йод) құрылады. Йодпен
суда ерімейтіндер (формальдегидпен ацеталданылған), және суда еритіндер
(жаңа пайда болған) ПВС талшықтар реакцияға түсе береді.
Суға шыдамды ПВС талшықтары үшін төменгі тәртіп ұсынылады.
Термостабилизациядан кейін оларды 210-215 ºС-да 5-10 минут бойы 4%
формальдегид, 20% күкірт қышқылы, және 25% натрий сульфаты бар ваннада, 70-
75ºС-да 40 минут бойы өңдейді. Содан кейін талшықтарды шайқайды да, суға
немесе 80-90ºС-ға дейін қыздырылған бураның 0,5-1% су ерітіндісіне салады,
сол температурада 10-20 минут ұстайды және 0,3-0,5гл концентрациялы калий
иодидіндегі йод ерітіндісімен 20 минут бөлме температурасында өңдейді.
Барлық өңдеулерде ваннаның модулі 80-100. Талшықтарды йодтың бөліну
қарқынын болдырмау үшін температураны 40-45ºС –дан жоғары көтермей кептіру
ұсынылған. Суда еритін ПВС талшықтарын йодтағанда оларды ісінгеннен кейін
бөлме температурасында құрамында 0,3-0,5% бура және 5-10% натрий сульфаты
(немесе магний сульфаты) бар ерітіндіде 2-5 минут, сол температурада
құрамында йод 10-12гл; калий иодиді 20-25гл ваннада 1-2 минут өңдейді.
Йод белгілі бір концентрацияда ПВС–ті жақсы тұндырғыш болғандықтан,
талшықтарды қалыптастыру кезінде құрамында 10-12 гл калий иодидіндегі йод
ерітіндісі бар ваннада йодтауға мүмкіншілік бар. Бұл жағдайда йодтың
сорбциясының жоғарылығына байланысты қалыптасқын талшықтар қара түске
боялған болады. Бірақ шайқағаннан кейін натрий немесе магний сульфатының
ерітіндісінде йодтың артығы бөлініп шығады және тек көк комплекс қана
қалады[5].
Осылай винилпирролидонмен винил спиртінің полимерсерігінің негізінде
және поливиниспирт пен поливинилпирролдың қосындысымен құрамында йод бар
талшықтар алынған.
Йодтың винил спиртінің және винипирролидонның звеноларымен
нәтижесінде комплексті қосынды пайда болатын қосылу реакциясы төменгі схема
бойынша өтеді деп қарастырылады:
Көрініп тұрғандай, йод-ПВС талшықтарының ұсақ флора тұрғысында,
саңырауқұлақтар мен бактерияларға белсенділігі кең спектрлі. Оның ішінде
бұл талшықтар протей мен көк іріңді таяқшалардың өсуін толығымен тежейді,
соған байланысты олар летиланның қосымшасы ретінде оторинхирургияда
оталаудан кейінгі қуысты кокколық қана емес, таяқшалық флораның іріңдеп
бөлінгенінде пломбалауға ұсынылған.
1.2 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар басқа синтетикалық
талшықтарына негізделген талшықтар
Микробтарға қарсы капрон талшықтарды 5-нитрофурилакролеин мен
поликапроамидтің қосылуы арқылы синтездеу төмендегі схема бойынша
өтеді:
Реакцияның катализаторы ретінде күкірт, сірке және фосфор қышқылдар
қолданылды.Нитрофуриакролеиннің талшыққа барынша қосылуы сірке қышқылының
қатысуымен болады. Нитрофурилакролеиннің суда ерітілуі шектеулі
болғандықтан, талшықты құрамында 1% -дан артық осы препарат бар ваннада
өңдеу ерітіндіде емес, сулы суспензияда өткізіледі, ол реакцияның
аяқталуына әсер ете алмайды. Ерітіндіде нитрофурилакролеиннің құрамын
көтеру мақсатында ваннаға ацетон, этанол, диметилформальдегид сияқты
нитрофурилакролеиннің еріткіштерін қосып көрді. Еріткіштің қатынасы: су =
1:1 және 70ºС болғанда [препарат талшыққа 10,3% (моль) санында қосылады]
су мен этанол қосындысының нәтижесі жақсы болады. Реакцияның және ваннаның
модулінің температурасы көтерілген жағдайда талшыққа қосылған препарат саны
көбейеді. Бірақ температураның 90ºС-дан жоғары болуының қажеті шамалы,
өйткені препараттың ыдырауы және қышқыл катализаторлардың қатысуымен
деструкция болуы мүмкін.
Сулы ортада өңдегенде реакциялардың төменгі жағдайлары
ұсынылады:Ваннадағы нитрофурилакролеиннің концентрациясы 1%, катализатордың
– Н РО - 3%, процесстің ұзақтығя -2 сағат, ваннаның модулі 40. Онда да
модификацияның температурасына байланысты талшықтың беріктігі мен ұзындығы
өзгеріп отырады. 4-кестеде көрсетілген.
4-кесте.
өңдеу температурасы беріктік ұзындығы
ºС текссН %
- 60 36
50 57 42
70 56 41
90 50 40
Осындай әдіспен модификацияланған капрон талшық стафилококктың, ішек
таяқшаларының және тағы да басқа патогендік ұсақ флораның өсуін тежелейді.
Осыған байланысты капрон талшықтар микробтарға қарсы хирургиялық
жіптерді, торғындарды, жеке ішкі органдар мен тканьдерді жапсырып бекіту
материалдарын дайындау үшін ұсынылған.
Полиамидтік талшықтарға антисептиктердің иондарын тұзды байланыстар
арқылы қосқан. Осы мақсатта капронды ең алдымен N-(4',6'-дихлор-S-
триазинил)–1-нафтиламин-3,6,8-трису льфоқышқылымен модификациялаған және
құрамында сульфотоп бар белсенді бояғыштармен бояған, содан кейін
ионалмастыру әдісімен сол топтарға күкірттің немесе басқа да антисептик-
заттарын енгізген. Сульфоқышқыл өнімдерімен модификациялағаннан басқа
полиамидтік талшықтарды акрил қышқылымен прививкаланған полимерлеуге және
сол микробтарға қарсы катиондарды ПАК(6)-мен прививкаланған карбооксил
топтарына қосқан[6].
Капрон талшықтарға микробтарға қарсы белсенділік қалыптасу стадиясында
беріледі. Ол үшін поликапроамид гранулятын фурагинмен опалайды.
N-[β-(5-нитро-2'-фурил)акрилиден]-1 -аминогидантоин
(фурагин) немесе фуразолидонмен
N-(5'-нитро-2'-фурфурилиден)-3амино -2-оксазолидон (фуразолидон)
Бұл препараттар гранулятқа оларды жеке қолданған жағдайда, 1%
шамасында (полимерсалмағының), немесе құрамында 0,5%-дық
трихлоркарбонилид болған жағдайда , 0,5% енгізілді[7].
Полипропиленді талшықтарға микробтарға қарсы белсенділік оларға
полиакрил қышқылымен карбоксил топтарына күміс, N-цетилпиридиний,
стрептомицин иондарын қосу арқылы прививкалағаннан кейін берілді.
Полипропилен талшықтарына микробтарға қарсы қасиеттерді қалыптасу алдында
ерітпелерге дәрілік препараттарды енгізу арқылы беру әдістері ашылды. Ол
үшін изотактикалық полипропиленді грануляттарды фурагинмен, фуразолидонмен,
о-оксихинолинмен немесе норсулфазолмен опалайды, онда талшықтағы
микробтарға қарсы препараттың құрамы -1-2% болуы керек. Талшықтарды
қалыптастыруды қатал температуралық тәртіпте (220±2ºС) өткізеді, өйткені
кейбір енгізілген препараттардың ыдырау қаупі туады. Талшықтардың
белсенділігін агар пластиналарының әдісін (газбен себу) қолдана отырып
бағалайды. Зерделеудің нәтижесі 5- кестеде келтірілген.
5-кесте. Құрамында микробтарға қарсы әр түрлі
препараттар бар полипропилен талшықтарының әсері
Тест-микробтардың өсуінің тежелденуі, мм
Препарт Талшықтағы
құрамы, %
стафилокок кандида Ішек трихофитон
таяқшасы
Фурагин 1,0 12 12 16 11
2,0 16 20 12 12
Фуразол 1,0 16 20 12 12
идон 2,0 16 20 16 14
Оксихинол1,0 14 14 14 14
Норсулфаз
ол 2,0 12 б.ж 12 б.ж
. .
Шартты белгілер: б.ж. - Белсенділігі жоқ.
Келтірілген көрсеткіштерге сәйкес, құрамында 1 және 2%-дық фурагин мен
фуразолидон бар талшықтардың белсенділігі іс жүзінде біркелкі жоғары, яғни,
бұл препараттардың талшықтардың құрамында болуы тағы 1%-ға көтеруге болады.
Ал норсульфазол қосылған талшықтарға келсек, олар нашарлау әсер етеді,
оның өзінде норсульфазол саңырауқұлақтар флорасын тежей алмайды.
Құрамында микробтарға қарсы препараттар (фурагин, циминаль,этазол) бар
ерітпелерден алынатын полипропилен жіптерінің қалыптасу заңдылықтары
жұмыста толығырақ келтірілген. Ерітпелерге препараттар 0,5-2% мөлшерінде
(масса) енгізілген.
Қалыптасқан жіптерді зерделеу тығыз ортада өткізілді. Барлық жіптер
стафилококкқа, ішек таяқшалары мен спора таяқшаларына белсенді болып шықты.
Оның ішінде микробтарға қарсы әсері ең аз болған құрамында этазол бар
жіптер, ал басым болғаны - фурагин бар жіптер болды. Фурагин, фуразолидон
немесе 5-нитрофурилакролеинді полиэтиленнің ерітпесіне қосты (полимердің
салмағынан 1% мөлшерде) және микробтарға қарсы полиэтилен талшықтарына 125-
130ºС-да қалыптастырды.
Микробтарға қарсы қасиеті бар полиакронитралық (ПАН) талшық нитралдық
топтарды карбоксилдік топтарға дейін жартылай сабындап, содан кейін
карбоксил топтарына күміс немесе басқа антисептиктерді ионоалмасулық
енгізуден соң алынды. Құрамында сынап препараттарының сорбциялық
байланыстарымен берік жабыстырылған ПАН талшықтарының микробтарға қарсы
қасиеттері сипатталған. Талшықтар стафилококкқа, ішек таяқшаларына,
кандидаға гипсовидтік трихофитонға қатысты белсенділік көрсетеді. Сынап
өнімдерінің уытты болуғандығынан, ол талшықтардан алынатын өнімдердің
қолданылуы шектеулі. Оларды негізінен ауаны залалсыздандыру үшін сүзгіш
ретінде оталық немесе басқа орындарда қолданады[8].
ПАН талшықтарға микробтарға қарсы қасиеттер беру үшін дәрілік заттарды
иіру ерітінділеріне қалыптасудың алдында қосуға болады. Осы мақсаттаПАН-дың
17-19% концентрациялы диметилформамидтік ерітінділеріне 1-5% мөлшерде
(полимер салмағынан) 5-нитрофурилакролеин, фурагин, нитрофурфуролдиацетат
қосып, қалыптасуды ДМФА-ның 60%-дық ерітіндісіне өткізді. Барлық талшықтар
стафилококкқа қарсы белсенділік танытты, ал құрамында нитрофурандар бар
талшықтар – және әдетте осы препараттармен тежелденетін ұсақ флораға: ішек
таяқшаларына, трихофитонға және т.б – белсенділік көрсетті. Микробтарға
қарсы хлорлық талшықтар 30%-дық (құрғақ әдісте) немесе 25%-дық(ылғалды
әдіспен) құрамында 1%-ға дейін (полимер салмағының) фурагин, фуразолидон
немесе 5-нитрофурилакролеин бар хлорланған поливинилхлоридтің иіруші
ацетондық ерітіндісімен алынды.
Микробтарға қарсы қасиеті бар полиендік талшықтар белгілі. Негізгі
тізбегінде қосарланған екі байланысты жүйелі талшықтар ПВС талшықтарын
жартылай дегидратациялау арқылы немесе ПВХ талшықтарын жартылай
дегидрохлорлау арқылы алынған. Микробтарға қарсы белсенділік беру үшін
оларды күміс нитратының немесе мыс хлоридінің 2-3%-дық ерітіндісімен 20ºС-
да 10-30 модульді ваннада 10-20 минут бойы өңдейді. Осы түрдегі
талшықтардың полиендік бөлшектері көрсетілген металлдардың тұздарымен берік
π-комплекстерін құрауға қабылеттілігінен, талшықтар жууды және сабынды
ерітінділерде шайқауды, өзінің микробтарға қарсы белсенділігін жоймай,
жақсы көтере алады. Полиендік талшықтар дәл осылай сынап ацетатымен
қосылуға қабылетті, онда дизентерия және құрсақ сүзегі таяқшаларына,
стафилококкқа және т.б. қарсы антибактериялық белсенділік алады. Бұл
түрдегі талшықтарды ауаны бактериялардан тазартуға, оның ішінде ауруханалық
ғимараттарда да, қолдану ұсынылған[9].
Полиформальдегидтік жіптерге микробтарға қарсы қасиеттер беру үшін
қалыптастырудың алдында ерітпелерге фурагин, фуразолидон, о-оксихинолин,
норсульфазол және стрептоцид енгізеді. Полиформамид гранулятын осы
препараттармен опалайды, балқытады және талшықтар қалыптастырады.
Қалыптастыру температурасы – 180-190ºС. Жіптерді созу 150ºС-да өтеді.
Қалыптастырылып жатқан жіптердің беріктік ауытқуы - 30 бен 80 сНтекс
арасында болады, жіптердің үзілуі 9-12%. Осы әдіспен модификацияланған
талшықтардың микробтарға қарсы белсенділігі 6-кестеде келтірілген. Бұл
түрдегі микробтарға қарсы талшықтар өзінің белсенділігін әр түрлі сыртқы
әсерлерден, жуушы заттармен көптеген өңдеулерден және жасанды тердің
ерітіндісіне ұшырағаннан кейін де жоғалтпайды.
1.3 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар целлюлоза негізіндегі талшықтар
Құрамында ковалентті байланыстағы антисептик – сынап бар микробтарға
қарсы белсенді целлюлозды талшықтар целлюлозаны (вискоза түріндегі штапель
мата) соңынан целлюлозаның синтезделген жай эфирінің сынап ацетатымен
қосылатын бутадиеннің монооксидімен өңдеу арқылы алады[10]. Целлюлозаның
жай эфирін алу үшін вискозды штапель матасын натрий гидрооксидінің 5%-дық
ерітіндісімен 30 минут бойы 20ºС-да, содан кейін бутадиен буымен 30ºС-да 5
сағат бойы өңделеді.
6-кесте.Құрамында микробтарға қарсы препараттар бар
полиформальдегид талшықтарының белсенділігі.
Тест-микробтардың өсуінің тежелу зонасы,
Талшықтың мм
Препарат құрамы, %
Стафило кандида Ішек трихофитон
Кокк таяқшалары
Фурагин 2,0 24 20 22 12
Фуразолидон 2,0 28 20 20 12
Норсульфазол 3,0 18 б.ж. 18 б.ж.
о-Оксихинолин 1,0 18 14 14 б.т.
Стрептоцид 3,0 18 12 б.ж. б.ж.
Шартты белгілер: б.ж. - белсенділік жоқ; б.т. - беленділік тексерілмеген.
Целлюлозаның бутадиеннің моноокисімен қосылу реакциясы мына схема бойынша
жүреді:
Целлюлозаның гидрооксилдік тобының ауысу дәрежесі γ = 44,9 мағынасына
сәйкес келді. Бутадиеннің монооксидімен модификацияланған сынапөнімді
целлюлозаны синтездеу үшін матаны сіркеқышқылды сынап ерітіндісімен 60ºС-да
1сағат өңдейді. Авторлардың ойынша, реакция мына схема бойынша өтеді:
Онда целлюлозаның γ =30 жай эфирінің негізінде құрамында 22%-ға
дейін сынап бар целлюлоза өнімдері синтезделді. Целлюлозды талшықтарға
микробтарға қарсы қасиеттерді модификацияланған целлюлозада 3-7% сынап
болғанның өзінде беріледі, ол γ = 4-7 мағынасына сәйкес келеді. Мұндай
этерификациялау дәрежесі төмен эфирлерді алу үшін целлюлозаны өңдеуді
бутадиен монооксидінің сулы эмульсиясында өткізу керек. Бұл әдіспен
маталардың микробқа қарсы белсенділігін зерделегенде агар пластиналар
әдісі) тест-организмдер ретінде әртүрлі ұсақ флора қолданылды. 7- кестеде
маталардың әртүрлі сыртқы әсерлер жағдайында микробтарға қарсы белсенділігі
анықталынған нәтижелер келтірілген.
7-кесте. Құрамында сынап бар вискозды маталардың ылғалды
өңдеуге дейін және өңдегеннен кейінгі микробтарға
қарсы белсенділігі
(ОП-10 препаратының 1гл концентрациялы ерітіндісімен 60ºС-да 30 минут
жуу)
тест-микробтардың шоғырланған зонасы, мм
Мата
Bac.subtili Sc.aureus
Bac.mycoides s 209
537 6633
Құрамында 7% сынап бар мата :8 7 6
өңделмей
ОП-10 ерітіндісімен 8 6 5
тазаланған суда
5 рет жуғаннан кейін 10 7 7
ОП-10 ерітіндісімен 7 8 3
тазаланған 8 8 3
10 рет жуғаннан кейін 12 8 10
24сағ.су жүйесіндегі сумен
шайқаған соң 12 8 10
48сағ. су жүйесіндегі сумен
шайқаған соң 11 8 9
Құрамында19%сынап бар мата :
өңделмей 11 8 8
ОП-10 ерітіндісімен
тазаланған суда 11 8 8
7-кестеде көрсетілгендей, құрамында сынап бар целлюлозды маталардың
микробтарға қарсы қасиеттері жақсы, онымен қоса модифицияланған маталарда
сынаптың 7%-дан жоғары көтерілуі олардың микробтарға қарсы белсенділігінің
жоғарылауына ешқандай маңыздығы болмайды. Маталардың микробтарға қарсы
қасиеттері 10 рет ОП-10 препаратының ерітіндісімен және су жүйелеріндегі
суда 48 сағат бойы шайқағаннан кейін де толығымен сақталады. Осы әдіспен
сынап ацетатымен өңделіп, сірке қышқылы және ОП-10 препаратының
ерітіндісімен жуылған модифицияланбаған маталар өсудің 2 мм тежеленген
зонасын береді, бірақ бұл зоналар ОП-10 препаратының ерітіндісімен 1-2 рет
жуғанда толығымен жойылады. Осы тәріздес құрамында 7% сынап бар микробтарға
қарсы целлюлозды маталар Кауфман-Вольф эпидермофитонына және тері
қабықтарының саңырауқұлақтық ауруларын қоздыратын рубрум эпидермофитонына
қарсы белсенділік көрсетеді.
Құрамында сынап бар органикалық (вискозды, мақта-қағазды целлюлозды
маталар белсенді бояғыштармен немесе олардың белсенді жартылай өнімдерімен
модифицияланған сынап тұздарының судағы ерітінділерімен өңдеу арқылы
алынған. Бояғыштар мен (немесе жартылай өнімдермен)және целлюлозаның
арасындағы байланыстың берік болғандығынан маталар ұзақ ылғалды өңдеулерде
сақталалынатын микробтарға қарсы белсенділік алады[11].
Целлюлозаның қос байланысты жай және күрделі эфирлерінің органикалық
еріткіштер ортасында өтетін синтезінен айырмашылығы целлюлозды
материалдарды белсенді бояғыштармен бояуды тоқыма фабрикаларының жұмыс
істейтін құралдарында сулы ортада бояуға болады, бұл ондай маталарды алудың
технологиялық процесстерін қарапайымдандырады. Микробтарға қарсы
қасиеттерді беру үшін маталар І-ІІІ белсенді бояғыштармен немесе жартылай
өнім IV – 4-β-оксилэтилсульфанил-2-аминоанизо лдың күкіртқышқылды эфирімен
өңделінген.
Маталардың микробтарға қарсы белсенділігін агар пластинасы әдісімен
тест-ұсақ организм ретінде Bac.subtilius 6633,Bac.Mycoides 537,
Staphylocoocus aurеus 209 пайдаланып зерделеді. Маталардың микробтарға
қарсы белсенділігінің ылғалды өңдеуге дейін және өңделгеннен кейінгі
анықталған нәтижесі 8-кестеде берілген. Кестеде келтірілген көрсеткіштер
барлық шоғырландырылған маталардың микробтарға қарсы белсенділіктері
щыдамды және бірнеше ұзақ жуылғаннан немесе су жүйесіндегі сумен бірнеше
рет шайқалғаннан кейін де микробтарға қарсы белсенділіктерін жоғалтпайтынын
көрсетеді. Модифицияланбаған (бастапқы) вискозды және қағаз-мақталы маталар
жоғарыда айтылған сынап ацетатының ерітіндісімен өңдегенде және шайқағанда
микробтарға қарсы белсенділік көрсетпейді.
Модифицияланбаған (бастапқы) вискозды және қағаз-мақталы маталар
жоғарыда айтылған сынап ацетатының ерітіндісімен өңдегенде және шайқағанда
микробтарға қарсы белсенділік көрсетпейді.
8-кесте.Құрамында сынап бар маталардың ылғалды өңдеуге
дейін және өңдеуден кейін (1гл концентрациялы ОП-10
препаратының ерітіндісімен немесе 60ºС-да
5гл концентрациялы сабын ерітіндісінде 30 минут жуу;
ваннаның модулі 50) бактерияларға қарсы белсенділігі
Тест-ұсақ организмдердің өсуінің тежелуі,
Белсенді Ылғалды өңдеу Мм
бояғыш
немесе
жартылай
өнім
Bac.subtiBac.mucoidesStaphiococc us
lis 537 aureus 209
6633
І Өңделмеген 9 10 4
ОП-10 препар-н 10 рет3 3 4
жуу 5 6 6
ІІ Өңделмеген 4 4 3
ОП-10 препар-н 10рет 7 8 5
ІІІ жуу 4 3 4
3 3 3
Өңделмеген 4 3 3
ОП препар-н 20 рет 4 2 2
жуу 4 5 2
ОП-10 преп-н 40 рет
ІV жуу 6 7 3
Сабынмен 20рет жуу 2 2 1
Сабынмен 40 рет жуу 1 2 1
48 сағат су 1,5 2 1
жүйесіндегі сумен 1 1 1
шайқау 4 3 2
Өңделмеген
ОП-10 преп-н 20 рет
жуу
Маталардың микробтарға қарсы белсенділігінің ылғалды өңдеуге дейін
және өңделгеннен кейінгі анықталған нәтижесі 8-кестеде берілген. Кестеде
келтірілген көрсеткіштер барлық шоғырландырылған маталардың микробтарға
қарсы белсенділіктері щыдамды және бірнеше ұзақ жуылғаннан немесе су
жүйесіндегі сумен бірнеше рет шайқалғаннан кейін де микробтарға қарсы
белсенділіктерін жоғалтпайтынын көрсетеді.
Модифицияланбаған (бастапқы) вискозды және мақта-қағазды маталар
жоғарыда көрсетілген әдіспен сынап ацетатының ерітіндісімен өңдегеннен
және шайқағаннан кейін микробтарға қарсы белсенділік танытпайды.
ІІІ белсенді бояғышпен боялған немесе ІV жартылай өніммен өңделген
маталар, шоғырландырганнан кейін де Кауфман-Вольф эпидермофитоны мен
эпидермофитон рубрумға қарсы белсенділік ала алады.
Белгілі болғандай, құрамында сынап бар талшықтардың бактерияларға
қарсы белсенділіктерінің спектрі кең, дегенмен, ондай талшықтарды
пайдаланғанда сынаптың және оның қосындыларының уыттылығынан сақ болу
керек. Целлюлозды маталарға сынап қосындыларының көмегімен микробтарға
қарсы қасиеттер берумен қатар, сондай мақсаттар үшін құрамында
қалайы(олово) бар органикалық заттарды қолдану туралы да ұсыныстар бар[12].
Полиакрил қышқылымен (ПАК) (9% прививкаланған ПАК) модификцияланған
вискозды штапель матаны триметил- және трифенилолово гидрооксидымен немесе
бис(три-н-бутил- немесе триэтилолово) тотығымен өңделеді. Бұл агенттердің
ерітіндідегі саны мата салмағының 0,05-5% болады. Трифенилолово
гидрооксидімен өңдеуді қайнап тұрған ацетон ерітіндісінде 10 сағат бойы
өткізді, ал басқа құрамында қалайы бар органикалық заттар - 20ºС-да 1
сағат бойы және ваннаның модулі 25. Өңдегеннен кейін маталарды ацетонмен
немесе сумен шайқалды. Агар пластинасы әдісімен анықталған бактерияларға
қарсы белсенділігі 9- кестеде келтірілген.
Берілген көрсеткіштерге сәйкес, аталып өткен құрамында қалайы бар
органикалық заттармен өңделген және құрамында 0,1%-дан кем емес (салмағы)
қалайы бар, маталар бактерияларға қарсы белсенділік танытады. Оның үстіне
соңғыға қалайы органикалық радикалдың кіргізілуі өте маңызды.Триэтил- және
трибутилолово қалдықтары бар маталарда, триметил-және трифенил олово
қалдықтары бар маталарға қарағанда, бактерияларға қарсы белсенділік басым.
20 рет ОП-10 препаратының 1гл концентрациялы ерітіндісімен 50ºС-да
30 минут триэтил-, трибутил- немесе трифенилолово қалдықтарымен өңделген
маталар стафилококка, шөп таяқшалары бактерияларына қарсы белсенділігін
сақтайды, ал ішек таяқшаларына қарсы белсенділік жуылғаннан кейін құрамына
қалайының 1,7-1,9 % химиялық жолмен қосылған маталарда ғана болады.
ПАҚ-мен прививкаландырылған целлюлозаның полимерін триметилоловоның
гидрооксидімен өңдегенде бактерияға қарсы белсенділік, құрамында қалайы бар
топтардың гидролизімен триметилолово қалдықтарының бөлінуіне байланысты,
жоғалады.
Нақты жағдайларда, мысалы, хирургиялық клиникаларда, босану
үйлерінде, т.б., адам организмінде ауру тудырушы бактериялар, әдетте өте
бактероцидтік препараттардың әсерлеріне шыдамдықтары , стандартты ұсақ
организмдердің штаммаларына қарағанда,басым. Құрамында қалайы бар
органикалық заттардың бактерияларға қарсы белсенділігі хирургиялық
клиникамен көрсетілген оталаудан кейін ауру қоздырғыштарға (стафилококк,
ішек таяқшалары, көкіріңді таяқшалар, протея, саңырауқұлақ кандида). Ұсақ
организмдердің әрбір түрі бес штаммен көрсетілді. Өткізілген тәжірбие
нәтижесі көрсеткендей, жоғарыда аталған ауру қоздырғыш ұсақ организмдерге
қарсы белсенділік 9-кестеде келтірілген маталардың бәрі де жақсы танытады.
Құрамында химиялық жолмен қосылған трибутилолово мен трифенилолово
қалдықтары бар маталарда 20 рет жуылғаннан кейін де микробтарға қарсы
белсенділік стафилококкқа, кандидаға қарсы, ал триэтилолово қалдығы
құрамында бар маталарда – стафилококкқа қарсы сақталды.
Құрамында қалайы бар талшықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Биологиялық активті
заттар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...4
1.1Mикробтарға қарсы қасиеттері бар поливинил спирті негізіндегі
талшықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2Mикробтарға қарсы қасиеттері бар басқа синтетикалық талшықтарына
негізделген
талшықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар целлюлоза негізіндегі
талшықтар ... ... ..19
1.4 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар ақуыз негізіндегі
талшықтар ... ... ... ... .41
2 Эксперименттік
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .49
2.1 Бастапқы
талшықтар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 49
2.2 Талшықтарды бриллиантты жасылмен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 49
2.3 Талшықтарды йодпен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 49
2.4 Талшықтарды мыс купоросымен
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..50
3 Зертханалық нәтижелер және оларды
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3.1 Өңделген мақта талшықтарының нәтижелері және оларды
талқылау ... ... ..51
3.2 Өңделген синтетика талшықтарының нәтижелері және оларды талқылау.. 51
3.3 Өңделген жүн талшықтарының нәтижелері және оларды
талқылау ... ... ... .52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 54
Кіріспе
Биологиялық белсенді талшықтарға ең бастысы медициналық тұрғыда
пайдаланылатын талшықтар жатады және олардың негізгі функциясы әр түрлі
дәрігерлік араласудың соңы жақсы аяқталуға ықпал ету(оның ішінде алдын алу
шаралары да бар). Олар негізінен оталық (хирургиялық) тігіс жіптерін, орап-
таңу маталарын, фиксациялық таңу заттарын, ішкі органдар мен тканьдердің
протездерін дайындауға пайдаланылады, сондай-ақ оларды іріп-шіруге қарсы
тұра алатын заттарды, сүзгіштік материалдарды, консерванттарды және т.б.
дайындауға да пайдалануға болады.
Биологиялық белсенді талшықтарға микробтарға қарсы, салқын тигенге
қарсы, анестезиялық, қан ұйыту, қан сұйылту, иммуннитетті депрессияға
ұшыратпайтын, ісіктерге қарсы және күйгенге қарсы талшықтарды жатқызуға
болады. Көрсетілген талшықтардың тағайындалу мақсатын өзінің аталған аты
жартылай ашады. Сонымен, микробтарға қарсы талшықтар ауру тудырушы
бактерияларды ,саңырауқұлақтар мен қарапайым организмдерді (мысалы,
трихомонадалар, лямблиялар) әлсіретеді және сонысымен бірмезетте патогендік
микрофлорамен қоздырылатын процесстерді әлсіздендіреді. Салқын тигенге
қарсы талшықтар да(антифлогистиктер) табиғатынан қоздырғыш процесстермен
күресу үшін жаратылған, бірақ алғашқылардан айырмашылығы (қоздыру
процесстерінің себебіне әрекет жасайды), олар қоздыру реакцияларының
механизміне араласады. Анестезиялық талшықтардың мақсаты - ауруды
сездірмеу қабылеттілігін арттыру. Қан ұйыту талшықтары (гемостатиктар) қан
көп кеткен жағдайда қанның ұйығанын жылдамдатуға тиіс, ал қан сұйылтушылар
(гемодилютиктер) – керісінше, қан ұйыған жағдайда(тромбоз) (әсіресе қан
тамырларына ота жасау кезінде). Иммунитетті депрессияға ұшыратпайтын
талшықтардың пайдаланылуы тканьдердегі реакциялардың әр түрлі оталық
араласқан жағдайында, оның ішінде теріні ауыстырып салғанда, ішкі
органдарды ауыстырғанда және т.б. жағдайларда қалыпсыздығын жеңіп шығу
мәселелеріне бағытталған. Ісіктерге қарсы талшықтардың іс әрекеті олардың
ота жасалған науқастарда метастаза болмауына жол бермеу болып табылады, ал
күйгенге қарсы талшықтар күйген тканьдердің репарацияға қабылеттілігін
арттырады.
Биологиялық белсенділіктің жетістіктері бірқатар жағдайларда
радиоактивтік, сондай-ақ, ферменттер немесе гормондары бар талшықтармен
қамтамасыз етіледі. Дегенмен медициналық талшықтардың номенклатурасы
олардың мақсатты тағайындалуына сай беріледі, ал жоғарыда аталған
талшықтардың тағайындалуы бірден бірнеше биологиялық белсенді талшықтарға
(мысалы, ісіктерге қарсы және иммунитетті депрессияға ұшыратпайтын
талшықтарға) таралуына болады, олар мұндай белгілермен классификациялана
алмайды. Бұл жағдайда талшықтарға радиоактивтік қосындыларды, ферменттерді,
гормоналдық заттарды кіргізуді оларға қандай да бір биологиялық белсенділік
деп қарастыру қажет.
1 Биологиялық белсенді талшықтар
Биологиялық белсенді талшықтар, бір жағынан, оның құрамындағы
препараттармен, яғни күшімен және әсер ететін спектрмен, екіншіден, сол
талшықтардың ылғалды қабылдауымен айқындалады. Барлық жағдайларда
биологиялық белсенді талшықтарды қолданудың қажетті шарты оларда ылғалдың
болуы болып табылады, өйткені ылғалдық белсенді ингредиенттердің бөлінуі
мен тасымалдануын қамтамасыз етеді. Сондықтан басқа да жағдайларда
гидрофильдік талшықтардың, гидрофобтық талшықтарға қарағанда, биологиялық
белсенділігі артығырақ болады.
Сонда да дәрілік препараттың талшықтармен байланысы молайған сайын,
оның әсер ету күші кемитіндігі түсінікті болуы керек. Дәрілік
препараттардың әсер ету күші п
репараттардың өзінің полимерлік матрицада қаншалықты берік екендігіне
байланысты, сондықтан биологиялық белсенді талшықтарды алудың әдістерінің
маңызы өте зор.
Шынайтуында талшықтарға биологиялық белсенділік берудің барлық бар
әдістерін үлкен үш топқа біріктіруге болады:
1) дәрілік заттарды химиялық байланысы бар талшықтарға біріктіру,
яғни, талшықтарды химиялық модификациялау;
2) жіңішке құрылымды талшықты дәрілік заттарды құрама түріне қарай,
немесе талшықтардың құрылымды (физикалық) модификациясы;
3) талшықтарға дәрілік заттарды полимерлік жабулықтар немесе
төменмолекулалы ортадағы сыбайластар - медиаторлардың (препараттардың
қосылуының белгісіз, олардың байланысының кез келген түрімен және кез
келген комбинациясында байланысуына мүмкіндік беретін механизмі) көмегімен
жеке қиын еритіндей түрінде түсіру.
Талшықтарға әртүрлі медициналық қасиеттер берудің негізгі әдісі
химиялық модификация – полимерге ұқсас айналдыру немесе ұсқындырылған
полимерсәйкестілік болып табылады. Формалаған мезетте дәрілік заттарды
кіргізу арқылы іске асатын (препаратты иіретін ерітіндіге немесе металл
ерітпесіне, немесе тұндыру ванналарына кіргізу) құрылымды модификация сирек
кездеседі. Әдістердің үшінші тобы кейінірек қарастырылады.
Талшықтарды полимерге ұқсас айналдыру немесе ұсқындырылған
полимерсәйкестілік әдістерімен модификациялағанда дәрілік препараттар
химиялық байланыстар арқылы қосылады, ол талшықтарды оларды сол заттардың
(бір қарағанда іске асуы қарапайымдылығымен қызықтыратын) өзін сіңіргеніне
қарағанда, терапевтік белсенділігін барынша ұзаққа қамтамасыз
етеді.Талшықтардың құрылымды модификациясын медициналық препараттардың
көмегімен иіретін ерітіндіге немесе металл ерітпесіне қосқанда әсер ету
ұзақтығы жобамен соншалықты болады.
Осыған байланысты талшықтарға биологиялық белсенділік беру әдістерінің
үшінші тобын қарастыру орынды. Талшықтарға анықталмаған механизм бойынша
бекітілген дәрілік препараттарды кіргізу маталарға шіруге қарсы қасиет беру
үшін кең қолданылады. Оған жататындар: талшықтарға тұндырылатын минералдық
және органикалық заттардың қиын еритін тұнбалары түріндегі әр түрлі
антисептиктер, кейіннен әртүрлі микробтарға қарсы пайдаланылатын
препараттар келіп қосылатын төменмолекулалы заттар – медиаторлардың
тұндырылуы, және, ең соңында, талшықтарда өз құрамында антисептиктер,
антибиотиктер немесе химиотерапиялық заттар бар полимерлік композициялардың
тұндырылуы (әр түрлі әдістермен, соның ішінде макромолекулалық химияның
әдістерімен). Сондықтан соңғы жағдайда анықталмаған қосынды механизмі
туындайды, ондай өңдеуде талшық пен дәрілік препараттың арасында
адсорбциялық түрдегі немесе химиялық байланыс пайда болуы мүмкіндігін естен
шығармау керек. Оны қолданғанда дәрілік препараттарды төменде
көрсетілгендей кіргізуге болады:
1) талшықтарды дәрілік препараттар бар полимерлердің суспензиясы,
ерітінділері немесе ерітпелер арқылы өткізу керек; нәтижесінде көйлек
тәріздес биологиялық белсенді жамылғысы бар талшықтар алынады;
2) талшықтарда немесе өздері биологиялық белсенділікке қабылетті,
немесе препараттардың қатысуымен полимерлене алатын, немесе элементтік
звено қалпында (немесе блок қалпында) пайда болған полимерлердің құрамына
кіріп, өзінің белсенді топтарына дәрілік препараттарды қоса алатын сәйкес
мономерлердің (немесе олигомерлердің) полимеризациясын немесе
поликонденсациясын өткізу керек. Басқа сөзбен айтқанда, оның үстіне мәселе
талшықтарда белсенді көйлектердің басқа полимерлерден құралуы жайында
болады[1].
Ондай талшықтарда биологиялық белсенділік үшін жауапкершілік дәрілік
препараттармен қосынды түрімен, немесе химиялық байланысымен, яғни,
құрылымды немесе химиялық модификацияға түскен полимерлік жамылғыларда
болады. Сонымен, модификацияның қандай түріне жатқызу мақсатқа сай болады
және биологиялық белсенді талшықтарды полимерлік жабылғы әдісімен алуды
қарастыруға болады.
Талшықтардың химиялық және құрылымды модификацияларында олардың
терапевтік әсерлерінің мерзімін кеңінен реттеуге болады. Химиялық
модификацияланған талшықтарда ол препараттармен байланыстарын
түрлендірумен(вариация) (коваленттік, йондық координациялық),олардың
концентрациясымен,сондай-ақ талшықтардың өздерінің ылғал жұтушылығымен
реттелінеді. Құрылымды модификацияланған талшықтардың әсері оларды
құрастырған полимерлердің гидрофильдігіне және ондағы дәрілік заттардың
құрамына да байланысты болады.
Екі жағдайда да биологиялық белсенді талшықтарды пайдаланғанда, бір
жағынан, олардан терапевтік нәтиже үшін жауапты топтарды бөліп шығаруды
шектеуді, ал екіншіден – осы топтарды тағайындалған орнына жеткізуді
қамтамасыз ету қажет етіледі. Осы қарама-қарсылықты шешу үшін белгілі бір
жағдайларда, мысалы, биоортада (қан, жарақаттық экссудатта және т.б.)
коваленттік байланыстар сияқты берік химиялық байланыстар да ыдырауға
ұшырайды. Бұлар талшықтарды өзімен байланысты дәрілік заттарды
олигодинамикалық әсер көрсете отырып, бөліп шығаруына қабылетті етеді.
Осылай бұл талшықтар дәрілік препараттардың депосы рөлін атқарады, және де
препараттың талшықпен байланысу түріне сәйкес немесе жоғарыда аталынған
факторларға байланысты соңғының биологиялық белсенділігінің ұзақтығы әр
түрлі болуы мүмкін. Яғни, кез келген биологиялық белсенді материалдың іс
жүзіндегі тағайындалуынан талшықтардың препараттармен байланысу түрін
немесе берілген материалдың терапевтік әсерінің барынша ұзақтығын
қамтамасыз етудің басқа да жағдайларын таңдап алуға болады.
Талшықтарда препараттардың өте берік бекіген (мысалы сол коваленттік
байланыспен) жағдайында тірі организмнен тыс (in vitro) кейде биологиялық
белсенділік табылмайды. Бірақ, тірі тканьдер мен органдарда (in vitro)
талшықтардың ферменттермен және организмнің басқа биологиялық жүйелерімен
байланысында іс жүзінде препараттарды талшықтарда ұстап тұратын кез келген
байланыстар ыдырауға ұшырайды және олар биологиялық белсенділік көрсетеді.
Биологиялық белсенді талшықтардың қолдануға жарайтындығын және
нәтижесін бағалауда байланыс түрлерімен, жіберілген дәрілік заттардың күші
мен әсер ету спектрімен қатар, олардың уытты қасиеттері, сондай-ақ
гидрофильдігі негізгі факторлар болып табылады.
Басқа да бірқалыпты жағдайларда барынша күшті әсер ететін
медициналық препараттармен байланысты талшықтардың белсенділігі барынша
жоғары болуы керек. Препараттың биологиялық белсенділігінің әсер ету
спектрі кең болса, олармен байланысты талшықтардың әсері соншалықты
нәтижелі. Биологиялық белсенді талшықтардың уыттылығы аз болуы керек, әрі
бұның талшықтардың өзіне де және оған кіргізілетін препараттарға да қатысы
барынша жоғары. Егер маталық материалдарды шіруден қорғау мен медициналық
және тұрмыстық заттарды антисептиктермен өңдеу үшін уыттылығы аз
препараттарды пайдалануға болса, онда клиникалық тәжірибиеде, әсіресе,
оталық араласқан жағдайларда талшықтардың жарақатталған жермен
байланысында дәрілік препараттың байқалған қандай да уыттылығы толығымен
жойылуы керек. Қолданылатын дәрілік препараттар, сондай-ақ, канцерогенді,
мутагенді және аллергиялық реакция болдырмауы керек. Екінші жағынан,
медициналық талшықтар зиянды қоспалардан бос болуы керек, сонда
модификациялық өңдеулердің басым көпшілігі әр түрлі қатерлі агенттердің,
оның ішінде, катализаторлардың, инициаторлардың, және т.б. пайдаланылуымен
өткізіледі. Бұл зиянды қоспалар талшықтарға талшыққұрушы полимерлердің
синтезделу процессі кезінде және талшықтардың құрылу стадисында түсулері
мүмкін.
Құрылымды және химиялық модификациялаудың әдістері жеткілікті жақсы
дайындалған болса да, оларды биологиялық белсенді талшықтарды алуда іске
асыру барынша шектелінген. Бұл шектеулер, әдеттегідей, алдымен дәрілік
препараттардың ыдырау температурасының төмендігімен байланысты (ол әсіресе
оларды иіру ерітпелеріне кіргізуді қиындата түседі). Химиялық
модификациялауда препараттарда талшықтармен өзара алмасуға және бірмезетте
оларда реакция кезінде биологиялық белсенділікке жауапты топтарды сақтауға
қабылетті функционалдық топтардың бар болуына қосымша талаптар пайда
болады. Сонымен, медико-биологиялық талаптардың ерекшелігімен қойылатын
көрсетілген шектеуліктерді есепке ала отырып, биологиялық белсенді
талшықтарды алу үшін препараттар таңдау шеңберінің мүмкіндігі тарыла
түседі.
Биологиялық белсенділік берілетін талшықтарды таңдау да аз
қиыншылықтар әкелмейді. Қалыптастыру стадиясында дәрілік препараттарды
кіргізетін талшықтарды таңдауда іс жүзінде шектеулік.жоқ; ол үшін барлық
химиялық талшықтар жарамды, тек маңыздылығы, олардың өзінің физико-
механкалық қасиеттері бойынша әр түрлі мақсатты талаптарға сай болуында.
Химиялық модификациялау қажет болған жағдайда, сол үшін
тағайындалынған талшықтардың дәрілік заттарға қосылуға қабылетті
сәйкестендірілген топтары болулары керек. Талшықтардың ондай топтары
болмаса, ондай топтарды полимерге ұқсас реакциялардың немесе прививка
берілген полимерсеріктерінің (оның ішінде, радиациялық прививка бар)
көмегімен енгізуге болады.
Сонымен, кез келген талшықтарға әр түрлі жолдармен биологиялық
белсенділік беруге болады. Бірақ ол үшін гидрооксил топтары бар, яғни,
поливинилспирттік, жоғары реакцияларға қабылетті функционалдық топтары бар
және гидрофильдік қасиеті мол талшықтардың сай келуі басым болады.
Модификацияға қажетті объект ретінде талшықтар таңдағанда ең алдымен
дайындалатын өнім медициналық қолдануда қандай функция орындауға тиісті
болатынын ескеру керек. Егер өнім –эсплантаттар, яғни тірі организмде жүк
көтеретін материалдар болатын болса, онда олардың қызметіне сәйкес
сенімділік беретін физико-механикалық көрсеткіштері жоғары болуы керек.
Демек, ол үшін байланысы берік синтетикалық талшықтар қажет. Ал
биологиялық белсенді мақта, марля, тағы басқа орап-таңу заттарын және
ауруханаға қажетті бұйымдарды өндіргенде кей жағдайларда целлюлоздық
материалдарды қолдануға болады. Тек қана биологиялық белсенді талшықтардан
тұратын өнімдерге сұраныс бола бермейтінін ескеру керек. Кейде белсенділігі
жоғары ондай талшықтардың аз ғана бөлігі, биологиялық емес белсенді
талшықтармен бірігіп қажетті нәтиже бере алады.
Биологиялық белсенді талшықтар мен өнімдерді мақсатты тағайындалуына
сәйкес бөлуге болады: алу технологиясы жақсы жетілдірілген және ол туралы
толық ақпараттар бар микробтарға қарсы талшықтар; және зерделенуі әлі де
болса жеткіліксіз басқа биологиялық белсенді талшықтар: радиобелсенді, қан
тоқтатушы және де басқа медициналық тұрғыда қолданылатын талшықтар.
1.1 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар поливинил спирті негізіндегі
талшықтар
5-нитрофуран қатарымен: 5-нитро-2фурфуролмен, 5-нитро-2-
фурфуролдиацетатпен, β-(5-нитро-2-фурил)акролеинмен және летилан деген
атпен белгілі поливиниспиртті (ПВС) микробтарға қарсы талшықтар алынды.
Талшықтардың көрсетілген альдегидтермен алмасуы ПВС-ке сәйкестендірілген
ацеталдарының пайда болуымен схема бойынша өтеді:
Талшықтарды ацеталдау спирттік, сулыспиртті және сулы ортада
катализатор ретінде күкірт қышқылының қатысуымен өткізілді.
Сулыспиртті ортада ацеталдау 4 сағат бойы жұмыс ваннасының 70ºС
температурасында және ваннаның модулі 50 жағдайында өткізілді. Ваннаның
құрамы (%): нитрофуран препараты -2%, күкірт қышқылы - 10%, этанол -
35%. ПВС-ті ацеталдағанға дейін талшықтар 10 минут бойы 220ºС-да
термостабилизацияға ұшырайды.
Осы әдіспен модификацияланған талшықтардың беріктігі 20-25 сНтекс,
оларды ұзарту 35% жуық, ал өңдегеннен кейін 1 сағат бойы қайнаған сумен
отырғызу 5-6% аспайды. Басқаша сөзбен, осы көрсеткіштер бойынша олар
әдеттегі поливинилспиртті талшық - винолдан ешқандай айырмашылығы жоқ.
Микробқа қарсы талшық летиланды зерделеу сұйық ортада (пептон-ет
сорпасы), сондай-ақ, тығыз ортада (Петри чашкасында ұсақ флораны агар-
агарға себу әдісімен) өткізілді. Сұйық ортадағы тәжірбиеде талшықтың
бактерияға қарсы әсері салынған 1г.талшық бактерия культурасында өспеген
сорпаның көлемімен өлшенді. Сонымен талшықтың бактериястаттық әсері мен
залалсыздықтың барлығы айқындалды. Тығыз ортадағы тәжірибиеде талшықтардың
микробтарға қарсы әсері тест культурасындағы өсудің ингибициялық зонасының
көлемімен өлшенді[2].
Бақылау үшін әдеттегі (түрленген) талшық винолды да бактериологиялық
зерттеуге түсірді. Тәжірбие нәтижелері 1- кестеде келтірілген.
1-кесте байқалғандай, тек 5-нитрофурилакролеинмен және 5-
нитрофурфуролмен ацеталданылған талшықтардың бактерияларға қарсы әсерлері
бар, оның үстіне соңғының бұл әсерінің нашарлығы басым. Сондықтан болашақта
ПВС талшықтарын өңдегенде тек 5-нитрофурилакролеин қолданылды және летилан
деген атау осы альдегидпен ацеталданылған талшыққа берілді.
1-кесте. ПВС талшықтарының әр түрлі ұсақ флорадағы
бактерияларға қарсы әсерлері
Сұйық орта Тығыз орта
Ацеталдаушы агент
1 гр. талшықты.
тест-
культурадағы Тест-культурадағы басылып қалған
өсуді толығымензонаның диаметрі.
басып тастайтынМм
пептон-ет
сорпасының
көлемі,
Мл
Стафилококк стафилококк Ішек таяқшалары
5-нитрофурфурол 100 12 10
5-нитрофурилакролеин 2000 18 16
Формальдегид б.ж. б.ж. б.ж.
Шартты белгілер: б.ж –белсенділік жоқ
Талшық летилан өзінің микробтарға қарсы белсенділігін әр түрлі сыртқы
ықпалдардың әсеріне жақсы шыдамдылық көрсетеді. Ультракүлгін және
инфрақызыл сәулелерінің құрамасымен сәулелендірілгеннен кейін (инфрақызыл
радиациясы жәнел ПРК-4 лампасымен 7 сағат прибордан 1 м қашықтықта) летилан
талшықтарының бактерияларға қарсы белсенділігі басындағыға қарағанда аз
ғана кемиді. Бұл талшықтардың микробтарға қарсы белсенділігі
сәулелендірілгеннен кейін сұйық ортада стафилококкты 500 мл сорпада
ингибициялау үшін сынағанда және тығыз ортада стафилококк пен ішек
таяқшаларының өсу зонасын, сәйкес 17 және 15мм, тежегенде білінді.
Одан басқа, талшықтардың биологиялық белсенділігіне бірнеше рет
жуудың әсері зерделенді. Үлгілер суда Новость үгіндісінің 1%-дық
ерітіндісінде он реттен өңдеуге (әр қайсысында 30 минуттан) ұшыратылды.
Өңдеудің осындай қатал талаптарына қарамастан, соның бәрінен кейін
талшықтар, үлгілердің бастапқысына қарағанда аздаған айырмашылықпен,
микробтарға қарсы белсенділігін сақтап қалды.
Летилан талшықтары микробтарға қарсы белсенділік қана танытпайды,
сондай-ақ гипстәріздес трихофитон және Кауфман-Вольф эпидермофитонына
қатысты сыналған саңырауқұлақтарға да қарсы әсер етеді. Осы саңырауқұлақтар
тұрғысында летилан әрі фунгистатикалық, әрі фунгицидтік әсер ететіндігі
айқындалды, осы арада анықталғаны: 2мг талшық 1мл ерітіндіде 500 000
саңырауқұлақтық элементке фунгицидтік әсер етеді.
ПВС талшықтарын 5-нитрофурилакролеинмен сулыспирттік ванналарда
өңдегенде олардағы препаратты 7-10%-дан артық оның суда нашар
еритіндігінен жоғарылату мүмкін емес. Оны сулы ванналарда ацеталдау кезінде
де істеуге болмайды. Бірақ , егерде ацеталдаушы ваннаға 20-30%-дық
диметилсульфооксид қосса, онда талшықтарға 15-17% (мол) дейін нитрофуран
топтарын, енгізуге болады. Ондай жағдайда талшықтарды өңдеу үшін 40-120
минут бойы 70ºС-да құрамында 2% 5-нитрофурилакролеин, 20-30%
диметилсульфооксид, 20% күкірт қышқылы бар су ерітіндісі ұсынылады. Ондай
талшықтардың физико-математикалық көрсеткіштері іс жүзінде жоғарыда
келтірілгендерден ешқандай айырмашылығы болмайды.
Летиланды қолдану арқылы тігіс жіптері, қан тамырлары мен басқа да
ішкі органдардың протездері орап-таңу заттары және сол секілді оталық
материалдар дайындалды. Бұл талшықтардан жасалған өнімдер клиникалық
хирургияның әр түрлі салаларында табысты қолданылып келеді.
Бұл талшықтар залалданған шаш терілерінде және адам терісінің
қабықтарында болатын дерматофиттерді өлтіруге қабылетті болғандықтан, олар
носки, шұлық, қолғап, төсек-орын бұйымдарын және тағы басқа да
саңырауқұлақтық аурулардың алдын алу үшін қолданылатын өнімдерді
дайындауға, кей жағдайларда олармен күрес жүргізу үшін ұсынылған.
ПВС талшықтарында микробтарға қарсы препараттарды тұзды байланыстармен
бекіту үшін оларды дәрілік заттардың иондарын қосуға қабылетті ионогендік
топтарды (сульфоқышқылдық немесе карбооксилдік), енгізу мақсатында алынды.
Талшықтарға препараттарды енгізудің ионалмасу әдісін қолдану талшал
модификациялаған.Талшықтарды барынша жұмсақ түрде - әдеттегідей
атмосфералық жағдайда және катализаторларды пайдаланбай өңдеуге мүмкіндік
береді. Онда микробқа қарсы ерітіндіге ( әдетінше сулы) препараттардың
концентрациясы литріне 2-ден 10г(10гл) болады, ал талшықтардың статикалық
ауысым сыйымдылығы 0,4-1 мг-эквг. Иондық алмасу болғанда ваннаның модулі
100-ге тең деп орнатылған, процесстің жүру уақыты – 60 минут[3]. Осы текті
талшықтардың микробқа қарсы белсенділігі (агар пластиналарының
модификацияланған әдісі бойынша анықталған) және олардың әсер ету сипаты
енгізілген препараттарға байланысты 2-кестеде келтірілген.
2-кесте.Ионбекіту препараттары бар ПВС талшықтарының
микробтарға қарсы белсенділігі.
Талшықтағы Ұсақ организмдердің өсу зонасының
Микробтарға қарсы препараттың құрамы диаметрі, мм
препарат
стафилококк кандида Гипсоидный
трихофитон
Сульфоқышқылды ПВС талшықтары
Стрептомицин 13,2 22 б.ж. б.ж.
Колимицин 7,7 20 б.ж. б.ж.
Хинозол 10,0 50 50 50
Бриллиант жасылы 10,1 16 18 34
Ризанол 11,4 б.ж. б.ж. 18
Стрептоцид 1,3 16 б.ж. б.ж
Норсулфазол 2,4 16 б.ж. б.ж
Этазол оцид 2,3 12 б.ж. б.ж.
н
ы ПВС талшықтары
Карбоксильді топты ПВС талшықтары
Стрептомицин 6,7 24 б.ж. бж.
Колимицин 10,5 16 б.ж б.ж.
Хинозол 6,9 24 24 50
Бриллиант жасылы 17,5 20 24 34
Риванол 11,2 б.ж. б.ж. 18
Трипавлавин -- 12 б.ж. 28
Альбуцид 1,2 11 б.ж. б.ж.
Стрептоцид 3,6 14 б.ж б.ж.
Норсульфазол 4,7 18 б.ж. б.ж.
Этанол 3,9 16 б.ж. б.ж.
Цетавлон -- 18 14 20
Шартты белгілер: б.ж. – белсенділік жоқ
.
Кестеде келтірілгендей, ұсақ флораға әсері барынша кең спектрлі
хинозол және бриллиант жасылы енгізілген талшықтар болып табылады. Бұл
талшықтар бірмезетте ашыту саңырауқұлақтарының (кандида), сондай-ақ,
дерматофиттердің (гипсовидтік трихофиттер) өсуін тежеуде бактерияларға
қарсы және фуганға қарсы тұрақты белсенділік нәтижесін береді. Бірақ
антибиотиктер (стрептомицин, колимицин,) қосылған талщықтардың да маңызы
кем емес, оталық тәжірбиеде бұл препараттардың маңызы ерекше зор.
Стрептомицин қосылған талшықтар барлық зерделенген ұсақ флораның ( жағымды
грамм бациллалары, кокки, жағымсыз грамм бактериялары) өсуін тежейтінін
ескеру керек. Көк іріңді таяқшаларды да ұмытпау керек.
Ионалмастырушы талшықтардың байланысының беріктігіне келетін болсақ,
карбооксил топтары бар иониттерге қарағанда, сульфоқышқылды иониттерде ол
беріктік жоғары.Байланыс беріктігі, әсіресеколимицин иондарында,бриллиан
жасылының негізгі қалдықтарында және сульфоалмастыратын талшықтары бар
цетавлонда әжептәуір жақсы,1н. тұз қышқылының ерітіндісімен ол иондарды
толығымен бөліп шығаруға болмайды.
Сондай-ақ, осы әдіспен бірнеше әр түрлі препараттармен иондық
байланыстағы микробтарға қарсы талшықтар алынған. Осы әдіспен (кей
жағдайларда өте көп) микробтарға қарсы талшықтардың әсерлік спектрін
кеңейтуге болады, кейбір сәйкестендірілуде полимерлік матрицада орналасатын
препараттар синергетиктер емес, антагонистер болып табылады да, керісінше,
ұсақ организмдердің талшықтарымен өсуді тежеу әсері азаяды, тіптен
біржолата тоқтап қалуы да мүмкін. Ионды байланыстағы препараттары бар
микробтарға қарсы талшықтар ылғалды өңдеулерге, залалсыздандыруға, иондық
емес қалыптағы жуушы агенттерге, жасанды тердің ерітіндісіне, сондай-ақ
организмдердің қызмет ететін тканьдерінде болатын ұсақ флорамен бірнеше
рет болатын қарым-қатынасқа жоғары шыдамдылық көрсетеді[4].
Карбооксил топтары бар ионбайланысты колциминді ПВС талшықтары
клиникалық тәжірбиеде озенамен ауырған науқастарды емдеуге қолданылған.
Жоғарыда көрсетілген микробқа қарсы заттармен қатар,бензальдегид
дисульфоқышқылыменацеталданылғанПВС талшықтарына күміс,сынап,мыскатиондарын
қосты, ал аминобензальдегидпен ацеталданылған талшықтарға-мышьяк
қышқылының анионын қосты. Осы антисептиктердің талшықтардың микробтарға
қарсы белсенділігіне әсері туралы көрсеткіштер 3-кестеде берілген. Сол
сияқты, яғни, модикафицияланған ионогенді топтары бар ПВС талшықтарына
күміс, және стрептомицин мен қатар тағы да терромицин, N-цетилпиридиний мен
гесохлорофен қосты. Күткендегідей, көрсетілген препараттары бар талшықтар
алтын түсті стафилококк пен ішек таяқшаларының өсуін тежеді.
3-кесте. Иондар бекітілген антисептиктер бар
ПВС талшықтарының микробтарға қарсы белсенділігі
.
Антибактериялық әсер Антифунгалдық
әсер
Анитисептик
1г талшық Тест-култураны
толығымен ң тежелген өсу
тест-культуранызонасының
ң өсуін диаметрі, мм
тежейтін(стафил
ококк),
ет-пептон
сорпасының
көлемі, мл
Гипсо Кауфман-Вольфтың
видный эпидермофитоны
трихо
фитон
Күміс 2000 22 18 + +
Сынап 5000 29 25 б.т. б.т
Мыс 500 20 10 + +
Мышьяк 100 14 10 б.ж. б.ж
қышқылы
Шартты белгілер: + -белсенділік бар; б.ж – белсенділік жоқ; б. т.
–белсенділік тексерілмеген.
ПВС талшықтарының йодтың су ерітіндісімен қосындысында микробтарға
қарсы қасиет беретін көк түсті йодтық комплекс (көк йод) құрылады. Йодпен
суда ерімейтіндер (формальдегидпен ацеталданылған), және суда еритіндер
(жаңа пайда болған) ПВС талшықтар реакцияға түсе береді.
Суға шыдамды ПВС талшықтары үшін төменгі тәртіп ұсынылады.
Термостабилизациядан кейін оларды 210-215 ºС-да 5-10 минут бойы 4%
формальдегид, 20% күкірт қышқылы, және 25% натрий сульфаты бар ваннада, 70-
75ºС-да 40 минут бойы өңдейді. Содан кейін талшықтарды шайқайды да, суға
немесе 80-90ºС-ға дейін қыздырылған бураның 0,5-1% су ерітіндісіне салады,
сол температурада 10-20 минут ұстайды және 0,3-0,5гл концентрациялы калий
иодидіндегі йод ерітіндісімен 20 минут бөлме температурасында өңдейді.
Барлық өңдеулерде ваннаның модулі 80-100. Талшықтарды йодтың бөліну
қарқынын болдырмау үшін температураны 40-45ºС –дан жоғары көтермей кептіру
ұсынылған. Суда еритін ПВС талшықтарын йодтағанда оларды ісінгеннен кейін
бөлме температурасында құрамында 0,3-0,5% бура және 5-10% натрий сульфаты
(немесе магний сульфаты) бар ерітіндіде 2-5 минут, сол температурада
құрамында йод 10-12гл; калий иодиді 20-25гл ваннада 1-2 минут өңдейді.
Йод белгілі бір концентрацияда ПВС–ті жақсы тұндырғыш болғандықтан,
талшықтарды қалыптастыру кезінде құрамында 10-12 гл калий иодидіндегі йод
ерітіндісі бар ваннада йодтауға мүмкіншілік бар. Бұл жағдайда йодтың
сорбциясының жоғарылығына байланысты қалыптасқын талшықтар қара түске
боялған болады. Бірақ шайқағаннан кейін натрий немесе магний сульфатының
ерітіндісінде йодтың артығы бөлініп шығады және тек көк комплекс қана
қалады[5].
Осылай винилпирролидонмен винил спиртінің полимерсерігінің негізінде
және поливиниспирт пен поливинилпирролдың қосындысымен құрамында йод бар
талшықтар алынған.
Йодтың винил спиртінің және винипирролидонның звеноларымен
нәтижесінде комплексті қосынды пайда болатын қосылу реакциясы төменгі схема
бойынша өтеді деп қарастырылады:
Көрініп тұрғандай, йод-ПВС талшықтарының ұсақ флора тұрғысында,
саңырауқұлақтар мен бактерияларға белсенділігі кең спектрлі. Оның ішінде
бұл талшықтар протей мен көк іріңді таяқшалардың өсуін толығымен тежейді,
соған байланысты олар летиланның қосымшасы ретінде оторинхирургияда
оталаудан кейінгі қуысты кокколық қана емес, таяқшалық флораның іріңдеп
бөлінгенінде пломбалауға ұсынылған.
1.2 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар басқа синтетикалық
талшықтарына негізделген талшықтар
Микробтарға қарсы капрон талшықтарды 5-нитрофурилакролеин мен
поликапроамидтің қосылуы арқылы синтездеу төмендегі схема бойынша
өтеді:
Реакцияның катализаторы ретінде күкірт, сірке және фосфор қышқылдар
қолданылды.Нитрофуриакролеиннің талшыққа барынша қосылуы сірке қышқылының
қатысуымен болады. Нитрофурилакролеиннің суда ерітілуі шектеулі
болғандықтан, талшықты құрамында 1% -дан артық осы препарат бар ваннада
өңдеу ерітіндіде емес, сулы суспензияда өткізіледі, ол реакцияның
аяқталуына әсер ете алмайды. Ерітіндіде нитрофурилакролеиннің құрамын
көтеру мақсатында ваннаға ацетон, этанол, диметилформальдегид сияқты
нитрофурилакролеиннің еріткіштерін қосып көрді. Еріткіштің қатынасы: су =
1:1 және 70ºС болғанда [препарат талшыққа 10,3% (моль) санында қосылады]
су мен этанол қосындысының нәтижесі жақсы болады. Реакцияның және ваннаның
модулінің температурасы көтерілген жағдайда талшыққа қосылған препарат саны
көбейеді. Бірақ температураның 90ºС-дан жоғары болуының қажеті шамалы,
өйткені препараттың ыдырауы және қышқыл катализаторлардың қатысуымен
деструкция болуы мүмкін.
Сулы ортада өңдегенде реакциялардың төменгі жағдайлары
ұсынылады:Ваннадағы нитрофурилакролеиннің концентрациясы 1%, катализатордың
– Н РО - 3%, процесстің ұзақтығя -2 сағат, ваннаның модулі 40. Онда да
модификацияның температурасына байланысты талшықтың беріктігі мен ұзындығы
өзгеріп отырады. 4-кестеде көрсетілген.
4-кесте.
өңдеу температурасы беріктік ұзындығы
ºС текссН %
- 60 36
50 57 42
70 56 41
90 50 40
Осындай әдіспен модификацияланған капрон талшық стафилококктың, ішек
таяқшаларының және тағы да басқа патогендік ұсақ флораның өсуін тежелейді.
Осыған байланысты капрон талшықтар микробтарға қарсы хирургиялық
жіптерді, торғындарды, жеке ішкі органдар мен тканьдерді жапсырып бекіту
материалдарын дайындау үшін ұсынылған.
Полиамидтік талшықтарға антисептиктердің иондарын тұзды байланыстар
арқылы қосқан. Осы мақсатта капронды ең алдымен N-(4',6'-дихлор-S-
триазинил)–1-нафтиламин-3,6,8-трису льфоқышқылымен модификациялаған және
құрамында сульфотоп бар белсенді бояғыштармен бояған, содан кейін
ионалмастыру әдісімен сол топтарға күкірттің немесе басқа да антисептик-
заттарын енгізген. Сульфоқышқыл өнімдерімен модификациялағаннан басқа
полиамидтік талшықтарды акрил қышқылымен прививкаланған полимерлеуге және
сол микробтарға қарсы катиондарды ПАК(6)-мен прививкаланған карбооксил
топтарына қосқан[6].
Капрон талшықтарға микробтарға қарсы белсенділік қалыптасу стадиясында
беріледі. Ол үшін поликапроамид гранулятын фурагинмен опалайды.
N-[β-(5-нитро-2'-фурил)акрилиден]-1 -аминогидантоин
(фурагин) немесе фуразолидонмен
N-(5'-нитро-2'-фурфурилиден)-3амино -2-оксазолидон (фуразолидон)
Бұл препараттар гранулятқа оларды жеке қолданған жағдайда, 1%
шамасында (полимерсалмағының), немесе құрамында 0,5%-дық
трихлоркарбонилид болған жағдайда , 0,5% енгізілді[7].
Полипропиленді талшықтарға микробтарға қарсы белсенділік оларға
полиакрил қышқылымен карбоксил топтарына күміс, N-цетилпиридиний,
стрептомицин иондарын қосу арқылы прививкалағаннан кейін берілді.
Полипропилен талшықтарына микробтарға қарсы қасиеттерді қалыптасу алдында
ерітпелерге дәрілік препараттарды енгізу арқылы беру әдістері ашылды. Ол
үшін изотактикалық полипропиленді грануляттарды фурагинмен, фуразолидонмен,
о-оксихинолинмен немесе норсулфазолмен опалайды, онда талшықтағы
микробтарға қарсы препараттың құрамы -1-2% болуы керек. Талшықтарды
қалыптастыруды қатал температуралық тәртіпте (220±2ºС) өткізеді, өйткені
кейбір енгізілген препараттардың ыдырау қаупі туады. Талшықтардың
белсенділігін агар пластиналарының әдісін (газбен себу) қолдана отырып
бағалайды. Зерделеудің нәтижесі 5- кестеде келтірілген.
5-кесте. Құрамында микробтарға қарсы әр түрлі
препараттар бар полипропилен талшықтарының әсері
Тест-микробтардың өсуінің тежелденуі, мм
Препарт Талшықтағы
құрамы, %
стафилокок кандида Ішек трихофитон
таяқшасы
Фурагин 1,0 12 12 16 11
2,0 16 20 12 12
Фуразол 1,0 16 20 12 12
идон 2,0 16 20 16 14
Оксихинол1,0 14 14 14 14
Норсулфаз
ол 2,0 12 б.ж 12 б.ж
. .
Шартты белгілер: б.ж. - Белсенділігі жоқ.
Келтірілген көрсеткіштерге сәйкес, құрамында 1 және 2%-дық фурагин мен
фуразолидон бар талшықтардың белсенділігі іс жүзінде біркелкі жоғары, яғни,
бұл препараттардың талшықтардың құрамында болуы тағы 1%-ға көтеруге болады.
Ал норсульфазол қосылған талшықтарға келсек, олар нашарлау әсер етеді,
оның өзінде норсульфазол саңырауқұлақтар флорасын тежей алмайды.
Құрамында микробтарға қарсы препараттар (фурагин, циминаль,этазол) бар
ерітпелерден алынатын полипропилен жіптерінің қалыптасу заңдылықтары
жұмыста толығырақ келтірілген. Ерітпелерге препараттар 0,5-2% мөлшерінде
(масса) енгізілген.
Қалыптасқан жіптерді зерделеу тығыз ортада өткізілді. Барлық жіптер
стафилококкқа, ішек таяқшалары мен спора таяқшаларына белсенді болып шықты.
Оның ішінде микробтарға қарсы әсері ең аз болған құрамында этазол бар
жіптер, ал басым болғаны - фурагин бар жіптер болды. Фурагин, фуразолидон
немесе 5-нитрофурилакролеинді полиэтиленнің ерітпесіне қосты (полимердің
салмағынан 1% мөлшерде) және микробтарға қарсы полиэтилен талшықтарына 125-
130ºС-да қалыптастырды.
Микробтарға қарсы қасиеті бар полиакронитралық (ПАН) талшық нитралдық
топтарды карбоксилдік топтарға дейін жартылай сабындап, содан кейін
карбоксил топтарына күміс немесе басқа антисептиктерді ионоалмасулық
енгізуден соң алынды. Құрамында сынап препараттарының сорбциялық
байланыстарымен берік жабыстырылған ПАН талшықтарының микробтарға қарсы
қасиеттері сипатталған. Талшықтар стафилококкқа, ішек таяқшаларына,
кандидаға гипсовидтік трихофитонға қатысты белсенділік көрсетеді. Сынап
өнімдерінің уытты болуғандығынан, ол талшықтардан алынатын өнімдердің
қолданылуы шектеулі. Оларды негізінен ауаны залалсыздандыру үшін сүзгіш
ретінде оталық немесе басқа орындарда қолданады[8].
ПАН талшықтарға микробтарға қарсы қасиеттер беру үшін дәрілік заттарды
иіру ерітінділеріне қалыптасудың алдында қосуға болады. Осы мақсаттаПАН-дың
17-19% концентрациялы диметилформамидтік ерітінділеріне 1-5% мөлшерде
(полимер салмағынан) 5-нитрофурилакролеин, фурагин, нитрофурфуролдиацетат
қосып, қалыптасуды ДМФА-ның 60%-дық ерітіндісіне өткізді. Барлық талшықтар
стафилококкқа қарсы белсенділік танытты, ал құрамында нитрофурандар бар
талшықтар – және әдетте осы препараттармен тежелденетін ұсақ флораға: ішек
таяқшаларына, трихофитонға және т.б – белсенділік көрсетті. Микробтарға
қарсы хлорлық талшықтар 30%-дық (құрғақ әдісте) немесе 25%-дық(ылғалды
әдіспен) құрамында 1%-ға дейін (полимер салмағының) фурагин, фуразолидон
немесе 5-нитрофурилакролеин бар хлорланған поливинилхлоридтің иіруші
ацетондық ерітіндісімен алынды.
Микробтарға қарсы қасиеті бар полиендік талшықтар белгілі. Негізгі
тізбегінде қосарланған екі байланысты жүйелі талшықтар ПВС талшықтарын
жартылай дегидратациялау арқылы немесе ПВХ талшықтарын жартылай
дегидрохлорлау арқылы алынған. Микробтарға қарсы белсенділік беру үшін
оларды күміс нитратының немесе мыс хлоридінің 2-3%-дық ерітіндісімен 20ºС-
да 10-30 модульді ваннада 10-20 минут бойы өңдейді. Осы түрдегі
талшықтардың полиендік бөлшектері көрсетілген металлдардың тұздарымен берік
π-комплекстерін құрауға қабылеттілігінен, талшықтар жууды және сабынды
ерітінділерде шайқауды, өзінің микробтарға қарсы белсенділігін жоймай,
жақсы көтере алады. Полиендік талшықтар дәл осылай сынап ацетатымен
қосылуға қабылетті, онда дизентерия және құрсақ сүзегі таяқшаларына,
стафилококкқа және т.б. қарсы антибактериялық белсенділік алады. Бұл
түрдегі талшықтарды ауаны бактериялардан тазартуға, оның ішінде ауруханалық
ғимараттарда да, қолдану ұсынылған[9].
Полиформальдегидтік жіптерге микробтарға қарсы қасиеттер беру үшін
қалыптастырудың алдында ерітпелерге фурагин, фуразолидон, о-оксихинолин,
норсульфазол және стрептоцид енгізеді. Полиформамид гранулятын осы
препараттармен опалайды, балқытады және талшықтар қалыптастырады.
Қалыптастыру температурасы – 180-190ºС. Жіптерді созу 150ºС-да өтеді.
Қалыптастырылып жатқан жіптердің беріктік ауытқуы - 30 бен 80 сНтекс
арасында болады, жіптердің үзілуі 9-12%. Осы әдіспен модификацияланған
талшықтардың микробтарға қарсы белсенділігі 6-кестеде келтірілген. Бұл
түрдегі микробтарға қарсы талшықтар өзінің белсенділігін әр түрлі сыртқы
әсерлерден, жуушы заттармен көптеген өңдеулерден және жасанды тердің
ерітіндісіне ұшырағаннан кейін де жоғалтпайды.
1.3 Mикробтарға қарсы қасиеттері бар целлюлоза негізіндегі талшықтар
Құрамында ковалентті байланыстағы антисептик – сынап бар микробтарға
қарсы белсенді целлюлозды талшықтар целлюлозаны (вискоза түріндегі штапель
мата) соңынан целлюлозаның синтезделген жай эфирінің сынап ацетатымен
қосылатын бутадиеннің монооксидімен өңдеу арқылы алады[10]. Целлюлозаның
жай эфирін алу үшін вискозды штапель матасын натрий гидрооксидінің 5%-дық
ерітіндісімен 30 минут бойы 20ºС-да, содан кейін бутадиен буымен 30ºС-да 5
сағат бойы өңделеді.
6-кесте.Құрамында микробтарға қарсы препараттар бар
полиформальдегид талшықтарының белсенділігі.
Тест-микробтардың өсуінің тежелу зонасы,
Талшықтың мм
Препарат құрамы, %
Стафило кандида Ішек трихофитон
Кокк таяқшалары
Фурагин 2,0 24 20 22 12
Фуразолидон 2,0 28 20 20 12
Норсульфазол 3,0 18 б.ж. 18 б.ж.
о-Оксихинолин 1,0 18 14 14 б.т.
Стрептоцид 3,0 18 12 б.ж. б.ж.
Шартты белгілер: б.ж. - белсенділік жоқ; б.т. - беленділік тексерілмеген.
Целлюлозаның бутадиеннің моноокисімен қосылу реакциясы мына схема бойынша
жүреді:
Целлюлозаның гидрооксилдік тобының ауысу дәрежесі γ = 44,9 мағынасына
сәйкес келді. Бутадиеннің монооксидімен модификацияланған сынапөнімді
целлюлозаны синтездеу үшін матаны сіркеқышқылды сынап ерітіндісімен 60ºС-да
1сағат өңдейді. Авторлардың ойынша, реакция мына схема бойынша өтеді:
Онда целлюлозаның γ =30 жай эфирінің негізінде құрамында 22%-ға
дейін сынап бар целлюлоза өнімдері синтезделді. Целлюлозды талшықтарға
микробтарға қарсы қасиеттерді модификацияланған целлюлозада 3-7% сынап
болғанның өзінде беріледі, ол γ = 4-7 мағынасына сәйкес келеді. Мұндай
этерификациялау дәрежесі төмен эфирлерді алу үшін целлюлозаны өңдеуді
бутадиен монооксидінің сулы эмульсиясында өткізу керек. Бұл әдіспен
маталардың микробқа қарсы белсенділігін зерделегенде агар пластиналар
әдісі) тест-организмдер ретінде әртүрлі ұсақ флора қолданылды. 7- кестеде
маталардың әртүрлі сыртқы әсерлер жағдайында микробтарға қарсы белсенділігі
анықталынған нәтижелер келтірілген.
7-кесте. Құрамында сынап бар вискозды маталардың ылғалды
өңдеуге дейін және өңдегеннен кейінгі микробтарға
қарсы белсенділігі
(ОП-10 препаратының 1гл концентрациялы ерітіндісімен 60ºС-да 30 минут
жуу)
тест-микробтардың шоғырланған зонасы, мм
Мата
Bac.subtili Sc.aureus
Bac.mycoides s 209
537 6633
Құрамында 7% сынап бар мата :8 7 6
өңделмей
ОП-10 ерітіндісімен 8 6 5
тазаланған суда
5 рет жуғаннан кейін 10 7 7
ОП-10 ерітіндісімен 7 8 3
тазаланған 8 8 3
10 рет жуғаннан кейін 12 8 10
24сағ.су жүйесіндегі сумен
шайқаған соң 12 8 10
48сағ. су жүйесіндегі сумен
шайқаған соң 11 8 9
Құрамында19%сынап бар мата :
өңделмей 11 8 8
ОП-10 ерітіндісімен
тазаланған суда 11 8 8
7-кестеде көрсетілгендей, құрамында сынап бар целлюлозды маталардың
микробтарға қарсы қасиеттері жақсы, онымен қоса модифицияланған маталарда
сынаптың 7%-дан жоғары көтерілуі олардың микробтарға қарсы белсенділігінің
жоғарылауына ешқандай маңыздығы болмайды. Маталардың микробтарға қарсы
қасиеттері 10 рет ОП-10 препаратының ерітіндісімен және су жүйелеріндегі
суда 48 сағат бойы шайқағаннан кейін де толығымен сақталады. Осы әдіспен
сынап ацетатымен өңделіп, сірке қышқылы және ОП-10 препаратының
ерітіндісімен жуылған модифицияланбаған маталар өсудің 2 мм тежеленген
зонасын береді, бірақ бұл зоналар ОП-10 препаратының ерітіндісімен 1-2 рет
жуғанда толығымен жойылады. Осы тәріздес құрамында 7% сынап бар микробтарға
қарсы целлюлозды маталар Кауфман-Вольф эпидермофитонына және тері
қабықтарының саңырауқұлақтық ауруларын қоздыратын рубрум эпидермофитонына
қарсы белсенділік көрсетеді.
Құрамында сынап бар органикалық (вискозды, мақта-қағазды целлюлозды
маталар белсенді бояғыштармен немесе олардың белсенді жартылай өнімдерімен
модифицияланған сынап тұздарының судағы ерітінділерімен өңдеу арқылы
алынған. Бояғыштар мен (немесе жартылай өнімдермен)және целлюлозаның
арасындағы байланыстың берік болғандығынан маталар ұзақ ылғалды өңдеулерде
сақталалынатын микробтарға қарсы белсенділік алады[11].
Целлюлозаның қос байланысты жай және күрделі эфирлерінің органикалық
еріткіштер ортасында өтетін синтезінен айырмашылығы целлюлозды
материалдарды белсенді бояғыштармен бояуды тоқыма фабрикаларының жұмыс
істейтін құралдарында сулы ортада бояуға болады, бұл ондай маталарды алудың
технологиялық процесстерін қарапайымдандырады. Микробтарға қарсы
қасиеттерді беру үшін маталар І-ІІІ белсенді бояғыштармен немесе жартылай
өнім IV – 4-β-оксилэтилсульфанил-2-аминоанизо лдың күкіртқышқылды эфирімен
өңделінген.
Маталардың микробтарға қарсы белсенділігін агар пластинасы әдісімен
тест-ұсақ организм ретінде Bac.subtilius 6633,Bac.Mycoides 537,
Staphylocoocus aurеus 209 пайдаланып зерделеді. Маталардың микробтарға
қарсы белсенділігінің ылғалды өңдеуге дейін және өңделгеннен кейінгі
анықталған нәтижесі 8-кестеде берілген. Кестеде келтірілген көрсеткіштер
барлық шоғырландырылған маталардың микробтарға қарсы белсенділіктері
щыдамды және бірнеше ұзақ жуылғаннан немесе су жүйесіндегі сумен бірнеше
рет шайқалғаннан кейін де микробтарға қарсы белсенділіктерін жоғалтпайтынын
көрсетеді. Модифицияланбаған (бастапқы) вискозды және қағаз-мақталы маталар
жоғарыда айтылған сынап ацетатының ерітіндісімен өңдегенде және шайқағанда
микробтарға қарсы белсенділік көрсетпейді.
Модифицияланбаған (бастапқы) вискозды және қағаз-мақталы маталар
жоғарыда айтылған сынап ацетатының ерітіндісімен өңдегенде және шайқағанда
микробтарға қарсы белсенділік көрсетпейді.
8-кесте.Құрамында сынап бар маталардың ылғалды өңдеуге
дейін және өңдеуден кейін (1гл концентрациялы ОП-10
препаратының ерітіндісімен немесе 60ºС-да
5гл концентрациялы сабын ерітіндісінде 30 минут жуу;
ваннаның модулі 50) бактерияларға қарсы белсенділігі
Тест-ұсақ организмдердің өсуінің тежелуі,
Белсенді Ылғалды өңдеу Мм
бояғыш
немесе
жартылай
өнім
Bac.subtiBac.mucoidesStaphiococc us
lis 537 aureus 209
6633
І Өңделмеген 9 10 4
ОП-10 препар-н 10 рет3 3 4
жуу 5 6 6
ІІ Өңделмеген 4 4 3
ОП-10 препар-н 10рет 7 8 5
ІІІ жуу 4 3 4
3 3 3
Өңделмеген 4 3 3
ОП препар-н 20 рет 4 2 2
жуу 4 5 2
ОП-10 преп-н 40 рет
ІV жуу 6 7 3
Сабынмен 20рет жуу 2 2 1
Сабынмен 40 рет жуу 1 2 1
48 сағат су 1,5 2 1
жүйесіндегі сумен 1 1 1
шайқау 4 3 2
Өңделмеген
ОП-10 преп-н 20 рет
жуу
Маталардың микробтарға қарсы белсенділігінің ылғалды өңдеуге дейін
және өңделгеннен кейінгі анықталған нәтижесі 8-кестеде берілген. Кестеде
келтірілген көрсеткіштер барлық шоғырландырылған маталардың микробтарға
қарсы белсенділіктері щыдамды және бірнеше ұзақ жуылғаннан немесе су
жүйесіндегі сумен бірнеше рет шайқалғаннан кейін де микробтарға қарсы
белсенділіктерін жоғалтпайтынын көрсетеді.
Модифицияланбаған (бастапқы) вискозды және мақта-қағазды маталар
жоғарыда көрсетілген әдіспен сынап ацетатының ерітіндісімен өңдегеннен
және шайқағаннан кейін микробтарға қарсы белсенділік танытпайды.
ІІІ белсенді бояғышпен боялған немесе ІV жартылай өніммен өңделген
маталар, шоғырландырганнан кейін де Кауфман-Вольф эпидермофитоны мен
эпидермофитон рубрумға қарсы белсенділік ала алады.
Белгілі болғандай, құрамында сынап бар талшықтардың бактерияларға
қарсы белсенділіктерінің спектрі кең, дегенмен, ондай талшықтарды
пайдаланғанда сынаптың және оның қосындыларының уыттылығынан сақ болу
керек. Целлюлозды маталарға сынап қосындыларының көмегімен микробтарға
қарсы қасиеттер берумен қатар, сондай мақсаттар үшін құрамында
қалайы(олово) бар органикалық заттарды қолдану туралы да ұсыныстар бар[12].
Полиакрил қышқылымен (ПАК) (9% прививкаланған ПАК) модификцияланған
вискозды штапель матаны триметил- және трифенилолово гидрооксидымен немесе
бис(три-н-бутил- немесе триэтилолово) тотығымен өңделеді. Бұл агенттердің
ерітіндідегі саны мата салмағының 0,05-5% болады. Трифенилолово
гидрооксидімен өңдеуді қайнап тұрған ацетон ерітіндісінде 10 сағат бойы
өткізді, ал басқа құрамында қалайы бар органикалық заттар - 20ºС-да 1
сағат бойы және ваннаның модулі 25. Өңдегеннен кейін маталарды ацетонмен
немесе сумен шайқалды. Агар пластинасы әдісімен анықталған бактерияларға
қарсы белсенділігі 9- кестеде келтірілген.
Берілген көрсеткіштерге сәйкес, аталып өткен құрамында қалайы бар
органикалық заттармен өңделген және құрамында 0,1%-дан кем емес (салмағы)
қалайы бар, маталар бактерияларға қарсы белсенділік танытады. Оның үстіне
соңғыға қалайы органикалық радикалдың кіргізілуі өте маңызды.Триэтил- және
трибутилолово қалдықтары бар маталарда, триметил-және трифенил олово
қалдықтары бар маталарға қарағанда, бактерияларға қарсы белсенділік басым.
20 рет ОП-10 препаратының 1гл концентрациялы ерітіндісімен 50ºС-да
30 минут триэтил-, трибутил- немесе трифенилолово қалдықтарымен өңделген
маталар стафилококка, шөп таяқшалары бактерияларына қарсы белсенділігін
сақтайды, ал ішек таяқшаларына қарсы белсенділік жуылғаннан кейін құрамына
қалайының 1,7-1,9 % химиялық жолмен қосылған маталарда ғана болады.
ПАҚ-мен прививкаландырылған целлюлозаның полимерін триметилоловоның
гидрооксидімен өңдегенде бактерияға қарсы белсенділік, құрамында қалайы бар
топтардың гидролизімен триметилолово қалдықтарының бөлінуіне байланысты,
жоғалады.
Нақты жағдайларда, мысалы, хирургиялық клиникаларда, босану
үйлерінде, т.б., адам организмінде ауру тудырушы бактериялар, әдетте өте
бактероцидтік препараттардың әсерлеріне шыдамдықтары , стандартты ұсақ
организмдердің штаммаларына қарағанда,басым. Құрамында қалайы бар
органикалық заттардың бактерияларға қарсы белсенділігі хирургиялық
клиникамен көрсетілген оталаудан кейін ауру қоздырғыштарға (стафилококк,
ішек таяқшалары, көкіріңді таяқшалар, протея, саңырауқұлақ кандида). Ұсақ
организмдердің әрбір түрі бес штаммен көрсетілді. Өткізілген тәжірбие
нәтижесі көрсеткендей, жоғарыда аталған ауру қоздырғыш ұсақ организмдерге
қарсы белсенділік 9-кестеде келтірілген маталардың бәрі де жақсы танытады.
Құрамында химиялық жолмен қосылған трибутилолово мен трифенилолово
қалдықтары бар маталарда 20 рет жуылғаннан кейін де микробтарға қарсы
белсенділік стафилококкқа, кандидаға қарсы, ал триэтилолово қалдығы
құрамында бар маталарда – стафилококкқа қарсы сақталды.
Құрамында қалайы бар талшықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz