Болашақ химия пәні мұғалімдерін дайындау кезінде кәсіби бағыт беріп оқытудың әдістемелік ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Жаратылыстану-педагогикалық факультеті
Химия және оқыту әдістемесі кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Болашақ химия пәні мұғалімдерін дайындау кезінде кәсіби бағыт
беріп оқытудың әдістемелік ерекшеліктері.
Ғылыми жетекші: химия және ОӘ кафедрасының
аға
оқытушысы
Әбілмәжінова Т.Т.
Орындаған: ХК – 42 тобының студенті
Айжеркенова
А.Б.
Көкшетау – 2010
Мазмұны
Кіріспе
I Негізгі бөлім
1.1 Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту – білім сапасының қажетті
факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Химияны оқыту әдістемесі ерекшеліктерін
қарастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II Эксперименттік бөлім
2.1 Өмірбаян, баяндау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
2.2 Өткізілген сабақтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
1. Дамыта оқыту ұстанымы сақталды (8-сыныпқа арналған химия оқыту-
әдістемелік кешені)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Тапсырмалар әр түрлілігімен ерекшеленеді (8-сыныпта
Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары жөніндегі
мағлұматтарды
қорытындылау) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
3. Сәйкес жауаптарды таңдау (8-сыныпқа арналған тест тапсырмалары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
4. Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың электролиттік диссоциациясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
5. Ион алмасу реакциялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6. Тұздар гидролизі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
7. Күкіртті сутек, сульфидтер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8. Күкіртті қышқыл, сульфиттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9. Күкірт қышқылы, сульфаттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10. Аммиак, аммоний тұздары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11. Тиімді әдістердің бірі (Азот қышқылы, нитраттар)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12. Жаңа сабақты талдау (Фосфор қышқылы, фосфаттар)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13. Көмір қышқылы, карбонаттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14. Панограмалық сабақ (Кальций және оның қосылыстары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15. Деңгейлік тапсырмалар (Кальций және магний)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16. Көп деңгейлік тапсырмалар (Алюминий және оның қосылыстары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
17. Алюминий гидроксиді
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Мақсаты: Болашақ химия пәні мұғалімдерін дайындау кезінде кәсіби бағыт
беріп оқытудың әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру.
Міндеттері:
1. Болашақ химия пәні мұғалімдерінің құзыреттілігіне қойылатын
талаптарды анықтау.
2. Жоғары оқу орнындағы арнайы пәндерді оқыту бағдарламасы мен орта
мектептегі химия курсын оқыту бағдарламасы арасындағы байланысты
анықтау.
3. Химия пәні мұғалімдерінің кәсіби біліктілігін дамытуға арналған
сабақтарды жүргізу әдістемесін құрастыру және оны педагогикалық
практика кезінде сынақтан өткізу.
4. Тәжірибеден алынған нәтижелерді өңдеу және сараптау.
Өзектілігі. Қазіргі кезде педагогикалық жоғары оқу орындарында арнайы
пәндерді кәсіби-педагогикалық бағыт бере оқыту мәселесі өзекті болып
табылады. Ғылыми-техникалық өзгерістер нәтижесінде жаратылыстану
ғылымдарының мазмұны мен негіздері өзгертіліп, химияның кейбір бөлімдері
түгелімен жаңарды, осыған байланысты орта мектептегі химия пәнінің
бағдарламалары да өзгеріске ұшырады. Жоғары оқу орны оқытушыларының негізгі
міндеті – арнайы пәндер бойынша білімдерін өздігінен жетілдіре алатын
болашақ мұғалімді дайындау.
Білім – қоғамды әлеуметтік-мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін
жоғары құндылық. Болашақтың бүгінгіден нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болсын өсіп-
өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің
деңгейіне, даму бағытына байланысты.
XXI ғасыр деңгейінде білім беру және кәсіптік даярлау жөніндегі
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007
жылғы 28 ақпанындағы Жолдауында Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік
стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз
керек. Әр оқушының білім мен қабілет деңгейінің тиімділігін бағалаудың
біртұтас жүйесін жасау қажеттігін, оқу жоспарларына жаратылыстану
бейініндегі арнаулы сыныптар құруды қарастырған жөн екендігі атап
көрсетілген болатын.
Жаңа ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология
бағытымен дамыту мақсатымен атаумыз үлкен үміттің басты нышаны болып
табылады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды дегендей,
жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру – бүгінгі
күннің басты талабы. Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең
түсінетін, өзінің білімі мен іскерлігін жан-жақты қолдана білетін мамандар
қажет.
Қазіргі кезде жалпы білімнің міндеті – баланың жалпылама дамуын
қамтамасыз ету ғана емес, ең бастысы, оларды жастай өз қабілеті мен
қызығуына қарай белгілі бір мамандыққа арнайы әзірлей білу.
Жасөспірімдердің шығармашылық тұлғасының белсенді бағытын оның тек
сабақтарға жалпы қатынасы және оның қажеттілігі мен мұқтаждығы ғана емес,
сондай-ақ білімді тәжірибелік іскерліктерді қабылдау мен меңгеру үрдісінің
өзі де анықтайды. Адамның белгілі бір әрекетке бейімделуіне негіз болатын
факторлар бөлігіне мыналар кіреді:
- азаматтық қасиеті;
- еңбекке деген қарым-қатынасы, мамандыққа қызығуы, сол еңбек сапасына
қатысы;
- тұлғаның кісіби еңбек бағыттылығы;
- жалпы жарамдылығы (дене және ақыл-ой);
- арнайы қабілеттері немесе белгілі бір іс-әрекетіне қажетті сапалар;
- білім, дағды, тәжірибе, белгілі кәсіби қызметке үйрену.
Қазіргі кезеңдегі оқытудың негізгі мақсаты – болашақ мамандығына
байланысты әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді өзгермелі өмір
жағдайларына пайдалана білу дағдысын қалыптастыру. Сондықтан қазіргі
қоғамның өзекті мәселелерінің бірі – әлеуметтік экономикалық өзгермелі
жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны
жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты
талаптар: шығармашылық, белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоғары
интеллектілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық.
Жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың тұжырымдамасы баланы жан-жақты
дамытумен бірге жеке және жас ерекшелігіне қарай қоғамдағы өзгерістерге
бейім даму мүмкіндігін айқындауды қарастырады. Жеке тұлғаға бағдарланған
оқыту проблемалы бағыттағы шығармашылық сипатқа ие бола отырып жаңа білімді
іздену арқылы тәжірибеде қолдана білуге ықпал етеді, мұндағы басты міндет –
баланың жалпы және өзіне ғана тән қабілеттерінің даму мүмкіндігі мен білім,
білік, дағдыларын қалыптастыру және қолдану.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 5-тарауындағы 41-
баптың 1-бөліміндегі педагог қызметкерлер өз біліктілігін арттыруға
міндетті деп көрсетілуі, Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында
Елбасының біз балаларымызға өзіміздің жақын және алыс көршілерімізбен
достық қарым-қатынасымызды мұра етіп қалдыруымыз керек деген сөзі бүкіл
ағартушы қауым алдында оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық
технологияларды енгізу арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру,
шығармашылық қабілетін дамытуды өзекті мәселелер етіп енгізіп отырғаны
белгілі.
Мектеп – еліміздің халыққа білім беру жүйесінің күрделі тармағы.
Еліміздің жарқын болашағы, мектеп болашағы – ұстаздардың ізденісінде,
балаларға деген сүйіспеншілігінде, кәсіптік деңгейінде байланысты
екендігінде. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие
беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты
мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл
мұғалім керек.
Кәсіби бағдар – бұл мақсаттардың бірлігі мен тұтас басқарумен
біріктірілгер өзара байланысты бөліктерден тұратын біртұтас жүйе. Ол
бөліктер: қызығудың дамуы; оқушының әр түрлі іс-әрекет түрлеріне
бейімділігі (ойын, танымдық, еңбек); кәсіби психодиагностикалау; кәсіби
кеңес беру; кәсіби әрәктеу; кәсіби бейімделу және кәсіби тәрбие беру.
Саналы түрде таңдалған мамандық тұлғаның болашақ өміріне әсер етеді.
Оның өзін-өзі жүзеге асыруының, әлеуметтенуінің, кәсіби өсуінің нәтижелігін
анықтайды. Жасөспірімдердің қоғамдық сұраныстарға жауап беретін
мамандықтарды таңдауына бағыт беру – қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелерінің
бірі.
Кәсіби бағдар беру мақсаты – жас ұрпақта саналы түрде мамандық таңдауға
дайындау, үйрету екендігі белгілі. Ол үшін мынадай нәрселер қажет:
- оқушылардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті
реттейтін қызмет түрлерін тәрбиелеу;
- түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу;
- кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке ала отырып
орындау бағытын жетілдіріп тәрбиелеу.
Кәсіби бағдар берудің негізгі бөліктері төмендегілерден тұрады.
1. Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру.
2. Қоғамдық пайдалы өнімді еңбекке жас кезінен бастап үйрету.
3. Кәсіби бағдарға арналған кеңестер беру.
4. Кәсіптік бейімделу.
Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру – оқушыларға түрлі еңбек қызметтері
мен кәсіп ерекшеліктерімен, олардың нарық жағдайы және әлемдік өркениеттегі
даму бағыттарымен, ел, аймақ экономикасына тигізетін әсері, рөлі туралы
мәліметтермен қамтамасыз ету. Қоғамдық пайдалы өнімді еңбек түрлеріне жас
жеткіншектерді баулу. Түрлі жұмістарды атқаруға баланың икемділігін байқау,
жеке қасиеттерін тәрбиелеу арқылы өнімді еңбекке үйрету. Оларға тәжірибелік
жұмыстар кезінде өз бетінше еркіндік беріп шығармашылыққа баулу. Кәсіби
бағдар беруге арналған кеңестер. Мұндағы басты нәрсе – кәсіп таңдауда
негізгі қоғамдық және идеялық сананы қалыптастыру. Оқушылардың жеке
қасиеттері кәсіп талаптарына сай келуі қажет. Мұндай кеңестерге қазіргі
оқып жүрген жастардың тең жартысы зәру. Әсіресе, оларға мына топтар жатады.
1. Өз бетінше мамандық таңдай алмаған оқушылар.
2. Мамандық таңдауда ата-аналарымен келісе алмаған жастар.
3. Өзі таңдаған мамандықтың дұрыстығына көз жеткізгісі келген
жасөспірімдер.
4. Тәртібі нашар, толқу үстінде жүрген жеткіншіктер.
Ендеше кәсіби бағдарға ұсыныс беру түрлерін төмендегіше көрсетуге
болады.
1. Ақпараттық-анықтамалық.
2. Психологиялық-педагогикалық.
3. Медициналық.
Кәсіби бейімделу дегеніміз - өзі таңдап алған мамандыққа бейімділігін
оқу кезінде дамыту, ал өндірістік салада істеп жүргенде біліктілігін
көтеріп шеберлігін арттыру.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ҚР Үкіметінің білім
беру саласындағы құзыреті педагог (4 бап) кадрларды қайта даярлау мен
олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады деп атап көрсетіледі.
Біліктілікті жетілдіру жүйесі мазмұн, әдіс, форма және оны игерудің
мерзімі, кез келген білім белсенділігін, тыңдаушылар бастамасын қолдау, өз
негізінде барлық мамандарды даярлауды жүзеге асырудың негізі болып
табылады.
Педагог кадрларды қайта даярлау мен кәсіби біліктілігін арттырудың
қажеттіліктері мен мүмкіндіктері төмендегі факторларға байланысты болады:
– кәсіби білім алудағы шектеулер (білім алудың түрлі себептерге
байланысты мүмкін болмауы, оқыту құнының жоғарылығы, уақыт жағынан
шектеулер қойылуы);
– жаһандану ерекшеліктеріне байланысты кәсіби білім алуға деген
сұраныстың жаңа технологиялармен қызмет ететін мамандардың
қажеттіліктерінің артуы.
Кәсіби біліктілікті арттырудың ерекшеліктеріне тоқталсақ, біріншіден,
тыңдаушы өз мамандығы бойынша кәсіби білімнің негізінде ғылымдағы
жаңалықтарды, жаңа технологиялар түрлерін игереді. Екіншіден, іс-тәжірибеде
пікір алмасады және мамандықты дакмытудағы алғы шарттарды анықтайды.
Кәсіптік білім беру саласында кәсіби біліктілікті дамыту алғышарттарын
қалыптастырушы, функционалды, ұйымдастыру-мазмұндық жүйеге топтастыруға
болады.
Жүйе Анықтама Сипаттама
Қалыптастырушы Біліктілікті Арнайы тапсырыстың болуы, білім
көтеру білім беру беру үрдісіне қатысушы
жүйесі субъектілер, үрдіс және нәтиже.
Біліктілігін Білім берудегі өзгерістерге
көтеру жүйесінің көңіл аудару, маманды оқыту
ерекшеліктері ерекшеліктері (мотивация,
субъективті танымдық
мүмкіндіктер,
субъект-субъективтік
қакрым-қатынастыр),
біліктілікті көтеру білім беру
жүйесі ретінде педагогикалық
жүйенің үйлесімділігі
Функционалды Біліктілікті Білім берушілік, ақпараттық,
көтеруде белгілі модулдік оқытуда, басқа да
функцияларды, технологияларда білімді
әдістер мен меңгеруге, тұлғаның танымдық
технологияларды қабілеттерін және танымдық
жүзеге асыру үрдістерді, дағдының алуан
түрлерін, ойлауды,
ынтаны,қабылдау қабілетін
арнайы жасаған оқу және
танымдық жағдайлар арқылы
дамытуға, сондай-ақ, тұлғаның
танымдық және шығармашылық
қажеттіліктерін
қанағаттандыруға, белсенді
сөздік қорын дамытуға
бағытталады. Консултативтік,
зерттеушілік, тағы басқа
әдістерді, жаңа технологияларды
үйрену, интерактив әдісін
қолдану оқытудың жүйелі түрде
сұхбатқа, диалогке
(әңгімелесуге) құрылуы, білімді
меңгеруге белсенді түрде жұмыс
жасауы, басқалармен
пікірталасы, қарым-қатынасы
болуы, алға қойған мақсатты
ұжым болып шешуі.
Ұйымдастыру мазмұндық Білім жетілдіру Білім жүйесінің түрлерін
жүйесі Білім таңдау, оқытудың тәжірибелі
жетілдірудің сипаты (сабақтың белсенді
үздіксіз көпсатылытүрлерінің көп болуы), екі
сипаты жақты жәжірибелік байланыс.
Кәсіби білім жүйесінің
реттелуі, уақыттың талабына
сәйкес келуі; негізгі және
қосымша іс-әрекет түрлеріндегі
маман құзыреттілігінің дамытуға
оқытуды ұйымдастыру және
мазмұнының бағыттылығы. Оқыту
мазмұнындағы үш бөлікті
қамтамасыз ету; сауаттылыққа
(әдістемелік, компьютерлік
функционалдық, әлеуметтік)
кәсіби оқыту (қолданбалы) жалпы
мәдени дамыту.
Кәсіби деңгейде біліктілікті көтеру ісін ұтымды, тиімді ұйымдастыру
жолдарының бірі — кадрлар біліктілігін арттыру және қайта даярлау институты
мен жоғары оқу орындарының бірлесе отырып жүргізуі болмақ. Соның негізінде
ғылыми тұрғыда дәрістерді тыңдап, білім алады және мектептерде жүргізген
педагогикалық практиканың мазмұндық-әдістемелік танымдылығынан іс-тәжірибе
алмасады. Кәсіптік білім беру саласында кәсіби біліктілікті дамытудың
мамандарға берері мол.
XXI ғасырды білімділер ғасыры десек, ғылым мен білім саласында еңбек
ететін жастарымыздың алдында үлкен жауапкершіліктер тұр. Демек, сол
жастарға кәсіби құзыретті маман болып қалыптасуына бағдар беру – басты
мақсатымызға айналуы тиіс.
I Негізгі бөлім
1.1 Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту – білім сапасының қажетті
факторы
Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту — білім сапасының қажетті
факторы.
Білім сапасын дамытудың негізгі көрсеткіші мұғалімнің кәсіби
шеберлігіне байланысты өрнектеледі. Олай болса, біз педагог мамандардың
біліктілігін арттыру мен қайта даярлау институттарының жұмыстарын бүгінгі
талапқа сай реформалауды басты назарға алуға тиіспіз.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінің
қалыптасуы мынадай бөліктерден тұрады: мақсатты, ынталандырушы, мазмұнды,
тұлғалық-әрекеттік, процессуалдық, басқарушылық және бағалаушы-нәтижелі.
Олардың тиімді әрекеттесуі мен толыққанды жұмыс істеудің міндетті шарты —
жүйе түзуші қызметтердің жүзеге асырылуы болып табылады.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінің
моделдері мынадай қызметтерді жүзеге асырады: ақпараттық-танымдық,
бағалаушы-болжалдық, реттеуші-түзетуші, кәсіби-гуманистік, ұйымдастырушы-
коммуникативтік, білімдік-технологиялық, тұлғалық-тәрбиелік және
шығармашылық дамытушы қызметтер.
Басты жүйе түзуші байланыстарға мыналар жатқызылады: оқытудың түрлі
деңгейлері, кезеңдері мен сатыларындағы тұлғалық-әрекеттік бағдарлану мен
ізгілендіру, гуманитарландыру, бірігу, байланыс үрдістерінің бірігуі;
кәсібилену және әлеуметтену үрдістерінің сабақтастығы.
Осылардың негізінде мұғалімдерді оқыту мазмұны, формулалары мен
әдістері моделденіп, білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың
аймақтық жүйесінің жұмыс нәтижелерін бағалау белгілері мен көрсеткіштері
анықталады. Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық
жүйесінде мұғалімдердің кәсіби құзыреттерінің деңгейі көтеріледі, алғашқы
білім, білік, дағдылары диалектикалық тұрғыда жоққа шығарылып, тәжірибелік
іс-әрекет барысында қайта зерделенеді де, неғұрлым сапалырақ сана мен тұлға
құрылымына айналады.
Мақсаттылық. Мұнда мұғалім іс-әрекетіндегі саналы мақсат, әдістер,
әрекеттердің тиімді түрлері таңдалып анықталады да, күтілген нәтижелерге іс-
әрекет пен оқыту нәтижесінің қорытындыларын салыстыру әрі басқару құралы
қызмет атқарады.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінде
мақсаттылық ынталандырушылықпен тығыз байланысты. Өйткені, мақсатты
қабылдау, олардың маңыздылығын пайымдау мұғалімнің білім беру іс-
әрекетіндегі ынтасына үлкен әсерін тигізеді. Кәсіби құзыреттіліктің дамуы
бұл ең әуелі тұлғаның ішкі дүниесінде жүретін үрдіс болып табылады, оның
нәтижесінде сана, ынта, ұсынымдар өзгеріп, тәжірибе қалыптасады.
Ынталандырушылықты ескере отырып қойылған мақсаттар оқыту мазмұнын
моделдеу бағыттары ретінде анықталады. Оқыту мақсаттары мен пән мазмұны
арасындағы байланыстылық айқын болған сайын оқу үрдісі де тиімдірек жүзеге
асады.
Тұлғалық-әрекеттік. Мұнда жобалауда қойылған міндеттерді шешуде
мұғалімнің оқушылармен, әріптестерімен педагогикалық ұтымды қарым-
қатынастарды тағайындаумен байланысты іс-әрекеттер қамтылады. Ең бастысы,
тыңдаушылардың шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуын қамтамасыз ететін
өзіндік жұмыстарға ерекше назар бөлінеді.
Процессуалдық. Мұнда білім беру қызметкерлерінің біліктілігін
арттырудың аймақтық жүйесінде білім беру іс-әрекетінің арнайы
ұйымдастырылған үрдісі ретінде қарастырылады және оқытудың топтық форма мен
бірлескен іс-әрекетке бағдарлануын талап етеді.
Басқарушылық. Бұл жерде білім арттыру курстарындағы оқыту үрдісін
рефлексивтік түрде басқаруды мұғалім- мазмұн-даму деп қарастыруға береді.
Бағалаушылық-нәтижелік. Мұнда ұсынылып отырған моделдің сәйкес
көрсеткіштері мен белгілерінің жасақталуымен байланысты тиімділігін
анықтайды.
Тұлғаның өзін-өзі кәсіби-шығармашылық дамытуы мұғалімнің өзіне маңызды
және шығармашылықпен қабылданған сыртқы факторларға негізделген саналы
тұлғалық қалыптасу үрдісі болып табылады. Ол мұғалімнің өзін-өзі тану, өзін-
өзі ұйымдастыру, өз бетімен білім алу механизмдері арқылы жүзеге асырылады.
Мұнда шығармашылық пен ой-өріс осы үрдісті үдету тәсілдері ретінде
қолданылады.
12 жылдық жалпы орта білім беретін мектепке көшу жағдайында оқу-тәрбие
үрдісін оқушының жеке қабілетін ұйымдастыруға байланысты мұғалімнің кәсіби
құзырлылығын қалыптастыру қажеттілігі туындайды. Сондықтан біз кәсіби
құзырлылық пен оны қалыптастыру бөліктерін қалыптастырып отырмыз.
Кәсіби құзырлылық — ізденімпаздықпен, жауапкершілікпен әрекет етуге
адамның еңбегінің нәтижесінде байқалатын (көрініс табиғатын) белгілі бір
еңбек функциясын қабілеттілікпен және біліктілікпен меңгеруіне мүмкіндік
беретін (жасайтын) психологиялық жағдай.
Құзырлылық мынадай жағдайдың жиынтығы ретінде қарастырылады:
• мағыналық-практикалық (мақсат, міндет, мөлшер тұрғысындағы жағдайларды
танып-білудің сәйкестілігін қамтамасыз ететін);
• коммуникативтік (қарым-қатынас пен өзара байланыстың белгілі бір
мәдени қалпына сәйкес қарым-қатынасты ұйымдастыруға мүмкіндік
беретін).
Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы оның өзіне деген сенімділігінен, кәсіби
қызметте өзін-өзі көрсетуінен басталады. Осыдан барып жетіктік іс-әрекеттің
формасы, үлгісі (идеалы) ретінде көрініс табады. Жетіктік (кәсіби)
адамның білім, білігі және дағдыларының қолдану саласын белгілейді.
Құзырлылық - (компетентный — competents — латыншадан аударғанда
қабілетті, сәйкес келетін деген мағынаны береді) адам бір нәрседен хабары
бар, қандай да бір мәселені шешудің жолын білетін, беделді, толық құқықты,
қолында билігі бар, қабілетті адам. Құзырлылығы қалыптасқан маман-кәсіби
қалыптасу барысында жетіктік үлгісіндегі мақсатында ұмтылуда белгілі бір
міндеттер жиынтығына (оның ішінде дидактикалық және жеке тұлғалық) ие
болатын маман.
Қазіргі заманғы құзырлылығы қалыптасқан мұғалімнің кәсіби әрекетінің
құрамына енетін бөліктерді меңгеру мектептің әр мұғалімінің міндеті, олар:
1. ақпараттық (біліктер: ақпаратты қабылдау, жинау, таңдау, жүйелеу,
талдау, түзу, жалпылау, бағалау, бейімдеу, шолу (визуализация),
вербализация, кодтау, өзгерту (трансформация) және тарату т.с.с.);
2. зерттеу (біліктер: проблема туғызу, оны көкейкестілендіру, мақсатты,
міндетті, пәнді, объектіні тұжырымдау, зерттеу әдістерін меңгеру және
жоспарлау, бақылау, эксперимент жүргізу, зерттеу инәтижелерін өңдеу,
қорытындыны тұжырымдау және т.с.с);
3. интеллектуалдық (біліктер: жүйелеу, жалпылау, талдау, жіктеу
(классификация), абстрактілеу, салыстыру, мәнін түсіну, жалпы мен
жекені айыра білу, мақсат қою, ой жүгірте алу (рефлексия));
4. креативті (біліктер: елестету, жалғастыра алу (агглютинация), сүлбелеу
(схематизация), топтастыру (типизация), негізгісін бөліп көрсете алу
(акцентировать), әсірелеу (гиперболизация), алдын ала білу, қайта
түзу, жаңаша түрлендіру және т.с.с.);
5. диагностикалық (біліктер: диагностиканың тәртібі бойынша жүргізу, оның
нәтижелерін өңдеу және т.с.с.);
6. болжау (біліктер: мақсат қою, ақырғы нәтижені болжау, үрдісті
интуитивті болжау, болжамды, мақсатты, міндетті тұжырымдау,
заңдылықтарды, шарттарды айқындау, қор іздестіру, түзетулер жасау және
т.с.с.);
7. коммуникативті (біліктер: байланыс орнату, ақпараттарды алмастыру,
вербалды және вербалды емес қарым-қатынас, өзара әрекеттестік жасау
және т.с.с.);
8. аксиологиялық (біліктер: объект пен бақылау формаларын таңдау,
параметрді таңдау, нәтижені қажетті мөлшермен салыстыру, өзін-өзі
ұйымдастыру, реттеу және т.с.с.);
9. басқару (біліктер: ұйымдастыра отырып басқару, ынталандыру, мақсат
қою, жорамалдау, болжау, мәлімет беру, іс-әрекеттерді ұйымдастыру,
бақылау, іс-әрекет нәтижелерін түзету және қадағалау т.б.);
10. жобалау (біліктер: мақсат қою, жоспарлау, жобалау, түзеу, моделдеу,
құрастыру, технологияландыру және т.с.с.);
11. инновациялық (біліктер: мәліметтер жинақтау, педагогикалық
тәжірибелерді талдау, мақсат қою, болжау, жоспарлау, моделдеу,
эксперимент жүргізу, өзгертулер жасау, жан-жақты ойлана алу, ой
жүгіртулер арқылы бағалау, қадағалау, жаңаша түрлендіру, екінші рет
эксперимент жүргізу, өңдеу енгізу).
Мұғалімнің өзін-өзі кәсіби-шығармашылық дамыту көрсеткіштері мен
белгілері мынадай.
1. Мамандық құралдары арқылы өзін-өзі дамытуды көздейтін
дербестік:
- тұлғаның өз біліктілік деңгейін, кәсіби білімділік дәрежесін,
кәсіби ынтасы мен өз іс-әрекетіне қанағаттанушылық деңгейін бағалай алу
қабілеттері;
- өз жұмысын орынды жоспарлау мен ұйымдастыру, өзін-өзі реттеп отыру
қабілеті, ұжымда жұмыс істеудегі ұйымдастырушылық және коммуникативтік
қабілеттері;
- өз бетімен мамандығына сәйкес білім, білік және дағдыларды
меңгеру, кәсіби маңызды сапалар мен қабілеттерді тереңдету және кеңейту,
кәсіби жаңаруға деген тұрақты дайындық.
2. Кәсіби бағдарланған ойлау, нақты білім беру саласындағы мәселелерді
шешуде қабылданған тәсілдерді қолдана білу, кәсіби әрекет стратегиялары мен
әдістерін өңдеу:
- орынды-қисынды ойлау(кәсіби іс-әрекет ережелері мен заңдылықтарын
айқындау қабілеті; жалпы және кәсіби мәдениет аясында өзіндік дамуды жүйелі
талдау мен болжау, тұтас көзқарас);
- кәсіби жады (қисынды және пайымдық байланыстарды орнату, белсенді
ойша өңдеу қызметімен қатар, маңызды ақпарат сақтау қызметін атқаратын есте
сақтау қабілеттерін дамыту);
- ауызекі қабілеттер (кәсіби таңбалық түсіну, эрудиция, кәсіби сөздік
қоры, тілдесу қабілеті).
3. Кәсіби-педагогикалық іс-әрекетке шығармашылық қарым-қатынас,
еңбегі инновацияға дамыған қабіет, жеке шығармашылық еңбек есебінен
тәжірибені байыту:
- шығармашылық пайымдау және интуициялық ойлау;
- үлгілік кәсіби жатады;
- актерлік өнер (тілдік импровизация, бойлау өнері, тұлғааралық
тілдесудегі бай қор).
Педагогикалық іс-әрекеттегі жеке стиль нақты жағдайдағы құралдар мен
мүмкіндіктерді неғұрлым орынды пайдалану арқылы мұғалім мен оқушылардың
тиімді әрекеттестігін қамтамасыз етуді қарастырады.
Аталмыш стильдің қалыптасуының белгілері мен көрсеткіштерін
қарастыралық.
1. Кәсіби іс-әрекеттегі құндылық бағдар: өзін-өзі жетілдіру ұстанымы;
субъектіге деген ынталандырушылық бағыт, оқу-тәрбие үрдісіндегі субъектілік
өзара әрекеттестік; шығармашылық өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылыс.
2. Кәсіби сапалар мен қабілеттердің даму ережесі (оның ішінде
адамгершіліктік те сапалар): дербестік; дәріс беруші-шәкірт жүйесіндегі
теңқұқылы тұлғалық өзара қатынас; азаматтық сана, жоғары адамгершілік
деңгей.
3. Шығармашылық белменділік пен рефлекстік өзін-өзі басқару: еркіндік,
әрекеттегі импровизация; жағдаят үстіндегі белсенділік; педагогикалық
қызметтегі инновацияларға дамыған қабілеттілік.
Мұғалімнің ақпараттық мәдениетінің даму деңгейінің белгілері мен
көрсеткіштері мәдени қатынасқа негізделген заманауи дәйектемелерге сәйкес
анықталады. Олар қазіргі мұғалімнің ақпараттық құзыреттілігіне және қазіргі
электронды оқыту құралдарын жасаушылардың әдістемелік деңгейіне қойылатын
талаптарды бейнелейді. Оның ішінде үш белгіні атап көрсетуге болады.
1. Қазіргі білім жүйесінің ақпараттық кеңістігі туралы тұтас пайымдар
(елдің және әлемнің ақпараттық ресурстарына бағдарлану, ақпарат
іздеудің алгоритмдері мен ақпаратты өңдеу әдістерін меңгеру).
2. Ақпараттық сауаттылық (оның ішнде компьютерлік): оқу-әдістемелік,
тәжірибелік-эксперименталды, ғылыми-зерттеу жұмыстарының
нәтижелерін рәсімдеу және даярлау технологияларын меңгеру; жаңа
бағдарламалық (білім беру) өнімдерді меңгеру қабілеттілігі.
3. Перспективалық ақпарат технологияларын қолдана отырып өз еңбегін
ұйымдастыру; жаңа ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін білу;
оқу үрдісінде байланыс қызметтерін пайдалана алу; білім беру
үрдісінің ерекшеліктерін ескере отырып педагогикалық бағдарламалық
құралдарды бейімдеу және қолдана алу білігі.
Аталмыш көрсеткіштер мен белгілер оқыту бағдарламасын әзірлеуде
қолданылып, табысты педагогикалық іс-әрекетті жүргізу үшін қажетті білім,
білік және дағдылардың деңгейін көрсетеді.
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру мақсатында құрылған моделдер
білім беруді жаңғыртудың негізгі талаптарын ескереді.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесін
жетілдірудің алғы шарттары былайша анықталады. Жаңа мектепке тың идеямен
қаруланған, жас ұрпақтың болашағына үлкен жауапкершілікпен қарайтын,
жаңалыққа жаны құмар мұғалім қажет. Өркениеттің қарышты қадамы мен
техниканың ғарышты қамту аумағы артқан сайын мектептегі күнделікті
жоспарланған білім көлемі өскелең ұрпақты қанағаттандыра қоймайтыны
баршамызға аян. Білім беру жүйесіндегі реформалану үрдісінің біраз уақыттан
бері күн тәртібінен түспей келе жатқаны да содан.
Ендеше білім мазмұнын жаңғырту үрдісін педагог қауымның көзқарасын
түбегейлі өзгертумен қатар жүргізілуі тиіс. Сонда ғана шығармашылықпен
жұмыс істейтін мұғалімдер реформаны шын мәнінде алға жылжытуы және оның
негізгі бағыттарын біз ойлағаннан әлдеқайда жылдау жүзеге асыруды
жалғастыра берері хақ. Осынау маңызды шаруаға ұтқы болып, білім жүйесіндегі
келелі мәселелердің шешімін табуда табандылық пен тапқырлық танытанын
бірден-бір институт — білім беру қызметкерлерінің біліктілін арттыру және
қайта даярлау жүйесі.
Біліктілікті арттыру жүйесі жоғары педагогикалық мектеп тәжірибесімен
өзара әрекеттестікте болатын облыстық, өлкелік, аймақтық, республикалық
біліктілікті арттыру институттарының, білім беруді дамыту орталықтарының,
әдістемелік қызметтердің тармақталған желісі болып табылады.
Қай салада болсын мамандардың біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіру
басты назарда болатынын аян. Бұл бірқатар себептерге байланысты. Оның
ішіндегі ең басты себебі: білім беруді реформалау қажеттілігі болып
табылады. Білім беру саласына байланысты туындап отырған мәселелердің
ауқымы да өте кең.
Мектептің педагогикалық ұжымының біліктілігін арттырудың ең үйлесімді
білім моделін әзірлеудегі негізгі иұйымдастырушылық-педагогикалық бірлік-
әрбір мұғалімнің мектепте жемісті жұмыс атқаруы үшін талап етілетін кәсіби
сапаларын анықтау. Осы сапалар мен мұғалімде бар білімдер біліктілік
арттыру үрдісін жалғастыру үшін қажет. Мұндағы әңгіме өзегі: мұғалімнің
кәсіпқойлық деңгейін дамытатын, өлшейтін диагностикалық технологияларды
құру туралы болып отыр. Мұғалімнің кәсіпқойлық деңгейі мұғалімнің өз пәнін
игерген маман ғана емес, сондай-ақ жетілген әдіскер, сезімтал психолог,
абыройлы мұғалім екендігін меңзейтін ұғым болып табылады.
Аталған сапалардың қалыптасуы, ең алдымен, кәсіптік жоғары оқу
орындарындағы даярлау жүйесіне байланысты екені сөзсіз. Жоғары оқу
орындарындағы болашақ мұғалімді әдістемелік даярлау мұғалімнің келешекте
кәсіби өсуіне кепілдік бола бермейді, бастапқы білім жүгі білімді ары
қарай жетілдіруге мүмкіндік бере бермейді; жоғары оқу орнында болашақ
мұғалімнің бойына өзін-өзі дамытуға деген қажеттілік сіңірілмейді.
Қазіргі уақыттағы мұғалімнің кәсіби шеберлігі, біздің бақылауымызша,
көп жағдайда әдістемелік ой-өрістің жоғарылығы мен мұғалімнің кәсіптік
білім беру іс-әрекетінің деңгейінен байқалады. Дегенмен, кез келген мұғалім
осы үдеден шыға бермейтіні мәлім. Біліктілікті арттыру жүйесінің осындай
кемшін тұстарын жоюдағы негізгі салмақ қазіргі таңда қосымша кәсіптік білім
беруді жүзеге асыратын білікті арттыру институтына түседі. Педагог
кадрлардың біліктілігін арттырудың жүйесінің Қазақстандағы желілері
айтарлықтай дамыған және олардың бейіні қазіргі күні үздіксіз кәсіби-дамушы
білім беруге бағдарланған.
Неғұрлым үйлесімді ұйымдастырылған педагогикалық моделдер курс
тыңдаушылары білім беру үрдісі мен курста ұсынылған іс-әрекеттердің
белсенді қатысушылары болып келеді. Курстық даярлау үрдісінде кәсіби
біліктер кешені жетілдіріліп дамиды да, тыңдаушылардың әдістемелік ой-өрісі
мен шеберлігі неғұрлым жоғарғы деңгейге жетеді. Бүгінгі мұғалімнен жеке
дәріс беру тәжірибесін рәсімдеуі мен қорыта алуы, педагогика, психология,
логика салаларының теориялық білімдерін пайдалана алу білігі оқушыларды
оқыту мен тәрбиелеудегі өз бетімен жобалау мен бағдарлау мәдениеті
негіздерін игере алуы талап етіледі.
Қазіргі біліктілік арттыру жүйесін қайта ұйымдастырудағы басты
міндеттерді төмендегіше топтауға болады:
– ғылыми-әдістемелік зерттеулерді жүргізу мен ұйымдастыру;
– білім беру қызметкерлерін кәсіптік қайта даярлауды жүргізу мен
ұйымдастыру;
– бағдарламалар, жобалар, ұсыныстар, өзге материалдар мен құжаттарды
сараптамалық талдаудан өткізу;
– кеңес беру қызметі мен әдістемелік қолдау;
– педагогикалық жүйелер кеңістігінде мұғалімнің өзін-өзі анықтауына
көмек көрсету;
– ғылыми-зерттеу ұжымдарының жұмысын ұйымдастыру.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру күн тәртібінен түспегенмен,
оларды жетілдіре түсу қажеттігі уақыт озған сайын арта түсуде. Заман
талабынан туындаған өзекті мәселелерге сәйкестендіру, әр мұғалімнің
көзқарасынан өзгерте отырып, өз ісіне деген жауапкершілігін арттыру
жұмыстарын ұйымдастыру әлі де жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Болашақ педагогтердің кәсіби мәдениетін дамыту қазіргі уақытта
психологиялық-педагогикалық зерттеу мәселесіне айналуда. Көптеген
ғалымдардың көзқарасы бойынша, болашақ маман даярлауда студенттерге
педагогикалық әдеп, әдіскерлік дағдыны қалыптастырудағы басты
компоненттердің бірі — педагогикалық мәдениет шарттарын айқындау болып
табылады.
Педагогикалық кәсіби мәдениет — мұғалімнің әлеуметтік тәжірибені
меңгеруі, игерген білім, білікті тәжірибеде қолдана білуі және өзін-өзі,
қоршаған ортаны жаңарту қабілетімен қатар басқа адамдармен ізгілік
тұрғысында қарым-қатынас жасай білу қабілетімен сипатталады.
Кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалімнің шешуге тиісті
міндеттері:
1) жаңаша ойлауға, таным және өзіндік ұйымдастыру әдістеріне оқыту;
2) Оқушыны құбылысқа тұтастай және қозғалыс кезінде қарауға үйрету;
3) оқушыны өзін-өзі ұйымдастыруға үйретіп, өз бетінше өмір сүрудің
нақты жолын көрсету.
Педагогикалық кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалім:
– ғылыми теория, гносеология, әдістеме негіздерін білуі тиіс;
– мамандықты және пәнін жақсы білуі керек;
– мұғалімнің өзінің сенетіндігін көрсететін және шығармашылық таным
процесін дамытатын энергияның болуы қажет.
Педагогикалық кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалімге тән
мінез-құлық:
– балаларды сүйе білу — ізгіліктілік қағида мұғалімнің адами маңызды
сапасы;
– баланы, адамды құрметтеу — әр адамның бойынан тұлғаны көре білу
қасиеті;
– балаға, адамға сену — оқу процесіндегі жетістік кепілі, ізгіліктілік
пен өзіне өзі сенім;
– баланы, адамды білу — тұлғаның жан дүниесін білмейінше тәрбие жүйесіз
жүргізіледі; гуманист болу — адамды тани білу;
– баланы, адамды түсіну — оның орнына өзіңді қоя біліп, қоршаған
дүниені соның көзімен көре білу қабілеті;
– жеке тұлғаның рухани дүниесі мен табиғатына қамқорлықпен қарау (әрбір
тұлғаның қайталанбайтын өзіндік рухани әлемі, оның тәжірибесі,
әдеттері мен көзқарастары болады);
– жеке абырой сезімін сақтау және дамыту (онсыз тәрбие де, өзін-өзі
тәрбиелеу де мүмкін емес);
– оқу процесіне қатысушы ретінде баланың, адамның досына айналу, оған
қолдау көрсету және көмектесу (И. А. Сухомлинский бойынша);
– тұтастай ойлай білу (ондай мұғалім іс жүзінде психолог болады);
– педагогикалық еңбек мәдениетіне бағытталу — мұғалімнің тұтастай
дүниетанымын қалыптастыруға бағытталу;
– тұлғаның денсаулығына, психикасына, шығармашылыққа деген ұмтылысына
зиян келтірмеу;
– тұлғаның дүниені тұтастай қабылдауына көмектесу;
– екіұдай жағдайға тап болған оқушының дұрыс таңдау жасауына көмектесу;
– білім берудің биологиялық тепе-тең әдістемелері мен технологияларымен
жұмыс істеу.
Педагогикалық кәсіби мәдениет құрылымының төрт блогі;
1) педагог тұлғасының арнайы қасиеттері мен сапалары;
2) педагогтың адамгершілік қасиеттері;
3) педагогтың кәсіптік-этикалық іс-әрекеті;
4) редагогикалық шеберлік.
1. Педагог тұлғасының арнайы қасиеттері мен сапалары:
– әрекетшілдік сапа (ұқыптылық, тиянақтылық; өзіндік сыншылдық,
эрудиция, білімпаздық);
– коммуникативтілік сапа (ілгезектік, шыншылдық, сенімділік,
ұстамдылық, талап қоя білушілік, міндеттілік);
– эмпатиялық сапа (өзара түсіністік, қайырымдылық, түсінушілік қайғыға
ортақтаса білуге қабілеттілік).
2. Педагогтың адамгершілік қасиеттері (дәлелдей білушілік,
ұстанымдылық, патриотизм, ұжымшылдық, тәртіпшілдік, мәдениеттілік).
3. Педагогтың кәсіптік-этикалық иіс-әрекеті. Тұлғаның ерекше өмір сүру
салтымен, мақсаттылығымен, арнайы қарым-қатынас жүйесін, адамдарды
оқыту мен тәрбиелеу саласындағы пікірлері мен жеңістерін үнемі
жетілдіріп отыруға ұмтылысымен сипатталады.
4. Педагогикалық шеберлік:
– пәндік білімі (кәсіптік құзырлылық, арнайы-кәсіби даярлығы, оқыту мен
тәрбиелеудегі тәжірибесі, ғылыми біліктілігі);
– педагогикалық технология (сөйлеу мәнерінің техникасы, ойлау логикасы
мен нақтылығы, талдауларының нақтылығы, бейнелі көрсетілімдері,
қажетті құралдарды таңдай білу дағдысы, формалары мен тәсілдері);
– педагогикалық шығармашылық (шығармашылық талдау, стандартты емес
ойлау, жаңа ақпараттар іздестірудегі қажеттілік, экспериментке
ұмтылыс);
– педагогикалық стиль (педагогикалық нақтылық, өзінің және өзгенің
әрекетін қабылдай және бағалай білу бағдысы, педагогикалық бағыттағы
тіл табысу мен әрекетшілдік, педагогикалық тактика мен этика, тыңдай
және тыңдата білу дағдысы, адамдардың ішкі дүниесін тануға
қызығушылық).
Сонымен, болашақ мұғалімдердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру қазіргі
кезеңде кәсіби білім беру жүйесін дамытудың мазмұнды сұраныстары және
даярлық жүйесіндегі сәйкес мазмұнды қарастыруға, кездесетін қайшылықтарды
жеңуге бағытталады.
Қазіргі қоғамдық өзгерістердің қарқындылығы жаңа сипаттағы мамандардың
қажеттілігін туғызуда. Ондай мамандар дәйім өзгеріп отыратын әлеуметтік-
экономикалық үрдістерді талдай білуге, нарықтық бәсеке жағдайына сай
шешімдер қабылдап, жүзеге асыра білуге, өндіріс пен жеке адам арасындағы
ықпалдастықтың ізгілікке бағытталған терең аясын стереотиптендіруден арылта
білуге тиіс.
Осыған байланысты жоғары оқу орнының ең бір маңызды міндеті — кәсіби
жағынан білімдар да, құзыретті маман даярлау болып отыр.
Жоғары оқу орнының қабырғасында студенттің болашақ маман ретінде,
кәсіби жағынан жеке тұлға ретінде қалыптасуын зерттеуге деген қызығу
үздіксіз артуда. Пайдаланылатын ғылыми құралдардың сипатына байланысты бұл
проблеманы зерттеудің мынадай түрлерін айқындауға болады: пәнішілік,
пәнауыстырушылық, пәнаралық. Өкінішке орай, мұндай зерттеулерде
үйлестірубіріктіру үрдістері байқалмайды, осының себебінен пікір алалығына,
қайталаушылыққа ұрыну бар, нәтижелерді бір пән аясынан келесі пән аясына
пайдалану негізін әлсірету, тарылту бар.
Маманның кәсіби құзыреттілігінің проблемасы — күрделі де көпқырлы
проблема. Бұл философияда, психологияда, педагогикада, әлеуметтануда,
кәсіби білім берудің теориясы мен әдістемесінде, т.б. гуманитарлық
ғылымдарда әр қырынан қарастырылып жүр. Мәселе кешенді түрде зерттелуде.
Кешенді зерттеу аталған ғылымдардың бұл проблеманы шешудегі мүмкіндігін
шектеу емес, керісінше, сол салалардың нәтижелерін саралай пайдалана
отырып, маманның кәсіби құзыреттілігі, оның маңызы, мазмұны, құрылымы,
қалыптасуы мен дамуының, шарттылығы мен мүмкіндіктерінің тұтас сипатын
педагогикалық, мпсихологиялық тұрғыдан ашу.
Нақты бір адамның кәсібилігіне қарағанда құзыреттілігінің құлашы тар
болуы мүмкін. Адам өз саласында кәсіпқой болуы мүмкін, бірақ кәсіби
мәселелердің бәрін бірдей шешуге құзыреті жетпейді.
Демек, кәсіби құзыреттіліктің түрлерін ажырату қажет. Олар:
– арнайы құзыреттілік — өзінің кәсіби іс-әрекетін жеткілікті дәрежеде
меңгеру, өзінің кәсіби қалыптасуын жобалай білу;
– әлеуметтік құзыреттілік — бірлесе (топпен, ұжыммен) кәсіби іс-
әрекетті атқаруды, ынтымақтасуды, сондай-ақ осы кәсіпке қарасты
қатысымды меңгеру; өзінің кәсіби еңбегінің нәтижелері үшін әлеуметтік
жауапкершілік;
– жеке тұлға құзыреттілігі — өзін көрсете білу мен қалыптастырудың
амалдарын, жеке тұлғаның кәсіби деформацияларына қарсы тұру құралдарын
игеру.
Кәсіби құзыреттілік басқышына жеке тұлғаны кәсіби білім беру жүйесінде
қалыптастыру жолымен жетеді. Мұның алдыңдағы басқыштарда кәсіби бағыттылық
бөліктері анықталған. Олар бастапқы еңбек дағдылары мен кәсіби құзыреттілік
мәдениет пен ділдің кәсіби бөліктерінің қалыптасу мен даму тәсілі ретінде
әрекет етеді. Демек, кәсіби құзыреттілікке үздіксіз білім берудің тұтас
жүйесінің барлық басқыштарының сабақтасуы арқылы ғана қол жеткізуге болады.
Жоғары білімді маманның құзыреттілігін біз жоғары оқу орны түлегінің
кәсіби іс-әрекетті білімділікпен атқаруға деген теориялық және тәжірибелік
дайындығы мен қабілетінің бірлігі деп санаймыз. Бұл ұғымның мәні кәсіби
іскерліктердің жиынтығы арқылы ашылады. Іскерлікті іске асыру маманның
кісіби міндеттерді шешу барысындағы іс-әрекет нәтижелігінің тиісті деңгейде
болуын қамтамасыз етеді.
Зерттеу әдіснамасы ғылыми әдістер жүйесінде негізделеді. Маманның
кәсіби құзыреттілігін зерттеу бірін-бірі толықтырып, таразылап тұратын
әдістер кешенін пайдалану арқылы жүзеге асады. Теориялық талдау амалдарының
(салыстырмалы-салғастырмалы, ретроспективті-перспективті, моделдеу) екі
жақты функциясы бар. Біріншіден, ғылыми дерек көздерінің зернттеудің
аспаптық (құрал-жабдық) негізін жасайды. Екіншіден, жиналған эмпирикалық
(тәжірибелік) материалдарды жете ұғыну мен қорытындылау кезінде
қолданылады. Бұл кәсіби іс-әрекетті атқара білетін және оған дайын мамандар
шығарудың басты үрдістері мен шарттарын айқындайды.
Тәжірибелік-эксперименттік жолмен тексеру барысында зерттеу әдістерінің
мынадай түрлері қолданылады:
– жобалаушылық әдістер (өзін-өзі еркін сипаттау, пиктограмма, оның
суретін сөзбен беру, кәсіби іс-әрекеттің үзіндісі немесе актісі,
негізгі ойларын жазғызып оны қорғау);
– диагностикалық әдістер (тестілеу, ұсынылған жоспар бойынша тоқу-
танымдық және кәсіби-тәжірибелік іс-әрекет ахуалдарын жазбаша
түсіндіру, өзін-өзі бағалау және эксперименттік бағалау, тәуелсіз
сипаттамаларды қорыту);
– обсервациялық әдістер (тікелей, жанама және бақылау);
– праксиметриялық әдістер (еңбек өніміне талдау жасау, кәсіби іс-
әрекетті зерттеу мен қорыту).
Бұл әдістер тәжірибелік-эксперименттік зерттеудің пилотаждық,
констатациялық және ізденушілік-жасампаздық кезеңдері оқу-танымдық және
кәсіби-тәжірибелік тапсырмалар жүйесіне біріктіріледі. Сондықтан мұны
студенттер қосымша жасанды қиындық ретінде емес, кері байланыстың табиғи
арнасы ретінде қабылдайды. Бұл әдістер зерттеу материалдарын жинаумен
қатар, оқушылар мен студенттерге оқу мен кәсібилік туралы ақпарат алып, оны
өңдеуге мүмкіндік ашады. Осы арқылы кәсіби құзыреттіліктің қалыптасуы мен
дамуы жүріп, оны дер кезінде реттеу мен түзету мақсатында сыртқы және ішкі
бақылауға жол ашылары күмәнсіз.
2. Химияны оқыту әдістемесі ерекшеліктерін қарастыру
Химияны оқыту әдістемесі – мұғалімдер дайындайтын университеттер мен
педагогикалық институттарының оқу жоспарындағы негізгі пәндердің бірі. Ол
болашақ мұғалімдерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде
күнделікті туындап отыратын жеке әдістемелік мәселелерді ғылыми тұрғыдан
шеше білуге әзірлейді.
Мұнда химияны орта мектепте оқыту әдістемесінің жалпы және жеке
мәселелері баяндалады.
Оқулықтың жалпы бөлімінде химияны оқыту әдістемесі бойынша зерттелетін
нысаны, оның басқа пәндермен байланысы, қалыптасу кезеңдері, Қазақстан
республикасындағы химияны оқыту әдістемесінің даму жолдары қарастырылады.
Жалпы білім беретін орта мектепте химияны оқытудың мақсаттары мен
міндеттері, мазмұны, оқыту әдістері және ұйымдастыру түрлері мектеп
реформасының талаптары мен тұжырымдамалары тұрғысынан талданды. Бұл еңбекте
орта мектепте химиядан сабақ берудің аса маңызды құралы болып табылатын
химиялық эксперименттердің түрлеріне, мөлшерлік және эксперименттік
есептерді шығару әдістемесіне баса назар аударылды. Химиялық ғылыми тілдің
табиғаты, құрамы оқыту құралдарының жүйесіндегі орны, оқу-тәрбие саласында
атқаратын қызметі семиотикалық және дидактикалық көзқарастар тұрғысынан
біршама кеңірек талданды.
Қазақ мектептерінде химияны оқытудың негізгі ерекшелігі ғылыми тілге
байланысты екені ескеріліп, химиялық символика мен номенклатураның қазақша
қалыптасуына және даму кезеңдеріне қысқаша шолу жасалды. Бұл салада
авторлардың ұзақ жылдар бойы жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде химиялық
тілдің оқыту құралдары жүйесіндегі орны анықталып, оны оқушылардың жете
игеруіне мүмкіндік беретін әдістер баяндалады.
Химияны оқытудың жеке әдістемесі тек тақырыптар бойынша ғана емес, аса
маңызды әдістемелік мәселелерді топтастыру арқылы берілді. Ал химиялық
негізгі ұғымдар орта мектептегі курстардың әр түрлі теориялық деңгейлеріне
байланысты қарастырылып, кітаптың екінші бөлімінде талданды. Әдістеме дайын
ңұсқаулар түрінде ғана түсіндірілмей, оны студенттердің ойын ұштайтын
құралға айналдыру мақсаты көзделді. Әдістемелік талдаулар жасағанда
химияның орта мектептерге арналған жетілдірілген бағдарламасы мен жаңадан
шыққан оқулықтардың мазмұны ескерілді.
Кітаптағы әр тараулардың соңында студенттерге өзін-өзі бақылауға
арналған сұрақтар, өздігінен істейтін жұмыстардың тапсырмалары берілді.
Олар тақырыптың негігі мәселелеріне студенттердің назар аударуына,
әдістемелік сармандық сабақтарға әзірленуіне, орта мектептің химия курсымен
толығырақ танысуына бағыт-бағдар сілтейді.
Қазір, еліміз егемендік алғаннан кейін болашақ химик мұғалімдерді
даярлауға жоғары талап қойылып отырғандығы белгілі. Соңғы уақытта осы
талаптарға сай химия пәні мұғалімдері, белгілі әдіскерлері және оқулық
авторлары, өздерінің іс-тәжірибелерімен бөлісіп, әдістемелік саладағы түрлі
проблемалық мәселелерді шешуге өз үлестерін қосуда.
Ұсынылып отырған оқу құралы химияны оқыту әдістемесінің қазіргі
бағдарламасына сәйкес және осы курс бойынша авторлардың көп жылдар бойы
жоғары мектептерде оқыған дәрістері мен жинақтаған тәжірибесінің негізінде
жазылды.
Бұл оқулықта білім беру үрдісін дүниежүзілік білім кеңістігіне дейін
көтеру мақсатында оқытудың жаңа технологияларынан да деректер келтірілген,
кейінгі кезде терминология мен мәтінге қойылатын талаптарға сәйкес
өзгертулер енгізілген.
Оқулықты білім беру үрдісінде пайдаланып, оны жетілдірудің жолдарын
сілтеушілерге алдын-ала ризашылығымызды білдіреміз.
Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді.
Сондықтанда химия пәні мұғалімдерін дайындайтын жоғары оқу орындарының оқу
жоспарына химияны оқыту әдістемесінің курсы енгізілді.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым әрі оқу пәні. Химия –
заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту
әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға
үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым деп
түсінуіміз керек.
Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне
басшылық, сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық
қабілеттер мен ғылыми дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады.
Келесі мәселе – қалай оқиды деген сұрақтың жауабына келсек, оқушылардың
іс-әрекеті бойынша анықталады. Химияны оқыту әдістемесіне ғылыми тұрғыдан
қандай анықтама беруге болады? Бұл әлі күнге дейін толық шешім таппаған
мәселелердің бірі болып саналады. Кейбір оқу құралдарында мынадай анықтама
берілген: бұл – жасөспірімдерге химия ғылымын үйретудің қоғамдық әрекеті
және оларды білім алуға тәрбиелеп, дамыту, мектептегі химия курсының
мазмұнын оқушыларға игерту заңдылықтары туралы педагогикалық ғылым.
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқыту мен
оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс жүзінде
қолдану ерекшеліктері мен дағдыларын дамыту әдістері мен құралдарын
айқындап береді.
Химияны оқыту әдістемесі әрі ғылым, әрі оқу пәні ретінде оқытудың
мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте өзара байланыста
зерттейді. Оқытудың заңдылықтарын ашумен қатар, оқытудың мазмұнын-мақсатын,
әдістерін, оқыту формалары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін
бір-бірінен ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі - сол пәнді оқыту
әрекеті. Оқыту, педагогика дидактика және әдістеме ғылымы тұрғысынан
түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады. Педагогикалық тұрғыдан
қарастырғанда оқыту дегеніміз – жасөспірімнің бойына ұжымдық тәжірибені
сіңіру. Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту білім берудің мазмұнын
жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың
(оқушының таным әрекеті) бірлігі. Әдістемелік тұрғыдан алғанда оқыту –
нақтылы оқу пәнінің материалын жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен
оқудың бірлігі.
Оқыту әрекетіне мұғалім-оқушыны, оқушы-оқу пәні, оқушы-оқушы
қатысады. Осылардың ішіндегі ең негізгісі – мұғалім мен оқушы қарым-
қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері,
мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Химияны оқыту әдістемесі ғылымы оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде
зерттейді.(1-сызбанұсқа).
Оқыту әрекетін, тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту
әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды.
Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол
теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке
пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту әдістемесі
1-с ы з б а н ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Жаратылыстану-педагогикалық факультеті
Химия және оқыту әдістемесі кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Болашақ химия пәні мұғалімдерін дайындау кезінде кәсіби бағыт
беріп оқытудың әдістемелік ерекшеліктері.
Ғылыми жетекші: химия және ОӘ кафедрасының
аға
оқытушысы
Әбілмәжінова Т.Т.
Орындаған: ХК – 42 тобының студенті
Айжеркенова
А.Б.
Көкшетау – 2010
Мазмұны
Кіріспе
I Негізгі бөлім
1.1 Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту – білім сапасының қажетті
факторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Химияны оқыту әдістемесі ерекшеліктерін
қарастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II Эксперименттік бөлім
2.1 Өмірбаян, баяндау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
2.2 Өткізілген сабақтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
1. Дамыта оқыту ұстанымы сақталды (8-сыныпқа арналған химия оқыту-
әдістемелік кешені)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Тапсырмалар әр түрлілігімен ерекшеленеді (8-сыныпта
Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары жөніндегі
мағлұматтарды
қорытындылау) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
3. Сәйкес жауаптарды таңдау (8-сыныпқа арналған тест тапсырмалары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
4. Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың электролиттік диссоциациясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
5. Ион алмасу реакциялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6. Тұздар гидролизі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
7. Күкіртті сутек, сульфидтер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8. Күкіртті қышқыл, сульфиттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9. Күкірт қышқылы, сульфаттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10. Аммиак, аммоний тұздары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11. Тиімді әдістердің бірі (Азот қышқылы, нитраттар)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12. Жаңа сабақты талдау (Фосфор қышқылы, фосфаттар)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13. Көмір қышқылы, карбонаттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14. Панограмалық сабақ (Кальций және оның қосылыстары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15. Деңгейлік тапсырмалар (Кальций және магний)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16. Көп деңгейлік тапсырмалар (Алюминий және оның қосылыстары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
17. Алюминий гидроксиді
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Мақсаты: Болашақ химия пәні мұғалімдерін дайындау кезінде кәсіби бағыт
беріп оқытудың әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру.
Міндеттері:
1. Болашақ химия пәні мұғалімдерінің құзыреттілігіне қойылатын
талаптарды анықтау.
2. Жоғары оқу орнындағы арнайы пәндерді оқыту бағдарламасы мен орта
мектептегі химия курсын оқыту бағдарламасы арасындағы байланысты
анықтау.
3. Химия пәні мұғалімдерінің кәсіби біліктілігін дамытуға арналған
сабақтарды жүргізу әдістемесін құрастыру және оны педагогикалық
практика кезінде сынақтан өткізу.
4. Тәжірибеден алынған нәтижелерді өңдеу және сараптау.
Өзектілігі. Қазіргі кезде педагогикалық жоғары оқу орындарында арнайы
пәндерді кәсіби-педагогикалық бағыт бере оқыту мәселесі өзекті болып
табылады. Ғылыми-техникалық өзгерістер нәтижесінде жаратылыстану
ғылымдарының мазмұны мен негіздері өзгертіліп, химияның кейбір бөлімдері
түгелімен жаңарды, осыған байланысты орта мектептегі химия пәнінің
бағдарламалары да өзгеріске ұшырады. Жоғары оқу орны оқытушыларының негізгі
міндеті – арнайы пәндер бойынша білімдерін өздігінен жетілдіре алатын
болашақ мұғалімді дайындау.
Білім – қоғамды әлеуметтік-мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін
жоғары құндылық. Болашақтың бүгінгіден нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болсын өсіп-
өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің
деңгейіне, даму бағытына байланысты.
XXI ғасыр деңгейінде білім беру және кәсіптік даярлау жөніндегі
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007
жылғы 28 ақпанындағы Жолдауында Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік
стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз
керек. Әр оқушының білім мен қабілет деңгейінің тиімділігін бағалаудың
біртұтас жүйесін жасау қажеттігін, оқу жоспарларына жаратылыстану
бейініндегі арнаулы сыныптар құруды қарастырған жөн екендігі атап
көрсетілген болатын.
Жаңа ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология
бағытымен дамыту мақсатымен атаумыз үлкен үміттің басты нышаны болып
табылады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды дегендей,
жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру – бүгінгі
күннің басты талабы. Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең
түсінетін, өзінің білімі мен іскерлігін жан-жақты қолдана білетін мамандар
қажет.
Қазіргі кезде жалпы білімнің міндеті – баланың жалпылама дамуын
қамтамасыз ету ғана емес, ең бастысы, оларды жастай өз қабілеті мен
қызығуына қарай белгілі бір мамандыққа арнайы әзірлей білу.
Жасөспірімдердің шығармашылық тұлғасының белсенді бағытын оның тек
сабақтарға жалпы қатынасы және оның қажеттілігі мен мұқтаждығы ғана емес,
сондай-ақ білімді тәжірибелік іскерліктерді қабылдау мен меңгеру үрдісінің
өзі де анықтайды. Адамның белгілі бір әрекетке бейімделуіне негіз болатын
факторлар бөлігіне мыналар кіреді:
- азаматтық қасиеті;
- еңбекке деген қарым-қатынасы, мамандыққа қызығуы, сол еңбек сапасына
қатысы;
- тұлғаның кісіби еңбек бағыттылығы;
- жалпы жарамдылығы (дене және ақыл-ой);
- арнайы қабілеттері немесе белгілі бір іс-әрекетіне қажетті сапалар;
- білім, дағды, тәжірибе, белгілі кәсіби қызметке үйрену.
Қазіргі кезеңдегі оқытудың негізгі мақсаты – болашақ мамандығына
байланысты әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді өзгермелі өмір
жағдайларына пайдалана білу дағдысын қалыптастыру. Сондықтан қазіргі
қоғамның өзекті мәселелерінің бірі – әлеуметтік экономикалық өзгермелі
жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны
жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты
талаптар: шығармашылық, белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоғары
интеллектілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық.
Жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың тұжырымдамасы баланы жан-жақты
дамытумен бірге жеке және жас ерекшелігіне қарай қоғамдағы өзгерістерге
бейім даму мүмкіндігін айқындауды қарастырады. Жеке тұлғаға бағдарланған
оқыту проблемалы бағыттағы шығармашылық сипатқа ие бола отырып жаңа білімді
іздену арқылы тәжірибеде қолдана білуге ықпал етеді, мұндағы басты міндет –
баланың жалпы және өзіне ғана тән қабілеттерінің даму мүмкіндігі мен білім,
білік, дағдыларын қалыптастыру және қолдану.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 5-тарауындағы 41-
баптың 1-бөліміндегі педагог қызметкерлер өз біліктілігін арттыруға
міндетті деп көрсетілуі, Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында
Елбасының біз балаларымызға өзіміздің жақын және алыс көршілерімізбен
достық қарым-қатынасымызды мұра етіп қалдыруымыз керек деген сөзі бүкіл
ағартушы қауым алдында оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық
технологияларды енгізу арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру,
шығармашылық қабілетін дамытуды өзекті мәселелер етіп енгізіп отырғаны
белгілі.
Мектеп – еліміздің халыққа білім беру жүйесінің күрделі тармағы.
Еліміздің жарқын болашағы, мектеп болашағы – ұстаздардың ізденісінде,
балаларға деген сүйіспеншілігінде, кәсіптік деңгейінде байланысты
екендігінде. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие
беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты
мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл
мұғалім керек.
Кәсіби бағдар – бұл мақсаттардың бірлігі мен тұтас басқарумен
біріктірілгер өзара байланысты бөліктерден тұратын біртұтас жүйе. Ол
бөліктер: қызығудың дамуы; оқушының әр түрлі іс-әрекет түрлеріне
бейімділігі (ойын, танымдық, еңбек); кәсіби психодиагностикалау; кәсіби
кеңес беру; кәсіби әрәктеу; кәсіби бейімделу және кәсіби тәрбие беру.
Саналы түрде таңдалған мамандық тұлғаның болашақ өміріне әсер етеді.
Оның өзін-өзі жүзеге асыруының, әлеуметтенуінің, кәсіби өсуінің нәтижелігін
анықтайды. Жасөспірімдердің қоғамдық сұраныстарға жауап беретін
мамандықтарды таңдауына бағыт беру – қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелерінің
бірі.
Кәсіби бағдар беру мақсаты – жас ұрпақта саналы түрде мамандық таңдауға
дайындау, үйрету екендігі белгілі. Ол үшін мынадай нәрселер қажет:
- оқушылардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті
реттейтін қызмет түрлерін тәрбиелеу;
- түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу;
- кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке ала отырып
орындау бағытын жетілдіріп тәрбиелеу.
Кәсіби бағдар берудің негізгі бөліктері төмендегілерден тұрады.
1. Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру.
2. Қоғамдық пайдалы өнімді еңбекке жас кезінен бастап үйрету.
3. Кәсіби бағдарға арналған кеңестер беру.
4. Кәсіптік бейімделу.
Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру – оқушыларға түрлі еңбек қызметтері
мен кәсіп ерекшеліктерімен, олардың нарық жағдайы және әлемдік өркениеттегі
даму бағыттарымен, ел, аймақ экономикасына тигізетін әсері, рөлі туралы
мәліметтермен қамтамасыз ету. Қоғамдық пайдалы өнімді еңбек түрлеріне жас
жеткіншектерді баулу. Түрлі жұмістарды атқаруға баланың икемділігін байқау,
жеке қасиеттерін тәрбиелеу арқылы өнімді еңбекке үйрету. Оларға тәжірибелік
жұмыстар кезінде өз бетінше еркіндік беріп шығармашылыққа баулу. Кәсіби
бағдар беруге арналған кеңестер. Мұндағы басты нәрсе – кәсіп таңдауда
негізгі қоғамдық және идеялық сананы қалыптастыру. Оқушылардың жеке
қасиеттері кәсіп талаптарына сай келуі қажет. Мұндай кеңестерге қазіргі
оқып жүрген жастардың тең жартысы зәру. Әсіресе, оларға мына топтар жатады.
1. Өз бетінше мамандық таңдай алмаған оқушылар.
2. Мамандық таңдауда ата-аналарымен келісе алмаған жастар.
3. Өзі таңдаған мамандықтың дұрыстығына көз жеткізгісі келген
жасөспірімдер.
4. Тәртібі нашар, толқу үстінде жүрген жеткіншіктер.
Ендеше кәсіби бағдарға ұсыныс беру түрлерін төмендегіше көрсетуге
болады.
1. Ақпараттық-анықтамалық.
2. Психологиялық-педагогикалық.
3. Медициналық.
Кәсіби бейімделу дегеніміз - өзі таңдап алған мамандыққа бейімділігін
оқу кезінде дамыту, ал өндірістік салада істеп жүргенде біліктілігін
көтеріп шеберлігін арттыру.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында ҚР Үкіметінің білім
беру саласындағы құзыреті педагог (4 бап) кадрларды қайта даярлау мен
олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады деп атап көрсетіледі.
Біліктілікті жетілдіру жүйесі мазмұн, әдіс, форма және оны игерудің
мерзімі, кез келген білім белсенділігін, тыңдаушылар бастамасын қолдау, өз
негізінде барлық мамандарды даярлауды жүзеге асырудың негізі болып
табылады.
Педагог кадрларды қайта даярлау мен кәсіби біліктілігін арттырудың
қажеттіліктері мен мүмкіндіктері төмендегі факторларға байланысты болады:
– кәсіби білім алудағы шектеулер (білім алудың түрлі себептерге
байланысты мүмкін болмауы, оқыту құнының жоғарылығы, уақыт жағынан
шектеулер қойылуы);
– жаһандану ерекшеліктеріне байланысты кәсіби білім алуға деген
сұраныстың жаңа технологиялармен қызмет ететін мамандардың
қажеттіліктерінің артуы.
Кәсіби біліктілікті арттырудың ерекшеліктеріне тоқталсақ, біріншіден,
тыңдаушы өз мамандығы бойынша кәсіби білімнің негізінде ғылымдағы
жаңалықтарды, жаңа технологиялар түрлерін игереді. Екіншіден, іс-тәжірибеде
пікір алмасады және мамандықты дакмытудағы алғы шарттарды анықтайды.
Кәсіптік білім беру саласында кәсіби біліктілікті дамыту алғышарттарын
қалыптастырушы, функционалды, ұйымдастыру-мазмұндық жүйеге топтастыруға
болады.
Жүйе Анықтама Сипаттама
Қалыптастырушы Біліктілікті Арнайы тапсырыстың болуы, білім
көтеру білім беру беру үрдісіне қатысушы
жүйесі субъектілер, үрдіс және нәтиже.
Біліктілігін Білім берудегі өзгерістерге
көтеру жүйесінің көңіл аудару, маманды оқыту
ерекшеліктері ерекшеліктері (мотивация,
субъективті танымдық
мүмкіндіктер,
субъект-субъективтік
қакрым-қатынастыр),
біліктілікті көтеру білім беру
жүйесі ретінде педагогикалық
жүйенің үйлесімділігі
Функционалды Біліктілікті Білім берушілік, ақпараттық,
көтеруде белгілі модулдік оқытуда, басқа да
функцияларды, технологияларда білімді
әдістер мен меңгеруге, тұлғаның танымдық
технологияларды қабілеттерін және танымдық
жүзеге асыру үрдістерді, дағдының алуан
түрлерін, ойлауды,
ынтаны,қабылдау қабілетін
арнайы жасаған оқу және
танымдық жағдайлар арқылы
дамытуға, сондай-ақ, тұлғаның
танымдық және шығармашылық
қажеттіліктерін
қанағаттандыруға, белсенді
сөздік қорын дамытуға
бағытталады. Консултативтік,
зерттеушілік, тағы басқа
әдістерді, жаңа технологияларды
үйрену, интерактив әдісін
қолдану оқытудың жүйелі түрде
сұхбатқа, диалогке
(әңгімелесуге) құрылуы, білімді
меңгеруге белсенді түрде жұмыс
жасауы, басқалармен
пікірталасы, қарым-қатынасы
болуы, алға қойған мақсатты
ұжым болып шешуі.
Ұйымдастыру мазмұндық Білім жетілдіру Білім жүйесінің түрлерін
жүйесі Білім таңдау, оқытудың тәжірибелі
жетілдірудің сипаты (сабақтың белсенді
үздіксіз көпсатылытүрлерінің көп болуы), екі
сипаты жақты жәжірибелік байланыс.
Кәсіби білім жүйесінің
реттелуі, уақыттың талабына
сәйкес келуі; негізгі және
қосымша іс-әрекет түрлеріндегі
маман құзыреттілігінің дамытуға
оқытуды ұйымдастыру және
мазмұнының бағыттылығы. Оқыту
мазмұнындағы үш бөлікті
қамтамасыз ету; сауаттылыққа
(әдістемелік, компьютерлік
функционалдық, әлеуметтік)
кәсіби оқыту (қолданбалы) жалпы
мәдени дамыту.
Кәсіби деңгейде біліктілікті көтеру ісін ұтымды, тиімді ұйымдастыру
жолдарының бірі — кадрлар біліктілігін арттыру және қайта даярлау институты
мен жоғары оқу орындарының бірлесе отырып жүргізуі болмақ. Соның негізінде
ғылыми тұрғыда дәрістерді тыңдап, білім алады және мектептерде жүргізген
педагогикалық практиканың мазмұндық-әдістемелік танымдылығынан іс-тәжірибе
алмасады. Кәсіптік білім беру саласында кәсіби біліктілікті дамытудың
мамандарға берері мол.
XXI ғасырды білімділер ғасыры десек, ғылым мен білім саласында еңбек
ететін жастарымыздың алдында үлкен жауапкершіліктер тұр. Демек, сол
жастарға кәсіби құзыретті маман болып қалыптасуына бағдар беру – басты
мақсатымызға айналуы тиіс.
I Негізгі бөлім
1.1 Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту – білім сапасының қажетті
факторы
Мұғалімнің кәсіби шеберлігін дамыту — білім сапасының қажетті
факторы.
Білім сапасын дамытудың негізгі көрсеткіші мұғалімнің кәсіби
шеберлігіне байланысты өрнектеледі. Олай болса, біз педагог мамандардың
біліктілігін арттыру мен қайта даярлау институттарының жұмыстарын бүгінгі
талапқа сай реформалауды басты назарға алуға тиіспіз.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінің
қалыптасуы мынадай бөліктерден тұрады: мақсатты, ынталандырушы, мазмұнды,
тұлғалық-әрекеттік, процессуалдық, басқарушылық және бағалаушы-нәтижелі.
Олардың тиімді әрекеттесуі мен толыққанды жұмыс істеудің міндетті шарты —
жүйе түзуші қызметтердің жүзеге асырылуы болып табылады.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінің
моделдері мынадай қызметтерді жүзеге асырады: ақпараттық-танымдық,
бағалаушы-болжалдық, реттеуші-түзетуші, кәсіби-гуманистік, ұйымдастырушы-
коммуникативтік, білімдік-технологиялық, тұлғалық-тәрбиелік және
шығармашылық дамытушы қызметтер.
Басты жүйе түзуші байланыстарға мыналар жатқызылады: оқытудың түрлі
деңгейлері, кезеңдері мен сатыларындағы тұлғалық-әрекеттік бағдарлану мен
ізгілендіру, гуманитарландыру, бірігу, байланыс үрдістерінің бірігуі;
кәсібилену және әлеуметтену үрдістерінің сабақтастығы.
Осылардың негізінде мұғалімдерді оқыту мазмұны, формулалары мен
әдістері моделденіп, білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың
аймақтық жүйесінің жұмыс нәтижелерін бағалау белгілері мен көрсеткіштері
анықталады. Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық
жүйесінде мұғалімдердің кәсіби құзыреттерінің деңгейі көтеріледі, алғашқы
білім, білік, дағдылары диалектикалық тұрғыда жоққа шығарылып, тәжірибелік
іс-әрекет барысында қайта зерделенеді де, неғұрлым сапалырақ сана мен тұлға
құрылымына айналады.
Мақсаттылық. Мұнда мұғалім іс-әрекетіндегі саналы мақсат, әдістер,
әрекеттердің тиімді түрлері таңдалып анықталады да, күтілген нәтижелерге іс-
әрекет пен оқыту нәтижесінің қорытындыларын салыстыру әрі басқару құралы
қызмет атқарады.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінде
мақсаттылық ынталандырушылықпен тығыз байланысты. Өйткені, мақсатты
қабылдау, олардың маңыздылығын пайымдау мұғалімнің білім беру іс-
әрекетіндегі ынтасына үлкен әсерін тигізеді. Кәсіби құзыреттіліктің дамуы
бұл ең әуелі тұлғаның ішкі дүниесінде жүретін үрдіс болып табылады, оның
нәтижесінде сана, ынта, ұсынымдар өзгеріп, тәжірибе қалыптасады.
Ынталандырушылықты ескере отырып қойылған мақсаттар оқыту мазмұнын
моделдеу бағыттары ретінде анықталады. Оқыту мақсаттары мен пән мазмұны
арасындағы байланыстылық айқын болған сайын оқу үрдісі де тиімдірек жүзеге
асады.
Тұлғалық-әрекеттік. Мұнда жобалауда қойылған міндеттерді шешуде
мұғалімнің оқушылармен, әріптестерімен педагогикалық ұтымды қарым-
қатынастарды тағайындаумен байланысты іс-әрекеттер қамтылады. Ең бастысы,
тыңдаушылардың шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуын қамтамасыз ететін
өзіндік жұмыстарға ерекше назар бөлінеді.
Процессуалдық. Мұнда білім беру қызметкерлерінің біліктілігін
арттырудың аймақтық жүйесінде білім беру іс-әрекетінің арнайы
ұйымдастырылған үрдісі ретінде қарастырылады және оқытудың топтық форма мен
бірлескен іс-әрекетке бағдарлануын талап етеді.
Басқарушылық. Бұл жерде білім арттыру курстарындағы оқыту үрдісін
рефлексивтік түрде басқаруды мұғалім- мазмұн-даму деп қарастыруға береді.
Бағалаушылық-нәтижелік. Мұнда ұсынылып отырған моделдің сәйкес
көрсеткіштері мен белгілерінің жасақталуымен байланысты тиімділігін
анықтайды.
Тұлғаның өзін-өзі кәсіби-шығармашылық дамытуы мұғалімнің өзіне маңызды
және шығармашылықпен қабылданған сыртқы факторларға негізделген саналы
тұлғалық қалыптасу үрдісі болып табылады. Ол мұғалімнің өзін-өзі тану, өзін-
өзі ұйымдастыру, өз бетімен білім алу механизмдері арқылы жүзеге асырылады.
Мұнда шығармашылық пен ой-өріс осы үрдісті үдету тәсілдері ретінде
қолданылады.
12 жылдық жалпы орта білім беретін мектепке көшу жағдайында оқу-тәрбие
үрдісін оқушының жеке қабілетін ұйымдастыруға байланысты мұғалімнің кәсіби
құзырлылығын қалыптастыру қажеттілігі туындайды. Сондықтан біз кәсіби
құзырлылық пен оны қалыптастыру бөліктерін қалыптастырып отырмыз.
Кәсіби құзырлылық — ізденімпаздықпен, жауапкершілікпен әрекет етуге
адамның еңбегінің нәтижесінде байқалатын (көрініс табиғатын) белгілі бір
еңбек функциясын қабілеттілікпен және біліктілікпен меңгеруіне мүмкіндік
беретін (жасайтын) психологиялық жағдай.
Құзырлылық мынадай жағдайдың жиынтығы ретінде қарастырылады:
• мағыналық-практикалық (мақсат, міндет, мөлшер тұрғысындағы жағдайларды
танып-білудің сәйкестілігін қамтамасыз ететін);
• коммуникативтік (қарым-қатынас пен өзара байланыстың белгілі бір
мәдени қалпына сәйкес қарым-қатынасты ұйымдастыруға мүмкіндік
беретін).
Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы оның өзіне деген сенімділігінен, кәсіби
қызметте өзін-өзі көрсетуінен басталады. Осыдан барып жетіктік іс-әрекеттің
формасы, үлгісі (идеалы) ретінде көрініс табады. Жетіктік (кәсіби)
адамның білім, білігі және дағдыларының қолдану саласын белгілейді.
Құзырлылық - (компетентный — competents — латыншадан аударғанда
қабілетті, сәйкес келетін деген мағынаны береді) адам бір нәрседен хабары
бар, қандай да бір мәселені шешудің жолын білетін, беделді, толық құқықты,
қолында билігі бар, қабілетті адам. Құзырлылығы қалыптасқан маман-кәсіби
қалыптасу барысында жетіктік үлгісіндегі мақсатында ұмтылуда белгілі бір
міндеттер жиынтығына (оның ішінде дидактикалық және жеке тұлғалық) ие
болатын маман.
Қазіргі заманғы құзырлылығы қалыптасқан мұғалімнің кәсіби әрекетінің
құрамына енетін бөліктерді меңгеру мектептің әр мұғалімінің міндеті, олар:
1. ақпараттық (біліктер: ақпаратты қабылдау, жинау, таңдау, жүйелеу,
талдау, түзу, жалпылау, бағалау, бейімдеу, шолу (визуализация),
вербализация, кодтау, өзгерту (трансформация) және тарату т.с.с.);
2. зерттеу (біліктер: проблема туғызу, оны көкейкестілендіру, мақсатты,
міндетті, пәнді, объектіні тұжырымдау, зерттеу әдістерін меңгеру және
жоспарлау, бақылау, эксперимент жүргізу, зерттеу инәтижелерін өңдеу,
қорытындыны тұжырымдау және т.с.с);
3. интеллектуалдық (біліктер: жүйелеу, жалпылау, талдау, жіктеу
(классификация), абстрактілеу, салыстыру, мәнін түсіну, жалпы мен
жекені айыра білу, мақсат қою, ой жүгірте алу (рефлексия));
4. креативті (біліктер: елестету, жалғастыра алу (агглютинация), сүлбелеу
(схематизация), топтастыру (типизация), негізгісін бөліп көрсете алу
(акцентировать), әсірелеу (гиперболизация), алдын ала білу, қайта
түзу, жаңаша түрлендіру және т.с.с.);
5. диагностикалық (біліктер: диагностиканың тәртібі бойынша жүргізу, оның
нәтижелерін өңдеу және т.с.с.);
6. болжау (біліктер: мақсат қою, ақырғы нәтижені болжау, үрдісті
интуитивті болжау, болжамды, мақсатты, міндетті тұжырымдау,
заңдылықтарды, шарттарды айқындау, қор іздестіру, түзетулер жасау және
т.с.с.);
7. коммуникативті (біліктер: байланыс орнату, ақпараттарды алмастыру,
вербалды және вербалды емес қарым-қатынас, өзара әрекеттестік жасау
және т.с.с.);
8. аксиологиялық (біліктер: объект пен бақылау формаларын таңдау,
параметрді таңдау, нәтижені қажетті мөлшермен салыстыру, өзін-өзі
ұйымдастыру, реттеу және т.с.с.);
9. басқару (біліктер: ұйымдастыра отырып басқару, ынталандыру, мақсат
қою, жорамалдау, болжау, мәлімет беру, іс-әрекеттерді ұйымдастыру,
бақылау, іс-әрекет нәтижелерін түзету және қадағалау т.б.);
10. жобалау (біліктер: мақсат қою, жоспарлау, жобалау, түзеу, моделдеу,
құрастыру, технологияландыру және т.с.с.);
11. инновациялық (біліктер: мәліметтер жинақтау, педагогикалық
тәжірибелерді талдау, мақсат қою, болжау, жоспарлау, моделдеу,
эксперимент жүргізу, өзгертулер жасау, жан-жақты ойлана алу, ой
жүгіртулер арқылы бағалау, қадағалау, жаңаша түрлендіру, екінші рет
эксперимент жүргізу, өңдеу енгізу).
Мұғалімнің өзін-өзі кәсіби-шығармашылық дамыту көрсеткіштері мен
белгілері мынадай.
1. Мамандық құралдары арқылы өзін-өзі дамытуды көздейтін
дербестік:
- тұлғаның өз біліктілік деңгейін, кәсіби білімділік дәрежесін,
кәсіби ынтасы мен өз іс-әрекетіне қанағаттанушылық деңгейін бағалай алу
қабілеттері;
- өз жұмысын орынды жоспарлау мен ұйымдастыру, өзін-өзі реттеп отыру
қабілеті, ұжымда жұмыс істеудегі ұйымдастырушылық және коммуникативтік
қабілеттері;
- өз бетімен мамандығына сәйкес білім, білік және дағдыларды
меңгеру, кәсіби маңызды сапалар мен қабілеттерді тереңдету және кеңейту,
кәсіби жаңаруға деген тұрақты дайындық.
2. Кәсіби бағдарланған ойлау, нақты білім беру саласындағы мәселелерді
шешуде қабылданған тәсілдерді қолдана білу, кәсіби әрекет стратегиялары мен
әдістерін өңдеу:
- орынды-қисынды ойлау(кәсіби іс-әрекет ережелері мен заңдылықтарын
айқындау қабілеті; жалпы және кәсіби мәдениет аясында өзіндік дамуды жүйелі
талдау мен болжау, тұтас көзқарас);
- кәсіби жады (қисынды және пайымдық байланыстарды орнату, белсенді
ойша өңдеу қызметімен қатар, маңызды ақпарат сақтау қызметін атқаратын есте
сақтау қабілеттерін дамыту);
- ауызекі қабілеттер (кәсіби таңбалық түсіну, эрудиция, кәсіби сөздік
қоры, тілдесу қабілеті).
3. Кәсіби-педагогикалық іс-әрекетке шығармашылық қарым-қатынас,
еңбегі инновацияға дамыған қабіет, жеке шығармашылық еңбек есебінен
тәжірибені байыту:
- шығармашылық пайымдау және интуициялық ойлау;
- үлгілік кәсіби жатады;
- актерлік өнер (тілдік импровизация, бойлау өнері, тұлғааралық
тілдесудегі бай қор).
Педагогикалық іс-әрекеттегі жеке стиль нақты жағдайдағы құралдар мен
мүмкіндіктерді неғұрлым орынды пайдалану арқылы мұғалім мен оқушылардың
тиімді әрекеттестігін қамтамасыз етуді қарастырады.
Аталмыш стильдің қалыптасуының белгілері мен көрсеткіштерін
қарастыралық.
1. Кәсіби іс-әрекеттегі құндылық бағдар: өзін-өзі жетілдіру ұстанымы;
субъектіге деген ынталандырушылық бағыт, оқу-тәрбие үрдісіндегі субъектілік
өзара әрекеттестік; шығармашылық өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылыс.
2. Кәсіби сапалар мен қабілеттердің даму ережесі (оның ішінде
адамгершіліктік те сапалар): дербестік; дәріс беруші-шәкірт жүйесіндегі
теңқұқылы тұлғалық өзара қатынас; азаматтық сана, жоғары адамгершілік
деңгей.
3. Шығармашылық белменділік пен рефлекстік өзін-өзі басқару: еркіндік,
әрекеттегі импровизация; жағдаят үстіндегі белсенділік; педагогикалық
қызметтегі инновацияларға дамыған қабілеттілік.
Мұғалімнің ақпараттық мәдениетінің даму деңгейінің белгілері мен
көрсеткіштері мәдени қатынасқа негізделген заманауи дәйектемелерге сәйкес
анықталады. Олар қазіргі мұғалімнің ақпараттық құзыреттілігіне және қазіргі
электронды оқыту құралдарын жасаушылардың әдістемелік деңгейіне қойылатын
талаптарды бейнелейді. Оның ішінде үш белгіні атап көрсетуге болады.
1. Қазіргі білім жүйесінің ақпараттық кеңістігі туралы тұтас пайымдар
(елдің және әлемнің ақпараттық ресурстарына бағдарлану, ақпарат
іздеудің алгоритмдері мен ақпаратты өңдеу әдістерін меңгеру).
2. Ақпараттық сауаттылық (оның ішнде компьютерлік): оқу-әдістемелік,
тәжірибелік-эксперименталды, ғылыми-зерттеу жұмыстарының
нәтижелерін рәсімдеу және даярлау технологияларын меңгеру; жаңа
бағдарламалық (білім беру) өнімдерді меңгеру қабілеттілігі.
3. Перспективалық ақпарат технологияларын қолдана отырып өз еңбегін
ұйымдастыру; жаңа ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін білу;
оқу үрдісінде байланыс қызметтерін пайдалана алу; білім беру
үрдісінің ерекшеліктерін ескере отырып педагогикалық бағдарламалық
құралдарды бейімдеу және қолдана алу білігі.
Аталмыш көрсеткіштер мен белгілер оқыту бағдарламасын әзірлеуде
қолданылып, табысты педагогикалық іс-әрекетті жүргізу үшін қажетті білім,
білік және дағдылардың деңгейін көрсетеді.
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру мақсатында құрылған моделдер
білім беруді жаңғыртудың негізгі талаптарын ескереді.
Білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесін
жетілдірудің алғы шарттары былайша анықталады. Жаңа мектепке тың идеямен
қаруланған, жас ұрпақтың болашағына үлкен жауапкершілікпен қарайтын,
жаңалыққа жаны құмар мұғалім қажет. Өркениеттің қарышты қадамы мен
техниканың ғарышты қамту аумағы артқан сайын мектептегі күнделікті
жоспарланған білім көлемі өскелең ұрпақты қанағаттандыра қоймайтыны
баршамызға аян. Білім беру жүйесіндегі реформалану үрдісінің біраз уақыттан
бері күн тәртібінен түспей келе жатқаны да содан.
Ендеше білім мазмұнын жаңғырту үрдісін педагог қауымның көзқарасын
түбегейлі өзгертумен қатар жүргізілуі тиіс. Сонда ғана шығармашылықпен
жұмыс істейтін мұғалімдер реформаны шын мәнінде алға жылжытуы және оның
негізгі бағыттарын біз ойлағаннан әлдеқайда жылдау жүзеге асыруды
жалғастыра берері хақ. Осынау маңызды шаруаға ұтқы болып, білім жүйесіндегі
келелі мәселелердің шешімін табуда табандылық пен тапқырлық танытанын
бірден-бір институт — білім беру қызметкерлерінің біліктілін арттыру және
қайта даярлау жүйесі.
Біліктілікті арттыру жүйесі жоғары педагогикалық мектеп тәжірибесімен
өзара әрекеттестікте болатын облыстық, өлкелік, аймақтық, республикалық
біліктілікті арттыру институттарының, білім беруді дамыту орталықтарының,
әдістемелік қызметтердің тармақталған желісі болып табылады.
Қай салада болсын мамандардың біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіру
басты назарда болатынын аян. Бұл бірқатар себептерге байланысты. Оның
ішіндегі ең басты себебі: білім беруді реформалау қажеттілігі болып
табылады. Білім беру саласына байланысты туындап отырған мәселелердің
ауқымы да өте кең.
Мектептің педагогикалық ұжымының біліктілігін арттырудың ең үйлесімді
білім моделін әзірлеудегі негізгі иұйымдастырушылық-педагогикалық бірлік-
әрбір мұғалімнің мектепте жемісті жұмыс атқаруы үшін талап етілетін кәсіби
сапаларын анықтау. Осы сапалар мен мұғалімде бар білімдер біліктілік
арттыру үрдісін жалғастыру үшін қажет. Мұндағы әңгіме өзегі: мұғалімнің
кәсіпқойлық деңгейін дамытатын, өлшейтін диагностикалық технологияларды
құру туралы болып отыр. Мұғалімнің кәсіпқойлық деңгейі мұғалімнің өз пәнін
игерген маман ғана емес, сондай-ақ жетілген әдіскер, сезімтал психолог,
абыройлы мұғалім екендігін меңзейтін ұғым болып табылады.
Аталған сапалардың қалыптасуы, ең алдымен, кәсіптік жоғары оқу
орындарындағы даярлау жүйесіне байланысты екені сөзсіз. Жоғары оқу
орындарындағы болашақ мұғалімді әдістемелік даярлау мұғалімнің келешекте
кәсіби өсуіне кепілдік бола бермейді, бастапқы білім жүгі білімді ары
қарай жетілдіруге мүмкіндік бере бермейді; жоғары оқу орнында болашақ
мұғалімнің бойына өзін-өзі дамытуға деген қажеттілік сіңірілмейді.
Қазіргі уақыттағы мұғалімнің кәсіби шеберлігі, біздің бақылауымызша,
көп жағдайда әдістемелік ой-өрістің жоғарылығы мен мұғалімнің кәсіптік
білім беру іс-әрекетінің деңгейінен байқалады. Дегенмен, кез келген мұғалім
осы үдеден шыға бермейтіні мәлім. Біліктілікті арттыру жүйесінің осындай
кемшін тұстарын жоюдағы негізгі салмақ қазіргі таңда қосымша кәсіптік білім
беруді жүзеге асыратын білікті арттыру институтына түседі. Педагог
кадрлардың біліктілігін арттырудың жүйесінің Қазақстандағы желілері
айтарлықтай дамыған және олардың бейіні қазіргі күні үздіксіз кәсіби-дамушы
білім беруге бағдарланған.
Неғұрлым үйлесімді ұйымдастырылған педагогикалық моделдер курс
тыңдаушылары білім беру үрдісі мен курста ұсынылған іс-әрекеттердің
белсенді қатысушылары болып келеді. Курстық даярлау үрдісінде кәсіби
біліктер кешені жетілдіріліп дамиды да, тыңдаушылардың әдістемелік ой-өрісі
мен шеберлігі неғұрлым жоғарғы деңгейге жетеді. Бүгінгі мұғалімнен жеке
дәріс беру тәжірибесін рәсімдеуі мен қорыта алуы, педагогика, психология,
логика салаларының теориялық білімдерін пайдалана алу білігі оқушыларды
оқыту мен тәрбиелеудегі өз бетімен жобалау мен бағдарлау мәдениеті
негіздерін игере алуы талап етіледі.
Қазіргі біліктілік арттыру жүйесін қайта ұйымдастырудағы басты
міндеттерді төмендегіше топтауға болады:
– ғылыми-әдістемелік зерттеулерді жүргізу мен ұйымдастыру;
– білім беру қызметкерлерін кәсіптік қайта даярлауды жүргізу мен
ұйымдастыру;
– бағдарламалар, жобалар, ұсыныстар, өзге материалдар мен құжаттарды
сараптамалық талдаудан өткізу;
– кеңес беру қызметі мен әдістемелік қолдау;
– педагогикалық жүйелер кеңістігінде мұғалімнің өзін-өзі анықтауына
көмек көрсету;
– ғылыми-зерттеу ұжымдарының жұмысын ұйымдастыру.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру күн тәртібінен түспегенмен,
оларды жетілдіре түсу қажеттігі уақыт озған сайын арта түсуде. Заман
талабынан туындаған өзекті мәселелерге сәйкестендіру, әр мұғалімнің
көзқарасынан өзгерте отырып, өз ісіне деген жауапкершілігін арттыру
жұмыстарын ұйымдастыру әлі де жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Болашақ педагогтердің кәсіби мәдениетін дамыту қазіргі уақытта
психологиялық-педагогикалық зерттеу мәселесіне айналуда. Көптеген
ғалымдардың көзқарасы бойынша, болашақ маман даярлауда студенттерге
педагогикалық әдеп, әдіскерлік дағдыны қалыптастырудағы басты
компоненттердің бірі — педагогикалық мәдениет шарттарын айқындау болып
табылады.
Педагогикалық кәсіби мәдениет — мұғалімнің әлеуметтік тәжірибені
меңгеруі, игерген білім, білікті тәжірибеде қолдана білуі және өзін-өзі,
қоршаған ортаны жаңарту қабілетімен қатар басқа адамдармен ізгілік
тұрғысында қарым-қатынас жасай білу қабілетімен сипатталады.
Кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалімнің шешуге тиісті
міндеттері:
1) жаңаша ойлауға, таным және өзіндік ұйымдастыру әдістеріне оқыту;
2) Оқушыны құбылысқа тұтастай және қозғалыс кезінде қарауға үйрету;
3) оқушыны өзін-өзі ұйымдастыруға үйретіп, өз бетінше өмір сүрудің
нақты жолын көрсету.
Педагогикалық кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалім:
– ғылыми теория, гносеология, әдістеме негіздерін білуі тиіс;
– мамандықты және пәнін жақсы білуі керек;
– мұғалімнің өзінің сенетіндігін көрсететін және шығармашылық таным
процесін дамытатын энергияның болуы қажет.
Педагогикалық кәсіби мәдениетті жоғары деңгейде меңгерген мұғалімге тән
мінез-құлық:
– балаларды сүйе білу — ізгіліктілік қағида мұғалімнің адами маңызды
сапасы;
– баланы, адамды құрметтеу — әр адамның бойынан тұлғаны көре білу
қасиеті;
– балаға, адамға сену — оқу процесіндегі жетістік кепілі, ізгіліктілік
пен өзіне өзі сенім;
– баланы, адамды білу — тұлғаның жан дүниесін білмейінше тәрбие жүйесіз
жүргізіледі; гуманист болу — адамды тани білу;
– баланы, адамды түсіну — оның орнына өзіңді қоя біліп, қоршаған
дүниені соның көзімен көре білу қабілеті;
– жеке тұлғаның рухани дүниесі мен табиғатына қамқорлықпен қарау (әрбір
тұлғаның қайталанбайтын өзіндік рухани әлемі, оның тәжірибесі,
әдеттері мен көзқарастары болады);
– жеке абырой сезімін сақтау және дамыту (онсыз тәрбие де, өзін-өзі
тәрбиелеу де мүмкін емес);
– оқу процесіне қатысушы ретінде баланың, адамның досына айналу, оған
қолдау көрсету және көмектесу (И. А. Сухомлинский бойынша);
– тұтастай ойлай білу (ондай мұғалім іс жүзінде психолог болады);
– педагогикалық еңбек мәдениетіне бағытталу — мұғалімнің тұтастай
дүниетанымын қалыптастыруға бағытталу;
– тұлғаның денсаулығына, психикасына, шығармашылыққа деген ұмтылысына
зиян келтірмеу;
– тұлғаның дүниені тұтастай қабылдауына көмектесу;
– екіұдай жағдайға тап болған оқушының дұрыс таңдау жасауына көмектесу;
– білім берудің биологиялық тепе-тең әдістемелері мен технологияларымен
жұмыс істеу.
Педагогикалық кәсіби мәдениет құрылымының төрт блогі;
1) педагог тұлғасының арнайы қасиеттері мен сапалары;
2) педагогтың адамгершілік қасиеттері;
3) педагогтың кәсіптік-этикалық іс-әрекеті;
4) редагогикалық шеберлік.
1. Педагог тұлғасының арнайы қасиеттері мен сапалары:
– әрекетшілдік сапа (ұқыптылық, тиянақтылық; өзіндік сыншылдық,
эрудиция, білімпаздық);
– коммуникативтілік сапа (ілгезектік, шыншылдық, сенімділік,
ұстамдылық, талап қоя білушілік, міндеттілік);
– эмпатиялық сапа (өзара түсіністік, қайырымдылық, түсінушілік қайғыға
ортақтаса білуге қабілеттілік).
2. Педагогтың адамгершілік қасиеттері (дәлелдей білушілік,
ұстанымдылық, патриотизм, ұжымшылдық, тәртіпшілдік, мәдениеттілік).
3. Педагогтың кәсіптік-этикалық иіс-әрекеті. Тұлғаның ерекше өмір сүру
салтымен, мақсаттылығымен, арнайы қарым-қатынас жүйесін, адамдарды
оқыту мен тәрбиелеу саласындағы пікірлері мен жеңістерін үнемі
жетілдіріп отыруға ұмтылысымен сипатталады.
4. Педагогикалық шеберлік:
– пәндік білімі (кәсіптік құзырлылық, арнайы-кәсіби даярлығы, оқыту мен
тәрбиелеудегі тәжірибесі, ғылыми біліктілігі);
– педагогикалық технология (сөйлеу мәнерінің техникасы, ойлау логикасы
мен нақтылығы, талдауларының нақтылығы, бейнелі көрсетілімдері,
қажетті құралдарды таңдай білу дағдысы, формалары мен тәсілдері);
– педагогикалық шығармашылық (шығармашылық талдау, стандартты емес
ойлау, жаңа ақпараттар іздестірудегі қажеттілік, экспериментке
ұмтылыс);
– педагогикалық стиль (педагогикалық нақтылық, өзінің және өзгенің
әрекетін қабылдай және бағалай білу бағдысы, педагогикалық бағыттағы
тіл табысу мен әрекетшілдік, педагогикалық тактика мен этика, тыңдай
және тыңдата білу дағдысы, адамдардың ішкі дүниесін тануға
қызығушылық).
Сонымен, болашақ мұғалімдердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру қазіргі
кезеңде кәсіби білім беру жүйесін дамытудың мазмұнды сұраныстары және
даярлық жүйесіндегі сәйкес мазмұнды қарастыруға, кездесетін қайшылықтарды
жеңуге бағытталады.
Қазіргі қоғамдық өзгерістердің қарқындылығы жаңа сипаттағы мамандардың
қажеттілігін туғызуда. Ондай мамандар дәйім өзгеріп отыратын әлеуметтік-
экономикалық үрдістерді талдай білуге, нарықтық бәсеке жағдайына сай
шешімдер қабылдап, жүзеге асыра білуге, өндіріс пен жеке адам арасындағы
ықпалдастықтың ізгілікке бағытталған терең аясын стереотиптендіруден арылта
білуге тиіс.
Осыған байланысты жоғары оқу орнының ең бір маңызды міндеті — кәсіби
жағынан білімдар да, құзыретті маман даярлау болып отыр.
Жоғары оқу орнының қабырғасында студенттің болашақ маман ретінде,
кәсіби жағынан жеке тұлға ретінде қалыптасуын зерттеуге деген қызығу
үздіксіз артуда. Пайдаланылатын ғылыми құралдардың сипатына байланысты бұл
проблеманы зерттеудің мынадай түрлерін айқындауға болады: пәнішілік,
пәнауыстырушылық, пәнаралық. Өкінішке орай, мұндай зерттеулерде
үйлестірубіріктіру үрдістері байқалмайды, осының себебінен пікір алалығына,
қайталаушылыққа ұрыну бар, нәтижелерді бір пән аясынан келесі пән аясына
пайдалану негізін әлсірету, тарылту бар.
Маманның кәсіби құзыреттілігінің проблемасы — күрделі де көпқырлы
проблема. Бұл философияда, психологияда, педагогикада, әлеуметтануда,
кәсіби білім берудің теориясы мен әдістемесінде, т.б. гуманитарлық
ғылымдарда әр қырынан қарастырылып жүр. Мәселе кешенді түрде зерттелуде.
Кешенді зерттеу аталған ғылымдардың бұл проблеманы шешудегі мүмкіндігін
шектеу емес, керісінше, сол салалардың нәтижелерін саралай пайдалана
отырып, маманның кәсіби құзыреттілігі, оның маңызы, мазмұны, құрылымы,
қалыптасуы мен дамуының, шарттылығы мен мүмкіндіктерінің тұтас сипатын
педагогикалық, мпсихологиялық тұрғыдан ашу.
Нақты бір адамның кәсібилігіне қарағанда құзыреттілігінің құлашы тар
болуы мүмкін. Адам өз саласында кәсіпқой болуы мүмкін, бірақ кәсіби
мәселелердің бәрін бірдей шешуге құзыреті жетпейді.
Демек, кәсіби құзыреттіліктің түрлерін ажырату қажет. Олар:
– арнайы құзыреттілік — өзінің кәсіби іс-әрекетін жеткілікті дәрежеде
меңгеру, өзінің кәсіби қалыптасуын жобалай білу;
– әлеуметтік құзыреттілік — бірлесе (топпен, ұжыммен) кәсіби іс-
әрекетті атқаруды, ынтымақтасуды, сондай-ақ осы кәсіпке қарасты
қатысымды меңгеру; өзінің кәсіби еңбегінің нәтижелері үшін әлеуметтік
жауапкершілік;
– жеке тұлға құзыреттілігі — өзін көрсете білу мен қалыптастырудың
амалдарын, жеке тұлғаның кәсіби деформацияларына қарсы тұру құралдарын
игеру.
Кәсіби құзыреттілік басқышына жеке тұлғаны кәсіби білім беру жүйесінде
қалыптастыру жолымен жетеді. Мұның алдыңдағы басқыштарда кәсіби бағыттылық
бөліктері анықталған. Олар бастапқы еңбек дағдылары мен кәсіби құзыреттілік
мәдениет пен ділдің кәсіби бөліктерінің қалыптасу мен даму тәсілі ретінде
әрекет етеді. Демек, кәсіби құзыреттілікке үздіксіз білім берудің тұтас
жүйесінің барлық басқыштарының сабақтасуы арқылы ғана қол жеткізуге болады.
Жоғары білімді маманның құзыреттілігін біз жоғары оқу орны түлегінің
кәсіби іс-әрекетті білімділікпен атқаруға деген теориялық және тәжірибелік
дайындығы мен қабілетінің бірлігі деп санаймыз. Бұл ұғымның мәні кәсіби
іскерліктердің жиынтығы арқылы ашылады. Іскерлікті іске асыру маманның
кісіби міндеттерді шешу барысындағы іс-әрекет нәтижелігінің тиісті деңгейде
болуын қамтамасыз етеді.
Зерттеу әдіснамасы ғылыми әдістер жүйесінде негізделеді. Маманның
кәсіби құзыреттілігін зерттеу бірін-бірі толықтырып, таразылап тұратын
әдістер кешенін пайдалану арқылы жүзеге асады. Теориялық талдау амалдарының
(салыстырмалы-салғастырмалы, ретроспективті-перспективті, моделдеу) екі
жақты функциясы бар. Біріншіден, ғылыми дерек көздерінің зернттеудің
аспаптық (құрал-жабдық) негізін жасайды. Екіншіден, жиналған эмпирикалық
(тәжірибелік) материалдарды жете ұғыну мен қорытындылау кезінде
қолданылады. Бұл кәсіби іс-әрекетті атқара білетін және оған дайын мамандар
шығарудың басты үрдістері мен шарттарын айқындайды.
Тәжірибелік-эксперименттік жолмен тексеру барысында зерттеу әдістерінің
мынадай түрлері қолданылады:
– жобалаушылық әдістер (өзін-өзі еркін сипаттау, пиктограмма, оның
суретін сөзбен беру, кәсіби іс-әрекеттің үзіндісі немесе актісі,
негізгі ойларын жазғызып оны қорғау);
– диагностикалық әдістер (тестілеу, ұсынылған жоспар бойынша тоқу-
танымдық және кәсіби-тәжірибелік іс-әрекет ахуалдарын жазбаша
түсіндіру, өзін-өзі бағалау және эксперименттік бағалау, тәуелсіз
сипаттамаларды қорыту);
– обсервациялық әдістер (тікелей, жанама және бақылау);
– праксиметриялық әдістер (еңбек өніміне талдау жасау, кәсіби іс-
әрекетті зерттеу мен қорыту).
Бұл әдістер тәжірибелік-эксперименттік зерттеудің пилотаждық,
констатациялық және ізденушілік-жасампаздық кезеңдері оқу-танымдық және
кәсіби-тәжірибелік тапсырмалар жүйесіне біріктіріледі. Сондықтан мұны
студенттер қосымша жасанды қиындық ретінде емес, кері байланыстың табиғи
арнасы ретінде қабылдайды. Бұл әдістер зерттеу материалдарын жинаумен
қатар, оқушылар мен студенттерге оқу мен кәсібилік туралы ақпарат алып, оны
өңдеуге мүмкіндік ашады. Осы арқылы кәсіби құзыреттіліктің қалыптасуы мен
дамуы жүріп, оны дер кезінде реттеу мен түзету мақсатында сыртқы және ішкі
бақылауға жол ашылары күмәнсіз.
2. Химияны оқыту әдістемесі ерекшеліктерін қарастыру
Химияны оқыту әдістемесі – мұғалімдер дайындайтын университеттер мен
педагогикалық институттарының оқу жоспарындағы негізгі пәндердің бірі. Ол
болашақ мұғалімдерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде
күнделікті туындап отыратын жеке әдістемелік мәселелерді ғылыми тұрғыдан
шеше білуге әзірлейді.
Мұнда химияны орта мектепте оқыту әдістемесінің жалпы және жеке
мәселелері баяндалады.
Оқулықтың жалпы бөлімінде химияны оқыту әдістемесі бойынша зерттелетін
нысаны, оның басқа пәндермен байланысы, қалыптасу кезеңдері, Қазақстан
республикасындағы химияны оқыту әдістемесінің даму жолдары қарастырылады.
Жалпы білім беретін орта мектепте химияны оқытудың мақсаттары мен
міндеттері, мазмұны, оқыту әдістері және ұйымдастыру түрлері мектеп
реформасының талаптары мен тұжырымдамалары тұрғысынан талданды. Бұл еңбекте
орта мектепте химиядан сабақ берудің аса маңызды құралы болып табылатын
химиялық эксперименттердің түрлеріне, мөлшерлік және эксперименттік
есептерді шығару әдістемесіне баса назар аударылды. Химиялық ғылыми тілдің
табиғаты, құрамы оқыту құралдарының жүйесіндегі орны, оқу-тәрбие саласында
атқаратын қызметі семиотикалық және дидактикалық көзқарастар тұрғысынан
біршама кеңірек талданды.
Қазақ мектептерінде химияны оқытудың негізгі ерекшелігі ғылыми тілге
байланысты екені ескеріліп, химиялық символика мен номенклатураның қазақша
қалыптасуына және даму кезеңдеріне қысқаша шолу жасалды. Бұл салада
авторлардың ұзақ жылдар бойы жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде химиялық
тілдің оқыту құралдары жүйесіндегі орны анықталып, оны оқушылардың жете
игеруіне мүмкіндік беретін әдістер баяндалады.
Химияны оқытудың жеке әдістемесі тек тақырыптар бойынша ғана емес, аса
маңызды әдістемелік мәселелерді топтастыру арқылы берілді. Ал химиялық
негізгі ұғымдар орта мектептегі курстардың әр түрлі теориялық деңгейлеріне
байланысты қарастырылып, кітаптың екінші бөлімінде талданды. Әдістеме дайын
ңұсқаулар түрінде ғана түсіндірілмей, оны студенттердің ойын ұштайтын
құралға айналдыру мақсаты көзделді. Әдістемелік талдаулар жасағанда
химияның орта мектептерге арналған жетілдірілген бағдарламасы мен жаңадан
шыққан оқулықтардың мазмұны ескерілді.
Кітаптағы әр тараулардың соңында студенттерге өзін-өзі бақылауға
арналған сұрақтар, өздігінен істейтін жұмыстардың тапсырмалары берілді.
Олар тақырыптың негігі мәселелеріне студенттердің назар аударуына,
әдістемелік сармандық сабақтарға әзірленуіне, орта мектептің химия курсымен
толығырақ танысуына бағыт-бағдар сілтейді.
Қазір, еліміз егемендік алғаннан кейін болашақ химик мұғалімдерді
даярлауға жоғары талап қойылып отырғандығы белгілі. Соңғы уақытта осы
талаптарға сай химия пәні мұғалімдері, белгілі әдіскерлері және оқулық
авторлары, өздерінің іс-тәжірибелерімен бөлісіп, әдістемелік саладағы түрлі
проблемалық мәселелерді шешуге өз үлестерін қосуда.
Ұсынылып отырған оқу құралы химияны оқыту әдістемесінің қазіргі
бағдарламасына сәйкес және осы курс бойынша авторлардың көп жылдар бойы
жоғары мектептерде оқыған дәрістері мен жинақтаған тәжірибесінің негізінде
жазылды.
Бұл оқулықта білім беру үрдісін дүниежүзілік білім кеңістігіне дейін
көтеру мақсатында оқытудың жаңа технологияларынан да деректер келтірілген,
кейінгі кезде терминология мен мәтінге қойылатын талаптарға сәйкес
өзгертулер енгізілген.
Оқулықты білім беру үрдісінде пайдаланып, оны жетілдірудің жолдарын
сілтеушілерге алдын-ала ризашылығымызды білдіреміз.
Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді.
Сондықтанда химия пәні мұғалімдерін дайындайтын жоғары оқу орындарының оқу
жоспарына химияны оқыту әдістемесінің курсы енгізілді.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым әрі оқу пәні. Химия –
заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту
әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға
үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым деп
түсінуіміз керек.
Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне
басшылық, сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық
қабілеттер мен ғылыми дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады.
Келесі мәселе – қалай оқиды деген сұрақтың жауабына келсек, оқушылардың
іс-әрекеті бойынша анықталады. Химияны оқыту әдістемесіне ғылыми тұрғыдан
қандай анықтама беруге болады? Бұл әлі күнге дейін толық шешім таппаған
мәселелердің бірі болып саналады. Кейбір оқу құралдарында мынадай анықтама
берілген: бұл – жасөспірімдерге химия ғылымын үйретудің қоғамдық әрекеті
және оларды білім алуға тәрбиелеп, дамыту, мектептегі химия курсының
мазмұнын оқушыларға игерту заңдылықтары туралы педагогикалық ғылым.
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқыту мен
оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс жүзінде
қолдану ерекшеліктері мен дағдыларын дамыту әдістері мен құралдарын
айқындап береді.
Химияны оқыту әдістемесі әрі ғылым, әрі оқу пәні ретінде оқытудың
мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте өзара байланыста
зерттейді. Оқытудың заңдылықтарын ашумен қатар, оқытудың мазмұнын-мақсатын,
әдістерін, оқыту формалары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін
бір-бірінен ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі - сол пәнді оқыту
әрекеті. Оқыту, педагогика дидактика және әдістеме ғылымы тұрғысынан
түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады. Педагогикалық тұрғыдан
қарастырғанда оқыту дегеніміз – жасөспірімнің бойына ұжымдық тәжірибені
сіңіру. Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту білім берудің мазмұнын
жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың
(оқушының таным әрекеті) бірлігі. Әдістемелік тұрғыдан алғанда оқыту –
нақтылы оқу пәнінің материалын жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен
оқудың бірлігі.
Оқыту әрекетіне мұғалім-оқушыны, оқушы-оқу пәні, оқушы-оқушы
қатысады. Осылардың ішіндегі ең негізгісі – мұғалім мен оқушы қарым-
қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері,
мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Химияны оқыту әдістемесі ғылымы оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде
зерттейді.(1-сызбанұсқа).
Оқыту әрекетін, тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту
әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды.
Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол
теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке
пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту әдістемесі
1-с ы з б а н ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz