БУРАБАЙ ¥ЛТТЫҚ ПАРКІНІҢ ЕСКЕРТКІШТЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Бурабайда адам кеуде кере демалып, өзін жақсы сезінетінің жұрт ерте кезден-ақ білген. 1878 жылдың өзінде-ақ И. Словцов былай деп атап көрсетті: «Бурабайдың ауасы таза әрі хош иісті, кеудеңді кере демалуыңа болады. Қысқасын айтқанда бұл сау да, ауру да жақсылап демалатын, біздін терістіктің қатал табиғатына төтеп беру үшін жазда күш жинап, саулығын бекіндіретін өлке.

Қотыркөл, Бурабай, Шучье өкпесі нашарлар мен көкірек ауруларын емдейтін тамаша екендігі көптен белгілі». Дегенмен географ, «сау адамдардың осында келіп көрген рахаты олардың айналасының бағым-күтімінің жоқтыған, жатын үйлерідің нашырлығынан және қазақтардың дөрекілігінен көретін қолайсыздығын өтей алмайды; ал сырқат адамдар үнемі мұқтаждық көргендіктен, дәрігердің бақылауна зар болатындықтан ауруын бұрынғыдан да асқындырып, денсаулығымды төмендетіп алам ба деген қауіптен бір арылмайды», -деп жазды.

Тамаша курорттық жерде оның өзіне лайықты сауықтыру орындары салынуы үшін ондаған жылдар керек болады. Бурабайда алғашқы санаторий 1910 жылғы ғана ашылды. Оған іле-шала Омбы мекемелері салған бірнеше ведомстволық емдеу орындары қатарға қосылды. Осыған байланысты мұнда келіп емделушілер мен демалушылар саны көбейді. Соғыс алдындағы 1913 жылы Бурабайда екі мыңнан астам демалып, емделуден өтті.

Мұнда курорт ісінің мықтап өркендеуі 1917 жылдың қазанда халық үкімет билігінің өз қолына алынғаннан кейін басталды. Кешікпей барлық жекеменшіктің емдеу орындары қоғамдастырылды. Сөйтіп, Бурабай жалпы мемлекеттік маңызға ие болды. Қызылжардың Көкшетауға дейін, одан әрі жаңадан ашылған курорт қалашығына апаратын темір жол құрылысы шұғыл қолға алынды.

Ескі санаторийлер кеңейтіліп, көріктендірілді, жаңалары салынды. 1927 жылы Шучье көлінің жағасында Бармашино санаторийі пайда болса, келесі жылы «Бурабай» демалыс үйі алғашқы қонақтарын қабылдады. Отызыншы жылдары Бурабай көлі жағасында өкпесі ауыратын балаларға арналған санаторий, көмір өнеркәібі қызметкелері кәіпорындағы Орталық Комитеттің, мұғалімдерін демалыс үйлері, әскери қызметкерлердің санаторийі, пионер лагері ашылды.

Бурабай курорты жалпы Одаққа мәлім болды. 1938 жылы осындағы сауықтыру орындары мен оларды қоршаған ортаның сұлу табиғатын көрсеткен фотосуреттер Нью-Йорктегі бүкіл дүние жүзілік көрмеге қойылды. «Қазақстандық Швейцария» өзінің көркем келбеті, қайталанбас тамаша табиғаты жөнінен Совет Одағындағы курорттар арасында екінші орынға ие болды.

Сәкен Сейфуллин өзінің «Көкшетау» поэмасында Бурабайдын бейнесің былай жырлайды:

«Арқаның кербес сұлу Көкшетауы

Дамылсыз сұлу бетің жуған жауын.

Жан -жақтан ертелі-кеш бұлттар келіп,

Жүреді біліп кетіп есен -сауын.

қонысталып үлгірмеген бетегелі, ақ сәулелі дала, көк шалғын шөп, қайынды, қарағайлы торғай, сулы алқап арқылы өтеді де, жолшыбай сүзіліп тазарады, шөптің және қылқанды жапырақтын эфир майының хош иісін бойына сініреді. Граниттің өзі де үгітілмей, шаңытпай, ауаның тазалығына көмектеседі. Мұнда ауа өкпе аурулары үшін мың да бір ем. Бұған қоса ол әр организмдегі қышқылдану процесің күшейтіп зат алмасуды арттыруға жағдай жасауға тиіс . . . Ауаның тығыз болмауы тыныс алу мүшелерің жаттығуына қолайсыз әсер етеді, ал температураның өзгерткіштігі жалпы температуралық гимнастика болып табылады, ол сонымен бірге зат алмасуы арттырады, ассимиляцияның белсендігің күшейтеді, организмнің нығаюына және жаңарып отыруына жағдай жасайды»

Бурабай қымызымен де даңықты. Бие сүтінен ашытылған ақ көбігі бұрқыраған осы бір сусында спирт, сүт қышқылы, көптеген витамин бар. Қымыз өте-мөте пайдалы. Адам организімі көңіл жадыратар сусын құрамындағы блоктарды, майларды, қантты жақсы сіңіреді. Ол адамның тәбетің ашады.

Қазақтың белгілі ақыны Сұлтанмахмүт Торайғыровтың мына өлен жолдары әдейі Бурабай қымызына арнап жазылғандай:

«Алдияр аруағына етпен қымыз,

Сені ішкен мұратына жеткен қымыз!

. . . көпірсен ұжымақ иісі анадайда

Кейуденді жарып кетер әлде қайдан

Екпінін еш нәрсеге жол береме,

Өзендей гүр-гүр етіп аққан сайдан

Адамның дуниедегі бәрі досын

Сиқырма бұл не ғажап сенің осың?

Ерінге бір екі күн тимей қалсан

Келтірмей құрыстырып көңіл қошын?

Емдік сусын қазіргі кезде өндірістік масштапта дайындалып, әр түрлі сырқаттарды, әсіресе өкпе аруларын емдеуге кенінен пайдаланылады.

. . . Көкшеден терістіке қарай бірнеше километр жерде Майбалық көлі жатыр. Ол ертеректе Чебачье көлдерінің арасындағы өзен болатын. Бұл күнде таязданған осы көл өзінің құрамы мен дәмі жөнінең «Ессентуки-17»-ге жақын минералды суымен атағы шыққан. Бурабай санаторийларында бұл шипа суды сырқаттың бірінші түрін емдеуге пайдаланылады.

Ғалымдар Балпаш cop көлінен емдік балшықтын мол қорын тапты. Жергілікті балшықтарды Бурабай саннаторийлары буынға сарысу ұялау, құян ауруларын, тағы басқа сырқаттарды емдеуге қолданып жүр.

Зерттеудің көкейкестілігі - Бурабай ұлттық табиғи паркінің экологиялық және санитарлық жағдайын зертеу бүгінгі күннің көкейтесі мәселесінің бірі болып отыр.

Бурабай алқабының экологиялық жағдайы күрделі. Сондықтан Бурабай ауа бассейінің ластанудан қорғау, Бурабайдағы су ресурстарының экологиялық жағдай туралы, өсімдік жамылғысының бұзүлуын бағалау (ШБКЗ) -ның санитарлық қорғау режімі өте көкейтесті мәселелер бұл диплом жұмысы осы көрсетілген мәселелерге зертеуге арналған.

Ғылыми жаңалығы. Бурабай алқабының дамуына арналған 2006-2008 жылға арналған бағдарламаға автордық қосымша екі ұсынысы бар. Мемлекеттік маңызы бар табиғи комплексті сақтау мәселесі қазіргі уақытта өте шиеленіскен. Курорты аумақтын экологиялық жағдайы өте күрделі және қалыптасқан мәселені міңдетті түрде шешу қажеттілігі туындаған.

Соңғы жылдарда, курорты аумақты экологиялық жағдайын стабилизациялауға көп жұмыстар орындалды, оның ішінде: өзіне экологиялық шараларды енгізген, ШБКЗ-ның дамытуға арналған, 4 бағдарламалы төлқұжат. Табиғат қорғау объектілерді құруға республикандық және жергілікті бюджеттерден қаржылық бөлінген. Қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің көмегімен ШБКЗ-да канализационды құрылыстарды құру қаржыланды. Кокшетау өндіріс су құбырларының құрылысы аяқталды, Шортанды қаласында, Бурабай поселкісінде Қотыркөл ауылында қатты қалдықтарды көмуге арналған полигондар ұйымдастырылды.

Өткен ғасырда өткізілген ШБКЗ-ның көлдерін зерттеулер су қоймаларының гидрогеологиялық және гидробиологиялық режимі шаруашылық әрекеттке тәуелдігің көрсетті. Соңдықтан, экологиялық жағдайын комплекстік бағалау, оны жақсартуға арналған шараларды ұйымдастыру өте қажет және уақыттың талабы деп айтуға болады [1] .

Практикалық маңызы. Бұл диплом жұмысы оқушы қауымға Бурабайдың ғаламат жерлерімен таныстырғанынан басқа етер менің ұсынып отырған ұсыныстарым орындалатын болса, Бурабай аумағында туризмнің дамуына себеп болар еді.

Бурабайда адам кеуде кере демалып, өзін жақсы сезінетінің жүрт ерте кезден-ақ білген. 1878 жылдың өзінде-ақ И. Словцов былай деп атап көрсетті: «Бурабайдың ауасы таза әрі хош иісті, кеуденді кере демалуына болады. Қысқасын айтқанда бұл сау да, ауру да жақсылап демалатын, біздің терістіктің қатал табиғатына төтеп беру үшін жазда күш жинап, саулығын бекіндіретін өлке.

Қотыркөл, Бурабай, Шучье өкпесі нашарлар мен көкірек ауруларын емдейтін тамаша екендігі көптен белгілі». Дегенмен географ, «сау адамдардың осында келіп көрген рахаты олардың айналасының бағым-күтімінің жоқтыған, жатын үйлерідің нашырлығынан және қазақтардың дерекілігінен көретін қолайсыздығыын өтей алмайды; ал сырқат адамдар үнемі мұқтаждық көргендіктен, дәрігердің бақылауна зар болатындықтан ауруын бұрынғыдан да асқындырып, денсаулығымды төмендетіп алам ба деген қауіптен бір арылмайды», -деп жазды. [2] .

Мұнда курорт ісінің мықтап өркендеуі 1917 жылдың қарашасында халық өкмет билігінің өз қолына алынғаннан кейін басталды. Кешікпей барлық жекеменшіктің емдеу орындары қоғамдастырылды. Сөйтіп, Бурабай жалпы мемлекеттік маңызға ие болды. Қызылжардан Көкшетауға дейін, одан әрі жаңадан ашылған курорт қалашығына апаратын темір жол құрылысы шұғыл қолға алынды.

Ескі санаторийлер кеңейтіліп, көріктендірілді, жаңалары салынды. 1927 жылы Шучье көлінің жағасында Бармашино санаторийі пайда болса, келесі жылы «Бурабай» демалыс үйі алғашқы қонақтарын қабылдады. Отызыншы жылдары Бурабай көлі жағасында өкпесі ауыратын балаларға арналған санаторий, көмір өнеркэсібі қызметкелері кэсіпорындағы Орталық Комитеттің, мұғалімдерін демалыс үйлері, эскери қызметкерлердің санаторийі, пионер лагері ашылды.

Бурабай курорты жалпы Одаққа мәлім болды. 1938 жылы осындағы сауықтыру орындары мен оларды қоршаған ортаның сұлу табиғатын көрсеткен фотосуреттер Нью-Иорктегі бүкіл дүние жүзілік көрмеге қойылды. «Қазақстандық Шведцария» өзінің көркем келбеті, қайталанбас тамаша табиғаты жөнінен Совет Одағындағы курорттар арасында екінші орынға ие болды.

Таулы-орманды аумақ мыңдаған километр жерден соғатын желге құшағын кен ашады. Сол себепті де мұнда арктикалық салқын леп те, Орта Азияның ыстық аңызағы да еш кедергісіз еркін жетеді.

Дегенмен Бурабайдын температурасы күрт өзгеріп тұратын континетальды климаты қалын өскен жасыл қарағайлардың және айналасын орман көмкерген көлдердің әсерімен едәуір жұмсарған. Қысты күндері орманда ашық даладан орта есеппен 2, 4 градусқа жылырақ.

Көкшетау қыраты аса биік болмағанмен (Бурабай теңіз денгейінен шамамен 450 метр биікке орналасқан) барлық басқатаулар сияқты ауанын күндізгі температурасы түндегіден тым алшақ. [3] .

Орман өзіне ылғал тартады деген бар. Метеоролоктардың бақылауы бойынша, Бурабайға жауын сол аналадағы жазықтыққа қарағанда біржарым есе көп жауатыны көрінеді. Жазда жиі-жиі күн күркірейді, бірақ тұман өте сирек түседі.

Бурабай ормандары желге қарсы жақсы тұра алады. Бірақ кей-кейде, қатты боран соғып, дауыл тұрған шақта орман ағаштары тамырымен жерден суырылып алынғандай болады.

Өркенің күн көзі ұзақ тұратындығымен де данқы шыққан. Оның бұл қасиеті күн шуақты курорт аталатын Кисловодскіден де, ал ауаны көп иодтандыру жөнінең таулы жерде орналасқан басқа да сауықтыру орындарынан асып түседі. Дәрігерлер өздерінің емделушілеріне ежелден-ақ орын ауыстыру керек, былайша айтқанда суы бар жерге кетуі керек деп келеді. Мұның өзі жұмыстан шаршап шалдықан, аурудан қажыған адам үшін ең бастысы табиғаттың рухтандырушы сарқылмас бұлағынан денесіне қуат алу қажет екендігінен емес пе екен?

Отандық терапияның негізін қалаушылардың бірі Г. А. Захарьин әсем табиғат адам бойындағы аурудан жазылуының басты шарты-байсалдық, көнілдік, сергектік егетінің айтқан. И. П. Павлов «Қуаныш сізді өмірдің әрбір тынысына, тұрмыстын әр бір әсеріне сезімтал етіп ғана қоймай, күш қуат қосады, рухани жетілділдіреді, деңенізді шынықтырады», - деп есептеді.

Ал табиғат қуанышты- нағыз күшті, нағыз таза қуаныш. Адамға өзінің қуаты өміршеңдік қасиетінен дамытып, біздің өмірлік энергиямызды отырып қалған батариядай қайтадан азықтандыратын осы қуаныш емес пе екен? «Бақытты болудың жұрт таныған бірден-бір жолы-деді Л. Н. Толстой, -адамның табиғатпен қатынасының бұзылмауы, демек күнің көзі мол түсетін, ауасы таза, ашық, аспан астында өмір сүру»[4] .

Ауа, сірә, Бурабайдың ең керемет әрі таусылмайтын байлығы болса керек. Атақты климаттық курорттын емдік қасиеттерің айта келіп, професор П. И. Зарницын, жұртың бәріне бұрыннан белгілі осы бір ақиқатты ғылыми негізден берді: «Бурабайдың бір қалыпты қонырсалқын әрі ылғал ауасы әлі адам қонысталып үлгірмеген бетегелі, ақ сәулелі дала, көк шалғын шөп, қайынды, қарағайлы торғай, сулы алқап арқылы өтеді де, жолшыбай сүзіліп тазарады, шөптің және қылқанды жапырақтын эфир майының хош иісін бойына сініреді. Граниттің өзі де үгітілмей, шаңытпай, ауаның тазалығына көмектеседі. Мұнда ауа өкпе аурулары үшін мың да бір ем. Бұған қоса ол әр организмдегі қышқылдану процесің күшейтіп зат алмасуды арттыруға жағдай жасауға тиіс. Ауаның тығыз болмауы тыныс алу мүшелерің жаттығуына қолайсыз әсер етеді, ал температураның өзгерткіштігі жалпы температуралық гимнастика болып табылады, ол сонымен бірге зат алмасуы арттырады, ассимиляцияның белсендігің күшейтеді, организмнің нығаюына және жаңарып отыруына жағдай жасайды».

Бурабай қымызымен де даңықты. Бие сүтінен ашытылған ақ көбігі бұрқыраған осы бір сусында спирт, сүт қышқылы, көптеген витамин бар. Қымыз өте-мөте пайдалы. Адам организімі көңіл жадыратар сусын құрамындағы билоктарды, майларды, қантты жақсы сіңіреді. Ол адамның тәбетің ашады.

Қазақтың белгілі ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыровтың мына өлең жолдары әдейі Бурабай қымызына арнап жазылғандай:

Көкшеден терістіке қарай бірнеше километр жерде Майбалық көлі жатыр. Ол ертеректе Чебачье көлдерінің арасындағы өзен болатын. Бұл күнде таязданған осы көл өзінің құрамы мен дәмі женінең «Ессентуки-17»-ге жақын минералды суымен атағы шыққан. Бурабай санаторийларында бұл шипа суды сырқаттың бірінші түрін емдеуге пайдаланылады.

Ғалымдар Балпаш cop көлінен емдік балшықтын мол қорын тапты. Жергілікті балшықтарды Бурабай саниторийлары буынға сарысу ұялау, құян ауруларын, тағы басқа сырқаттарды емдеуге қолданып жүр[5] .

Майбалық көлінің минералды суы мен Балпаш-сор балшығынын пайдалы емдік қасиеттерін зерттелген дәрігерлер отызыншы -қырқыншы жылдардың өзіне-ақ бұл жерлердің күтімнің нашар екенің, олардың бақылауға алынбайтының, суының тартылып бара жатқаның айтып, дабыл қақан болатынды. Содан бері бұл жерлердін жағдайы нашарлай түспесе жақсарған жоқ. Шипа сулы Майбалық көлінің жағасы сынған шөлмектен, консерваның тот басқан ыдыстарынан аяқ алып жүргісіз. Айналасы әбден тапталған. Манайдағы совхоздар қоғамдық малды басқа жерден су таппағандай осында айдап әкеліп суарады. Бурбайға келіп емдеушілерге ауадай қажет осы су бүлініп барады. Өйткені оған санитарлық бақылау да орнатылмаған, мал сарушыларға тиімда салымбаған. Емдік балшық қоймасы болып табылатын Балпаш-сор көлінің жайы да тап осындай. Суы сарқылып, қазылған ойықтардын етің түз жауып, сортанданып қалған. Ал, оны сақтап қалу үшін ешқандай шара қолданып жатқан жоқ.

Қонысталып үлгірмеген бетегелі, ақ сәулелі дала, көк шалғын шөп, қайынды, қарағайлы торғай, сулы алқап арқылы өтеді де, жолшыбай сүзіліп тазарады, шөптің және қылқанды жапырақтын эфир майының хош иісін бойына сініреді. Граниттің өзі де үгітілмей, шаңытпай, ауаның тазалығына көмектеседі. Мұнда ауа өкпе аурулары үшін мың да бір ем. Бұған қоса ол әр организмдегі қышқылдану процесің күшейтіп зат алмасуды арттыруға жағдай жасауға тиіс . . . Ауаның тығыз болмауы тыныс алу мүшелерің жаттығуына қолайсыз әсер етеді, ал температураның өзгерткіштігі жалпы температуралық гимнастика болып табылады, ол сонымен бірге зат алмасуы арттырады, ассимиляцияньвд белсендігің күшейтеді, организмнің нығаюына және жаңарып отыруына жағдай жасайды»

Бурабай қымызымен де даңықты. Бие сүтінен ашытылған ақ көбігі бұрқыраған осы бір сусында спирт, сүт қышқылы, көптеген витамин бар. Қымыз өте-мөте пайдалы. Адам организімі көңіл жадыратар сусын құрамындағы белоктарды, майларды, қантты жақсы сіңіреді. Ол адамның тәбетің ашады.

Ғалымдар Балпаш cop көлінен емдік балшықтын мол қорын тапты. Жергілікті балшықтарды Бурабай санаторийлары буынға сарысу ұялау, құян ауруларын, тағы басқа сырқаттарды емдеуге қолданып жүр.

Осының бәрін көрудің өзі жанға ауыр тиеді. Болашақ курортын жанында емдік қасиеті бар судын, балшықтын болуын табиғаттын өзі ойластырған сияқты, Ал, біз болсақ . . .

Иә, табиғат Бурабайда денсаулықтын тамаша шеберханасын жасаған-гранидті шындар, қарағайлы ормандар, жалтыр көлдер, бұлақ, тұмалар . . . Тек ғана осы бір өлкені сол керемет күйінде бір болшегінде бұлдірмей ұстап-тұтына білуге перзентік қамқорлық жасау керек. Сонда ол адамдарға шекшіз шатық, мол қуаныш, мықты денсаулық силайтын болады. Табиғат алдындағы өз парызымызды үмытпауымыз керек.

1 Бурабай ұлттық паркі

1. 1 Бурабай қорықтың аймақ территориясын палоелит дәуірінде (200-300 мың жыл бүрын) адамдар игерген. Бұл периодқа Ақтас жартысындағы аздаған сүйектен және тастан жасалған еңбек қүралдарының мәдени қабаттары жатады. Ақтас автотүрағы Көкшетау-Щучье трассасынан 10 км қашықтықта Кенесары поселкісінен жақын аралығында орналасқан, аты танымал палеонтологиялық ескерткіші жақынырақ.

Санкт-Петербург Әрмитажындағы (Барнашиналық әшекейлер) Бурабайда ерте орта ғасырлық белсенді түрақтануы куәгер болады. Сонымен қатар, Бурабай территориясының және оны қоршаған барлық археологиялық дәуірді белсенді игеру.

"Қазақтар" ("казахи") кітабында ("Қазақстан" баспанасы, 1995 ж) қазақ халқы XV-XVІ ff. Евразияның орташа белсенділік шөлді аймағында және шөлейтті, кең көлемді далалық территорияларда қүрылды деп белгіленген.

Ортағасырлықтағы қолайлы жағдайда қазақ халқы жетіліп және дамып Қазақ Мемлекеттілігі қалыптасты. Бұл мемлекет - Қазақ хандығы. Хандықтың қалыптасыу XV ғ орта шегіне келеді, XVIf гүлденуі және бөлініп қүрылуы, XVIIf жүзжылдығына жүзілік территориялар шебінде үсақ хандықтарға бөлінуі (Аль-Ханди Карпык "Звезды Казахстана", 1995 ж) . Қазақтар бірігіп қалыптасқаннан кейін Бурабайды Орта жүздің ең бай қазақ үлыстарының бірі болды.

Бурабайдың әсерлі орындары және тарихы XVII f Қазақстанның ірі саясаткері мен әскери қайраткері Абылай ханның (1711-1781 жж) есімімен тығыз байланысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.