Германияның саяси бірігу мәселесінің жүзеге асуы және екі герман мемлекетінің интеграциясы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Германияның бірігу мәселесі.
1.1 Германияның бірігу мәселесінің пайда болуы, екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі екі герман мемлекетінің саяси
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Германияның бірігу мәселесіне қатысты тараптардың соғыс кезіндегі және
соғыстан кейінгі саяси
көзқарасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2 Германияның саяси бірігу мәселесінің жүзеге асуы және екі герман
мемлекетінің интеграциясы.
2.1 КСРО – ғы қайта құру мен жаңаша ойлау саясаты. Германияның
бірігуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2. 2 Екі герман мемлекетінің интеграциясы және бұл тарихи үрдістегі
М.Горбачевтың
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..39
3 Тарих курстарындағы тақырып бойынша ұсынылатын әдістемелік
жолдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
53
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .55
Кіріспе
1990 ж. 3 қазанында ГДР мен ГФР – дің бірігуі ІІ – ші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі геосаяси жағдайды түбірінен өзгеркен тарихи оқиға болды.
Ол жалпы Еуропадағы Германияның саяси жағдайы мен статусын түбірінен
өзгеріске түсірді. Оның жарты ғасырға жуық уақыт бойына бұзылып келген
суверенділігі мен территориялық тұтастығын қалпына келтірді. ГФР
территориясына 357 мың шаршы шақырым жер қосылды, халқының саны 80
миллиондық межеге жетті. ФРГ дамыған өнеркәсіпті аудандарға, тұрғын – үй
қоры мен бұрынғы ГДР – дің әскери техникасын мұраланды.
Бүгінгі күндегі Біріккен Германия әлемдегі ең бір бай және қуатты
мемлекеттің бірі саналады, әрі болашағынан зор үміт күттіретін экономикалық
потенциалға ие. Көптеген ғылыми – зерттеу орталықтарының нәтижелері
Германия болашақта мұнан да зор экономикалық даму деңгейіне жетіп,
әлеуметтік мәселені одан әрі жақсарта түседі сөйтіп өз елінің әлеуметтік
тұрақтылығын қамтамасыз етеді деген болжам жасауда. Бұрынғы ГФР – дің
сыртқы саясатындағы бетбұрыс 1969 - 1972 жж. бастау алды, канцлер Вилли
Брандтың жаңа шығыс саясаты Шығыс социалистік елдермен және КСРО мен
келісімдерге келіп, күш қолдану саясатынан бас тарту өте перспективалы
сыртқы саяси қадам екендігін кейінгі оқиғалар дәлелдеді. Сыртқы сасаттағы
осы принцип Жалпыеуропалық қауіпсіздік конвенциясының Қорытынды актісіне
негіз жасады. (Хельсинки 1975 ж.) Кейіннен ол біртұтас Еуропа турасындағы
1990 ж. Париж хартиясында қайта қуатталды. Аталған саясат желісі қазіргі
Еуропаның саяси архетиктурасын қалыптастыруға негіз болды.
Тақырыптың өзектілігі: Герман мәселесі ІІ – ші Дүниежүзілік соғыстан
кейін халықаралық қатынастарды айтарлықтай шиеленістірген фактор ретінде
шешілмеген күйінде қалды. Алайда бұл қайшылықты текетірес Германияның
әлемге қарсы тұруы емес, капиталистік Батыс пен социалистік құрлымдағы
Кеңес Одағы арасындағы жүйелердің тай – таласы еді.
Әңгіме соғыстан кейінгі қалыптасқан ықпал ету аймағын сақтау, кеңейту
мәселесіне байланысты өрбіді. Қақтығыс өркениетті шектерде жүріп, ядролық
соғыс қаупі жағдайында ол жөніндегі келіссөздер дипломатиялық жолдар арқылы
шешуге әрекет жасалында. Бұл әсіресе Еуропадағы қауіпсіздік кеңесінің
қортынды актісінде өз көрінісін тапты.Батыс мемлекеттерінің пікірінше
Хельсинкий процесі Шығыс Еуропа елдерінде түбегейлі саяси – әлеуметтік
құрылысты өзгертіп қана қоймай, экономикалық жүйені де өзгертіп оны Батысқа
бұруы тиіс болатын. ГФР – дің сол кездегі сыртқы істер министрі өзінің
естелігінде Хельсинкий процесінің Батыс пен Шығыстың қақтығысты жағдайын
реттеуге, еркін Европаны, біртұтас Германияның қалпына келтіруге негіз
болғандығын атап жазады. Кеңес Одағының ықпалымен пайда болған, социалистік
мемлекет Герман Демократиялық мемлекетінің ыдырап әлсіреуіне 1980 жылдардың
екінші жартысындағы КСРО – ғы және Шығыс Еуропа елдерінде болған терең
саяси – экономикалық,қоғамдық өзгерістер әсер етті. Барқыт революциялары
деген атауға ие болған бұл өзгерістер әпсәтте Еуропадағы жағдайды шұғыл
өзгеріске алып келді. Шығыс Еуропа елдерінің ішінде әсіресе ГДР – де
қоғамдық саяси өмірдегі қатаң жүйе ерекше еді, КСРО мен басқа социалистік
елдерде жариялылық, қоғамды демократизациялау БАҚ құралдары мен
публицистикада кең қолданыста болған болса, Германияда қатаң цензура
енгізілді, ол ұғымдар туралы ойлануға да тиым салынды КСРО – дан келетін
басылымдардың бірқатарын шектеді. ГДР басшылығы өзгеріс жағдайына бейімделе
алмады, саяси бастамшылық уақытын 70 – 80 - ші жылдары өткізіп алған
болатын, сондықтан 90 – шы жылдардағы қыймылдары қолдарын мезгілінен кеш
сермеумен бірдей еді. ГДР – дегі шіркеулік діни – оппозиция Польшадағыдай
биліктің бұл әрекетіне жауап ретінде шіркеулік басылымдарда диссиденттердің
шығармаларын жариялауға рұқсат етті.
КСРО – дан келетін субсидиялар тоқтасымен ақ ГДР – дің экономикасында
дағдарысты жағдайлар ушыға түсті, ГДР – дің Батыс елдеріне қарызы өсіп,
халық шаруашылығының тиімділігі күрт құлдырап кетті, ал бұл өз кезегінде
әлеуметтік жағдайды шиеленістіріп, жайшылықта саяси жағынан инертті болатын
электораттың жылдам саясилануына ықпал жасады. Ел басшылығы халық өмірінен
біржола қол үзіп өзінің бұрынғы үйреншікті саясатын жүргізе берді.
Партияның жоғарғы басшылығы мен алдыңғы қатарлы зиялы қауым өкілдері мен
партияның демократшыл бөлігі және халық арасындағы байланыс біржола үзілді.
Міне, осы Еуропадағы халқының саны мен экономикасы жөнінен жетекші мемлекет
Германияның екі мемлекет, екі қоғамдық – саяси құрлыста өмір сүруі, жалпы
Еуропаның екі бөлінуінің көрінісі болатын. Бұл тақырыптың әлі де болса жете
зерттелінбеген қырлары көп. Біз өз жұмысымызда осы күрделі де қайшылықты
тарихи үдерістің кейбір аз зерттелінген аспектілеріне назар аудардық.
Тақырыптың зерттелу деңгейі мен тарихнамасы: Екінші Дүние жүзілік
соғыстан кейінгі Герман мәселесі оның ішінде Германияның қайта бірігуі
проблемасы қазіргі тарихнамада аз зерттелінген күрделі тақырыптың бірі
болып табылады. Әсіресе осы процесстерге қатысты Герман деректемелерінің
жеткіліксіздігі көптеген зерттеу мақалалардың субъективтілігіне алып келіп
отырды.
Одақтастардың Герман мәселесіндегі жүргізген саясаты бірқатар
тарихшылардың еңбектерінде қарастырылды.
Олардың ішінде кең танымал болғандары: Д.И. Фельдманның, Г.И.
Курдюковтың, И.Н. Арцибасованың, Г.И. Тункинаның, Н.В. Захарованың, Е.А.
Коровинаның, А.М. Филатовтың, А.А. Ахтамзянның, В.Н. Белецтің, М.М.
Белоусовтың, В. Высоцскийдің, А.А. Галкиннің, Д.А. Мельникованың, В.Д.
Кульбакинаның, Н.В. Павлованың, А.Э. Титкованың еңбектерін атап көрсетуге
болады. Сонымен қатар Батыс зерттеушілері О'Коннелланың, Г. Кельзеннің, А.
Фердроссаның, Р. Биндшедлердің, М. Биберштейннің, Т. Маунцтің, И. Пэканың,
Ф. Хейдтенің және басқа бірқатар ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.
Герман зерттеушілері ішінен Германияның бірігу тақырыбына арналған
еңбектер олар: Д. Блюменвитцтің, Е. Кляйннің, Х. Букинганың, Б.
Гуггенбергердің, У. Еверлинганың, В. Гайгераның, Я. Фровейнаның еңбектерін
атауға болады. Келесі зерттеушілер М. Бэшлосс және С. Тэлботт Қырғи қабақ
соғысы кезеңіндегі халықаралық қатынастардағы негізгі проблемалармен
тенденцияларды зерттеуге айтарлықтай көңіл бөлді.
Бұл зерттеушілер әсіресе бұл соғыстың соңғы кезеңдеріндегі орын алған
оқиғаларға назар аударып, Кеңес одағындағы жаңа басшы М.С. Горбачевтың
бейбіт сүйгіштік иницативаларына жоғары баға береді. Сондай – ақ
Германияның қайта бірігу процесіне белсенді түрде араласқан М.С.
Горбачевтың Как это было деген мемуары кеңінен қолданылды.
Зерттеудің деректік негізі. Зерттеу жұмысының деректемелік нысаны
ретінде маңызы бар Батыс және Шығыс Еуропа мемлекеттерінің басшыларының
еңбектері, сөздері, мақалалары мен сұхбаттары, сонымен бірге мемлекеттік
құжаттар, кітапхана қорында сақталған мерзімді баспасөздегі материалдары,
ғылыми кітаптар, зерттеулер кеңінен қолданылды.
А.М. Филатов соғыстан кейінгі кезеңнен бастап Қырғи қабақ соғысы
аяқталғанға дейінгі аралықтағы Герман мәселесін және ондағы АҚШ,
Франция, Англия мен Кеңес Одағының саясатына назар аударады. Зерттеуші
Германияның қосылуы Қырғи қабақ соғысының іс жүзінде аяқталғанын
білдірді деген пікірде болды. Сондай - ақ сол кездегі оқиғаларға белменді
қатысқан тұлғалардың еңбектері көп құнды мағлұматтар береді: И.Ф.
Максимычев ГДР - дегі КСРО елшілігі қызметкері, ГДР – дің мемлекет
қайраткерлері, Э.Хоннекердің (Бас хатшы, партия төрағасы), Г. Модров (ГДР
премьер-министрі), батысгермандық қайраткерлер М. Вольф, В. Брандт. Неміс
тіліндегі еңбектердің көпшілігі орыс тіліне әлі аударылмаған біздің
зерттеуіміздің деректемесі ретінде осыған байланысты диплом жұмысында
тарихи құжаттар мәселен: Тегеран, Ялта, Потсдам конфренцияларының және
Хельсинкидегі қорытынды келісім хаттамалары, Германияның бірігуі туралы
келісімшарт құжаттары көптеп пайдаланылды. Сондай - ақ маңызды деректер
интернет сайттардан алынды, осы мәселе бойынша ғылыми журналдар мен
баспасөзде жарияланған жекелеген зерттеу мақалалар пайдаланылды.
Жұмыстың зерттеу мақсаты мен міндеттері. Бұл диплом жұмысының басты
мақсаты ІІ – ші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі Еуропада қалыптасқан
халықаралық жағдайларға сараптамалық шолу жасап, толыққанды талдай отыра
екі герман мемлекетінің бірігу үдерісін, ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- Герман мәселесіндегі АҚШ бастаған Батыс елдері мен КСРО бас болған
Шығыс елдерінің саяси ұстанымдарын ашып зерттеу;
- Соғыстан кейінгі ГФР мен ГДР – дің саяси – әлеуметтік, экономикалық
даму моделдерін салыстыра зерттеу;
- Герман мәселесіндегі Хельсинки кеңесінің рөлін көрсету;
- 1980 - 90 – шы жылдардағы Шығыс Европа мен ГДР дегі социалистік
жүйелердің күйреуі,бірігудің геосаяси алғышарттарының жасалуын
зерделеу;
- Екі герман мемлекетінің интеграциясының жүзеге асуы герман мәселесінің
біржола шешім табуын қарастыру.
Зерттеудің нысаны. Екі герман мемлекетінің саяси, әлеуметтік,
экономикалық дамуына, Батыс және Шығыс Германияның бірігуі ерекшелігіне
арналған іргелі зерттеу еңбектеріне талдау жасау.
Зерттеу жұмысының пәні. 1949 – 1990 ж. ж. ГФР мен ГДР арасындағы
саяси, әлеуметтік-экономикалық тұстарындағы өзгерістерін, мемлекеттердің
бірігуін зерттеп, оның ерекшеліктері мен жетістіктерін айқындай отырып, екі
герман мемлекетінің бірігуінің әлемдік тарихтағы рөлін нақтылау болып
табылады.
Зерттеу әдістері: Зерттелу барысында тарихи, статистикалық, логикалық,
салыстырмалы, сараптамалы әдістер қолданылды.
Жұмыстың методологиялық негізі. Дипломдық зерттеу жұмысын дайындау
кезінде ғылыми таным әдісінің тарихилық, жүйелілік, объективтілік және
логикалық принциптері басшылыққа алынды.
Жүйелілік принципіне сүйену нәтижесінде біз қарастырып отырған
кезеңдегі қос герман мемлекетінің бірігу алғышарттарын, сыртқы әсерлер,
экономикалық дамуы анықталды.Тарихилық принципке сүйену нәтижесінде қоғам,
саясат, идеология, мәдениет мәселелерінің сабақтастығы, ішкі бірлігі мен
байланысы талдауға түсті.
Жұмыстың орындалу барысында деректемелік іздестіру мен зерттеу
әдістемелік тәсілдерін пайдаланып, диплом жұмысының жазылуына негіз болған
зерттеу обьектісі ретінде қарастырылып отырған Германияның бірігуіне
текстологиялық және тұжырымдамалық талдау жасалды. Зерттеу мақсатына жету
үшін статистикалық, суреттемелік, жан-жақтылық, салыстырмалық әдістер
кеңінен қолданылды.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы. Зерттеудің барысында герман бірлігі
мәселесі ІІ –ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі қалыптасқан геосаяси
контексте қарастырылады. Естеліктер мен ресми құжаттар кеңінен
пайдаланылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми-қолданбалы маңызы. Жұмыс нәтижелерін
мектептің жоғарғы сыныптарында, Дүние жүзі тарихын, жоғарғы оқу орнында
Еуропа - Америка тарихын өткенде қосымша тереңдетілген материал ретінде
пайдалануға болады.
Тақырыптың хронологиялық шеңбері және қамтыған территориясы. Зерттеу
жұмысы ХХ ғасырдың 50 – 90 – шы жылдарының басын қамтиды. Яғни, ІІ дүние
жүзілік соғыс аяталысымен басталып, КСРО – ның мемлекет ретінде дамуының
соңғы ширегіне дейін жүрді. Зерттеу объектісі ретінде Батыс және Шығыс
Еуропа территориясының тарихи даму жолы алынды.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы құрылымы әдеттегідей кіріспе, 3
бөлім, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
тұрады.
1. Германияның бірігу мәселесі.
1.1Германияның бірігу мәселесінің пайда болуы, екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі екі герман мемлекетінің саяси жағдайы.
Екінші дүниежүзілік соғыстың соңғы оғы атылғанда дүние өз дамуының
жаңа бір дәуіріне енгендей болды. Адамзат баласының тарихындағы ең сұрапыл,
ең ауыр соғыс аяқталды. Осы сұмдықтан кейін жаңа соғыс туралы
ойлаудың өзі қылмыс болатын. Ол қайталанбас үшін қолдан келгеннің бәрі
жасалынды. Осы жұмыстың бір саласы ол Германияны бейбіт мемлекетке
айналдыру іс – шаралары болатын, бірнші дүнижүзілік соғыстың сабақтарын
ескерген Одақтастар арасында, аздаған айырмашылықтарға қарамастан соғыстан
кейінгі Германияның болашағына байланысты көзқарастарда соншалықты
қайшылықтар бола қойған жоқ еді. Мәселен, Германияда баянды бейбітшілікті
қандай режимде жүргіземіз деген мәселеге келіп тірелді.
Германия талқандалып қана қойған жоқ, оны жеңгендер елді
оккупациялады, енді қайтіп герман милитаризмінің қайта өрлеуі туралы сөз
болуы мүмкін еместей көрінді. Антигитлерлік коалиция мемлекеттерінің
арасында орнаған ынтымақтастық деңгейі оптимизм сезімін ұялатты. Үлкен
үштіктің жоғарғы дәрежедегі кездесулері соғыс кезінде одан кейін де үнемі
өткізіліп отырылды. Тегаран конференциясы 1943 жылдың 28 қараша – 1
желтоқсан аралығында өтті, онда АҚШ Президенті Рузвельт Германия мәселесін
қойды, Ұлыбритания премьері Черчилль германияның ең маңызды бөлегі
Пруссиядан Баварияны және басқа провинцияларды бөлу керек десе, Рузвельт
осыдан екі ай бұрын жасалған американдық нұсқаны ұсынды, онда ол Пруссияны
барынша әлсіретіп, жалпы германияны бес мемлекетке бөлу жобасын ортаға
салды. КСРО басшысы И. Сталин Черчиллдің жаңа герман бірлестігін, Дунай
конфедерациясы сияқты ұсыныстарын қолдамады. Рузвельт жобасын қарастыруға
болады деген өз тұжырымын келтірді. [1, 92-93]
Германияны бөлшектеу мәселесі 4 – 11 ақпан аралығында өткен Ялта,
яғни, Қырым конференциясында да сөз болды. Хаттама жазбаларында мынандай
мазмұндағы әңгімелер айтылды: Черчилль Егер Германия толық талқандалса
онда біз Германия сөзсіз тізе бүккенде оған елді бөлшектеу турасында
қосымша талаптар қоямыз. Сталин Германияны бөлшектеу туралы мәселе ол
қосымша мәселе емес өте маңызды мәселе, Рузвельт бұл мәселе туралы жалпы
пікірге келіп оның детальдарын кейін келісуді ұсынды. [2,118 - 119]
Соғыс қимылдарын үйлестіру, саяси қатынас келісімдері, экономикалық
ынтымақтастықты кеңейте тусу жүзеге асырылып отырды. Осы қатынастардың
бірі ретінде Үлкен үштіктің үшінші кездесуін - Берлин (Потсдам)
конференциясын айтуға болады. Ол Берлиннің жанындағы Потсдам калашығында 17
шілде-2 тамыз 1945 жылы өтті. АҚШ - тан 1945 жылы сәуірде қайтыс болған
Франклин Рузвельттің орнына болған Гарри Трумэн, Ұлыбритания - Уинстон
Черчилль, КСРО - Сталин қатысты. Алайда конференция барысында күтпеген
оқиға болды. Соғыстан кейінгі парламент сайлауында Черчилль бастаған
консерваторлар жеңіліс тапты. Тұңғыш рет лейбористер көп орынға ие болып,
оның лидері Клемент Эттли үкіметті басқарды. Ол жаңа құраммен Потсдамға
келді. Бұл өзерістер Одақтастар саясатына сәл- пәл өзгешеліктер әкелді.
Қырым конференциясымен салыстырғанда Үлкен үштік құрамы жаңарды,
Берлин конференциясы Париж конференциясы сияқты бейбіт конференция болған
жоқ. Себебі ешкіммен бітім жасалынбайтын еді. Германия оккупацияланды,
оның территориясында билікті төрт оккупациялық зонаға бөліп, Ұлыбритания,
КСРО, Франция, АҚШ жүргізді. Конференцияның басты мақсаты одақтас
державалардың Германияға деген саясатын анықтау болатын. Конференцияның
шешімі: барлық ұлтшыл - социалистік ұйымдарды тарату; бұрын тыйым салынған
саяси партиялар мен негізгі азаматтық бостандықтарды қалпына келтіру;
соғыс өнеркәсібін жою; нацистік Германияға қызмет еткен, өнеркәсіпті
милитаризациялаудың құралы болған картельдерді тарату. Сондай-ақ одақтастар
қолына түскен нацистердің ең жоғарғы басшыларын арнайы Халықаралық трибунал
сотына беруге келісті. Германияның мемлекеттік шекарасы анықталды.
Германиядан Польша мен КСРО - ға Шығыс Пруссия берілді, Польшамен шекара
батысқа, Одер-Нейсе өзені сызығына жылжыды. Жалпы айтқанда Германияның
территориясы 1938 жылмен салыстырғанда 14 азайды. Германияның 1938
жылдан бастап иемденген жерлерінің бәрі ешқандай қарсылықсыз қайтарылатын
болды. Конференция осы территориялардан (9 млн-нан астам адам) немістердің
жаппай көшірілуіне келісті. Германия туралы одақтастар келіссөз
қорытындысында Одақтастар Германияны құртуға немесе құлдыққа түсіруді
қаламайды, болашақта неміс халқының бейбітшілік , демократия негізінде өз
өмірін қайта құруға мүмкіндік жасайды. [3,378]
Сондай-ақ әр зонадағы соғыс тұтқындарын өзара алмасу туралы да
келісім болды. Сонымен қатар КСРО Англия мен АҚШ - ты КСРО - дан батысқа
қашқан азаматтардың бәрін еріксіз болса да қайтаруға келісімдерін алды.
Олардың КСРО - дағы тағдырының қандай болатындығы айқын болса да,
одактастар бұл мәселе бойынша Сталинмен қақтығыскысы келмеді. Трумэн
Жапония туралы ойлады, өйткені КСРО - ның қатысуынсыз оны жеңу қиынға
түсетін еді, ал Эттли немістер тұтқынында болып, КСРО оккупациялаған
территорияда қалған 25 мың ағылшындардың тағдыры туралы ойлады.
Репарацияның жалпы сомасы 2 млрд. доллар көлемінде анықталды, оның 50%-ын
КСРО алатын болды. Германияда репарация төлеуін жоққа шығаратындай
финанстық қиындық туғызбау үшін, репарацияны өнеркәсіп құралдарын әкету
арқылы алу көзделді.
Берлин конференциясында Германияны біртұтас мемлекет ретінде сақтап
қалу қарастырылды. Нацизмді құртқан соң елде жалпы сайлау өткізіп жаңа
демократиялық Германия үкіметімен бейбіт келісімге қол қою жоспарланды.
Оған дейін Германияда билікті оккупациялық үкіметтер атқаратын болды.
Осыған сәйкес Германия төртке бөлінді және Берлин Германияның астанасы
болып қалды. 1945 жылы қарашада Нюрнбергте соғыс қылмыскерлеріне сот
басталды. Ұлыбритания, Франция, КСРО, АҚШ - тың білікті заңгерлері рейх
басшыларын соғысты дайындау мен тұтандыруға ғана емес, соғысты жүргізу
заңдары мен адамгершілік принциптерін бұзғаны үшін айыптады. Сот процесі он
айдан астам созылды, үш ғана айыпталушы ақталды. Сот процесінде Одақтастар
арасында көптеген қайшылықтар болмағанымен, болашақ Германияның мемлекет
ретіндегі мәселесінде бірыңғай көзқарастың болуы мүмкін емес еді. Екі
идеологияны ұстанған, әрі соғыстың негізгі зардаптары мен ауыртпалығын
көтеріп зор шығынға ұшыраған Кеңестер Одағы Еуропадағы өз ықпалының еселеп
артуын жеңіспен аяқталған соғыстың әділетті нәтижесі деп ұғынды.
Социалистік қоғамдық құрлысты орнату, кеңестік типтегі саяси режимдердің
билікке келуіне көмектесуді өзінің саяси – моральдық міндеті ретінде
санады.
Сөйтіп Еуропаны фашизмнен азат ету, оны екі аймаққа, бір Германияны
екі бөлікке бөлісумен аяқталды. Батыс елдерінің фашизмді жоюдың өзіндік
жобасы қалыптасты, олар бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жеңілген
жақты репарациялармен тұралату саясатынан бас тартып, оның орнына
Германияның экономикалық жағынан қайта қалпына келтіруге жәрдемдесу
саясатына көшті, және бұл саясат Германияның бақталастары мен соғыстан
қираған көрші шағын мемлекеттерге де қатысты жүргізілді. Потсдам
конференциясының шешіміне сәйкес (17 шілде - 2 тамыз 1945 жыл) Германияның
екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жері төрт мемлекеттің оккупациясына:
КСРО, АҚШ, Англия және Францияға берілді. Басқару Жоғарғы саяси басшылық
Одақтық бақылау Кеңесі арқылы жүргізілді. [4,754] 1947 жылдың қаңтарында
британ және американ оккупациялық зоналары біріктірілді, сөйтіп ол Бизонасы
аталды, яғни екі біріктірілген аймақ. Сөйтіп осы екі зона негізінде болашақ
ГФР – дің негізі қаланып, Батыс елдері біржақты сепаратистік жолмен жаңа
Герман мемлекетін қалпына келтіруге кірісіп кетті. 1948 жылдың 1 – ші
тамызында француз зонасы да қосылып енді ол Тризонияны құрды. Осы жылдың 1-
ші қыркүйегінде батыс державаларының қолдауымен Парламенттік Кеңес құрылды.
Кеңес құрамы 65 депутаттан тұрып кеңесші дауысқа ие болды, олар Германияның
жерлері ландтагтары арқылы сайланды. Одақтастар бақылауындағы Батыс
Берлиннен 5 депутат енді. 1949 жылдың мамырында Батыс Германия үшін жаңа
Конституция жобасы дайындалды. 1949 жылдың 8 - 21 мамыр аралығында Бон
қаласында өткен парламент жиналысында Конституцияның негізгі жобасы
талқыланып бекітілді және оны ратификациялауға жергілікті ландтагтар
қарауына жіберілді. Бұл заң жобасы барлық Германия біріктірілген уақытқа
дейінгі уақытша Конституция ретінде танылды. Жаңа Конституция 1949 жылдың
23 –ші мамырынан бастап күшіне енуі оқиғасы ресми түрде Герман Федеративті
Республикасының орнаған күні деп саналады. Жалпы Еуропада екінші дүние
жүзілік соғыстан кейінгі тәртіпті, шекараларды анықтап берген Потсдам
конференциясы болғаны белгілі, соның шешіміне сәйкес Кеңестер Одағы
бақылауындағы Шығыс Германияға енген жерлер: Бранденбург, Мекленбург,
Тюрингия, Саксония, Саксония - Ангальт. Шығыс Германия территориясын
басқару үшін арнайы Кеңес әскери әкімшілігі құрылды. (СВАГ – Советская
военная админстрация). Үкімет билігіне Герман біртұтас социалистік
партиясының өкілдері тартылды. Ол концентрациялық лагерлерден босатылған
коммунистер мен социал – демократиялық партия өкілдерінің бірігуі
нәтижесінде 1946 жылдың сәуірінде құрылды. 1946 жылдың қыркүйек – қазан
айларында бүкіл Шығыс Германия жерлерінде жергілікті өзін – өзі басқару
органдары – ландтагтарда (жерлердің заң шығарушы органдары) сайлау
өткізілді. ГБСП – партиясы жергілікті жерлерде 50 % жуық дауысқа ие болса,
ландтагтар сайлауында 47 % - дауысқа ие болды. Әрине бұл сайлауда Кеңестік
саясатты қолдаушылар ашық басымдыққа ие бола алмаса да, Шығыс Германияның
болашақ қоғамдық – саяси және экономикалық бағытын айқындаушы фактор ол
Кеңес әскери бақылауы мен Кеңес Одағының Германияға қатысты саясаты
болатын. Кеңестік үлгідегі мемлекет пен экономикалық жүйені қалыптастыруға
бағыт ұсталынды. Шығыс Германдық үкімет орындары Кремльде жасалынған
социалистік қайта құруларды іске асыруға тиісті болды. Осыған сәйкес
өнеркәсіптік монополиялар жойылды, олар ұлттық – мемлекеттік меншікке
алынды, агарлық реформа жүргізіліп ірі помещиктік шаруашылықтар тәркіленді,
агро - шаруашылықтарды ұжымдастыру науқаны басталды. 1947 жылдың
наурызында Неміс ұлттық конгресі Шығыс Германияның алдағы жарты ғасырлық
тарихын айқындап берген шешімдер қабылдады. Ол Неміс халық кеңесін құрып,
оған Шығыс Германияның конституциясын дайындауды тапсырды. 1949 жылдың 7 –
ші қазанында Халық кеңесі Герман Демократиялық Республикасының негізгі
заңын – Конституциясын қабылдағаны жайлы жария етті. Халық Кеңесі ГДР - дің
– Уақытша Халық палатасы ретінде қайта құрылды. Германия тәуелсіз
Демократиялық Республика ретінде жарияланды. Үкімет құрамын жасақтау Герман
біртұтас социалистік партиясы өкілі Отто Гротенволге тапсырылды.
Сөйтіп қысқа уақыт ішінде Германияда екі қарама – қайшылықты саяси
линия ұстанған Батыс пен КСРО Германияны бөлшектеуге бағытталған жұмыс
кешенін іске асырып үлгерді деуге болады. 1949 жылдың 7 - ші қыркүйегінде
Бундестаг Конституциялық органға айналдырылды және Конрад Аденауэр бастаған
коалициялық үкімет құрылды. Оның құрамына Христиан демократиялық Одағы,
Христиан Әлеуметтік Одағы, Еркін неміс демократиялық партиясы енді, сөйтіп
Германияның саяси бөлшектену процесі аяқталды. ГДР – дің солшыл коммунистік
басшылығы мен Кеңес әскери әкімшілігі капитализмге негізделген құрлымды
біржола жою арқылы Германияда ұлтшыл – фашизмнің қайта жандануына,
империалистік соғыстардың қайта шығуына жол бермеуге кепілдік жасауға
болады деп сенді. Болашақта Батыс Германиямен социалистік қоғамдық –
экономикалық құрылыс негізінде бейбіт түрде бірігеміз деп санады. Батыс
Германиядағы қоғамдық – саяси жүйені мейлінше агрессивті сынға ұшыратты.
Батыс Германия мен Батыс Берлиннің дамуы мүлде басқа жолмен жүрді АҚШ пен
Ұлыбритания, Франция лидерлері бұл елде фашизмнің қайта туындауына жол
бермейтін бірден бір жол ол қоғамның демократизациясын іске асыруға
көмектесу, және оның экономикалық базасын кең көлемде нығайту үшін ірі
инвестициялық және экономикалық көмек жасау деп деген тұжырымды ұстанды.
Бұл шешімге Батыс елдері бірден келе қойған жоқ-ты өйткені соғыстан соң
Батыс елдерінің өзінде саяси элита мен халық арасында антигермандық көңіл –
күй аса күшті еді, соған қарамастан прагматикалық көзқарас ұстаған
саясаткерлер жобасы Маршшал жоспарына ұласып оның 17 млрд. доллар.
көлеміндегі жәрдемінің қомақты бөлегіне ГФР ие болды. Сондықтан Батыс
елдерінің басшылары бірінші болып Батыс Германияда саяси реформалар жасау
мен ұлттық билікті қалпына келтіруге кірісіп кетті.
ГФР – дің Жаңа Конституциясы 23 мамыр 1949 жылы өз күшіне енді. Бұл
Герман тарихындағы төртінші Конституция болатын (үш конституция 1849-1919
ж. ж. аралығында қабылданды). Негізгі заң жобасын дайындаушы жұмыс тобы
герман құқықтанушыларынан тұрды. Олар заң жобасын жерлердің Премьер –
министрлері мен ( ландагтар сайлаған – әдетте бір палаталы заң шығару
органы) Ұлыбритания , Франция, АҚШ оккупациялық зоналарының екі
губернаторының тапсырысымен жасалынды. ГФР – дің Жаңа конституциясы жалпы
адамзаттық құндылық принциптеріне қайта оралып, бұрынғы фашистік тәртіпті
түбегейлі жоюға бағыт ұстанды. Ол басқарудың демократиялық нормаларын
қалпына келтіру, билік тармақтарын бөлу және тең құқықты ету, барлық
биліктің қайнар көзі, бастауы халық деп тану. Оны жүзеге асырудың бірден
бір механизмі барлық деңгейлердегі еркін сайлау, арнайы мемлекеттік
институттар: заң шығарушы, атқарушы және сот билігі тәуелсіздіктерін
нығайту деп танылды. [5,215]
ГФР – тарихи қалыптасқан жерлер негізінде ұйымдасқан территориялық
федеративті мемлекет, жергілікті жерлер кең көлемді автономиялық
құқықтарға ие әрқайсысының өз бюджеті, үкіметі, жергілікті заң шығарушы
органдары – ландагтары бар. ГФР – де 10 жер федарацияға бірікті. ГФР –
дегі Заң шығарушы билік екі палаталы Парламентке берілген, ол Жоғарғы
палата – Бундесрат (Одақтық кеңес) және төменгі палата Бундестагтан тұрады.
Бундесрат өзінің өкілдігі бойынша жоғарғы федералдық орган, төрағасы бір
жылға сайланады ешкімге тәуелсіз, жұмысы арнайы парламенттік регламентпен
реттелінеді. Бундестрат өз жұмысын өі жүргізіп федерация көлемінде өз
бюджетіне өзі ие, оның мүшелері жерлердің үкіметі тағайындайтын және
шақырып алатын өкілдерден құралды. Будесрат федерация субъектілерінің
мүддесін білдірді. Бундесратқа сайланатын депутат саны әр жердің
сайлаушылар санына байланысты болды. Әр жер кемінде үш дауысқа ие.
Мәселен 2 млн – ға дейнгі халқы бар жер 3 дауысқа, 2 - 6 млн – ға дейін 4
дауысқа, 6 млн. астамдары 5 – дауысқа ие болды. Бундесрат барлығы 41
депутаттан құралды.
Парламенттің төменгі палатасы Бундестаг бүкілхалықтық сайлау жолымен
сайланып 496 депутаттан тұрды. Парламент басқа органдардан тәуелсіз саяси
институт ретінде қалыптасты. Өзінің төрағасын Бундестаг өзі сайлады. Ол өзі
барлық ішкі жұмыс қызметінің тәртібін автономиялы устав арқылы регламентпен
айқындады. Депутаттардың жартысы округтарда мажоритарлы жүйе бойынша
көпшілік дауыс арқылы тура сайланды. Депутаттардың екінші бөлігі –
партиялық тізім бойынша сайланды, оған әр жерлерден пропорционалды жүйе
бойынша өкілдер енгізілді. ГФР – дің әрбір сайлаушысы екі дауысқа ие болды.
Бірін – сайлау округтері бойынша депутат сайлау үшін иеленсе, екіншісін –
жерлер тізімі бойыша иеленді. Сайлаушылардың 5% дауысына ие болған
партия парламенттегі депутаттық орынды бөлісті.
Егер де Бундестаг Батыс Еуропалық парламентаризмнің классикалық
типіне жатады. Оның өзі сайлайтын төраға қызметі, палата бюросы, комиссиясы
бар және депутаттар әртүрлі фракцияларға біріккен болса, Бундесрат
бірқатар ерекшеліктерге ие. Оған депутаттар белгілі бір мәселелер бойынша
келісілген дауыс беру тән, яғни жерлердің өкілдері өз дауыстарын бір
дауыс ретінде береді. Оның мүшелері императивті мандатқа ие болды.
Жерлердің үкіметтері өздерінің депутаттарына талқыланып жатқан мәселелерге
байланысты қалай дауыс беру жөнінде өз нұсқауларын беріп отырды. Орталық
билік жүйесі билікті тармаққа бөлу принципіне негізделді. ГФР –
Конституциясы бойынша жоғарғы атқарушы биліктің басшысы Федералды Президент
саналады, ол 5 жыл мерзімге арнайы шақырылатын Федералды жиналыста
сайланды. Ол жиналыс пропорционалды өкілдікпен ландтагтардан сайланған
мүшелер сайлады. Кез келген жасы 40 – жасқа жеткен неміс ұлтының өкілі
Президент болып сайлана алды. Президент үкімет отырыстарына қатынаса алды,
кей жағдайда бундестагты таратып жіберуге құқығы болды. Алайда көптеген
актілер үшін міндетті түрде федаралдық канцелярия мен канцлердің немесе
министрлердің белгілі бір мәселеге келісімі қажет етілді.
Реальды атқарушы билік үкіметтің қолында шоғырланды, әсіресе оның
төрағасы болып табылатын канцлердің қолында шоғырланды. Канцлердің
кандидатурасын әуелі Президент ұсынады және ол Бундестагта көпшілік дауысқа
ие болу жолымен тағайындалады. Канцлер министрлер кабинетіндегі қызметтерге
тағайындайды және қызметтен босата алады, ол ішкі және сыртқы саясатты
жүргізеді. Ол Конституция бойынша Бундестагтың алдында жауап беретін жалғыз
министр. Федаралдық үкімет түрлі мемлекеттік қаулылар мен шешімдер
шығаруға құқылы.
Ол Президентке Бундесратқа жаңа заңдар енгізуге ұсыныс жасай алады.
Үкімет заң шығару процесіне белсенді түрде тартылған. Сондықтан кейбір
заңдарды қабылдаудан Бундестаг шеттетілген. Конституция үкіметке сенім
білдірмеу шешімін шығаруға күрделі тәртібін қолдайтын заң нормасын
енгізген. Канцлер тек қана жаңа канцлердің сайлануымен орнынан алынуы
мүмкін. ГФР – дің орталық билік органдарында айрықша маңызға ие институт –
Федералды Конституциялық сот, ол екі сенаттан тұрады, әр сенат құрамында
сегіз сот мүшесі бар. Оның құзіретіне сот билігі берілген. Сот мүшелері
бірдей мөлшерде Бундестаг және Бундесрат арқылы сайланады, осы тәртіп
олардың тәуелсіздігін кепілдендіреді. Конституциялық сот кең көлемді
өкілдіктерге ие, ол Конституцияға кең мағынада түсініктеме беруге,
федералдық құқық пен жерлер заңдарының сәйкестігін тексереді, Федерация
мен оның субъектілері арасындағы конституциялық – құқтық қақтығыстарды
шешумен, бір жердің территориясындағы федаралды заңдар мен жергілікті
заңдар арасындағы дауларды реттейді. Егер де парламент заңдары Негізгі
Заңға – Конституцияға қайшы келсе онда ол оның күшін жоя алады.
1960 жылға қарай ГФР – дің саяси – партиялық жүйесі үш партиядан
құралды. Оның ерекшелігі үкімет құрушы партиялардың саяси жүйеге араласу
сапасына байланысты байқалды. Онда екі партия жетекші роль атқарды: Герман
Социал – Демократиялық партиясы мен блогқа біріккен клерикальды партиялар :
Христиан Демократиялық Одағы партиясы мен Христиан Әлеуметтік партиялары
басты рөлге ие болса, үшінші партия буржуазиялық – либеральдық партия Еркін
Демократтар саяси жүйеге кіші партнер ретінде енді. Христиан -
демократиялық одағы партиясының Баваридан тыс барлық жерлерде ұйымдары
бар болса, Христан – әлеуметтік партиясы бір ғана жерде - Баварияда
қызмет жасайды. Еркін демократтар үкіметтегі саяси балансты теңестіруші
қосымша рөл атқарады. Германиядағы Үш партиялы жүйе моделінің ерекшелігі
атап өткеніміздей саяси басым екі партиялық жүйе негізінде қалыптасқан.
Фашистік тоталитаризм жалпыұлттық апатқа әкелген Германияда екі басты
мәселе сәтті шешімін тапты десе де болады, оның бірінші демократиялық
құндылықтарды және қоғамдық – саяси институттарды қалпына келтіру, дамыту
болса, екіншісі монополистік диктаттан тыс еркін нарықтық экономиканың
тиімді моделін қалыптастырудың арқасында ГФР – дамыған нарықты экономикалы
әлеуметшіл Республика құруға қол жеткізді. Бір ел, бір ұлттың екі қоғамдық,
саяси – экономикалық жүйеде өмір сүре отырып екі түрлі нәтижеге ие болуы,
кеңестік типтегі социалистік жүйенің тиімсіздігін ерекше айқындықпен
көрсетіп берді. Сондықтан Шығыс Германияның, ГДР – дің саяси және
экономикалық дамуы ең алдымен Кеңес Одағымен, Шығыстағы социалистік
елдермен тығыз байланыста болды. Кеңес Одағының тікелей бақылауында қалған
Шығыс Герман халқы өзінің саяси – экономикалық дамуының моделін еркін
таңдау құқығынан айырылып қалған болатын. Сондықтан ГДР – де жүргізілген
реформалардың негізгілерінің барлығы Кеңес кеңесшілерінің көмегімен
нұсқауымен жүзеге асырылды.
ГДР – дің мемлекеттік құрлымында коммунистік Конституция бойынша
жоғарғы билік Халық палатасы қолында саналды оның құрамына 400 депутат,
100 орынбасарлар мен Берлин қаласының 66 өкілі кеңесші дауыспен сайланды.
Депутаттар 4 жылға тура жалпыға бірдей жасырын дауыс беру арқылы сайланды.
Халық палатасы өзінің төралқасын – Президиумын әр фракциядан кем дегенде 40
депуттан сайлады. Палата үкімет саясатының принциптерін қалыптастырып,
үкімет құрамын жасақтап, оның қызметін бақылады, үкімет мүшелерін қайта
шақырып алуға, бүкіл мемлекет билігін бақылауға құқығы болды. Мемлекттік
бюджетті қабылдады, халық шаруашылығын жоспарлау іске асыруға байланысты
шешімдер қабылдады. Жерлердегі билікті жерлер Палатасы жүргізді ол жерлер
ландагтары арқылы сайланды. Ол 14 күнге дейін Халық палатасы шешімін
тоқтата тұруға құзыры болды, бірақ түпкілікті шешімді Халық палатасы
қабылдады. Екі палатаның құзырына Президент сайлауы енді, алайда Президент
өкілдігі ГДР - де тым шектеулі болды, ол 4 жылға сайланды. Президент
халықаралық қатынастарда елдің ресми өкілі қызметін атқарды. Дипломатиялық
өкілдерді қабылдады, Халық палатасымен бірге қылмыскерлерге кешірім жасау
құқығын іске асыра алды. ГДР – дің бірінші Президенті болып ГБСП – нің
өкілі Вильгельм Пик сайланды. Жоғарғы атқарушы билік органы ретінде Шығыс
Германияда үкімет жарияланды. Халық палатасындағы мықты фракциялар үкімет
құрамына кірді. Халық палатасы үкімет құрамын бекітті және үкімет оның
алдында жауапты болды. 1949 жылы бірінші рет ГДР – де халық палатасына
сайлау жалпы сайлау бағдарламасына сәйкес Германияның Халықтық майданы
тізімі бойынша өткізілді. 1952 жылы Шығыс Германияда тарихи әкімшілік
бөлініс жерлер жойылып оның орнына жаңа әкімшілік – территориялық бөлініс
енгізілді. ГДР 14 округ пен 217 ауданға бөлінді. Жерлердің Палатасы мен
жер ландагтары таратылды. Жергілікті жерлердегі билікті округтік және
аудандық жиналыстар атқаратын болды, олар жергілікті атқарушы билікті
кеңестерді сайлады. Осындай әкімшілік – территориялық басқарудағы
өзгерістер ГДР – дегі социалистік қайта құрулардың құрамдас бөлігі болды.
Ол ескі буржуазиялық саяси жүйені біртіндеп социалистік жүйемен ауыстыруға
тиісті болды.
1952 жылы ГБСП – ның конференциясында Герман Демократиялық
Республикасы социалистік болып табылды және болашақта социалистік құрлысты
жүргізеді деген шешімдер жасалынды. Осыдан кейін 16 жылдан соң 1968 жылы
қабылданған жаңа Конституцияда социалистік өндіріс қатынастарының жеңіске
жеткендігі жөнінде мәлімделді. Жаңа Конституция қоғамдық – саяси жүйенің
конституциялық реттеу аясын кеңейтті. Онда саяси жүйенің ұйымдасуы,
қызметі, партиялық. Қоғамдық және еңбек ұжымдарының қызметтестігі
айқындалып көрсетілді. Маркстік – лениндік жұмысшы партиясы саяси жүйенің
негізгі ұйтқысы , басты саяси институт ретінде бекітіліп мемлекет пен
қоғамдағы басты және бірден – бір жетекші және бағыттаушы күш ретінде
танылды. Конституцияда көппартиялы жүйе, қоғамдық – саяси ұйымдар
қозғалыстары мойындалды, алайда оның нақты саяси маңызы жоқ еді.
Социалистік экономиканың басты базасы ретінде қоғамдық меншік
(жалпыхалықтық және кооперативтік), халық шаруашылығын жоспарлау алынды,
мемлекет билігі орнындағы Президент қызметі Мемлекеттік Кеңеспен
ауыстырылды, оны төраға басқарды. Кең көлемді адам құқықтары мен
бостандықтарын жариялай отырып, сот шешімімен сайлау құқығынан айыру
практикасы жойылды. 1974 жылғы Негізгі Заңның жаңа редакциясында ГДР
социалистік ынтымақтастық елдерінің ажырамас бөлігі ретінде жария етіліп,
Кеңес Одағы мен одақтастық пен достық мәңгілік және мызғымас деп
бекітілді. Конституцияға сәйкес формальді түрде ГДР әлемдегі ең
демократиялық ел қатарына жатты. Елдегі ешбір заң Халық палатасының
мақұлдауынсыз заң күшіне ие бола алмады. Оның қызметі Германияда тарихи
қалыптасқан парламентттік регламентпен реттелінді, ұқыптылықпен
ұйымдастырылған сайлау жүйесі көпшіліктің еркін білдіруге алғы шарттар
туғызды. ГДР – дегі негізгі және билеуші партия ол ГБСП – Герман Біртұтас
Социалистік партиясы еді. Ол жұмысшы табы мүддесін білдіріп социалистік
идеалдарды қорғады. Елдің қалған бөлігінің мүдделерін төрт партия білдіруге
тиісті болды:
- Христиан - демократиялық одағы (ХДО);
- Герман Либерал - демократиялық партиясы (ГЛДП);
- Демократиялық шаруалар партиясы (ДШП);
- Ұлттық - демократиялық партиясы (ҰДП).
Көппартиялыққа байланысты жастар ұйымдары формальды алғанда ГБСП – мен
байланысты емес еді және ол әртүрлі саяси және діни көзқарастардағы
жастарды біріктірді. Герман кәсіподақ ұйымы Біріккен еркін неміс кәсіподақ
бірлестігіне бірікті, іс жүзінде бұл ұйым барлық еңбекшілдерді біріктірген
ықпалды ұйым еді. Алайда осының барлығы демократиялық декорация қызметін
атқарып, шағын партиялық топтағы адамдардың диктатурасының бүркемесі ғана
қызметін атқарды. Бар билік ГБСП – сы жетекшісінің қолында шоғырланды.
Конституциялық нормаларға қарамастан барлық мәселені партиялық органдар
шешті. Басқа мемлекеттік, қоғамдық орындар тек шешіліп қойған мәселелерді
бекітіп, іске асырумен айналысты.
Бәрінен де Шығыс Герман қоғамын өз бақылауында ұстаған саяси полиция
МҚМ – Мемлекеттік Қауіпсіздік Министрлігі қызметінің жұмысы Батыстың
наразылығын тудырып, дисседенттермен аяусыз күрес жүргізді. Оның агенттері
немісше Штази атанған барлық қоғамдық, мемлекеттік органдарға енді.
Капитализмнің жарқын үлгісі болған ГФР – дің жанында өмір сүру тоталитарлық
жүйе мен Германияда орналасқан Кеңес әскерлерінің қуатты 270 мыңдық тобының
арқасында ғана мүмкін еді. Германияның жасанды түрде екіге бөлінуі ерте ме
кеш пе әйтеуір шешілмей қоймайтын Европадағы соғыстан кейінгі аса
саясиланған мәселе болатын. Басты мәселе қандай негізде және қашан, қай
уақытта деген мәселе 1985 жылдың екінші жартысына дейін белгісіз болып
келді. ГДР неміс халқына тән еңбекқорлық пен тәртіптің арқасында
социалистік елдер ішінде өмір сүру деңгейі мен экономикалық дамуы жөнінен
ең үлгілі социалистік Республика болғанымен аса қуатты экономикалық
потенциал мен ыңғайлы демократиялық жүйеге ие дамыған ГФР мен жарысқа төтеп
бере алмады, осы бәсекеде тарихи жеңіс ГФР – дің еншісіне тиді.
1.2 Германияның бірігу мәселесіне қатысты соғыс кезіндегі және
соғыстан кейінгі тараптардың саяси көзқарасы.
КСРО - ның фашизм талқандалғаннан кейінгі Еуропадағы жүргізілген
саясатта Батыс елдері әр түрлі көзқарас ұстады. Бірқатар саяси қайраткерлер
КСРО - мен ымырашылдықты жақтады. Әсіресе бұл позицияны АҚШ сауда министрі
Генри Уоллес қолдады. Ол КСРО - ның талабы орынды деп есептеп, КСРО - ның
Еуропа мен Азияның кейбір аудандарында басымдық құқығын мойындап, дүниені
қайта бөлуді жүргізуді ұсынды.
У.Черчилль басқа көзқараста болды. 1946 жылы 5 наурызда президент
Трумэннің туған штаты Миссуридың Фултон қаласында АҚШ президентінің
қатысуымен сөйлеген сөзінде Еуропада қалыптасқан жағдай батыс демократиясы
тағдырына қауіпті деп сипаттады. Кеңес халықтарының ерлік күресі мен КСРО -
ның қауіпсіз шекараға ие болу құқығын мойындай отырып ол кеңес
отаршылдығының етек алуын үрейлене ескертті. Батыс демократиясын қорғау
үшін, оның ойынша, АҚШ пен Ұлыбританияның күшін біріктіріп, англо-саксон
дүниесінің бар қуатымен КСРО - ға тойтарыс беру керек. Кеңес Одағының
жеңімпаз армиясы жарты Еуропаға өз ықплын орнатып үлгергеруі және Шығыс
Еуропа елдерінде социалистік мемлекеттер құру үдерісі АҚШ бастаған Батыс
елдерін үрейлендірді. [6, 11]
АҚШ - тың мемлекеттік департаменті де кеңестік әрекеттерге қарсы жауап
іздеді. Мұнда американ дипломаты, Ресей бойынша маман Джордж Кеннан маңызды
роль атқарды. 1946 жылы ақпанда, Мәскеуде АҚШ елшілігінде жұмыс істей жүріп
ол Вашингтонға жолдаған жеделхатында тежеу саясатының негізгі
принциптерін айқындады. Оның пікірінше, АҚШ үкіметі КСРО - ның өз ықпал
аймағын кеңейту әрекетінің әрқайсысына дер кезінде қатты тойтарыс беріп
отыруы қажет. Коммунизмнің еніп кетуіне қарсы тұра алу үшін, Батыс елдері
өзіне сенімді, қолайлы әрі толыққанды қоғам орнатуға тырысуы керек. Тежеу
саясатына олар соғыстың алдын алу тәсілі ретінде қарады және КСРО - ны
соғыста жеңу көзделмеді. Трумэн, Черчилль, Кеннан КСРО - ны тежеуде АҚШ
басты рөлді өзі атқаруы керек деген түйін жасады. Бұл Трумэнді қиын
жағдайда қалдырды. Соғыс кезінде КСРО - ға катынастың өзгеруі, соғыс
ауыртпалығынан шаршау еш нәрсеге қарамай КСРО - мен ынтымақтастықты
жалғастыра беруді жақтаған Уоллес типті саясаткерлерге де көбірек қолдау
көрсетілді. Осы бағытты жақтайтындар соғыс тәжірибесіне Рузвельт
Сталинмен компромисске келе алған жағдайға, Рузвелттің елемеуге болмайтын
зор беделіне сүйенді. Сондай - ақ тежеу саясатына көшу АҚШ - тың саясатын
түбегейлі өзгертетіндігі анық еді, енді Америка Еуропаның барлық істеріне
қоян - қолтық араласатын болды. Трумэн саясатта мұндай бетбұрысты жүзеге
асыруға ықпалы мен беделі жетпейтіндей сезінді, өйткені 1944 жылы
американдықтар президент Рузвельтке дауыс берген еді. 1946 жылы өткен
аралық сайлау қорытындысы да Трумэнге 1948 жылы жеңіс әкелетіндей нәтиже
бермеді. Республикандықтар 1930 жылдан кейін алғаш рет конгрессте
бақылауын орнатты. 1919 жылғы Париж конференциясының кезіндегідей жағдай
қалыптасты: президент - демократ, ал конгресс - мемлекет басшысының кез
келген сырткы саясат шараларын тоқтата алуға күші жететін
республикандықтардан құралды. Трумэннің солқылдақтығын түсінуге болады:
бұрынғы саясатты жалғастыру немесе жаңа саясатқа көшу. Алайда оқиғалардың
барысы Трумэннің көп ойлануына мүмкіндік бермеді. 1947 жылдың ақпанында
ағылшындар Түркия мен Грецияға әскери және экономикалық көмек беру
мүмкіндігі жоқ екенін АҚШ үкіметіне мәлімдеді. Грециядан ағылшын
әскерлерінін шығарылуы мен көмектің тоқтатылуы Жерорта теңізі аймағында
стратегиялық жағдайды түбімен өзгертетін кеңес бақылауы орнау мүмкіндігін
тудырды. Италияда коммунистердің билік басына келу жағдайы жасалды, Суэц
каналына кеңес бақылауы орнау қаупі төнді. Осы жағдайлар Трумэннің өз
бағытын түпкілікті айқындауына итермелемей қоймады. 12 наурызда Трумэн
Греция мен Түркияға 400 млн. доллар көлемінде әскери және экономикалық
көмек көрсету ойы бар екенін жариялады. Сонымен қатар ол сыртқы қысым мен
қарулы азшылық жағынан езгіге түсіруге қарсы болған ерікті халықтарға көмек
көрсетуге бағытталған АҚШ саясатының міндеттерін айқындады. Осы
мәлімдемесінде Трумэн АҚШ пен КСРО арасында басталған қайшылықтың мазмұнын
демократия мен тоталитаризм арасындағы қақтығыс деп сипаттады. Осылайша
соғыстан кейінгі ынтымақтастықтан бәсекелестікке көшудің бастамасы болған
Трумэн доктринасы пайда болды. [7, 37]
Екінші дүниежүзілік соғысты тудырушы Германияға соғыс жүріп жатқан
және соғыстан кейінгі Еуропаның жетекші мемлекеттеріндегі көзқарас
түбегейлі басқа сипат алды, антигермандық көңіл – күй күшті болды. Мәселен
Ұлыбританияның өкілі Р. Винсарт өзінің Зұлымдық түбі атты еңбегінде
Германияны қарақшы мемлекет басқа Германия болуы мүмкін емес деп есептеді.
Ол соғыстан кейінгі Германия бөлшектенуге тиісті, оның өз үкіметі болмауға
тиісті деген түсінікте болды. 1940 жылдан Винсарт Ұлыбританияның Германияға
қатысты сыртқы қатыстынас саясатын жүргізетін саяси үкімет комиссиясының
мүшесі болатын. АҚШ – тың мемлекет хатшысы С.Уэллеспен пікірлескен
британдық адмиралтействасының бірінші лорды, Соғыс – теңіз министрі Д.
Паунд Еуропадағы осы ықпалды мемлекетті біржола жоюды ұсынды, ол үшін
Германияны бірқатар шағын мемлекеттерге бөлшектеп, оның астанасы Берлинді
бір кездегі Карфагенді қиратқандай қиратып 50 жылға қалған неміс қалаларын
оккупациялауды жақтады.
Америка Құрама Штаттарында Германияға қатысты соғыстан кейінгі
саясатты әділетті және мызғымас бейбітшілік негізінде жасауды аса белгілі
саяси қайраткер Джон Фостер Даллес бастаған арнайы комиссия қолға алған
еді. 50 – ші жылдары ол Германияның тұтастығын табанды түрде қорғаған
қайраткер ретінде көзге түсті. Алайда кейін архив материалдарынан белгілі
болғандай оның негізгі жоспарға қосымша жоспары болғаны білініп қалды, оның
Германияны жазалау мен бөлшектеудің Винстраттың жоспарынан кем түспейтін
жоба екендігі анықталды. [8,7- 8]
Даллестің жоспарына қосымша ресми жоба ол АҚШ қаржы министрі Моргентау
ұсынған жоба болатын. Оның негізгі мәні герман өнеркәсібін біржола
күйретіп оның орнына елді бірыңғай жайлым мен егістікке айналдыру
қарастырылды. Әрине, АҚШ пен Ұлыбританияның барлық саяси қайраткерлері
бірыңғай көзқараста болмағаны және жоғарыда келтірілген жобаларды қолдай
қоймағаны белгілі, сондықтан соғыстан кейінгі ресми Вашингтон мен Лондонның
көзқарастарын қарастыру аса маңызды мәнге ие. 1943 жылдың қараша –
желтоқсан айларында өткен Тегеран конференциясында соғыстан кейінгі
Германияны бөлшектеу идеясын қойған АҚШ Президенті Ф. Рузвельт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Германияның бірігу мәселесі.
1.1 Германияның бірігу мәселесінің пайда болуы, екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі екі герман мемлекетінің саяси
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Германияның бірігу мәселесіне қатысты тараптардың соғыс кезіндегі және
соғыстан кейінгі саяси
көзқарасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2 Германияның саяси бірігу мәселесінің жүзеге асуы және екі герман
мемлекетінің интеграциясы.
2.1 КСРО – ғы қайта құру мен жаңаша ойлау саясаты. Германияның
бірігуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2. 2 Екі герман мемлекетінің интеграциясы және бұл тарихи үрдістегі
М.Горбачевтың
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..39
3 Тарих курстарындағы тақырып бойынша ұсынылатын әдістемелік
жолдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
53
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .55
Кіріспе
1990 ж. 3 қазанында ГДР мен ГФР – дің бірігуі ІІ – ші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі геосаяси жағдайды түбірінен өзгеркен тарихи оқиға болды.
Ол жалпы Еуропадағы Германияның саяси жағдайы мен статусын түбірінен
өзгеріске түсірді. Оның жарты ғасырға жуық уақыт бойына бұзылып келген
суверенділігі мен территориялық тұтастығын қалпына келтірді. ГФР
территориясына 357 мың шаршы шақырым жер қосылды, халқының саны 80
миллиондық межеге жетті. ФРГ дамыған өнеркәсіпті аудандарға, тұрғын – үй
қоры мен бұрынғы ГДР – дің әскери техникасын мұраланды.
Бүгінгі күндегі Біріккен Германия әлемдегі ең бір бай және қуатты
мемлекеттің бірі саналады, әрі болашағынан зор үміт күттіретін экономикалық
потенциалға ие. Көптеген ғылыми – зерттеу орталықтарының нәтижелері
Германия болашақта мұнан да зор экономикалық даму деңгейіне жетіп,
әлеуметтік мәселені одан әрі жақсарта түседі сөйтіп өз елінің әлеуметтік
тұрақтылығын қамтамасыз етеді деген болжам жасауда. Бұрынғы ГФР – дің
сыртқы саясатындағы бетбұрыс 1969 - 1972 жж. бастау алды, канцлер Вилли
Брандтың жаңа шығыс саясаты Шығыс социалистік елдермен және КСРО мен
келісімдерге келіп, күш қолдану саясатынан бас тарту өте перспективалы
сыртқы саяси қадам екендігін кейінгі оқиғалар дәлелдеді. Сыртқы сасаттағы
осы принцип Жалпыеуропалық қауіпсіздік конвенциясының Қорытынды актісіне
негіз жасады. (Хельсинки 1975 ж.) Кейіннен ол біртұтас Еуропа турасындағы
1990 ж. Париж хартиясында қайта қуатталды. Аталған саясат желісі қазіргі
Еуропаның саяси архетиктурасын қалыптастыруға негіз болды.
Тақырыптың өзектілігі: Герман мәселесі ІІ – ші Дүниежүзілік соғыстан
кейін халықаралық қатынастарды айтарлықтай шиеленістірген фактор ретінде
шешілмеген күйінде қалды. Алайда бұл қайшылықты текетірес Германияның
әлемге қарсы тұруы емес, капиталистік Батыс пен социалистік құрлымдағы
Кеңес Одағы арасындағы жүйелердің тай – таласы еді.
Әңгіме соғыстан кейінгі қалыптасқан ықпал ету аймағын сақтау, кеңейту
мәселесіне байланысты өрбіді. Қақтығыс өркениетті шектерде жүріп, ядролық
соғыс қаупі жағдайында ол жөніндегі келіссөздер дипломатиялық жолдар арқылы
шешуге әрекет жасалында. Бұл әсіресе Еуропадағы қауіпсіздік кеңесінің
қортынды актісінде өз көрінісін тапты.Батыс мемлекеттерінің пікірінше
Хельсинкий процесі Шығыс Еуропа елдерінде түбегейлі саяси – әлеуметтік
құрылысты өзгертіп қана қоймай, экономикалық жүйені де өзгертіп оны Батысқа
бұруы тиіс болатын. ГФР – дің сол кездегі сыртқы істер министрі өзінің
естелігінде Хельсинкий процесінің Батыс пен Шығыстың қақтығысты жағдайын
реттеуге, еркін Европаны, біртұтас Германияның қалпына келтіруге негіз
болғандығын атап жазады. Кеңес Одағының ықпалымен пайда болған, социалистік
мемлекет Герман Демократиялық мемлекетінің ыдырап әлсіреуіне 1980 жылдардың
екінші жартысындағы КСРО – ғы және Шығыс Еуропа елдерінде болған терең
саяси – экономикалық,қоғамдық өзгерістер әсер етті. Барқыт революциялары
деген атауға ие болған бұл өзгерістер әпсәтте Еуропадағы жағдайды шұғыл
өзгеріске алып келді. Шығыс Еуропа елдерінің ішінде әсіресе ГДР – де
қоғамдық саяси өмірдегі қатаң жүйе ерекше еді, КСРО мен басқа социалистік
елдерде жариялылық, қоғамды демократизациялау БАҚ құралдары мен
публицистикада кең қолданыста болған болса, Германияда қатаң цензура
енгізілді, ол ұғымдар туралы ойлануға да тиым салынды КСРО – дан келетін
басылымдардың бірқатарын шектеді. ГДР басшылығы өзгеріс жағдайына бейімделе
алмады, саяси бастамшылық уақытын 70 – 80 - ші жылдары өткізіп алған
болатын, сондықтан 90 – шы жылдардағы қыймылдары қолдарын мезгілінен кеш
сермеумен бірдей еді. ГДР – дегі шіркеулік діни – оппозиция Польшадағыдай
биліктің бұл әрекетіне жауап ретінде шіркеулік басылымдарда диссиденттердің
шығармаларын жариялауға рұқсат етті.
КСРО – дан келетін субсидиялар тоқтасымен ақ ГДР – дің экономикасында
дағдарысты жағдайлар ушыға түсті, ГДР – дің Батыс елдеріне қарызы өсіп,
халық шаруашылығының тиімділігі күрт құлдырап кетті, ал бұл өз кезегінде
әлеуметтік жағдайды шиеленістіріп, жайшылықта саяси жағынан инертті болатын
электораттың жылдам саясилануына ықпал жасады. Ел басшылығы халық өмірінен
біржола қол үзіп өзінің бұрынғы үйреншікті саясатын жүргізе берді.
Партияның жоғарғы басшылығы мен алдыңғы қатарлы зиялы қауым өкілдері мен
партияның демократшыл бөлігі және халық арасындағы байланыс біржола үзілді.
Міне, осы Еуропадағы халқының саны мен экономикасы жөнінен жетекші мемлекет
Германияның екі мемлекет, екі қоғамдық – саяси құрлыста өмір сүруі, жалпы
Еуропаның екі бөлінуінің көрінісі болатын. Бұл тақырыптың әлі де болса жете
зерттелінбеген қырлары көп. Біз өз жұмысымызда осы күрделі де қайшылықты
тарихи үдерістің кейбір аз зерттелінген аспектілеріне назар аудардық.
Тақырыптың зерттелу деңгейі мен тарихнамасы: Екінші Дүние жүзілік
соғыстан кейінгі Герман мәселесі оның ішінде Германияның қайта бірігуі
проблемасы қазіргі тарихнамада аз зерттелінген күрделі тақырыптың бірі
болып табылады. Әсіресе осы процесстерге қатысты Герман деректемелерінің
жеткіліксіздігі көптеген зерттеу мақалалардың субъективтілігіне алып келіп
отырды.
Одақтастардың Герман мәселесіндегі жүргізген саясаты бірқатар
тарихшылардың еңбектерінде қарастырылды.
Олардың ішінде кең танымал болғандары: Д.И. Фельдманның, Г.И.
Курдюковтың, И.Н. Арцибасованың, Г.И. Тункинаның, Н.В. Захарованың, Е.А.
Коровинаның, А.М. Филатовтың, А.А. Ахтамзянның, В.Н. Белецтің, М.М.
Белоусовтың, В. Высоцскийдің, А.А. Галкиннің, Д.А. Мельникованың, В.Д.
Кульбакинаның, Н.В. Павлованың, А.Э. Титкованың еңбектерін атап көрсетуге
болады. Сонымен қатар Батыс зерттеушілері О'Коннелланың, Г. Кельзеннің, А.
Фердроссаның, Р. Биндшедлердің, М. Биберштейннің, Т. Маунцтің, И. Пэканың,
Ф. Хейдтенің және басқа бірқатар ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.
Герман зерттеушілері ішінен Германияның бірігу тақырыбына арналған
еңбектер олар: Д. Блюменвитцтің, Е. Кляйннің, Х. Букинганың, Б.
Гуггенбергердің, У. Еверлинганың, В. Гайгераның, Я. Фровейнаның еңбектерін
атауға болады. Келесі зерттеушілер М. Бэшлосс және С. Тэлботт Қырғи қабақ
соғысы кезеңіндегі халықаралық қатынастардағы негізгі проблемалармен
тенденцияларды зерттеуге айтарлықтай көңіл бөлді.
Бұл зерттеушілер әсіресе бұл соғыстың соңғы кезеңдеріндегі орын алған
оқиғаларға назар аударып, Кеңес одағындағы жаңа басшы М.С. Горбачевтың
бейбіт сүйгіштік иницативаларына жоғары баға береді. Сондай – ақ
Германияның қайта бірігу процесіне белсенді түрде араласқан М.С.
Горбачевтың Как это было деген мемуары кеңінен қолданылды.
Зерттеудің деректік негізі. Зерттеу жұмысының деректемелік нысаны
ретінде маңызы бар Батыс және Шығыс Еуропа мемлекеттерінің басшыларының
еңбектері, сөздері, мақалалары мен сұхбаттары, сонымен бірге мемлекеттік
құжаттар, кітапхана қорында сақталған мерзімді баспасөздегі материалдары,
ғылыми кітаптар, зерттеулер кеңінен қолданылды.
А.М. Филатов соғыстан кейінгі кезеңнен бастап Қырғи қабақ соғысы
аяқталғанға дейінгі аралықтағы Герман мәселесін және ондағы АҚШ,
Франция, Англия мен Кеңес Одағының саясатына назар аударады. Зерттеуші
Германияның қосылуы Қырғи қабақ соғысының іс жүзінде аяқталғанын
білдірді деген пікірде болды. Сондай - ақ сол кездегі оқиғаларға белменді
қатысқан тұлғалардың еңбектері көп құнды мағлұматтар береді: И.Ф.
Максимычев ГДР - дегі КСРО елшілігі қызметкері, ГДР – дің мемлекет
қайраткерлері, Э.Хоннекердің (Бас хатшы, партия төрағасы), Г. Модров (ГДР
премьер-министрі), батысгермандық қайраткерлер М. Вольф, В. Брандт. Неміс
тіліндегі еңбектердің көпшілігі орыс тіліне әлі аударылмаған біздің
зерттеуіміздің деректемесі ретінде осыған байланысты диплом жұмысында
тарихи құжаттар мәселен: Тегеран, Ялта, Потсдам конфренцияларының және
Хельсинкидегі қорытынды келісім хаттамалары, Германияның бірігуі туралы
келісімшарт құжаттары көптеп пайдаланылды. Сондай - ақ маңызды деректер
интернет сайттардан алынды, осы мәселе бойынша ғылыми журналдар мен
баспасөзде жарияланған жекелеген зерттеу мақалалар пайдаланылды.
Жұмыстың зерттеу мақсаты мен міндеттері. Бұл диплом жұмысының басты
мақсаты ІІ – ші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі Еуропада қалыптасқан
халықаралық жағдайларға сараптамалық шолу жасап, толыққанды талдай отыра
екі герман мемлекетінің бірігу үдерісін, ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- Герман мәселесіндегі АҚШ бастаған Батыс елдері мен КСРО бас болған
Шығыс елдерінің саяси ұстанымдарын ашып зерттеу;
- Соғыстан кейінгі ГФР мен ГДР – дің саяси – әлеуметтік, экономикалық
даму моделдерін салыстыра зерттеу;
- Герман мәселесіндегі Хельсинки кеңесінің рөлін көрсету;
- 1980 - 90 – шы жылдардағы Шығыс Европа мен ГДР дегі социалистік
жүйелердің күйреуі,бірігудің геосаяси алғышарттарының жасалуын
зерделеу;
- Екі герман мемлекетінің интеграциясының жүзеге асуы герман мәселесінің
біржола шешім табуын қарастыру.
Зерттеудің нысаны. Екі герман мемлекетінің саяси, әлеуметтік,
экономикалық дамуына, Батыс және Шығыс Германияның бірігуі ерекшелігіне
арналған іргелі зерттеу еңбектеріне талдау жасау.
Зерттеу жұмысының пәні. 1949 – 1990 ж. ж. ГФР мен ГДР арасындағы
саяси, әлеуметтік-экономикалық тұстарындағы өзгерістерін, мемлекеттердің
бірігуін зерттеп, оның ерекшеліктері мен жетістіктерін айқындай отырып, екі
герман мемлекетінің бірігуінің әлемдік тарихтағы рөлін нақтылау болып
табылады.
Зерттеу әдістері: Зерттелу барысында тарихи, статистикалық, логикалық,
салыстырмалы, сараптамалы әдістер қолданылды.
Жұмыстың методологиялық негізі. Дипломдық зерттеу жұмысын дайындау
кезінде ғылыми таным әдісінің тарихилық, жүйелілік, объективтілік және
логикалық принциптері басшылыққа алынды.
Жүйелілік принципіне сүйену нәтижесінде біз қарастырып отырған
кезеңдегі қос герман мемлекетінің бірігу алғышарттарын, сыртқы әсерлер,
экономикалық дамуы анықталды.Тарихилық принципке сүйену нәтижесінде қоғам,
саясат, идеология, мәдениет мәселелерінің сабақтастығы, ішкі бірлігі мен
байланысы талдауға түсті.
Жұмыстың орындалу барысында деректемелік іздестіру мен зерттеу
әдістемелік тәсілдерін пайдаланып, диплом жұмысының жазылуына негіз болған
зерттеу обьектісі ретінде қарастырылып отырған Германияның бірігуіне
текстологиялық және тұжырымдамалық талдау жасалды. Зерттеу мақсатына жету
үшін статистикалық, суреттемелік, жан-жақтылық, салыстырмалық әдістер
кеңінен қолданылды.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы. Зерттеудің барысында герман бірлігі
мәселесі ІІ –ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі қалыптасқан геосаяси
контексте қарастырылады. Естеліктер мен ресми құжаттар кеңінен
пайдаланылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми-қолданбалы маңызы. Жұмыс нәтижелерін
мектептің жоғарғы сыныптарында, Дүние жүзі тарихын, жоғарғы оқу орнында
Еуропа - Америка тарихын өткенде қосымша тереңдетілген материал ретінде
пайдалануға болады.
Тақырыптың хронологиялық шеңбері және қамтыған территориясы. Зерттеу
жұмысы ХХ ғасырдың 50 – 90 – шы жылдарының басын қамтиды. Яғни, ІІ дүние
жүзілік соғыс аяталысымен басталып, КСРО – ның мемлекет ретінде дамуының
соңғы ширегіне дейін жүрді. Зерттеу объектісі ретінде Батыс және Шығыс
Еуропа территориясының тарихи даму жолы алынды.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы құрылымы әдеттегідей кіріспе, 3
бөлім, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
тұрады.
1. Германияның бірігу мәселесі.
1.1Германияның бірігу мәселесінің пайда болуы, екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі екі герман мемлекетінің саяси жағдайы.
Екінші дүниежүзілік соғыстың соңғы оғы атылғанда дүние өз дамуының
жаңа бір дәуіріне енгендей болды. Адамзат баласының тарихындағы ең сұрапыл,
ең ауыр соғыс аяқталды. Осы сұмдықтан кейін жаңа соғыс туралы
ойлаудың өзі қылмыс болатын. Ол қайталанбас үшін қолдан келгеннің бәрі
жасалынды. Осы жұмыстың бір саласы ол Германияны бейбіт мемлекетке
айналдыру іс – шаралары болатын, бірнші дүнижүзілік соғыстың сабақтарын
ескерген Одақтастар арасында, аздаған айырмашылықтарға қарамастан соғыстан
кейінгі Германияның болашағына байланысты көзқарастарда соншалықты
қайшылықтар бола қойған жоқ еді. Мәселен, Германияда баянды бейбітшілікті
қандай режимде жүргіземіз деген мәселеге келіп тірелді.
Германия талқандалып қана қойған жоқ, оны жеңгендер елді
оккупациялады, енді қайтіп герман милитаризмінің қайта өрлеуі туралы сөз
болуы мүмкін еместей көрінді. Антигитлерлік коалиция мемлекеттерінің
арасында орнаған ынтымақтастық деңгейі оптимизм сезімін ұялатты. Үлкен
үштіктің жоғарғы дәрежедегі кездесулері соғыс кезінде одан кейін де үнемі
өткізіліп отырылды. Тегаран конференциясы 1943 жылдың 28 қараша – 1
желтоқсан аралығында өтті, онда АҚШ Президенті Рузвельт Германия мәселесін
қойды, Ұлыбритания премьері Черчилль германияның ең маңызды бөлегі
Пруссиядан Баварияны және басқа провинцияларды бөлу керек десе, Рузвельт
осыдан екі ай бұрын жасалған американдық нұсқаны ұсынды, онда ол Пруссияны
барынша әлсіретіп, жалпы германияны бес мемлекетке бөлу жобасын ортаға
салды. КСРО басшысы И. Сталин Черчиллдің жаңа герман бірлестігін, Дунай
конфедерациясы сияқты ұсыныстарын қолдамады. Рузвельт жобасын қарастыруға
болады деген өз тұжырымын келтірді. [1, 92-93]
Германияны бөлшектеу мәселесі 4 – 11 ақпан аралығында өткен Ялта,
яғни, Қырым конференциясында да сөз болды. Хаттама жазбаларында мынандай
мазмұндағы әңгімелер айтылды: Черчилль Егер Германия толық талқандалса
онда біз Германия сөзсіз тізе бүккенде оған елді бөлшектеу турасында
қосымша талаптар қоямыз. Сталин Германияны бөлшектеу туралы мәселе ол
қосымша мәселе емес өте маңызды мәселе, Рузвельт бұл мәселе туралы жалпы
пікірге келіп оның детальдарын кейін келісуді ұсынды. [2,118 - 119]
Соғыс қимылдарын үйлестіру, саяси қатынас келісімдері, экономикалық
ынтымақтастықты кеңейте тусу жүзеге асырылып отырды. Осы қатынастардың
бірі ретінде Үлкен үштіктің үшінші кездесуін - Берлин (Потсдам)
конференциясын айтуға болады. Ол Берлиннің жанындағы Потсдам калашығында 17
шілде-2 тамыз 1945 жылы өтті. АҚШ - тан 1945 жылы сәуірде қайтыс болған
Франклин Рузвельттің орнына болған Гарри Трумэн, Ұлыбритания - Уинстон
Черчилль, КСРО - Сталин қатысты. Алайда конференция барысында күтпеген
оқиға болды. Соғыстан кейінгі парламент сайлауында Черчилль бастаған
консерваторлар жеңіліс тапты. Тұңғыш рет лейбористер көп орынға ие болып,
оның лидері Клемент Эттли үкіметті басқарды. Ол жаңа құраммен Потсдамға
келді. Бұл өзерістер Одақтастар саясатына сәл- пәл өзгешеліктер әкелді.
Қырым конференциясымен салыстырғанда Үлкен үштік құрамы жаңарды,
Берлин конференциясы Париж конференциясы сияқты бейбіт конференция болған
жоқ. Себебі ешкіммен бітім жасалынбайтын еді. Германия оккупацияланды,
оның территориясында билікті төрт оккупациялық зонаға бөліп, Ұлыбритания,
КСРО, Франция, АҚШ жүргізді. Конференцияның басты мақсаты одақтас
державалардың Германияға деген саясатын анықтау болатын. Конференцияның
шешімі: барлық ұлтшыл - социалистік ұйымдарды тарату; бұрын тыйым салынған
саяси партиялар мен негізгі азаматтық бостандықтарды қалпына келтіру;
соғыс өнеркәсібін жою; нацистік Германияға қызмет еткен, өнеркәсіпті
милитаризациялаудың құралы болған картельдерді тарату. Сондай-ақ одақтастар
қолына түскен нацистердің ең жоғарғы басшыларын арнайы Халықаралық трибунал
сотына беруге келісті. Германияның мемлекеттік шекарасы анықталды.
Германиядан Польша мен КСРО - ға Шығыс Пруссия берілді, Польшамен шекара
батысқа, Одер-Нейсе өзені сызығына жылжыды. Жалпы айтқанда Германияның
территориясы 1938 жылмен салыстырғанда 14 азайды. Германияның 1938
жылдан бастап иемденген жерлерінің бәрі ешқандай қарсылықсыз қайтарылатын
болды. Конференция осы территориялардан (9 млн-нан астам адам) немістердің
жаппай көшірілуіне келісті. Германия туралы одақтастар келіссөз
қорытындысында Одақтастар Германияны құртуға немесе құлдыққа түсіруді
қаламайды, болашақта неміс халқының бейбітшілік , демократия негізінде өз
өмірін қайта құруға мүмкіндік жасайды. [3,378]
Сондай-ақ әр зонадағы соғыс тұтқындарын өзара алмасу туралы да
келісім болды. Сонымен қатар КСРО Англия мен АҚШ - ты КСРО - дан батысқа
қашқан азаматтардың бәрін еріксіз болса да қайтаруға келісімдерін алды.
Олардың КСРО - дағы тағдырының қандай болатындығы айқын болса да,
одактастар бұл мәселе бойынша Сталинмен қақтығыскысы келмеді. Трумэн
Жапония туралы ойлады, өйткені КСРО - ның қатысуынсыз оны жеңу қиынға
түсетін еді, ал Эттли немістер тұтқынында болып, КСРО оккупациялаған
территорияда қалған 25 мың ағылшындардың тағдыры туралы ойлады.
Репарацияның жалпы сомасы 2 млрд. доллар көлемінде анықталды, оның 50%-ын
КСРО алатын болды. Германияда репарация төлеуін жоққа шығаратындай
финанстық қиындық туғызбау үшін, репарацияны өнеркәсіп құралдарын әкету
арқылы алу көзделді.
Берлин конференциясында Германияны біртұтас мемлекет ретінде сақтап
қалу қарастырылды. Нацизмді құртқан соң елде жалпы сайлау өткізіп жаңа
демократиялық Германия үкіметімен бейбіт келісімге қол қою жоспарланды.
Оған дейін Германияда билікті оккупациялық үкіметтер атқаратын болды.
Осыған сәйкес Германия төртке бөлінді және Берлин Германияның астанасы
болып қалды. 1945 жылы қарашада Нюрнбергте соғыс қылмыскерлеріне сот
басталды. Ұлыбритания, Франция, КСРО, АҚШ - тың білікті заңгерлері рейх
басшыларын соғысты дайындау мен тұтандыруға ғана емес, соғысты жүргізу
заңдары мен адамгершілік принциптерін бұзғаны үшін айыптады. Сот процесі он
айдан астам созылды, үш ғана айыпталушы ақталды. Сот процесінде Одақтастар
арасында көптеген қайшылықтар болмағанымен, болашақ Германияның мемлекет
ретіндегі мәселесінде бірыңғай көзқарастың болуы мүмкін емес еді. Екі
идеологияны ұстанған, әрі соғыстың негізгі зардаптары мен ауыртпалығын
көтеріп зор шығынға ұшыраған Кеңестер Одағы Еуропадағы өз ықпалының еселеп
артуын жеңіспен аяқталған соғыстың әділетті нәтижесі деп ұғынды.
Социалистік қоғамдық құрлысты орнату, кеңестік типтегі саяси режимдердің
билікке келуіне көмектесуді өзінің саяси – моральдық міндеті ретінде
санады.
Сөйтіп Еуропаны фашизмнен азат ету, оны екі аймаққа, бір Германияны
екі бөлікке бөлісумен аяқталды. Батыс елдерінің фашизмді жоюдың өзіндік
жобасы қалыптасты, олар бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жеңілген
жақты репарациялармен тұралату саясатынан бас тартып, оның орнына
Германияның экономикалық жағынан қайта қалпына келтіруге жәрдемдесу
саясатына көшті, және бұл саясат Германияның бақталастары мен соғыстан
қираған көрші шағын мемлекеттерге де қатысты жүргізілді. Потсдам
конференциясының шешіміне сәйкес (17 шілде - 2 тамыз 1945 жыл) Германияның
екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жері төрт мемлекеттің оккупациясына:
КСРО, АҚШ, Англия және Францияға берілді. Басқару Жоғарғы саяси басшылық
Одақтық бақылау Кеңесі арқылы жүргізілді. [4,754] 1947 жылдың қаңтарында
британ және американ оккупациялық зоналары біріктірілді, сөйтіп ол Бизонасы
аталды, яғни екі біріктірілген аймақ. Сөйтіп осы екі зона негізінде болашақ
ГФР – дің негізі қаланып, Батыс елдері біржақты сепаратистік жолмен жаңа
Герман мемлекетін қалпына келтіруге кірісіп кетті. 1948 жылдың 1 – ші
тамызында француз зонасы да қосылып енді ол Тризонияны құрды. Осы жылдың 1-
ші қыркүйегінде батыс державаларының қолдауымен Парламенттік Кеңес құрылды.
Кеңес құрамы 65 депутаттан тұрып кеңесші дауысқа ие болды, олар Германияның
жерлері ландтагтары арқылы сайланды. Одақтастар бақылауындағы Батыс
Берлиннен 5 депутат енді. 1949 жылдың мамырында Батыс Германия үшін жаңа
Конституция жобасы дайындалды. 1949 жылдың 8 - 21 мамыр аралығында Бон
қаласында өткен парламент жиналысында Конституцияның негізгі жобасы
талқыланып бекітілді және оны ратификациялауға жергілікті ландтагтар
қарауына жіберілді. Бұл заң жобасы барлық Германия біріктірілген уақытқа
дейінгі уақытша Конституция ретінде танылды. Жаңа Конституция 1949 жылдың
23 –ші мамырынан бастап күшіне енуі оқиғасы ресми түрде Герман Федеративті
Республикасының орнаған күні деп саналады. Жалпы Еуропада екінші дүние
жүзілік соғыстан кейінгі тәртіпті, шекараларды анықтап берген Потсдам
конференциясы болғаны белгілі, соның шешіміне сәйкес Кеңестер Одағы
бақылауындағы Шығыс Германияға енген жерлер: Бранденбург, Мекленбург,
Тюрингия, Саксония, Саксония - Ангальт. Шығыс Германия территориясын
басқару үшін арнайы Кеңес әскери әкімшілігі құрылды. (СВАГ – Советская
военная админстрация). Үкімет билігіне Герман біртұтас социалистік
партиясының өкілдері тартылды. Ол концентрациялық лагерлерден босатылған
коммунистер мен социал – демократиялық партия өкілдерінің бірігуі
нәтижесінде 1946 жылдың сәуірінде құрылды. 1946 жылдың қыркүйек – қазан
айларында бүкіл Шығыс Германия жерлерінде жергілікті өзін – өзі басқару
органдары – ландтагтарда (жерлердің заң шығарушы органдары) сайлау
өткізілді. ГБСП – партиясы жергілікті жерлерде 50 % жуық дауысқа ие болса,
ландтагтар сайлауында 47 % - дауысқа ие болды. Әрине бұл сайлауда Кеңестік
саясатты қолдаушылар ашық басымдыққа ие бола алмаса да, Шығыс Германияның
болашақ қоғамдық – саяси және экономикалық бағытын айқындаушы фактор ол
Кеңес әскери бақылауы мен Кеңес Одағының Германияға қатысты саясаты
болатын. Кеңестік үлгідегі мемлекет пен экономикалық жүйені қалыптастыруға
бағыт ұсталынды. Шығыс Германдық үкімет орындары Кремльде жасалынған
социалистік қайта құруларды іске асыруға тиісті болды. Осыған сәйкес
өнеркәсіптік монополиялар жойылды, олар ұлттық – мемлекеттік меншікке
алынды, агарлық реформа жүргізіліп ірі помещиктік шаруашылықтар тәркіленді,
агро - шаруашылықтарды ұжымдастыру науқаны басталды. 1947 жылдың
наурызында Неміс ұлттық конгресі Шығыс Германияның алдағы жарты ғасырлық
тарихын айқындап берген шешімдер қабылдады. Ол Неміс халық кеңесін құрып,
оған Шығыс Германияның конституциясын дайындауды тапсырды. 1949 жылдың 7 –
ші қазанында Халық кеңесі Герман Демократиялық Республикасының негізгі
заңын – Конституциясын қабылдағаны жайлы жария етті. Халық Кеңесі ГДР - дің
– Уақытша Халық палатасы ретінде қайта құрылды. Германия тәуелсіз
Демократиялық Республика ретінде жарияланды. Үкімет құрамын жасақтау Герман
біртұтас социалистік партиясы өкілі Отто Гротенволге тапсырылды.
Сөйтіп қысқа уақыт ішінде Германияда екі қарама – қайшылықты саяси
линия ұстанған Батыс пен КСРО Германияны бөлшектеуге бағытталған жұмыс
кешенін іске асырып үлгерді деуге болады. 1949 жылдың 7 - ші қыркүйегінде
Бундестаг Конституциялық органға айналдырылды және Конрад Аденауэр бастаған
коалициялық үкімет құрылды. Оның құрамына Христиан демократиялық Одағы,
Христиан Әлеуметтік Одағы, Еркін неміс демократиялық партиясы енді, сөйтіп
Германияның саяси бөлшектену процесі аяқталды. ГДР – дің солшыл коммунистік
басшылығы мен Кеңес әскери әкімшілігі капитализмге негізделген құрлымды
біржола жою арқылы Германияда ұлтшыл – фашизмнің қайта жандануына,
империалистік соғыстардың қайта шығуына жол бермеуге кепілдік жасауға
болады деп сенді. Болашақта Батыс Германиямен социалистік қоғамдық –
экономикалық құрылыс негізінде бейбіт түрде бірігеміз деп санады. Батыс
Германиядағы қоғамдық – саяси жүйені мейлінше агрессивті сынға ұшыратты.
Батыс Германия мен Батыс Берлиннің дамуы мүлде басқа жолмен жүрді АҚШ пен
Ұлыбритания, Франция лидерлері бұл елде фашизмнің қайта туындауына жол
бермейтін бірден бір жол ол қоғамның демократизациясын іске асыруға
көмектесу, және оның экономикалық базасын кең көлемде нығайту үшін ірі
инвестициялық және экономикалық көмек жасау деп деген тұжырымды ұстанды.
Бұл шешімге Батыс елдері бірден келе қойған жоқ-ты өйткені соғыстан соң
Батыс елдерінің өзінде саяси элита мен халық арасында антигермандық көңіл –
күй аса күшті еді, соған қарамастан прагматикалық көзқарас ұстаған
саясаткерлер жобасы Маршшал жоспарына ұласып оның 17 млрд. доллар.
көлеміндегі жәрдемінің қомақты бөлегіне ГФР ие болды. Сондықтан Батыс
елдерінің басшылары бірінші болып Батыс Германияда саяси реформалар жасау
мен ұлттық билікті қалпына келтіруге кірісіп кетті.
ГФР – дің Жаңа Конституциясы 23 мамыр 1949 жылы өз күшіне енді. Бұл
Герман тарихындағы төртінші Конституция болатын (үш конституция 1849-1919
ж. ж. аралығында қабылданды). Негізгі заң жобасын дайындаушы жұмыс тобы
герман құқықтанушыларынан тұрды. Олар заң жобасын жерлердің Премьер –
министрлері мен ( ландагтар сайлаған – әдетте бір палаталы заң шығару
органы) Ұлыбритания , Франция, АҚШ оккупациялық зоналарының екі
губернаторының тапсырысымен жасалынды. ГФР – дің Жаңа конституциясы жалпы
адамзаттық құндылық принциптеріне қайта оралып, бұрынғы фашистік тәртіпті
түбегейлі жоюға бағыт ұстанды. Ол басқарудың демократиялық нормаларын
қалпына келтіру, билік тармақтарын бөлу және тең құқықты ету, барлық
биліктің қайнар көзі, бастауы халық деп тану. Оны жүзеге асырудың бірден
бір механизмі барлық деңгейлердегі еркін сайлау, арнайы мемлекеттік
институттар: заң шығарушы, атқарушы және сот билігі тәуелсіздіктерін
нығайту деп танылды. [5,215]
ГФР – тарихи қалыптасқан жерлер негізінде ұйымдасқан территориялық
федеративті мемлекет, жергілікті жерлер кең көлемді автономиялық
құқықтарға ие әрқайсысының өз бюджеті, үкіметі, жергілікті заң шығарушы
органдары – ландагтары бар. ГФР – де 10 жер федарацияға бірікті. ГФР –
дегі Заң шығарушы билік екі палаталы Парламентке берілген, ол Жоғарғы
палата – Бундесрат (Одақтық кеңес) және төменгі палата Бундестагтан тұрады.
Бундесрат өзінің өкілдігі бойынша жоғарғы федералдық орган, төрағасы бір
жылға сайланады ешкімге тәуелсіз, жұмысы арнайы парламенттік регламентпен
реттелінеді. Бундестрат өз жұмысын өі жүргізіп федерация көлемінде өз
бюджетіне өзі ие, оның мүшелері жерлердің үкіметі тағайындайтын және
шақырып алатын өкілдерден құралды. Будесрат федерация субъектілерінің
мүддесін білдірді. Бундесратқа сайланатын депутат саны әр жердің
сайлаушылар санына байланысты болды. Әр жер кемінде үш дауысқа ие.
Мәселен 2 млн – ға дейнгі халқы бар жер 3 дауысқа, 2 - 6 млн – ға дейін 4
дауысқа, 6 млн. астамдары 5 – дауысқа ие болды. Бундесрат барлығы 41
депутаттан құралды.
Парламенттің төменгі палатасы Бундестаг бүкілхалықтық сайлау жолымен
сайланып 496 депутаттан тұрды. Парламент басқа органдардан тәуелсіз саяси
институт ретінде қалыптасты. Өзінің төрағасын Бундестаг өзі сайлады. Ол өзі
барлық ішкі жұмыс қызметінің тәртібін автономиялы устав арқылы регламентпен
айқындады. Депутаттардың жартысы округтарда мажоритарлы жүйе бойынша
көпшілік дауыс арқылы тура сайланды. Депутаттардың екінші бөлігі –
партиялық тізім бойынша сайланды, оған әр жерлерден пропорционалды жүйе
бойынша өкілдер енгізілді. ГФР – дің әрбір сайлаушысы екі дауысқа ие болды.
Бірін – сайлау округтері бойынша депутат сайлау үшін иеленсе, екіншісін –
жерлер тізімі бойыша иеленді. Сайлаушылардың 5% дауысына ие болған
партия парламенттегі депутаттық орынды бөлісті.
Егер де Бундестаг Батыс Еуропалық парламентаризмнің классикалық
типіне жатады. Оның өзі сайлайтын төраға қызметі, палата бюросы, комиссиясы
бар және депутаттар әртүрлі фракцияларға біріккен болса, Бундесрат
бірқатар ерекшеліктерге ие. Оған депутаттар белгілі бір мәселелер бойынша
келісілген дауыс беру тән, яғни жерлердің өкілдері өз дауыстарын бір
дауыс ретінде береді. Оның мүшелері императивті мандатқа ие болды.
Жерлердің үкіметтері өздерінің депутаттарына талқыланып жатқан мәселелерге
байланысты қалай дауыс беру жөнінде өз нұсқауларын беріп отырды. Орталық
билік жүйесі билікті тармаққа бөлу принципіне негізделді. ГФР –
Конституциясы бойынша жоғарғы атқарушы биліктің басшысы Федералды Президент
саналады, ол 5 жыл мерзімге арнайы шақырылатын Федералды жиналыста
сайланды. Ол жиналыс пропорционалды өкілдікпен ландтагтардан сайланған
мүшелер сайлады. Кез келген жасы 40 – жасқа жеткен неміс ұлтының өкілі
Президент болып сайлана алды. Президент үкімет отырыстарына қатынаса алды,
кей жағдайда бундестагты таратып жіберуге құқығы болды. Алайда көптеген
актілер үшін міндетті түрде федаралдық канцелярия мен канцлердің немесе
министрлердің белгілі бір мәселеге келісімі қажет етілді.
Реальды атқарушы билік үкіметтің қолында шоғырланды, әсіресе оның
төрағасы болып табылатын канцлердің қолында шоғырланды. Канцлердің
кандидатурасын әуелі Президент ұсынады және ол Бундестагта көпшілік дауысқа
ие болу жолымен тағайындалады. Канцлер министрлер кабинетіндегі қызметтерге
тағайындайды және қызметтен босата алады, ол ішкі және сыртқы саясатты
жүргізеді. Ол Конституция бойынша Бундестагтың алдында жауап беретін жалғыз
министр. Федаралдық үкімет түрлі мемлекеттік қаулылар мен шешімдер
шығаруға құқылы.
Ол Президентке Бундесратқа жаңа заңдар енгізуге ұсыныс жасай алады.
Үкімет заң шығару процесіне белсенді түрде тартылған. Сондықтан кейбір
заңдарды қабылдаудан Бундестаг шеттетілген. Конституция үкіметке сенім
білдірмеу шешімін шығаруға күрделі тәртібін қолдайтын заң нормасын
енгізген. Канцлер тек қана жаңа канцлердің сайлануымен орнынан алынуы
мүмкін. ГФР – дің орталық билік органдарында айрықша маңызға ие институт –
Федералды Конституциялық сот, ол екі сенаттан тұрады, әр сенат құрамында
сегіз сот мүшесі бар. Оның құзіретіне сот билігі берілген. Сот мүшелері
бірдей мөлшерде Бундестаг және Бундесрат арқылы сайланады, осы тәртіп
олардың тәуелсіздігін кепілдендіреді. Конституциялық сот кең көлемді
өкілдіктерге ие, ол Конституцияға кең мағынада түсініктеме беруге,
федералдық құқық пен жерлер заңдарының сәйкестігін тексереді, Федерация
мен оның субъектілері арасындағы конституциялық – құқтық қақтығыстарды
шешумен, бір жердің территориясындағы федаралды заңдар мен жергілікті
заңдар арасындағы дауларды реттейді. Егер де парламент заңдары Негізгі
Заңға – Конституцияға қайшы келсе онда ол оның күшін жоя алады.
1960 жылға қарай ГФР – дің саяси – партиялық жүйесі үш партиядан
құралды. Оның ерекшелігі үкімет құрушы партиялардың саяси жүйеге араласу
сапасына байланысты байқалды. Онда екі партия жетекші роль атқарды: Герман
Социал – Демократиялық партиясы мен блогқа біріккен клерикальды партиялар :
Христиан Демократиялық Одағы партиясы мен Христиан Әлеуметтік партиялары
басты рөлге ие болса, үшінші партия буржуазиялық – либеральдық партия Еркін
Демократтар саяси жүйеге кіші партнер ретінде енді. Христиан -
демократиялық одағы партиясының Баваридан тыс барлық жерлерде ұйымдары
бар болса, Христан – әлеуметтік партиясы бір ғана жерде - Баварияда
қызмет жасайды. Еркін демократтар үкіметтегі саяси балансты теңестіруші
қосымша рөл атқарады. Германиядағы Үш партиялы жүйе моделінің ерекшелігі
атап өткеніміздей саяси басым екі партиялық жүйе негізінде қалыптасқан.
Фашистік тоталитаризм жалпыұлттық апатқа әкелген Германияда екі басты
мәселе сәтті шешімін тапты десе де болады, оның бірінші демократиялық
құндылықтарды және қоғамдық – саяси институттарды қалпына келтіру, дамыту
болса, екіншісі монополистік диктаттан тыс еркін нарықтық экономиканың
тиімді моделін қалыптастырудың арқасында ГФР – дамыған нарықты экономикалы
әлеуметшіл Республика құруға қол жеткізді. Бір ел, бір ұлттың екі қоғамдық,
саяси – экономикалық жүйеде өмір сүре отырып екі түрлі нәтижеге ие болуы,
кеңестік типтегі социалистік жүйенің тиімсіздігін ерекше айқындықпен
көрсетіп берді. Сондықтан Шығыс Германияның, ГДР – дің саяси және
экономикалық дамуы ең алдымен Кеңес Одағымен, Шығыстағы социалистік
елдермен тығыз байланыста болды. Кеңес Одағының тікелей бақылауында қалған
Шығыс Герман халқы өзінің саяси – экономикалық дамуының моделін еркін
таңдау құқығынан айырылып қалған болатын. Сондықтан ГДР – де жүргізілген
реформалардың негізгілерінің барлығы Кеңес кеңесшілерінің көмегімен
нұсқауымен жүзеге асырылды.
ГДР – дің мемлекеттік құрлымында коммунистік Конституция бойынша
жоғарғы билік Халық палатасы қолында саналды оның құрамына 400 депутат,
100 орынбасарлар мен Берлин қаласының 66 өкілі кеңесші дауыспен сайланды.
Депутаттар 4 жылға тура жалпыға бірдей жасырын дауыс беру арқылы сайланды.
Халық палатасы өзінің төралқасын – Президиумын әр фракциядан кем дегенде 40
депуттан сайлады. Палата үкімет саясатының принциптерін қалыптастырып,
үкімет құрамын жасақтап, оның қызметін бақылады, үкімет мүшелерін қайта
шақырып алуға, бүкіл мемлекет билігін бақылауға құқығы болды. Мемлекттік
бюджетті қабылдады, халық шаруашылығын жоспарлау іске асыруға байланысты
шешімдер қабылдады. Жерлердегі билікті жерлер Палатасы жүргізді ол жерлер
ландагтары арқылы сайланды. Ол 14 күнге дейін Халық палатасы шешімін
тоқтата тұруға құзыры болды, бірақ түпкілікті шешімді Халық палатасы
қабылдады. Екі палатаның құзырына Президент сайлауы енді, алайда Президент
өкілдігі ГДР - де тым шектеулі болды, ол 4 жылға сайланды. Президент
халықаралық қатынастарда елдің ресми өкілі қызметін атқарды. Дипломатиялық
өкілдерді қабылдады, Халық палатасымен бірге қылмыскерлерге кешірім жасау
құқығын іске асыра алды. ГДР – дің бірінші Президенті болып ГБСП – нің
өкілі Вильгельм Пик сайланды. Жоғарғы атқарушы билік органы ретінде Шығыс
Германияда үкімет жарияланды. Халық палатасындағы мықты фракциялар үкімет
құрамына кірді. Халық палатасы үкімет құрамын бекітті және үкімет оның
алдында жауапты болды. 1949 жылы бірінші рет ГДР – де халық палатасына
сайлау жалпы сайлау бағдарламасына сәйкес Германияның Халықтық майданы
тізімі бойынша өткізілді. 1952 жылы Шығыс Германияда тарихи әкімшілік
бөлініс жерлер жойылып оның орнына жаңа әкімшілік – территориялық бөлініс
енгізілді. ГДР 14 округ пен 217 ауданға бөлінді. Жерлердің Палатасы мен
жер ландагтары таратылды. Жергілікті жерлердегі билікті округтік және
аудандық жиналыстар атқаратын болды, олар жергілікті атқарушы билікті
кеңестерді сайлады. Осындай әкімшілік – территориялық басқарудағы
өзгерістер ГДР – дегі социалистік қайта құрулардың құрамдас бөлігі болды.
Ол ескі буржуазиялық саяси жүйені біртіндеп социалистік жүйемен ауыстыруға
тиісті болды.
1952 жылы ГБСП – ның конференциясында Герман Демократиялық
Республикасы социалистік болып табылды және болашақта социалистік құрлысты
жүргізеді деген шешімдер жасалынды. Осыдан кейін 16 жылдан соң 1968 жылы
қабылданған жаңа Конституцияда социалистік өндіріс қатынастарының жеңіске
жеткендігі жөнінде мәлімделді. Жаңа Конституция қоғамдық – саяси жүйенің
конституциялық реттеу аясын кеңейтті. Онда саяси жүйенің ұйымдасуы,
қызметі, партиялық. Қоғамдық және еңбек ұжымдарының қызметтестігі
айқындалып көрсетілді. Маркстік – лениндік жұмысшы партиясы саяси жүйенің
негізгі ұйтқысы , басты саяси институт ретінде бекітіліп мемлекет пен
қоғамдағы басты және бірден – бір жетекші және бағыттаушы күш ретінде
танылды. Конституцияда көппартиялы жүйе, қоғамдық – саяси ұйымдар
қозғалыстары мойындалды, алайда оның нақты саяси маңызы жоқ еді.
Социалистік экономиканың басты базасы ретінде қоғамдық меншік
(жалпыхалықтық және кооперативтік), халық шаруашылығын жоспарлау алынды,
мемлекет билігі орнындағы Президент қызметі Мемлекеттік Кеңеспен
ауыстырылды, оны төраға басқарды. Кең көлемді адам құқықтары мен
бостандықтарын жариялай отырып, сот шешімімен сайлау құқығынан айыру
практикасы жойылды. 1974 жылғы Негізгі Заңның жаңа редакциясында ГДР
социалистік ынтымақтастық елдерінің ажырамас бөлігі ретінде жария етіліп,
Кеңес Одағы мен одақтастық пен достық мәңгілік және мызғымас деп
бекітілді. Конституцияға сәйкес формальді түрде ГДР әлемдегі ең
демократиялық ел қатарына жатты. Елдегі ешбір заң Халық палатасының
мақұлдауынсыз заң күшіне ие бола алмады. Оның қызметі Германияда тарихи
қалыптасқан парламентттік регламентпен реттелінді, ұқыптылықпен
ұйымдастырылған сайлау жүйесі көпшіліктің еркін білдіруге алғы шарттар
туғызды. ГДР – дегі негізгі және билеуші партия ол ГБСП – Герман Біртұтас
Социалистік партиясы еді. Ол жұмысшы табы мүддесін білдіріп социалистік
идеалдарды қорғады. Елдің қалған бөлігінің мүдделерін төрт партия білдіруге
тиісті болды:
- Христиан - демократиялық одағы (ХДО);
- Герман Либерал - демократиялық партиясы (ГЛДП);
- Демократиялық шаруалар партиясы (ДШП);
- Ұлттық - демократиялық партиясы (ҰДП).
Көппартиялыққа байланысты жастар ұйымдары формальды алғанда ГБСП – мен
байланысты емес еді және ол әртүрлі саяси және діни көзқарастардағы
жастарды біріктірді. Герман кәсіподақ ұйымы Біріккен еркін неміс кәсіподақ
бірлестігіне бірікті, іс жүзінде бұл ұйым барлық еңбекшілдерді біріктірген
ықпалды ұйым еді. Алайда осының барлығы демократиялық декорация қызметін
атқарып, шағын партиялық топтағы адамдардың диктатурасының бүркемесі ғана
қызметін атқарды. Бар билік ГБСП – сы жетекшісінің қолында шоғырланды.
Конституциялық нормаларға қарамастан барлық мәселені партиялық органдар
шешті. Басқа мемлекеттік, қоғамдық орындар тек шешіліп қойған мәселелерді
бекітіп, іске асырумен айналысты.
Бәрінен де Шығыс Герман қоғамын өз бақылауында ұстаған саяси полиция
МҚМ – Мемлекеттік Қауіпсіздік Министрлігі қызметінің жұмысы Батыстың
наразылығын тудырып, дисседенттермен аяусыз күрес жүргізді. Оның агенттері
немісше Штази атанған барлық қоғамдық, мемлекеттік органдарға енді.
Капитализмнің жарқын үлгісі болған ГФР – дің жанында өмір сүру тоталитарлық
жүйе мен Германияда орналасқан Кеңес әскерлерінің қуатты 270 мыңдық тобының
арқасында ғана мүмкін еді. Германияның жасанды түрде екіге бөлінуі ерте ме
кеш пе әйтеуір шешілмей қоймайтын Европадағы соғыстан кейінгі аса
саясиланған мәселе болатын. Басты мәселе қандай негізде және қашан, қай
уақытта деген мәселе 1985 жылдың екінші жартысына дейін белгісіз болып
келді. ГДР неміс халқына тән еңбекқорлық пен тәртіптің арқасында
социалистік елдер ішінде өмір сүру деңгейі мен экономикалық дамуы жөнінен
ең үлгілі социалистік Республика болғанымен аса қуатты экономикалық
потенциал мен ыңғайлы демократиялық жүйеге ие дамыған ГФР мен жарысқа төтеп
бере алмады, осы бәсекеде тарихи жеңіс ГФР – дің еншісіне тиді.
1.2 Германияның бірігу мәселесіне қатысты соғыс кезіндегі және
соғыстан кейінгі тараптардың саяси көзқарасы.
КСРО - ның фашизм талқандалғаннан кейінгі Еуропадағы жүргізілген
саясатта Батыс елдері әр түрлі көзқарас ұстады. Бірқатар саяси қайраткерлер
КСРО - мен ымырашылдықты жақтады. Әсіресе бұл позицияны АҚШ сауда министрі
Генри Уоллес қолдады. Ол КСРО - ның талабы орынды деп есептеп, КСРО - ның
Еуропа мен Азияның кейбір аудандарында басымдық құқығын мойындап, дүниені
қайта бөлуді жүргізуді ұсынды.
У.Черчилль басқа көзқараста болды. 1946 жылы 5 наурызда президент
Трумэннің туған штаты Миссуридың Фултон қаласында АҚШ президентінің
қатысуымен сөйлеген сөзінде Еуропада қалыптасқан жағдай батыс демократиясы
тағдырына қауіпті деп сипаттады. Кеңес халықтарының ерлік күресі мен КСРО -
ның қауіпсіз шекараға ие болу құқығын мойындай отырып ол кеңес
отаршылдығының етек алуын үрейлене ескертті. Батыс демократиясын қорғау
үшін, оның ойынша, АҚШ пен Ұлыбританияның күшін біріктіріп, англо-саксон
дүниесінің бар қуатымен КСРО - ға тойтарыс беру керек. Кеңес Одағының
жеңімпаз армиясы жарты Еуропаға өз ықплын орнатып үлгергеруі және Шығыс
Еуропа елдерінде социалистік мемлекеттер құру үдерісі АҚШ бастаған Батыс
елдерін үрейлендірді. [6, 11]
АҚШ - тың мемлекеттік департаменті де кеңестік әрекеттерге қарсы жауап
іздеді. Мұнда американ дипломаты, Ресей бойынша маман Джордж Кеннан маңызды
роль атқарды. 1946 жылы ақпанда, Мәскеуде АҚШ елшілігінде жұмыс істей жүріп
ол Вашингтонға жолдаған жеделхатында тежеу саясатының негізгі
принциптерін айқындады. Оның пікірінше, АҚШ үкіметі КСРО - ның өз ықпал
аймағын кеңейту әрекетінің әрқайсысына дер кезінде қатты тойтарыс беріп
отыруы қажет. Коммунизмнің еніп кетуіне қарсы тұра алу үшін, Батыс елдері
өзіне сенімді, қолайлы әрі толыққанды қоғам орнатуға тырысуы керек. Тежеу
саясатына олар соғыстың алдын алу тәсілі ретінде қарады және КСРО - ны
соғыста жеңу көзделмеді. Трумэн, Черчилль, Кеннан КСРО - ны тежеуде АҚШ
басты рөлді өзі атқаруы керек деген түйін жасады. Бұл Трумэнді қиын
жағдайда қалдырды. Соғыс кезінде КСРО - ға катынастың өзгеруі, соғыс
ауыртпалығынан шаршау еш нәрсеге қарамай КСРО - мен ынтымақтастықты
жалғастыра беруді жақтаған Уоллес типті саясаткерлерге де көбірек қолдау
көрсетілді. Осы бағытты жақтайтындар соғыс тәжірибесіне Рузвельт
Сталинмен компромисске келе алған жағдайға, Рузвелттің елемеуге болмайтын
зор беделіне сүйенді. Сондай - ақ тежеу саясатына көшу АҚШ - тың саясатын
түбегейлі өзгертетіндігі анық еді, енді Америка Еуропаның барлық істеріне
қоян - қолтық араласатын болды. Трумэн саясатта мұндай бетбұрысты жүзеге
асыруға ықпалы мен беделі жетпейтіндей сезінді, өйткені 1944 жылы
американдықтар президент Рузвельтке дауыс берген еді. 1946 жылы өткен
аралық сайлау қорытындысы да Трумэнге 1948 жылы жеңіс әкелетіндей нәтиже
бермеді. Республикандықтар 1930 жылдан кейін алғаш рет конгрессте
бақылауын орнатты. 1919 жылғы Париж конференциясының кезіндегідей жағдай
қалыптасты: президент - демократ, ал конгресс - мемлекет басшысының кез
келген сырткы саясат шараларын тоқтата алуға күші жететін
республикандықтардан құралды. Трумэннің солқылдақтығын түсінуге болады:
бұрынғы саясатты жалғастыру немесе жаңа саясатқа көшу. Алайда оқиғалардың
барысы Трумэннің көп ойлануына мүмкіндік бермеді. 1947 жылдың ақпанында
ағылшындар Түркия мен Грецияға әскери және экономикалық көмек беру
мүмкіндігі жоқ екенін АҚШ үкіметіне мәлімдеді. Грециядан ағылшын
әскерлерінін шығарылуы мен көмектің тоқтатылуы Жерорта теңізі аймағында
стратегиялық жағдайды түбімен өзгертетін кеңес бақылауы орнау мүмкіндігін
тудырды. Италияда коммунистердің билік басына келу жағдайы жасалды, Суэц
каналына кеңес бақылауы орнау қаупі төнді. Осы жағдайлар Трумэннің өз
бағытын түпкілікті айқындауына итермелемей қоймады. 12 наурызда Трумэн
Греция мен Түркияға 400 млн. доллар көлемінде әскери және экономикалық
көмек көрсету ойы бар екенін жариялады. Сонымен қатар ол сыртқы қысым мен
қарулы азшылық жағынан езгіге түсіруге қарсы болған ерікті халықтарға көмек
көрсетуге бағытталған АҚШ саясатының міндеттерін айқындады. Осы
мәлімдемесінде Трумэн АҚШ пен КСРО арасында басталған қайшылықтың мазмұнын
демократия мен тоталитаризм арасындағы қақтығыс деп сипаттады. Осылайша
соғыстан кейінгі ынтымақтастықтан бәсекелестікке көшудің бастамасы болған
Трумэн доктринасы пайда болды. [7, 37]
Екінші дүниежүзілік соғысты тудырушы Германияға соғыс жүріп жатқан
және соғыстан кейінгі Еуропаның жетекші мемлекеттеріндегі көзқарас
түбегейлі басқа сипат алды, антигермандық көңіл – күй күшті болды. Мәселен
Ұлыбританияның өкілі Р. Винсарт өзінің Зұлымдық түбі атты еңбегінде
Германияны қарақшы мемлекет басқа Германия болуы мүмкін емес деп есептеді.
Ол соғыстан кейінгі Германия бөлшектенуге тиісті, оның өз үкіметі болмауға
тиісті деген түсінікте болды. 1940 жылдан Винсарт Ұлыбританияның Германияға
қатысты сыртқы қатыстынас саясатын жүргізетін саяси үкімет комиссиясының
мүшесі болатын. АҚШ – тың мемлекет хатшысы С.Уэллеспен пікірлескен
британдық адмиралтействасының бірінші лорды, Соғыс – теңіз министрі Д.
Паунд Еуропадағы осы ықпалды мемлекетті біржола жоюды ұсынды, ол үшін
Германияны бірқатар шағын мемлекеттерге бөлшектеп, оның астанасы Берлинді
бір кездегі Карфагенді қиратқандай қиратып 50 жылға қалған неміс қалаларын
оккупациялауды жақтады.
Америка Құрама Штаттарында Германияға қатысты соғыстан кейінгі
саясатты әділетті және мызғымас бейбітшілік негізінде жасауды аса белгілі
саяси қайраткер Джон Фостер Даллес бастаған арнайы комиссия қолға алған
еді. 50 – ші жылдары ол Германияның тұтастығын табанды түрде қорғаған
қайраткер ретінде көзге түсті. Алайда кейін архив материалдарынан белгілі
болғандай оның негізгі жоспарға қосымша жоспары болғаны білініп қалды, оның
Германияны жазалау мен бөлшектеудің Винстраттың жоспарынан кем түспейтін
жоба екендігі анықталды. [8,7- 8]
Даллестің жоспарына қосымша ресми жоба ол АҚШ қаржы министрі Моргентау
ұсынған жоба болатын. Оның негізгі мәні герман өнеркәсібін біржола
күйретіп оның орнына елді бірыңғай жайлым мен егістікке айналдыру
қарастырылды. Әрине, АҚШ пен Ұлыбританияның барлық саяси қайраткерлері
бірыңғай көзқараста болмағаны және жоғарыда келтірілген жобаларды қолдай
қоймағаны белгілі, сондықтан соғыстан кейінгі ресми Вашингтон мен Лондонның
көзқарастарын қарастыру аса маңызды мәнге ие. 1943 жылдың қараша –
желтоқсан айларында өткен Тегеран конференциясында соғыстан кейінгі
Германияны бөлшектеу идеясын қойған АҚШ Президенті Ф. Рузвельт ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz