Тазалық ГККП-да биогаз станциясын игеру жобасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..2
I бөлім.
ГККП Тазалықтың шаруашылық қызметінің сараптамасы
1.1. Көкшетау қаласының тұрмыстық қатты
Қалдықтар
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... . 5
1.2. ГККП Тазалықтың қызметін
баяндау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3. ГККП Тазалықтың 1998-2000 жылдардағы
қызметіне қысқаша
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 9
1.4.КМК 2005 жылғы қызметін
сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.5 Тазалықтың 2006 жылғы қызметін
сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... 29
II бөлім. Тазалық ГККП-да биогаз станциясын
игеру
жобасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 36
2.1. Көкшетау қаласы үшін ҚТҚ-ды бөліп жинау және
қайта өндіру
тұжырымдамасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .. 38
2.2. Органикалық қалдықтардың анаэробты ашу
процессі ... ... ... ... .. 45
2.3.Биогаздық технологияны
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .. 48
2.4. ГККП Тазалық-қа биогаздық станция енгізу жобасы
... ... ... .. 53
Тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 59
III бөлім. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
3.1 Органикалық қалдықтардың залалы
туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 61
3.2.Биогаздық технологиялардың
кемістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
IV бөлім. Тіршілік қарекетінің қауіпсіздігін
сақтау ... ... ... ... ... ..66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
71
ҚОСЫМША

КІРІСПЕ
Экология, табиғатты пайдалану экономикасы сияқты пәндерді
зерттегенге дейін мен адамзат алдында табиғатты қорғау және ресурстарды
сақтау сияқты өткір мәселенің тұрғанын байқадым.
Экологияны қалпына келтіру және ресурстарды сақтау технологиясын
енгізу туралы толық қанды, жан-жақты ойланған бағдарламаның бүгін де
қаншалықты қажет екеніне көзім жеткендей. Бүгінгі күні экологиялық мәселе
апатты, қауіпті сипатқа ие болып отырғанын жасырмаймыз.
АҚШ-тағы қар басып қалу, мысалы, біздегі қысқы температураның
көтерілуі сияқты бұрын ешқашан бақылауға алынбаған табиғаттың әр түрлі
түсініксіз, тылсым катаклизмаларын бірігіп бақылау қолға алынған.
Әрине, бұл табиғаттың оқыс жағдайлары болуы да мүмкін, біреулер жер
шарының полюстерінің өзгеруі деп те атайды. Бірақ, атүсті қарауға болмайтын
көзқарас та бар.
Біздің ғаламшардағы табиғаттың катаклизмалары қоршаған ортаға антропогендік
ықпалымен солай немесе керісінше байланысты. Будың әсері, жер қыртысындағы
ауаның озон қабатының бұзылуы, жаңбыр қышқылы және көптеген басқа
әсерлердің антропогендік фактордың ықпалының бірден бір нәтижесі болып
табылады.
Осы мәселелердің бәрі немен байланысты? олар бәрінен бұрын
атмосфераға тасталған қоқыстарға байланысты. Ғаламшардағы барлық
қоқыстардың басым бөлігі нәтижесінде көмірдің және мұнай өнімдерінің әр
түрінің жануына әкеліп соғады. Мұның барлығы жылы жердегі ресурстардың
жасырын энергияға немесе электр энергиясына айналуынан, электр моторы
немесе двигательдердің жұмысынан жану пайда болады. Жер бетінде адам баласы
энергияның көп мөлшерін қажет етеді. Осыған орай екі маңызды мәселе
туындайды. Біріншісі, ғаламшардағы экологиялық жағдайдың құлдырауына әкеп
соғатын атмосферадағы зиянды газдардың, қоқыстардың және т.б. көбеюіне
байланысты болса, екіншісі, адамзат алдына қойған альтернативтік,
энергетикалық дағдарыстың қайта орны толмайтын шығынына ұшырататын табиғат
ресурстарынын тауыса пайдаланумен байланысты.
Бір қарағанда осының бәрі сенімсіз болып көрінгенімен, осы екі мәселе
толығымен шешілетін мәселелер. Мұны мен өзімнің дипломдық жұмысымда
дәлелдеуге тырысамын.
Әрі қарай сөз энергияның альтернативтік көздеріне байланысты екенін
аңғару қиын емес деп ойлаймын.
Бүгінгі күні осы салада көптеген тың ойлар пайда болды.
Күн батареясы және жел электр станциясы ресурстарды сақтайтын
неғұрлым танымал альтернативтік технология болып табылады. (ЖЕС). Бұл
құрылымның ықпал ету принципі өте қарапайым және толық мәлімет беруді қажет
етпейді, сондықтан бұл туралы қысқаша айтылады. Бірақ, басты мәселе
ретінде, мен шикізатты алу мен пайдаланудың тәсілдері туралы және ең
қарапайым органикалық қалдықтардың энергиясы туралы баяндағым келеді.
Қазіргі жағдайда органикалық қалдықтардан шығарылатын шикізат биогаз
болып табылады. Ол өзіне энергияны жеткілікті үлкен потенциалын жасырады.
Сонымен қатар биогаз экологиялық жоспарда залалсыз деп айтуға болады.
Сондай-ақ, технологияларды пайдалану туралы айту – ресурстарды сақтау
және қоршаған ортаны қорғау сияқты біздің алдымызда тұрған өткір де маңызды
мәселені шешудің бір жолы.
Биоэнергетика – бұл дүмшелік емес, энергетика
2001 жылдың тамыз айында Атлантада (АҚШ. Джорджия штаты)
Биомассадан биогазды өндірудің көнерген процесінің жаңа мүмкіндіктеріне
арналған энергетикалық бәсекелестік стратегиясы туралы атты кезекті
баяндама жарық көрді. Атлантада негізделген Болашақ энергоресурстар
корпорациясы (Future Energy Resourses Corp. немесе FERCO), күткеннен де
тиімді болып шықты. FERCO газдандыру барысында тамыздық, қоқыс, шабылған
шөп сияқты қатты отын қолданылады. Биомасса табиғи газға жақын және оны
алмастыра алатын газға айналады. (Оны Silva Gas деп атаған). Мұндай газ
құрамында қазып алынған отынға қарағанда көміртек аз болғандықтан,
көміртек қос тотығы да кәдімгі отынды жаққандағыдан аз шығарылады.
FERCO дайындаған технология биомассаны электр қуатына айналдыруда
басқа жүйелерге қарағанда екі есе тиімділігі энергетикалық компаниялар үшін
маңызды. Фирма мәліметтеріне сүйенсек, Silva Gas қазірдің өзінде табиғи
газдан қымбат емес.
Бәсекелес бағалармен қатар, биомассадан биогаз энергияны өндірудің
басқа да тәсілдерімен жеңіл үйлесетінін FERCO басқармасы ерекше атауда.
(Мысалы, микротурбиндер немесе отындық элементтермен)
Көңнен өндірілетін электр қуаты
2002 жыл. Девонде (Ұлыбритания) көң арқылы жұмыс істейтін әлемдегі
алғаш электростанция қызмет ете бастайды. Holsworthy Biogas компаниясы
электроэнергияны арзандату үшін күресуге бел буып, оған жалпыеуропалық
сипат беруге тырысады. Станцияға арналған отынды (жылына 1,5 млн.т. көң)
жергілікті фермерлер тегін көңмен қамтамасыз етеді. Электростанцияны құру
барысында, сонымен қатар Еуроодақ және Farmatic неміс компаниясы қомақты
үлес (100 млн. доллар) қосты.
Экология және өмір журналы. №62001 жыл, 52,54 беттер.

I-бөлім. ГККП Тазалық шаруашылық қызметінің
сипаттамасы
1. Көкшетау қаласындағы тұрмыстық қатты қалдықтар мәселесі
Қалдықтармен комплексті түрде басқару принциптеріне сай қоқысты одан
әрі қайта өңдеумен, яғни оны шикізат ретінде пайдалану арқылы ТҚҚ-ды қайта
өңдеу және пайдалану дұрыс болар еді. Көкшетау қаласының жағдайында бұл
принципті қолдану мүмкін, өйткені қаланың тұрмыстық қалдықтары әртүрлі
қосындылардан тұрады.
Көрнекілік үшін келесі диарамманы келтіре кеткім келеді.
Көкшетау қаласы бойынша қоқыс топтары.

Көкшетау қаласы бойынша қоқыс құрылымы.

Диаграмма Көкшетау қаласы бойынша ТҚҚ-ң құрамы мен құрылымын нақты
көрсетеді.
Көкшетау қаласы бойынша ТҚҚ-ды қайта өңдеу және пайдаланудың
негізгі мәселесі олардың қайта өңделу және пайдалануы (халықаралық стандарт
бойынша) ең төменгі деңгейде өткізілуінде. ТҚҚ-мен жұмыс оларды полигонға
тасымалдау және жартылай қайта өңдеуден тұрады, оларды бульдозермен
пресстеп, тиянақтап жинайды. Сөйтіп, оны қайта өңдеу және комплексті түрде
қолдану туралы сөз де болмайды. Бұл біздің қаламызда қолданылатын ТҚҚ-ы
қайта өңдеу және пайдалану технологиясының көнеруімен байланысты. Осы
дипломдық жұмысымды Тазалық қызметкерлерімен әңгімелесу негізінде жазу
барысында маған түсінікті болғаны – қаламыздың жағдайында заман талабына
сай ұсынылып отырған жаңалықтарды меңгеруге құралдардың жоқтығы ықпал
етуде. Әрине, құралдардың жоқтығынан туындайтын мәселелерді шешу үшін КУО
принципіне жүгінуге, яғни қала қоқысын қайта өңдеу және пайдалануға жеке
кәсіпорындарды тартуға болар еді, алайда біздің қала жағдайында бұл тәсіл
бірнеше себептер бойынша іске асуы екіталай. Біріншіден, бұл мәселемен
айналысатын бірнеше кәсіпорын құруға қаламыз соншалықты үлкен емес, ендеше
қоқыс мөлшері де соншалықты көп емес, ал бір ғана кәсіпорын құру –
бәсекелестік деп аталатын даму факторынан айрылған тағы бір кезекті
монополия құру деген сөз. Сондықтан бәрін сол қалпында қалдырған тиімді,
яғни шығару, пайдалану және қайта өңдеу бір мемлекеттік кәсіпорынмен іске
асуы керек. Алайда, өмір көрсеткендей, мұндай жағдайда бұған байланысты
алуан түрлі мәселелер пайда болады да, жалпыға ортақ бір мәселені тудырады
– жаңашылдықтарды игеру мақсатында қолданатын құралдардың тапшылығы ғана
емес, сонымен қатар кәсіпорын өз шығындарын жабатын қаржы тапшылығына
ұрынады. Біздің жағдайда бұл кәсіпорын ГККП Тазалық деп аталады. Төменде
аталмыш кәсіпорынның мәселелері қаралады.

1.2. ГККП Тазалық қызметін баяндау.

Дипломдық жұмысқа сараптама жүргізу мақсатында Көкшетау қаласының
коммуналдық шаруашылығының қалалық бірлестігі алынған болатын, нақтырақ
айтқанда оның бір құрылымдық бөлімшесі - көліктік-механикаландырылған
колонна.
Алдымен, Тазалық ГККП құрылуы жайында айта кетейін.
Жалпы жеке қаланың коммуналдық шаруашылығының пайда болу тарихы
арнайы баяндауды қажет етпейді ғой деп ойлаймын, себебі олардың тарихы қала
тарихымен байланысты. Алайда заң тұрғысынан алсақ, Тазалық ГККП құрылу
тарихы жақында ғана басталған.
Тазалық ГККП Көкшетау қаласының Әкімдігінің 1999 жылғы 6-мамырға
қарасты №186-р қаулысына сай құрылып, жеке шаруашылық есеп бөлімшесі болып
табылады. Мемлекеттік құрылтайшысы - Көкшетау қаласының Әкімі. 1999 ж. 10-
маусымында № 1777 – 1902 – ГП заңдық тұлғаны мемлекеттік тіркеу куәлігіне
сәйкес Ақмола облысының заң басқармасында тіркелген. Ақмола облысы,
Көкшетау қаласы, Темірбеков көшесі, 175 үйде орналасқан.
Бүгінгі күні Тазалық ГККП бірнеше құрылымдық бөлімшелерден
тұратын ірі кәсіпорын және жұмысшылардың орташа жылдық саны 413 адамды
құрайды. Тазалық құрылымдық бөлімшелері: Көкшетау II қазандығы, көліктік-
механикаландырылған колонна, қалалық монша және қала сыртындағы Қызыл жар
селосының коммуналдық мәселелеріне курьерлік ететін Қызыл жар жер телімі.
(I сызбаны қараңыз).
Дипломдық жұмысымның тақырыптық ерекшелігіне сай, мен ГОКХ жалпы
қарастырмай, оның бір бөлімшесі болып табылатын және Көкшетау қаласының
тұрмыстық қатты қалдықтарын жинау, шығару және өңдеумен айналысатын
көліктік-механикаландырылған колоннаға - КМК-ға тоқтаймын.

Көліктік-механикаландырылған колоннаның пайда болу және жеке
құрылымдық бірлікке бөліну тарихы есте қаларлық.
Ол менің ойымша өкінішті оқиғаға байланысты басталған. 2005 жылы
ақпан айына қарай қаржы жинау пайызының төмендігі нәтижесінде, және 20-
миллиондық дебиторлық қарызына байланысты халық арасында қарапайым да
түсінікті - Спецавтобаза деп аталатын жеке кәсіпорын банкрот деп
танылды. Спецавтобаза Тазалық ГККП жетекшілігіне берілді, ал 2001
жылдың 1-ақпанында Тазалық құрылымдық бөлімшесі деп танылып, көліктік-
механикаландырылған колонна – КМК деп атын өзгертті.
Көліктік-механикаландырылған колонна (әрі қарай КМК) қаладағы
қалдықтарды шығарып, қайта өңдеумен, аулаішілік аумақтарды тазартумен және
т.б. айналысады. Бұның бәрі күндіз-түні қала игілігіне қызмет етіп жүрген,
КМК жетекшісі Черняев А.П. бастаған 250 жұмысшының күшімен атқарылуда.
Қалдықтарды өңдеу туралы айтқанда бұның бәрі жүзеге асырылатын
полигон туралы айта кеткенім жөн ғой деймін. Полигон қаладан 15 шақырымдай
жерде орналасқан. Оның көлемі шамамен 26,2 га.-ды құрайды. Қалдықтарды
өңдеу дегеніміз – ТҚҚ-ды үстірт өңдеу, нақтырақ айтқанда мүмкіндігінше
Тазалық тілімен айтқанда қоқыс тастайтын апатты жерге айналмас үшін
баспақтап, тиянақтап жинайды.
Осы кезден бастап кәсіпорын мәселесін сөз етуге болады, ол – көлік
тапшылығы. 150000 тұрғыны бар қала үшін 12 емес, шамамен 20 бірлік қажет.
Тапшылық шамамен 40 пайызды құрайтын 8 бірлікке тең. Бұл жерде көп нәрсені
ойлану керек. Бұдан әрі мен Тазалық ГККП құрылымдық бөлімшелерінің бірі
көліктік-механикаландырылған колоннаның осы және басқа да көптеген
мәселелерінің себебін түсінуге тырысамын.

1.3. 1998-2000 жылдарға арналған ГККП Спецавтобаза қызметіне қысқаша
шолу.
КМК қызметімен толығырақ танысу үшін осы құрылымдық бөлімшенің
ГККП Спецавтобаза құрамында болған кезіне қысқаша шолу жасағанымыз дұрыс.
Жүргізушілердің есептік саны қалай жүргізілгеніне назар аударған
дұрыс деп ойлаймын.

3-кесте.
Спецавтобаза бойынша қоқыс тасушы жүргізушілердің 1999 жылға
арналған есебі.

№ Көрсеткіштер атауы өлшем бірлігі саны
пп
1 Қоқыстың жылдық мөлшері Мың.м.куб. 150,0
2 Тасымалдаудың орташа қашықтығы Км. 32
3 Паркті пайдалану коэффициенті 0,5
4 Жүріп өткен қашықтықты пайдалану 0,5
коэффициенті
5 Қала, скм 22
қала сыртындағы орташа жылдамдық 33
6 Қоқысқа арналған бак сыйымдылығы М.куб. 0,75
7 ГАЗ-53 КО 413 автокөлігінің өнімділігі Тәул. мкуб. 41,0
8 Техниканың 10 бірлігі Жылд. мкуб. 74825
9 КАМАЗ КО 415 автокөлігінің өнімділігі, Жылд. мкуб. 122,5
Техниканың 3 бірлігі 67068,8
10 Барлық маркалы автокөліксағаттар саны. ас 33269,5
11 Дайындау уақыты – соңғы ас 1960,1
12 Бір жүргізушінің жұмыс уақытының жылдық Сағ. 1918,6
қоры
13 Қоқыс тасушы жүргізушілердің саны адам 18
(33269,5 + 1960,1)1918,6

Есеп келесідей жолмен жүргізіледі, шығарылатын ТҚҚ-дың көлемі
есептеледі.
Тасымалдау арақашықтығы, паркті пайдалану коэффициенті, қозғалу
жылдамдығы және т.б. туралы мәліметтерге қарап, бір автокөліктің
өнімділігі есептеліп шығарылады, яғни 1 автокөлік ТҚҚ-тың шығарылу көлемі
қандай. Өлшем нәтижесі бойынша ГАЗ-53 КО 413-ң толық тиелуі 15 контейнерді
құрайды. (1 контейнер сыйымдылығы 0,75 м3 тең). ТҚҚ-да пластикалық және
картон қап жетерлік. Есеп бойынша, қоқыс таситын машинаның толық тиелуі:
15 * 0,75 = 11,25 м3.
Тығыздау коэффициенті:
11,25 : 7,5 м3. = 1,50
КАМАЗ КО 415 автокөлігіне толтырылғанша 46 контейнер тиеледі:
46 * 0,75 = 34,5 м.куб.
Тығыздау коэффициенті:
34,5 : 22,5 м.куб. = 1,53
№4 кесте.
1999 жылға арналған Спецавтобаза бойынша сұйық қоқысты шығаратын
жүргізушілердің санын есептеу.

№ Көрсеткіштер атауы өлшем бірлігісаны
пп
1 2 3 4
1 Қоқысты шығарудың жылдық мөлшері Мың.м.куб. 30.0
2 Тасымалдаудың орташа қашықтығы Км. 19
3 Паркті пайдалану коэффициенті 0,5 – 0,6
4 Техникалық тасымалдаудағы қозғалыстың скм 22
орташа жылдамдығы
5 ГАЗ-53 КО- 503 автокөлігінің Тәул. мкуб. 4,2
өнімділігі
6 6 бірлік жылд. мкуб. 15549
7 КАМАЗ автокөлігінің өнімділігі Тәул. мкуб. 27,2
8 1 бірлік Жылд. мкуб. 74825
1 2 3 4
9 Барлық маркалы автокөліксағаттар саны.ас 13015,7
10 Дайындау уақыты – соңғы ас 766,8
11 Бір жүргізушінің жұмыс уақытының Сағжыл. 1918,6
жылдық қоры
12 Тазартқыш машина жүргізушілерінің адам 7
саны.
(13015,17 + 766,8)1918,6

Өлшеу актісіне сай тығыздаудың орташа коэффициенті 1,5-ке тең. ТҚҚ
жылдық мөлшері туралы мәліметтері және уақыт бірлігіндегі автопарк
өнімділігі негізінде техника бірлігінің белгіленген саны, басқаша айтқанда
белгіленген ТҚҚ мөлшерін шығаруды қамтамасыз етуге қажетті, бұл жағдайда
33269,5 мың сағатқа тең автокөліксағаттардың жиынтық саны есептеледі.
Оларға автопаркті пайдалануға дайындау үшін қажетті жылына 1960,1 мың
сағат қосылады және жалпы сан 1918,6-ға тең 1 жүргізушінің жұмыс уақытының
жылдық қорына бөлінеді. Нәтижесі төмендегідей:
Жүргізушілер саны = (33269,5 + 1960,1)1918,6 = 18 жүргізушілер.
Сонымен, 13 бірлік техникаға 18 жүргізуші. Бұл 18 автокөлік болу
керек, немесе жүргізушілер 5 техниканың жетіспеуіне байланысты ауысыммен
жұмыс істеуі керек деген сөз. Бұл - техника тапшылығын білдіреді.
Спецавтобаза қызметінің негізгі өндіріс көрсеткіштері төменгі
кестеде көрсетілген.
№5 кесте.
Спецавтобаза қызметінің 1998 жылға арналған негізгі өндіріс
көрсеткіштері

№ Көрсеткіштер атауы өлшем бірлігі1997 ж. 1998 ж. өсу
пп қарқыны
1 Көрсетілген қызмет Мың тенге 29310 32839 112,0
мөлшері
2 Заттай белгіленген Мың м. куб. 166,6 1848 110,9
мөлшер, барлығы
3 Қоқыс шығару -- 132,2 155,3 110
Сйық қоқысты шығару 34,4 29,5
4 Көрсетілген қызметтің Мың тг. 26936 38849 144,2
өзіндік құны
5 1 жұмысшыға шаққандағы Тг. 163,7 165,9 101,3
еңбек өнімділігі
6 Есептелген жалақы Мың тг. 12282,4 12946,2 105,4
7 Жұмысшылардың тізімдік Адам 191 198 103,7
саны
8 Орташа айлық жалақы Тг. 5358,8 5448,7 101,7
9 Бірінші жетекшінікі Тг. 11500,0 11558 100,5

Кестеде көрсетілгендей, Спецавтобазаның 1998 жылы көрсеткен
қызметінің мөлшері 1997 жылмен салыстырғанда 12% өскен, бұл жұмысшылардың
тізімдік санын 7 адамға немесе 3,7 %-ға көбеюіне әкеледі. 1 жұмысшының
өнімділігі 1,3%-ға өседі. Бұл жағдайда жалақы орта есеппен 1,7 %-ға
жоғарылайды. Бұның бәрі Спецавтобаза қызметі ауқымының жоғарылайтыны
туралы айтады.
Әлбетте, Спецавтобаза қызметі тұрғындардан қызмет үшін жиналатын
қаражатпен қаржыланады (тариф бойынша). Тарифтерді есептеу бойынша
мәліметтер 6-кестеде келтірілген.
№6 кесте.
№ Бағасы мың
пп Шығыс салаларының атауы теңгемен
1 9 айға жоспарланған шығарылатын ҚТҚ мөлшері 126,5 мың м.куб.
2 Материалдық шығындар 394,4
3 ГСМ жанармайы 4854,9
4 Жақтық ұйымдардың жұмысы мен қызметтерін төлеу 1030,0
5 Көліктерді күрделі жөндеуден өткізу 843,8
6 Негізгі құралдардың амортизациясы 400,2
7 Қоршаған ортаны ластағаны үшін қаржы бөлу 1124,8
8 Негізгі жұмысшылардың еңбегіне төленетін шығыс 2740,1
9 Әлеуметтік салық (26%) 712,4
10 БАРЛЫҒЫ 12100,6
11 Жалпы және әкімшіліктік шығындар 7718,9
12 Басқа да шығындар 964,9
13 Мерзімдік шығындар, барлығы (31%) 2692
14 ҚТҚ шығару құны 14792,6
15 Рентабельділігі (20%) 2958,5
16 1 м. куб ҚТҚ шығару құны (тариф) 140,32 тг.
17 НДС (20%) 28,06 тг.
18 1м. куб құны (НДС –пен тарифі) 168,38 тг.
19 Бір адамның айлық тарифі: 15,43 тг.
168,38 * 1,1 : 12

Есеп келесі жолмен жүргізіледі. ТҚҚ-дың 126,5 мың м.кубқа тең
мерзімдік шығарылу мөлшері анықталады (бұл жағдайда 9 айлық). Жалпы
шығындар анықталып, оған 20% рентабельділігі қосылады. Одан кейін 140,32
тг. тең 1м.3 ТҚҚ-ты шығару және өңдеу құны анықталады. Оған 20% көлемінде
НДС қосылады, қорыта келгенде 1м3 шығару тарифі 168,38 теңгені құрайы.
Сонан соң 1 адамға айлық тариф саналады. Ол үшін 1м3 ТҚҚ шығару құны 1,1
м3 тең 1 адамның жылдық ТҚҚ жинау нормасына көбейтіледі де 12 айға бөлініп,
адам басынан айына 15,43 тг. аламыз. (бұл нормалар қайта қаралған, бүгінгі
күні 1 адамның жылдық жинау нормасы 1,2 м3 құрайды; жинақтау нормасы туралы
толығырақ қосымшада көрсетілген).
Алайда қабатты үй тұрғынынан арналған тариф, жеке меншікті үй
тұрғынына арналған тарифтен өзгеше болуы тиіс. Оның айырмашылығы бүгінгі
күні адам басына жылына 1,5 м3 құрайтын жинақтау нормасында.
Төменде жеке сектордан қоқыс шығару құнының нарықтамасы
келтірілген.

№7 кесте.
Спецавтобаза коммуналдық шаруашылығы бойынша жеке сектордан қоқыс
шығару құнының нарықтамасы.

№ Бағасы теңгемен
пп Шығыс салаларының атауы
1 Бір айда шығарылатын қоқыс мөлшері 300м.куб.
2 Жанармай және майлайтын материалдар 38620
3 Жөндеу қоры 725,7
4 Автопарк амортизациясы 186,6
5 Қоршаған ортаны ластағаны үшін қаржы бөлу 4800
6 Жұмысшылардың жалақысы 13741
7 Әлеуметтік салық 26% 3573
8 БАРЛЫҒЫ 68178
9 Қосымша үстеме шығындар (18%) 12272
10 Рентабельділігі (10%) 8045
11 Шығарылатын қоқыстың жалпы өзіндік құны 83495
12 1м.куб қоқысты шығару құны 295
13 НДС 20% 59
14 БАРЛЫҒЫ 354
15 1 адамнан айына шығару құны 27
295 * 1,1 : 12
16 НДС-пен санағандағы құны 32
17 1 шелек қоқыс шығару құны 4
18 1 шелек қоқыс шығарудың НДС-пен санағандағы 5
құны

Тарифтік жоспар болғанымен кәсіпорын әрдайым қаржыландыру
мәселесіне тап болады. Тұрғындардың төлем қабілетінің төмендігіне орай
қаражат жетіспейді. Бірақ төлемқабілеттілік туралы бұл жерде сөз қозғаудың
өзі орынсыз, өйткені өтеу мүмкіндігі жоқ дейтіндей айына 15 теңге 43 тиын
көп ақша емес. Тұрғындар қоқыс шығарған үшін төлеу қажеттігін елемейді.
Нәтижесінде Спецавтобаза 2000 жылды қоқыс шығару бойынша
тұрғындардан 4686600 тг. қарызбен аяқтады.
ТҚҚ барлық көлемінің жылдық шығаруының құны 14722600 тең екенін
ескерсек, 4686600 тг. тең қарыз әсерлі көрінеді – барлық шығындардың 31,8
%.
Нәтижесінде Спецавтобаза Тазалық ГККП құрылымдық бөлімшесі
болып қайта құрылды және енді КМК – көліктік-механикаландырылған колонна
деп аталады.
ТҚҚ шығарумен қатар, КМК аула сыпырушылардың күшімен үй маңайларын
жинаумен айналысады. Аула сыпырушының еңбегі бөлек төленеді және бүгінгі
күні 34,76 тг. құрайды. Аула сыпырушының міндетіне:
1. Асфальт пен топырақты алаңды сыпыру;
2. Көгал алаңды қоқыстан тазарту;
3. Шөп шабу;
4. Қысқы уақытта подъезд маңын мұздан тазалау;
5. Контейнер алаңында :
а) Қысқы уақытта контейнерлерді қатқан ТҚҚ-дан тазалау
ә) контейнер алаңын сылау
б) Контейнерлерді сырмен нөмірлеу
в) ТҚҚ арнайы машинамен жиналғаннан кейін контейнер алаңын
тазарту кіреді.
Аула сыпырушының еңбегін, әлбетте, сол көппәтерлі қабатты
үйлердің тұрғындары төлейді.
4. КМК қызметінің 2005 жылға арналған сараптамасы
КМК – ның 2005 жылғы қызметін талқылайық.
Сонымен, 2005 жылдың 1 ақпанынан бастап Спецавтобаза коммуналдық
шаруашылығы Тазалық ГККП ауысады. КМК байланысты Тазалық
экономистерінің тап болған қиыншылықтарына тоқтала кетейін. Ең алдымен –
кәсіпорын қызметін қаржыландыру мәселесі. Жоғарыда айтылғандай, қандай да
бір мемлекеттік жәрдем қаржысы жоқ кәсіпорын кассасы 4686,6 мың тг.
шығынға ұшырады. 13 бірлік техникадан тұратын автопарк КМК-ның негізгі
өндіріс құралы болып табылады. (№8 кестені қараңыз).
Ең жаңа деген автокөлікке 10 жыл болған, ең ескісіне – 20 жылдан
асқан. Бұдан көп нәрсені ұғуға болады. 150000 тұрғыны бар қаланың ең
қажетті ұйымдарының бірі осынша дағдарысты жағдайда болуы таң қалдырады.
Автопарк 95%-ға тозған, оның үстіне 95 – бұл автопаркті есептен
шығаруды болдырмас үшін қажетті шарттылық. Өзін-өзі ақтамауына байланысты,
кәсіпорын автопаркті алмастыра алмайды және оны әрі қарай пайдалануға
мұқтаж. Автопаркке қатысты тек айтарым, КМК Фоменко ұсынған принцип бойынша
жұмыс істейді. Дәйексөзбен келтірсем: Ескі бәтеңке ұзағырақ қызмет етсін
десең, жаңасын сатып алма!.
Жоғарыда көрсетілген проблемалардан жаңалары туындайды. Түсіндіре
кетейін:
1. ГСМ шығыны көбейеді.
2. Қосалқы бөлшектерге шығын көбейеді.
3.Техниканы жөндеу және қызмет көрсетудегі жұмысшы уақыты мен күшінің
шығыны артады.

№8 кесте.
КМК-ның техникалық жабдықтармен қамтамасыз етілуі

атауы Шығарылған жылы Тозу деңгейі, %
КАМАЗ КО 415 1990 95
КАМАЗ КО 415 1988 95
ГАЗ 53 КО 415 1985 95
ГАЗ 53 КО 415 1983 95
ГАЗ 53 КО 415 1984 95
ГАЗ 53 КО 415 1985 95
ГАЗ 53 КО 415 1990 95
ГАЗ 53 КО 415 1986 95
ГАЗ 53 КО 415 1984 95
ГАЗ 53 КО 415 1989 95
ГАЗ 53 КО 415 1989 95
ГАЗ 53 КО 415 1990 95
ГАЗ 5302 1981 95

3. Бұл проблема алдыңғы үшеуінен кем емес, автопарк – КМК-ның ажары
болып есептелетіндіктен, кәсіпорын беделі төмендейді. Қоқыс тасушы
көне, тозған көлікке адамды жиіркенішпен қарататын психологиялық
фактор.
Осындай мәселелер Тазалық басшылығын сол кезеңдегі жалғыз дұрыс
шешімді қабылдауға мәжбүрледі. Ол тариф және рентабельділікті 25 %-ға өсіру
еді. 2005 жылға арналған тарифтік жоспарға берілген түсініктемені келтіре
кетейін.
Коммуналдық шаруашылықтың қалалық бірлестігі ТҚҚ шығарумен 2005 жылдың
ақпанынан бастап айналысады. Қоқысты шығару төлемі ай сайын адам басынан
15,43 тг. 2005 жылға 1м.куб. фактіге негізделген шығару құны – 166,5 теңге.
Шығындар шынайы мұқтаждықтарды қамтамасыз етпейді. Мәселен, ТҚҚ
шығаратын арнайы көліктер паркі көнерген, бүгінгі күні 1981-1990 жылдары
шығарылған көліктерден тұрады. Уақыттың 40% дейін жөндеу жұмыстарына
кетеді. Жөндеу жұмыстарының сапасын арттыру үшін қосалқы бөлшектер сатып
алуға қаражатты көбейту қажет (жаңа тарифпен қарастырылған).
Қаланы қоқыстан сапалы түрде тазарту үшін әр автокөлікті 100л.
жанармаймен қамтамасыз ету қажет. Бүгінгі күні қаражат тапшылығына
байланысты Тазалық әр автокөлікті 60-70 литрмен қамтамасыз етеді.
Бүгін 10 жыл пайдаланылған полигон (яғни қоқыс төгетін жер) қаланың
экологиялық жағдайына тікелей қауіп төндіруде.
Жоспар жобасы бойынша қоқыс шығаруға арналған 33 тг. 76 тиын
көлемінде тариф белгіленді. Алайда мұндай тарифке монополияға қарсы комитет
өз тарапынан қарсылық танытты. 2005 жылдың 14-қыркүйегінде шыққан комитет
қаулысын төменде келтірдім.
Көкшетау қаласы Әкімдігінің 1999 жылдың 6-мамырына қарасты №186-р
қаулысымен құрылған Тазалық ГККП тәуелсіз шаруашылық есеп бөлімшесі болып
табылады. Ақмола облысының Әділет басқармасында 1999 жылдың 10-маусымында
заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы №177 – 1902 – ГП куәлігіне сай
тіркелген. Мекен жайы: Ақмола облысы, Көкшетау қаласы, Темірбеков (Киров)
көшесі, 175.
ТҚҚ-ды жылдық шығару мөлшері 157,2 мың м.куб. құрады.
Тексеріс барысында шығыс салаларына түзетулер енгізілді:
- Мерзімдік шығындар - қоршаған ортаны ластандырғаны үшін негізсіз
енгізілген төлем, сондай-ақ мүлікке салынатын салық есебінен 756,9 мың
тенге алынды;
- Жақтық ұйымдар қызметі - негізсіз енгізілген 376,8 мың теңге
алынды;
- Әкімшіліктік шығындар - негізсіз енгізілген 5505,8 мың теңге
алынды.
Нәтижесінде әкімшіліктік шығындар Тазалық ГККП бойынша жалпы
шығынның 17%-ын құрады.
Сөйтіп, көрсетілетін қызметтің өзіндік құны НДС-сіз 1м.кубқа 147,8
теңгені немесе адам басына НДС-сіз 13,55 теңгені құрды.
Тазалық ГККП баға анықтамалығының жобасында қоқыс (ТҚҚ) шығару
бойынша қызмет құны НДС-сіз 1м.кубқа 244,7 теңге, адам басына санағанда –
НДС-сіз 24,47 теңге белгіленген. Қоқыс шығару мөлшері 160 мың м.кубқа,
жанармай (ГСМ), материалдар, жалақы, сонымен қатар полигонды абаттандыру
шығындары көбейтілді.
Баға анықтамалығының жобасын тексеру барысында келесі салалар бойынша
шығындар төмендетілді: мерзімдік шығындар, жақтық ұйымдардың қызметі,
әкімшіліктік шығындар.
Полигонды абаттандыру шығындары өз құнына амортизациялық төлемдерді
енгізу есебінен 4181,9 мың теңгеге азайтылды.
Сөйтіп, шығын салаларына түзетулер енгізу барысында жалпы шығындар
7893,8 мың теңгеге қысқартылды.
Кәсіпорынның материалдық-техникалық базасын дамыту, арнайы көліктер
алуға, полигонды абаттандыруға арналған 25% көлемінде рентабельділік
белгіленді.
Нарықтаманы қайта есептеу барысында қоқыс (ТҚҚ) шығару бойынша
қызметтер құны 49,32 теңгеге, немесе 20,2% төмендетілді және НДС-сіз 1м.3
үшін 195,38 тг., 1 адамға есептегенде 4,93 тг. (20.2%) - НДС-сіз 19,54 тг.
құрады.
Сөйтіп, осы күні тариф төменгідей:

№9 кесте.
Тұрғындардан ТҚҚ шығаруға арналған тариф
№ Көрсетілетін өлшем Заңды тұлғалар үшін Заңды тұлғалар үшін
пп қызмет атауы бірлігі НДС-сіз құны НДС-пен құны
1 2 3 4 5
1 ТҚҚ жинау М.куб. 195,37 226,63
және көму
2 1 адамға 22,66

Мен, әрине, монополияға қарсы комитеттің шешімін жоққа шығарғалы
отырған жоқпын. Негізгі мақсаты тұтынушылардың мүддесін қорғау
болғандықтан, олардікі өздерінше дұрыс. Алайда Көкшетау қаласында қоқыс
шығару тарифі Қазақстан бойынша ең төменгі қатарда екенін айта кеткен
абзал. Дәлел ретінде 2005 жылға арналған салыстырмалы кестені келтірейін.

№10 кесте.
Қазақстан қалалары бойынша ТҚҚ шығару бойынша салыстырмалы тариф.
Қала Бір адамға айлық тарифі
Алматы 34,8
Астана 49,0
Ақтөбе 25,0
Атырау 25,0
Өскемен 33,85
Тараз (Жамбыл) 37,0
Көкшетау 15,0
Қостанай 40,0
Арқалық 24,0
Павлодар 25,14
Петропавловск 31,9
ОҚО 16,65

Сол кезде тариф 15 теңгені құрап, басқа региондармен салыстырғанда
төменгі қатардан орын алған. Тариф 22,66 дейін жоғарылаған жағдайдың өзінде
де төменгі Оңтүстік Қазақстан облысынан кейінгі орында қала береді. Басқа
қалалардың бүгінгі күнгі тарифінен беймәліммін, алайда олар төмендеді деп
ойлау аңғырттық болар еді.
Енді КМК 2005 жылға арналған шаруашылық қызметінің сараптамасына
кіріселік. Ол үшін шығындарды есептеу кестесіне назарларыңызды аударғым
келеді.

11 кесте

Берілген кестеге сәйкес кәсіпорынның жалпы шығындары 18597505 тг. тең.
Кестеде осы шығындардың шамамен алғандағы мәні ашылған. Сіздердің
назарларыңызды жанармай бойынша шығындарға аударғым келеді. Бұл жерде ол
27,5 %-ға тең 5105860 тг. құрайды. Бұл шығындар мерзімдік шығындардан
кейін 2-ші орын алады және оларды кәсіпорынның негізгі шығындарына
жатқызуға болады. Жобалық бөлімде оларды қалай төмендетуге болатыны туралы
айтуға тырысамын.
Негізгі құралдардың амортизациясы шығын саласы ерекше қызығушылық
тудыруда.
Амортизацияның жоспарлық сомасы 51300 тг. құрауы керек болатын,
алайда қазіргі сомасы 53168 тг. Айырмасы көп емес – 1868 тг. немесе 3,6%.
Алайда бұл айырмашылық 11,1%-ға амортизация нормасына сәйкес келмейтінін
білдіреді, бұдан негізгі құралдардың тозғандығын түсінуге болады. Осыған
сай оны 3,6 %-ға жоғарылату қажет. 11,1%-дың 3,6 % -ы 0,4-ке тең, осыған
сай амортизация нормасы 11,1 % емес, 11,5 % құрауы керек.
№12 кесте.
Негізгі құралдардың амортизациясы.
№ Негізгі құрал түрі Баланстық Амортизация Жалпы саны
пп құны нормасы
1 КАМАЗ КО 415 92910 11,1 10313
2 КАМАЗ КО 415 91828 11,1 10193
3 ГАЗ 53 КО 413 20189 11,1 2241
4 ГАЗ 53 КО 413 63158 11,1 7010
5 ГАЗ 53 КО 413 19124 11,1 2123
6 ГАЗ 53 КО 413 18034 11,1 2002
7 ГАЗ 53 КО 413 21600 11,1 2398
8 ГАЗ 53 КО 413 18059 11,1 2004
9 ГАЗ 53 КО 413 19124 11,1 2123
10 ГАЗ 53 КО 413 3500 11,1 3885
11 ГАЗ 53 КО 413 50000 11,1 5550
12 ГАЗ 53 КО 413 13132 11,1 1458
13 БАРЛЫҒЫ 462161 11,1 51300

Коммуналдық шаруашылық қандай кәсіпорындармен түйісуге мәжбүр екені
түсінікті болуы үшін №13 кестеде жалпы саны 979025 тг. құрайтын басқа да
шығындар саласының мәнін аша кетпек едім.
Бірақ бұл жерде ең негізгісі - ТҚҚ шығару үшін төлем туралы
мәліметтерге арналған кесте болып табылады. (№14 кестені қараңыз)
Тұрғындардан 59,5 % -ға тең төлем пайызына назар аударған жөн.
Тұрғындардың қарызы 9926568 тг. құрады. Бұл кәсіпорын бойынша барлық
шығындардың жартысына тең. (18587505 теңгеден). Тіпті монополист үшін де
тым үлкен астамшылық. Бұл жерде белгілі бір тосын пікір байқалады деп
ойлаймын. Басқа кәсіпорын тарифтерімен салыстырғанда қоқыс шығаруға
арналған тариф ең төмен. Ол тіпті Хлебозавод акционерлік қоғамының 1бөлке
нан құнынан да төмен. (дүкендерде 1 бөлке нанның құны 25 теңгені құрайды),
соған қарамастан, кейбіреулер қоқыс шығарған үшін есеп айырыспайды, тіпті,
ақша төлеу қажет емес деп ойлайтын болар. Ұйымдар тариф бойынша едәуір көп
төлейді. Қоқысты шығаруға арналған тариф ТҚҚ –тың адам басына немесе ұйымға
шаққандағы жинақтау нормасы бойынша есептеледі, ұйым үшін жинақтау нормасы
едәуір жоғары.

№ 13 кесте,

№14 кесте

Кәсіпорын НДС және рентабельділікті есептегенде аз дегенде 26951882
тг. алуы керек болғанымен, төлемнің жиынтық пайызы 67,7 %-ды құрайды, ол
22552826 тг. тең.
Қолда бар мәліметтерді салыстыра отырып, келесі жағдайды көруге
болады:
Тазалық алған 22552826 теңгенің 3110734,5 тг. НДС құрайды, яғни 16%,
нәтижесінде кәсіпорынға 194420920тг. қалады. Жалпы шығын 18587505 тг.
құрайды. Сөйтіп, пайда 19442092-18587505 = 854587 теңгеге тең. Кәсіпорын
рентабельділігі жоспарланған 25%-дың орнына 4,6%-ды құрайды. Алайда,
сараптаманың бірінші бөлімінде көрсетілгендей, кәсіпорынның Тазалық
алдында 20 миллион қарызы болатын. Сондықтан түскен пайдамен қарыз
өтеледі. Кәсіпорынның көретін пайдасы әрдайым бір қалыпта болса, қарызды
пайдамен жабу арқылы өтеуге шамамен 23 жыл кетеді екен (20000000 : 854587
тг.жыл = 23 жыл).
Сонда да кәсіпорын қызметінің қаржы нәтижесі жаман емес.

1.5 Тазалық қызметінің 2005 жылға арналған сараптамасы

Жоғарыда айтылғандай, басқаларымен қатар, КМК үй аулаларын тазалау
бойынша да қызмет көрсетеді. Жұмыс аула сыпырушылармен атқарылып, тұрғындар
тарапынан төленеді. Мен аула сыпырушы жұмысының 2000-2001 жылға құндық
нарықтамасын кейінірек келтіргенді жөн көрдім.
Аула сыпырушының жұмыс құны келесідей құрылымды. Оған 7 шығын саласы
кіреді, 1-ші сала солардың ішінде ең қомақтысы, ол – аула сыпырушының
айлық жалақысын аула сыпырушылар санына көбейту арқылы есептелетін Еңбек
ақы саласы. Жылдық көрсеткішті шығару үшін 12-ге көбейтіледі.
Аула сыпырушы жұмысының құнына сондай-ақ 25% НДС салынады.
Бүгінгі күні аула сыпырушы қызметі үшін тариф 34,76 теңгені құрайды.
№15 кесте. Аула сыпырушы қызметі бойынша шығын құнының есебі.
№ Көрсеткіштер өлшем 2001 жылдың 2002 жылдың
пп атауы бірлігі сомасы сомасы
1 Аула сыпырушылар саны Адам 135 135
2 Аула сыпырушылардың мың теңге4181 * 135 * 5126,5 * 135
жалақысы жылына 12 =67732 * 12=8305
3 21% әлеуметтік салық -- 1422,4 1744,0
4 Қараушы техниктардың -- 4181 * 14 * 125126,5 * 14 *
жалақысы * 12=861,252
=702,4
5 21% әлеуметтік салық -- 147,5 180,9
6 Арнайы киімдер: Тг.
Костюм мм 1 д. * 2000 -- 2000 2000
Қолғап 4 дана * 50 -- 200 200
Мақта костюм 1 д. -- 1383,5 1383,5
Арнайы киім НДС-сыз -- 3090 3090
БАРЛЫҒЫ 3090 * 135 Мың 417,2 417,2
тг.жыл.
7 ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР:
Сыпырғыш 1 д. * 45 Тг. 45 45
Қуыс күрек 1д. * 250 -- 250 250
үшкір күрек 1д. * 250 -- 250 250
тырма 1д. * 155 -- 155 155
қырғыш 1д. * 300 -- 300 300
БАРЛЫҒЫ құрал-жабдықтар --
НДС-сыз Мың
тг.жыл. 116,4 116,4
8 Материалдар:
Әк 2кг. * 13,8 * 250 Тг. 6072 6072
алаңдарға --
Сыр 0,3 --
кг. * 192,45 * 500 --
Контейнерлерге -- 28868 28868
БАРЛЫҒЫ Мың 34,9 34,9
тг.жыл.
9 БАРЛЫҚ шығын -- 9613,9 11659,72
10 Қосымша үстеме шығындар 17 -- 1634,4 1982,2
%
11 Рентабельділік 25% -- 2812,0 3410,48
12 НДС 16% -- 2249,7 2728,4
13 Есептеуге барлығы -- 16310,0 19780,0
14 1 айға Мың 1359,1 1648,4
тг.жыл.
15 Қызмет көрсетілетін Адам 47422 47422
тұрғындар саны
16 Тариф 1 адамға Айтг. 28,66 34,76

Адам басына айлық тариф (қоқыс шығару тарифіне қарағанда) басқаша
есептеледі. Мұнда ең алдымен жылдық шығындар есепке алынады, оларға 25%
салынатын рентабельділік қосылады, нәтижесінде 14060,5 тг. тең жалпы саны
шығады. Осы сомадан НДС есептеп шығарылып, өзіне қосылады. Қорыта келгенде
жылына 16310,0 мың теңгеге тең сома есептеледі (жалпы). Осы сома
негізінде айлық ақы есептеліп шығады (1359,2 мың теңге). Оны 47422 адамға
тең қызмет көрсетілетін тұрғындар санына бөледі. Нәтижесінде адам басына
айына 28,66 теңгеге тең сома шығады. Міне, осы аула сыпырушы қызметі үшін
төленетін ақы болып табылады. Алайда бұл 2005 жылға қатысты. Бүгінгі күні
ол адам басына айына 34,76 тг. құрайды. Бұл жалақының 5126 тг. өсуіне
байланысты.
Аула сыпырушы қызметін, сөйтіп, 150000 тұрғындардың 47422 адамы ғана
пайдаланады, бұл шамамен 31,6% немесе 13. (Толығырақ №15 кестеден
қараңыз).
Сондай –ақ маған 2002 жылдың 9 айына арналған қоқыс шығару және ТҚҚ
көму тарифін есептеу бойынша да осындай мәліметтер аян. Ол құрылымды
толығырақ бейнелеу, басқаша айтқанда КМК бойынша шығындар сипаттамасы
мақсатында келтіріледі. (№16 кесте)
Шығындардың 1-і саласы бойынша бәрі түсінікті. Жанармай шығындары
дифференциаланады. Бұл жанармайдың жазғы уақытқа қарағанда, қыс айларында
көп шығынданатынына байланысты. Сондықтан есеп осы айырмашылық ескеріле
отырып жүргізіледі. 173,1 саны – бұл бір автокөлік жұмысының сағат саны.
12,08 және 10,05 сандары – 1 автокөліктің сағатына тұтынатын (литрмен)
жанармайы. Нәтижесінде жанармайдың жылдық шығын саны шығады, ол 1 литр
жанармай құнына және машина санына көбейтіледі. Қорыта келе КАМАЗ
автокөлігі бойынша жанармайдың жылдық шығыны есептеліп шығады.
2002 жылға арналған КМК қызметінің тікелей сараптамасына қатысты
айтсақ, кәсіпорынның қаржы нәтижесін қадағалау қажет, ол үшін кәсіпорынның
шығындары мен кірістері бойынша баланстық мәліметтер қажет. Бұндай деректер
№17 кестеде көрсетілген.
Сонымен, кәсіпорынның ТҚҚ жинау бойынша 2002 жылға арналған жалпы
шығындары 36709,0 мың теңгені құрады. Алайда тариф бойынша олардың НДС-
сіз құны 29094,7 мың теңге. Бірақ бұл тек есептелген сома. Шын мәнінде,
көрсетілген қызмет үшін жиналатын қаржы пайызының төмендігіне байланысты
кәсіпорынға одан да аз қаржы түсті. Тұрғындар бойынша ол 2006 жылда 80,8%,
ұйым бойынша 95,7% құрады. Тіпті қызметтердің тарифтік құны да бар
шығынды жаба алмайды. Кәсіпорынның қаржы тапшылығы 7614,0 мың тг. немесе
барлық шығындардың 20,7%-ын құрайды. Сөйтіп, көрер көзге әр 5 теңге, ал
шындығында одан да көп жетпейді.
Бүгінгі күні көрсетілген қызмет үшін тұрғындардың жалпы қарызы 165,5
теңгеден келеді.

№16 кесте. 2005 жылға арналған ТҚҚ шығару және көмуге арналған тариф
есебі.
№ Көрсеткіштер атауы Айтг. сомасыЖыл.тг.
пп сомасы
1 Материалдық шығындар:
Арнайы киім, құрал-жабдық:
Бульдозерші 1 адам 8740 8740
Жүргізушілер 19 адам * 7614 144666 1795992
Қосалқы бөлшектер 6000 тг. есебінен
айына 1 көлікке. (19 * 6000) 114000 1368000
2 БАРЛЫҒЫ 267406 3208872
3 ГСМ ЖАНАРМАЙЫ:
КАМАЗ (12,08 лсағ * 7 ай +
10,5лсағ. * 5 ай) * 173,1 сағай. * 2
көл. * 30,5 тг. 120602,5 1447230
ГАЗ 53 (7,77 * 7 + 7,32 * 5) * 173,
* 30,0 472511,08 5670133
Майлайтын майлар 118622,75 1423473
4 БАРЛЫҒЫ ГСМ 711736,33 8540836
5 Өндіріс персоналының жалақысы. 2002
ж. арналған Бюджет туралы заңға
сәйкес бір жүргізушіге есептегенде 220916,6 2651000
жылына жалақы орташа шамамен 5,4%
жоғарылайды (2515,3 + 5,4%)
6 Әлеуметтік салық 46391,6 556700
7 Жақтық ұйымдар қызметтері 101550 1218600
8 Мерзімдік шығындар 17% 543808,3 6525700
9 Полигонды абаттандыру:
*Полигонға апаратын жолдарды жөндеу
НДС-сіз 3468227; амортизация % 3,2 335262 4023143
*Өндіріс орындарын салу бНДС 1073179;9848,6 110983

Амортизация % 2,5 103740,6 1244887,64
*Полигонды қоршау 2235, 26829,5
НДС-сіз 5360341
амортизация % 3,3 5181758 62181100
*Полигонды қоршай ағаш отырғызу 1500 14740,9 176891,3
ағаш * 2586
амортизация % 2,5 323250 3879000
8081,3 96975
10 БАРЛЫҚ шығындар 1149145,6 13789747
11 Амортизация нормасы бойынша 34308,3 411700

(24000000 : 145000 адам). Бұл орта есеппен әр тұрғын қызмет үшін
төлемді 7 айға кешіктіреді деген сөз (165 : 22,66 тг.).
Кәсіпорын айына адам басынан тариф бойынша 22,66 тг. өндіру арқылы,
саналы түрде өзіне залал келтіреді. Тарифті аз дегенде тағы 20% -ға арттыру
қажет, яғни ол шамамен 28 тг. құрауы керек. Мен өз пікірімнің дұрыс, я
бұрыстығына сенімді емеспін. Қателессем, бір жағдайларды
түсінбегендігімнен, не білмегендігімнен болар. Алайда, белгіленген ТҚҚ
жинақтау нормалары негізінде тұрғындардан, ұйымдардан, заңды тұлғалардан әр
түрлі сома өндірілетінін ұмытпаған жөн. Өкінішке орай, мен түбегейлі
сараптама жасаған жоқпын. Енді КМК шаруашылық қызметі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.