Қазақcтандағы Гулаг жүйесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

Қазақcтандағы Гулаг жүйесі

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І Тарау. Қазақстанның лагерлер өлкесіне айналуы

1. 1. 20-50 жылдардағы қоғамдық - саяси өмір . . . 7

1. 2. Қазақстанда орналасқан лагерлер . . . 15

ІІ Тарау. Саяси қуғын - сүргіннің кезеңдері

. 20 жылдардағы «бай-кулактарды кәмпескелеу» деген желеумен жүргізілген репрессиялар . . . 34
. 30 жылдардағы ұлттық интеллигенцияның жапа шегуі . . . 39
. 40-50 жылдардағы репрессиялар құрбандары . . . 49

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Қосымшалар

Кіріспе.

Тақырыптың өзектілігі : Бүгінгі таңда ХХ ғасырдағы Қазақстан тарихының беттері қайтадан жазылуда. 70 жылдан астам уақыт өмір сүрген кеңес үкіметінің кейбір фактілері интерпретацияланып, ал оның негізгі бөлімдері ғалымдардың көңілінен тыс қалды.

Қазан революциясынан кейін халықтың мәдениетін көтеруде, әсіресе ағартушылық салада, халыққа білім берудің жаңа жүйесі қалыптасты. Бері келе тоталитаризмнің идеялық саясаты қазақ жерінің тарихын, негізгі тарихы болып келген КСРО - ның тарихының қосымша құралы ретінде оқытып, санамыздан ата - бабаларымыздың мәдени - рухани тарихын мүлдем өшіруге тырысты. Ал, ол үшін ең алдымен, халықтың бет тұтарлары болып табылатын зиялыларымыздың санын жоюды мақсат етті. Елі үшін, халқы үшін қызмет еткен қазақ зиялыларының өз халқының тәуелсіздігін қалай алу керектігін ойлап, сол үшін күреске түсіп, «халық жауы» аталып, өмірден қыршын кеткен зиялыларымыздың Республикада болып жатқан оқиғалардан шет жүрмеуінің өзі Сталиндік зұламат за анның бұғауына қарсы күрескенін көрсетеді. Дегенмен де, қазақ халқының тағдырында кеңестік үкіметтің тәлкегін тарту тарихи тағлым болып жазылды . . .

Қазақ елінің тәуелсіздік алғаннан кейінгі тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаев айтқандай: «Қазір тарих бетін ақтарып қарасақ, қазақтар біздің ғасырдың 20 - 30 жылдарында да айдалада бостан босқа қырыла бермепті, саяси жүйеге қару алып күресіпті. Сталиннің бұғауына қарсы Қазақстанның Қазақстанның шартарынба ашықтан ашық күреске шығыпты. Бірақ күштері тең келмепті. Титықтаған халықтың бір бөлігі амалсыз көніпті, бір бөлігі туған қонысын тастап, шетке ауып кетіпті.

Қазақтар талай жерде тұтасымен қырылып кетуге шақ қалды. Бірақ өмірге құштарлық, азаттыққа құштарлық қайтадан жығылған еңсені көтеріп, тәуекелге бел буғызды . . . » [1] .

Қазақстандағы лагерьлер жүйесі ХХ ғасырдың ең зұлым да қайғылы кезеңдерді қамтиды. Қызыл империяның дәуірі қазақ халқына оңай тимеді. Ел аман, жұрт тынышта екі дүркін аштық болды. Арыстарымыз қырып-жойылды. Қуғынға түсті. Қазақ жері НКВД лагеріне айналды: Карлаг, Степлаг, оның толып жатқан нүктелері. «Халық жауларының» әйелдері де жазықсыз сотталып, «АЛЖИР» - ге жіберілді. Келімсектер, еріксіз жер аударылғандар қаптады. Ұлттық ар-намыс аяққа басылды. Ата дінінен, ана тілінен айырылуға шақ қалдық . . . Мұндай зұлымдықты айта берсең, жүрегің қан жылайды. Бұған кінәлі жалғыз Сталин бе? Мұндай зорлық-зомбылыққа нег жол берілді? Оның заңды негіздері болды ма? Бола қалса, қалай жүзеге асырылды? Бұйрық бергендер, төрелік айтқандар, оны орындағандар кімдер еді? Олардың кейінгі тағдырынан не хабарымыз бар?

Сұрақ көп, жауап аз. Әйтсе де, осы мәселе төңірегінде ой-пікір өрбітіп, қолға түскен кейбір деректерді ортаға салып, талқылау мәселесі ең өзекті мәселе болып табылады.

Сталиндік қуғын-сүргін деп тарихқа енген 1937 жылғы нәубетке 71 жыл болып қалыпты. Дей тұрсақ та, халықты жаппай қырып - жою одан әлдеқайда ерте басталған. Бұған кезінде кім назар аударды дейсіз. Байтақ елге керемет үрей әкелген, жан түршігерлік зұлымдықты бастаған дүниежүзі пролетариатының көсемі Лениннің өзі болатын. Күн көсемнің басқа қызметінде шаруамыз жоқ, ал жазалау саясатын жүргізудегі рөлін ерекше атап айтуға тұрарлық. Өйткені «қызыл қырғын» оның көзі тірісінде басталып, тікелей басшылығымен жүзеге асырылды. Бұл тарихи факт.

Большевиктер жазалау шараларын өздерінің кібіртіктеп, істері алға баспай жатқан бағыттарында, елді қорқытып-үркіту, еріксіз ырқына көндіру үшін «біліп қойыңдар» дегендей ескерту есебінде де кеңінен қолданды. Қырып-жою ең алдымен «революцияның тап жауларына» бағытталды, оның құрамына «ұсақ буржазияшылдар», «ұлтшылдар», «партияда жоқтар», «тоғышарлар», «жексұрын интеллигенттер», тағы басқалар кірді. Патша армиясында қызмет атқарған офицерлер, «большевиктік пиғылдан тыс элементтер» тап жауы ретінде құртылды. Киев большевиктердің бақылауында болған 1918 жылдың қаңтарында орыс офицерлері он - ондап емес, 200-300-ден тарта тұрғызылып, пулеметпен атылған. Бұл «совет өкіметінің салтанатты шеруі» деп аталған кезеңнен бір ғана мысал.

Ел Президенті Н. Ә. Назарбаевтың арнайы Жарлығымен «1997жыл-Жалпыұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандары еске алу жылы» деп жарияланды. Оған да он бір жыл өтті. Содан бері осы көкейтесті мәселе төңірегінде газет-журналдар көп әңгіме қозғады, талай радио-телехабарлары берілді, тарихи-танымдық еңбектер жеке кітап болып шығып жатыр. Көне тарихымыздың қасіретті беттерінің бірі болғандықтан бұл тақырып алдағы уақытта да ел назарын аудара беретіндігі сөзсіз.

Таптық қоғам жаратылғаннан бері адам баласы теңдікті, әділдікті, бостандықты аңсап келеді. Ата - бабаларымыз «қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын» күнді аңыз етті. Ал бұл деген жан дүниесі мен табиғаттың үйлесімі - гармония емес пе? Асан Қайғы жерұйықты іздеді. К. Маркс пен Ф. Энгельс, міне, болашақ Жерұйықтың - социализмнің принциптерін негіздеп «Коммунистік манифесті» жариялады.

Ұлы Қазан социалистік революциясының туында «Бейбітшілік», «Бостандық», «Теңдік», «Жер», «Әділдік» сияқты гуманистік ұрандар жазылып қана қойған жоқ, іс жүзіне асырыла бастады. Алайда, В. И. Ленин социализм принциптерін қалыптастырып, ой-арманын бір ізге салып үлгермей кетті. Оның мұрагері болып партия басшылығында қалған И. В. Сталин теорияда саяздық көрсетті, іс жүзінде революциялық шыдамсыздыққа салынды, таққа, баққа талас барысында білім емес білек жұмсады. Әділ ел ағасы, халық ағасы болу қолынан келмей қара күшке айналады. Ұлы идея үшін сан ғасыр күрескен халық белшесінен қанға малынды, Ленин ілімі бұрмаланып, социализм құру ісі тығырыққа тірелді.

Ғалым Д. Волкогонов өзінің «Даңқ пен қасірет» деген еңбегінде сталинизмнің құрбаны болып, 3, 5 - 4 млн адам репрессияға ұшырады, оның 600-650 мыңы атылды, - деп мәлімдейді. М. Р. Медведев болса, атылғандары бір млн-нан астам, - деп жобалады. 1938 жылы 5 мамырды «Правда» газеті абақтыға жабылғандар санын 5 миллионнан астам екедігі туралы ақпарат береді. Ал егер сталиндік жалпылама террор 1940 жылы 1 сәуірде Ежовтың атылуымен аяқталды деп санасақ, онда бұл фактілердің әлі де тек болжам екендігін байқауға болады.

Патшалық Ресейде 1905-1912 жылы 6107 адам атылып, 1 217 672 адам (қылмыскерлерді қоса есептегенде) түрмеде отырыпты. (Қараңыз: У. Шерович, Смертные казни в России. Харьков, 1933, 42 б )

Ендеше, сталиндік жалпылама террор ғасырларда болмаған жауыздықпен ұштасады. Сталинизмнің көрсеткен жапа, қайғы-мұңы тек 1937-1938 жылы аяқталмайтынын айтпасақ та болады [2] .

ГУЛАГ (главное управление исправительно-трудовых лагерей, трудовых поселений и мест заключений ), Еңбекпен түзеу лагерьлері мен жер аударылғандар қоныстарының және қамау орындарының Бас Басқармасы - КСРО - да 1934 - 1956 жылдардағы айыпталушылардың жазасын өтеу орындарына басшылық еткен Ішкі істер халық комиссариатының (1946 жылдан Ішкі істер министрлігі) бөлімі. Қарамағында 53 лагерь болды. Оның 20-дан астамы Қазақстан жерінде орналасқан. Олардың ішінде Карлаг пен Степлаг ең ірі лагерьлер қатарына жатады. АЛЖИР Карлагтың 26-бөлімшесі ретінде ашылды. 1939 жылы ГУЛАГ лагерінде өз жазасын өтеушілер 1 млн 317 мың 195 адам құраған. Осы адамдардың 830 мыңы орыстар, 181 мыңы украиндар, 44 мыңы белорустар, 25 мыңы татарлар, 24 мыңы өзбектер, 20 мыңы еврейлер, 18 мыңы немістер, 17 мыңы қазақтар, 16 мыңы поляктар, 12 мыңы грузиндар, 11 мыңы армяндар, 9 мыңы түрікмендер, 5 мыңы башқұрттар, 4 мыңы тәжіктер, ал қалғандары 100 ден астам ұлттардың өкілдері болған. Бұлардың басым көпшілігі «халық жаулары» саналып, саяси қуғын-сүргінге ұшырағандар еді. 1956 жылға дейін ГУЛАГ лагерьлерінде 22 млн-ға жуық адам өз «жазасын» өтеген. Лагерьлерде адам құқықтары аяқасты етілді. Тәртіп бұзушылар қатаң жазаланып отырды. ГУЛАГ тұтқындары тегін жұмыс күші ретінде Солтүстік өңірлерді, Сібірді, Қиыр Шығысты игеруге пайдаланды. 1941-1945 жылы олардың күшімен 640 зауыт жұмыс істеді, 842 аэродром, 8 мың автомобиль жолы, көптеген долина, мартен пештері т. б. салынды. Тұтқындар соғыстан кейін атом, сутегі, бомбаларын шығаруға және оларды сынайтын орындарды жасау қарастырылды.

Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазақстандағы мәдени революцияның жүзеге асырылу барысы, Қазақстан интеллигенциясының қалыптасуының даму ерекшеліктері, Республика мәдениетінің қалыптасуы мен дамуын зерттеп жазуда Кеңестік тарих ғылымының табысы айтарлықтай. Ал Қазақстан территорясындағы лагерлер жүйесі, оның мақсат - міндеттері, сталиндік репрессия кезеңдері туралы зерттеулер де жетерлік.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Жұмыстың басты мақсаты Қазақстандағы лагерлер жүйесі, сталиндік репрессиялаудың отыз жылдан артық уақытқа созылып, оның зардаптары мен салдарларын сол кезде Республикада қалыптасқан экономикалық, саяси мәдени - және әлеуметтік жағдайлармен байланыстырып, жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан зерттей отырып, бағалау болып табылады. Сондықтан біз лагерлер жүйесін қазақ халқының зардап шегушілер лагері ретінде ашып көрсетуді мақсат еттік.

Зерттеу жұмысының қамтитын мерзімі: ХХ ғасыр. Аталған уақыттың әлеуметтік саяси өмірі үлкен өзгерістерге толы болды. Күрделі де әр алуан қайшылығы мол оқиғалардың қазақ қоғамына үлкен әсерін тигізбей қоймады, қазақ халқының бетке ұстар интеллигенциядан бастап бұқара халыққа дейін зардап шегу шеңберінің өлімге барып тірелуі қатты күйзелтеді.

1. 1. 20-50 жылдардағы қоғамдық - саяси өмір.

20 - жылдардағы қоғамдық саяси өмір әр алуан бағыт алып дамыды. Өлкеде бұрын шашыраңқы болып, бір облыстық партия ұйымына біріккен коммунистік күштердің жұмысы біртіндеп жолға қойылды.

Семей, Ақмола губерниялық партия комитеттерінің үгіт - насихат бөлімдерінде неміс, латыш және поляк секциялары бар аз ұлттар бөлімшелері жұмыс атқарды. 1924 жылы Ленин құрметіне партияға «станокта еңбек ететін жұмысшылар» мен «соқа ұстаған шаруаларды» қабылдау қатаң бір партиялы режим жағдайында партияны құрыштай берік топтастыра түсуге тиіс еді. Сол күндерде партияға 7 944 адам, оның 2 000 - нан астамы қазақ өтті. Партия қатарына алғандардың 90 пайыздан астамын өнеркәсіп жұмысшылары құрды. 1925 жылғы ақпан айында Қырғыз облыстық комитеті - өлкелік партия комитеті, ал облыстық партия ұйымы өлкелік партия ұйымы деп өзгертілді.

Жаңа экономикалық саясат жылдары ауыл коммунистерінің қалыптасу процесімен тұтас келді. Социализмнің патриархалдық - феодалдық қатынастар жүйесіне шабуыл жасауына қарай ауыл коммунистері есейіп, толыса түсті және белсенділігі артты.

Өлкелік V партия конференциясынан кейін (1925 жылғы 1 желтоқсан) ауыл коммунистерінің саны артты. Егер 1924 жылғы 1 қаңтарда шаруалардан қабылданған партия мүшелері мен кандидаттарының саны 7 282 адам болса, 1927 жылғы 1 қаңтарда 16 854 адамға жетті. 1932 жылға қарай партия ұйымы негізінен қалыптасып бітті.

Алайда партия қатарынан сан жағынан артуы бірте-бірте оның сапа құрамының нашарлауына әкеп соқты. Өлкелік партия ұйымының ұсақ буржуазиялық феодал - бай элементтерімен, кулактамен былығуы ол жүргізген саясатқа салқынын тигізбей қоймады. Ұсақ буржуазиялық психология аймақтық көсемшілдіктің пайда болуы мен белең алуына таптық негізін орнықтырды. Тәрбие жұмысы жүргізілмеген жағдайда ауыл коммунистері өз арасынан феодалдық - отарлық мемлекеттік аппараттың артықшылықтары мен дәстүрін бойына сіңірген шолақ белсенділерді өсіріп шығарды. Партия жұмысының барлық буындарына әміршілдік - әкімшілдік жұмыс әдісі енгізілді. Ешқандай жария оппозиция болмаған жағдайда Голощекин «көсемнің» жеке басына табыну, төрешілдік, өкіметтің бетімен кетуі орын алды.

Партия қатарының өсуімен бірге жасөспірімдер қозғалысы өріс алды. 1921 жылғы шілде айында Орынборда комсомолдың Қазақстан облыстық 1-ші съезі болып өтті. Көшпенді кедей қазақтың баласы Ғани Мұратбаев (1902-1924) Қазақстан мен Түркістанда талантты комсомол ұйымдастырушысы болды. Ол Түркістан комсомолы Орталық Комитеті Қырғыз (Қазақ авт. ) бюросының тұңғыш төрағасы болып сайланды. Өмірінің соңғы жылдарында ол Коммунистік жастар интернационалы Шығыс бөлімінің меңгерушісі болып қызмет етті.

Ғанидың жарқын да жалынды өмірі 23 жасқа аяқ басқанында үзілді.

Сондай - ақ Мирасбек Төлепов, Федор Рузаев, Қайсар Тәштитов және басқалар жастар қозғалысының танымал жетекшілері болды.

1921 жылғы 1 қаңтарда КОБОС - тың қазан облыстық бюросы ұйымдастырылды. Сол жылғы қазан айында кәсіподақтардың республикалық бірінші конференциясы болып өтті. Кәсіподақтар жұмысшыларды сақтандыруға, сауатсыздықты жоюға, сенбіліктер ұйымдастыруға, одақ мүшелігіне қазақ пролетариатын тартуға, жұмысшы табының ұлттық отрядын қалыптастыруға өз үлестерін қосты.

Өлкенің ұлан - байтақ даласында Кеңес үкіметі барынша нығая түсті. Қазақстан Орталық Атқару Комитеті Кеңестерді қайта сайлаудың тәртібін, Қазақстан Кеңестерінің съезін шақыруды белгіледі. Селолық, ауылдық және қалалық Кеңестер депутаттарының алты айлық өкілеттік мерзімі белгіленді. Атқару комитеттері (болыстық, уездік және губерниялық) - 6 ай, Қазақстан Орталық Атқару Комитеті - бір жыл мерзімге сайланды. Қанаушы элементтер деп қарастырылған феодалдар, билер, имамдар, ишандар, хазіреттер, муфтилер, мұсылмандардың діни басқармаларының мүшелері (қазилар, мұхтасибтер, бақсы-тәуіптер) сайлауға қатысудан шеттетілді. Кеңес өкіметінің нығаюына байланысты, егер бұрынғы болыс басқарушыларының, билердің ұрпақтары кеңес өкіметіне адалдық көрсетіп, қоғамдық пайдалы еңбекке қатысса, оларға да сайлау құқығы берілді. Сайлау барысында рулық сарқыншақтарға, рулық және таптық бой көрсетулерге, бай - феодалдардың патриархалдық - феодалдық қатынастардың қалдықтарын, қазақ кедейлерінің таптық - саяси толыспағандығын пайдалану әрекетіне қарсы күрес жүріп жатты.

Қалыңмал алуды жою, көп әйел алушылыққа, әмеңгерлікке тыйым салу Декрет кеңінен насихатталды.

Бүкілқазақстандық V РКП(б) конференциясы (1925 жылғы желтоқсан) ауылды кеңестендіру бағытын жариялап, өкімет органдары ретінде ауылдық кеңестерді нығайту, олардағы бай, жартылай феодалдардың зорлық - зомбылығын жою жөніндегі ұйымдық, идеологиялық шаралар кешенін белгіледі.

Әйелдер қозғалысы кеңінен дамыды. Әйелдер қозғалысының көрнекті қайраткерлері Н. Құлжанованың, Н. Арықованың, А. Оразбаеваның, Ш. Иманбаеваның және басқаларының қазақ әйелдерін кұңдіктен құтқаруға қосқан үлесі зор.

Кеңестер Кеңес өкіметін бұрын езіліп келген ұлттардың ең қалың бұқарасымен жақындату, оларды мемлекетті басқару ісіне тарту саясатын жүзеге асырып, еңбекшілердің мемелекеттік аппаратқа сейілтуді, халықтардың туысқандық қатынастарын нығайтуды мақсат етіп қойды.

Жергілікті өкімет органдарына көмек көрсету, Бүкілодақтық Орталық Атқару комитеті, ҚазАКСР Орталық Атқару Комитеті декреттерінің орныдалуын тексеру, насихат пен үгітжүргізу мақстында кешенді экспедициялар - Қызыл керуендер ұйымдастырылды. 1922 жылдың көктемінде Ә. Т. Жангелдин бастаған «Қызыл керуен» Орынбордан Орск, Торғай, Атбасар, Ақмола, Петропавл, Павлодар, Қарқаралы арқылы Семейге дейін көп жерді аралап өтті. Ол 25 қазақ болыстарының ауылдарын, Спасск заводын, Екібастұз кен орындарын зерттеп, 126 митинг өткізді, 25 пұттан астам әдебиет таратып, Кеңес өкіметінің декреттерін насихаттады, Коммунистік партияның ұлт саясатын түсіндірді. Сол жылы Семей губерниялық партия комитеті «Қызыл керуен» ұйымдастырды. Ауылдарда қызыл отаулар ағарту жұмыстарының орталықтарына айналды.

Қоғамдық ұйымдар кәсіподақ қозғалысы, шығыстың қызыл жастары апталықтарын, Қызыл казарма күнін, Коминтерн апталықтарын өткізуді кеңінен қолданды.

1921 жылғы қаңтар айында Қазақ АКСР Халық Комиссарлар Кеңесі «Қырғыз (қазақ) және орыс тілдерін қолдану тәртібі туралы» декрет қабылдады. Декретте ҚазАКСР заңдарын, губерниялық ұйымдардың нормативтік актілерін қазақ және орыс тілдерінде жариялау көзделді, уездік мекемелерге төменгі мекемелермен хат - хабар алысуды бұл мекемелердің қай тілде хат - хабар алысатына байланысты орыс және қазақ тілдерінде жүргізу міндеттелді. 1923 жылғы 22 қарашада Қазақстан Орталық Атқару Комитеті «Қырғыз (қазақ - авт. ) тілінде іс жүргізуді енгізу туралы» декрет қабылдады.

Қазақ тілінде іс жүргізуді енгізу қиындықпен өтті. Республиканың кейбір аудандарының орыс қызметкерлері арасында орыстарды болашақта Қазақстаннан қуып шығады-мыс деген арандатушылық лақап таралды.

Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлары Кеңесінің 1927 жылғы 17 мамырдағы қаулысымен қазақ уездік, округтік мекемелерінде қазақ тілінде іс жүргізуге біржола көшу, аралас уездердің мекемелерінде 1928 жылдың 1 қаңтарына қарай қазақ және орыс тілдерінде қосарлас іс жүргізуді енгізу жөнінде шаралар белгіленді.

1928 жылы жаңадан аудандастыру жүзеге асырылды. Республика бес буынды (ауыл, село-болыс-уезд-округ-орталық) басқару жүйесінен төрт буынды (ауыл, село-аудан-округ-орталық) басқару жүйесіне көшті. Бұрын болып келген 1 автономиялы облыстың, 6 губернияның, 2 округтің, 32 уездің және 410 болыстың орнына республика 1 автономиялы облысқа, 13 округ пен 192 ауданға (соның ішінде 113 (49, 1%) қазақ, 3 қарақалпақ, 5 өзбек, 2 ұйғыр, 4 орыс - казак, 47 (24, 4%) орыс - украин, 13 (6, 7%) аралас аудандарға бөлінді.

Жаңадан аудандастыру кеңес аппаратының халық бұқарасына жақындай түсуіне, оларды кеңестік құрылысқа тартуға жәрдемдесті. Ақырында, онда ұлттық - біртектес Кеңестерді сақтау мен бөлу, ұлтшылдық егестерді тоқтату, рулық ауылдарды жойып, олардың орнына шаруашылық - территориялық Кеңестер құру қажет екенін көрсетті. 3888 Кеңестен 2 199 немесе 56, 7% - қазақ, 115 - орыс - казак, 1 209 - орыс -украин (31%), 40 - неміс, 8 - түрікмен, 5 - тәжік, 4 - дүнген және - 18 басқа ұлттар (татар, молдаван, болгар, эстон, чуваш, мордва) Кеңестері бөлінді.

1929 жылы Қазақ АКСР астанасы Қызылордадан Алматыға көшірілді. Халықтан шығып, күрес пен еңбек мектебінен өткен мамандар мен басшылар кадрларды жаңа дүние құрылысын сынақтар мен қателіктер әдісімен үйренді. Сонымен бірге қоғамда партияға тәуелділік арта түсті. Ф. Голощекин мен оның төңірегіндегілер милитаристік басшылық стилі мен ойлау әдісін орнықтырды. Функционерлердің партиялық - мемлекеттік машинасы «жау бейнесін» ойлап тапты. Т. Рысқұловқа, С. Сейфуллинге, С. Меңдешевке, С:Сәдуақасовқа және басқа да көптеген адамдарға «ұлтшыл» деген айдар тағу нақ сол жылдары тәжірибеге енді. Жеке меншікті, көп укладтылықты, тауар айналысын аяусыз жою, идеологияның экономикадан басым болуы - осының бәрі казармалықсоциализм негіздерінің орнығуына әкеп соқты. Халықты алдында ауыр сындар күтіп тұрды.

30 - жылдарда елдің барлық жерінде социалистік қатынастар орнады.

Жер, фабрикалар ман зауыттар, колхоздар мен совхоздар мемлекеттік меншікке айналды. Бір жағынан, өндіріс құрал - жабдықтарына қоғамдық меншік орнықты, екінші жағынан, шаруалар жерден шеттетіліп жатты. Жұмысшы табы мен шаруалардың жарияланған одағы шын мәнінде экономикалық негізден ада емес еді. Елде 1936 жылы сталиндік КСРО Конституциясы жариялаған бюрократиялық орталықтандыру орнықты. Республикалар іс жүзінде толық егемендік алған жоқ. Республикалардың заң шығару инициативасы болмады, бұған одақтық халық комиссариаты орталығының өктемдігі себепші болған еді. Социализм тоталитарлық, казармалық сипат алды.

Сталиннің социализм жолымен ілгерілеген сайын тап күресі шиеленісе түседі деген «теориясы» жазалау органдары қызметінің кеңейіп, мемлекеттік өкімет органы ретіндегі Кеңестер қызметінің шектелуіне негіз болды. Жеке адам құқығы барған сайын аяққа басыла берді. Балама пікір айтқан адам халық жауы қатарына жатқызылуы мүмкін еді.

Одақтық ішкі істер халық комиссариаты құрамында жазалау шараларын қолдану (жер аудару, еңбекпен түзеу лагерлеріне қамау, КСРО - дан тыс жерлерге қуып жіберу) үшін ерекше кеңес құрылды.

Қазақстандағы 1920-1940 жылдардағы қоғамдық - саяси жағдайдың күрделілігі сол дәуір оқиғалары: В. И. Лениннің ізбасарлары - И. Сталин мен Л. Троцкий және басқалардың арасындағы билік, саяси көсемдік үшін тайталаспен ерекшеленді. Сонымен қатар бұл қайғылы оқиғалар: аштық пен жаппай қуғын-сүргін, тоталитарлық таңбасын мәңгі иемденген режимнің жазықсыз адамдарды қуғындауы мен күштеп жер аударуы еді. Жүйенің тоталитарлық табиғаты жүргізілген саяси қуғын - сүргінінде өз көрінісін тапты.

Халықтың есінде 30-жылдардағы жаппай саяси қуғын - сүргінде ешбір жазықсыз миллиондаған адамдардың өмірін әкеткен сталинизмнің «ұлы бетбұрыс» кезеңі мәңгі бақи қалды. Көлемі жөнінен теңдесі жоқ бұл қылмыстардың негізін Ресейдегі Қазан революциясы мен Азамат соғысы қалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.