Оралмандардың әлеуметтік демографиялық мәселелері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе 4 бет

Негізгі бөлімі :
1)Қазақстан Республикасының халқының көші-қоны.
2)Оралмандардың әлеуметтік демографиялық мәселелері.
3)Қазақстан Республикасының әлеуметтік демографиялық жағдайы.

Зерттеу обектісі 1 бет
Қортынды 39 бет
Қосымша 42 бет

Жоспары:
Кіріспе

1-тарау.Қазақстан Республикасының халқының көші-қоны.
1.1 Қазақстан Республикасының сыртқы көші- қоны және ішкі көші-қон
мәселелер хақында(1980-1990ж).
1.2 Қазақстандағы көші-қон саласындағы мәселелер , қайшылықтар және
салдары, саясатының тиімділігін арттыру Қазақстанның тұрақты дамуының
факторы ретінде.

2-тарау.Оралмандардың әлеуметтік демографиялық мәселелері.
2.1 Бүгінгі Қазақстандағы оралмандардың аймақтық әлеуметтік демографиялық
мәселелері.
2.2 Тәуелсіз Қазақстанның сырт жерлерде тұратын отандастарға қамқорлық
жасау.

3-тарау.Қазақстан Республикасының әлеуметтік демографиялық жағдайы.
3.1 Деміккен Демография.
3.2 Демографиялық дағдарыс кезеңі.

Қортынды.
Қосымша.
Қолданған әдебиеттер.

Кіріспе
Қазіргі Қазақстан халқының жалпы демографиялық өткелдің әртүрлі даму
сатыларында тұрғандағы, олардың өткендегі , бүгінгі және келешектегі
сананың динамикасына тікелей әсерін тигізеді. Бұндай аса маңызды
айырмашылықтар елдің негізгі халықтары деп саналатын тек орыстар мен
қазақтардың ғана емес, сондай ақ украйндармен өзбектердің, немістер мен
ұйғырлардың , беларустар мен әзірбайжандардың, поляктар мен түріктердің ,
еврейлер мен дүңгендердің және тағы басқа. Халықтардың демографиялық
динамикасын салыстырғанда ерекше анық болуға тиіс.Тұжырымдамада Қазақстан
Республикасының Халықтың көші-қоны туралы заңын іске асырумақсатында
және тұрғындардың саны 2030 жылға дейін 25 милион жеткізу үшін жасалынып
отырған мемлекеттік саясатты іс жүзінде орындауға бағытталып жасалынды.
Қазақ халқының дәл бүгінгі күндері үлес салмағы жайлы айтсақ, қатты
кеміген, бұрын Қазақстанның жерінде қазақтар ғана тұрған, тек мына
солтүстікте ноғайлар (қазіргі татарларды айтамыз) мен башқұрттар тұрған,
оңтүстігінде сарттар (қазіргі өзбектер мен тәжіктер) тұрған. Шығысымызда
тарапшылар, яғни ұйғырлар мен дүнгендер келіп орналасты. Сол кезде қазақ
ұлтының сан 98 % - ды құрады, бұл дегеніміз қазақтың салмағы басым дегенді
білдіреді. Бара- бара келімсектер басы болып қазақтың саны азайып кетіпті.
Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарында 27 – ке дейін түсті.
Әрине, бұл бағытта бірқатар оңды нәтиже-лер бар. Қазіргі танда нормативтік-
қүқықтық ба-залар баршылық, шет ел жұмысшыларының күшін пайдаланудың шарты
мен төртібі анық-талуда, шет елдердегі Қазақстан азаматтарының жұмысқа
орналасуы жөніндегі іс-әрекеттерді тәртіпке салу шараларының іске асырылуы,
сон-дай-ақ қоныс аударушылардың мүддесі мен қүқығын заң бойынша қамтамасыз
ету жүмыстары жүргізілуі тиіс.
Курстық жұмыстын мақсаты:
-Көші-қон саяси мақсаты- көші-қон мәселе басқармасы елдің мемлекеттік
қауіпсіздік бекінісі және қоныс аударушылардың құқықтық ақиқатың жарыққа
шығару шарты демографияның дамуына нық қамтамасыз етілді.
-Қзақстанның әлеуметтік және демографиялық жағдайының мәселесін
қарастыру , шешу жолдарын анықтау.

тақырыбы :Қазақстан Республикасының әлеуметтік демографиялық жағдайы.

Курстық жұмыстың міндеттері:
- Қазақстан Республикасының әлеуметтік жағдайы.
- Қазақстан Республикасының демографиялық мәселелері.
- Қазақ халқының дәл бүгінгі күндерінің үлес салмағы.
- Халық санын көбейтуге жағдай жасау .
Тақырыптың өзектілігі:
Қазақстандағы халық санының мәселесі, халықтын көші-қон мәселері .
Жұмыстың тарихнамасы :
Еуразия континентінің қақ ортасында орналасқан Қазақстан кең байтақ
даласында тарихтың әр кезеңінде орын алған миграциялық процестердің жалпы
адам зат дамуындағы орны мен рөлі бағаланады.Жас мемлекеттің
этнодемографиялық жағдайы оның экономикасы мен саясатына және әлеуметтік
тіршілігі мен халықаралық қатнасына тікелей ықпалын көрсетуде

1.1. Қазақстан Республикасының сыртқы көші – қоны. және ішкі көші-
қон мәселелер хақында (1980-1990ж).

Халықтардың халықаралық көші – қонның тарихы жолы мен қазіргі
проблемалары: теориялық талдау деп аталатын екінші тақырыпшада көші
– қон феноменінің пайда болуы мен дамуы тарихына, халықаралық
миграция ұғымының маңызына тоқталамын. Бүл үдерістердің Қазақстан
үшін тигізетін және болашаққа тигізер ықпалы мен әсеріне
саясаттанулық талдау жасалып, Еуразия континентінің қақ ортасында
орналасқан Қазақстанның кең – байтақ даласында тарихтың әр кезеңінде
орын алған миграциялық процестердің жалпы адамзат дамуындағы орны
мен рөлі бағаланады.
Өркениет тарихы халықтың құрлықішілік және құрлықаралық көші –
қонмен байланысты. көші – қон ежелден белгілі және жалып сипатта
болады. Өндірістің капиталистік қатынастарының пайда болуы тек
халықтың мобилдерінің елеулі күшеюімен ғана қатар жүрген жоқ, бірақ
ол көп жағынан оған қарыздар еді. Көші – қон әртүрлі формада
көрінді: бейбіт кезеңде, соғыс кезеңде де, болатын ішкі және сыртқы

көші – қон, жергілікті және дүниежүзілік соғыстар кезеңінде өзінің
көлемін халықтардың ұлы қоныс аударуынан елеулі түрде ұлғайтты.
Қазіргі әлемнің бейнесі көбінесе көші – қондық ағындармен
қалыптасқан.
Халықтың халықаралық көші – қоны адамдардың (мигранттардың)
мемлекеттердің ұлттық шекерасынан асып тұрғылықты жерін мәңгіге
немесе ұзақ уақытқа ауыстыруын бейнелейтіндігі белгілі. Екінші дүние
жүзілік соғысқа дейін АҚШ – тың, Канаданың, Австралияның, Жаңа
Зеллендияның, бірқатар латынамерикандық мемлекеттердің, сондай –ақ ОАР
– дың, Малазияның және кейбір басқа елдердің халықтарының қазіргі
құрамын қалыптастыруда басты рөл атқарған қоныс аудару көші – қоны
басым болды.
Ұзақ уақыттар бойы эмиграциялың негізгі ағыны Еуропадан келіп
отырады. 1850 – 1960жж. Батыс Еуропаның 55 млн – ға жуық адам тастап
кетті, ал бұл сан оның халқының жалпы санының 1910 ж.
көрсеткіші бойынша 18 % - ын құрады. Еуропадан ағылып жатқан
эмиграциядан ХХ жүзжылдықтың 40 жылдарында Солтүстік Еуропа елдері,
Балқан түбегі мемлекеттер және Италия ерекше орынға ие болды.
Мәселен, 1901 – 1930 жж. тек Балқан елдерінің өзінен ғана 1 млн.
мұхит асып кетті. Қоныс аудару қозғалыстарында Қытай, Жапония,
Үндістан және кейбір арап елдері де маңызды орын алады.
Отарлаудан бас тарту процесі әлемдегі ұлттар мен халықтардың
көлемді қайта орын ауыстырулар мен қатар жүрді: меторополиялардан
отаршылдар, колониялды әкімшілік қызметкерлер, жеке құрылымдар
қызметкерлері кетті ( мысал, тәуелдік берілгеннен кейін Алжирдің
өзінен ғана Францияға 1,5 млн. – ға жуық Француз қоныс аударды).
Оған қарама – қарсы мазмұндағы ағымдар да кездеседі. Жас тәуелсіз
мемлекеттерге метрополиялардан, сондай – ақ басқа елдерден
шетелдіктердің үстемдігі жағдайында белгілі бір себептермен өз
отандарын тастап кетуге мәжбүр болған адамдар да ағылып келе
бастады.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі көптеген басытеуропа
елдерінде, сондай – ақ АҚШ – та, Канадада, Австралияда барлық
жағдайда халық саны елеулі дәрежеде иммиграциялық ағынның есебінен
тартып отырды. Израиль мемлекеттерінің пайда болуы да өз мөлшері
бойынша айтарлықтай болған коныс аудару көші – қонын тұдырды.
Қазіргі уақытта еңбек көші – қоны көші – қон ағынының негізін
құрайды және тиісінше, ең алдымен үкімет органдарының, соның ішінде
әртүрлі мемлекеттердің сыртқы істер министрліктерінің, сондай – ақ
халықаралық ұйымдардың назары ауып отыр. Егерде 60 – шы жылдардың
аяғында жыл сайын мемлекеттердің шекарасын ресми түрде 1 млн – ға
жуық адам қйып өтсе, 70- шы жылдары тек Парсы шығанағы елдерінің
өзінде ғана шетелдік жұмысшы күшінің жыл сайынғы ротациясы кейбір
мәліметтер бойынша 1 млн – нан аса адамдар құрған. 90 – шы жылдар
барысында, яғни социалистік жүйенің күйреуі мен Кеңестер одағының
құлауына дейін жұмысшылар мен мамандардың жыл сайынғы мемлекеттер
арасындағы қоныс аудару 5 млн – ға жуық адамды құрады. Ресми
мәліметтер бойынша 90 – шы жылдардың басында өз елдерінен тыс
жерлерде 25 млн. уақытша мигранттар, яғни әлемдегі еңбек ресурысының
1% - ы өмір сүрді. Олардың от басы мүшелерінің, маусымдық
мигранттар, жұмысшы – фронтальерлер (жылына шекараны екі мәрте қиып
өтетіндер) есебінен еңбек етуші мигранттар саны шамамен 100 млн,
адамды құрады. Қазіргі кезде әлемнің көптеген елдері белгілі бір
дәрежеде еңбек ресурстарының халықаралық айырбас жүйесіне қосылған.
Егер бұрынғы уақытта әлем елдерін жұмысшы күшін жеткізуші және
негізінен өздерінде еңбек етуші мигранттарды қабылдаушы есебінде
айқын болу орын алса, қазіргі уақытта бұлай болу барған сайын
салыстырмалы болып барады. Бір мезетте жұмысшы күшінің экспортері
де, импортері де болып табылатын елдер саны өсуде.
Қорыта айтқанда, Қазақстан ғаламдық процестерден тыс қалмаса
анық. Демек, осы үрдістерге бейімделу, бірінші кезекте өзге
айақтарда болып жатқан процестерді танып білуден басталады. Осы
орайда, әлемдегі халықтардың көшіп – қону дәстүрі мен заңдылықтарын
өзіміздің төл көші – қон саясатын қалыптастыру ерекшеліктері мен
тәжірибесін пайдаланып, үлгі алғанның айыбы жоқ.
Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасының көші – қон саясаты біршама
жетілдірудерді қажет ететінін заман талабы көрсетуде.
Қазақсанның көші – қон саясаты тиісті ведомстволары мен қызметті
басқару және бақылау міндетін ескеруі тиіс және спонтанды көші –
қон жағдайында түзетілуі қажет.
Ұлттық көші – қон саясатын өңдеп - әзірлеу процесі бірнеше
кезеңнен өтуі тиіс. Ең алды мен қандай мақсат қойылып, не істеу
қажеттігін анықтау қажет. Осыған байланыстырылып саясат әзірленеді.
Негізгі критерийлердің дайындағаннан кейін, екінші кезекте, бұл
саясаттың идеясын айқын анықтау және қалыптастыру қажет. Үшініші
кезеңде осы мақсатқа жету үшін жасалынатын бағдарламалар әзірленеді,
оларды жүзеге асыруға қажетті қаражат анықталады. Бұл үшін ең
алды мен көші – қон процестері туралы ақпарат қажет.
Ұлттық көші – қон саясатын үкіметпен бірлесіп, көптеген
қоғамдық, ғылыми институттар және ұйымдар шешетіні айдан – анық.
Ішкі көші-қон мәселелер хақында (1980-1990 ж.ж.)
Қазақстанның 1980-1990 жылдардағы әлеуметтік-демографиялық жағдайы жан-
жақтылығымен және күрделілігімен ерекшеленеді. Он жыл ішіңде түрғындар сан
жағынан недәуір өсті. 1970 жылмен салыстырғанда 1979 жылы 14684283 адамға
немесе 12,9 пайызға, ал 1980 жылы 16464464-ке немесе 12,1 пайызға өсті1.
Бұрынғы КСРО-ның жалпы түрғындар санының өсу көрсеткішімен (60%)
салыстырғанда бұл недәуір жоғары2.
Республикада қалалықтар саны жағынан (Алматыны қоспағанда) бірінші
орынға Қарағанды, екіншіге Шымкент, үшіншіге Шығыс Қазақстан облысы-ның
қалалары шықты. 1989 жылғы жағдай көп өзгеріссіз, тек үшінші орынға Шығыс
Қазақстанмен қатар Павлодар облысы ілікті. Қалалықтардың сандык жағынан
өсуінде 1989 жылы (Алматыны есептемегенде) Ақтөбе облысы 37,4, Алматы
облысы 33,1, Павлодар облысы 31,9 пайызды құрады. Бұл — респуб-лика
көрсеткішінен недәуір (19,5%) жоғары.
Қазақстанда 1979 жылы 1970 жылмен салыстырғанда ауыл тұрғындары 0,5
пайызға ғана көбейді. Ал 1989 жылы 1979 жылмен салыстырғанда 3,4 пайыз
өсімді құрады. Бұл қалалықтар өсімінен 5,7 есе кем.
1979 жылы ауылдықгар сан жағынан Шымкент, Алматы, Жамбыл облыс-тарында
көбірек тұрды. 19 облыстың 9-ында ауыл халқының саны азайды. Әсіресе Шығыс
Қазақстан (0,4 пунктке), Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Тал-дықорған,
Целиноград облыстарында (0,3 пунктке) қысқарды. 1979 жылы республикадағы
ауыл тұрғындарының үлес салмағы 47 пайызды қүраса, 1989 жылы ол 42,9
пайызға қысқарған.
Қазақстанның халық санына көші-қон үлкен әсерін тигізді. Мәселен, 1979
жылы республикаға сырттан 513112 адам келсе, оның 51 пайызы Қазақстанға
түпкілікті қоныстанушылар екен. Олардың ішінде қалаға қоныстанушылар 59,8
пайызды қүраса, ауылдықгар 41 пайыз. Келушілермен кдтар көшіп кетушілер де
болды. Оған басты себеп — басқа республикадағы аса зор өндірістерді іске
қосуға көмекке жіберілгендігі. Мәселен, 1976—1979 жылдары Байкал-Амур
Магистралы қүрылысына барғандардың 7 пайызын Қазақстан мен Орта Азия-лықтар
қүраса, 1981 жылы олардың үлесі 9 пайызға жеткен3.
Республика тұрғындарының 1989 жылғы (мың адам) республикааралық және ха-
лықаралық көші-қон кестесі6.
(1-суретте )көрсетілген
Жоғарыдағы кестеден республикааралық деңгейде келгеңцерден кеткендердің
көп болғанын (-46,8 мың адам) көресіз. 17 облыстан тек Шығыс Қазақстан ғана
0,6 мың адамға өскен.
Халықаралық деңгейде де республикаға 1989 жылы келгендер 7,6 мың,
кеткені 54,2 мың (-46,6 мың) тағы да қанағаттанғысыз көрсеткіш. Статистика-
лық мәліметтерге қарағанда осы кезенде КСРО-дан шетелге көшуге рүқсат
алғандардың әрбір бесіншісі Қазақстан түрғындары еді. Олардың көпшілігі
тарихи Отанына кеткен неміс, еврей, грек сынды үлттардың өкіддері болатын.
1988 жылы Қазақстаннан шетелге (бұрынғы одақ көлемінен тыс) 23,6 мың,
1989 жылы — 52,9 мың, 1990 жылы 92,3 мың адам біржола көшіп кеткен7.
Казақтар Ресей, Украина, Өзбекстан, Тәжікстан, Армения, Түркіменстан,
Эстония калаларьшан Кдзақстанньщ қалаларьша ағылып келіп жатгы. Керісінше,
көшіп кетіп жатқан қандастарымыз да болған. 1989 жылы Қазақстан қалала-рына
16,642 қазақ келсе, сыртқа 10130 қазақ кеткен. Осының есебінен ғана
Қазақстандағы калалық қазақгардың саны 6512 адамға өскен.

Қалалық қазактардың басқа республикалардан оралуы 1989-1990 жылдары 50
пайыз өсімді кұрайды. Әсіресе, Балтық бойы, Украина, Закавказье,
Тәжікстаннан қазақтардың көшіп келуі көбейеді. Бүның әр түрлі себептері
бар. Мәселен, Тәжікстандағы белгілі үлтаралық араздықтан кейін қазақтар
көптеп келе бастайды. Ондағы жергілікті үлт өкілдері әуелі қырғыздармен,
сосын армяндармен, түрік-месхеттермен, сосын орыстармен жанжалдасады және
Тәжікстанның экономикасы да әлсіреп, жүмыссыздық көбейеді, түрғындарға жылу
берілмейді. Экологиялық ахуал да нашарлайды.
1979—1989 жылдар аралығында Ресей Федерациясындағы кдзақгардың саны екі
есеге жуық ұлғаяды. Тек 60 мың қазақ дәл осы кезенде көшкен. Оның 20
мындайы Өзбекстаннан, 40 мыңы Қазақстанның Ресейге жақын аудандарынан
барғандар. 1970 жылдың басында жыл сайынғы кері миграци5ілық өсім 30—40 мың
болса, 1989 жылы 100 мың адамға жетсе, 90-жылдардың басында Қазақ-станнан
(республикааралық және халықаралық) 130 мың адам көшіп кеткен. Олардың
жарты бөлігін орыстар мен украиндар қүраса, белорустар 10 пайыз, қалғанын
немістер, гректер, еврейлер, тағы басқа үлттар қүрайды. ФРГ-ге немістердің
қоныс аударуының көбеюі мен республикадан көшетін немістердің орташа үлесі
40 пайызды қүраса, республикадан кететін орыстар 53 пайыздан 40 пайызға
төмендейді.
1989 жылғы жаздағы Жаңаөзен оқиғасы бүкіл Маңғыстау түбегін қамти-ды.
Бүл жерде жергілікті түрғындар мен Солтүстік Қапказдан келген тау
халықгарының (лезгиндер, шешендер, ингуштер, әзірбайжандар) арасындағы
үлтаралық шиеленіс 9 мың таулықтың кетуіне себеп болады. Маңғыстау об-
лысында әлеуметтік-экономикалық жағдай қалпына келе бастаған соң түркімен
және қаракалпақ жерлеріндегі казақгар атақоныстарына орала бастайды. Кдзақ-
тардың көп бөлігі Орта Азияда орналасқаны мәлім. Алайда Өзбекстандағы
кдлалық қазақгар РСФСР-ға да көшті.Республика ішіндегі қазақгардың көші-
қоны туралы бірер сөз. 1926—1980 жылдар аралығында қазақтар Солтүстік және
Солтүстік шығыстан оңтүстік облыстарға көшсе, 80-жылдардың басынан бастап
оңтүстіктен солтүстік об-лыстарға көше бастайды. Демек,
Батыс және Шығыс Қазақстан облыстарын-дағы кдзақгардың бір бөлігінің Алматы
және басқа облыс орталықтарына орналасқанына карамастан, қазақтар
Жезқазған, Торғай, Павлодар, Қарағанды облыстарына көбірек көшіп барады.
Қазақстанның оңтүстік және батыс об-лыстарындағы қазақтар санының тез өсуі
демографиялық, әлеуметтік-эконо-микалық жағдайдың нашарлауына, түрғындардың
шамадан тыс көбеюіне әкеледі. Сондықтан республиканың оңтүстік аймағының
түрғындары өздеріне жайлы облыстарға көше бастайды.
Көшудің тағы бір түрі - сатылап көшу. Мәселен, Жамбыл облысының көшіп-
қонушылары бірінші Жезқазған облысына қозғалады, келесі кезекте Қарағанды
облысына, ал Семей, Шығыс Қазақстан облысының қазақтары әуелі
Талдықорғанға, сосын Алматы облысына көшіп-қонған.
Қаракалпақ АССР-нің қазакгары Алматы, Шымкент, Жамбыл облыстары-на
орналасқаннан кейін Қостанай және Көкшетау облыстарына қозғалатын болған.
Соңғы жылдары қазақтардың Солтүстік және Орталық Қазақстанға көшуі күрт өсе
түседі деп күтілуде.
Жалпы көші-қонның күшеюі жекешелендіру мен нарықтық экономика-ның
салдарынан әлеуметтік, демографиялық, экономикалық жағдайлардың шиеленісуі
немесе шешілуіне байланысты болды. Нарықгық қатынасқа көшкен өтпелі кезенде
ауыл түрғындарының хал-ахуалының нашарлауы (дер кезінде жалақы берілмеуі,
өңціріс заттары түгіл азық-түліктің, киімнің жетіспеуі), қала түрғындарының
дағдарысқа үшырауы (түрғын үйлерді жекешелендіру, оның иесіз калуы, су
электр, пәтерақыларының өсуі, онымен жалақьшың сәйкессіздііі) байқалды.
Мүнда да, негізінен, дайындығы аз қазақтар қиналды. 1989-1990 жылдары
Солтүстік және Орталық Кдзақстандағы ауылдық жерлердегі шығыс славян
халықгарының негізгі бөлігі облыс орталықтары мен аудан орталықга-рына
орналасты. Немістер тәрізді поляктар да жаппай өз Отанына қоныс аударды.
Қазақстандағы аралас қазақ-орыс отбасыларының 70 пайыздайы қазак ұлтына
жазылған, бірақ күнделікті ана тілі ретінде орыс тілін атайды. Ал
Өзбекстандағы қазақ-өзбек отбасыларының балалары барлық кезеңде өзбек үлтын
мойындаған. Сөйтіп көші-қон ағыны республика түрғындарының үлттық
қүрылымына әсерін тигізді.
Көші-қонның Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамына өсері
(2-суретте )көрсетілген
Кестеден көргеніміздей, 1989 жылы барлық этникалық топтар сан жағы-нан
недәуір өскен. Қазақ, үйғыр, өзбектердің орташа үлес салмағы өссе, орыс,
неміс, татар, белорус, украйндардың үлесі (0,7 пунктке) кеміген.
1970 жылы қазак^ардың үлесі 32,6 пайызды қүраса, 1979 жылы — 36 пайыз,
1989 жылы 39,7 пайызбен бірінші орынға шығады. 1989 жылғы санак бойынша
қазақтардың басым көпшілігі Гурьев (79,8%), Қызылорда (79,4%) облыстарында,
ал аз үлес алған Қарағанды (17,2%) және Қостанай (17,5%) облыстары. Жалпы
барлық қазақтардың 80 пайызы бұрынғы КСРО-ның одақтас республикаларында
түрған. Мәселен, Өзбекстанда 9,9%, РСФСР да 7,8%, Украинада 1,1,%,
еліміздің басқа республикаларында 1 пайызы бол-ған.

Республикада 1970 жылдардан кейін орыстардың үлесі азая бастайды.
Мәселен, 1970 жылы 42,5, 1979 жылы 40,8, 1989 жылы — 37,8 пайыз. Дегенмен,
республикадағы сол кездегі 19 облыстың 7-еуінде олар негізгі этникалық
топты қүрады. Сол сияқты бүрынғы одаққа кірген 25 автономиялық
республиканың 12-де орыстар ең көп түрғындар санын күраған. Қарастырылып
отырған кезендегі республиканың халық шаруа-шылығының дамуы аймақтағы
түрғындардың әлеуметтік қүрылымына әсерін тигізген. 1980 жылы Қазақстан
өнеркәсібі 1960 жылмен салыстырғанда түрғындардың жан басына шаққанда 4,1
есе артық электроэнергия, 2,1 есе көмір, қара металдан дайын прокат 9,6
есе, мыс 2,8 есе, минералды тыңайт-қыш 9,1 есе артық өндірген8.
Өнеркәсіптің дамуы Қазақстандағы жүмысшы табының өсуі мен оның
күрамының өзгеруіне әсер етеді. 1959—1984 жылдар аралығында Қазақстан
түрғындары 68,3 пайызға өсіп, 1984 жылы 1-кдңтарда 15 млн. 648 мың адамға
жеткен9. Бүл — табиғи және механикалық өсім негізінде жүзеге асқан.
1959—1979 жылдар аралығында республикада қазақтар саны 89,2 пайызға
өсіп, түрғындардың қүрамындағы орташа үлес салмағы 36 пайызды (1959 ж. -
30%, 1970 жылы 32,6%) қүрайды10.
Қалалық түрғындар көбейіп, 1959 жылы 44 пайыздан 1979 жылы 54 пайызға
өседі. Теміртау, Рудный, Қаратау сынды қалалар пайда болады. 1979 жылы
республиканың 17 қаласының түрғындары 100 мың және одан аса адамды
күрайды11.
Индустрияландырудың жеделдетілуі, совхоз өндірісінің кең етек алуынан
халық шаруашылығында жүмысшылар мен қызметшілер саны көбейеді. Олар 1960-
1983 жылдар аралығында 2,13 есе көбейеді.
80-жылдары 1960 жылмен салыстырғанда өнеркәсіптегі жүмысшылар
көрсеткіші 3 мыңнан 5 мың адамға дейін, 6,5 пайыздан 9,4 пайызға өседі. Ірі
зауыт, фабриктерде (5 мың жүмысшысы бар) 1979 жылы өнеркәсіп жүмыс-шылары
22,3 пайызды қүрап, 1960 жылдармен салыстырғанда 12,3 пайыз өсім берген12.
Дегенмен "Түрғындардың көші-қон Заңына", Кдзақстан Республика-сы заңына
сәйкес ауылдықгар мен калалықгардың әлеуметтік жағдайына бірінші кезекте
көңіл бөлінбеген жағдайда Республика түрғыңдары әлемдік өркениеггің төрінен
орын алатынына күмән келтіруімізге болады. Себебі, үлттың даналы-лығы, оның
білім деңгейінен көрінетіндігін ескерсек, оған әлеуметтік жағдай жасалуы
тиіс.
Мемлекеттік сыртқы және ішкі саясатқа көші – кон мәселелері де қосылады,
оның дұрыстап шешілуі ең маңызды мақсаттардың бірі болып саналады. Көші-
қон мәселелері елдің қәуіпсіздігіне, қоғамдық келісімге, экономика мен
демогрефиялық жағдайларға зор ықпал етеді.
Мемлекеттік көші-қон саясаты негізінен шетелдегі қандастарымызды ата-
жұртқа әкеліп, оларды жайғастыру, сөйтіп, оралмандар үшін тиісті жағдай
жасауға бағытталған. Бұл мемлекеттік маңызы зор мәселе-тәуелсіздік
мәселелерімен елдің қауіпсіздігін бірге тұтастай шешу. Көші-қон болғаннан
кейін соған байланысты қалыптасатын проблемалар да болатыны ақиқат. Оның
бәрі өмір ағымынан туындайтын мәселелер. Мемлекеттік сыртқы және ішкі
саясатқа көші-қон мәселелері де қосылды, оның дұрыстап шешілуі ең маңызды
мақсаттардың бірі болып саналады.
Көші-қон мәселелері елдің қауіпсіздігіне, қоғамдық келісімге,
экономика мен демографиялық жағдайларға зор ықпал етеді.
Жыл сайын және былтыр да, бүкіл аудандарда Оралмандар күні өтті.
Мұнда өткен жылдың қорытындысы талқыланды, шешілмеген мәселелер көтеріледі,
өйткені аудан бойынша әр саланың мекеме басқарушылары қатынасып, қолма-қол
жағдайды түсіндіріп, созбай-ақ, осы жерде шешілетін мәселелерді шешеді.
Қазіргі уақытта облыс бойынша 1-ші қантар 2006 жылда келген ағайындармен
5635 жанұя 27788 мүшесімен тұрып жатыр. Оларды ауыл шаруашылық, өндірістік
кәсіпорындардан көруге болады, бизнес пен де шұғылданады, және де
әлеуметтік ортаға қатынастары бар: денсаулық сақтау жүйесі, білім мен
ғылым, мәдениет салалары.
Жұмыс пен қамту мәселесі әрқашанда жергілікті атқару органдарының
бақылауында. 15047 жұмыс жасындағы қандастардың 12033 немесе 80% жұмыс пен
қамтылған. Өткен 2005 жылы жұмыс туралы 550 оралман мәселе көтерген,
олардың ауылды жерден 213 жұмыспен қамтылды. Кәсіби қайтадан оқып мамандық
алуға және кәсіптік әдістерін жаңартуға жұмыссыз жүргендердің ішінен 45
кісі жіберілген, 35 жұмысқа орналасты.
Әлеуметтік жағдайға да көңіл бөлінеді. Зейнеткерлер, мүгедектер, көп
балалы аналар, жетім балалар, табысы төмен отбасылар уақытында тиісті
жәрдемақыларымен зейнетақыларын алып тұрады. Облыс бойынша 1594 зейнеткер
зейнетақы алады, 459 мүгедектер, 437 адам қамқоршыларынан айырлғаннан
жәрдемақы алады, әдейі арналған жәрдемақыны1056 адам алады.
Басқармалық жергілікті атқару органдармен балалардың оқуына да көп
назар аударады. Мектеп жасындағы 6683 балалардың бәрі де мектепте оқиды,
олардың 48 интернаттарда оқып жатыр, оқу қабылеттері жаман емес. Олардың
оқулары үшін қажетті мүмкіндіктер жасалған, оқулықтармен, басқа да керек
құжаттармен қамтамасыз етілген, тегін тамақ ішеді.
Жас ұрпақтың өсіп-өнуіне, жоғары және арнайы орта білім алуына зор мән
беріледі. Облыс бойынша 1423 жастар осындай оқу орындарында оқып жатыр,
өткен 2005 жылы 5 бала Петропавл қаласына тегін оқитын дайындық курсына
жіберілді.
Көп жанұя өз қарамағында мал ұстап, жерде еңбектеніп, әжептауыр табыс
табады. Өскен өнімдерінің артығын сатып, өздерінің жанұяларын асырайды.
Айта кету керек, 4296 оралманның жанұясында жеке шаруашылығында 8561 бас
ірі қара мал бар, 1780 жылқы, 16235 қой.
Оралмандар күніне әдейі бүкіл адамдарда қол өнер шеберлерінің
бұйымдарының көрмелері ашылады, концерттер спорт түрлері, жарыстар, тағы
ьасқа шаралар ұйымдастырылады. Көші қон полициясымен бірге азаматтық алу
мәселесі де шешіліп, қәзір 22161 адам Қазақстан азаматтығын алды. 5042
құжат қаралып жатыр, қалғандары азаматтық алуғ құжат тапсырды.
Келісімен – ақ барлық оралмандар отбасылары көші – қон полициясының
бөлімдерінде тіркеуге алынды, дәрігерлік тексерістер өтті, мектеп жасындағы
балалар мектептерге бөлінді. Зейнеткерлер мен мүгедектерге және мұқтаждары
бар басқа адамдарға қажетті құжаттары дұрыс толтырылған соң тиісті зейнет
ақы мен төлем ақылар төленеді. Өкінішке орай оралмандарды қарсы алып,
орналастыру кезінді әртүрлі қиыңдықтар кездеседі.
1.2 Қазақстандағы көші-қон саласындағы мәселелер қайшылықтар және
салдары, саясатының тиімділігін арттыру Қазақстанның тұрықты дамуының
факторы ретінде
Қазіргі кезде көші-қон жағдайының сипаты мен шиеленісу дөрежесі көбіне
алыс шет ел-дерден қоныс аударудың даму тенденциясымен анықталады. Көші-
қонның бұл түрі жағдайын-да сыртқы және ішкі саяси мәселелер қиындық
көздеріне айналады.
Көптеген аймақтарда жағдайдың тұрақсыздығы, әсіресе ТМД еддерімен
мигранггар үшін өту база-сына айналатын Қазақстанның сыртқы шекара-сының
"ашыктығы", басқа елдерден республика-мызға ретсіз ауысу мәселелері
шетелдіктердің жаппай және бақылаусыз кұйылуына әкеледі. Бүл ба-ғытта ең
көп қолайсыздық туғызатын Оңтүстік Шығыс Азия, Африка, Орталық Шығыс
елдерінен ағылатын босқындар екендігі жасырын емес.
Сараптау бағасы бойынша, казіргі таңца сыртқы миграцияның ең үлкен
теріс көрсеткіші Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақ-стан облыстарына
тиесілі (соның ішінде едәуір бөлігі Алматы облысында), қоныс аударушылар-
дың көпшілігі мүнда заңсыз түрып жатыр. Заң-сыз қоныстанушылардың
айтарлықтай бөлігі транзитті қоныс аударушылар, кейбір қоныс аударушылар
саяси немесе басқа да пана іздеушілер, босқын мәртебесін алуды қалайды.
Олардың Кдзақстан аймағына ену және қоныс-тану жағрафиясы кеңейіп келеді.
Егер бүрын алыс шет елден келген қоныс аударушылар Ал-маты маңына
орналасса, ал қазір олардың үздіксіз қоныс тебулері Қазақстанның басқа да
өңірлерінде көрініс тауып отыр.
Заңсыз көшіп-қонуды тоқтату жөнінде ты-ғыз шара қолдану мақсатында,
баспана беру ту-ралы өтініштерді қарау тәртібі жөнінде әдістемелік
көрсеткіш — босқындар мәртебесін беру мәселелері бойынша қолда бар
нормативтік актілердің тиімді жүмыс істеуі шарт.
Сыртқы көші-қон мәселесін реттеу және тәртіпке салу үшін Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулысымен мемлекеттік демография-лық саясат туралы
Концепция қабылданғаны белгілі. Бүл қүжат көші-қон қызметі органда-рына
қоныс аударуға бақьілау жасау және үйым-дастыру жөнінде тапсырмалар
жүктейді, имм-миграциялық бақылау туралы Ереженің орын-далуын қадағалайды.
Осы орайда, заңсыз көші-қонға қарсы қолданылатын қатал шара кешенді
түрде жөне бірнеше бағыт бойынша қабылдануы тиіс, қатал иммиграциялық
бақылау енгізу, көшіп-қонушыларды қабылдау квотын, сондай-ақ заңсыз коныс
аударушыларды депортациялау жөніндегі жүйелендіру жүмысы арқылы және
жүмысшы күшін заңсыз пайдалануға тыйым салу шарасын күшейтумен жүзеге
асырылуы керек.
Сыртқы еңбек миграциясы процестерін оң дамытуға жәрдемдесу, оның нормативті
негіздерін бекіту мақсатында жаңа және бүрынғы шет ел мемлекеттерімен
кейбір екіжақты үкіметаралық жаңа келісімдер жасаудың маңызы зор.
Естеріңізде болса, 1995 жылдың сәуірінде ТМД-ның 12 мемлекеті
қатынасқан еңбек миграциясы және еңбекші мигранттарды өлеуметтік қорғау
(саласындағы) қызметтестігі туралы келісімге қол қойылғаны белгілі.
Қазақстан аумағына шет ел жұмыс күшін пайдалануға және тартуға бақылау
жасау жөніндегі жұмыс барысында негізінен Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлығымен бекітілген шет ел жұмысшылары мен жұмыс берушілер
арасындағы еңбек қатынастары ережесіне сәйкес жүргізілетіні анық. Шет ел
жұмысшы күшін Қазақстан Республикасының барлық аймағына тартудың шешуші
тәртібі де енгізілген, бірақ бос жұмыс орнына Қазақстан азаматтарын бірінші
кезекте қабылдау қүқығы әлі күнге дейін баянды етілмей отыр. Шет елде
Қазақстан азаматтарын жұмысқа орналастыруға көмектесуді жүзеге асыратын
делдал үйымдар-дың іс-өрекетіне бықылау жасау керектігі де өз өзектілігін
жоғалтқан жоқ. Кдзіргі танда бірқатар осындай үйымдар қызметтің осы
саласымен айналысуға лицензиялар алды.
1998 жылдан бері Қазақстан аумағына жұмыс істеуге тартылған шет ел
жұмысшылары мен мамандарының саны айтарлықтай дамып келеді, алдыңғы жылы
бүл көрсеткіш ресми емес мөліметтерге қарағанда 2,2 есеге артқан. Шет ел
жұмыс күшіне деген сүраныс еңбек нарығында әлі сақталуда. Бүл ең алдымен
жұмыс күшінің арзандығымен, өндірістің жекелеген салаларында үлттық кадрлар
тапшылығы және шетелдіктердің (көбіне көршілес Өзбекстан, Қырғызстан,
Тәжікстаннан келген еңбек күші) еңбегіне ақы төлеу шығындарының аздығымен
түсіндіріледі. Алыс шет елдерде Қазақстан азаматтарын еңбекке орналастыруды
үйымдастырудың ауқымы иланымды. Бүл бағытта Қазақстандағы еңбек
миграциясының көші-қон әлуеті өте мол болып отыр (ресми емес мөліметтер
бойынша, азаматтардың көпшілігі шет елге жұмыс істеуге баруға ынталы).
Сыртқы еңбек миграциясының шиеленісу мәселелеріне қазіргі кезде, ең
алдымен, жаңа және бүрынғы шет елдермен халықаралық еңбек күшін айырбастау
қүрылымының Қазақстанда дүрыс жолға қойылмауы, шет елдердегі ең таңдаулы
еңбек нарығында қазақстандықтарға шек қойылуы немесе жол берілмеуі; көбіне
шет ел жұмысшаларының біліктілігінің төмендігі, шет ел жұмыс күшіне
тартылған иновациялық әлуетінің нашарлығы жатады. Шет ел жұмыс-шылары
мен мамандарын пайдалану мәселелерін шеше отырып, зәру кәсіптер бой-
ынша жоғары білікті мамандарды тартуға үмты-лу, шет ел жұмысшы күшінің
кәсіби қүрамы мен санын нормалайтын егжей - тегжейлі әзірленген жүйесін
енгізу бірінші кезекте және үзақ мерзімге қойылса, мақсатқа лайық болар
еді. Сондай-ақ шетелдік жұмыс берушілерді мемлекетік органдардың көмегі
арқылы Қазақстаннан баратын жұмысшы күшіне қызықтыру дүрыс болар еді.
Дегенмен, еліміздің жекелеген аймақтарындағы көші-қон жүктемелерін
анықтауға мүмкіндік беретін бірқатар маңызды аспектілерге назар аудару
қажет.
Бүгінгі танда Қазақстанға қоныс аударушы-лар саны ресми түрде 57 мың
965 адамды қүрайды. Көбі тіркеуден өтпейтін болғандықтан, шындығында бүдан
бірнеше есе көп. Қазақстанда босқындардың саны 1994 жылдан бері өзгермегені
мәлім. Мәселен, 2001-2002 жж. Ауғанстандағы соғыс әрекеттерінің әсерінен
және халықаралық байланыстардың өршуіне байланы-сты, олардың жыл сайынғы
өсуі рекордтық дәрежеге жетеді деп жорамалданған еді. Бірақ уақыт
көрсеткендей, мүндай тенденция ақтал-мады.
Қадағалауға алынған 1999 - 2002 жылдарда еріксіз қоныс аударушылар
тарапынан босқындар деген мәртебе алуға өтініш жасаушылардың санының
азаюы - қауіпті қақтығыстардың ақырындап бейбіт өмірге ауысуының нәтижесі.
Салыстырмалы түрде тыныш аудандардан қоныс аударушылар өмірлері мен
денсаулықтарына тікелей қауіп төнгендіктен емес, әлеуметтік-са-яси және
экономикалық жағдайлардың қиын-дығына, адам қүқын бүзушылыққа, этникалық
жағдайларға байланысты көшкендер. Қазақстан іргелес мемлекеттер үшін
өзіндік бір дарбаза болып қалыптасуда. Олар еліміздің төл мөселелерін
шешуге кедергі жасамай, осы клапан арқылы артық әлеуметтік қысымды
шығарды. Солардың бірі — көптеген азаматтарымыз еңбегіне сай жалақы ала
алмай жүргенде, салыстырмалы арзан жұмысшы күшінің қүйылуы.
Көшіп-қонушылардың шоғырлану процесіне олардың тап болатын ортасы өсер
етеді. Осы-ған байланысты негізгі көңіл олардың орнала-су сипатына бөлінуі
тиіс.
Әдетте, еріксіз қоныс аударғандардың ең ты-ғыз орналасқан аймақтарында
өндірістің төмендеуі мен жұмыссыздьщтың орын алуы бай-қалады. Бұл
аймақтардағы қоныс аударушылар-дың тығыздығы өлеуметтік-экономикалық
жағдайдың нашарлауына ғана себеп болмайды, сонымен бірге коныс
аударушылардың психило-гиялық бейімделуіне, жергілікті тұрғындармен
арақатынастың шиеленісуіне, үлтаралық қақтығыстар туғызуға әсерін тигізуі
мүмкін.
Жалпы, босқындар мен еріксіз қоныс ауда-рушылардың мәселелерін шешуге
байланысты мынадай екі түрлі байламға келуге болады: бірінші жақтан —
қиыншылық көрушілердің тағ-дырларын барынша жеңілдететін гуманитарлық
көмек, ал екінші жақтан — экономикалық қүры-лымына оларды қоса отырып,
қабылдаушы жақ-тардың экономикалық, әлеуметтік, этномәдени және басқа
өлдеқайда тиімді жетістіктерге жететін стратегиялық көмек көрсету.
Сондай-ақ бүл мәселерді шешудегі ең өзекті қиындықтардың бірі —
түрғын үй мәселесі. Қазақстан Республикасының көші - қон жөніндегі
агенттігінің мөліметі бойынша, түрғындардың аз пайызы ғана түрақты
түрғын үймен қамтамасыз етілетін көрінеді.
Қоныс аударушыларды жұмысқа орналастыруда да аз қиындықтар туып жатқан
жоқ. Осыған қарамастан, республиканың жергілікті түрғындарына қарағанда,
қоныс аударушылар-дың ауыл шаруашылығына бейімділігі жоғары.
Қоныс аударушыларды жұмысқа орналасты-руда еріксіз қайта қүру мөселесі
туындап отыр. Егер мигранттардың көшіп келгенге дейін тек үштен бірі ғана
оймен істелетін қызметпен ай-налысса, ал Қазақстанда мүндай жұмысқа ор-
наласуға қоныс аударушылардың мүмкіндігі аз, қалғандарының барлығы дерлік
дене еңбегімен айналысуға ғана жарамды.
1991 жылы КСРО қүлағаннан кейін республиканың солтүстік және шығыс
аймақтары айтарлықтай көші - қон шығынына үшырады. Ресей Федерациясы,
Украина мен Белоруссияның осында істейтін көптеген жұмысшылары елді
мекендерді тастап кетті. Демографиялық шыгынның шегі 1994 жылға келгені
мөлім. Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша, тек 1989—1999 жж.
аралығында қоныс аударушылардың үдере көшуінен республика 1 млн. 495,7
мындай адамынан айрылды. 1995—1997 жылдары көші - қон процесінің теріс
сальдосы 261,7 мың адамды қүраса, 2000 ж. — 123,2 мың адамды, ал 2001 ж.
- 94, 249 мың адамды қүраған.
Бүның тағы бір тигізетін жағымсыз ықпалы — солтүстіктің және шығыстың
көптеген аймағы еңбекке хабілетті жастарынан және зейнеткер-лерге қарағанда
еңбекке жарамды басқа да адам-дарынан айрылды.
Келешекте жағдай қиындай түсуі мүмкін, мемлекет экономикалық
дағдарыстан шыкканнан кейін, осы аумақтардың байлығын кешенді игеріп,
өндіруге кіріседі, сонда бүл жерге халықты қайта тартуға тура келеді,
ол қосымша көп артық шығын жүмсауды қажет етеді.
Шет елге шығу үшін жасалған жасанды саяси тосқауылды алғаннан
кейін, республикадан тыс жерлерге шығу саны күрт өсті. Оның шарықтау
шегі 1991-1994 жылдары Қазақстаннан 480,8 мың адамның көшуі болды, бүл 80-
жылдардың ортасына дейінгі жыл сайынғы қоныс аударғандардан үш есе
артық болды.
Көшіп - қонушылар ішінде өзге үлт өкілдерінен украиндер, белорустар,
орыстар, немістер мен еврейлер басым болды. Сарапшы-лардың бағасы бойынша,
жақын жылдар ара-сында елдегі көшіп-қонушылар масштабы өседі деп
күтілмейді.
Алыс шет елдерде қазақ диаспорасының болуы Қазақстандағы көші -
қон жағдайына белгілі өсерін тигізеді деп күтуге болмайды. Тек Монғолия
мен Өзбекстан аймағынан шығушылардың белсенділігін көруге болады. Бірақ
шет елдерден келген, әсіресе өркениетті елдерден келген отандастарды
"репатриациялау" жоспарлары негізсіз болып табылады. Еліміздің қазіргі
заманғы әлеуметтік – экономикалық жағдайы түрақты түрде дамып
отырғанымен, экономикаға, ғылымға, білім беруге инвестициялардың
жетіспеушілігі, халық тіршілігінің төмен деңгейінің сақталуы факт.
Бүл, сөзсіз, қоныс аудару саласындағы, әсіресе, жоғары білікті
мамандардың Қазақстанда түрақтамай кетуі аясындағы жағдайды күрделілендіре
түсуде. Дегенмен, соңғы жылдардың бағасы көсеткендей, елге келушілердің
ішінде бүрын оралмандар басым болса, ендігі жерде реэмигранттардың,
яғни кезінде тарихи отанына кетіп, қайта оралған өзге үлт өкілдерінің
басым болу тенденциясы байқалуда.
Осыған орай, сыртқы еңбектік қоныс ауда-ру мәселелері бойынша,
Қазақстанның халы-қаралық ынтымақтастығы қоныс аудару саяса-тының ең басты
бағыттарының бірі болып қалыптасып келеді. Өйткені осы салада шығып жатқан
мәселелерді ұлттық қоныс аудару сая-сатын халықаралық нормалармен
үйлестірусіз шешу мүмкін емес, ал бұл үшін шетелдік жұмыс күшінің,
азаматтардың кіріп-шығу тәртібінің ви-залық және шекаралық ресімдеудің
ережелерін белгілейтін тиісті келісімдерді жасау қажет.
Сонымен қатар ТМД елдерінен еңбекке жа-рамды түрғындардың кетуі
есебінен Ресей мен Батыс Еуропадағы қоныс аударушылар саны-ның өсуі қоныс
аудару саласындағы ынтымақ-тастыққа өз әсерін тигізбей қоймасы анық.
Біздің елімізге шет елдерде бар тәжірибені ескеру қажет. Мысалы, Ресей
Федерациясы мен Батыс Еуропа елдері осы мәселелерді шешуге бағытталған
бірқатар үсыныстар жасады. Бүл ретте — БҮҮ басшылығымен жаппай көшіп-қону
туралы бүрын қүлақтандырылған жүйелерді қалыптастыру (Норвегия); Еуропа
Кеңесі (Италия) елдерімен бірге оларды қар-жыландыру үшін босқындарды
алғашқы қабыл-дау орталықтарын қүру; қоныс аударушылар-ды қабылдайтын
елдерге және эммиграция елдеріне көмек көрсету үшін (Швейцария) өлеуметтік
дамуға жәрдемдесу қорын пайдала-ну (ЕО шегінде әрекет етеді); Еуропадағы
көшіп-қонушылар қүқығын анықтау (Фран-ция); Ресейдегі көші-қон туралы
федералдық бағдарлама; Еуропа елдерінің бастамасы бой-ынша қоныс
аударушылар үшін әзірленген жаңа факт өзіне назар аудартады.
Бүл әдістерден саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуға талдау жасау
негізінде эммиграцияның пайда болатын жаңа факторла-рын болжау, қаралып
отырған мәселелердің барлық аспектілері бойынша екіжақты келісім жасау
мақсатында көші-қон саясатын әзірлеу және кемелдендіру жөніндегі
тәжірибелерді алуға болады. Бүл шет елдердегі қазақстандық иммигранттар
мөселесін тиімдірек шешуге мүмкіндік туғызар еді.
Көші-қон саласындағы бірінші кезекте түрған мәселені — миграциялық
процестерді тәртіпке салу және шешу мәселелерін Қазақ-стан тек бейбітшілік
үрдісінде шеше алады, сон-дай-ақ елдермен, аумақтық үйымдастыру, БҮҮ-мен
және оның мамандандырылған органдары-мен бірігіп, екіжақты немесе көпжақты
шарт жасау негізінде шеше алады.
Сарапшылардың бағалауы бойынша, импорт-шы-елдердің нарығында білікті
жұмысшы күшіне деген сүраныс өзгермейді және айтар-лықтай жоғары деңгейде
қалады [1]. Бірқатар мемлекеттер өздерінің меншікті ақыл-ой, яғни зиялылық
өлуетін сақтауға ерекше назар ауда-рады. Бүл қазіргі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.