Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығы Еспенбет поэмасының халықтық сипаты

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 92 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І. Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығы "Еспенбет" поэмасының халықтық сипаты . . . 10

1. 1 Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармаларының сипаты . . . 10

1. 2 "Еспенбет" поэмасының жазылу үлгісі және халықтық сипаты . . . 33

1. 3 "Еспенбет" поэмасының құрылымы мен ерекшелігі . . . 35

ІІ. "Еспенбет" поэмасының ұлттық психологиялық, салттық тәрбиелік мәні . . . 46

2. 1 "Еспенбет" поэмасының ұлттық психологияға тигізітен әсері . . . 46

2. 2 XIX ғасырдағы қазақ әдебиетіндегі "Еспенбет" поэмасының алатын орны . . . 56

2. 3"Еспенбет" поэмасының дәстүрлік сипаты, басқа шығармалардан айырмашылығы . . . 67

ІІІ. Қорытынды . . . 78

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 81

Кіріспе

ХІХ ғасырдың қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі- Дулат Бабатайұлының 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданында (бұрын Семей облысы болған) дүниеге келген. Ауыл молдасынан оқып, хат таниды, мұсылманша сауатын ашады. Өзіне дейінгі әдебиет үлгілерінен мол сусындап, көне ақын, жыраулар мұрасынан, ескі тарихи аңыздар мен эпикалық жырларды тыңдап, жастайынан нәр алып өскен ол өз дәуіріндегі ең білімді адамдардың бірі болды.

Дулат халықтық шығармаларды, алдыңғы дәуірлерден жеткен ұлттық поэзия үлгілерін жаттап өскен, құрметпен қарай білген, көне түркі поэзиясынан тағлым алған. Бұқар және Ақтамберді жырауларды ұстаз тұтқан. Өлеңді ауызша да, жазбаша да шығарған ол ақындық дәстүр арнасында шығармалар тузығып, қазақ поэзиясын мазмұн, тақырып жағынан байытып, түр, көркемдік тәсілдер тұрғысынан сапалық белгілер әкеліп, жаңа сатыға көтерді.

Дулат өзі өмір сүрген уақыттың ахуал-жайын қаз-қалпында жырлаған, оған өзінің азаматтық ой-пікірін батыл білдірген күрескер ақын болды. Өз кезінде ел ішіндегі жан ауыртқан іс- әрекет, оқиғаларды өлеңге айналдырған жыр дүлділі ғана емес, сол жайлардан үлкен әлеуметтік ойлар түйген ойшыл дәрежесіне көтерілді. [1. 58б]

Дулат шығармалары, негізінен, қазақ халқының екі жақты езгіге түскен ауыр халін суреттеуге құрылған: бірінші, патша үкіметінің отаршылдық қанау; екінші, патша үкіметі тарапынан тағайындалып, солардан қолдау табатын жергілікті әкім, билердің езіп-жаншуын өз өлең, толғауларына арқау етеді.

Өнер жолына ерте түскен, өмірінің соңғы күндеріне дейін ел ықыласына, үлкен құрметке, даңққа бөленіп өткен Дулат 1871 жылы өзі туған өлкеде қайтыс болады.

Кеудеме қайғы толған соң,

Тұнық жырмен жуынамын . . .

Осылай деп жырлаған Дулат ақынның қайғысы- отар ел ретінде басына зіл-батпан ауыртпалық түсе бастаған қазақ елінің қайғысы еді. Патшалық Ресейдің отарлау саясатының әсерінен ел ішінің бүлініп, психологиялық өзгеріске түсуі, билік құмарлыққа салынған әкім, билердің ықпалымен адамдар арасында өзара талас-тартыс көбейіп, ынтымақ, бірлікке нұсқан келуі, ғасырлар бойы жаугершілік жорықтарда намысын ешкімге таптатпаған асқақ рухты халық ұрпағының билікке жетуі, жеке пайдасы үшін жағымпаздыққа бой алдыра бастауы ақын кеудесін қайғыға толтырады. Сол қайғыны «тұнық жермен» жуа отырып, Дулат ұлт бойына сыналып кіріп, дендей бастаған жағымсыз мінез, көріністерді сынайды, ұнамсыз кейіптегі бейнесін жасайды. [2. 66б]

Дулат ел әкімдерімен ел сорғыш, зорлықшы, озбырлығына қоса қазақ елін патша үкіметінің езгіге салуына себепші, елді сатушылар деп біледі. «Бараққа», « Тырнақтай меңі болған соң», «Әуелгі қазақ деген жұрт», т. б өлеңдері мен толғауларында ел әкімдерін уыты тілмен өлтіре сынайды.

Дулат өлеңдерінің ішінде ұзақ арнау өлеңдер, нақыл өсиеттер ретінде айтылатын дидактикалық жырлар, ертек-аңыз сюжетіне жазылған толғаулар, мысал сөздер және тағы басқалары бар. Шығармаларының идеялық мазмұны да әр алуан. Олар негізінен қазақ қоғамындағы белгілі бір кезеңнің тарихи шындықтарын сөз етеді: қоғамдық-экономикалық құрылыстың өзгеруі, патша үкіметінің қазақ жерін отар ел ретінде жаңаша, топтық қайшылықтар, әлеуметтік теңсіздіктер, діни түсініктер, хандық билік жойылған соң, оның орнын басқан аға сұлтандық басқару тәртібінің орнауы, сауда-сатыққа байланысты пайда болған өзгерістер, қоғам ісіндегі ақшаның әсері- міне, осыларды тілге тиек етеді.

Дулат- қазақ елінің патша үкіметіне тәуелді болғанына наразы ақын. Патшалық Ресейдің капиталистік қарым-қатынасының қазақ жеріне енуіне де, одан туындаған өзгерістер мен жаңалықтарға да жаны қас. Қазақтың өз алдына бөлек хандық құрып, дербес өмір сүруін көксейді, хан басқарған феодалдық тұрмысты жақтайды. Ол бұрынғы кезде «аруақты» батырлар бар еді, олар елін сыртқы жаулардан қорғай алатын еді, сондықтан бұл батырлар бар кезде қалмақ та, жоңғарда, Ресей патшалығы да қауіпті емес еді, енді олар жоқ, дүние өзгерді, жер, су тозды, адам да, әкім де, азды, бұзылды, енді бұл дүниені өзгертпесе, қазақтың бағы ашылмайды деген қорытындылар жасайды. [3. 78б]

Ел тарихы, жер, қоныс жайындағы өлең, толғаулар. Ел тарихының тағлымды тұстары, туған жерге деген сүйіспеншілік, атақонысқа деген қимастық сезім, оның ертеңіне деген алаң көңіл көріністері Дулат шығармаларында молынан қамтылған.

Дулат Бабатайұлының- қазақ әдебиетінің тарихындағы ең көрнекті тұлғаларының бірі. Сан ғасыр, ықылым замандардан бері келе жатқан жыраулық өнерден тамыр тартқан оның шығармашылығы қазақ поэзиясына соны леп әкелді. Өлеңдегі өрнегін өзгеше сала білген Дулат ұлы Дулат өлеңдеріне үлгі, ықпал боларлық жаңа поэзия жасады. Дулат ақын өзінің шығармаларында қазақ поэзиясында бұрын-соңды болмаған тың образдар берді. Ол- заманалар бойы ауызша, туып, ауызша тарап, ауызша сақталып келген мол дәстүрлі қазақ поэзиясын жаңа жазба поэзияға ұштастырған, қазақ көркем сөзінің жаңа кезеңге, жаңа сапаға көшуіне дәнекер, аралық саты болған ақындардың бірі, қазақ өлеңінің зергері. ХІХ ғасырда жасаған, патшалық Ресей отыршылдығы барынша ойран салып жатқан уақытты өз көзімен көрген Дулат- заман келбетін, сол заман адамының кейпін өрнекті көркем сөзбен кестелеген, сол дәуір туғызған зар заман әдебиетінің көрнекті өкілі. Ол отаршылдыққа қарсы алғаш үн қатқан. Қазақ әдебиеті тарихында алғаш рет ұлттық санасы оянған жаңашыл ақын. Отаршылдықты, жергілікті әкімдердің халықты қан қақсатып отырған қылықтарын, парақорлықты, жемқорлықты әшкерелеуге арналған өлеңдерінде халық мұңына үн қосып, бойына қуат, ойына қанат бітіруге, шерлі-шерменде болғандарға дем береді, рухтануға шақырады. [4. 96б]

Дулат шығармалыран қазақ жазба әдебиетінің қалыптасуына үлес қосты, поэзиямыздың мазмұнын байытты, көркемдік тәсіл, түр жағынан жетілдіре түсті.

Дулаттың өлең-толғауларының мазмұны мен тақырыптың ауқымы өте кең және алуан түрлі. Бір өлең немесе толғауда айтылатын ойлар мен идеялар көп жағдайда, басқа өлең-толғаулардағы ойсезімдермен үндесіп жатады.

Сондықтан ақын туындыларын жеке тақырыптар аясында қарастыруда шарттылық басым. Мұны ұлы жырау шығармашылығын оқып-үйрену барысында ескеріп отырған жөн.

Дулат - қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан тұрмыс қалпын өктем зорлықпен бұзған XIX ғасырдың ақыны. Отарлық озбырлықтың күшейгенін халықтың бұрынғы еркін өмірінің өткенін, адамдардың мінез-құлқы мен психологиясында, ойсанасында сахара салты мен түсінігіне жат өзгерістер орын алғанын - бәрін-бәрін тумысынан жаны сергек Дулат көзімен көріп, жүрегімен сезініп өсті. Барлық билікті патша қолына алып, қазақтан қойылған билеушілер оның қолшоқпарына, шабарманына айналғаны, ел жайлы қоныс, құнарлы жерлерінен ығыстырылып, бағыныштының кейпіне түскені азамат Дулаттың ойынан шықпайтын қайғы-шері болды. Сахараның еркіндік сүйініш рухы мен даналығын бойына молынан дарытқан, жаратылысынан ерекше дарынды Дулат, міне, осы тарихи жаңа дәуірдің жыршысына, отаршылдықтың айыптаушысына, еркіндік, ынтымақ-бірлігін жоғалта бастаған халқының жоқшысына айналды. Сонымен бірге, Дулат Бабатайұлы- қазақ әдебиеті тарихында көрнекті орын алатын ақын. Оның поэзиясында өз кезінің қоғамдық өмір шындығы, көкейкесті мәселелері зор ақындық қуатпен, шынайы да өткір сыншылдықпен бейнеленеді. Ақын отаршылдық тауқыметіне душар болған халқының ауыр халін күйзеле суреттеді. Ел мен жердің тағыдырын естерінен шығарып, өз бастарының қамын ойлап кеткен атқанамінерлердің опазсыздығына күйініп, оларды аяусыз шенеді. Дулат өлеңдеріне суреттілік, бейнелеу тәсілдерінің сонылығы, сөз өрнектерінің айқындылығы мен әсемдігіне тән. Бұл тұрғыдан импровизаторлық поэзияны реалистік жазба поэзияға жалғастырушы көпір іспетті. Дулат Бабатайұлы- қазақ әдебиетінің тарихындағы ең көрнекті ақындардың бірі болып саналады. Оның замана шындығына тамыр тартқан тамаша көркем туындылары қазақ поэзиясындағы тарихи құбылыс болып табылады. Дулат өзімен тұстас және өзінен кейінгі ақындар шығармашылығына үлкен әсері болған жаңа идея, жаңа мазмұн, жаңа өрнекті поэзия жасады, қазақ поэзиясына тың образдар әкелді. Ол- суырыпсалма дәстүрлі қазақ поэзиясына жазба поэзияға жалғанған екі ортадағы алтын көпір, аралық саты болған аз ғана ақындардың бірі, қазақ өлеңінің зергері. Дулат- «зар заман» әдебиетінің көрнекті өкілі. Отаршылдықты айыптап, шен-шекпенге сатылған атқамінерлердің өз халқын жатпен қосыла тонағанын, ұлттық намыс аяқ асты етілгенін, халық құнарлы қонысынан шеттетіліп, бас иесіз қалғанын ашына бейнеледі. Ақын жұрт назарын ескі күндердің сабағына аударып, халық кегін жоқтаушы ердің образын сомдаған жаңа сипатты поэма жазды. [5. 89б]

Халқымыздың арғы дәуірлерден бүгінгі заманға келіп жеткен сөз қазынасы көп емес: көркем сөз кезінде әр дәуірде мол жасалғанмен, халық басына тап келіп отырған дүрбелең шақ, ұрпақ ауысуы тұсындағы кілт үзілістер сөздердің көбін жоғалтып отырған.

Мұның сыртында әр заманда шығып отырған кемеңгер ақын сөзін жаттап айтушы я хатқа түсіріп жинаушы жүзден біреу болды. Олар болса, бұл сөздерді өздері жеткен жеріне әкеп қалдырып отырды. Керекке жаттатар, қадірін білер ұрпақ кезікпеген жағдайда, олар сол жеткен жерінде біржола қалып қалды.

Анық шындық сол: өліп қалғандардың өлмейтіндігі, олардың өлмейтін еңбек етуінен гөрі, өткенін өлтірмейтін заманға ие ұрпақтың болуына байланысты, өткеннің жақсысын- халықтың шын игілігін қадірлей білетін, теріс-темейтін заманға ие ұрпақтың болуына байланысты. Өйткені, нешеме өлмейтін еңбек иелері қадірін білмес, қараңғы ортаға, я жауға тиісіп, я әдейі жойған қаскөй ортаға тап болып, тарихтан біржола із-түзсіз кете барған. Өздереңізге ұсынып отырған Дулат жырау сөзі де қараңғы заманның осындай қатыгез кәріне ұшырай жаздап барып қалған көп сөздің бірі.

Дулат жыраудың ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХІХ ғасырдың 40-50 жылдарға дейінгі аралықта қазақ халқы басынан кешкен экономикалық, қоғамдық тарихи жағдай туғызды. [6. 101б]

Дулат- қазақтың патриархтық-феодалдық институты ішінен өсіп шыққан ақын. Феодалдық- патриархтық қоғамда қауымның барлық басқару шаралары ру басшыларының «ырқымен» жүріп отырды. Сондықтан да олардың іс- әрекеті, шаралары, өз мүдделері талап етуден барып туғанына қарамай, қауымның барлық мүшелерінің ортақ мүддесінен туған сияқты көрінеді. Олардың таптық сипатын рулық қоғамдағы таптық жіктелестің анық көріне бермегені де, ру мүшелері мен олардың басшылары мүдделері арасында бадырайып көрініп тұратын қайшылықтар «болмайтыны» да бүркемеледі. Сондықтан да ол заманның ойшылардары да осы түсінікте болды. Олар қауым шеңберінде болатын әр түрлі сәтті-сәтсіз оқиғаларды таза ру басшыларының қайраткерлік ісінің ғана жемісі деп білді. Халық басына тұс келген әр алуан оқиғалардың себепкері тек қана «ел жақсылары» деп түсінді: сөйтіп, үмітін де соларға артты, сынын да соларға айтты; мақтауы да, жерлеп сөгуі де соларға арналды.

Дулат ғылымға дейінгі жердегі осы түсініктің ақыны болды. Сондықтан да оның өз кезіндегі бір «ел жақсысына» үміт артуының да сыры, негізі, міне, осында жатыр. [6. 97б]

Сонымен бірге, «Еспенбет» поэмасы- Дулат шығармаларының ішіндегі ең күрделі және оның әлеуметтік лирика, дидактикалық поэзияға ғана емес, сюжетті шығармаларға да шебер екендігін көрсетеді. Поэманың түпнұсқасы Қазақ ССР Ғылым академиясы Орталық ғылыми кітапханасының қолжазба қорында сақтаулы. Баспа жүзін бірінші рет 1957 жылы көрді.

«Еспенбет»- сюжетке құрылған шағын ғана поэма. Оның қасиеті де осы шағындығында. Олақ ақындардай көп сөздікке салынбай, поэмада суреттелетін көп оқиғаны аз жолға сыйғызып, көрсетейін деген образын, айтайын деген идеясын шебер түрде, ойдағыдай етіп бере білген.

Поэманың идеялық мазмұны екі- ақ жолға сыйғызылған:

Еспенбеттей ер қайда?

Ер күтетін ел қайда?

«Ел»- Дулат өлеңдерінің негізгі мотиві. Елдік, бірлік «Замана», «Ақтан жас», «Сүлейменге» т. б. өлеңдерінде жырланады. Елдің бірлігі азайып, бұл елдікке нұсқан келтіретіндігін, аға сұлтан, бай- феодал, ел басқарушылар халықтың бірлігін ойламай, өз тіршілік құлқындарын ойлайтындығын айта келіп, бір өлеңінде жырау құмырсқа мен бөденені мысалға алады:

Елдігінің кетіп ыдырап,

Білгені өсек сыбырлап.

Алтын жығаң сөгіліп,

Абыройың төгіліп,

Барыңнан да, жақсы еді

Жоқ болғаның мұнан да, -

деп, Дулат ашына жырлап, көпшіліктің бәріне ұрсады. Ел боламын десең өсек, өтіріктен аулақ қаш. «Алтын жығаң»- бірлігіңді бұзба деп басалқылық айтады. Бірлік, ұйымшылдық үшін ең кішкентай жәндік құмырсқаның өмірін суреттей келіп, ең болмаса осыны аңғармайсыңдар ма дейді. «Бөдененің үйі жоқ, қайда барса бытпылдақ» деген халық мәтелін келтіреді де, бірлік мәселесінде қазақтың қазіргі жағдайы дәл бөденеге ұқсайды деп сынайды.

Елін қорғап, ел үшін жауына оқ ататын батыр ұл, елді әділ басқарушылар болса деген арман, тілектерінің сәулесі ретінде «Еспенбет» поэмасы туғанға ұқсайды.

Дулат өз кезіндегі адамдардың іс-әрекеттерін ұнатпай қатты сынай шенегенде, қара басының қамы үшін емес, ел қамы, жұрт тілегі үшін атой салды. Сол елді бірлігі берік, елдігі мығым ел ету үшін жауға айбар, елге қорған боларлық адам іздеді. Айналасындағы ел серкесі атанып жүргендер жырауға тым ұсақ, құлқын құлдар болып көрінеді. Оларға тақымы толмаған жырау, елін емірене сүйіп, қияға көз тігіп, қиыннан тоят тілейтін адамды арман етті. Іздей келе Дулаттың тапқаны Еспенбет болды. Образдың жасалу жолдарының тұрғысынан алсақ, шап-шағын поэмада жұрт сүйерлік патриот батырдың бейнесін ойдағыдай етіп шығаруы жыраудың шын мәнінде суреткер екндігін көрсетеді. [7. 61б]

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Зерттеу жұмысымызға қазақ әдебиетінің іргетасын қалаушылардың бірі, поэзия әлемінде қайталанбас тұлға - Дулат Бабатайұлының «Еспенбет» дастаны, дастанда бейнеленген батырлар, әсіресе ақын шығармаларындағы теңеулерді тәрбиелік-танымдық тұрғыдан зерттеу негіз болып отыр. Дулат Бабатайұлының шығармаларының патриоттық табиғатын қазақ халқының таным-түсінігімен және қазіргі таңдағы жастардың партиорттық сезімдерге сай таныту - жұмыстың өзектілігін айқындайды.

Бұл - ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт - ақынның өзі.

Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден сұрасам, сөзін жинап, құрасам", - деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да қатты шықкан. Ақынның шығармаларын қазіргі кезде жастарға таныстыру жұмыстың өзектілігі болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі
мақсаты - Дулат Бабатайұлының Еспенбет дастанындағы теңеулерді түрлі әдістермен талдау қажеттігі. Осы мақсатты орындау барысында төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:

- теңеу жасалымындағы ұлттық сана мен халықтық таным ерекшеліктерін анықтау;

- қазақ мәдени өмірінен ақпарат беретін этномаркерлі теңеулер қолданысына талдау жасау;

- прецедентті атау арқылы қалыптасқан теңеулердің прагматикалық қызметін саралау;

- ақын өлеңдеріндегі тұрақты теңеулер мен авторлық қолданысқа ие болған тұрақты теңеулердің қолданыс ерекшелігін дәйектеу;

- теңеулердің концепт құрушылық және танымдық ерекшелігін көрсету.

Зерттеу нысаны. Дулат Бабатайұлының «Еспенбет» дастанындағы теңеулердің тәрбиелік -танымдық сипаты.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Дулат Бабатайұлының «Еспенбет» дастанындағы теңеулердің қазіргі таңда жастар арасында алғаш рет тәрбиелік-танымдық тұрғыдан талдануы мен жүйеленуі - ізденісіміздің ғылыми жаңалығы.

Зерттеу әдістері мен тәсілдері. Ғылыми зерттеу тәрбиелік, теңеушілік, бір аңызды мақсатын талдау әдістерімен қатар, салыстыру, баяндау әдісі, теориялық тұжырымдарға сүйене отырып, ғылыми тұрғыдан талдау әдістері қолданылды.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы. Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мен тұжырымдар әдебиетіндегі Дулат Бабатайұлының шығармашылығына арналған курстар мен семинарлар жүргізуде пайдалануға болады. Зерттеудің практикалық құндылығы жоғары оқу орындарында “Еспенбет” дастанының тәрбиелік мәнін талдау, “Әдебиет” пәндерінен дәріс беруде кеңінен зерттеп пайдалануға болады.

І. Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармалары және "Еспенбет" поэмасының халықтың сипаты

1. 1 Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармаларының сипаты

Дулат ХІХ ғасырдың бірінші жартысында ақындық құрды, осы дәуірде қазақтың көшпенді дәуіріне тән ауызша әдебиетінде екі жақты қанауды сынап, бірінші болып көрінді.

ХVІІІ ғасырда Бұқар, ХІХ ғасырдың 30-жылдары Жайық жағасында Дулат, ал 30-40 жылдары келіп Қазақстанның екінші түкпіріннен Дулаттың шығуы кездейсоқ құбылыс емес. Ақын әр кезде де болған. Дулаттың өз тұсында да тілінен сөз төгілген Жанақ, Түбек, Шөже, Орынбай, Сабырбай сияқты көп-көп ақын болды. Бұлар да өз кезінің өте атақты тіл зергерлері болды. Әруақты ақындар болды. Бірақ бұлардың бәрі бір деңгейде тұрған айтыс ақындар ғана болды, өз руының, өз руы ірі феодалдарының намысын жыртатын мақтаушыл ақындар болды. Ал халық өзінің басына түскен ауыр күнде, не ірі-ірі дүрбелең заманда, не төңкерістер заманында нақты іс-қимылдың иесіне, ақылшы болар ой-пікірдің иесіне қашанда да зәру боп отырған. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы тарихи жағдай Қазақстанның қиыр бір шетінде Дулатты берсе, екінші бір шетінде Дулатты берді.

Бірақ осы ақын- сонау ХІХ ғасырдың бірінші жартысында 30-40 жылдарда отаршылдық езгіні қатты сезініп, екі жақты қанауды өз шығармаларында ашық айта алған ақын. [9. 21-23б]

Дулат жыраудың кейбір оппоненттері оның патша самодерживиесінің отыршылдық езгісін әшкерлеген шығармаларын, бұқара халықты шұрайлы жерінен, ата мекенінен ығыстырып, «егін салар жерді алды» деген сөзін көрінеу кемісітіп бағалайды, онда да отаршылдық езгіні, қанауды сынауын қазақ халқының Ресейге қосылуы мәселесіне нұқсан келтіретін пікірдей сезініп, өздерін Дулаттан гөрі патриот етіп көрсетеді. Бұлай басы қосылмайтын екі нәрсені- қосылу мен қосылу тұсындағы қанауды араластырып алып, соңғысын сынау алғашқысын сынауға ұласатындай көріп қауіп ойлау, сөйтіп барып Дулатқа кінә айту, сөз жоқ, терең білімділіктен гөрі, жалаң сезімге, әсерлі сезімге көп ұқсас еді.

Тарихи ақиқаттың өз кезінде қазақ ақындарының бәрі бірдей көре берген жоқ. Себебі, олардың біразы өте тар түсініктің ақындары болды, ал біразы халықты патша өкіметімен қосыла қанаған хан-сұлтандардың, бай мен бектің сарай ақындары болды. Олар «қайда бай, мақтаншақты таңдап барып» тамақ үшін өлең шығарды. Солардың ішінде Дулат, Дулат сияқты бірлі жарым ақындар ғана қанаудағы бұқара халықты сол кездің үстем табынан айырып қарай алды. Дулат таптық езгіге, отырлық тепкіге қарсы шыққан ақын болды.

Шындап келгенде, Дулаттардың отаршылдық қанауды сынауына тиісті назар аудармау, ол ол ма, осы сынауын төмендетіп барып бағалау, ал ақынның езгідегі халықтың жақтасы болуына артықшылығы деп айтқан авторларды сол үшін кінәлау- патша самодержавиесін, тіпті оны айтуды мін көрумен бірдей. [10. 98-100б]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.