ОБСЕ ұйымының 1975-2010 дамуы және қызметі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ОБСЕ ұйымының құрылу тарихы және
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... 5
1.1 ОБСЕ ұйымы құрлымдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 ОБСЕ ұйымының бітімгершілік
миссиялары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 10
2. ОБСЕ ұйымының 1975-2010 жж дамуы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1 ОБСЕ 1975- 2010 жылдардағы
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 18
2.2 Қазақстанның ОБСЕ төрағалығына
сайлануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.45
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымының (ЕҚЫҰ) тарихында тұңғыш рет посткеңестік республика, яғни,
Қазақстан Респуб-ликасы 2010 жылы төрағалық етуге дайындалуда. Мұндай шешім
2007 жылдың 30 қарашасында Испанияның астанасы Мадрид қаласында ЕҚЫҰ-ның
Сыртқы істер министрлері Кеңесінің отырысында қабылданған еді. Қазақстан
кандидатурасын Ұйымға мүше 56 елдің өкілдері бірауыздан қолдап, сенім
білдірді. Халықаралық қауымдастықтың мемлекетіміздің төрағалық етуіне
қолдау көрсетіп, шешім қабылдаула-ры Қазақстанның демократияпық қоғам
құрудағы және либералды нарықтық экономика қалыптастырудағы жеткен нақты
жетістіктерінің нәтижесін мойындаулары болды. Сонымен қатар, Қазақстанның
ЕҚЫҰ ға төрағалық етуіне Елбасы Н.Э. Назарбаевтың белсенді халықаралық,
реформаторлық және бітімгерлік қызметі арқылы жинақталған беделі мен оған
деген халықаралық қауымдастықтың үлкен сенімі әсер еткені және Қазақстан
кандидатурасын қарастыруда оның аса бағалы активі болтаны белгілі. [1]
Өткен адамзат тарихында ең қантөгісті, сұрапыл соғыстар мен
ұлтаралық,мемлекетаралық жанжалдарға толы болған, екі бірдей жаһандық соғыс
өртінен кейін бұдан былай халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешудің
әмбебап құралын жасау қажеттілігі туындады. 1945 жылы дүниеге келген БҰҰ –
мы барлық әлемдік істерге жауапты боғандықтан әсіресе екі қоғамдық –
экономикалық, өркениеттік жүйеге бөлінген Европада қауіпсіздікті қамтамасыз
етудің тиімді механизмі бола алмауы түсінікті де.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін Европада ерекше халықаралық жағдай
қалыптасты соғыстың аяқталар тұсында шақырылған Ялта және Потсдам
конференцияларының шешімдеріне сәйкес жаңа шекаралар мен саяси-
экономикалық ықпалдардың аудандардың кеңістіктері анықталынды.[2]. Алайда
өткен ғасырдың 70 – ші жылдарына дейін екі жүйе елдері арасындағы
шиеленісті мәселелерді реттеудің механизмі табылмады. Оған дейін ондаған
халықаралық саяси дағдарыстарды басынан кешіруге тиісті болды оның ең
ірлері 1956 жылғы Венгрия мен 1968 жылғы Чехословакия, 1961 жылғы Батыс
Берлин және әйгілі Кариб дағдарысы. Әлем бірнеше рет термоядролық соғыс
табалдырығында тұрды. Әзірге жарты ғасырға жетер – жетпес ғана тарихы бар
халықаралық ұйымның тарихы толыққанды түрде тарих ғылымының зерттеу
нысанасына айнала қойған жоқ, дегенмен ЕҚЫҰ – ның тныс – тіршілігі мен
әрбір әрекеті журналистердің,қоғамтанушы – саясаттанушылардың назарынан тыс
қалып көрген емес. Осы ұйымға тұңғыш рет бұрын өзі басқа елдің шылауында
болып келген, ядролық соғыс құралдарынан аса зор жапа шеккен елдің
төрағалыққа сайлануы бұл ұйымның шығу мен қалыптасуына деген Қазақстан
жұртшылығының қызығушылығын тудырған себепті де аса маңызды ,өзекті тақырып
болып табылады.
Қазақстан халықаралық аренаға жаңа ғана жеке халықаралық қатынастар
субъектісі ретінде шыға бастаған кезде еліміздің Президенті Н.Назарбаев
былай деген болатын : Ол кезде (екінші дүниежүзілік соғыстан кейін)
мемлекеттер әлемдік қатынастардың приципальды түрде жаңа негіздерін қалауға
тиісті ұйымдар БҰҰ және ЕҚҚҰ (ЕҚЫҰ) жаңа қалыптасып келе жаттты. Алайда бұл
ұйымдардың бейбітшілікті қамтамасыз етудегі қызметін толық іске асыруға
идеологиялық теке – тірестер кедергі болған еді енді бұл істі жүзеге
асырыға қалыптасқан мемлекеттер мен қатар жас мемлекеттер де ат салыса
алады [3] Бүгінгі күнде сол заманда айтылған сөздің іске асып Қазақстан
сияқты дамушы елдің реальды түрде жаңа әлемді қалыптастыруға ат салысып
жатқанының куәсі болып отырмыз.
Зерттеудің нысанасы ЕҚЫҰ ның шығуы мен дамуы оның халықаралық
қатынастардағы орны мен ролі, Қазақстанның осы ұйымға төраға болуы
мәселесі.
Ғылыми жаңалығы. Халықаралық ұйымның бүгінгі күнге дейінгі қызметін
талдауға әрекет жасау.
Зерттеу мақсаттары :
- ХХ ғасырдың 70 – ші жж. қарай қалыптасқан халықаралық жағдай, және
оның ЕҚҚҰ (ЕҚЫҰ) құрылуына әсері.
- (ЕҚЫҰ) – ның ұйымдық және құрлымдық жүйесінің қалыптасу.
- (ЕҚЫҰ) – ның ХХ ғ 90 – шы жж. трансформациясы.
- ЕҚЫҰ – ның халықаралық бітімгершілік миссиясы.
- Қазақстанның ЕЫҚҰ – ын жаңғыртудағы бастамалары.
Зерттелу деңгейі. Осы тақырып қа байланысты әртүрлі бағыттағы ғылыми
мақақалалар мен жекелеген зерттеулер бар. Оардың көпшіліг бөлегі орыс және
шет тілдерінде.Зерттеулердің басым бөлегі ұйымның құрылыуы тарихына
арналып, кейінгі әсіресе 90 жылдардан кеінгі қызметі жете зерттелінбеген
тақырып болып табылады. Оның басты себебі ұйым тарихы әзірге тарих
тұрғыснан емес тарихи үрдіс тұрғыснан қарастырылады.
Деректемелік негіздері. Диплом жұмысн жазу барысында негізгі
деректемелік материалдар ретінде көбінесе күнделікті баспасөз материалдары
пайдаланылды олар: Егемен Қазақстан, Саясат – Политика, Ақиқат, Отан
тарихы, Евразийская сообщество , Аналитик, Н.Назарбаевтың, Қ.
Тоқаевтың, т.б. еңбектері пайдаланылды, сондай – ақ интернет ресурстарынан
ресми – қөұжаттық материалдар алынды.
Зерттеудің хронологиялық ауқымы. ХХ ғ. 70 – ші жылдарынан бастап
бүгінге дейінгі яғни 2010 жылға дейінгі уақыт аралығын қамтиды.
Диплом жұмысының қолданбалық маңызы. Диплом жұмысы нәтижелерін
мкетепте және ЖОО – да халықаралық қатынастар немесе халықаралық ұймдарға
байланысты тақыраптарды өткенде қосымша материал ретінде пайдалануға
болады.
1 ОБСЕ ұйымының құрылу тарихы және эволюциясы
11 ОБСЕ ұйымы құрлымдық жүйесі
ОБСЕ (ЕҚЫҰ) ұйымының халықаралық қатынастар жүйесінде пайда болуы
өткен ғасырдың 70-ші жылдарындағы халықаралық қатынас тар реальды
шындығынан шықты сол кезеңдегі қос полюсті әлемдегі теке –тірестік кез
келген уақытта жаңа масштабтағы соғыс өртін тұтатып жіберуі мүмкін еді,
екінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде Европаның жаңа шекаралары анықталды
кейбір шекаралық даулар консервацияланған күйінде қала берді. ХХ ғасырдағы
екі бірдей дүниежүзілік соғыс осы Европалық дүниеде тұтанған еді 1970
жылдардың басында Шығыс пен Батыс арасындағы үнқатысуды жолға қою үшін
көпжақты форум - Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңес
(ЕҚЫК) шақырылған болатын. 1975 жылғы Хельсинки қорытынды актісі ЕҚЫК-ға
қатысушы мемлекеттердің өз азаматтарына қатысты, сондай-ақ өз араларындағы
қатынастардың негізгі қағидаттарын бекітті. Сол кездегі АҚШ Президеті
Джеральд Форд пен КСРО – ның Бас хатшысы Л. Брежнев және Европаның жетекші
мемлекеттерінің басшылары осы бір тарихи құжатқа қол қойды.[4]
1990 жылға дейін ЕҚЫК нормалар мен міндеттемелер тұжырымдалатын
кездесулер мен конференциялар түрінде жұмыс істеді, мерзім-мерзім олардың
орындалуы туралы ақпарат тыңдалып отырды. Форум қызметіндегі бетбұрыс
жасалған сәт - 1990 жылғы жоғары деңгейде өткен Париж кездесуі болды. Жаңа
Еуропа үшін Париж хартиясында Еуропадағы тарихи өзгерістер үдерісін
басқаруға үлес қосу және қырғи-қабақ соғыс біткен соң туындаған жаңа сын-
талаптарға жауап беру міндеті қойылды.
Осы міндеттерді шешу үшін бірнеше мекемелер мен институттар құрылды,
кездесулерді тұрақты негізде өткізу жолға қойылып, Кеңестің жұмысына жүйелі
сипат берілді. 1990 жылғы қарашада ЕҚЫК үдерісі шеңберіндегі келіссөздерде
қарулануға бақылау саласындағы маңызды келісім – Еуропадағы әдеттегі қарулы
күштер туралы шарт (ЕӘҚКШ) әзірленді. 1994 жылғы жоғары деңгейдегі Будапешт
кездесуінде ЕҚЫК-ні Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі
ұйым (ЕҚЫҰ) деп қайта атау туралы шешім қабылданды.
Бұл Ұйым жұмысына жаңа саяси серпін берді және бір мезгілде оның
институционалдық даму жолының көрінісіне айналды. 1996 жылғы жоғары
деңгейдегі Лиссабондағы кездесуінде XXI ғасырдың Еуропасы үшін жалпы және
бәрін қамтитын қауіпсіздік үлгілері туралы декларация қабылданды, Қару-
жараққа бақылаудың негіздері және Қауіпсіздік саласындағы өзара іс-қимыл
бойынша форумның күн тәртібін дамыту бекітілді. Дәл сол кезде ЕҚЫҰ-ның
қауіпсіздік пен тұрақтылықты барлық өлшемдерде нығайту ісіндегі шешуші рөлі
туралы тезис одан әрі дамытыла бастады.
Бұл кездесудің қорытындысы 1999 жылы Стамбұлда Ұйымның жедел
мүмкіндіктерін жетілдіруді көздейтін Еуропалық қауіпсіздік хартиясын
қабылдауға себепші болды.
Осы кезде ЕҚЫҰ-ға қатысушы 30 мемлекет Стамбұл декларациясын қабылдады
және Еуропадағы кәдімгі қарулы күштер туралы бейімделген шартқа қол қойды.
ОБСЕ – ұйымы жалпыевропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ұйымы болып
табылады. Ол әуелі 33 европалық мемлекеттер мен АҚШ пен Канаданы біріктірді
және ол БҰҰ жарғысының 8 – ші тарауына сәйкес құрылды.Постқақтығыстық кезең
екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі ұйымның функциональдық қызметінің
басты мақсаты түрлі жанжалдардың алдын алу және күні бұрын реттеумен
айналысуға тиісті болды. Ұйым ауқымды мәселелермен айналысады, оның
құзырында : қарулануды бақылау, шұғыл дипломатиялық іс – шаралар, адам
құқтарының сақталуын, сайлаулардың әділ өтуін, экономикалық және
экологиялық мәселелерді бақылау болып саналады.
Қауіпсіздік мәселесін ОБСЕ ( ЕҚЫҰ) – мы кешенді ұғым ретінде , яғни үш
өлшемде - әскери –саяси, экономикалық және адам тұрғысынан қарастырады
Жоғары деңгейдегі кездесулер – ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттердің Мемлекет
және үкімет Басшылары ЕҚЫҰ өңіріндегі жағдайға бағалау жүргізеді және
қызметтің жаңа негізгі бағыттарын әзірлейді. Соңғы кездесу 1999 жылы
Стамбұлда өтті.
Сыртқы істер министрлерінің кеңесі (СІМК) – аса маңызды мәселелерді
қарайтын және тиісті шешімдерді қабылдайтын орталық директивалық және
басшылық етуші орган болып табылады. СІМК кездесулері жылына кемінде бір
рет әрбір Төрағаның өкілеттік мерзімінің аяқталуына таяу өткізіледі.
Тұрақты Кеңес (ТК) – ЕҚЫҰ-ның күнделікті жедел қызметі үшін жауап береді.
Оның жұмысына Іс жүргізуші төрағаның өкілі басшылық етеді.ТК мүшелері,
қатысушы мемлекеттердің тұрақты өкілдері апта сайын (бейсенбі күндері)
Венадағы Хофбург сарайында жиналады. Тұрақты Кеңес ЕҚЫҰ-ға қатысты барлық
мәселелер бойынша консультациялар өткізеді және шешімдер қабылдайды. Арнайы
жағдайлар бойынша да шақырыла алады.
Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы (ҚЫФ) – ЕҚЫҰ-ға қатысушы
мемлекеттер делегацияларының тұрақты өкілдерінен құрылған және Венадағы
ЕҚЫҰ штаб-пәтерінде апта сайын ЕҚЫҰ өңіріндегі қауіпсіздік пен тұрақтылықты
нығайтудың нақты шаралары бойынша келіссөздер мен консультацияларға
арналған отырыстар өткізеді. Сондай-ақ Форум міндетіне қару-жараққа бақылау
жасау, қарусыздану мен сенім шаралары, жанжалдың туындау қаупін азайту
жөніндегі келіссөздерді; қауіпсіздік мәселелері бойынша тұрақты
консультацияларды; сенім және қауіпсіздік шараларын орындауды бағалау
жөніндегі жылсайынғы отырыстарды; әскери доктриналар бойынша семинарларды
ұйымдастыру кіреді.
Парламенттік Ассамблея (ПА) – 1991 жылы құрылған. Хатшылық
Копенгагенде орналасқан. ЕҚЫҰ ПА-ның 2007 жылғы шілдеде Астанада өткен
сессиясында Португалия өкілі Ж.Соареш бір жыл мерзімге Президент болып
сайланды. Іс жүргізуші төраға (ІТ) – жедел қызметке жалпы басшылықты жүзеге
асырады, ол ЕҚЫҰ-да төрағалық етуші мемлекеттің сыртқы істер миинистрі.
2009 жылы ЕҚЫҰ-ның Іс жүргізуші төрағасы Грекия сыртқы істер министрі Дора
Бакоянни болып табылады. Төраға бір жылға тағайындалады және өз қызметінде:
құрамына алдыңғы, қазіргі және келесі төрағалар кіретін Үштіктің ( 2009
ж. Үштікті Финляндия, Грекия және Қазақстан құрайды); Қосымша көмек көрсету
үшін, атап айтқанда, жанжалдардың алдын алу және дағдарыстарды реттеу
саласында құрылуы мүмкін арнайы топтардың; ІТ нақты мандатпен тағайындайтын
жеке өкілдердің көмегіне сүйенеді. Бас Хатшы – СІМК үш жыл мерзімге
тағайындайды, Іс жүргізуші төрағаның өкілі және Ұйымның бас әкімшілік
лауазым иесі ретінде әрекет етеді. БХ-ның міндетіне ЕҚЫҰ құрылымдарына және
операцияларына басшылық жасау кіреді. 2005 жылдан бастап бұл лауазымда Марк
Перрен де Бришамбо (Франция) отыр. Хатшылық – Бас Хатшының басшылығымен
жұмыс істейді және мынадай бөлімшелерден құралады:
- Бас Хатшының офисі;
- Жанжалдардың алдын алу орталығы;
- Стратегиялық полициялық мәселелер бөлімі;
- ЕҚЫҰ-ның антитеррорлық бөлімшесі;
- Адам саудасына қарсы күрес жөніндегі Арнайы өкіл мен үйлестірушінің
бюросы;
-ЕҚЫҰ-ның Экономикалық және экологиялық қызметін үйлестірушісінің бюросы;
- Басқару және қаржы департаменті;
- Прагадағы бөлімше (ЕҚЫҰ-ның мұрағаттары мен оның құжаттамасын тарату).
Демократиялық институттар мен адам құқықтары жөніндегі бюро (ДИАҚБ) –
адам құқықтарын қамтамасыз ету, демократияның дамуын және заң үстемдігін
орнықтыруды қамтамасыз ету мәселелеріне жәрдемдесу үшін жауап береді.
Штаб-пәтері Варшавада орналасқан. 2008 жылдан бастап ДИАҚБ-ның Басшысы
Елші Янеш Ленарчич (Словения) болып табылады. БАҚ бостандығы жөніндегі ЕҚЫҰ
өкілі – қатысушы мемлекеттер үкіметтеріне ЕҚЫҰ қағидаттарының негізінде
еркін және тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдарын дамытуға көмекті жүзеге
асырады. 2004 жылғы 10 наурыздан бастап бұл лауазымды Миклош Харасти
(Венгрия) иеленді. Аз ұлттар жөніндегі Жоғарғы Комиссар – этникааралық
шиеленіс жағдайларын анықтайды және олардың тез арада шешілуіне
жәрдемдеседі. Штаб-пәтері Гаагада орналасқан. 2007 жылғы 4 шілдеден бастап
бұл лауазымда Кнут Воллебек (Норвегия)отыр. ЕҚЫҰ-ның тыстағы миссиялары –
жанжалдардың алдын алу, дағдарыстарды реттеу, сондай-ақ нақты бағыттар
бойынша дамуға көмек көрсету мақсаттарына қызмет етеді. Олардың мандаты
орналасқан жерлердегі мүдделі тараптармен байланыстарды жолға қоюды және
үнқатысуды дамытуды көздейді. Қазіргі уақытта ЕҚЫҰ-ның тыстағы 19 миссиясы:
Балқанда (Албания, Босния және Герцеговина, Черногория, Хорватия, Сербия,
Косово, БЮР Македония);
Шығыс Еуропа елдерінде (Беларусь, Молдова, Украина);
Кавказда (Әзірбайжан, Армения, Грузия*, ЕҚЫҰ-ның Минск конференциясының
тақырыбы болып табылған жанжал жөніндегі ІТ Жеке өкілінің офисі); Орталық
Азияда (Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан) жұмыс
істеуде.ЕҚЫҰ-ның Грузиядағы миссиясының мандаты 2008 ж. 31 желтоқсанда
аяқталды.
Жоғары деңгейдегі жоспарлау тобы Таулы Қарабақтағы бейбітшілікті
қолдау жөніндегі ЕҚЫҰ күштерін құруға дайындықпен айналысады.
Сондай-ақ Әскери зейнеткерлер бойынша ресейлік-латвиялық бірлескен
комиссиядағы ЕҚЫҰ өкілі де әрекет етуде. ЕҚЫҰ-мен байланысты органдар.
Сондай-ақ ЕҚЫҰ шеңберінде:
- Татуластыру және төрелік соты - (татуластыру арқылы дауларды реттеу,
Женева);
- Бірлескен кеңесу тобы (ЕӘҚКШ-ны орындауға жәрдемдеседі);
- Ашық аспан жөніндегі кеңесу комиссиясы (1992 ж. Ашық аспан жөніндегі
шартты орындауға жәрдемдесу) әрекет етеді.
Бұл ұйым — Еуропа қурлығы, Кавказ, Орта Азия және Солтустік Америка
аймак, -тарындағы қауіпсіздік жөніндеп ең ірі өңірлік ұйымдардың бірі.
Осылайша, ЕҚЫҮ бүгінде Еуроатлантика және Еуразия кеңістігін біріктіріп
отыр. Сонымен қатар, бұрынғы КСРО территориясында құрылған жаңа тәуелсіз
мемлекет-терде 19 миссиясы жумыс істеуде. Оның 14-ін НАТО елдерінің
өкілдері басқарады, тек біреуін Ресей азаматы (Ереванда) басқаруда. ТМД
елдерінен өкілдер жоқ. Сол себептен де елімізді уйымға төрағалық етуге
бірауыздан сайлаулары аталған жалпыеуропалық уйымның Қазақстанд жаңару
бағытында журіп жатқан реформалардың шынайылығына сенімдерінің
артқандығының белгісі.
ЕҚЫ¥-ның іс-қызметіне қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар
ешқан-дай да шарттық міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҮ-ның шеңберіндеп
шешімдер қуқықтық міндетке ие емес, саяси сипатта жә-не консенсус арқылы
қабылданады. ЕҚЫҰ-ның институттарын саяси шешімдерді қабылдайтын саяси
органдар және жедел қызмет органда-ры деп екі негізгі топқа бөлуге болады.
ЕҚЫҰ-ның саяси институттарының қатарына Саммит-тер, Сыртқы істер
министрлерінің Кеңесі, Же-текші Кеңес (ЕҚЫ¥-ның Экономикалық форумы),
Тұрақты Кеңес, Қауіпсіздік ынтымақтас-тығы саласындағы форум жатады.
Жедел қызмет ететін уйымның жалпы бас-шылығын қазірп Төраға жүзеге
асырады. ЕҚЫ¥-ға төрағалық ететін мемлекеттің сыртқы істер министрі болып
қызмет атқаратын Төраға 1 жыл мерзімге тағайындалады. ЕҚЫ¥-ның Вена
қаласындағы хатшылығын Сыртқы істер министрлерінің Кеңесі үш жыл мерзімге
тағайындаған Бас хатшы басқарады. Бүпнде ЕҚЫ¥-ның ең басты әкімшілік
лауазымды түлғасы қазіргі Төрағаның өкілі болып табылады. Оның
функцияларына ЕҚЫ¥-ның қүрылымдары мен операцияларына басшылық жасау
кіреді. ЕҚЫ¥-ның аз үлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссары, ЕҚЫ¥-ның БАҚ
бостандығы жөніндегі өкілі, Парламенттік ассамблея, ЕҚЫ¥-ның ымырашылдық
және арбитраждық соты, сондай-ақ, ЕҚЫ¥-ның жедел шешім қабылдайтын
органдары бопып табылады.
¥йымның жедел қызмет құралының бірі -қақтығыстарды болдырмау және
дағдарыс-тарды реттеу мақсатында қызмет ететін ЕҚЫҮ-ның миссиялары болып
табылады. Олардың ең басты қызметі қабылдаушы жаққа миссия ман-датымен
қабылданған міндеттерді шешуде жәрдемдесуге негізделген. Бүгінгі таңда ЕҚЫ¥-
ның 18 миссиясы немесе 16 мемлекет-те басқалай өкілдері бар.
Демократиялық институттар және адам қүқықтары жөніндеп бюро (ДИАҚБ) -
ЕҚЫ¥-ның ең танымал институттарының бірі. Бұл бюро - демократияны дамытуға
заң үстемдіпн бекітуге, адам қүқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін
жауап беретін қүрылым. Бюро сайлау барысын қадағалауда, адам құқықтары
жөніндегі ұлттық институттардың қалыптасуында белсенді рөл атқарады, адам-
зат өлшемдері саласындағы міндеттемелерді орындау жөнінде сарапшылардың
кеңестері мен семинарларын өткізетін форум қызметін атқарады.
ЕҚЫ¥ДИАҚБ өз қызметінің аясында ЕҚЫ¥-ға мүше елдердің демократияпық
сай-лауларды өткізу және үйымдастыру жөніндеп міндеттемелерін орындау
барысы туралы ау-қымды және қунды деректерді жинақтады, талдады және
қорытып, әлем жүртшылығының назарына үсынды. ЕҚЫ¥ДИАҚБ-ның штаб-пәтері
Варшавада орналасқан. Тәуелсіз Қа-зақстанның жалпы әлемдік. оның ішінде
еуро-палық үдерістердің бағытындағы даму мүд-делерін ескере келіп, 1975
жылғы Хельсинки қорытынды актісінде және ұйымның басқа да қүжаттарында
непзі салынған қағидаттарды іске асыруға белсене қатысуға талпына оты-рып,
Қазақстан Республикасы 1992 жылдың қаңтарында ЕҚЫ¥-ға мүшелікке өткен
еді.Соңғы бірнеше жыл бойында Қазақстан ЕҚЫҰ-ның бірқатар ірі шараларын
өткізді, олардың арасында:
Адам саудасына қарсы күрес – өңірлік жауап атты өңірлік Орталықазиялық
конференция (Астана, 2006 ж. 18-19 мамыр);
Еуропадағы әдеттегі қарулы күштер туралы шарт бойынша ІІІ шолу
конференциясында Қазақстанның төрағалық етуі (Вена, 2006 ж. 29 мамыр 2
маусым); ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі Мәдениетаралық, дінаралық және
этникааралық түсінік атты Кеңесі – Толеранттық жөніндегі кеңес (Алматы,
2006ж. 12-13 маусым);Минасыздандыру саласындағы сенім шаралары мен өңірлік
ынтымақтастық атты өңірлік семинар (Алматы, 2007ж.26-27 наурыз);ЕҚЫҰ-ның
Парламенттік ассамблеясының 17-ші жылсайынғы сессиясы (Астана, 2008 ж. 29
маусым – 3 шілде).Осылайша Қазақстан ОБСЕ төрағалығына жүйелі дайындықпен
келді.
1.2 ОБСЕ ұйымының бітімгершілік миссиялары
ЕҚЫҰ-ның тыстағы миссиялары – жанжалдардың алдын алу, дағдарыстарды
реттеу, сондай-ақ нақты бағыттар бойынша дамуға көмек көрсету мақсаттарына
қызмет етеді. Олардың мандаты орналасқан жерлердегі мүдделі тараптармен
байланыстарды жолға қоюды және үнқатысуды дамытуды көздейді.
Қазіргі уақытта ЕҚЫҰ-ның тыстағы 19 миссиясы: Балқанда (Албания,
Босния және Герцеговина, Черногория, Хорватия, Сербия, Косово, БЮР
Македония); Шығыс Еуропа елдерінде (Беларусь, Молдова, Украина); Кавказда
(Әзірбайжан, Армения, Грузия*, ЕҚЫҰ-ның Минск конференциясының тақырыбы
болып табылған жанжал жөніндегі ІТ Жеке өкілінің офисі); Орталық Азияда
(Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан) жұмыс істеуде.
ЕҚЫҰ-ның Грузиядағы миссиясының мандаты 2008 ж. 31 желтоқсанда аяқталды.
Жоғары деңгейдегі жоспарлау тобы Таулы Қарабақтағы бейбітшілікті қолдау
жөніндегі ЕҚЫҰ күштерін құруға дайындықпен айналысады. Сондай-ақ Әскери
зейнеткерлер бойынша ресейлік-латвиялық бірлескен комиссиядағы ЕҚЫҰ өкілі
де әрекет етуде. ¥йымның жедел қызмет құралының бірі -қақтығыстарды
болдырмау және дағдарыс-тарды реттеу мақсатында қызмет ететін ЕҚЫҮ-ның
миссиялары болып табылады. Олардың ең басты қызметі қабылдаушы жаққа миссия
ман-датымен қабылданған міндеттерді шешуде жәрдемдесуге негізделген. Бүпнп
таңда ЕҚЫ¥-ның 18 миссиясы немесе 16 мемлекет-те басқалай өкілдері бар.
Демократиялық институттар және адам қүқықтары жөніндеп бюро (ДИАҚБ) - ЕҚЫ¥-
ның ең танымал институттарының бірі. Бұл бюро - демократияны дамытуға заң
үстемдіпн бекітуге, адам қүқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін жауап
беретін қүрылым. Бюро сайлау барысын қадағалауда, адам құқықтары жөніндегі
ұлттық институттардың қалыптасуында белсенді рөл атқарады, адам-зат
өлшемдері саласындағы міндеттемелерді орындау жөнінде сарапшылардың
кеңестері мен семинарларын өткізетін форум қызметін атқарады. ЕҚЫҰ-ның
ерекше миссиясы ол Минскілік топ болып табылады соңғы кезде бұл топтың
белсенділігі Украинадағы және Грузия мен Қырғызстандағы түрлі түсті
төңкерістер кезінде айқын байқалды. ОБСЕ – гі басты мәселелердің бірі ол
аймақтық қақтығыстарды реттеу болып табылады. Бүгінгі күнде әлі күнге дейін
шешімін таппай келе жатқан бұрынғы Югославиядағы,Таулы Қарабақтағы,
Молдоводағы, Қырғызстандағы, Ресейдегі қақтығыстарды реттеу, 1995 жылы
Тәжікстандағы қақтығысты реттеуде ОБСЕ елеулі роль атқарды. 1991 жылдан
бері қарай мүше болған елдерге кеңес беретін арнайы бағдарламар әзірленген,
Ол бағдарлама бойынша жаңадан мүше елдерге заңнамалық, тәжиірбелік көмектер
көрсетіледі. Сөйтіп тоқсаныншы жылдардың екінші жартыснда ұйымның дамуында
жаңа кезең басталды. Бұл уақытта ОБСЕ өзінің қызмет аясын кеңейтіп
поскеңестік Кавказ және Орта Азия елдеріне қарай қанат жайдырды. Оның
өкілдіктері барлық Орта Азия елдерінде ашылды. Орталық Азия өңіріне соның
ішінде Қазақстанға СБСЕ – тің сол кездегі төрағасы Швеция сыртқы істер
министрі М.А. Углас кеіп кетті. Іс –сапар барыснда Оталық Азия елдеріне
арналған арнайы семинарлар сериясын ашуға шешім қабылданды. 1994 жылдан
бастап Орталық Азия елдері астаналарында семинарлар сериясы өтті. Онда
Орталық Азия елдері экономикасы, нарыққа өту жолдары, аймақтық қауіпсіздік
және тұрақтылық мәселелері негізгі тақырыптар болды.Қасзақстан
бастамашылдығымен құрылған Азиядағы ынтымақтастық кеңесін шақыру туралы
ұсынысы ОБСЕ –нің қызығушылығын тудырды. ОБСЕ нің (Будапешт, 1994 г.)
саммитінде Қазақстанның қауіпсіздігіне кепілдік беру туралы Мәлімдеме
қабылданды.Қазақстан жағы ОБСЕ – ұйымы тарапынан экологилық мәселелерге
назар аударуы мәселесін күн тәртібіне қойылды.Лиссабон хаттамасы бойынша
ондай кепілдіктер берілді.Лиссабон саммиты Орталық Азия елдерінің
геосаясаяси маңызы күшті екендігі айтылды. Бұл саммит жұмысына Н.Назарбаев
қатысты. Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы, Украина мен Белорусь
жерінен де ол қарпулардың әкетілуі сөз жоқ ұйымның табысты жұмысы еді.
Табалдырығымыздан аттаған 2010 жылды алдағы атқарар қыруар істер мен
маңызды шаралар тұрғысынан мазмұнды және межелі жыл деуге болады. Ең
бастысы, бұл біздің еліміз үшін дәл осындай маңызга ие.
Биылғы жылдың ең басты оқиғасы - Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ - ға
төрағалық етуі. Себебі, біздің еліміз ТМД-ға мүше елдердің, азиялық
мемлекеттердің және түркітілдес қоғамдастық арасында тұңғыш рет айтулы
мәртебеге ие болып отырғандығын ауыз толтырып, тілге тиек етер жөніміз бар.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев айтқанындай, бұл біздің жалпыұлттық жобамыз әрі біздің
қол жеткізген ұлан-асыр жетістігіміз екендігіне дау жоқ.
Екіншіден, республикамыздың Болашақта қарыштап дамуында маңызды рөл
ойнайтын жаңа кезең, XXI ғасырдың жаңа онжылдығы табалдырығымыздан аттап
отыр. Бұл "Қазақстан – 2030" ұзақмерзімді даму бағдарламасында айқындалған.
Сондықтан да есігімізден енген жаңа онжылдық экономиканы модернизациялау,
қоғам мен мемлекетті әрмен қарай демократияландыру секілді үлкен жүктерді
иығымызға артып отыр.
Және де ең маңыздысы, егемен Қазақ елінде тұңғыш рет елді қарқынды
инновациялық индустриаландыруды мақсат тұткан бесжылдық бастау алды.
Асылында, алдағы жылдары біз жаңа экономиканың іргетасын қалап,
капиталистік қоғамға тән өнеркәсіп әдісінің экономикалық циклға тигізер
жағымсыз кезеңдеріне қарамастан, тұрақты және қарқынды даму үшін жүйелі
жағдай қалыптастыруға тиіспіз.
Мен бұл мақаламда еліміздің Еуропадағы беделді ұйымға төрағалық етуі
барысында қолға алынар гендерлік мәселелерге айрықша тоқталғым келіп отыр.
Қазакстанда гендерлік және отбасылық-демографиялық саясатты жүргізу
мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері
және отбасылық-демографиялық саясат жөніңдегі ұлттық комиссия жұмыс
істеуде. Бұл жерде бір жәйтті ескере кеткен жөн, Елбасы жанынан құрылған
барлық оргаңдардың ішінде, бұл комиссия мақтан тұтарлық, әрі көп нәрсеге
міндеттейтін Ұлттық деген атауды арқалап жүр. Қоғамымыздағы нәзік те
маңызды мәселелерді шешуді мойнына алған комиссияның негізгі міндеті
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуы және 2006-2016 жылдарға
бағытталған гендерлік теңдік стратегиясы аясында отбасы, ерлер мен әйелдер
теңдігін мұрат еткен мемлекеттің кешенді саясатын және осы тақырыптағы
халықаралық келісім-шарттарды жүзеге асыру болып табылады. Бұл келісім-
шарттарға:
- Әйелдердің жағдайын жақсарту әрекетінің Бейжің тұғырнамасы (1995 ж.);
- Әйелдерге қатысты барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі БҰҰ
конвенциясы (1998 ж.);
- Әйелдердің саяси құқығы жөніндегі конвенция (2000 ж.);
- Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы жөніңдегі конвенция (2000 ж.);
- Тең бағаланатын еңбекке қатысты ерлер мен әйелдерге біркелкі төлемақы
беру жөніндегі Халыкаралық еңбек ұйымының 1951 жылғы №100 конвенциясы (2000
ж.);
- Әйелдерге қатысты барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі
конвениияға факультативтік хаттама (2001 ж.);
- БҰҰ-ның Мыңжылдық даму мақсаты – оның ішінде "Ерлер мен әйелдер
теңдігіндегі жетістіктер, әйелдердің мүмкіндіктері мен құқығын кеңейту" деп
аталатын үшінші мақсаты жатады.
Ұлттық комиссияның биік мәртебесі қойылған міңдеттерді жүзеге асыруда
барлық мемлекеттік органдармен қоян-қолтық араласуға және азаматтық қоғам
өкілдерімен бірлесіп жұмыс істеуіне барлық мүмкіндіктер туғызып отыр.
Мемлекеттік гендерлік саясат Елбасы жарлығымен бекітілген Стратегия
негізінде жүзеге асырылуда. Бұл тұрғыда Мыңжылдык. даму мақсаттары мен
Әйелдерге қатысты Барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі конвенция
ережелеріне сүйенген, Қазақстанға арналған гендерлік индикаторлар
анықталған.
Стратегияны жүзеге асыру мақсатында Үкімет бекіткен қаулы бойынша іс-
шаралар жоспары жасалуда. Бүгінгі таңда 2006-2008 жылдарға арналған, 45 іс-
шараны қамтитын Стратегияны жүзеге асыру жоспары орындалып, келесі 2009-
2011 жылдарға арналған ортамерзімді іс-шаралар жоспары қолға алынды.
Аталмыш 2009-2011 жылдарға арналған ортамерзімді іс-шаралар жоспарын іске
асыру үшін "Ішкі саяси тұрақтылық және қоғамдық келісім саласы бойынша
мемлекеттік саясатты жүргізу" бюджеттік бағдарламасы аясында республикалық
қазынадан 30 млн. теңге және "Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және
отбасылық жағдайды жақсартуды дамыту шаралары" бағдарламасы негізінде 38,4
млн. теңге бөлінген.
Гендерлік теңдік стратегиясында шешім кабылдау деңгейіндегі нәзік
жандылардың үлесін 30 пайызға жеткізу көзделген. Парламент Мәжілісі
депутаттарының бастамасымен дайындалған "Ерлер мен әйелдердің тең
мүмкіндіктері жене тең құқықтарының мемлекеттік кепілдігі туралы" Заңына
Елбасының қол қоюы қазақстандық қоғамның әрмен қарайғы демократиялануының
нақты көрінісі деуге болады. Бұл заңның дайындалуы мен болашаққа жол
табуына ЕҚЫҰ, ЮНИФЕМ және БҰҰ-ның Даму бағдарламасы сынды халықаралық
ұйымдар зор үлесін қосты. Сондай-ақ, аталмыш Стратегия ұлттық заңнамаға
және барлық қайта дайындалып жатқан заң жобаларына геңдерлік сараптама
жасауды қарастырады. Осы мақсатта принциптері мен негізгі кезеңдері
айқындалған нормативтік құқықтық актілер жобасына гендерлік сараптама
жасаудың нұсқаулығы дайындалып, бекітілді. Ендігі уақытта, заң жобаларының
гендерлік сараптамасы ғылыми сараптама аясында өткізілуі тиіс. Сонымен
қатар, барлық деңгейдегі бюджеттерді және әлеуметтік-экономикалық дамудың
мемлекеттік бағдарламасын дайындау үдерістерінде гендерлік көзқарасты
енгізу қолға алынды.
Әйелдерді қоғамдық-саяси ортаға тарту мақсатында еліміздің барлық
аймақтарынан 69 үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері кірген Әйелдердің
көшбасшылығы мектебінің республикалық желісі дүниеге келді. Павлодардағы
"Серіктестік орталығы" қоғамдық қоры жанынан Ақмола, Шығыс Қазақстан,
Қарағанды, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарының әйелдеріне
арналған аймақаралық "Көшбасшылар шеберханасы" ашылды. Бұл бастама өзінің
алғашқы нәтижесін де бере бастады. Петропавл қаласында тұрғындар арасында
көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру және әлеуметтік белсенділігін арттыру
мақсатында төрт мектеп және лицейлердің жоғары сынып окушыларының басын
біріктірген Қалалық гендерлік клуб" ашылды. Сонымен катар, Қостанай
облысының мәслихатында үкіметгік емес ұйымдар және жастармен жұмыс істейтін
геңдерлік және отбасылық-демографиялық саясатты жүзеге асыру бойынша
тұракты комиссия кұрылды.
Бүгінгі таңда шешім қабылдау деңгейіндегі әйелдердің қатысуының жалпы
көрінісі төмендегідей. Қазақстан Республикасы Парламентінің құрамыңда 21
әйел бар. Бұл депутаттардың жалпы санының 14 пайызын құрайды. 3 әйел облыс
әкімдерінің орынбасарлары, тағы 3 нәзік жанды аудандарды басқарып отыр.
Аудан басшылары орынбасарларының 17 пайызы, ауылдық және селолық округтер
әкімдерінің 11 пайызы әйелдер. Биліктің жоғарғы эшалоны – ел Үкіметінің
құрамында – 1 әйел министр, 1 агентгік төрайымы, Премьер-Мииистр Кеңсесі
Басшысының орынбасары, 4 – жауапты хатшы, 5 – вице-министр әйел бар. Атап
өткен көрсеткіш жалпы алғанда дүниежүзілік орта стандарттарға сәйкес,
дегенмен біз 2016 жылғы жоспарлы мерзімде саяси аренадағы әйелдер үлесінің
30 пайыздан кем болмауын назарда ұстаймыз. Бұл ұлттық комиссия, мемлекеттік
органдар, азаматтық қоғам институттары өкілдерінің нақты әрі лайықты
мақсаты.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының басталған және Әйелдерге қатысты
барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі БҰҰ конвенциясының 30
жылдығы тұсында республикамызда гендерлік тең күқықтық мәселелерінің дамуы
туралы тұрғыңдардың жоғары дәрежеде хабардар болуын қамтамасыз еткен
бірқатар шаралар ұйымдастырылды. Казақстан Республикасы Президенті
жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі
ұлттық комиссия және аймақтық, комиссиялармен бірлесіп 2009 жылдың 16
қарашасы мен 15 желтоқсаны аралығын қамтыған, жоғарыда аталған жұмыстарға
бағытталған іс-шаралардың арнайы жоспары дайындалды.
Аймақтарда конвенция ережелерін және гендерлік саясаттың әрмен қарайғы
жылжуына арналған Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға басшылығы барысындағы жағымды
аспектілерді түсіндіру үшін ақпараттық-насихаттық топтар құрылды. Осы акция
барысында, республика көлемінде 6 конференция, 80 дөңгелек үстел отырысы,
178 семинар-тренингтер, 397 лекция, 18 пікір-талас, 15 байқау, 4 көрме және
тағы да басқа бірқатар шаралар өткізілді. Бұдан бөлек, біздің жұмысымыздағы
тағы бір маңызды бағыт – экономикадағы гендерлік теңдік көрінісі болып
табылатын, әйелдер арасындағы кәсіпкерлікті дамыту, еңбек рыногындағы
олардың бәсекеге қабілетгілігін арттыру мәселесі.
2003 жылы әйелдерді экономикалық тұрғыдан алға жылжыту мақсатында
Ұлттық комиссия республикалық шағын кәсіпкерлікті қолдау қорымен
ынтымақтастық меморандумына қол қойды. Нәтижесінде қор тарапынан әйел-
кәсіпкерлер жобасын қаржыландыруға жалпы көлемі 2 млрд. теңгеден астам
қаржы бөлінді (16 млн. АҚШ долларына тең).
Осы орайда несие алудың жолдарын жеңілдетуді және оның берілетін
көлемін арттыруды көздеген "Шағын несиелік ұйымдар туралы" Занға өзгерістер
енгізілді. Әйелдерді шағын және орта кәсіпкерлікке тарту шараларының
нәтижесінде, олардың кәсіпкерлер арасындағы үлесі 40 пайызға жетті.
Сондай-ак, Үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдарламасына сәйкес, шағын
және орта бизнесті қолдауға 120 млрд. теңге бөлінгені белгілі. Елбасының
2009 жылғы 5 наурызда өткен әйелдердің V форумындағы тапсырмасы бойынша осы
қаражаттың бір бөлігі әйелдер кәсіпкерлігін қолдауға бағытталды. Осы
мақсатга "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры" АҚ директорлар кеңесі тарапынан
2009-2015 жылдар аралығында әйелдер кәсіпкерлігін шағын несиемен қамтамасыз
етуге арналған қаражаттарын екінші деңгейлі банктерге орналастыру
бағдарламасы дайындалып, бекітілді. Биылғы жылы 450 млн. теңге бөлу
қарастырылған. Ал 2010-2015 жылдардағы қаржыландыру көлемі бюджеттік
бағдарламаға сәйкес анықталады. Берілетін несиенің жоғарғы көлемі 1,5 млн.
теңге, несиелендіру мерзімі - 36 айға дейін, жыддық үстемесі 14 пайыздан
аспауы тиіс.
Қазақстанда ана мен бала денсаулығын қорғау ісіне ерекше көніл
аударылып отыр. Соның нәтижесінде ана мен бала өлімі, өкпе кабынуы және
жыныстық қатынас арқылы жұғатын аурулар тұрақты төмендеп келеді. Өте
қатерлі балалар ауруларының бірі полиомиелит жойылды. Қазақстан ТМД елдері
арасында алғашқы болып, "В" вирустық гепатитіне қарсы барлық жаңа туған
сәбилерге вакцинация екті. Сонымен қатар, бірқатар проблемалар өз шешімін
табуды қажет етеді. Мәселен, әйелдер денсаулығының индексі төмен болып
отыр, ол 20-30 пайызды құрайды. Еркектер арасыңда да денсаулық проблемасы
жеткілікті. Олар көбіне туберкулезге және психологаялық ауыткуларга
шалдығады. Еркектер спирттік ішімдіктерге, темекі шегуге бейімдігіне
байланысты туындайтын аурулардан зардап шегеді, сонымен қатар, өндірістік
жарақат алу да кеңінен кездеседі. Нәтижесінде әйелдер мен еркектердің
орташа өмір сүру ұзақтығындағы гендерлік теңсіздік анық байқалады,
еркектердің өмір сүру ұзақтығы әйелдерге қарғаңда 10,5 жылға кем және 61,9
жасты құрайды.
Қан аздығымен және Орталық Азияда кеңінен тараған темір жетіспеушілігі
ауруларымен күресу үшін Ұлттық комиссия дер кезінде Азия банкінен 1,2
миллион доллар көлемінде грант тартып отыр. Бұл қаражатқа құрал-жабдықтар
сатып алынды және ұнды иодпен, темірмен, түрлі витаминдермен байыту
жөніндегі технологиялар енгізілді. "Тұзды йодтау туралы" заң қабылданды,
соның аркасында Қазақстанда барлық ас тұзы йодталатын болды. Норматавтік
базаның болмауы қан аздықтан емдеудің әлемдегі ең арзан тәсілі болып
есептелетін ұнды фортификациясыз шығаруға мүмкіндік бермеді. 2009 жылы
қыркүйектің 18-інде қабылданған Қазақстан Республикасының халық денсаулығы
және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодексі жоғарғы және бірінші сұрыпты
астық ұнының құрамын темір және басқа да минералдармен міндетті
фортификациялау қарастырылған.
Гендерлік тендік стратегиясы әйелдер денсаулығын репродуктивті бекіту
және сақтау бойынша қосымша іс-шаралардың толық кешенін қарастырады.
Сонымен қатар, бұл ана мен баланы қорғаудың нормативтік-құқықтық базасын
жетілдіру, бұл қызметті қаржыландыруды жақсарту және дамыту басымдықтары
болып табылады.
Гендерлік сезімталдық қоғамдық түсінік қалыптастыру үшін жұрт арасында
гендерлік білім беру бойынша жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Мектеп
оқулықтарына гендерлік сараптама жасалды. Мектептік және мектепке дейінгі
білім беру жүйесі үшін "Гендер" кешенді білім беру бағдарламасы әзірленді.
Жедел жүріп жатқан әлемдегі жаһандану үрдісі қоғамдагы зорлық-
зомбылықты алдын алу мәселелелерін өткір қойып отыр. Қазақстанда бұл
бағыттағы жұмыстарға ерекше назар аударылуда. 1999 жылдың өзінде-ақ ел
Президентінің бастамасымен ішкі істер органдарының құрамында, аудандық
деңгейге дейін әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау бойынша арнайы
бөлімшелер құрылған болатын. Қазақстан бұрынғы кеңестік аумақта осындай
бөлімше құрған жалғыз мемлекет болып табылады. Олардың негізгі міндеті -
конституциялық құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету, заңға қарсы іс-
әрекеттерден әйелдердің бостандығы мен заңды қызығушылықтарын қорғау. Өткен
жылы Мемлекет басшысы "Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы" Заңға
қол қойды. Бұл заң бойынша қылмыстық әкімшілік және азаматтық заңнамаларда
тұрмыстық зорлық-зомбылықты1 саралауға мүмкіндік тумақ. Ең бастысы, бұл
заңда отбасында зорлық-зомбылық қайта жасаудың алдын алатын шаралар
қарастырылған.
Қазіргі уақьпта елімізде әйелдердің құқығын қорғайтын 20 дағдар
орталықтары жұмыс істейді. Мәселен, 2008 жылы аталған орталықтарға түрлі
көмек түрлерін сұраған 21679 өтініш түскен болса, олардың 616 физикалық,
5539-ы психологиялық, 556-сы жыныстық және басқа да зорлық-зомбылыққа
ұшыраған.
Қылмыстық кодекстің барлық баптарына, сонымен қатар адам саудалауға
байланысты қылмыстарға қатысты Қазақстан Республикасының туристік қызметі
туралы Заңына толықтырулар мен өзгерістер енгізіліси.
Бұл санаттағы қылмыстардың квалификациялық белгі құрамы айтарлықтай
кеңейтілген, оларды жасағандарға арналған ыклал шаралар да күшейтілген.
Ендігі уақытта адамдарды Қазақстан аумағынан заңсыз алып шығу немесе алып
өту қылмыс болып есептеліп және 3 жылдан 8 жылға дейін мүлкін тәркілеумен
бірге бас бостандығынан айыру жазалары қарастырылған. Адам саудасы
азаматтардың құқығының өрескел түрде бұзылуына әкеліп соқтыратын
құлиеленушіліктің қазіргі замангы формасы болып табылады. Адам саудасы
жөніндегі баяндамаға сәйкес (Вашинггон, 12 шілде 2007 жыл) Қазақстан күштеп
жұмысқа салу және жыныстық қызметтерге еріксіз итермелеуде кісі саудасы
объектісіне айналған адамдар шығатын және транзитті ел болып отыр. Сол
себепті, Қазақстан Республикасы адамдардың заңсыз трафигімен күресте тиімді
әрі жаңа тәсілдерді қарастыратын саяси шаралар қабылдауда. 2005 жылдың 14
желтоқсанында БҰҰ-ның "Адам саудасы және үшінші тұлғалар арқылы жыныстық
қатынасқа қолдану туралы" конвенциясын және де Қазақстан Республикасы
Үкіметінің ұйымдастыру-тәжірибелік және арнайы шаралары қарастырылған 2009-
2011 жылдарға арналған адам саудасына қатысты қылмыстардың алдын алу және
күресу бойынша шараларының жоспарын сөзіміздің дәлелі ретінде айта кетуге
болады.
Гендерлік теңдік мәселесінде үкіметтік емес ұйымдар маңызды рөл
атқарады.
Бұл тақырыптағы сұрақтар 2006-2011 жылдардағы Қазақстан
Республикасындағы азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасында да ескерілген.
Бүгінгі таңда елімізде 13 мыңға жуық үкіметтік емес ұйымдар бар. Олардың
жұмыстарын жандандыру мақсатында 2006-2011 жылдардағы Қазақстан
Республикасындағы азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасы және "Мемлекеттік
әлеуметтік тапсырыс туралы" Заң кабылданды. Өз кезегінде үкіметтік емес
ұйымдар бюджеттік қаражат есебінен әлеуметтік маңызы бар жобаларды
орындайды. Жыл өткен сайын гендерлік және отбасы-демография мәселелері
бойынша үкіметтік емес ұйымдардың мұндай жобаларын қаржыландыру көлемі
молайып келеді. Мысалы, 2005 жылы осы мақсатқа 1,5 млн. т бөлінсе, 2008
жылы 20 млн., ал 2009 жылы 40 млн. теңгеге жуық қаржы жұмсалған.
Гендерлік саясатты жүзеге асыруды ақлараттық колдау Мәдениет және
ақпарат министрлігінің бюджеттік бағдарламаларынан мемлекеттік тапсырыс
аясында атқарылады. 2005 жылмен салыстырғанда 2008 жылы теле-радио
бағдарламалардың саны 2,5 есеге, ал мерзімді баспасөздегі жарияланымдар 1.5
есеге артқан. "Гендерлік теңдікті дамыту және күшейту, әйелдер мен ерлер
құқығына қатысты қоғамдық санадағы жағымсыз таптаурын көзқарастардан арылу"
тақырыбындағы мемлекеттік ақпараттық саясат аясында 2008 жылы электронды
ақпарат құралдарына 18 млн. теңге, мерзімді БАҚ-тарға 37,5 млн. теңге
бөлінді. Атқарылған жұмыстарды халыққа жеткізуге 13 БАҚ атсалысты.
Айрықша атап өтер дүние, отбасы және гендерлік саясат мәселелері
бойынша Елбасы саясатын саралайтын және насихаттайтын ұлттык комиссияның
Отбасым журналы 2009 жылдын басынан бастап жарық көрді (тоқсанына 1 мәрте
шығады). Өткен жылы журналдың 4 саны жарық көрді, оның біреуі Қазақстанның
ЕҚЫҰ-ға төрағалығына арналды.
Осы айтылған әңгіменің барлығы Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
гендерлік саясаттың жүйелі және талапқа сай жүргізіліп отырғанын тағы бір
мәрте дәлелдейді. Ол гендерлік теңдік жетістіктерінің ұлттық және
халыкаралық тәжірибесін жан-жақты және нақты есепке ала отырып, әлем елдері
қоғамдастығына тән өркениеттік, діни және мәдени ерекшеліктерін де назарда
ұстайды. Қазақстанның қазіргі заманғы ұлттық гендерлік саясаты сабақтастық,
прагматизм және теңгерімдік ұстанымға сүйене отырып, еліміздің ішкі
саясатының ажырамас бөлігі әрі ұлттық келісім мен бірлікті күшейтуге
бағытталған. ЕҚЫҰ-ға төрағалық бізге гендерлік саясат саласында ауыз
толтырып айтарлықтай жетістіктерге жетуімізге ықлал етеді. Және де
қауіпсіздігіміздің бұдан кейін де беки түсуіне бейімделуіміз бен Атлант
және Тынық мұхиты арасындағы кеңістікте жан-жақты ынтымактастығымызды
арттыруға таптырмас мүмкіндік.
2. ОБСЕ ұйымының 1975-2010 жж дамуы және қызметі
2.1 ОБСЕ 1975- 2010 жылдардағы эволюциясы
Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымға
1992 жылғы қаңтардың 30-ында кірді. Осы жылғы шілденің 8-інде республика
ЕҚЫК-нің Хельсинки қорытынды актісіне, ал қыркүйектің 23-інде – Жаңа Еуропа
үшін Париж хартиясына қол қойды.Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстан
әлемдік державалар мен беделді халықаралық ұйымдардың, соның ішінде ЕҚЫҰ-
ның қолдауын қажет етті. Бұл кезде дүниежүзілік қоғамдастық та тарихтың
еркімен қуаты жағынан әлемдегі төртінші ядролық арсеналға ие болып қалған
жас мемлекетпен сындарлы сыртқы саясатты жүргізуге мүдделі болды. Осыны
ескере отырып, еліміз сыртқы және ішкі саясатта теңдестірілген амал-
көзқарастар пайдасына саналы түрде таңдау жасады. Көпжақты әріптестік,
экономика мен қоғамды ырықтандыру стратегиясы сол амалдардың өзегіне
айналды.
Батыстың жетекші елдерінің ОБСЕ(ЕҚЫҰ) ұйымға , кіруге шақыруы елімізге
білдірілген зор сенім еді.
Тағдырдың жазуымен біздің ұрпақтың еншісіне қоғамымызды түбегейлі
қайта құру туралы ең қиын шешімдердірді қабылдау жазған екен. Көз алдымызда
көп жылдар бойы коммунистік қоғамның күш салуы арқасында негізі қаланған
аса қуатты қоғам болған держава күйреді оның көптеген ішкі себептері
болды, өйткені ол қоғамда адамның сыртқы дүниені қабылдау, өз тағдырын өзі
анықтау мәселесі болған емес [ Н. Назарбаев на порге ХХ века Алматы 1996
ж.] Бұл жағдай өз кезегінде еліміздің көптеген салаларында кешеуілдеп
дамуына ықпал етті. Қазақстан сияқты дамушы елдер үшін азаматтық қоғамның
институтарын дамытуға көптеген септігін тигізді. Әсіресе бұрынғы
социалистік блокта болған Шығыс Европа елдері үшін өте жақсы позитивті роль
атқарды десе де болады. ОБСЕ ( ЕҚЫҰ) – ның бұл елдерге ұсынған стандарттары
азаматтық демократиялық нормаларды нығайтып дамытуға мүмкіндік берді.
Мұндағы реформаларға қажетті Батыс елдер тарапынан бөлінетін инвестициялар
осы талаптарды орындаумен байланыстырылды. Ол нормалар атап айтқанда : адам
құқтарының сақталуы,паламенттік типтегі партиялардың құрылуына жағдай
жасау, сайлау туралы заңдар демократия принциптеріне сай қабылдау, баспасөз
, жиналыс,сөз бостандығын қамтамасыз ету. Бұрынғы Шығыс Европаның 25 елі
осы негізгі талаптарды орындауға мәжбүр етілді. Осындай шаралардың
арқасында Польшада,Венгрияда, Чехия мен Словакияда Балтық елдерінде
әлеуметтік – экономикалық реформалар қысқа уақыттың аралығында жүзеге асып
тез арада қоғамның Батыс Европаға интеграциялануына негіз болды. Егер де
Қазақстан, Ресей, Орта Азия елдері инвестицияларды аса тиімсіз тең емес
шарттар негізінде тартқан боса, аталған елдер инвестициялық көмекті тегін
пайызсыз алуға мүмкіндік алды. Жалпы 1990 жылдардан бастап бұл ұйымның
форматы мен қызметі көп өзгеріске түсті десек те болады бір кедері екі жүйе
арасындағы бітімгершілік ұйымы ретінде құрылған ұйым, қарсы жақ серіктестер
ыдыраған соң ұйым біржақты Батыстық ұйымға айналып, өзінің бастапқы
болмыснан айырылып қалу қаупі төнді. Демократиялық институттарды дамыту ,
тарату ісі Барқыт революциялары болған елдерде сәтті іске асқанымен оның
нормаларын посткеңестік елдерге сол қалпында тарату үлкен кедергілерге
ұшырады. ОБСЕ ( ЕҚЫҰ) – нің мәжбүрлеу, күштеу құрлымдары болмағандықтан ол
дамушы елдерге өз талаптарын ұсыныс ретінде ғана ұсыныыып, қабылдамаған
немесе іс жүзінде стандарттарды бұзған жақтарды баспасөз ақпарат құралдары
арқылы сынға алып отырды.
Қазақстанда бұл ұсыныс еуропалық қауіпсіздіктің тең құқылы және бөліну
сызықтары жоқ жағдайлардағы жаңа архитектурасын қалыптастыруға бағытталған
қадам ретінде қабылданды. Жалпыеуропалық кеңестің толыққанды қатысушысына
айналған Қазақстан оны одан әрі дамыту, сонымен бірге халықаралық ұйым
болып қайта құрылуы үдерісіне белсене қатысты. Қазақстан Президенті
Нұрсұлтан Назарбаев ЕҚЫҰ-ның Хельсинкиде (1992 ж.), Будапештте (1994 ж.),
Лиссабонда (1996 ж.) және Стамбұлда (1999 ж.) өткен саммиттерінің жұмысына
қатысты. Осы саммиттерде Қазақстан жағы біраз тәжірибе жинақтады. ЕҚЫҰ
Министрлер Кеңесінің жыл сайынғы отырыстарына Қазақстан атынан сыртқы
саясат ведомствосының басшысы өкілдік етеді. Қазақстандық парламентшілер
Ұйымның Парламенттік ассамблеясының жұмысына белсенді қатысуда. 1994 жылы
Будапешт саммитінің қорытындысы бойынша, одан әрі институттандыру
мақсатында Кеңес Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйым
болып қайта құрылды.
Сөйтіп тоқсаныншы жылдардың екінші жартыснда ұйымның дамуында жаңа
кезең басталды. Бұл уақытта ОБСЕ өзінің қызмет аясын кеңейтіп поскеңестік
Кавказ және Орта Азия елдеріне қарай қанат жайдырды. Оның өкілдіктері
барлық Орта Азия елдерінде ашылды. Орталық Азия өңіріне соның ішінде
Қазақстанға СБСЕ – тің сол кездегі төрағасы Швеция сыртқы істер министрі
М.А. Углас кеіп кетті. Іс –сапар барыснда Оталық Азия елдеріне арналған
арнайы семинарлар сериясын ашуға шешім қабылданды. 1994 жылдан бастап
Орталық Азия елдері астаналарында семинарлар сериясы өтті. Онда Орталық
Азия елдері экономикасы, нарыққа өту жолдары, аймақтық қауіпсіздік және
тұрақтылық мәселелері негізгі тақырыптар болды.Қасзақстан бастамашылдығымен
құрылған Азиядағы ынтымақтастық кеңесін шақыру туралы ұсынысы ОБСЕ –нің
қызығушылығын тудырды. ОБСЕ нің (Будапешт, 1994 г.) саммитінде Қазақстанның
қауіпсіздігіне кепілдік беру туралы Мәлімдеме қабылданды.Қазақстан жағы
ОБСЕ – ұйымы тарапынан экологилық мәселелерге назар аударуы мәселесін күн
тәртібіне қойылды.Лиссабон хаттамасы бойынша ондай кепілдіктер
берілді.Лиссабон саммиты Орталық Азия елдерінің геосаясаяси маңызы күшті
екендігі айтылды. Бұл саммит жұмысына Н.Назарбаев қатысты. Қазақстанның
ядролық қарудан бас тартуы, Украина мен Белорусь жерінен де ол қарпулардың
әкетілуі сөз жоқ ұйымның табысты жұмысы еді.
1995 жылы еліміздің ЕҚЫҰ-ға тікелей қатысуын қамтамасыз еткен,
Қазақстанның Венадағы халықаралық ұйымдар жанындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ОБСЕ ұйымының құрылу тарихы және
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... 5
1.1 ОБСЕ ұйымы құрлымдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 ОБСЕ ұйымының бітімгершілік
миссиялары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 10
2. ОБСЕ ұйымының 1975-2010 жж дамуы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1 ОБСЕ 1975- 2010 жылдардағы
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 18
2.2 Қазақстанның ОБСЕ төрағалығына
сайлануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.45
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымының (ЕҚЫҰ) тарихында тұңғыш рет посткеңестік республика, яғни,
Қазақстан Респуб-ликасы 2010 жылы төрағалық етуге дайындалуда. Мұндай шешім
2007 жылдың 30 қарашасында Испанияның астанасы Мадрид қаласында ЕҚЫҰ-ның
Сыртқы істер министрлері Кеңесінің отырысында қабылданған еді. Қазақстан
кандидатурасын Ұйымға мүше 56 елдің өкілдері бірауыздан қолдап, сенім
білдірді. Халықаралық қауымдастықтың мемлекетіміздің төрағалық етуіне
қолдау көрсетіп, шешім қабылдаула-ры Қазақстанның демократияпық қоғам
құрудағы және либералды нарықтық экономика қалыптастырудағы жеткен нақты
жетістіктерінің нәтижесін мойындаулары болды. Сонымен қатар, Қазақстанның
ЕҚЫҰ ға төрағалық етуіне Елбасы Н.Э. Назарбаевтың белсенді халықаралық,
реформаторлық және бітімгерлік қызметі арқылы жинақталған беделі мен оған
деген халықаралық қауымдастықтың үлкен сенімі әсер еткені және Қазақстан
кандидатурасын қарастыруда оның аса бағалы активі болтаны белгілі. [1]
Өткен адамзат тарихында ең қантөгісті, сұрапыл соғыстар мен
ұлтаралық,мемлекетаралық жанжалдарға толы болған, екі бірдей жаһандық соғыс
өртінен кейін бұдан былай халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешудің
әмбебап құралын жасау қажеттілігі туындады. 1945 жылы дүниеге келген БҰҰ –
мы барлық әлемдік істерге жауапты боғандықтан әсіресе екі қоғамдық –
экономикалық, өркениеттік жүйеге бөлінген Европада қауіпсіздікті қамтамасыз
етудің тиімді механизмі бола алмауы түсінікті де.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін Европада ерекше халықаралық жағдай
қалыптасты соғыстың аяқталар тұсында шақырылған Ялта және Потсдам
конференцияларының шешімдеріне сәйкес жаңа шекаралар мен саяси-
экономикалық ықпалдардың аудандардың кеңістіктері анықталынды.[2]. Алайда
өткен ғасырдың 70 – ші жылдарына дейін екі жүйе елдері арасындағы
шиеленісті мәселелерді реттеудің механизмі табылмады. Оған дейін ондаған
халықаралық саяси дағдарыстарды басынан кешіруге тиісті болды оның ең
ірлері 1956 жылғы Венгрия мен 1968 жылғы Чехословакия, 1961 жылғы Батыс
Берлин және әйгілі Кариб дағдарысы. Әлем бірнеше рет термоядролық соғыс
табалдырығында тұрды. Әзірге жарты ғасырға жетер – жетпес ғана тарихы бар
халықаралық ұйымның тарихы толыққанды түрде тарих ғылымының зерттеу
нысанасына айнала қойған жоқ, дегенмен ЕҚЫҰ – ның тныс – тіршілігі мен
әрбір әрекеті журналистердің,қоғамтанушы – саясаттанушылардың назарынан тыс
қалып көрген емес. Осы ұйымға тұңғыш рет бұрын өзі басқа елдің шылауында
болып келген, ядролық соғыс құралдарынан аса зор жапа шеккен елдің
төрағалыққа сайлануы бұл ұйымның шығу мен қалыптасуына деген Қазақстан
жұртшылығының қызығушылығын тудырған себепті де аса маңызды ,өзекті тақырып
болып табылады.
Қазақстан халықаралық аренаға жаңа ғана жеке халықаралық қатынастар
субъектісі ретінде шыға бастаған кезде еліміздің Президенті Н.Назарбаев
былай деген болатын : Ол кезде (екінші дүниежүзілік соғыстан кейін)
мемлекеттер әлемдік қатынастардың приципальды түрде жаңа негіздерін қалауға
тиісті ұйымдар БҰҰ және ЕҚҚҰ (ЕҚЫҰ) жаңа қалыптасып келе жаттты. Алайда бұл
ұйымдардың бейбітшілікті қамтамасыз етудегі қызметін толық іске асыруға
идеологиялық теке – тірестер кедергі болған еді енді бұл істі жүзеге
асырыға қалыптасқан мемлекеттер мен қатар жас мемлекеттер де ат салыса
алады [3] Бүгінгі күнде сол заманда айтылған сөздің іске асып Қазақстан
сияқты дамушы елдің реальды түрде жаңа әлемді қалыптастыруға ат салысып
жатқанының куәсі болып отырмыз.
Зерттеудің нысанасы ЕҚЫҰ ның шығуы мен дамуы оның халықаралық
қатынастардағы орны мен ролі, Қазақстанның осы ұйымға төраға болуы
мәселесі.
Ғылыми жаңалығы. Халықаралық ұйымның бүгінгі күнге дейінгі қызметін
талдауға әрекет жасау.
Зерттеу мақсаттары :
- ХХ ғасырдың 70 – ші жж. қарай қалыптасқан халықаралық жағдай, және
оның ЕҚҚҰ (ЕҚЫҰ) құрылуына әсері.
- (ЕҚЫҰ) – ның ұйымдық және құрлымдық жүйесінің қалыптасу.
- (ЕҚЫҰ) – ның ХХ ғ 90 – шы жж. трансформациясы.
- ЕҚЫҰ – ның халықаралық бітімгершілік миссиясы.
- Қазақстанның ЕЫҚҰ – ын жаңғыртудағы бастамалары.
Зерттелу деңгейі. Осы тақырып қа байланысты әртүрлі бағыттағы ғылыми
мақақалалар мен жекелеген зерттеулер бар. Оардың көпшіліг бөлегі орыс және
шет тілдерінде.Зерттеулердің басым бөлегі ұйымның құрылыуы тарихына
арналып, кейінгі әсіресе 90 жылдардан кеінгі қызметі жете зерттелінбеген
тақырып болып табылады. Оның басты себебі ұйым тарихы әзірге тарих
тұрғыснан емес тарихи үрдіс тұрғыснан қарастырылады.
Деректемелік негіздері. Диплом жұмысн жазу барысында негізгі
деректемелік материалдар ретінде көбінесе күнделікті баспасөз материалдары
пайдаланылды олар: Егемен Қазақстан, Саясат – Политика, Ақиқат, Отан
тарихы, Евразийская сообщество , Аналитик, Н.Назарбаевтың, Қ.
Тоқаевтың, т.б. еңбектері пайдаланылды, сондай – ақ интернет ресурстарынан
ресми – қөұжаттық материалдар алынды.
Зерттеудің хронологиялық ауқымы. ХХ ғ. 70 – ші жылдарынан бастап
бүгінге дейінгі яғни 2010 жылға дейінгі уақыт аралығын қамтиды.
Диплом жұмысының қолданбалық маңызы. Диплом жұмысы нәтижелерін
мкетепте және ЖОО – да халықаралық қатынастар немесе халықаралық ұймдарға
байланысты тақыраптарды өткенде қосымша материал ретінде пайдалануға
болады.
1 ОБСЕ ұйымының құрылу тарихы және эволюциясы
11 ОБСЕ ұйымы құрлымдық жүйесі
ОБСЕ (ЕҚЫҰ) ұйымының халықаралық қатынастар жүйесінде пайда болуы
өткен ғасырдың 70-ші жылдарындағы халықаралық қатынас тар реальды
шындығынан шықты сол кезеңдегі қос полюсті әлемдегі теке –тірестік кез
келген уақытта жаңа масштабтағы соғыс өртін тұтатып жіберуі мүмкін еді,
екінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде Европаның жаңа шекаралары анықталды
кейбір шекаралық даулар консервацияланған күйінде қала берді. ХХ ғасырдағы
екі бірдей дүниежүзілік соғыс осы Европалық дүниеде тұтанған еді 1970
жылдардың басында Шығыс пен Батыс арасындағы үнқатысуды жолға қою үшін
көпжақты форум - Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңес
(ЕҚЫК) шақырылған болатын. 1975 жылғы Хельсинки қорытынды актісі ЕҚЫК-ға
қатысушы мемлекеттердің өз азаматтарына қатысты, сондай-ақ өз араларындағы
қатынастардың негізгі қағидаттарын бекітті. Сол кездегі АҚШ Президеті
Джеральд Форд пен КСРО – ның Бас хатшысы Л. Брежнев және Европаның жетекші
мемлекеттерінің басшылары осы бір тарихи құжатқа қол қойды.[4]
1990 жылға дейін ЕҚЫК нормалар мен міндеттемелер тұжырымдалатын
кездесулер мен конференциялар түрінде жұмыс істеді, мерзім-мерзім олардың
орындалуы туралы ақпарат тыңдалып отырды. Форум қызметіндегі бетбұрыс
жасалған сәт - 1990 жылғы жоғары деңгейде өткен Париж кездесуі болды. Жаңа
Еуропа үшін Париж хартиясында Еуропадағы тарихи өзгерістер үдерісін
басқаруға үлес қосу және қырғи-қабақ соғыс біткен соң туындаған жаңа сын-
талаптарға жауап беру міндеті қойылды.
Осы міндеттерді шешу үшін бірнеше мекемелер мен институттар құрылды,
кездесулерді тұрақты негізде өткізу жолға қойылып, Кеңестің жұмысына жүйелі
сипат берілді. 1990 жылғы қарашада ЕҚЫК үдерісі шеңберіндегі келіссөздерде
қарулануға бақылау саласындағы маңызды келісім – Еуропадағы әдеттегі қарулы
күштер туралы шарт (ЕӘҚКШ) әзірленді. 1994 жылғы жоғары деңгейдегі Будапешт
кездесуінде ЕҚЫК-ні Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі
ұйым (ЕҚЫҰ) деп қайта атау туралы шешім қабылданды.
Бұл Ұйым жұмысына жаңа саяси серпін берді және бір мезгілде оның
институционалдық даму жолының көрінісіне айналды. 1996 жылғы жоғары
деңгейдегі Лиссабондағы кездесуінде XXI ғасырдың Еуропасы үшін жалпы және
бәрін қамтитын қауіпсіздік үлгілері туралы декларация қабылданды, Қару-
жараққа бақылаудың негіздері және Қауіпсіздік саласындағы өзара іс-қимыл
бойынша форумның күн тәртібін дамыту бекітілді. Дәл сол кезде ЕҚЫҰ-ның
қауіпсіздік пен тұрақтылықты барлық өлшемдерде нығайту ісіндегі шешуші рөлі
туралы тезис одан әрі дамытыла бастады.
Бұл кездесудің қорытындысы 1999 жылы Стамбұлда Ұйымның жедел
мүмкіндіктерін жетілдіруді көздейтін Еуропалық қауіпсіздік хартиясын
қабылдауға себепші болды.
Осы кезде ЕҚЫҰ-ға қатысушы 30 мемлекет Стамбұл декларациясын қабылдады
және Еуропадағы кәдімгі қарулы күштер туралы бейімделген шартқа қол қойды.
ОБСЕ – ұйымы жалпыевропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ұйымы болып
табылады. Ол әуелі 33 европалық мемлекеттер мен АҚШ пен Канаданы біріктірді
және ол БҰҰ жарғысының 8 – ші тарауына сәйкес құрылды.Постқақтығыстық кезең
екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі ұйымның функциональдық қызметінің
басты мақсаты түрлі жанжалдардың алдын алу және күні бұрын реттеумен
айналысуға тиісті болды. Ұйым ауқымды мәселелермен айналысады, оның
құзырында : қарулануды бақылау, шұғыл дипломатиялық іс – шаралар, адам
құқтарының сақталуын, сайлаулардың әділ өтуін, экономикалық және
экологиялық мәселелерді бақылау болып саналады.
Қауіпсіздік мәселесін ОБСЕ ( ЕҚЫҰ) – мы кешенді ұғым ретінде , яғни үш
өлшемде - әскери –саяси, экономикалық және адам тұрғысынан қарастырады
Жоғары деңгейдегі кездесулер – ЕҚЫҰ-ға қатысушы мемлекеттердің Мемлекет
және үкімет Басшылары ЕҚЫҰ өңіріндегі жағдайға бағалау жүргізеді және
қызметтің жаңа негізгі бағыттарын әзірлейді. Соңғы кездесу 1999 жылы
Стамбұлда өтті.
Сыртқы істер министрлерінің кеңесі (СІМК) – аса маңызды мәселелерді
қарайтын және тиісті шешімдерді қабылдайтын орталық директивалық және
басшылық етуші орган болып табылады. СІМК кездесулері жылына кемінде бір
рет әрбір Төрағаның өкілеттік мерзімінің аяқталуына таяу өткізіледі.
Тұрақты Кеңес (ТК) – ЕҚЫҰ-ның күнделікті жедел қызметі үшін жауап береді.
Оның жұмысына Іс жүргізуші төрағаның өкілі басшылық етеді.ТК мүшелері,
қатысушы мемлекеттердің тұрақты өкілдері апта сайын (бейсенбі күндері)
Венадағы Хофбург сарайында жиналады. Тұрақты Кеңес ЕҚЫҰ-ға қатысты барлық
мәселелер бойынша консультациялар өткізеді және шешімдер қабылдайды. Арнайы
жағдайлар бойынша да шақырыла алады.
Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы (ҚЫФ) – ЕҚЫҰ-ға қатысушы
мемлекеттер делегацияларының тұрақты өкілдерінен құрылған және Венадағы
ЕҚЫҰ штаб-пәтерінде апта сайын ЕҚЫҰ өңіріндегі қауіпсіздік пен тұрақтылықты
нығайтудың нақты шаралары бойынша келіссөздер мен консультацияларға
арналған отырыстар өткізеді. Сондай-ақ Форум міндетіне қару-жараққа бақылау
жасау, қарусыздану мен сенім шаралары, жанжалдың туындау қаупін азайту
жөніндегі келіссөздерді; қауіпсіздік мәселелері бойынша тұрақты
консультацияларды; сенім және қауіпсіздік шараларын орындауды бағалау
жөніндегі жылсайынғы отырыстарды; әскери доктриналар бойынша семинарларды
ұйымдастыру кіреді.
Парламенттік Ассамблея (ПА) – 1991 жылы құрылған. Хатшылық
Копенгагенде орналасқан. ЕҚЫҰ ПА-ның 2007 жылғы шілдеде Астанада өткен
сессиясында Португалия өкілі Ж.Соареш бір жыл мерзімге Президент болып
сайланды. Іс жүргізуші төраға (ІТ) – жедел қызметке жалпы басшылықты жүзеге
асырады, ол ЕҚЫҰ-да төрағалық етуші мемлекеттің сыртқы істер миинистрі.
2009 жылы ЕҚЫҰ-ның Іс жүргізуші төрағасы Грекия сыртқы істер министрі Дора
Бакоянни болып табылады. Төраға бір жылға тағайындалады және өз қызметінде:
құрамына алдыңғы, қазіргі және келесі төрағалар кіретін Үштіктің ( 2009
ж. Үштікті Финляндия, Грекия және Қазақстан құрайды); Қосымша көмек көрсету
үшін, атап айтқанда, жанжалдардың алдын алу және дағдарыстарды реттеу
саласында құрылуы мүмкін арнайы топтардың; ІТ нақты мандатпен тағайындайтын
жеке өкілдердің көмегіне сүйенеді. Бас Хатшы – СІМК үш жыл мерзімге
тағайындайды, Іс жүргізуші төрағаның өкілі және Ұйымның бас әкімшілік
лауазым иесі ретінде әрекет етеді. БХ-ның міндетіне ЕҚЫҰ құрылымдарына және
операцияларына басшылық жасау кіреді. 2005 жылдан бастап бұл лауазымда Марк
Перрен де Бришамбо (Франция) отыр. Хатшылық – Бас Хатшының басшылығымен
жұмыс істейді және мынадай бөлімшелерден құралады:
- Бас Хатшының офисі;
- Жанжалдардың алдын алу орталығы;
- Стратегиялық полициялық мәселелер бөлімі;
- ЕҚЫҰ-ның антитеррорлық бөлімшесі;
- Адам саудасына қарсы күрес жөніндегі Арнайы өкіл мен үйлестірушінің
бюросы;
-ЕҚЫҰ-ның Экономикалық және экологиялық қызметін үйлестірушісінің бюросы;
- Басқару және қаржы департаменті;
- Прагадағы бөлімше (ЕҚЫҰ-ның мұрағаттары мен оның құжаттамасын тарату).
Демократиялық институттар мен адам құқықтары жөніндегі бюро (ДИАҚБ) –
адам құқықтарын қамтамасыз ету, демократияның дамуын және заң үстемдігін
орнықтыруды қамтамасыз ету мәселелеріне жәрдемдесу үшін жауап береді.
Штаб-пәтері Варшавада орналасқан. 2008 жылдан бастап ДИАҚБ-ның Басшысы
Елші Янеш Ленарчич (Словения) болып табылады. БАҚ бостандығы жөніндегі ЕҚЫҰ
өкілі – қатысушы мемлекеттер үкіметтеріне ЕҚЫҰ қағидаттарының негізінде
еркін және тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдарын дамытуға көмекті жүзеге
асырады. 2004 жылғы 10 наурыздан бастап бұл лауазымды Миклош Харасти
(Венгрия) иеленді. Аз ұлттар жөніндегі Жоғарғы Комиссар – этникааралық
шиеленіс жағдайларын анықтайды және олардың тез арада шешілуіне
жәрдемдеседі. Штаб-пәтері Гаагада орналасқан. 2007 жылғы 4 шілдеден бастап
бұл лауазымда Кнут Воллебек (Норвегия)отыр. ЕҚЫҰ-ның тыстағы миссиялары –
жанжалдардың алдын алу, дағдарыстарды реттеу, сондай-ақ нақты бағыттар
бойынша дамуға көмек көрсету мақсаттарына қызмет етеді. Олардың мандаты
орналасқан жерлердегі мүдделі тараптармен байланыстарды жолға қоюды және
үнқатысуды дамытуды көздейді. Қазіргі уақытта ЕҚЫҰ-ның тыстағы 19 миссиясы:
Балқанда (Албания, Босния және Герцеговина, Черногория, Хорватия, Сербия,
Косово, БЮР Македония);
Шығыс Еуропа елдерінде (Беларусь, Молдова, Украина);
Кавказда (Әзірбайжан, Армения, Грузия*, ЕҚЫҰ-ның Минск конференциясының
тақырыбы болып табылған жанжал жөніндегі ІТ Жеке өкілінің офисі); Орталық
Азияда (Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан) жұмыс
істеуде.ЕҚЫҰ-ның Грузиядағы миссиясының мандаты 2008 ж. 31 желтоқсанда
аяқталды.
Жоғары деңгейдегі жоспарлау тобы Таулы Қарабақтағы бейбітшілікті
қолдау жөніндегі ЕҚЫҰ күштерін құруға дайындықпен айналысады.
Сондай-ақ Әскери зейнеткерлер бойынша ресейлік-латвиялық бірлескен
комиссиядағы ЕҚЫҰ өкілі де әрекет етуде. ЕҚЫҰ-мен байланысты органдар.
Сондай-ақ ЕҚЫҰ шеңберінде:
- Татуластыру және төрелік соты - (татуластыру арқылы дауларды реттеу,
Женева);
- Бірлескен кеңесу тобы (ЕӘҚКШ-ны орындауға жәрдемдеседі);
- Ашық аспан жөніндегі кеңесу комиссиясы (1992 ж. Ашық аспан жөніндегі
шартты орындауға жәрдемдесу) әрекет етеді.
Бұл ұйым — Еуропа қурлығы, Кавказ, Орта Азия және Солтустік Америка
аймак, -тарындағы қауіпсіздік жөніндеп ең ірі өңірлік ұйымдардың бірі.
Осылайша, ЕҚЫҮ бүгінде Еуроатлантика және Еуразия кеңістігін біріктіріп
отыр. Сонымен қатар, бұрынғы КСРО территориясында құрылған жаңа тәуелсіз
мемлекет-терде 19 миссиясы жумыс істеуде. Оның 14-ін НАТО елдерінің
өкілдері басқарады, тек біреуін Ресей азаматы (Ереванда) басқаруда. ТМД
елдерінен өкілдер жоқ. Сол себептен де елімізді уйымға төрағалық етуге
бірауыздан сайлаулары аталған жалпыеуропалық уйымның Қазақстанд жаңару
бағытында журіп жатқан реформалардың шынайылығына сенімдерінің
артқандығының белгісі.
ЕҚЫ¥-ның іс-қызметіне қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар
ешқан-дай да шарттық міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҮ-ның шеңберіндеп
шешімдер қуқықтық міндетке ие емес, саяси сипатта жә-не консенсус арқылы
қабылданады. ЕҚЫҰ-ның институттарын саяси шешімдерді қабылдайтын саяси
органдар және жедел қызмет органда-ры деп екі негізгі топқа бөлуге болады.
ЕҚЫҰ-ның саяси институттарының қатарына Саммит-тер, Сыртқы істер
министрлерінің Кеңесі, Же-текші Кеңес (ЕҚЫ¥-ның Экономикалық форумы),
Тұрақты Кеңес, Қауіпсіздік ынтымақтас-тығы саласындағы форум жатады.
Жедел қызмет ететін уйымның жалпы бас-шылығын қазірп Төраға жүзеге
асырады. ЕҚЫ¥-ға төрағалық ететін мемлекеттің сыртқы істер министрі болып
қызмет атқаратын Төраға 1 жыл мерзімге тағайындалады. ЕҚЫ¥-ның Вена
қаласындағы хатшылығын Сыртқы істер министрлерінің Кеңесі үш жыл мерзімге
тағайындаған Бас хатшы басқарады. Бүпнде ЕҚЫ¥-ның ең басты әкімшілік
лауазымды түлғасы қазіргі Төрағаның өкілі болып табылады. Оның
функцияларына ЕҚЫ¥-ның қүрылымдары мен операцияларына басшылық жасау
кіреді. ЕҚЫ¥-ның аз үлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссары, ЕҚЫ¥-ның БАҚ
бостандығы жөніндегі өкілі, Парламенттік ассамблея, ЕҚЫ¥-ның ымырашылдық
және арбитраждық соты, сондай-ақ, ЕҚЫ¥-ның жедел шешім қабылдайтын
органдары бопып табылады.
¥йымның жедел қызмет құралының бірі -қақтығыстарды болдырмау және
дағдарыс-тарды реттеу мақсатында қызмет ететін ЕҚЫҮ-ның миссиялары болып
табылады. Олардың ең басты қызметі қабылдаушы жаққа миссия ман-датымен
қабылданған міндеттерді шешуде жәрдемдесуге негізделген. Бүгінгі таңда ЕҚЫ¥-
ның 18 миссиясы немесе 16 мемлекет-те басқалай өкілдері бар.
Демократиялық институттар және адам қүқықтары жөніндеп бюро (ДИАҚБ) -
ЕҚЫ¥-ның ең танымал институттарының бірі. Бұл бюро - демократияны дамытуға
заң үстемдіпн бекітуге, адам қүқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін
жауап беретін қүрылым. Бюро сайлау барысын қадағалауда, адам құқықтары
жөніндегі ұлттық институттардың қалыптасуында белсенді рөл атқарады, адам-
зат өлшемдері саласындағы міндеттемелерді орындау жөнінде сарапшылардың
кеңестері мен семинарларын өткізетін форум қызметін атқарады.
ЕҚЫ¥ДИАҚБ өз қызметінің аясында ЕҚЫ¥-ға мүше елдердің демократияпық
сай-лауларды өткізу және үйымдастыру жөніндеп міндеттемелерін орындау
барысы туралы ау-қымды және қунды деректерді жинақтады, талдады және
қорытып, әлем жүртшылығының назарына үсынды. ЕҚЫ¥ДИАҚБ-ның штаб-пәтері
Варшавада орналасқан. Тәуелсіз Қа-зақстанның жалпы әлемдік. оның ішінде
еуро-палық үдерістердің бағытындағы даму мүд-делерін ескере келіп, 1975
жылғы Хельсинки қорытынды актісінде және ұйымның басқа да қүжаттарында
непзі салынған қағидаттарды іске асыруға белсене қатысуға талпына оты-рып,
Қазақстан Республикасы 1992 жылдың қаңтарында ЕҚЫ¥-ға мүшелікке өткен
еді.Соңғы бірнеше жыл бойында Қазақстан ЕҚЫҰ-ның бірқатар ірі шараларын
өткізді, олардың арасында:
Адам саудасына қарсы күрес – өңірлік жауап атты өңірлік Орталықазиялық
конференция (Астана, 2006 ж. 18-19 мамыр);
Еуропадағы әдеттегі қарулы күштер туралы шарт бойынша ІІІ шолу
конференциясында Қазақстанның төрағалық етуі (Вена, 2006 ж. 29 мамыр 2
маусым); ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі Мәдениетаралық, дінаралық және
этникааралық түсінік атты Кеңесі – Толеранттық жөніндегі кеңес (Алматы,
2006ж. 12-13 маусым);Минасыздандыру саласындағы сенім шаралары мен өңірлік
ынтымақтастық атты өңірлік семинар (Алматы, 2007ж.26-27 наурыз);ЕҚЫҰ-ның
Парламенттік ассамблеясының 17-ші жылсайынғы сессиясы (Астана, 2008 ж. 29
маусым – 3 шілде).Осылайша Қазақстан ОБСЕ төрағалығына жүйелі дайындықпен
келді.
1.2 ОБСЕ ұйымының бітімгершілік миссиялары
ЕҚЫҰ-ның тыстағы миссиялары – жанжалдардың алдын алу, дағдарыстарды
реттеу, сондай-ақ нақты бағыттар бойынша дамуға көмек көрсету мақсаттарына
қызмет етеді. Олардың мандаты орналасқан жерлердегі мүдделі тараптармен
байланыстарды жолға қоюды және үнқатысуды дамытуды көздейді.
Қазіргі уақытта ЕҚЫҰ-ның тыстағы 19 миссиясы: Балқанда (Албания,
Босния және Герцеговина, Черногория, Хорватия, Сербия, Косово, БЮР
Македония); Шығыс Еуропа елдерінде (Беларусь, Молдова, Украина); Кавказда
(Әзірбайжан, Армения, Грузия*, ЕҚЫҰ-ның Минск конференциясының тақырыбы
болып табылған жанжал жөніндегі ІТ Жеке өкілінің офисі); Орталық Азияда
(Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан) жұмыс істеуде.
ЕҚЫҰ-ның Грузиядағы миссиясының мандаты 2008 ж. 31 желтоқсанда аяқталды.
Жоғары деңгейдегі жоспарлау тобы Таулы Қарабақтағы бейбітшілікті қолдау
жөніндегі ЕҚЫҰ күштерін құруға дайындықпен айналысады. Сондай-ақ Әскери
зейнеткерлер бойынша ресейлік-латвиялық бірлескен комиссиядағы ЕҚЫҰ өкілі
де әрекет етуде. ¥йымның жедел қызмет құралының бірі -қақтығыстарды
болдырмау және дағдарыс-тарды реттеу мақсатында қызмет ететін ЕҚЫҮ-ның
миссиялары болып табылады. Олардың ең басты қызметі қабылдаушы жаққа миссия
ман-датымен қабылданған міндеттерді шешуде жәрдемдесуге негізделген. Бүпнп
таңда ЕҚЫ¥-ның 18 миссиясы немесе 16 мемлекет-те басқалай өкілдері бар.
Демократиялық институттар және адам қүқықтары жөніндеп бюро (ДИАҚБ) - ЕҚЫ¥-
ның ең танымал институттарының бірі. Бұл бюро - демократияны дамытуға заң
үстемдіпн бекітуге, адам қүқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін жауап
беретін қүрылым. Бюро сайлау барысын қадағалауда, адам құқықтары жөніндегі
ұлттық институттардың қалыптасуында белсенді рөл атқарады, адам-зат
өлшемдері саласындағы міндеттемелерді орындау жөнінде сарапшылардың
кеңестері мен семинарларын өткізетін форум қызметін атқарады. ЕҚЫҰ-ның
ерекше миссиясы ол Минскілік топ болып табылады соңғы кезде бұл топтың
белсенділігі Украинадағы және Грузия мен Қырғызстандағы түрлі түсті
төңкерістер кезінде айқын байқалды. ОБСЕ – гі басты мәселелердің бірі ол
аймақтық қақтығыстарды реттеу болып табылады. Бүгінгі күнде әлі күнге дейін
шешімін таппай келе жатқан бұрынғы Югославиядағы,Таулы Қарабақтағы,
Молдоводағы, Қырғызстандағы, Ресейдегі қақтығыстарды реттеу, 1995 жылы
Тәжікстандағы қақтығысты реттеуде ОБСЕ елеулі роль атқарды. 1991 жылдан
бері қарай мүше болған елдерге кеңес беретін арнайы бағдарламар әзірленген,
Ол бағдарлама бойынша жаңадан мүше елдерге заңнамалық, тәжиірбелік көмектер
көрсетіледі. Сөйтіп тоқсаныншы жылдардың екінші жартыснда ұйымның дамуында
жаңа кезең басталды. Бұл уақытта ОБСЕ өзінің қызмет аясын кеңейтіп
поскеңестік Кавказ және Орта Азия елдеріне қарай қанат жайдырды. Оның
өкілдіктері барлық Орта Азия елдерінде ашылды. Орталық Азия өңіріне соның
ішінде Қазақстанға СБСЕ – тің сол кездегі төрағасы Швеция сыртқы істер
министрі М.А. Углас кеіп кетті. Іс –сапар барыснда Оталық Азия елдеріне
арналған арнайы семинарлар сериясын ашуға шешім қабылданды. 1994 жылдан
бастап Орталық Азия елдері астаналарында семинарлар сериясы өтті. Онда
Орталық Азия елдері экономикасы, нарыққа өту жолдары, аймақтық қауіпсіздік
және тұрақтылық мәселелері негізгі тақырыптар болды.Қасзақстан
бастамашылдығымен құрылған Азиядағы ынтымақтастық кеңесін шақыру туралы
ұсынысы ОБСЕ –нің қызығушылығын тудырды. ОБСЕ нің (Будапешт, 1994 г.)
саммитінде Қазақстанның қауіпсіздігіне кепілдік беру туралы Мәлімдеме
қабылданды.Қазақстан жағы ОБСЕ – ұйымы тарапынан экологилық мәселелерге
назар аударуы мәселесін күн тәртібіне қойылды.Лиссабон хаттамасы бойынша
ондай кепілдіктер берілді.Лиссабон саммиты Орталық Азия елдерінің
геосаясаяси маңызы күшті екендігі айтылды. Бұл саммит жұмысына Н.Назарбаев
қатысты. Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы, Украина мен Белорусь
жерінен де ол қарпулардың әкетілуі сөз жоқ ұйымның табысты жұмысы еді.
Табалдырығымыздан аттаған 2010 жылды алдағы атқарар қыруар істер мен
маңызды шаралар тұрғысынан мазмұнды және межелі жыл деуге болады. Ең
бастысы, бұл біздің еліміз үшін дәл осындай маңызга ие.
Биылғы жылдың ең басты оқиғасы - Қазақстан Республикасының ЕҚЫҰ - ға
төрағалық етуі. Себебі, біздің еліміз ТМД-ға мүше елдердің, азиялық
мемлекеттердің және түркітілдес қоғамдастық арасында тұңғыш рет айтулы
мәртебеге ие болып отырғандығын ауыз толтырып, тілге тиек етер жөніміз бар.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев айтқанындай, бұл біздің жалпыұлттық жобамыз әрі біздің
қол жеткізген ұлан-асыр жетістігіміз екендігіне дау жоқ.
Екіншіден, республикамыздың Болашақта қарыштап дамуында маңызды рөл
ойнайтын жаңа кезең, XXI ғасырдың жаңа онжылдығы табалдырығымыздан аттап
отыр. Бұл "Қазақстан – 2030" ұзақмерзімді даму бағдарламасында айқындалған.
Сондықтан да есігімізден енген жаңа онжылдық экономиканы модернизациялау,
қоғам мен мемлекетті әрмен қарай демократияландыру секілді үлкен жүктерді
иығымызға артып отыр.
Және де ең маңыздысы, егемен Қазақ елінде тұңғыш рет елді қарқынды
инновациялық индустриаландыруды мақсат тұткан бесжылдық бастау алды.
Асылында, алдағы жылдары біз жаңа экономиканың іргетасын қалап,
капиталистік қоғамға тән өнеркәсіп әдісінің экономикалық циклға тигізер
жағымсыз кезеңдеріне қарамастан, тұрақты және қарқынды даму үшін жүйелі
жағдай қалыптастыруға тиіспіз.
Мен бұл мақаламда еліміздің Еуропадағы беделді ұйымға төрағалық етуі
барысында қолға алынар гендерлік мәселелерге айрықша тоқталғым келіп отыр.
Қазакстанда гендерлік және отбасылық-демографиялық саясатты жүргізу
мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері
және отбасылық-демографиялық саясат жөніңдегі ұлттық комиссия жұмыс
істеуде. Бұл жерде бір жәйтті ескере кеткен жөн, Елбасы жанынан құрылған
барлық оргаңдардың ішінде, бұл комиссия мақтан тұтарлық, әрі көп нәрсеге
міндеттейтін Ұлттық деген атауды арқалап жүр. Қоғамымыздағы нәзік те
маңызды мәселелерді шешуді мойнына алған комиссияның негізгі міндеті
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуы және 2006-2016 жылдарға
бағытталған гендерлік теңдік стратегиясы аясында отбасы, ерлер мен әйелдер
теңдігін мұрат еткен мемлекеттің кешенді саясатын және осы тақырыптағы
халықаралық келісім-шарттарды жүзеге асыру болып табылады. Бұл келісім-
шарттарға:
- Әйелдердің жағдайын жақсарту әрекетінің Бейжің тұғырнамасы (1995 ж.);
- Әйелдерге қатысты барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі БҰҰ
конвенциясы (1998 ж.);
- Әйелдердің саяси құқығы жөніндегі конвенция (2000 ж.);
- Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы жөніңдегі конвенция (2000 ж.);
- Тең бағаланатын еңбекке қатысты ерлер мен әйелдерге біркелкі төлемақы
беру жөніндегі Халыкаралық еңбек ұйымының 1951 жылғы №100 конвенциясы (2000
ж.);
- Әйелдерге қатысты барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі
конвениияға факультативтік хаттама (2001 ж.);
- БҰҰ-ның Мыңжылдық даму мақсаты – оның ішінде "Ерлер мен әйелдер
теңдігіндегі жетістіктер, әйелдердің мүмкіндіктері мен құқығын кеңейту" деп
аталатын үшінші мақсаты жатады.
Ұлттық комиссияның биік мәртебесі қойылған міңдеттерді жүзеге асыруда
барлық мемлекеттік органдармен қоян-қолтық араласуға және азаматтық қоғам
өкілдерімен бірлесіп жұмыс істеуіне барлық мүмкіндіктер туғызып отыр.
Мемлекеттік гендерлік саясат Елбасы жарлығымен бекітілген Стратегия
негізінде жүзеге асырылуда. Бұл тұрғыда Мыңжылдык. даму мақсаттары мен
Әйелдерге қатысты Барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі конвенция
ережелеріне сүйенген, Қазақстанға арналған гендерлік индикаторлар
анықталған.
Стратегияны жүзеге асыру мақсатында Үкімет бекіткен қаулы бойынша іс-
шаралар жоспары жасалуда. Бүгінгі таңда 2006-2008 жылдарға арналған, 45 іс-
шараны қамтитын Стратегияны жүзеге асыру жоспары орындалып, келесі 2009-
2011 жылдарға арналған ортамерзімді іс-шаралар жоспары қолға алынды.
Аталмыш 2009-2011 жылдарға арналған ортамерзімді іс-шаралар жоспарын іске
асыру үшін "Ішкі саяси тұрақтылық және қоғамдық келісім саласы бойынша
мемлекеттік саясатты жүргізу" бюджеттік бағдарламасы аясында республикалық
қазынадан 30 млн. теңге және "Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және
отбасылық жағдайды жақсартуды дамыту шаралары" бағдарламасы негізінде 38,4
млн. теңге бөлінген.
Гендерлік теңдік стратегиясында шешім кабылдау деңгейіндегі нәзік
жандылардың үлесін 30 пайызға жеткізу көзделген. Парламент Мәжілісі
депутаттарының бастамасымен дайындалған "Ерлер мен әйелдердің тең
мүмкіндіктері жене тең құқықтарының мемлекеттік кепілдігі туралы" Заңына
Елбасының қол қоюы қазақстандық қоғамның әрмен қарайғы демократиялануының
нақты көрінісі деуге болады. Бұл заңның дайындалуы мен болашаққа жол
табуына ЕҚЫҰ, ЮНИФЕМ және БҰҰ-ның Даму бағдарламасы сынды халықаралық
ұйымдар зор үлесін қосты. Сондай-ақ, аталмыш Стратегия ұлттық заңнамаға
және барлық қайта дайындалып жатқан заң жобаларына геңдерлік сараптама
жасауды қарастырады. Осы мақсатта принциптері мен негізгі кезеңдері
айқындалған нормативтік құқықтық актілер жобасына гендерлік сараптама
жасаудың нұсқаулығы дайындалып, бекітілді. Ендігі уақытта, заң жобаларының
гендерлік сараптамасы ғылыми сараптама аясында өткізілуі тиіс. Сонымен
қатар, барлық деңгейдегі бюджеттерді және әлеуметтік-экономикалық дамудың
мемлекеттік бағдарламасын дайындау үдерістерінде гендерлік көзқарасты
енгізу қолға алынды.
Әйелдерді қоғамдық-саяси ортаға тарту мақсатында еліміздің барлық
аймақтарынан 69 үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері кірген Әйелдердің
көшбасшылығы мектебінің республикалық желісі дүниеге келді. Павлодардағы
"Серіктестік орталығы" қоғамдық қоры жанынан Ақмола, Шығыс Қазақстан,
Қарағанды, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарының әйелдеріне
арналған аймақаралық "Көшбасшылар шеберханасы" ашылды. Бұл бастама өзінің
алғашқы нәтижесін де бере бастады. Петропавл қаласында тұрғындар арасында
көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру және әлеуметтік белсенділігін арттыру
мақсатында төрт мектеп және лицейлердің жоғары сынып окушыларының басын
біріктірген Қалалық гендерлік клуб" ашылды. Сонымен катар, Қостанай
облысының мәслихатында үкіметгік емес ұйымдар және жастармен жұмыс істейтін
геңдерлік және отбасылық-демографиялық саясатты жүзеге асыру бойынша
тұракты комиссия кұрылды.
Бүгінгі таңда шешім қабылдау деңгейіндегі әйелдердің қатысуының жалпы
көрінісі төмендегідей. Қазақстан Республикасы Парламентінің құрамыңда 21
әйел бар. Бұл депутаттардың жалпы санының 14 пайызын құрайды. 3 әйел облыс
әкімдерінің орынбасарлары, тағы 3 нәзік жанды аудандарды басқарып отыр.
Аудан басшылары орынбасарларының 17 пайызы, ауылдық және селолық округтер
әкімдерінің 11 пайызы әйелдер. Биліктің жоғарғы эшалоны – ел Үкіметінің
құрамында – 1 әйел министр, 1 агентгік төрайымы, Премьер-Мииистр Кеңсесі
Басшысының орынбасары, 4 – жауапты хатшы, 5 – вице-министр әйел бар. Атап
өткен көрсеткіш жалпы алғанда дүниежүзілік орта стандарттарға сәйкес,
дегенмен біз 2016 жылғы жоспарлы мерзімде саяси аренадағы әйелдер үлесінің
30 пайыздан кем болмауын назарда ұстаймыз. Бұл ұлттық комиссия, мемлекеттік
органдар, азаматтық қоғам институттары өкілдерінің нақты әрі лайықты
мақсаты.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының басталған және Әйелдерге қатысты
барлық түрдегі кемсітушіліктерді жою жөніндегі БҰҰ конвенциясының 30
жылдығы тұсында республикамызда гендерлік тең күқықтық мәселелерінің дамуы
туралы тұрғыңдардың жоғары дәрежеде хабардар болуын қамтамасыз еткен
бірқатар шаралар ұйымдастырылды. Казақстан Республикасы Президенті
жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі
ұлттық комиссия және аймақтық, комиссиялармен бірлесіп 2009 жылдың 16
қарашасы мен 15 желтоқсаны аралығын қамтыған, жоғарыда аталған жұмыстарға
бағытталған іс-шаралардың арнайы жоспары дайындалды.
Аймақтарда конвенция ережелерін және гендерлік саясаттың әрмен қарайғы
жылжуына арналған Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға басшылығы барысындағы жағымды
аспектілерді түсіндіру үшін ақпараттық-насихаттық топтар құрылды. Осы акция
барысында, республика көлемінде 6 конференция, 80 дөңгелек үстел отырысы,
178 семинар-тренингтер, 397 лекция, 18 пікір-талас, 15 байқау, 4 көрме және
тағы да басқа бірқатар шаралар өткізілді. Бұдан бөлек, біздің жұмысымыздағы
тағы бір маңызды бағыт – экономикадағы гендерлік теңдік көрінісі болып
табылатын, әйелдер арасындағы кәсіпкерлікті дамыту, еңбек рыногындағы
олардың бәсекеге қабілетгілігін арттыру мәселесі.
2003 жылы әйелдерді экономикалық тұрғыдан алға жылжыту мақсатында
Ұлттық комиссия республикалық шағын кәсіпкерлікті қолдау қорымен
ынтымақтастық меморандумына қол қойды. Нәтижесінде қор тарапынан әйел-
кәсіпкерлер жобасын қаржыландыруға жалпы көлемі 2 млрд. теңгеден астам
қаржы бөлінді (16 млн. АҚШ долларына тең).
Осы орайда несие алудың жолдарын жеңілдетуді және оның берілетін
көлемін арттыруды көздеген "Шағын несиелік ұйымдар туралы" Занға өзгерістер
енгізілді. Әйелдерді шағын және орта кәсіпкерлікке тарту шараларының
нәтижесінде, олардың кәсіпкерлер арасындағы үлесі 40 пайызға жетті.
Сондай-ак, Үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдарламасына сәйкес, шағын
және орта бизнесті қолдауға 120 млрд. теңге бөлінгені белгілі. Елбасының
2009 жылғы 5 наурызда өткен әйелдердің V форумындағы тапсырмасы бойынша осы
қаражаттың бір бөлігі әйелдер кәсіпкерлігін қолдауға бағытталды. Осы
мақсатга "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қоры" АҚ директорлар кеңесі тарапынан
2009-2015 жылдар аралығында әйелдер кәсіпкерлігін шағын несиемен қамтамасыз
етуге арналған қаражаттарын екінші деңгейлі банктерге орналастыру
бағдарламасы дайындалып, бекітілді. Биылғы жылы 450 млн. теңге бөлу
қарастырылған. Ал 2010-2015 жылдардағы қаржыландыру көлемі бюджеттік
бағдарламаға сәйкес анықталады. Берілетін несиенің жоғарғы көлемі 1,5 млн.
теңге, несиелендіру мерзімі - 36 айға дейін, жыддық үстемесі 14 пайыздан
аспауы тиіс.
Қазақстанда ана мен бала денсаулығын қорғау ісіне ерекше көніл
аударылып отыр. Соның нәтижесінде ана мен бала өлімі, өкпе кабынуы және
жыныстық қатынас арқылы жұғатын аурулар тұрақты төмендеп келеді. Өте
қатерлі балалар ауруларының бірі полиомиелит жойылды. Қазақстан ТМД елдері
арасында алғашқы болып, "В" вирустық гепатитіне қарсы барлық жаңа туған
сәбилерге вакцинация екті. Сонымен қатар, бірқатар проблемалар өз шешімін
табуды қажет етеді. Мәселен, әйелдер денсаулығының индексі төмен болып
отыр, ол 20-30 пайызды құрайды. Еркектер арасыңда да денсаулық проблемасы
жеткілікті. Олар көбіне туберкулезге және психологаялық ауыткуларга
шалдығады. Еркектер спирттік ішімдіктерге, темекі шегуге бейімдігіне
байланысты туындайтын аурулардан зардап шегеді, сонымен қатар, өндірістік
жарақат алу да кеңінен кездеседі. Нәтижесінде әйелдер мен еркектердің
орташа өмір сүру ұзақтығындағы гендерлік теңсіздік анық байқалады,
еркектердің өмір сүру ұзақтығы әйелдерге қарғаңда 10,5 жылға кем және 61,9
жасты құрайды.
Қан аздығымен және Орталық Азияда кеңінен тараған темір жетіспеушілігі
ауруларымен күресу үшін Ұлттық комиссия дер кезінде Азия банкінен 1,2
миллион доллар көлемінде грант тартып отыр. Бұл қаражатқа құрал-жабдықтар
сатып алынды және ұнды иодпен, темірмен, түрлі витаминдермен байыту
жөніндегі технологиялар енгізілді. "Тұзды йодтау туралы" заң қабылданды,
соның аркасында Қазақстанда барлық ас тұзы йодталатын болды. Норматавтік
базаның болмауы қан аздықтан емдеудің әлемдегі ең арзан тәсілі болып
есептелетін ұнды фортификациясыз шығаруға мүмкіндік бермеді. 2009 жылы
қыркүйектің 18-інде қабылданған Қазақстан Республикасының халық денсаулығы
және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодексі жоғарғы және бірінші сұрыпты
астық ұнының құрамын темір және басқа да минералдармен міндетті
фортификациялау қарастырылған.
Гендерлік тендік стратегиясы әйелдер денсаулығын репродуктивті бекіту
және сақтау бойынша қосымша іс-шаралардың толық кешенін қарастырады.
Сонымен қатар, бұл ана мен баланы қорғаудың нормативтік-құқықтық базасын
жетілдіру, бұл қызметті қаржыландыруды жақсарту және дамыту басымдықтары
болып табылады.
Гендерлік сезімталдық қоғамдық түсінік қалыптастыру үшін жұрт арасында
гендерлік білім беру бойынша жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Мектеп
оқулықтарына гендерлік сараптама жасалды. Мектептік және мектепке дейінгі
білім беру жүйесі үшін "Гендер" кешенді білім беру бағдарламасы әзірленді.
Жедел жүріп жатқан әлемдегі жаһандану үрдісі қоғамдагы зорлық-
зомбылықты алдын алу мәселелелерін өткір қойып отыр. Қазақстанда бұл
бағыттағы жұмыстарға ерекше назар аударылуда. 1999 жылдың өзінде-ақ ел
Президентінің бастамасымен ішкі істер органдарының құрамында, аудандық
деңгейге дейін әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау бойынша арнайы
бөлімшелер құрылған болатын. Қазақстан бұрынғы кеңестік аумақта осындай
бөлімше құрған жалғыз мемлекет болып табылады. Олардың негізгі міндеті -
конституциялық құқықтарының қорғалуын қамтамасыз ету, заңға қарсы іс-
әрекеттерден әйелдердің бостандығы мен заңды қызығушылықтарын қорғау. Өткен
жылы Мемлекет басшысы "Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы" Заңға
қол қойды. Бұл заң бойынша қылмыстық әкімшілік және азаматтық заңнамаларда
тұрмыстық зорлық-зомбылықты1 саралауға мүмкіндік тумақ. Ең бастысы, бұл
заңда отбасында зорлық-зомбылық қайта жасаудың алдын алатын шаралар
қарастырылған.
Қазіргі уақьпта елімізде әйелдердің құқығын қорғайтын 20 дағдар
орталықтары жұмыс істейді. Мәселен, 2008 жылы аталған орталықтарға түрлі
көмек түрлерін сұраған 21679 өтініш түскен болса, олардың 616 физикалық,
5539-ы психологиялық, 556-сы жыныстық және басқа да зорлық-зомбылыққа
ұшыраған.
Қылмыстық кодекстің барлық баптарына, сонымен қатар адам саудалауға
байланысты қылмыстарға қатысты Қазақстан Республикасының туристік қызметі
туралы Заңына толықтырулар мен өзгерістер енгізіліси.
Бұл санаттағы қылмыстардың квалификациялық белгі құрамы айтарлықтай
кеңейтілген, оларды жасағандарға арналған ыклал шаралар да күшейтілген.
Ендігі уақытта адамдарды Қазақстан аумағынан заңсыз алып шығу немесе алып
өту қылмыс болып есептеліп және 3 жылдан 8 жылға дейін мүлкін тәркілеумен
бірге бас бостандығынан айыру жазалары қарастырылған. Адам саудасы
азаматтардың құқығының өрескел түрде бұзылуына әкеліп соқтыратын
құлиеленушіліктің қазіргі замангы формасы болып табылады. Адам саудасы
жөніндегі баяндамаға сәйкес (Вашинггон, 12 шілде 2007 жыл) Қазақстан күштеп
жұмысқа салу және жыныстық қызметтерге еріксіз итермелеуде кісі саудасы
объектісіне айналған адамдар шығатын және транзитті ел болып отыр. Сол
себепті, Қазақстан Республикасы адамдардың заңсыз трафигімен күресте тиімді
әрі жаңа тәсілдерді қарастыратын саяси шаралар қабылдауда. 2005 жылдың 14
желтоқсанында БҰҰ-ның "Адам саудасы және үшінші тұлғалар арқылы жыныстық
қатынасқа қолдану туралы" конвенциясын және де Қазақстан Республикасы
Үкіметінің ұйымдастыру-тәжірибелік және арнайы шаралары қарастырылған 2009-
2011 жылдарға арналған адам саудасына қатысты қылмыстардың алдын алу және
күресу бойынша шараларының жоспарын сөзіміздің дәлелі ретінде айта кетуге
болады.
Гендерлік теңдік мәселесінде үкіметтік емес ұйымдар маңызды рөл
атқарады.
Бұл тақырыптағы сұрақтар 2006-2011 жылдардағы Қазақстан
Республикасындағы азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасында да ескерілген.
Бүгінгі таңда елімізде 13 мыңға жуық үкіметтік емес ұйымдар бар. Олардың
жұмыстарын жандандыру мақсатында 2006-2011 жылдардағы Қазақстан
Республикасындағы азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасы және "Мемлекеттік
әлеуметтік тапсырыс туралы" Заң кабылданды. Өз кезегінде үкіметтік емес
ұйымдар бюджеттік қаражат есебінен әлеуметтік маңызы бар жобаларды
орындайды. Жыл өткен сайын гендерлік және отбасы-демография мәселелері
бойынша үкіметтік емес ұйымдардың мұндай жобаларын қаржыландыру көлемі
молайып келеді. Мысалы, 2005 жылы осы мақсатқа 1,5 млн. т бөлінсе, 2008
жылы 20 млн., ал 2009 жылы 40 млн. теңгеге жуық қаржы жұмсалған.
Гендерлік саясатты жүзеге асыруды ақлараттық колдау Мәдениет және
ақпарат министрлігінің бюджеттік бағдарламаларынан мемлекеттік тапсырыс
аясында атқарылады. 2005 жылмен салыстырғанда 2008 жылы теле-радио
бағдарламалардың саны 2,5 есеге, ал мерзімді баспасөздегі жарияланымдар 1.5
есеге артқан. "Гендерлік теңдікті дамыту және күшейту, әйелдер мен ерлер
құқығына қатысты қоғамдық санадағы жағымсыз таптаурын көзқарастардан арылу"
тақырыбындағы мемлекеттік ақпараттық саясат аясында 2008 жылы электронды
ақпарат құралдарына 18 млн. теңге, мерзімді БАҚ-тарға 37,5 млн. теңге
бөлінді. Атқарылған жұмыстарды халыққа жеткізуге 13 БАҚ атсалысты.
Айрықша атап өтер дүние, отбасы және гендерлік саясат мәселелері
бойынша Елбасы саясатын саралайтын және насихаттайтын ұлттык комиссияның
Отбасым журналы 2009 жылдын басынан бастап жарық көрді (тоқсанына 1 мәрте
шығады). Өткен жылы журналдың 4 саны жарық көрді, оның біреуі Қазақстанның
ЕҚЫҰ-ға төрағалығына арналды.
Осы айтылған әңгіменің барлығы Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
гендерлік саясаттың жүйелі және талапқа сай жүргізіліп отырғанын тағы бір
мәрте дәлелдейді. Ол гендерлік теңдік жетістіктерінің ұлттық және
халыкаралық тәжірибесін жан-жақты және нақты есепке ала отырып, әлем елдері
қоғамдастығына тән өркениеттік, діни және мәдени ерекшеліктерін де назарда
ұстайды. Қазақстанның қазіргі заманғы ұлттық гендерлік саясаты сабақтастық,
прагматизм және теңгерімдік ұстанымға сүйене отырып, еліміздің ішкі
саясатының ажырамас бөлігі әрі ұлттық келісім мен бірлікті күшейтуге
бағытталған. ЕҚЫҰ-ға төрағалық бізге гендерлік саясат саласында ауыз
толтырып айтарлықтай жетістіктерге жетуімізге ықлал етеді. Және де
қауіпсіздігіміздің бұдан кейін де беки түсуіне бейімделуіміз бен Атлант
және Тынық мұхиты арасындағы кеңістікте жан-жақты ынтымактастығымызды
арттыруға таптырмас мүмкіндік.
2. ОБСЕ ұйымының 1975-2010 жж дамуы және қызметі
2.1 ОБСЕ 1975- 2010 жылдардағы эволюциясы
Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымға
1992 жылғы қаңтардың 30-ында кірді. Осы жылғы шілденің 8-інде республика
ЕҚЫК-нің Хельсинки қорытынды актісіне, ал қыркүйектің 23-інде – Жаңа Еуропа
үшін Париж хартиясына қол қойды.Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстан
әлемдік державалар мен беделді халықаралық ұйымдардың, соның ішінде ЕҚЫҰ-
ның қолдауын қажет етті. Бұл кезде дүниежүзілік қоғамдастық та тарихтың
еркімен қуаты жағынан әлемдегі төртінші ядролық арсеналға ие болып қалған
жас мемлекетпен сындарлы сыртқы саясатты жүргізуге мүдделі болды. Осыны
ескере отырып, еліміз сыртқы және ішкі саясатта теңдестірілген амал-
көзқарастар пайдасына саналы түрде таңдау жасады. Көпжақты әріптестік,
экономика мен қоғамды ырықтандыру стратегиясы сол амалдардың өзегіне
айналды.
Батыстың жетекші елдерінің ОБСЕ(ЕҚЫҰ) ұйымға , кіруге шақыруы елімізге
білдірілген зор сенім еді.
Тағдырдың жазуымен біздің ұрпақтың еншісіне қоғамымызды түбегейлі
қайта құру туралы ең қиын шешімдердірді қабылдау жазған екен. Көз алдымызда
көп жылдар бойы коммунистік қоғамның күш салуы арқасында негізі қаланған
аса қуатты қоғам болған держава күйреді оның көптеген ішкі себептері
болды, өйткені ол қоғамда адамның сыртқы дүниені қабылдау, өз тағдырын өзі
анықтау мәселесі болған емес [ Н. Назарбаев на порге ХХ века Алматы 1996
ж.] Бұл жағдай өз кезегінде еліміздің көптеген салаларында кешеуілдеп
дамуына ықпал етті. Қазақстан сияқты дамушы елдер үшін азаматтық қоғамның
институтарын дамытуға көптеген септігін тигізді. Әсіресе бұрынғы
социалистік блокта болған Шығыс Европа елдері үшін өте жақсы позитивті роль
атқарды десе де болады. ОБСЕ ( ЕҚЫҰ) – ның бұл елдерге ұсынған стандарттары
азаматтық демократиялық нормаларды нығайтып дамытуға мүмкіндік берді.
Мұндағы реформаларға қажетті Батыс елдер тарапынан бөлінетін инвестициялар
осы талаптарды орындаумен байланыстырылды. Ол нормалар атап айтқанда : адам
құқтарының сақталуы,паламенттік типтегі партиялардың құрылуына жағдай
жасау, сайлау туралы заңдар демократия принциптеріне сай қабылдау, баспасөз
, жиналыс,сөз бостандығын қамтамасыз ету. Бұрынғы Шығыс Европаның 25 елі
осы негізгі талаптарды орындауға мәжбүр етілді. Осындай шаралардың
арқасында Польшада,Венгрияда, Чехия мен Словакияда Балтық елдерінде
әлеуметтік – экономикалық реформалар қысқа уақыттың аралығында жүзеге асып
тез арада қоғамның Батыс Европаға интеграциялануына негіз болды. Егер де
Қазақстан, Ресей, Орта Азия елдері инвестицияларды аса тиімсіз тең емес
шарттар негізінде тартқан боса, аталған елдер инвестициялық көмекті тегін
пайызсыз алуға мүмкіндік алды. Жалпы 1990 жылдардан бастап бұл ұйымның
форматы мен қызметі көп өзгеріске түсті десек те болады бір кедері екі жүйе
арасындағы бітімгершілік ұйымы ретінде құрылған ұйым, қарсы жақ серіктестер
ыдыраған соң ұйым біржақты Батыстық ұйымға айналып, өзінің бастапқы
болмыснан айырылып қалу қаупі төнді. Демократиялық институттарды дамыту ,
тарату ісі Барқыт революциялары болған елдерде сәтті іске асқанымен оның
нормаларын посткеңестік елдерге сол қалпында тарату үлкен кедергілерге
ұшырады. ОБСЕ ( ЕҚЫҰ) – нің мәжбүрлеу, күштеу құрлымдары болмағандықтан ол
дамушы елдерге өз талаптарын ұсыныс ретінде ғана ұсыныыып, қабылдамаған
немесе іс жүзінде стандарттарды бұзған жақтарды баспасөз ақпарат құралдары
арқылы сынға алып отырды.
Қазақстанда бұл ұсыныс еуропалық қауіпсіздіктің тең құқылы және бөліну
сызықтары жоқ жағдайлардағы жаңа архитектурасын қалыптастыруға бағытталған
қадам ретінде қабылданды. Жалпыеуропалық кеңестің толыққанды қатысушысына
айналған Қазақстан оны одан әрі дамыту, сонымен бірге халықаралық ұйым
болып қайта құрылуы үдерісіне белсене қатысты. Қазақстан Президенті
Нұрсұлтан Назарбаев ЕҚЫҰ-ның Хельсинкиде (1992 ж.), Будапештте (1994 ж.),
Лиссабонда (1996 ж.) және Стамбұлда (1999 ж.) өткен саммиттерінің жұмысына
қатысты. Осы саммиттерде Қазақстан жағы біраз тәжірибе жинақтады. ЕҚЫҰ
Министрлер Кеңесінің жыл сайынғы отырыстарына Қазақстан атынан сыртқы
саясат ведомствосының басшысы өкілдік етеді. Қазақстандық парламентшілер
Ұйымның Парламенттік ассамблеясының жұмысына белсенді қатысуда. 1994 жылы
Будапешт саммитінің қорытындысы бойынша, одан әрі институттандыру
мақсатында Кеңес Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйым
болып қайта құрылды.
Сөйтіп тоқсаныншы жылдардың екінші жартыснда ұйымның дамуында жаңа
кезең басталды. Бұл уақытта ОБСЕ өзінің қызмет аясын кеңейтіп поскеңестік
Кавказ және Орта Азия елдеріне қарай қанат жайдырды. Оның өкілдіктері
барлық Орта Азия елдерінде ашылды. Орталық Азия өңіріне соның ішінде
Қазақстанға СБСЕ – тің сол кездегі төрағасы Швеция сыртқы істер министрі
М.А. Углас кеіп кетті. Іс –сапар барыснда Оталық Азия елдеріне арналған
арнайы семинарлар сериясын ашуға шешім қабылданды. 1994 жылдан бастап
Орталық Азия елдері астаналарында семинарлар сериясы өтті. Онда Орталық
Азия елдері экономикасы, нарыққа өту жолдары, аймақтық қауіпсіздік және
тұрақтылық мәселелері негізгі тақырыптар болды.Қасзақстан бастамашылдығымен
құрылған Азиядағы ынтымақтастық кеңесін шақыру туралы ұсынысы ОБСЕ –нің
қызығушылығын тудырды. ОБСЕ нің (Будапешт, 1994 г.) саммитінде Қазақстанның
қауіпсіздігіне кепілдік беру туралы Мәлімдеме қабылданды.Қазақстан жағы
ОБСЕ – ұйымы тарапынан экологилық мәселелерге назар аударуы мәселесін күн
тәртібіне қойылды.Лиссабон хаттамасы бойынша ондай кепілдіктер
берілді.Лиссабон саммиты Орталық Азия елдерінің геосаясаяси маңызы күшті
екендігі айтылды. Бұл саммит жұмысына Н.Назарбаев қатысты. Қазақстанның
ядролық қарудан бас тартуы, Украина мен Белорусь жерінен де ол қарпулардың
әкетілуі сөз жоқ ұйымның табысты жұмысы еді.
1995 жылы еліміздің ЕҚЫҰ-ға тікелей қатысуын қамтамасыз еткен,
Қазақстанның Венадағы халықаралық ұйымдар жанындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz