Әскери қызметкелердің әлеуметтік психологиялық адаптациясын қамтамасыз ету жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Қазахстан Республикасының білімжәне ғылым министрірлігі

Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Бегалина Ботагоз Ербатыровна

(студенттің аты жөні)

Әскери қызметкелердің әлеуметтік психологиялық адаптациясын қамтамасыз ету жолдары

(тақырыбы)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 050503 «Психология»

(мамандық коды және атауы)

Көкшетау 2012

Қазахстан Республикасының білім және ғылым министрірлігі

Ш. Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Әскери қызметкелердің әлеуметтік психологиялық адаптациясын қамтамасыз ету жолдары

Мамандығы: 050503 «Психология»

Орындады: Бегалина Б. Е.

( қолы) (аты жөні)

Жетекші: Кульмаханова Д. У.

( қолы) (аты жөні)

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі : Мурзина С. А.

( қолы) (аты жөні)

Көкшетау 2012

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер

Аңықтамалар

Кіріспе . . . 6

1 ШЕТЕЛДІК ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ПСИХОЛОГИЯДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АДАПТАЦИЯ МӘСЕЛЕСІ

1. 1. Әлеуметтік психологиялық адаптация туралы зерттеулерге теориялық шолу . . . 9

1. 2. Әлеуметтік психологиялық адаптациялау механизмдері мен олардың түрлері . . . 22

1. 3. Әскері қызметкелердің психологиялық ерекшеліктері және олардың негізгі әлеуметтік психологиялық бейімделу факторлары . . . 28

2 ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕЛЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АДАПТАЦИЯСЫН ЭМПИРИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

2. 1. Зерттеудің ғылыми аппараты және зерттелінүшілердің іріктемесін (выборкасын) сипаттау . . . 32

2. 2 Зерттеу әдістері мен әдістемелеріне сипаттама . . . 32

2. 3 «Жас Улан» Республикалық мектептің әскери қызметкерлердің әлеуметтік психологиялық адаптациясының қортындысын талдау . . . 51

ҚОРТЫНДЫ . . . 58

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 59

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

[1] Қазақстан Республикасының «Тілдер туралы» заңы (1997)

[2] Қазақстан Республикасы «Білім туралы» (2007)

[3] Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық Кеңес бекіткен бірнеше Тұжырымдамалар:

Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы(1994)
Қазақстан Респукасында білім беру саласындағы мемлекеттік

саясаттұжырымдамасы (1995)

Қазақстан Республикасынын Үкіметінін бұйрығымен 1999 жылы 27 наурызда «Жас улан » Республикалық әскери мектебі ашылды.

АҢЫҚТАМАЛАР

Мінез - адам баласының біртіндеп адетке йналатын бір сыдырғы, тұрақты және тұрлаулы ерекшелігі, оның даралық өзгешілігін өзегі, өмір сүру бағының өрнегі, айналасымен қарым қатынас жасауынынөзіндік тарихы;
Әлеуметтік орта- жеке құлқын дамуына ықпал жасайтын қоғамдағы әлеуметтік қатынас;
Бихевиризм- американ психологиясынын басты бағыты, ол психологияның мақсаты сананы тану емес, әрекет-қылықтызерттеу деп білті;
Жан - адамның денесінен, тәнінен жасайтын құбылыс;
Даралық - нақты адамның табиғи және әлеуметтік қабылдаған, қайталанбас ерекшеліктері, мен қасиеттері;
Ұжым - жеке адамның өз алдына мақсат қоя отырып, ұйымдасқан ұжымның органы бар комплексі;
Мотив- бұл адам бойындағы мінез-құлық, мұқтаждық жиесімен сналы, немесе типті санасыз пайда болатын құбылыс;
Остракизм - адам аралыққатыстардан туындайтын, қолайсыз құбылыс. Қоғамнан алшақтау;
Мен - өзіндік сана, әр бір дара адамның өзің өзі іс-әрекет субъекті ретінде тануға жәрдем ететін психикалық процестердің жиынтығы;
Шартты- тума, көп өзгерімке келе бериейді, ол бас миқабығынан төмен орналасқан жүйке жүйесінін бөліктерімен іске асырылады;
Үйлесімді қатынастар- адамдар арасында қарама -қарсылық болмай, өз ара трең силастық жайылған ортада қатынастар нышан береді;
Сезіну - қоршаған орта әсерінен болатын, бірақ толық жетілмеген, нақты заттық кейпке келмеген жеке сезімдік касиеттердін бейнеленуі;
Рух - ой мен сананың шоқтығы, адамның сана сезімі мен қимыл әрекетінін қызық болжампазы, тарихи тәжірибенің идеалды түрі;

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Әскері қызметкерлердің жеке тұлғалық шеңберіне білім, біліктіліг, дағды, іс әрекеттер тәсілінің өзара байланысқан сапаларының жиынтығы қатысады. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруі- әскері қызметкерлердің мектеп қабырғасында кәсіптік білім деңгейлерінін сапасы және әскери қызметке адаптацияланау тікелей байланыста екенін көрсетілген. Бұл еліміздің тағдыры, ұлтымыздың болашағы әскері қызметкерлердің қолында дегеніміз. Жалпы алғанда, әскери қызмет - өзіндік қызмет, қызметтің осы түрі арқылы әскері қызметкерлер қоршаған ортаға бейімделенеді, білім алады, білік және дағдылар жүйесімен қаруланады.

Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан -2030 » бағдарламасында « . . . басты міндет -тұлғаның ұлттық және жалпы азаматтық, құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде қалыптасуы, дамуы және кәсіптік тұрғыда жетілуі үшін қажетті жағдайлар жасау . . . »- деп айытқан. Бұл мақсатқа жету үшін әскери қызметкелердің алдына жаңа маңызды талаптар қойылуда.

Тұлғаның іс әрекеті өмірлік жолда өзгерісте болғандықтан, әлеуметтік - психологиялық адаптация мәселесі, психологияда негізгі ең бірінші проблема болып саналады, жұмыстың көкейкестілігіде осы жағдаймен анықталады. Қазіргі кезенде қоғамдық дамудың спецификасын ескере отырып, әлеуметтік тұрмыстық, психологиялық, экономикалық проблемаларды түсіну үшін, жеке тұлғаның және топтың әлеуметтік- психологиялық адаптациясын, олардың әр түрлі аспектілерін зерттеу қажет.

Әскері қызметкерлердің адаптация проблемасын И. В. Дмитриев, А. М. Столяренко, Н. И. Конюхин, Н. И. Луганский, И. Б. Ушаков, Б. Л. Шведин, В. Т. Юсов және басқада әскери психологтар зерттеген.

Барлық өмірлік жолында және өмірлік іс - әрекетте, әр түрлі сферасында барлық адамдар қиын жағдайлармен, ауыртпалықтармен, бақытсыздықпен кездеседі. Олар психиканың әлеуметтік детерминанттың бұзылысқа әкеледі. Бірақ, қазіргі уақытта әлеуметтік тарихи, әлеуметтік экономикалық өзгерістерге байланысты, сонымен қатар құндылықтардың өзгеруіне байланысты, адамдардың өмірінде бұрын болмаған қиын, шешілмейтін проблемалар болады және экстремалды- психологиялық жағдайлардың өсуі де байқалады. Осындай ситуациялар адамның психикасына агрессивті әлеуметтік - психологиялық факторлардың елеулі әсер етуімен мінезделінеді. Олар, психиканы астам тырысу шақырта отырып, адамның әлеуметтік амандық саулығына немесе денсаулығына әсер етеді немесе өмірге қауіп - қатер әкеледі. Бұл әлеуметтік жағдайларда, созылқы немесе мәулетті психологиялық реакцияларға әкеледі. Сондықтан, осындай негативті құбылыстардың әлеуметтік -психологиялық салдарын зерттеу, тәжірибелік манызы бар зерттеулер болып саналады. Бірақ, осынғы күнге дейін, осы проблемаға, әлеуметтік - психологиялық аспектілеріне керекті назар аудармағаны константылады.

Сонымен қатар, әр түрлі жағдайлардың астам тырысу деңгейін аңықтау барысында, бір қатар қиындықтар тұындайды, себебі бірыңғай оқиғалар әр түрлі адамдарда әр түрлі керсінше іс әрекет шақыртуы мүмкін, жеке тұлғалың психологиялық негативті ұайымдауы немесе тіпті сол жағдайға назар аудармауы, сол оқиғаның қатысушыларына индифферентті болуы мүмкін. Мәлім, жеке тұлғалық елеуі адамның психологиялық қорғаныс стратегиясын таңдау тәсілімен анықталады.

Сыртқы ортаның экстремалды қауіпті детерминация факторларына тұлғаның жауап беру ерекшеліктерін болжау керек екенің шарттастырады.

Сондықтан, әскері қызметкерлердің әлеуметтік - психологиялық бұзушылығын алдына алу үшін, сол қызметкерлердің адаптация ерекшеліктерін зерттеу қажет. Адаптацияны бұзатын себептерді анықтау арқылы әскері қызметкерлерге мезгілінде адрестік көмек көрсетіледі.

Зерттеудің нысаны: «Жас улан » Республикалық мектебінің әскери қызметкерлері.

Зерттеудің пәні: Әскери қызметкерлердің әлеуметтік - психологиялық адаптациясы.

Болжауы: егер әскери қызметкерлердің әлеуметтік - психологиялық адаптациясын мәнді жоғары көрсеткіштерге көтерсек, онда

әскери қызметкерлердің беймделу көрсеткіштері, өзін -өзі танулары, өзгереді дұрыс қабылдаулары, эмоционалдық комфорттылығы жақсарады;
әскери қызметкерлердің эскапизм көрсеткіштері төмендейді;
әскери қызметкерлердің ситуациялық қобалжушылықтары азаяды;
әскери қызметкерлердің мінез құлық стратегиясы ретінде көнгіштік, шеттеу, бәсекелестік емес, өзара әрекеттесу және өзара байланыс пайдаланылады;
әскери қызметкерлердің адаптациялық мүмкіншіліктері өседі;

Жоғары да көрсетілген болжауы, жалпы зерттеудің келесі мақсаттарын шарттастыруды керек етеді:

«Жас улан » Республикалық мектебінің әскери қызметкерлерінің әлеуметтік- психологиялық адаптация көрсеткіштерін қарастыру, зерттеу;
«Жас улан » Республикалық мектебінің әскери қызметкерлерінің ситуативтік қобалжуларын зерттеу;
Дау- дамай жағдайларында әскери қызметкелердің мінез -құлық тәсілдерін зерттеу;
«Жас улан » Республикалық мектебінің әскери қызметкерлердің адаптивтік мүмкүншілігін зерттеу;
Әскери училищені бітірген, тәжірибесі бар әскери қызметкерлер мен және әскери білімі жоқ, тәжірибесі аз қызметкелердің адаптивтік көрсеткіштерін салыстыру.

Экспериментті жүргізу базасы:

«Жас улан » Республикалық әскери мектеп базасында зерттеу жұмысы жүргізілді. «Жас улан » Республикалық әскери мектеп, Қазахстан Республикасынын Үкіметінін бұйрығымен 1999 жылы 27 наурызда ашылды. Осы мектепте әскери пәндерді міндітті түрде меңгеру қажет, дене шынықтыру жаттығуларың нығайту, мемлекеттік және шет тілдерді тереңдетіп оқұ, негізі жалпы орта білім беретін оқу орны ретінде арнайы ашылды. Бұл мектеп интернаттық тип мекемесі деп саналады.

Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы:

Дипломдық жұмыстын негізгі қортындысы:
Адаптация теориясын зерттеу және түсіну;
Адаптация үдерісінін әдістемесін зерттеу;
Әскери қызметінде тәжірибесі көп және тәжірибесі аз қызметкелердің қызмет өту барысында адаптация ерекшеліктерін зерттеу;
Әскери сонымен қатар әр түрлі бағытта жұмыс істейтін ұжымдармен, күнделікті практикада, қызметкелерді жаңадан қабылдауда, олардын адаптациясын зерттеу барысынды осы дипломдық жұмыстағы қолданбалы психодиагностикалық әдістемелер кешені тәжірибелік психологтарда үлкен қызығушылық тұғызады деп ойлаймыз.

1 ШЕТЕЛДІК ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ПСИХОЛОГИЯДА ӘЛЕУМЕТТІК -ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АДАПТАЦИЯ МӘСЕЛЕСІ

Әлеуметтік психологиялық адаптация туралы зерттеулерге теориялық шолу

Психология ғылымында әлеуметтік адаптация күрделі мәселелердін бірі болып саналады. Адаптация мәселесі тек қана психология ғылымының емес, сонымен қатар басқа ғылымдардың да зерттеу объектіне айналып келген. Ғылымның түрлі салаларында адаптация мәселесі әр түрлі талқыланады. Әлеуметтік адаптацияны зерттеуде бірнеше ғалымдар ат салысады. Мысалы, социология ғылымында әлеуметтік адаптацияны - М. Вебер, Э. Дюркгейм, Р. Мертон, Дж. Мид, Д. Морено, П. Сорокин, Т. Парсонс, Э. Фромм, Р. Линтон, П. Делор, А. Дюссен, Л. Бристол, Д. Дьюи, Ф. Знанецкий, Р. Парк, Г. Спенсер, Г. Тард, У. Томас, Г. Чаттертон-Хилл сияқты ғалымдар кеңінен зерттеген.

«Адаптация» (лат. adaptatio - бейімделу) - жануарлар организмдерінің, олардың мүшелер жүйелерінің құрылысы мен қызметі жағынан белгілі бір тіршілік ортасына бейімделу процесі; бір биологиялық түрдің морфофизиологиялық мінез-құлық - популяциялық т. б. оған ыңғайлы табиғи ортада өзіне тән өмір сүруіне мүмкіндік беретін ерекшіліктері. Бейімделу әрбір түрдің барлық даму сатысында даму арқасында қалыптасады. Бейімделу жиынтығы ағзалардың құрлысы мен тіршілігінің табиғи қажеттілігін қалыптастырады.

Адаптация теориясы (лат. adaptatioбейімделу, икемделу) - үндіеуропалык флективті формалардын шығу тегі туралы 19 ғасырдың ортасында ұсынылған ғылыми болжамдардын бірі. Ол бойынша сөз түрлендіруші-қосымшалар мен есімдіктер бір-біріне тәуелсіз дербес дамыған, тек кейін грамматикалык мағыналарды білдіру үшін өзара бейімделген. Адаптация теориясысын Бопптын агглютинация теориясына қарама-қарсы ұсынған - санскрит тілін зерттеуші Людвиг. Онын түсіндіруінше, үнді- еуропалыкесім мен етістіктін жалғаулары алғашында жинакты сілтеу мағынасындағы негіздерді жасайтын суффикстер болган. Бірақ әртүрлі мағыналар мен катынастарды білдіру қажеттілігіне байланысты бұл көне негіздер флективті мағына беретін болған да, ал олардын бүрынғы суффикстері жана грамматикалык категорияларды білдіруге бейімделген. Адаптация теориясы Боппка қарсы бағытта эволюция теориясымен сабақтасып жатыр (Ф. фон Шлегель) . Агглютинация теориясынан бұрын шыккан, бірак жақтаушылары аз болған бұл теория бойынша, жалғаулар - алғашқы, ал есімдік - жалғаулардан шыққан кейінгі элементтер деп түсіндіріледі.

«Адаптация» ұғымы қазіргі уақытта әр түрлі білім салаларында қарастырылған (биология, философия, социология, әлеуметтік психология, этика, педагогика, экология және т. б. ) . Біріншіде, «адаптация» ұғымы (латын сөзі «бейімделу» деген мағынаны білдіреді) биология мамандығында «ағзанын функциялары мен қурлымының өмір шартына бейімделу және үйрену» деп қолданылған [16]

Ч. Дарвиннің «табиғи іріктеу» теориясындат ірі организмдердің қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына бейімделуі және жаңа түрлердің пайда болуы туралы айрықша атап көрсеткен. [40]

Адам, жануарлар әлемінің бір бөлігі ретінде, биологиялық системада өзін- өзі сақтандыру үшін генетикалық бейімделу бағдарламаларын генетикалық кодтарында сақталған.

Тірі организмнің және қоршаған ортаның өзара әрекеттесуі, ағзаның ортаға адаптациясы әр қашан өзгеріп отырады, динамикалық түрімен мінезделінеді, бірақ жалпы арнайы өлшемде (мысалы, адамның денесінің температурасы 36 дан бастап 36, 8 ден 36, 9 дейін өзгеруі мүмкін) . Бұл тірі ағзаның және қоршаған ортаның динамикалық тепе -теңдігі гомеостаз деп аталады. Гомеостаздың негізінде жасалатын адаптациялық үдерістін басты мән мағынасы организмнің табиғи ортаның процесстеріне үйлесімді бейімделуі, құтаю, қашанда тіршілік ету.

Адамның адаптациясы дегеніміз, бул организмнің табиғатпен активті қарым - қатынаста болу процессі, сонын арқасында адамзаттың қалыпты биологиялық және әлеуметтік жағынан дамытады, оптималды өмір іс -әрекетіне де себепті. Адамның адаптациясының бірнеше деңгейі бар: биологиялық, физиологиялық, психологиялық, әлеуметтік. Адамның биологиялық адаптациясы фундаменталды деңгейде болғанымен, ең элементарлы қарапайым көрінісі, сонымен қатар адамның өз -өзіне және ортаға адаптациялауына, басқада күрделі адаптация түрлеріне де әсер етеді.

Адам табиғи- биологиялық, әлеуметтік -рухани жүйеде болғандықтан, әр түрлі деңгейдегі адаптациялау ерекшеліктері де осыларға сүйенеді . Адамның биологиялық адаптациясы жаңуарлардың адаптациясына қарағанда бір неше негізгі ерекшеліктерімен ажыратылады.

Біріншіден, адам үшін биологиялық адаптацияның үлкен универсалдығы, әмбебаптылығы.

Екіншіден, биологиялық тұрғыдан адам, жануарларға қарағанда түрлі экологиялық ойықшаларға бейімделгені мен, нақты олармен тығыз байланыста болмайды және жекеше біреуіне де нақты бейімделмеген.

Жануарлар нақты бір экологиялық ойықшыққа дербестенсе, сонын арқасында миграция мен тұру мекендерімен шектеледі, ал орта шарттары өзгерсе, олардың қырылып қалуы да мүмкін. Адам ше бір табиғи жағдайдан екінші бір жадайға ауыса отырып, өзінің әлеуметтік -биологиялық тәнін, негізгі сапаларын өзгермейді.

Қоршаған ортаның ықпалына, адамның генотипте бекітілген кең, тұқым құалаушылық норма реакциясы бар, олар оның жеке өмір сүру барысында өзгеріп отырады. Рекцияның нормасы деген түсініктемеде, генотиптегі қорытындалған, қоршаған ортамен әрекеттесу тәуелдігіне байланысты бірен, сарандап фенотипке іске асатын реакциялар. Реакция нормасы деген түсінікке тірі системаға пайдасы немесе зияны бар ма деген көз қараспен қарайтын сапалық мінездемесі жоқ мүмкіншіліктердің елеуі кіреді. Тірі жанның норма реакциясы кең болса, оның онтогенетикалық адаптация мүмкіншілігі де, өмір сүру шарттары да өзгеріп отырады, тірі системаның дамуына қарамастан үлкен болады.

Адамның биологиялық адаптациясының негізгі ерекшелігі келесіде: адам барлық тірі жандардың арасында, қоршаған ортада табиғи факторларына бейімделе отырып, сол ортаны, өзінің негізгі биологиялық қасиеттерін өзгертпей, ыңғайландырады, өзіне бейімдейді. Бұл адамның активтік жануарлардан өзгеше екенін шарттастыратын, жаңартышулық іс әрекеті:

а) сананың бар болуы және еңбектің саналы іс әрекет деп түсінуі;

б) адамның өмір сүруінін әлеуметтік мінездемесі.

Адам тәнінін әмбебаптылығы келесіде: ол өзін әлеуметтік жан ретінде түсінеді, ол бір жағынан өзіндік санасы бар, сезімі бар субъект болса, екінші жағынан тәжірибелік, пәндік іс- әрекеттік, өзін, басқаларды, ортаны өзгерте алатын субъект болып саналады.

Табиғатты әлеуметтендіретін, ауыстырып, өзгертетін, жасанды табиғатты, мәдениетті жасап отыратын, адам, әлеуметтік адаптацияның негізін, фундаментін жаңадан тудырады, қалыптастырады. Биологиялық адаптациянын әмбебаптылығы негізінде, адамда өзіне тән реңдік ерекшеліктері қалыптасады. Олар: адамның саналылығы, әлеуметтік орта, тұлғаның еңбектенуі, іс -әрекетпен айналысуы, әлеуметтік қарым- қатынаста болуы. Осылардын арқасында адамда әлеуметтік адаптация механизмдері пайда болады. Адам әлеуметтік биологиялық жан ретінде «бейімді және бейімделуші система» ретінде, қоршаған ортаны өзіне бейімдейді, өзі де сол ортаға бейімделеді. Психологияда бұл адаптацияның жан жақтылығы деп аталады. Адам іс- әрекетінің активті және бірінғайлы екенін көрсететін, мәдениетінің арқасында жан -жақты өзгертүші механизм ретінде қарастырылады.

Қоршаған ортаға адамның биологиялық тәсілден тыс беймделуі сыртқы әлемді жан жақты өзгерте отыруы, бұл әлеуметтік адаптацияның ерекшелігі болып саналады.

Адамның психика туралы нақты көзқарасын, оның жеке өмір тәжірибесің қалыптастырады. Қоғамдық және жеке тәжірибелерден алынған психологиялық қарапайым мәліметтер, бірлесіп еңбек ету үрдісінде, өмір сүру кезінде басқа адамның әрекеттері мен қылықтарына дұрыс жауап қайтаруға қажетті шарттары болып саналатын, ғылымға дейінгі психологиялық ілімдерді құрайды. Бұл ілімдер қоршаған адамдардың мінез-құлықтарына бағыт-бағдар беруге дұрыс ықпал етуі мүмкін.

Қоғамдық қатынастардың жақандату жағдайында, құзыретті тұлға қалыптастыруда, жеке тұлғаға жаңаша талаптар қойылады, адамдық потенциялдың мәні жоғарлайды. Белсендік, жүйелілік, өз етінше білім алуға бейімділік басқа жеке тұлғалық сапаларымен қатар қазіргі жеке тұлғаның қоршаған ортаға адаптациялануы ерекше орын алады.

Қазіргі философтар жеке тұлғаны жеке қабілеттері мен әлеуметтік негізін, оның қоршаған ортамен қарым- қатынасында емес, оны өзгерте біліунде деп есептейді. Философтардың бұл ілімі психология ғылымы үшін өте манызды, себебі еңбектену барысында адамның тек білім, білік қабілеттері ғана қалыптасып қана қоймайды, сонымен қатар тұлғаның әлеуметтік ортаға дамуы жүзеге асады.

Жеке тұлға үнемі даму үстінде болу үшін адамның адаптивті адаптациялау системасы биологиялық және әлеуметтік адаптация механизмдері арқылы қоршаған ортаның жағымсыз ықпалынан айырады, немесе адамның дамуына сәйкес келтіреді.

Бүгінгі жас ұрпақ - болашақ Қазақстан азаматы. Олар өзімізді қоршаған ірі өркениет орталықтарын, түрлі мәдениетті меңгеріп, өзін сыйлата алатын, рухани дүниесі бай, интеллект деңгейі жоғары, білімді де білікті жаһандану заманына сай болуы шарт.

Психологияда адаптация мәселесі бойынша Г. Айзенк, Г. Гартмана, Ж. Пиаже, Л. Филип сияқты ғалымдар зерттеу жұмыстарын жүргізген. Олардың дәлелдеуінше, тұлғаның жаңа ортаға бейімделуінде өзіне тән индивидуал-типологик қасиеттері маңызды орын иелейді.

Сонымен қатар, психологиялық және әлеуметтік адаптация жөнінде - К. А. Абульханова-Славско, Ю. А. Александрова, О. И. Зотова, И. К. Кряжева, А. А. Налчаджана, Б. Ф. Паршнева сияқты ғалымдар зерттеп, ғылыми жұмыстарында әлеуметтік-психологиялық адаптацияның механизмдерін тұжырымдайды.

ХХ ғасырдың 90-жылдарында Россияда әлеуметтік адаптацияның түрліше аспект және контекстерін зерттеуді, сондай-ақ транформацион процестерді зерттеуге ат салысады. Бұл зерттеуде әлеуметтік өзгерістер, трансформация, модернизация, трансформация кезеңі және адаптация стратегиясы, субъекттің құлқындағы әлеуметтік адаптация моделдерінің түрлі дәрежелері бойынша - Ю. В. Арутюняна, С. Х. Ачох, З. Т. Голенкова, Г. Г. Дилигенский, Л. М. Дробижева, О. Н. Дудченко, Т. И. Заславский, Ю. А. Левады, К. Муздыбаев, А. В. Мытиль, А. В. Никонов, Ю. М. Плюснина, Н. Е. Тихонова, Л. А. Беляева, З. А. Данилова, Н. И. Лапина, В. Г. Федотова, П. Штомпка, Д. Эптер, В. А. Ядов сияқты ғалымдардың еңбектерінде көрсетіледі.

Әлеуметтік-адаптация процестері негізінен үш дәрежеге жіктеледі. Олар:

-қоғам (макро орта) ;

-әлеуметтік топ (микро топ) ;

-индивидуум (тұлғаның ішкі адаптациясы) .

Тұлғаның қоғамдағы әлеуметтік адаптация дәрежесі әсіресе оның қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық, саяси және рухани даму адаптациясына жіктеледі. Адаптация процесі дәрежелері әлеуметтік топқа бөлінуі, индивидуум және әлеуметтік топтың (еңбекте, жанұяда т. б. ) бір-біріне қызығушылықтың сәйкес келместігін анықтауға көмек көрсетеді. Тұлғаның ішкі адаптациясы гармонға талпыну характеристикасын, ішкі позиция және оның өз-өзін бақылауы нәтижесінде индивидуумның басқа позицияларын балансқа келтіреді. Әлеуметтік ортаның өзгерістеріне өз-өзін бейімдете алмаса, нәтижеде конфликт позицияға алып келуі мүмкін. Сонымен қатар адаптация механизмдері: адаптацияның түрлі белгілері және формалары, оның этаптары, кезеңдері, негіз және стимул дәрежелеріне жіктеледі. Ғалымдардан-Л. Гордон, Э. В. Клопов, Г. Г. Дилигенский, М. И. Шабановалардың ғылыми еңбектерінде, адаптацияның түрлі белгілері мен формалары жөнінде, мәселен , ерікті және шартты «позитив» және «негатив» белгілері бір-бірінен ерекшеленіп, өзара байланысуы кеңінен тұжырымдалған.

Сондай-ақ, адаптация актив және пассив, конструктив және деструктив формаларына ажратылады. Пассив адаптацияда орта(мұқит) субъектке қарағанда актив болса, активте болса субъект үстем болады.

Конструктив адаптация жаратушы, бақылаушы және кеңпейіл характерге негізделеді. Деструктив адаптация эмоционал, спонтан (өз-өзінен пайда болатын) шығармашылық қабілетке ие емес, ол нерационалдық характерлі болып, қоғамда көңілсіз жағдайдың туылуына өз септігін тигізеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.