Жедел-іздестіру әрекетіне қатысты бақылау мен қадағалау сұрақтары
Кіріспе
КСРО ыдырауынан кейін басталған және қазіргі күнге дейін жалғасып
жатқан, ең жоғарғы құндылығы адам және оның құқықтары мен бостандықтары
болып табылатын құқықтық мемлекетті құруға бағытталған, Қазақстандағы
демократиялық өркендеу, өз құрылымына сәйкес, өмірдің барлық аумақтарында
ортақ құқық пен тәртіпті ендіру міндетіне сай келетін мемлекеттік орган
құру маңыздылығы пайда болды. Мемлекеттік және қоғамдық өмір, елде құқықтық
тәртіп және заңды сақтаудың нақтылығы мен қаталдығын іске асыратын сенімді
механизмнің болуын талап етеді. Сондықтан әрбір мемлекеттің саясат
жүйесінің ажырамас атрибуты ретінде, прокуратура сияқты құрылым орын
табады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы
Конституциясының 1-бабына сәйкес: Қазақстан Республикасы өзін
демократиялық, зайырлы құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырды, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандықтары болып табылады.
Ол туралы Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан-
2030 стратегиясында: мемлекеттің басты бағыты – адам құқықтары мен
бостандықтарын қорғау және оны қамтамасыз ету, сондықтан да адам мен
азаматтардың конституцияда көрсетілген құқықтарын өте жоғарғы дәрежеде
кепілдендіру қажет, өйткені тұлғаның құқықтары мен бостандықтары әлемдік
өркениеттің құндылығы болып саналады [1] деп атап өтті. Елбасы, әрбір жыл
сайын Қазақстан халқына жасаған жолдауларында, осы бағытқа баса назар
аударып отыр.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасын орындауда заңның
атқарар орны зор. Себебі заң қоғамдағы адамдар арасындағы қатынасты
реттейтін негізгі ереже болып табылады. Ал прокурорлық қадағалау, Қазақстан
прокуратурасының барлық көпсалалы әрекеті, азаматтар, жеке меншік, заңды
тұлғалардың заңды қызығушылықтары мен түгелдей мемлекеттің құқықтары мен
бостандықтарын қорғаудың бірден-бір маңызды кепілі болып табылады.
Сондықтан мемлекет пен қоғам прокуратураның заңдылықты және құқықтық
тәртіпті нақты жақсартуын қадағалау және басқа да әрекеттерінің максималды
эффективті болуына үлкен қызығушылық танытулары тиіс.
Бұл жұмыстың мақсаты мен мәселелері: жедел-іздестіру қызметіне қатысты
бақылау мен қадағалау әрекетін зерттеу мен оған анализ жасау болып
табылады. Жедел іздестіру қызметінің басты мақсаты азаматтардың ең маңызды
құқықтары мен бостандықтарын қарастыру, бұл заңнаманы орындамау азаматтар
үшін ауыр, кейде өте ауыр зардаптарға әкеліп соғады. Сондықтан, мемлекет
жедел іздестіру әрекетін және оған қатысты заңнамаларды жүзеге асыратын
қызметті дербес бақылау саласы ретінде қарастырып, оның аса маңыздылығын
көрсетеді.
Жедел-іздестіру кызметі, заңның конституциялық, принциптеріне, адам
мен азаматтардың құқығы мен бостандығын сақтау мен құрметтеуге, сондай-ақ
астыртын, жария және жасырын тәсілдер мен құралдарды астастыру
принциптеріне негізделеді. Бұл қызметтің міндеттері: табу, білу,
сақтандыру, алдын алу, қылмысты ашу және т.б. болып саналады.
Осы жұмыста жедел-іздестіру әрекетіне қатысты бақылау мен қадағалау
сұрақтарының теориялық және практикалық сұрақтары қарастырылған.
Зерттеулің бұл мақсаты, келесі міндеттердің орындалуын талап етеді:
• жедел-іздестіру қызметі саласындағы прокуратураның іс-әрекетін
мазмұндау;
• жедел-іздестіру әрекетін жұзеге асыратын органдардың заңнаманы
орындауды қадағалау бойынша прокурорлық бақылаудың пәні мен мәнін ашу;
• прокурор өкілеттіліктерін анықтау;
• жедел-іздестіру әрекетін жұзеге асыратын органдардың заңнаманы
орындауды қадағалау ерекшеліктерін зерттеу;
• жедел-іздестіру қызметі түсінігін ашу.
Зерттеу мәні: прокурорлық қадағалаудың жағымды іске асуының маңызды
себептеріне, оның салаларға бөлінуі жатады. Прокурорлық қадағалаудың
маңызды салаларының бірі- жедел- іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдардың заңды сақтауларын қадағалау болып табылады. Бұл саланың
біртұтас прокурорлық қадағалаудан бөлініп шығуы, жедел-іздестіру қызметі
мен оның ерекшеліктері және оны реттейтін заңдар жинағының әрбір азамат
және мемлекет үшін аса маңызды болуына байланысты. Жедел-іздестіру қызметі-
қылмыстық қол сұғушылықтан, сондай-ақ шетелдік мемлекеттер мен халықаралық
ұйымдардың арнайы кызметтерінің барлау-бүлдіру әрекетінен меншіктің, коғам
мен мемлекеттін қауіпсіздіктерін қамтамасыз ету,азаматтардың өмірі,
денсаулығы, құкығы, бостандығы және заңды мүдделерін қорқау максатында,
шұғыл іздестіру іс-шараларын өткізу көмегімен, мемлекеттік органдардың
шұғыл іздестіру бөлімшелерінің, өз өкілеттіктері шетінде, жария және
жасырын түрде жүзеге асыратын қызмет түрі.
Зерттеудің методологиялық және әдістемелік негізін танымның
диалектикалық әдісі, оның ішінде жалпы ғылыми және арнайы әдіс құрайды.
Жұмыс барысында жалпы құқық теориясына және ғылыми таным аумағындағы
мәліметтер, жұмыстық теориялық негізі қылмыстық іс жүргізу, криминалистика,
сот сараптамасы және жедел іздестіру қызметі ережелері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығын
бақылау мен қадағалауға қатысты сұрақтарды КСРО тұсында және Қазақстандық
заңгерлер де өздерінің ғылыми еңбектерінде қарастырған. Бірақ, бүгінгі
таңда ол айтылған ойлардың тәжірибеде, теорияда болсын өз орнын таппай
отырғандығы туралы жайттар кездеседі. Әрине бұл заңдылық, себебі
философиялық тұрғыдан алғанда уақыт өте келе, заңның қолданылуы да
ескіреді, сондықтан да заңның даму барысы өмірге сәйкестендіріліп,
өзгертіліп, толықтырылып отыруы тиіс.
Зерттеу құрылымы: Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қортындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізеледі, тақырыптың
зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып, зерттеу
жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері және жұмыстың ғылыми
жаңалығы көрсетіледі.
Бірінші бөлімде прокурорлық қадағалаудың тапсырмасының міндеті
мен мазмұны және жедел-іздестіру қызметінің қығдылығын қадалаудағы
прокурорлық пәні қарастырылды.
Екінші бөлімде жедел іздестіру қызметінің принциптері, функциялары мен
субъектілері қарастырылып, бұл түсініктердің маңызы баяндалып, жекелеген
түрлеріне түсініктеме бере отырып, бұл сұрақтардың өзекті мәселелеріне
тоқталдық.
Үшінші бөлімде жедел іздестіру қызметінің заңдылығын қадағалаудағы
прокурор өкілеттігі және қадағалау әрекетінің заңды түрде ұйымдастыру
сұрақтары қарастырылды
Соңында қорытынды жасалып, пайдаланылған әдебиеттердің тізімі берілді.
Зерттеу нәтижесі қорытындыда қарастырылады.
1. Жедел іздесіру қызметінің заңдылығын қадағалаудың мәні мен пәні
1. Прокурорлық қадағалаудың тапсырмасының міндеті мен мазмұны
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылыңына прокурорлық қадағалау құқық
қорғау ұйымдарының заң жүзіндегі регламентін ең алғаш рет 1994 жылы 15
қыркүйекте ҚР Жедел -іздестіру қызметі заңын қабылдағаннан кейін алды.
Бұл кеңестер одағының және кеңес одағының бұрынғы Қазақстанда болған
тарихтағы алғашқы жағдай.
Бұрын құқық қорғау ұйымдары ведомствалық бұйрықтармен басқарылатын
және нұсқаулармен, олар жабық мазмұнда болатын және облыс деңгейіндегі
прокурор ғана бұл салада кейбір айқындалған жағдайда араласа алатын.
Органдар заңдарының орындалуына қадағалау прокуратура туралы заңды
бөліп шығару, оперативтік- іздестіру іс-шарасын жүзеге асыруды
прокуратураның құқық қорғау функцияларын іске асыруда негізгі бағытта
себебші болғаны, қылмыстық қудалау органдары қылмыспен күресуді жүзеге
асыруда жедел-іздестіру шараларын жүргізеді, азаматтардың заңдық
қызығушылығы және елеулі құқықтармен шектелетін, ҚР Конституциямен
кепілдендірілген және хат алмасу құпиясындағы басқа заңдармен, телефон
арқылы хабарласу, еркін қозғалыс және басқаларында азаматтардың құқығын
шектейді. Құқықтарды шектеу тек ҚР заңнамалық актілерімен және
Конституцияда қаралған негіздер және рәсімдерді сақтау арқылы жол беріледі.
Осыған орай, ҚР 5 бабы Жедел -іздестіру іс шарасы сәйкес жедел
-іздестіру шараларын жүргізу немесе іске асыруға жол берілмейді, сонымен
қатар іс барысында алынған ақпараттарды мақсатқа жету үшін қолдануға заңда
көрсетілгендіктен болмайды.
Тәжірибиелік және ғылыми айналымда жедел -іздестіру қызметі термині
1958 жылдан, кеңестік республикалар және қылмыстық сот ісі негізінде
қолданыла бастады. Қазақстанда ол 1961 жылдан Қылмыстық-процессуалдық
кодексі қабылдағаннан соң бекітілді, 114 бап бойынша анықтау органдарына
жедел -іздестіру шараларын қалмыстың белгілерін және оы жасаған адамды табу
мақсатында жүргізу жүктелді.
Құқықтық актілерде іздестіру іс-шаралары арнайы өкілеттік мемлекеттік
органдардың жария және жариясыз атқарылған іс-шарасының түрі болып
анықталады. Ол өздеріне берілген өкілеттілікке қатысты жедел - іздестіру
шаралары азаматтардың құқығын қорғауға, өмірін, денсаулығын, еркіндігін
қорғау мақсатында іске асырады және азаматтардың заңдық қызығушылығы,
қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және мемлекетті қылмыстық қол
сұғушылығынан қорғауға арналды.
Бұл іс-шараның мазмұнының қорытындысы мынада, азаматтар мен
мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, шетелдің арнайы қызмет және
ұйымдарының кейбір іс- шарасы мен тыңшылық әрекеттерінен қорғау, мемлекет
атынан арнайы өкілетті мемлекеттік органдар және қызметкерлер; құқықтық
мемлекеттік нұсқамалар және заң талаптарымен; ҚР қауіпсіздігіне шығын
әкелуге бағытталуы мүмкін.
ҚР Жедел -іздестіру қызметі туралы Заңының 2 бабына сәйкес бұл
шараның міндетіне:
1. Өмірді қорғау, денсаулық, құқық, еркіндік, азаматтардың заңдық
қызығушылығы және меншіктігін заңға қайшы қол сұғудан қорғау;
2. Қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ықпал ету және оның
экономикалық потенциалын және қорғалу қабілетін бекіту;
3. Қылмысты ашу және ескерту;
4. Заңда көрсетілген және сәйкес, анықтау органдарынан тығылып жүрген,
тергеу және соттан, қылмыстық шарадан бас тартқан, белгісіз жағдайда
жоғалған адамдарды іздестіру шараларын жүргізу;
5. Халықаралық ұйымдар және шетел арнайы қызмет органдарының іс-
шараларына және әрекеттеріне тыйым салу, ескерту жасау, анықтау.
6. ҚР Президентінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және басқа да қорғаушы
адамдарды.
7. Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз ету;
8. Мәліметтердің құпиялылығын сақтау, мемлекеттік және басқа да заңмен
қорғалатын құпияны ұйымдарға, мекемелерге, өндіріс орындарына
жәрдемесу, оларлың коммерциялық құпияны сақтауына қамтамасыз ету.
9. Бостандықтан айырылған жерлерде қылмыстық атқару заңнамасымен
бекітілген тәртіпті қолдау.
10. Жедел -іздестіру шараларының жүргізілуіне органдардың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету.
Мемлекетке және қоғамға аса үлкен қауіп келтіретін рецидивтік
қылмыс,топтық қылмыс, ұйымдасқан қылмыспен күресу туралы міндетті шешудің
үлкен маңызы бар.
Жедел - іздестіру қызметінің саласының прокурорлық қадағалау
насанасына, ҚР Прокуратура туралы 34 бабына сәйкес оперативтік-іздестіру
шарасын жүргізгенде, адамның құқығы мен еркіндігін сақтау. Жедел -іздестіру
қызметін жүргізу, сонымен қатар актілердің заңдылығы және органдардың іс-
әрекеті, оперативтік-іздестіру іс әрекетін жүргізуге құқықты. Жедел -
іздестіру қзметі заңның мына принциптеріне сәйкес іске асырылады, құқықтары
мен бостандықтарын сақтау, адамның қадірін сыйлау, заң алдында азаматтың
теңдігін, жария етілген немеес жарияланбаған әдістердің сәйкестігі,
кәсіптік этика. Соның ішінде заңнамалық принциптер және адамның абыройы
негізінде алынатын болып табылады. Жедел -іздестіру шараларын жүргізгенде
кәсіптік этиканы сақтаудың өте үлкен маңызы бар, себебі оперативтік жұмысшы
жиі жарияламай әрекет етеді, ол адамның жеке өміріне қатысты. Осы
жағдаййда кеңінен әртүрлі ақпаратқа ие болады. Сонлықтан құқықтық білім
және кәсіптік этика деңгейі кейбір тұлғалардың оперативті-іздестіру
шарасында кейбір әдістерді қолдануға әкеп соғады және оперативтік жұмысының
әдістерінің мақсатында жету үшін, ол заңда қаралмаған, ол бопсалаң мен
аралдату, сонымен қатар басқа әрекеттер азаматтардың құқығы мен
бостандығына қысым жасайды.
ҚР Жедел - іздестіру қызметі туралы 6 бабына сәйкес іздестіру ісіне
жүргізуге құқықты болып есептеледі: ішкі істер органы, ұлттық қауіпсіздік
органы, қорғаныс министрі әскери бақылау, қаржы полиция органы; ҚР
Президентін қорғау қызметі, юстиция Министрлігі жүйесінің қылмыстық-атқару
органы, кедендік органдар.
Жедел -іздестіру іс шарасын жүргізуде үлкен көлемді жұмысты ішкі
істер органдары жүргізеді. Олардың міндетін ҚР Ішкі істер органы туралы
Заңының 10 бабында бекітілген. Берілген нормаға сәйкес және ҚР Жедел
-іздестіру қызметі туралы Заңына байланысты олар өз құзіреттілігінен тыс
қылмысты анықтау, ішкі істер органдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету
жүйесін ескертуге бағытталған іс-шаралар жүргізуге міндетті. Бөлімше тізімі
және осы органдардың қызметкерлерінің тізімін ішкі істер Министрлігі
бекітеді.
Ұлттық қауіпсіздік органы ҚР Ұлттық қауіпсіздік органы туралы
Заңының 12 бабына сәйкес анықтау мақсатында, ескерту, қылмысты ашу тыйым
салу, ұлттық қорғаныс органы жүргізуге заңнама арқылы жататын тергеу
бойынша жалпы және арнайы оперативтік-іздестіру іс-шараларын жүзеге
асырады.
Қалған органдар, ҚР Жедел -іздестіру іс шарасы туралы Заңмен
уәкілдік берілген өздерінің негізгі міндеттерінің шеңберінде заңға сәйкес
оперативті- іздестіру іс-шарасын жүргізеді.
Жедел - іздестіру іс-шарасының мазмұны жалпы және арнайы оперативтік-
іздестіру жұмыстарын жүргізу. Бұл- ақпарат жинау, жедел - іздестіру жұмысын
шешу үшін үлкен маңызы бар, бұл әрекет жедел іздестіру органдары және оның
жауапты адамдарының іс-әрекеті. Оперативті- іздестіру іс- шаралары берілген
ақпарат жинаудың құралы болып табылады [1].
ҚР Жедел - іздестіру қызметі туралы Заңының 10 бабында қаралғандай
жедел іздестіру іс-шараларын жүргізу жағдайы мен қорытынды негізі мынадай
қорытындыға келуге мәжбүрлейді:
1. жедел-іздестіру қызметі жедел-іздестіру әрекетінің міндетін шешуге
бағытталған;
2. олар субъектлілік негізде, психологиялық себептер, субъективтік қалау
мен тапқырлығы органның міндетті тұлғасының оперативті- іздестіру іс
шарасын жүзеге асыруды жүргізе алмайды;
3. азаматтық, ұлты, жынысы, мекен-жайы, мүлігі, әлеуметтік жағдайы,
қоғамдық бірлестікке қатысы, дінге қатысы және кейбір адамдардың саяси
бейімділігі жедел-іздестіру қызметін жүргізуге кедергі бола алмайды;
4. жедел-іздестіру шараларын жүргізу барысында, техникалық және басқа
құралдарды қолдануға болмайды, себебі, олар адам өміріне және қоршаған
ортаға қауіп төндіруі мүмкін;
5. арнайы жедел-іздестіру шаралары азаматтардың конституциялық құқығына
тисе, онда қылмыстық топ жасаған және алдын ала дайындалған қылмыс,
ауыр қылмыс пен ерекше ауыр қылмысты ашу және ескерту жұмысы анықтау
және ұйымдастыру үшін жүргізіледі;
6. арнайы жедел-іздестіру шаралары тек басқа тәсілмен және шарамен жедел-
іздестіру жұмысының мақсатқа жете алмаған жағдайында жүргізіледі;
7. арнайы жедел-іздестіру шаралары прокурордың санкциясы арқылы жүзеге
асады;
8. жедел-іздестіру шараларына санкцияны ҚР Бас прокуроры, оның
орынбасарлары, ҚР Бас әскери прокуроры, облыс прокуроры және оларға
теңестірілген прокурорлар ғана беруге құқылы;
9. санкция алмаған жағдайда, Бас прокурордың келісімімен арнайы жедел-
іздестіру шаралары тек барлау ақпараттарын елдің қауіпсіздігін сақтау
мақсатында және шет ел арнайыв қызметтерінің жұмыстарына кедергі болу
мақсатында жүргізіледі;
10. прокурордың санкциясын алмаған жағдайда, бірақ оны міндетті түрде
ескертумен адамға төніп мұрған жағдайда, өміріне қауіп, олардың арызы
бойынша 24 сағат ішінде арнайы жедел-іздестіру шаралары телефонды
тыңдау немесе басқа сөйлесу құралдары арқылы жүргізіледі.
11. жедел-іздестіру шараларының нәтижесі құжаттандыруды талап етеді, түрі
және формасы ведомствалық- нормативтік актілермен анықталады.
Негізінде, жедел-іздестіру қызметінің заңдастырылған прокурорлық
қадағалаудың құқықтық негізіне ҚР Конституциясы, ҚР Прокуратура туралы
заңы, ұйымдастыру нұсқаулары және Жедел іздестіру қызметі туралы ҚР
заңының қолдануына прокурорлық қадағалаудың іс-шаралары және Прокуратура
органдары мамандарының ережелері жатады [3].
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылыңын тексеру жүргізудің негізі болып,
сонымен қатар арнайы:
1. ҚР Президентінің тапсырысын
2. азаматтардың арызы, өтініші, азаматтардың ұйымдарға келуі;
3. жедел-іздестіру қызметіне заңдастыруға қадағалау жүргізуде тікелей
бұзу белгілерін анықтау;
4. жоғарыдағы прокурордың сұранысы, тапсырысы;
5. органдар қызметкерлерінің заңсыз іс жасағаны туралы мәлімет.
Бұл құқықтық қарым-қатынастағы қадағалаудың негізгі бағыттары болып
табылады:
1. заңнамалық акт және Конституцияны жедел-іздестіру қызметінің сұрақтары
бойынша органдардың құқықтық-нормативтік ведомтволық актілерінің
сәйкестігін қамтамасыз ету.
2. жедел-іздестіру қызметінің орындалуы барысында заңның бұзылуы мен
ескертуі.
Осыған байланысты прокурорлар қадағалау жүргізген кезде конституциялық
құқық және азаматтық еркіндігі, басқа да құқықтық актілердің нормаларының
сақталуына көңіл бөлу. Мысалы, ҚР Конституциясының 18 бабында жазбаның
құпиясы құқығы бекітілген және телефон арқылы сөйлесу, телеграф және басқа
хабарламалар бұл құқықтың шектелуі белгіленген заң бойынша қарастырылады.
ҚР Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңның 12 бабында шектелу тек
прокурордың санкциясы арқылы жедел-іздестіру шараларын жүргізген кезде
мүмкін және ол ауыр, аса ауыр қылмысты ашуға және ескертуге, қылмыстық
топтың ісін жүргізу үшін керек [2].
1.2 Жедел іздестіру қызметінің заңдылығын прокурорлық қадағалаудың
пәні
Органдар, жедел-іздестіру қызметін жүргізіп жүрген азаматтардың
еркіндігі мен құқығын қорғауда өзінің өкілеттілігінің шеңберінде жүргізуге
міндетті. Сонымен қатар, қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және
мемлекеттің және басқа да заңдастырылған міндеттерін жүзеге асырады. Бірақ
бұл іс шара үнемі заң талабына сай келе бермейді, жағымсыз зардаптарға
әкеледі. Ж,д,л-іздестіру қызметінде анықтау, қылмысқа кедергі болу,
адамдарды тану, қылмыс жасаған, даярлаған адамды іздеу, анықтау керекті
үлгіде орындалмайды. Ерекше қиындық туғызатын ол қылмыстың жаңа түрлері,
олардың анықталуы, ескертуі, тәжірибиесі аз органдардың жедел-іздестіру іс-
шараларын жүргізуінде.
Бұл органдардың жұмысы адамдардың құқығы мен бостандығынан шектеумен
аяқталады. Сонымен қатар, жедел-іздестіру қызметінде аз ғана адамдардың
жеке өміріне араласу болады. Бұл араласу әрлайым заң талабына сай келе
бермейді. Осыған байланысты жедел-іздестіру қызметіндегі маңызы өте зор.
Мемлекеттің саяси құрылымындағы өзгеріс, мемлекет пен жеке тұлғаның ара
қатынасындағы басымдылық жеке тұлғаның пайдасына болғандықтан прокурордан
жедел-іздестіру қызметіндегі қоғамдағы жаңа талапқа сәйкес жеке тұлғаның
құқығын қамтамасыщ және талап етеді. Жедел-іздестіру қызметінің құрылымы
біріншіден оның жариялануында, органдармен бірлесіп жұмыс атқаратын
адамдарды қатыстыруында, сонымен қатар арнайы техникалық құралдарды кең
қолдануында көрініс табады [2].
Прокурорлық қадағалауға арналған басылымдарда жедел-іздестіру
шараларының орындалуында заңнама қадағалауда прокурорлық қадағалау нысанына
құқық сақтау және бостандық адамның жедел-іздестіру шаралырының орындалу
тәртібі, сонымен бірге шешімнің заңдылығы, органдар қабылдаған заңдылық
бойынша көзқарас кеңінен тұрғылықты орнықты.
ҚР Прокуратура туралы Заңының 34 бабы қадағалау нысаны анықталған,
ол заңды органдардың орындалуын, жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыру,
анықтау және алдын-ала тергеу туралы анықтама береді. Бұл нормалар
қадағалау нысаны болып, құқық сақтау және адам бостандығын сақтау, жедел-
іздестіру қызметі, сонымен қатар актілердің заңдылығы және органдар мен
лауазымды тұлғалардың заңдылығын қарастырады.
Сонымен қатар, прокурорлық қадағалаудың нысанының элементі болып
табылатындарға: арыз, хабар жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы
акт жатады. Арыздың және хабарламаның шешілуі жасалған, даярланған қылмыс
туралы қылмыстық-процессуалдық заңнамасында регламенттелген. ҚР Қылмыстық-
процессуалдық Кодексінің 197 бабы, 1 бөлімінде прокурордық тексеріс,
қабылдау кезіндезаңның сақталуы, тіркеу, рұқсат, арыз және жасалға немесе
даярланып жатқан қылмыс туралы хабарлама туралы айтылады.
Прокурор арыз және хабарламаларды тіркеудегі қадағалау жүргізгенде,
сонымен бірге негізсіз бас тарту туралы арызды да қарайды. Бас тарту туралы
қылмыстық іс қозғағанда, арыз берушіні ескерткенін тексеру керек және
оларға құқығы мен тәртібі түсіндірілгенін тексеру керек.
Азаматтардың құқығы мен бостандығын сақтау жедел-іздестіру қызметінің
орындалуындағы прокурорлық қадағалаудың бір элементі болып табылады.
Негізгі азаматтардың құқықтары мен бостандығы ҚР Конституциясында
бекітілген, халықаралық келісім, халықаралық құқық принциптері мен
нормаларымен айқындалған. Конституцияда азаматтардың бостандығы мен құқығы
ережесі есепке алынған, ол Біртұтас құқық декларациясы және адамның
бостандығы 1948 жылдың 10 желтоқсанында, құқық және бостандықты қорғау
туралы Еуропалық конвенция 1950 жылдың 4 қарашасында, халықаралық актісінде
азаматтық және саяси құқық туралы 1966 жылдың 16 желтоқсанындағы және басқа
да актілер.
Жоғарыда айтылғандай, прокурорлық қадағалаудың нысаны болып
азаматтарлың құқықтары және азаматтардың жеке өмірлері, отбасылық өмірі
тұрғын үйге қатысы және хат-хабардағы құпиясы.
Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының 5 бабы 5 бөлімінде жедел-
іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдар мен (лауазымды тұлғалармен)
тұлғаның жеке өміріне, арына және мәртебесіне қатысты жедел іздестіру
қызметі нәтижесінде алынған мәліметті, егер онда Қазақстан Республикасының
Конституциясының 18 бабы, 1 бөліміне сәйкес заңмен тыйым салынған істер
істелінгені туралы ақпарат мәлімделмесе, мәліметті қолдануға тыйым
салынады.
Мемлекеттік билік органдарына және жергілікті өзін-өзі басқару
органдарына, лауазымды тұлғаларға Қазақстан Республикасының
Конституциясымен әрқайсысын оның құқығы мен бостандығына тікелей қатысты
құжаттар және материалдар мен, егер басқасы заңмен қарастырылмаған жағдайда
таныстыру мүмкіндігін қамтамасыз ету міндеті жүктелген. Бұл ереже
Қазақстан Республикасының Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының 5 бабы,
5 бөлімінде көрсетілген: Қылмысты дайындау немесе істеуде кінәсі
дәлелденбеген тұлға, заңмен белгіленген тәртіпте, жедел-іздестіру қызметін
жүзеге асырушы органнан оны тексеруге негіз болған және мемлекеттік немесе
заңмен қорғалатын құпияны таратуға тыйым салу шегінде, оған қатысты ақпарат
сипаты туралы мәліметті талап етуге құқылы.
Жедел-іздестіру қызметі туралы заң сонымен қатар осы сұрақ бойынша
азаматтардың өтініштерін сотта қарастырудың кейбір аспектілерін анықтайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында бірлесуге құқық бекітілген
және қоғамдық бірлестіктер қызметіне бостандық кепілдендірілген. Жедел-
іздестіру қызметінде қолдануда бұл жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының
15 бабында көрсетілген. Жалпы жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы
органдарға (лауазымды тұлғаларға) тыйым салынады: саяси партия, қоғамдық
және діни бірлестік қызығушылығында жедел-іздестіру шараларын өткізуге,
мемлекеттік билік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
жұмысына, сонымен қатар белгіленген тәртіпте тіркелген және тыйым
салынбаған саяси партиялардың, қоғамдық және діни ұйымдардың қызметіне,
олардың қызметіне әсер ету мақсатында кері қатысуға.
Жедел-іздестіру қызметі аясына белгілі бір деңгейде Қазақстан
Республикасының Конституциясымен кепілдендірілген өмір сүру құқығына қатысы
бар. Бұл Жедел-іхдестіру қызметі туралы Заңының 15 бабында көрсетіліп,
жедел-іздестіру шараларын өткізу барысында ақпараттық жүйелерді, видео және
аудио жазбаларды, кино мен фото түсірілімдерді, сонымен қатар адамдардың
өмірі мен денсаулығына зиян келтірмейтін басқа да техникалық және өзге де
заттарды қолдануды ұйғарады.
Жоғарыда прокурорлық нысанаға азаматтардың құқығы мен бостандығы
Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілгендей, жалпы
халықаралық құқықтың нормалары мен принциптері, сонымен қатар халықаралық
келісімдер кіреді. Осыан келесі қорытынды жасауға болады: Қазақстан өзінің
дәстүрлерінен тыс азаматтардың және адамдардың құқығы мен бсотандығына
араласа алады. Сонымен қатар, халықаралық келісім, конвенциялар,
декларациялар Қазақстан Республикасымен ратифиткацияланған белгілі бір
бағытты қарастырады, олар адамның құқығын және бостандығын қорғау мақсатын
ұстанады. Отбасылық құпия, жеке құпия, жеке өмірге қол сұғу құқығы ақпарат
жинау, тарату, сақтау болып табылады, олар жеке адамның өміріне, отбасы
мүшелеріне, туыстарына байланысты.
Заңдық әдебиетте мынадай көзқарас айтылған, отбасылық өмірдің шеңбері,
туыстық және достық байланыс, үй жағдайы, жеке қарым-қатынас, үйрену,
жағымды және жағымсыз салауатты өмір салты, тәжірибе жинау, өмірбаян,
мінездеме жинау, денсаулығы туралы, шыққан жері, осының барлығы жеке өмірге
қол сұғушылық деген ұғымды білдіреді. Еуропалық комиссияның № 682574
питициясында адамның құқығы туралы айтылған, жеке өмірді қадірлеу құқығы
болып жеке өмірге қол сұғушылық болып табылады. Бірақ жеке өмірді
қадірлеу құқығы мұнымен бітпейді. ОЛ белгілі бір дәрежеде басқа адамдармен
қарым-қатынасты құптау және құқығын орнату болып табылады, әсіресе
эмоционалдық шеңберде, адамның дамуы үшін,
Жалпыға белгілі немесе соған теңдестірілген ақпарат немесе мәлімет
жеке өмірдің құпиясын құра алмайды, сонымен бірге жеке өмірге қол сұғу деп
адамның тұрғын үйде техникалық құрал қолданғаның бақылау сәттері деп
бағаланады. Олар бөлмеге кірмей, болып жатқан істі бақылай алады.
Жедел-іздестіру қызметіндегі адамның құқығы мен еркіндігін сақтау және
басқа да әрекетті іске асыру кезінде, Қазақстан Республикасы кейбір адамның
арнайы қорғанышына себепті өзінің ерекшелігі бар.
Кейбір санаттарға қатысты жедел-іздестіру шараларын келтіруге қосымша
шектеулер қойылған. Қазақстан Конституциясының 46, 52, 79 баптарына сәйкес,
Қол сұғуға тек Қазақстан Республикасының Президенті; Парламент
депутаттары және оның мүшелері; судьялар ие. Қазақстан республикасының
Конституциясы жағдайын талдау арнгайы заңдармен жеке тұлғалардың іс
жүргізуін жария ететін Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 25 желтоқсан, 27
бабына сәйкес Сот жүйесі және сот мәртеьесі туралы
Соттың тұрағына немесе соттың қызмет орнына кіру, олардың жеке көлігі
немесе қолданатын көлігі, ол жерде тінту жүргізу, телефон арқылы сөйлесуді
тыңдау, жеке тінту, хат-хабарды алып қою, жеке мүліктерін алу Конституция
заңыга сәйкес жүргізіледі. Осында шығатын нәтиже, жедел ізестіру іс-
шараларын жүргізгенде сотқа қатысты қылмыстық іс жүргізуге міндетті.
Сонымен қатар, заң шығару ескертеді, өкілетті прокурорлар ескеру
керек, азаматтар жедел іздестіру іс-шарасын жүргізгенде, өз еркімен
органдармен келісімінің принциптерін сақтауы. Прокурорлар жасы
жетпегендігіне назар аудару керек және басқа да жағдайына, әсіресе
депутаттар мен қатынасы, судьялармен, прокурорлармен, адвокаттар мен, діни
қызметкерлермен, дәни біріккен ұйымдармен, жеке тұлғаның құпиясын сақтау,
олардың Еуропалық комсиссияның адамның құқығы туралы №682574 питиция
бойынша.
Отбасы мүшелерінің ынтымақтастығын қамтамасыз ету, қылмыстық топтан
қылмыстық жауапкершіліктен босату, қатаң зардап шеккен, заңға қайшы іс
жүргізген. [5]
Жедел-іздестіру өызметін жүргізуде адамның еркіндігі мен құқығын
сақтау аспектісінің бірі- прокурорлық қадалауға жататын, жеке адамның
құпиясы жедел-әздестіру қызметін жүргізудегі немесе даярлықтағы. Бұл 10
баптан шыққан, ол жеке адамдардың жедел іздестіру шараларын жүргізуде
органдардың құпия сақтауына ықпал етуі, сонымен бірге контракт арқылы.
Ынтымақтастықта болған адамдар туралы мәліметтерді таратып беру.
Қазақстан Республикасының 30.08.1995 жылғы 45, 52, 79 баптары
қызметкерлерімен орынлалған жедел-іздестіру қызметін жүргізудегі
органдардың құпиялығы И-№ 132, 25 желтоқсан 2005 жыл Сот жүйесі және
соттардың мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының Заңының 27 бабы жедел
бөлімшелердің өз қызметтік міндеттері өте маңызды салдарларға адамдарды
органдарға бірігіп, жұмыс атқарғанда әкеледі.
Органдарға бірігіп жұмыс атқару кезінде кейбір ерекшеліктерді
білмейді, оның іс жүзінде қолданатынын. Прокурорға жағдай жасалмаған
ақпарат түскен жағдайда, мысалы, өмірге қауіп тудырған жағдайда,
денсаулыққа, мүлікке, ол жағдайда прокуоор тексеру жүргізіп, щара қолдану
керек. Прокурорлық қадағалау нысанына жедел-іздестіру іс-шараларының
тәртібі еңгізілген. Оларға жататындар:
1. жедел-іздестіру қызметін іске асыруда заңнаманың орындалуы;
2. заңнаманың жедел іздестіру қызметінің түрі туралы орындалуы;
3. заңнаманың жедел-іздестіру іс-шарасын жүргізуде негізі туралы
орындалуы;
4. заңнаманың жедел-іздестіру шарасын туралы орындалуы
5. заңнаманың жедел-іздестіру шарасын құжаттандыру тәртібі мен орындалуы
жедел іздестіру іс-шаралары заңға сәйкес орындалғаның бағалау үшін,
оның тізімде бар жоғын анықтау керек, заңмен бекітілген.
Жедел-іздестіру қазметінің заңға сәйкес орындалғанын бақылау үшін,
оның заңмен бекітілген тізімде бар жоғын анықтау керек.
Заңдағы қалыптасудың болмауы, жедел-іздестіру қызметінің мазмұнын
айқындайтын, заңдағы тізімде көрсетілген шаралардың жүргізілгендігін
қиындатады. Осыған байланысты заңда жедел+-іздестіру қызметін қалыптастыру
орында болар еді, жедел-іздестіру іс-шараларының тәсілдерін ашуды керек
ететін. Әсіресе бұл іс-шаралардың анықтығы жабық ведомстволық нормативті
актілерде берілген.[8]
Жедел-іздестіру қызметі заң талабына сәйкес болып, ол шараны
мемлекеттік органдар қызметкерлері жүргізсе ғана, сәйкес деп есептеледі. Ол
жедел-іздестіру ісін жүргізуге өкілетті болса немесе заң жүзінде өкілетті
мемлекетті органдардың кейбір адамдары болса ғана.
Жедел-іздестіру шараларын жүргізгенде Қазақстан Республикасының Жедел-
іздестіру қызметі туралы Заңының 10 және 12 баптарында қарастырылған
негңзң және жағдайы олардың жүргізілуінде сақталу қажет.
Жедел-іздестіру шараларын іске асыру процессінде құжаттандыру
жүргізіледі. Құжаттандыру тіртібі органдардың нормативті актілерімен
анықталады. Жедел іздестіру қызметіндегі теориясында келесі көзқарас
қалыптасады, құжаттандыру, дәлел жинау, процессуалдық түрден тыс, өзіндік
жедел іздестіру дәлелі болып табылады.
Құжаттандыру жедел-іздестіру қызметіндегі қылмыстық-процессуалдық
дәлелмен ұқсас болып келеді. Бірақ, процессуалды дәлелден айырмасы,
құжаттандыру арнайы субъектілермен іске асады. Олардың өту ерекшелігі мен
жағдайы және қолданылған тәсіл мен құралы.
Прокурорлық қадағалау позициясының кең мәлімет ұсынады, ол анықталуы
және тіркелуі тиіс. Осыған байланысты құжаттандыру мәселесін анықтау
туындайды. Құжаттандырудың жеткіліктілігін айқындайтын кезде, алдында
тұрған тапсырманы жедел-іздестіру қызметінің процессінде орындалғанын білу
керек. Сондықтан құжаттандырудың көлемі мен мәні қандай тапсырма
орындалғанына байланысты анықталады.
Прокурорлық қадағалау нысанына шешімнің заңдылығы, органдармен
қабылданған осы ңс шараны іске асыратын жедел-іздестіру қызметінің
теориясында, жедел іздестіру қызметі қабылдаған айырады:
1. субъектілер, оларды қабылдаушы;
2. қабылдау деңгейі және формасы;
3. таралу облыстары;
4. айқындығы және салдары.
Прокурорлық қадағалаудың көзқарасымен кейбір шешімдер жедел-іздестіру
қызметкерлері және сол органның басшыларымен, органның лауазымдық
адамдарымен іс-шара жүргізеді. Қабылдау формасында құжаттандырылған
рәсімдеу туралы сөз болады. Кейінгі салдары бойынша бізді салдардың заңдық
маңызын қызықтыратын шешімдер бізді қызықтырады, оның ақиқаты, олар
прокурорды заңға сәйкестігімен қызықтырады.
Прокурорлық қадағалаудың нысанына құжаттандырылып, рәсімделген
органдардың лауазымды адамдарының шешімі кіреді, олар жедел-іздестіру
шарасын жүзеге асырады, заңды маңызы қызығушылық салдары. Органдардың
лауазымдық тұлғалардың құжаттандыруға рәсімделген шешімдеріне бұйрық және
қаулы жатады. Жедел-іздестру заңнамасы талабына сәйкес Лауазымды адам
жедел- іздестіру қызметін жүргізуге өкілетті және тек тікелей басшыға
бағынады. Бұйрық немесе нұсқау алғанда, егер ол заңға қайшы болса, айтылған
адам заңмен басшылық ету керек. Қазақстан Республикасының Жеделіздестіру
қызметі туралы Заңының 7 бабында лауазымды адамға ұйғарым беріледі,
өкілетті жедел іздестіру шарасын жүзеге асырады, атқару нәтидесінде қылмыс
болу мүмкіндігі, прокуратураға немесе жоғарғы органдарға хабарлау. Сол
сияқты қазіргі заңда прокурорға бұйрыққа сәйкес баға беру жағдайы
бекітілген. Жедел іздестіру туралы заңда бұл жағдай жоқ. Мұндай бұйрық
прокурормен бағалауға жатпайды. Органдардың лауазымдық тұлғаларының
қабылдаған шешімдерін алып тастауды заңнамада қарастырылмаған. Мұндай
шешімді қаблыдау заңмен қарастырылған. Ол прокурорлық қадағалаудың нысанына
кіру керек.
Органдардың лауазымдық тұлғаларының қаулысының құрамына кіргізу
мәселесі туындамайды, өйткені мұндай шешім прокурорлық қадағалау нысанының
элементі болып табылады. Мәселе заңда осындай шешімдердің бірнешеуі
белгіленгені болып табылады. Қалғандары органдардың нормативті актілерінде
қарастырылған. Жедел-іздестіру қызметі туралы заңда жағдайлар көрсетілген,
олар Қазақстан Республикасының Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының 22
бабын талап етеді. Басқа нормалардың маңызынан лауазымды адамдар басқа
жағдайда шешім қабылдауға міндетті, бірақ құжаттардың әртүрлілігі
көрсетілмеген.
Органдардың заңнамаларының анализі және нормативтік актілеріне сәйкес
көрсетілген органдардың шешімін топтауға мүмкіндік береді. Келесі
жағдайларда:
1. жедел есеп ісі туралы шешім (мысалы, жедел есептің ісін асу);
2. жедел іздестіру шараларын жүргізу туралы шешім (мысалы, жедел
іздестіру шаралары, азаматтардың Конституциялық құқығын шектеу,
телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және басқа хабарлама);
3. белгілі бір материал шешімі;
4. белгілі адамдар туралы шешім;
Заңшығарушы жедел іздестіру іс-шараларында белгілі бір категориядағы
жедел қызметкерлер және адамдардың қадағалау барысындағы шектеулігін
қарастырады.
Азаматтардың тізімі туралы және осы азаматтарға тікелей көмек көрсетіп
жүрген прокурор жазбаша түрде келісімімен беріледі, оларда қылмыстық
жауапкершілікке қатыстармаған жағдайда. Жедел-іздестіру қызметін
ұйымдастыру басқару еңбегінің бір түрі, ол прокурорлық қадағалауға
кірмейді. Прокурор олардың жедел-іздестіру іс-шарасын жүргізуде олардың
тәсілі мен әдісіне қол сұға алмайды, егер олар талапты бұзбаса.
Жедел-іздестіру қызметі туралы заңы қарастырады, жедел-іздестіру
шараларын іске асыру органдары тапсырманы шешу үшін ақпараттық жүйені
қолдана алады. Олар адамдар туралы анық мәлімет ұсынады: болған жағдайдың
дәлелі, заттарымен мүліктері. Олар автоматты ақпаратты жүйелендлірілген
анықтамада, іздестіру жүйесінде картотекада, фото, кино, видеотекада,
коллекцияда және іздестіру картотекасында болады.
Ақпараттық жүйені ұйымдастыру, оны жүргізу тәртібі, қолдану нормативті
актілері арқылы жүзеге асырылады. Олар прокурорлық қадағалау нысанына
кірмейді. Сонымен қатар, жедел-іздестіру қызметінде қолданылатын техникалық
құралды қолдану кірмейді. Прокурор бұл техникалық құралдар адамның өміріне
қауіп төндірмейтінін, денсаулығына, қоршаған ортаға зиян келтірмейтініне
сенімді болуы керек. Бұл талап Қазақстан Республикасының Жедел іздестіру
қызметі туралы Заңынан алынған. Прокурор заң талабының іске асуын
қадағалауы керек.
Прокурордың тексерісіне адамның өміріне қауіп төндіретін, қоршаған
ортаға зиян келтірген жағдай жатады. Қазақстан Республикасы Жедел-
іздестіру қызметі туралы Заңы прокуоорды адамның құқығын қайтару және
заңды, заңсыхз тұлғалардың оларға келтірілген зиянын қайта қалпына келтіру
ісі міндеттейді.
Өкілетті прокурор тексеру жүргізу барысында ақпарат жүйелерін қолдану
және техникалық құрал қолдану адам өміріне және қоршаған ортаға залал
келтіретін аса көңіл бөлуі керек. Прокурорлық қадағалау нысанына сот
органдарының ходатайствосын қанағаттандыруы, телефон сөздерін тыңдау,
техникалық каналдарын байланыс үзу, пошта, телеграф,хат-хабарларын бақылау
жасау туралы істері кірмейді.
Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы Заңының 1 бабында,
мақсатқа жету болып жедел-іздестіру қызметінің оырндалуына қадағалауды
бағыттау жатады. Заңның прокурорлық қадағалауды жүзеге асырудағы үстемдігін
қымтамасыз ету ұсынады: Қазақстан Республикасын халықаралық келісімін және
адамның еркіндік құқығын нормалары мен принциптерін қамтамаыз ету, мұндай
іс жүргізуге: Қазақстан Республикасының Конституция жағдайы және басқа да
заңдары болып табылады. Жедел-іздестіру қызметі көптеген аспектілері
құқықтық актілердің ведомстволары мен регламенттеледі, бұл жүйеде
прокурорлық қадағалау осы актілердің алдындағы жоғарыда айтылған заңдарды
қамтамасыз етуіне бағытталы керек. Прокурорлық қадағалау заң орындауда
жалпы түсінікті қамтамасыз ету және осы іс-шараның заңдарын барлық
субъектілермен қолдану қажет. Прокуратура туралы Заңда айқындалған мақсат
бойынша өкілетті прокурорлар іс-шара жүргізгенде міндетті:
1. барлық заңды талқылау, құқықтық қадағалауда қайшылықты анықтау;
2. органдар шығарған нормативтік актілерді, олар жедел іздестіру
шараларын жүргізу тактикасын және ұйымдастыруды регламенттеушілер;
3. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырудағы заңмен бекітілген тапсырманы
шешуде барлық заңды шаралардың қолданылуын бақылау
4. органдарының жедел бөлімдерінің адамдарының шешімі заң талабына сәйкес
болуын қадағалау;
5. жедел-іздестіру шаралар өкілетті адамдармен мақсатымен тапсырмасы
сәйкес негізі бар және қахетті жағдай және тәртібінің сақталуын
бақылау;
6. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыруда адамдардың заңды қызығушылығы
мен құқығына қысым жасалмауын тексеру.
Көрсетілген жағдайда прокурор заңның талабының бұзылмауын ескертуге
міндетті. Осы бұзушылық болмауы үшін шара жүргізу, ал болған жағдайда осы
құқықты қайта орнына келтіруге арналған шаралар жүргізу керек және заңды
қызығушылықтарын қайта орнына келтіру шараларын жүргізу керек.
Кейбір тапсырманың бөліктері прокурорлық қадағалаудың жартылай
мінлетіне бағытталады, ол жедел-іздестіру қызметі заңдарының орындалуына
бақылау және жеке субъектілерге арналады.
2. Жедел іздестіру қызметінің түсінігі.
1. Жедел-іздестіру қызметінің функцияларының тапсырмасы мен мақсаты
Жедел-іздестіру шаралары деген ұғымға Қазақстан Республикасының
Конституциясына сәйкес жүргізілетін өкілетті органдармен заңдар
қызығушылығын, қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және мемлекетті
қылмыскерлерден қорғау, сонымен қатар арнайы қызметтің шетел және
халықаралық ұйымдарды бақылау іс-шаралары жатқызады.
Осыған байланысты заңшығарушы анықтайтыны,азаматтар деген ұғым ол
Қазақстан Республикасының азаматттары деп түсіну керек, азаматтық алмаған
адамдар және шетел азаматтары, бізде уақытша тұрып жатқан.
Анақтамада ерекше ескерілетіні құқықтық және ғылыми анақтамалар
(негіздер) жарияланған және жарияланбаған ,ұйымдасқан және басқару
шаралары, жедел-іздестіру шараларының субъектілерінің еңбектері шектелуі,
оның мақсаты көрсетіледі.
Осы бапқа сәйкес жедел-іздестіру шаралар жүйесі өкілетті мемлекеттік
арнайы органдар жүргізетін.
Жедел-іздестіру шараларының мақсаты Қазақстан Республикасының Заңының
1 бабында көрсетілген Жедел-іздестіру шаралары туралы:
1. адамды қылмыскердің жәбірлеуінен қорғау (оның өмірін , денсаулығын,
құқығы мен бостандығы).
2. қоғамның мемлекеттің қауіпсізідігін қамтамасыз ету (қылмыс жасаушы
адамдардан).
3. жеке мүлікті қылмыстық зәбірлеуден сақтау
Жедел-іздестіру шаралары пайдалы мақсатқа жетуге бағыттай
отырып,заңшығарушы адамның қызығушылығын қорғау объектісінің бірінші орнына
қойды. Қазақстан Республикасының Конституциясының 1 бабында сәйкес азамат
және оның құқығы және бостандығы жоғары бағалылық болып табылады. Адамның
өмірін қылмыскерлердің жәбірлеуінен жедел-іздестіру шаралар көмегімен
қорғау әр адамның өмір сүруге құқықты екенін көрсетеді. Сонымен қатар
екінші тарауда көрсетіліп кепілдендірілген адамның Конституциялық құқығы
мен бостандығы мемлекет тарапынан қорғауға алынған. Осындай күзет құралы
болып жедел-іздестіру шаралары қажетті және заң арқылы жүргізілетін
шаралары табылады, есептеледі.[12]
Жедел-іздестіру шаралары іс жүргізу арқылы мемлекет жекеменшікті
қорғауды жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 6
бабының 1 бөлігіне сәйкес мемлекеттік және жекеменшік тең жағдайда
қорғалады.
Жедел-іздестіру шаралары мақсатына қоғамның және мемлекеттің қылмыстан
қорғалуын қамтамасыз ету жатады.
Қауіпсіздіктің негізгі объектісіне қоғам (оның материалдық және діни
бағалылығы), мемлекет (оның Конституциялық құқығы мен суверенитеті және
аймақтық тұтастығы) жатады.
Мемлекет класстық қоғамның саяси жүйесінің институты, ол қоғамды
басқарады. Оның қауіпсіздігі – қоғамдық қатынастардың жиынтығы, ол өмірлік
маңызды жағдайларды қорғайды деп түсіндіріледі (ең алдымен Конституциялық
қатар), жаңа қоғамның саяси жүйесінің ішкі және сыртқы қауіптен және оның
дамуына, қауіпсіздігі Қазақстан Республикасының қауіпсіздігінің барлық
жүйесінің ішіндегі маңызды элементін құрайды.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету деп мемлекетке және Қазақстан қоғамының
дамуы мен қалыптасуына қауіп тудыратын шараларға қарсы барлық шаралар
жүйесін ұйымдастыру және жүзеге асыру болып табылады.
Жедел-іздестіру шаралар тапсырмасына жедел-іздестіру шаралар туралы
және басқа заңшығарушы актілерімен заңда қаралған, жедел-іздестіру
заңнамасын құрайтын мақсатқа жетеді.
Қауіп тарату деңгейі қорғалушы объектілердің тапсырмасына қатысты
жедел-іздестуру шаралар жұмысы екі топқа бөлінеді:
1. тікелкей - анықтау , ашу, бөгеу қылмысты, сонымен қатар адамдарды
іздеу.
2. қосалқы - қылмыс жасауды ескерту жасау, қимыл істері туралы анықтама
жинау, жоқ болған адамға іздеу салу, олар Қазақстан Республикасының
экономикалық , әскери, мемлекеттік қауіп тудырады.
Жедел-іздестіру шаралар жұмысы қалыптасуға байланыстыбағытта төрт
топқа бөлінеді:
1. алдын алу. Бұл топқа қылмыс жасауды ескерту және ақпарат жинау
Қазақстан Республикасының қауіпсіздігіне қауіп туғызады.
2. Табу. Мұнда қылмыс жасау тапсырмасы белгілі және оның ашылуы.
3. Қиылысу. Мұндағы тапсырма Жедел-іздестіру шаралар жұмысы туралы
заңда көрсетілген. Оларға: затты алып қою, материалды және хабарлама
Жедел-іздестіру шаралар жүргізгенде кейбір жағдайда қызмет
көрсетуші.
4. Іздестіру. Іздеудегі адамның тапсырмасы белгілі, олар анықтау
органдары мен тергеу органдарынан тығылып жүргендер.
Жедел-іздестіру жұмысындағы мақсаттың тапсырмаларының жүйесінде басты
жағдайды алдын алу тапсырмасының тобы құрайды. Қауіпті қимылды
болдырмаудыескертуде ғана жүзпроцентті мақсатқа жетуге болады – сәйкес
объектіні қылмыстық зардаптан сақтау.
Жедел-іздестіру шаралары барлық тапсырмасы бір-бірімен тығыз
байланысты, тәуелді. Сонымен қатар олардың әрқайсысы өзінше дербес, нақты
мазмұны бар, орнықты, шешу тәсілімен өзінің соңынан заңды бағалы салдар
қалдырады.
Жедел-іздестіру шараларының функциялары – Жедел-іздестіру жеке
бағытталары, олар белгілі бір құқықтық мақсатта айырмашылығы болады.
Жедел-іздестіру шараларының көпқырлылығы және қиындығына байланысты
сәйкес функциялардың түрін анықтайды, оларды негізгі және қосымша деп
бөледі.
Негізгі функциялар:
1. Қылмыс жасауды ескерту, алдын ала тергеу міндетті.
2. Қылмысты ұстау, табу.
3. Қылмыс жасаған адамды табу.
4. Жедел есептің ісіне рұқсат.
5. Қылмыстық сотына ықпал ету.
6. Қылмыстық жазаның орындалуына ықпал ету.
Бұдан басқа жедел-іздестіру жұмысының заңында көрсетілген сәйкес
объектілерді қорғау мақсатында Жедел-іздестіру шаралар келесі негізгі
жұмыстарды көрсетуге болады:
1) Өмірді қорғау, денсаулық, құқық және бостандығын қылмыстық
зәбірлеуден қорғау.
2) Жекеменшікті қылмыстан қорғау.
3) Қоғам мен мемлекет қауіпсізідігін қамтамасыз ету.
“Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңның қадағалауын Қазақстан
Республикасы Конституциясында бекітілген және Қазақстан Республикасының
“Прокуратурасы туралы” заң талаптарынан туындайтын прокуратура қызметінің
жаңа саласы болып табылады.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырғанда және арнайы жедел-іздестіру
шарларын жүргізуде заңдылықтың қамтамасыз етуі Қазақстан Республикасы
Конституциясымен кепілдік берген адамның және азаматтың құықтар мен
бостандығын сақтауға прокурорлық қадағалаудың аса маңызды міндеті.
Осы аталғандарды қамтамасыз ету үшін және жедел-іздестіру қызметінің
заңдылығына қадағалау жүргізу жұмысын тиісті дәрежеде ұйымдастыру
мақсатында Қазақстан Республикасы Бас прокурорының 1996 жылғы 23
желтоқсандағы №39 бұйрығында “Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңын
қолданылуын қадағалауды ұйымдастыруға бағытталған тиісті шаралар
көрсетілген.
Мұнда заңдылықтарды қадағалуға байланысты келесі нақты тапсырмалар
жүктелген:
- жедел-іздестіру қызметінің заңдылығына қадағалау
жүргізуінде “Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңның щегінен
щықпау жедел-іздестіру шарларын жүргізудің әдістері мен
тактикасына араласпау, санкция беруде заң талаптарын
сақтау;
- Облыстық, Бас әскери және оларға теңестірілген
прокуратуралар жарты жылда кемінде бір рет қадағалауындағы
объектілеріндегі жедел-іздестіру қызметін етксеріп
нәтижесін Бас прокурорға баяндауын;
- жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде алынған
азаматтардың жеке өмірі мен ар ожданына қатысты деректердің
жария болмауына қадағалау жасау, жеке адамдар мен заңды
тұлғалардың бұзылған құықтары мен заңды мүдделерін қалпына
келтіру;
- жедел-іздестіру шараларын жүргізген кезде заңның бұзылуына
байланысты шағымдар мен қабылданған шешімдердің дәлелдігін
қарау, егер заңсыз шешімдер болса заңдылықты қалпына
келтіруге шара қодданыу қажет болған жағдайда – заңның
бұзылу фактілері бойынша қызметтік тексеру жүргізу;
- “Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңның бұзылуына ықпал
жасаған себептерге шара қолдану.
Жедел-іздестіру қызметіндегі заңдылықты бұзылу себептерін және осы
бұзылуға әсер ететін жағдайларды зерттеуде, көп жағдайда заң бұзушылықтың
кәсіптік дайындықтың төмендігінен және өзараның қызметтік міндеттеріне
немқұрайлы қараудың салдарынан болатындығын көрсетеді. Осыларға байланысты
прокурордың міндетті прокурорлық қадағалау құралдары мен заң бұзушылықтарды
табу, оларды орындаушылардан жауап алу, тексеру.
Прокурордың жедел-іздестіру қызметінде заңдылықты қамтамасыз ету
жөніндегі өкілеттігі “Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы” заңының
35-бабында көрсетілген. Онда жедел-іздестіру қызметіне қадағалауды
жүргізуге байланысты мынадай әрекеттер берілген:
1. жедел-іздестіру қызметінің тоқтатылған немесе жүргізіп жатқан
істерін, жедел-іздестіру қызметінің барысы туралы
материалдарды құжаттар мен басқа да қажетті мәліметтерді
алуға, бұған жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдарда жасырын негізінде қызмет ететін немесе қызмет
еткен азаматтардың жеке басы туралы мәліметтері қосылмайды;
2. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың арнайы
жедел іздестіру шараларын өткізу заңдылығын тексеру;
3. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдарды,
лауазымды адамдардың іс әрекеттері мен шешімдеріне жасалған
шағымдар мен өтініштерді қарау;
4. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдар, шығарған
жедел-іздестіру шараларын ұйымдастыру мен өткізу тактикасын
реттейтін Конституцияға, заңдарғы және Республика
Президентінің актілеріне қайшы келетін нормативтік-құқықтық
актілерге наразылық жасау;
5. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырған кезде заңның, адамның
және азаматтаы құқықтары мен бостандықтарының бұзылғандығы
анықталған жағдайда өзінің қаулысымен жедел-іздестіру
шараларын тоқтату;
6. жедел-іздестіру шараларын жүзеге асырған кезде құыққа қарсы
әрекеттерге жол берген қызметкерлер жөнінде қылмыстық және
тәртіптік іс қозғау туралы қаулы шығару;
7. жедел-іздестіру қызметінің заңдырығына қадағалауды жүзеге
асырған кезде заңды бұзудың анықталған фактілері бойынша
прокурорлық қадағалаудың, заңда көзделген өзге де актілерін
шығару;
8. заңсыз ұсталған адамдарды босату;
9. қажет болған кезеде жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдар басшыларына заң бұзушылықты жою мақсаттарында
өздеріне бағынысты органдарыды тексеріс жүргізуді талап ету;
10. заңда белгіленген жағдайда жедел-іздестіру іздестіру
шараларын жүргізуге санкция беру.
Жедел-іздестіру қызмет саласындағы заңдардың қолданылуына прокурор
қадағалаудың осы қызметі жүзеге асырушы орган қызметі ашу және оны жасаған
тұлғаны әшкерелеу кезінде негізгі күштерін салады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КСРО ыдырауынан кейін басталған және қазіргі күнге дейін жалғасып
жатқан, ең жоғарғы құндылығы адам және оның құқықтары мен бостандықтары
болып табылатын құқықтық мемлекетті құруға бағытталған, Қазақстандағы
демократиялық өркендеу, өз құрылымына сәйкес, өмірдің барлық аумақтарында
ортақ құқық пен тәртіпті ендіру міндетіне сай келетін мемлекеттік орган
құру маңыздылығы пайда болды. Мемлекеттік және қоғамдық өмір, елде құқықтық
тәртіп және заңды сақтаудың нақтылығы мен қаталдығын іске асыратын сенімді
механизмнің болуын талап етеді. Сондықтан әрбір мемлекеттің саясат
жүйесінің ажырамас атрибуты ретінде, прокуратура сияқты құрылым орын
табады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы
Конституциясының 1-бабына сәйкес: Қазақстан Республикасы өзін
демократиялық, зайырлы құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырды, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандықтары болып табылады.
Ол туралы Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан-
2030 стратегиясында: мемлекеттің басты бағыты – адам құқықтары мен
бостандықтарын қорғау және оны қамтамасыз ету, сондықтан да адам мен
азаматтардың конституцияда көрсетілген құқықтарын өте жоғарғы дәрежеде
кепілдендіру қажет, өйткені тұлғаның құқықтары мен бостандықтары әлемдік
өркениеттің құндылығы болып саналады [1] деп атап өтті. Елбасы, әрбір жыл
сайын Қазақстан халқына жасаған жолдауларында, осы бағытқа баса назар
аударып отыр.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмасын орындауда заңның
атқарар орны зор. Себебі заң қоғамдағы адамдар арасындағы қатынасты
реттейтін негізгі ереже болып табылады. Ал прокурорлық қадағалау, Қазақстан
прокуратурасының барлық көпсалалы әрекеті, азаматтар, жеке меншік, заңды
тұлғалардың заңды қызығушылықтары мен түгелдей мемлекеттің құқықтары мен
бостандықтарын қорғаудың бірден-бір маңызды кепілі болып табылады.
Сондықтан мемлекет пен қоғам прокуратураның заңдылықты және құқықтық
тәртіпті нақты жақсартуын қадағалау және басқа да әрекеттерінің максималды
эффективті болуына үлкен қызығушылық танытулары тиіс.
Бұл жұмыстың мақсаты мен мәселелері: жедел-іздестіру қызметіне қатысты
бақылау мен қадағалау әрекетін зерттеу мен оған анализ жасау болып
табылады. Жедел іздестіру қызметінің басты мақсаты азаматтардың ең маңызды
құқықтары мен бостандықтарын қарастыру, бұл заңнаманы орындамау азаматтар
үшін ауыр, кейде өте ауыр зардаптарға әкеліп соғады. Сондықтан, мемлекет
жедел іздестіру әрекетін және оған қатысты заңнамаларды жүзеге асыратын
қызметті дербес бақылау саласы ретінде қарастырып, оның аса маңыздылығын
көрсетеді.
Жедел-іздестіру кызметі, заңның конституциялық, принциптеріне, адам
мен азаматтардың құқығы мен бостандығын сақтау мен құрметтеуге, сондай-ақ
астыртын, жария және жасырын тәсілдер мен құралдарды астастыру
принциптеріне негізделеді. Бұл қызметтің міндеттері: табу, білу,
сақтандыру, алдын алу, қылмысты ашу және т.б. болып саналады.
Осы жұмыста жедел-іздестіру әрекетіне қатысты бақылау мен қадағалау
сұрақтарының теориялық және практикалық сұрақтары қарастырылған.
Зерттеулің бұл мақсаты, келесі міндеттердің орындалуын талап етеді:
• жедел-іздестіру қызметі саласындағы прокуратураның іс-әрекетін
мазмұндау;
• жедел-іздестіру әрекетін жұзеге асыратын органдардың заңнаманы
орындауды қадағалау бойынша прокурорлық бақылаудың пәні мен мәнін ашу;
• прокурор өкілеттіліктерін анықтау;
• жедел-іздестіру әрекетін жұзеге асыратын органдардың заңнаманы
орындауды қадағалау ерекшеліктерін зерттеу;
• жедел-іздестіру қызметі түсінігін ашу.
Зерттеу мәні: прокурорлық қадағалаудың жағымды іске асуының маңызды
себептеріне, оның салаларға бөлінуі жатады. Прокурорлық қадағалаудың
маңызды салаларының бірі- жедел- іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдардың заңды сақтауларын қадағалау болып табылады. Бұл саланың
біртұтас прокурорлық қадағалаудан бөлініп шығуы, жедел-іздестіру қызметі
мен оның ерекшеліктері және оны реттейтін заңдар жинағының әрбір азамат
және мемлекет үшін аса маңызды болуына байланысты. Жедел-іздестіру қызметі-
қылмыстық қол сұғушылықтан, сондай-ақ шетелдік мемлекеттер мен халықаралық
ұйымдардың арнайы кызметтерінің барлау-бүлдіру әрекетінен меншіктің, коғам
мен мемлекеттін қауіпсіздіктерін қамтамасыз ету,азаматтардың өмірі,
денсаулығы, құкығы, бостандығы және заңды мүдделерін қорқау максатында,
шұғыл іздестіру іс-шараларын өткізу көмегімен, мемлекеттік органдардың
шұғыл іздестіру бөлімшелерінің, өз өкілеттіктері шетінде, жария және
жасырын түрде жүзеге асыратын қызмет түрі.
Зерттеудің методологиялық және әдістемелік негізін танымның
диалектикалық әдісі, оның ішінде жалпы ғылыми және арнайы әдіс құрайды.
Жұмыс барысында жалпы құқық теориясына және ғылыми таным аумағындағы
мәліметтер, жұмыстық теориялық негізі қылмыстық іс жүргізу, криминалистика,
сот сараптамасы және жедел іздестіру қызметі ережелері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығын
бақылау мен қадағалауға қатысты сұрақтарды КСРО тұсында және Қазақстандық
заңгерлер де өздерінің ғылыми еңбектерінде қарастырған. Бірақ, бүгінгі
таңда ол айтылған ойлардың тәжірибеде, теорияда болсын өз орнын таппай
отырғандығы туралы жайттар кездеседі. Әрине бұл заңдылық, себебі
философиялық тұрғыдан алғанда уақыт өте келе, заңның қолданылуы да
ескіреді, сондықтан да заңның даму барысы өмірге сәйкестендіріліп,
өзгертіліп, толықтырылып отыруы тиіс.
Зерттеу құрылымы: Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қортындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізеледі, тақырыптың
зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып, зерттеу
жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері және жұмыстың ғылыми
жаңалығы көрсетіледі.
Бірінші бөлімде прокурорлық қадағалаудың тапсырмасының міндеті
мен мазмұны және жедел-іздестіру қызметінің қығдылығын қадалаудағы
прокурорлық пәні қарастырылды.
Екінші бөлімде жедел іздестіру қызметінің принциптері, функциялары мен
субъектілері қарастырылып, бұл түсініктердің маңызы баяндалып, жекелеген
түрлеріне түсініктеме бере отырып, бұл сұрақтардың өзекті мәселелеріне
тоқталдық.
Үшінші бөлімде жедел іздестіру қызметінің заңдылығын қадағалаудағы
прокурор өкілеттігі және қадағалау әрекетінің заңды түрде ұйымдастыру
сұрақтары қарастырылды
Соңында қорытынды жасалып, пайдаланылған әдебиеттердің тізімі берілді.
Зерттеу нәтижесі қорытындыда қарастырылады.
1. Жедел іздесіру қызметінің заңдылығын қадағалаудың мәні мен пәні
1. Прокурорлық қадағалаудың тапсырмасының міндеті мен мазмұны
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылыңына прокурорлық қадағалау құқық
қорғау ұйымдарының заң жүзіндегі регламентін ең алғаш рет 1994 жылы 15
қыркүйекте ҚР Жедел -іздестіру қызметі заңын қабылдағаннан кейін алды.
Бұл кеңестер одағының және кеңес одағының бұрынғы Қазақстанда болған
тарихтағы алғашқы жағдай.
Бұрын құқық қорғау ұйымдары ведомствалық бұйрықтармен басқарылатын
және нұсқаулармен, олар жабық мазмұнда болатын және облыс деңгейіндегі
прокурор ғана бұл салада кейбір айқындалған жағдайда араласа алатын.
Органдар заңдарының орындалуына қадағалау прокуратура туралы заңды
бөліп шығару, оперативтік- іздестіру іс-шарасын жүзеге асыруды
прокуратураның құқық қорғау функцияларын іске асыруда негізгі бағытта
себебші болғаны, қылмыстық қудалау органдары қылмыспен күресуді жүзеге
асыруда жедел-іздестіру шараларын жүргізеді, азаматтардың заңдық
қызығушылығы және елеулі құқықтармен шектелетін, ҚР Конституциямен
кепілдендірілген және хат алмасу құпиясындағы басқа заңдармен, телефон
арқылы хабарласу, еркін қозғалыс және басқаларында азаматтардың құқығын
шектейді. Құқықтарды шектеу тек ҚР заңнамалық актілерімен және
Конституцияда қаралған негіздер және рәсімдерді сақтау арқылы жол беріледі.
Осыған орай, ҚР 5 бабы Жедел -іздестіру іс шарасы сәйкес жедел
-іздестіру шараларын жүргізу немесе іске асыруға жол берілмейді, сонымен
қатар іс барысында алынған ақпараттарды мақсатқа жету үшін қолдануға заңда
көрсетілгендіктен болмайды.
Тәжірибиелік және ғылыми айналымда жедел -іздестіру қызметі термині
1958 жылдан, кеңестік республикалар және қылмыстық сот ісі негізінде
қолданыла бастады. Қазақстанда ол 1961 жылдан Қылмыстық-процессуалдық
кодексі қабылдағаннан соң бекітілді, 114 бап бойынша анықтау органдарына
жедел -іздестіру шараларын қалмыстың белгілерін және оы жасаған адамды табу
мақсатында жүргізу жүктелді.
Құқықтық актілерде іздестіру іс-шаралары арнайы өкілеттік мемлекеттік
органдардың жария және жариясыз атқарылған іс-шарасының түрі болып
анықталады. Ол өздеріне берілген өкілеттілікке қатысты жедел - іздестіру
шаралары азаматтардың құқығын қорғауға, өмірін, денсаулығын, еркіндігін
қорғау мақсатында іске асырады және азаматтардың заңдық қызығушылығы,
қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және мемлекетті қылмыстық қол
сұғушылығынан қорғауға арналды.
Бұл іс-шараның мазмұнының қорытындысы мынада, азаматтар мен
мемлекетті қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау, шетелдің арнайы қызмет және
ұйымдарының кейбір іс- шарасы мен тыңшылық әрекеттерінен қорғау, мемлекет
атынан арнайы өкілетті мемлекеттік органдар және қызметкерлер; құқықтық
мемлекеттік нұсқамалар және заң талаптарымен; ҚР қауіпсіздігіне шығын
әкелуге бағытталуы мүмкін.
ҚР Жедел -іздестіру қызметі туралы Заңының 2 бабына сәйкес бұл
шараның міндетіне:
1. Өмірді қорғау, денсаулық, құқық, еркіндік, азаматтардың заңдық
қызығушылығы және меншіктігін заңға қайшы қол сұғудан қорғау;
2. Қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ықпал ету және оның
экономикалық потенциалын және қорғалу қабілетін бекіту;
3. Қылмысты ашу және ескерту;
4. Заңда көрсетілген және сәйкес, анықтау органдарынан тығылып жүрген,
тергеу және соттан, қылмыстық шарадан бас тартқан, белгісіз жағдайда
жоғалған адамдарды іздестіру шараларын жүргізу;
5. Халықаралық ұйымдар және шетел арнайы қызмет органдарының іс-
шараларына және әрекеттеріне тыйым салу, ескерту жасау, анықтау.
6. ҚР Президентінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету және басқа да қорғаушы
адамдарды.
7. Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз ету;
8. Мәліметтердің құпиялылығын сақтау, мемлекеттік және басқа да заңмен
қорғалатын құпияны ұйымдарға, мекемелерге, өндіріс орындарына
жәрдемесу, оларлың коммерциялық құпияны сақтауына қамтамасыз ету.
9. Бостандықтан айырылған жерлерде қылмыстық атқару заңнамасымен
бекітілген тәртіпті қолдау.
10. Жедел -іздестіру шараларының жүргізілуіне органдардың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету.
Мемлекетке және қоғамға аса үлкен қауіп келтіретін рецидивтік
қылмыс,топтық қылмыс, ұйымдасқан қылмыспен күресу туралы міндетті шешудің
үлкен маңызы бар.
Жедел - іздестіру қызметінің саласының прокурорлық қадағалау
насанасына, ҚР Прокуратура туралы 34 бабына сәйкес оперативтік-іздестіру
шарасын жүргізгенде, адамның құқығы мен еркіндігін сақтау. Жедел -іздестіру
қызметін жүргізу, сонымен қатар актілердің заңдылығы және органдардың іс-
әрекеті, оперативтік-іздестіру іс әрекетін жүргізуге құқықты. Жедел -
іздестіру қзметі заңның мына принциптеріне сәйкес іске асырылады, құқықтары
мен бостандықтарын сақтау, адамның қадірін сыйлау, заң алдында азаматтың
теңдігін, жария етілген немеес жарияланбаған әдістердің сәйкестігі,
кәсіптік этика. Соның ішінде заңнамалық принциптер және адамның абыройы
негізінде алынатын болып табылады. Жедел -іздестіру шараларын жүргізгенде
кәсіптік этиканы сақтаудың өте үлкен маңызы бар, себебі оперативтік жұмысшы
жиі жарияламай әрекет етеді, ол адамның жеке өміріне қатысты. Осы
жағдаййда кеңінен әртүрлі ақпаратқа ие болады. Сонлықтан құқықтық білім
және кәсіптік этика деңгейі кейбір тұлғалардың оперативті-іздестіру
шарасында кейбір әдістерді қолдануға әкеп соғады және оперативтік жұмысының
әдістерінің мақсатында жету үшін, ол заңда қаралмаған, ол бопсалаң мен
аралдату, сонымен қатар басқа әрекеттер азаматтардың құқығы мен
бостандығына қысым жасайды.
ҚР Жедел - іздестіру қызметі туралы 6 бабына сәйкес іздестіру ісіне
жүргізуге құқықты болып есептеледі: ішкі істер органы, ұлттық қауіпсіздік
органы, қорғаныс министрі әскери бақылау, қаржы полиция органы; ҚР
Президентін қорғау қызметі, юстиция Министрлігі жүйесінің қылмыстық-атқару
органы, кедендік органдар.
Жедел -іздестіру іс шарасын жүргізуде үлкен көлемді жұмысты ішкі
істер органдары жүргізеді. Олардың міндетін ҚР Ішкі істер органы туралы
Заңының 10 бабында бекітілген. Берілген нормаға сәйкес және ҚР Жедел
-іздестіру қызметі туралы Заңына байланысты олар өз құзіреттілігінен тыс
қылмысты анықтау, ішкі істер органдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету
жүйесін ескертуге бағытталған іс-шаралар жүргізуге міндетті. Бөлімше тізімі
және осы органдардың қызметкерлерінің тізімін ішкі істер Министрлігі
бекітеді.
Ұлттық қауіпсіздік органы ҚР Ұлттық қауіпсіздік органы туралы
Заңының 12 бабына сәйкес анықтау мақсатында, ескерту, қылмысты ашу тыйым
салу, ұлттық қорғаныс органы жүргізуге заңнама арқылы жататын тергеу
бойынша жалпы және арнайы оперативтік-іздестіру іс-шараларын жүзеге
асырады.
Қалған органдар, ҚР Жедел -іздестіру іс шарасы туралы Заңмен
уәкілдік берілген өздерінің негізгі міндеттерінің шеңберінде заңға сәйкес
оперативті- іздестіру іс-шарасын жүргізеді.
Жедел - іздестіру іс-шарасының мазмұны жалпы және арнайы оперативтік-
іздестіру жұмыстарын жүргізу. Бұл- ақпарат жинау, жедел - іздестіру жұмысын
шешу үшін үлкен маңызы бар, бұл әрекет жедел іздестіру органдары және оның
жауапты адамдарының іс-әрекеті. Оперативті- іздестіру іс- шаралары берілген
ақпарат жинаудың құралы болып табылады [1].
ҚР Жедел - іздестіру қызметі туралы Заңының 10 бабында қаралғандай
жедел іздестіру іс-шараларын жүргізу жағдайы мен қорытынды негізі мынадай
қорытындыға келуге мәжбүрлейді:
1. жедел-іздестіру қызметі жедел-іздестіру әрекетінің міндетін шешуге
бағытталған;
2. олар субъектлілік негізде, психологиялық себептер, субъективтік қалау
мен тапқырлығы органның міндетті тұлғасының оперативті- іздестіру іс
шарасын жүзеге асыруды жүргізе алмайды;
3. азаматтық, ұлты, жынысы, мекен-жайы, мүлігі, әлеуметтік жағдайы,
қоғамдық бірлестікке қатысы, дінге қатысы және кейбір адамдардың саяси
бейімділігі жедел-іздестіру қызметін жүргізуге кедергі бола алмайды;
4. жедел-іздестіру шараларын жүргізу барысында, техникалық және басқа
құралдарды қолдануға болмайды, себебі, олар адам өміріне және қоршаған
ортаға қауіп төндіруі мүмкін;
5. арнайы жедел-іздестіру шаралары азаматтардың конституциялық құқығына
тисе, онда қылмыстық топ жасаған және алдын ала дайындалған қылмыс,
ауыр қылмыс пен ерекше ауыр қылмысты ашу және ескерту жұмысы анықтау
және ұйымдастыру үшін жүргізіледі;
6. арнайы жедел-іздестіру шаралары тек басқа тәсілмен және шарамен жедел-
іздестіру жұмысының мақсатқа жете алмаған жағдайында жүргізіледі;
7. арнайы жедел-іздестіру шаралары прокурордың санкциясы арқылы жүзеге
асады;
8. жедел-іздестіру шараларына санкцияны ҚР Бас прокуроры, оның
орынбасарлары, ҚР Бас әскери прокуроры, облыс прокуроры және оларға
теңестірілген прокурорлар ғана беруге құқылы;
9. санкция алмаған жағдайда, Бас прокурордың келісімімен арнайы жедел-
іздестіру шаралары тек барлау ақпараттарын елдің қауіпсіздігін сақтау
мақсатында және шет ел арнайыв қызметтерінің жұмыстарына кедергі болу
мақсатында жүргізіледі;
10. прокурордың санкциясын алмаған жағдайда, бірақ оны міндетті түрде
ескертумен адамға төніп мұрған жағдайда, өміріне қауіп, олардың арызы
бойынша 24 сағат ішінде арнайы жедел-іздестіру шаралары телефонды
тыңдау немесе басқа сөйлесу құралдары арқылы жүргізіледі.
11. жедел-іздестіру шараларының нәтижесі құжаттандыруды талап етеді, түрі
және формасы ведомствалық- нормативтік актілермен анықталады.
Негізінде, жедел-іздестіру қызметінің заңдастырылған прокурорлық
қадағалаудың құқықтық негізіне ҚР Конституциясы, ҚР Прокуратура туралы
заңы, ұйымдастыру нұсқаулары және Жедел іздестіру қызметі туралы ҚР
заңының қолдануына прокурорлық қадағалаудың іс-шаралары және Прокуратура
органдары мамандарының ережелері жатады [3].
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылыңын тексеру жүргізудің негізі болып,
сонымен қатар арнайы:
1. ҚР Президентінің тапсырысын
2. азаматтардың арызы, өтініші, азаматтардың ұйымдарға келуі;
3. жедел-іздестіру қызметіне заңдастыруға қадағалау жүргізуде тікелей
бұзу белгілерін анықтау;
4. жоғарыдағы прокурордың сұранысы, тапсырысы;
5. органдар қызметкерлерінің заңсыз іс жасағаны туралы мәлімет.
Бұл құқықтық қарым-қатынастағы қадағалаудың негізгі бағыттары болып
табылады:
1. заңнамалық акт және Конституцияны жедел-іздестіру қызметінің сұрақтары
бойынша органдардың құқықтық-нормативтік ведомтволық актілерінің
сәйкестігін қамтамасыз ету.
2. жедел-іздестіру қызметінің орындалуы барысында заңның бұзылуы мен
ескертуі.
Осыған байланысты прокурорлар қадағалау жүргізген кезде конституциялық
құқық және азаматтық еркіндігі, басқа да құқықтық актілердің нормаларының
сақталуына көңіл бөлу. Мысалы, ҚР Конституциясының 18 бабында жазбаның
құпиясы құқығы бекітілген және телефон арқылы сөйлесу, телеграф және басқа
хабарламалар бұл құқықтың шектелуі белгіленген заң бойынша қарастырылады.
ҚР Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңның 12 бабында шектелу тек
прокурордың санкциясы арқылы жедел-іздестіру шараларын жүргізген кезде
мүмкін және ол ауыр, аса ауыр қылмысты ашуға және ескертуге, қылмыстық
топтың ісін жүргізу үшін керек [2].
1.2 Жедел іздестіру қызметінің заңдылығын прокурорлық қадағалаудың
пәні
Органдар, жедел-іздестіру қызметін жүргізіп жүрген азаматтардың
еркіндігі мен құқығын қорғауда өзінің өкілеттілігінің шеңберінде жүргізуге
міндетті. Сонымен қатар, қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және
мемлекеттің және басқа да заңдастырылған міндеттерін жүзеге асырады. Бірақ
бұл іс шара үнемі заң талабына сай келе бермейді, жағымсыз зардаптарға
әкеледі. Ж,д,л-іздестіру қызметінде анықтау, қылмысқа кедергі болу,
адамдарды тану, қылмыс жасаған, даярлаған адамды іздеу, анықтау керекті
үлгіде орындалмайды. Ерекше қиындық туғызатын ол қылмыстың жаңа түрлері,
олардың анықталуы, ескертуі, тәжірибиесі аз органдардың жедел-іздестіру іс-
шараларын жүргізуінде.
Бұл органдардың жұмысы адамдардың құқығы мен бостандығынан шектеумен
аяқталады. Сонымен қатар, жедел-іздестіру қызметінде аз ғана адамдардың
жеке өміріне араласу болады. Бұл араласу әрлайым заң талабына сай келе
бермейді. Осыған байланысты жедел-іздестіру қызметіндегі маңызы өте зор.
Мемлекеттің саяси құрылымындағы өзгеріс, мемлекет пен жеке тұлғаның ара
қатынасындағы басымдылық жеке тұлғаның пайдасына болғандықтан прокурордан
жедел-іздестіру қызметіндегі қоғамдағы жаңа талапқа сәйкес жеке тұлғаның
құқығын қамтамасыщ және талап етеді. Жедел-іздестіру қызметінің құрылымы
біріншіден оның жариялануында, органдармен бірлесіп жұмыс атқаратын
адамдарды қатыстыруында, сонымен қатар арнайы техникалық құралдарды кең
қолдануында көрініс табады [2].
Прокурорлық қадағалауға арналған басылымдарда жедел-іздестіру
шараларының орындалуында заңнама қадағалауда прокурорлық қадағалау нысанына
құқық сақтау және бостандық адамның жедел-іздестіру шаралырының орындалу
тәртібі, сонымен бірге шешімнің заңдылығы, органдар қабылдаған заңдылық
бойынша көзқарас кеңінен тұрғылықты орнықты.
ҚР Прокуратура туралы Заңының 34 бабы қадағалау нысаны анықталған,
ол заңды органдардың орындалуын, жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыру,
анықтау және алдын-ала тергеу туралы анықтама береді. Бұл нормалар
қадағалау нысаны болып, құқық сақтау және адам бостандығын сақтау, жедел-
іздестіру қызметі, сонымен қатар актілердің заңдылығы және органдар мен
лауазымды тұлғалардың заңдылығын қарастырады.
Сонымен қатар, прокурорлық қадағалаудың нысанының элементі болып
табылатындарға: арыз, хабар жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы
акт жатады. Арыздың және хабарламаның шешілуі жасалған, даярланған қылмыс
туралы қылмыстық-процессуалдық заңнамасында регламенттелген. ҚР Қылмыстық-
процессуалдық Кодексінің 197 бабы, 1 бөлімінде прокурордық тексеріс,
қабылдау кезіндезаңның сақталуы, тіркеу, рұқсат, арыз және жасалға немесе
даярланып жатқан қылмыс туралы хабарлама туралы айтылады.
Прокурор арыз және хабарламаларды тіркеудегі қадағалау жүргізгенде,
сонымен бірге негізсіз бас тарту туралы арызды да қарайды. Бас тарту туралы
қылмыстық іс қозғағанда, арыз берушіні ескерткенін тексеру керек және
оларға құқығы мен тәртібі түсіндірілгенін тексеру керек.
Азаматтардың құқығы мен бостандығын сақтау жедел-іздестіру қызметінің
орындалуындағы прокурорлық қадағалаудың бір элементі болып табылады.
Негізгі азаматтардың құқықтары мен бостандығы ҚР Конституциясында
бекітілген, халықаралық келісім, халықаралық құқық принциптері мен
нормаларымен айқындалған. Конституцияда азаматтардың бостандығы мен құқығы
ережесі есепке алынған, ол Біртұтас құқық декларациясы және адамның
бостандығы 1948 жылдың 10 желтоқсанында, құқық және бостандықты қорғау
туралы Еуропалық конвенция 1950 жылдың 4 қарашасында, халықаралық актісінде
азаматтық және саяси құқық туралы 1966 жылдың 16 желтоқсанындағы және басқа
да актілер.
Жоғарыда айтылғандай, прокурорлық қадағалаудың нысаны болып
азаматтарлың құқықтары және азаматтардың жеке өмірлері, отбасылық өмірі
тұрғын үйге қатысы және хат-хабардағы құпиясы.
Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының 5 бабы 5 бөлімінде жедел-
іздестіру қызметін жүзеге асырушы органдар мен (лауазымды тұлғалармен)
тұлғаның жеке өміріне, арына және мәртебесіне қатысты жедел іздестіру
қызметі нәтижесінде алынған мәліметті, егер онда Қазақстан Республикасының
Конституциясының 18 бабы, 1 бөліміне сәйкес заңмен тыйым салынған істер
істелінгені туралы ақпарат мәлімделмесе, мәліметті қолдануға тыйым
салынады.
Мемлекеттік билік органдарына және жергілікті өзін-өзі басқару
органдарына, лауазымды тұлғаларға Қазақстан Республикасының
Конституциясымен әрқайсысын оның құқығы мен бостандығына тікелей қатысты
құжаттар және материалдар мен, егер басқасы заңмен қарастырылмаған жағдайда
таныстыру мүмкіндігін қамтамасыз ету міндеті жүктелген. Бұл ереже
Қазақстан Республикасының Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының 5 бабы,
5 бөлімінде көрсетілген: Қылмысты дайындау немесе істеуде кінәсі
дәлелденбеген тұлға, заңмен белгіленген тәртіпте, жедел-іздестіру қызметін
жүзеге асырушы органнан оны тексеруге негіз болған және мемлекеттік немесе
заңмен қорғалатын құпияны таратуға тыйым салу шегінде, оған қатысты ақпарат
сипаты туралы мәліметті талап етуге құқылы.
Жедел-іздестіру қызметі туралы заң сонымен қатар осы сұрақ бойынша
азаматтардың өтініштерін сотта қарастырудың кейбір аспектілерін анықтайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында бірлесуге құқық бекітілген
және қоғамдық бірлестіктер қызметіне бостандық кепілдендірілген. Жедел-
іздестіру қызметінде қолдануда бұл жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының
15 бабында көрсетілген. Жалпы жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырушы
органдарға (лауазымды тұлғаларға) тыйым салынады: саяси партия, қоғамдық
және діни бірлестік қызығушылығында жедел-іздестіру шараларын өткізуге,
мемлекеттік билік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
жұмысына, сонымен қатар белгіленген тәртіпте тіркелген және тыйым
салынбаған саяси партиялардың, қоғамдық және діни ұйымдардың қызметіне,
олардың қызметіне әсер ету мақсатында кері қатысуға.
Жедел-іздестіру қызметі аясына белгілі бір деңгейде Қазақстан
Республикасының Конституциясымен кепілдендірілген өмір сүру құқығына қатысы
бар. Бұл Жедел-іхдестіру қызметі туралы Заңының 15 бабында көрсетіліп,
жедел-іздестіру шараларын өткізу барысында ақпараттық жүйелерді, видео және
аудио жазбаларды, кино мен фото түсірілімдерді, сонымен қатар адамдардың
өмірі мен денсаулығына зиян келтірмейтін басқа да техникалық және өзге де
заттарды қолдануды ұйғарады.
Жоғарыда прокурорлық нысанаға азаматтардың құқығы мен бостандығы
Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілгендей, жалпы
халықаралық құқықтың нормалары мен принциптері, сонымен қатар халықаралық
келісімдер кіреді. Осыан келесі қорытынды жасауға болады: Қазақстан өзінің
дәстүрлерінен тыс азаматтардың және адамдардың құқығы мен бсотандығына
араласа алады. Сонымен қатар, халықаралық келісім, конвенциялар,
декларациялар Қазақстан Республикасымен ратифиткацияланған белгілі бір
бағытты қарастырады, олар адамның құқығын және бостандығын қорғау мақсатын
ұстанады. Отбасылық құпия, жеке құпия, жеке өмірге қол сұғу құқығы ақпарат
жинау, тарату, сақтау болып табылады, олар жеке адамның өміріне, отбасы
мүшелеріне, туыстарына байланысты.
Заңдық әдебиетте мынадай көзқарас айтылған, отбасылық өмірдің шеңбері,
туыстық және достық байланыс, үй жағдайы, жеке қарым-қатынас, үйрену,
жағымды және жағымсыз салауатты өмір салты, тәжірибе жинау, өмірбаян,
мінездеме жинау, денсаулығы туралы, шыққан жері, осының барлығы жеке өмірге
қол сұғушылық деген ұғымды білдіреді. Еуропалық комиссияның № 682574
питициясында адамның құқығы туралы айтылған, жеке өмірді қадірлеу құқығы
болып жеке өмірге қол сұғушылық болып табылады. Бірақ жеке өмірді
қадірлеу құқығы мұнымен бітпейді. ОЛ белгілі бір дәрежеде басқа адамдармен
қарым-қатынасты құптау және құқығын орнату болып табылады, әсіресе
эмоционалдық шеңберде, адамның дамуы үшін,
Жалпыға белгілі немесе соған теңдестірілген ақпарат немесе мәлімет
жеке өмірдің құпиясын құра алмайды, сонымен бірге жеке өмірге қол сұғу деп
адамның тұрғын үйде техникалық құрал қолданғаның бақылау сәттері деп
бағаланады. Олар бөлмеге кірмей, болып жатқан істі бақылай алады.
Жедел-іздестіру қызметіндегі адамның құқығы мен еркіндігін сақтау және
басқа да әрекетті іске асыру кезінде, Қазақстан Республикасы кейбір адамның
арнайы қорғанышына себепті өзінің ерекшелігі бар.
Кейбір санаттарға қатысты жедел-іздестіру шараларын келтіруге қосымша
шектеулер қойылған. Қазақстан Конституциясының 46, 52, 79 баптарына сәйкес,
Қол сұғуға тек Қазақстан Республикасының Президенті; Парламент
депутаттары және оның мүшелері; судьялар ие. Қазақстан республикасының
Конституциясы жағдайын талдау арнгайы заңдармен жеке тұлғалардың іс
жүргізуін жария ететін Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 25 желтоқсан, 27
бабына сәйкес Сот жүйесі және сот мәртеьесі туралы
Соттың тұрағына немесе соттың қызмет орнына кіру, олардың жеке көлігі
немесе қолданатын көлігі, ол жерде тінту жүргізу, телефон арқылы сөйлесуді
тыңдау, жеке тінту, хат-хабарды алып қою, жеке мүліктерін алу Конституция
заңыга сәйкес жүргізіледі. Осында шығатын нәтиже, жедел ізестіру іс-
шараларын жүргізгенде сотқа қатысты қылмыстық іс жүргізуге міндетті.
Сонымен қатар, заң шығару ескертеді, өкілетті прокурорлар ескеру
керек, азаматтар жедел іздестіру іс-шарасын жүргізгенде, өз еркімен
органдармен келісімінің принциптерін сақтауы. Прокурорлар жасы
жетпегендігіне назар аудару керек және басқа да жағдайына, әсіресе
депутаттар мен қатынасы, судьялармен, прокурорлармен, адвокаттар мен, діни
қызметкерлермен, дәни біріккен ұйымдармен, жеке тұлғаның құпиясын сақтау,
олардың Еуропалық комсиссияның адамның құқығы туралы №682574 питиция
бойынша.
Отбасы мүшелерінің ынтымақтастығын қамтамасыз ету, қылмыстық топтан
қылмыстық жауапкершіліктен босату, қатаң зардап шеккен, заңға қайшы іс
жүргізген. [5]
Жедел-іздестіру өызметін жүргізуде адамның еркіндігі мен құқығын
сақтау аспектісінің бірі- прокурорлық қадалауға жататын, жеке адамның
құпиясы жедел-әздестіру қызметін жүргізудегі немесе даярлықтағы. Бұл 10
баптан шыққан, ол жеке адамдардың жедел іздестіру шараларын жүргізуде
органдардың құпия сақтауына ықпал етуі, сонымен бірге контракт арқылы.
Ынтымақтастықта болған адамдар туралы мәліметтерді таратып беру.
Қазақстан Республикасының 30.08.1995 жылғы 45, 52, 79 баптары
қызметкерлерімен орынлалған жедел-іздестіру қызметін жүргізудегі
органдардың құпиялығы И-№ 132, 25 желтоқсан 2005 жыл Сот жүйесі және
соттардың мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының Заңының 27 бабы жедел
бөлімшелердің өз қызметтік міндеттері өте маңызды салдарларға адамдарды
органдарға бірігіп, жұмыс атқарғанда әкеледі.
Органдарға бірігіп жұмыс атқару кезінде кейбір ерекшеліктерді
білмейді, оның іс жүзінде қолданатынын. Прокурорға жағдай жасалмаған
ақпарат түскен жағдайда, мысалы, өмірге қауіп тудырған жағдайда,
денсаулыққа, мүлікке, ол жағдайда прокуоор тексеру жүргізіп, щара қолдану
керек. Прокурорлық қадағалау нысанына жедел-іздестіру іс-шараларының
тәртібі еңгізілген. Оларға жататындар:
1. жедел-іздестіру қызметін іске асыруда заңнаманың орындалуы;
2. заңнаманың жедел іздестіру қызметінің түрі туралы орындалуы;
3. заңнаманың жедел-іздестіру іс-шарасын жүргізуде негізі туралы
орындалуы;
4. заңнаманың жедел-іздестіру шарасын туралы орындалуы
5. заңнаманың жедел-іздестіру шарасын құжаттандыру тәртібі мен орындалуы
жедел іздестіру іс-шаралары заңға сәйкес орындалғаның бағалау үшін,
оның тізімде бар жоғын анықтау керек, заңмен бекітілген.
Жедел-іздестіру қазметінің заңға сәйкес орындалғанын бақылау үшін,
оның заңмен бекітілген тізімде бар жоғын анықтау керек.
Заңдағы қалыптасудың болмауы, жедел-іздестіру қызметінің мазмұнын
айқындайтын, заңдағы тізімде көрсетілген шаралардың жүргізілгендігін
қиындатады. Осыған байланысты заңда жедел+-іздестіру қызметін қалыптастыру
орында болар еді, жедел-іздестіру іс-шараларының тәсілдерін ашуды керек
ететін. Әсіресе бұл іс-шаралардың анықтығы жабық ведомстволық нормативті
актілерде берілген.[8]
Жедел-іздестіру қызметі заң талабына сәйкес болып, ол шараны
мемлекеттік органдар қызметкерлері жүргізсе ғана, сәйкес деп есептеледі. Ол
жедел-іздестіру ісін жүргізуге өкілетті болса немесе заң жүзінде өкілетті
мемлекетті органдардың кейбір адамдары болса ғана.
Жедел-іздестіру шараларын жүргізгенде Қазақстан Республикасының Жедел-
іздестіру қызметі туралы Заңының 10 және 12 баптарында қарастырылған
негңзң және жағдайы олардың жүргізілуінде сақталу қажет.
Жедел-іздестіру шараларын іске асыру процессінде құжаттандыру
жүргізіледі. Құжаттандыру тіртібі органдардың нормативті актілерімен
анықталады. Жедел іздестіру қызметіндегі теориясында келесі көзқарас
қалыптасады, құжаттандыру, дәлел жинау, процессуалдық түрден тыс, өзіндік
жедел іздестіру дәлелі болып табылады.
Құжаттандыру жедел-іздестіру қызметіндегі қылмыстық-процессуалдық
дәлелмен ұқсас болып келеді. Бірақ, процессуалды дәлелден айырмасы,
құжаттандыру арнайы субъектілермен іске асады. Олардың өту ерекшелігі мен
жағдайы және қолданылған тәсіл мен құралы.
Прокурорлық қадағалау позициясының кең мәлімет ұсынады, ол анықталуы
және тіркелуі тиіс. Осыған байланысты құжаттандыру мәселесін анықтау
туындайды. Құжаттандырудың жеткіліктілігін айқындайтын кезде, алдында
тұрған тапсырманы жедел-іздестіру қызметінің процессінде орындалғанын білу
керек. Сондықтан құжаттандырудың көлемі мен мәні қандай тапсырма
орындалғанына байланысты анықталады.
Прокурорлық қадағалау нысанына шешімнің заңдылығы, органдармен
қабылданған осы ңс шараны іске асыратын жедел-іздестіру қызметінің
теориясында, жедел іздестіру қызметі қабылдаған айырады:
1. субъектілер, оларды қабылдаушы;
2. қабылдау деңгейі және формасы;
3. таралу облыстары;
4. айқындығы және салдары.
Прокурорлық қадағалаудың көзқарасымен кейбір шешімдер жедел-іздестіру
қызметкерлері және сол органның басшыларымен, органның лауазымдық
адамдарымен іс-шара жүргізеді. Қабылдау формасында құжаттандырылған
рәсімдеу туралы сөз болады. Кейінгі салдары бойынша бізді салдардың заңдық
маңызын қызықтыратын шешімдер бізді қызықтырады, оның ақиқаты, олар
прокурорды заңға сәйкестігімен қызықтырады.
Прокурорлық қадағалаудың нысанына құжаттандырылып, рәсімделген
органдардың лауазымды адамдарының шешімі кіреді, олар жедел-іздестіру
шарасын жүзеге асырады, заңды маңызы қызығушылық салдары. Органдардың
лауазымдық тұлғалардың құжаттандыруға рәсімделген шешімдеріне бұйрық және
қаулы жатады. Жедел-іздестру заңнамасы талабына сәйкес Лауазымды адам
жедел- іздестіру қызметін жүргізуге өкілетті және тек тікелей басшыға
бағынады. Бұйрық немесе нұсқау алғанда, егер ол заңға қайшы болса, айтылған
адам заңмен басшылық ету керек. Қазақстан Республикасының Жеделіздестіру
қызметі туралы Заңының 7 бабында лауазымды адамға ұйғарым беріледі,
өкілетті жедел іздестіру шарасын жүзеге асырады, атқару нәтидесінде қылмыс
болу мүмкіндігі, прокуратураға немесе жоғарғы органдарға хабарлау. Сол
сияқты қазіргі заңда прокурорға бұйрыққа сәйкес баға беру жағдайы
бекітілген. Жедел іздестіру туралы заңда бұл жағдай жоқ. Мұндай бұйрық
прокурормен бағалауға жатпайды. Органдардың лауазымдық тұлғаларының
қабылдаған шешімдерін алып тастауды заңнамада қарастырылмаған. Мұндай
шешімді қаблыдау заңмен қарастырылған. Ол прокурорлық қадағалаудың нысанына
кіру керек.
Органдардың лауазымдық тұлғаларының қаулысының құрамына кіргізу
мәселесі туындамайды, өйткені мұндай шешім прокурорлық қадағалау нысанының
элементі болып табылады. Мәселе заңда осындай шешімдердің бірнешеуі
белгіленгені болып табылады. Қалғандары органдардың нормативті актілерінде
қарастырылған. Жедел-іздестіру қызметі туралы заңда жағдайлар көрсетілген,
олар Қазақстан Республикасының Жедел-іздестіру қызметі туралы Заңының 22
бабын талап етеді. Басқа нормалардың маңызынан лауазымды адамдар басқа
жағдайда шешім қабылдауға міндетті, бірақ құжаттардың әртүрлілігі
көрсетілмеген.
Органдардың заңнамаларының анализі және нормативтік актілеріне сәйкес
көрсетілген органдардың шешімін топтауға мүмкіндік береді. Келесі
жағдайларда:
1. жедел есеп ісі туралы шешім (мысалы, жедел есептің ісін асу);
2. жедел іздестіру шараларын жүргізу туралы шешім (мысалы, жедел
іздестіру шаралары, азаматтардың Конституциялық құқығын шектеу,
телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және басқа хабарлама);
3. белгілі бір материал шешімі;
4. белгілі адамдар туралы шешім;
Заңшығарушы жедел іздестіру іс-шараларында белгілі бір категориядағы
жедел қызметкерлер және адамдардың қадағалау барысындағы шектеулігін
қарастырады.
Азаматтардың тізімі туралы және осы азаматтарға тікелей көмек көрсетіп
жүрген прокурор жазбаша түрде келісімімен беріледі, оларда қылмыстық
жауапкершілікке қатыстармаған жағдайда. Жедел-іздестіру қызметін
ұйымдастыру басқару еңбегінің бір түрі, ол прокурорлық қадағалауға
кірмейді. Прокурор олардың жедел-іздестіру іс-шарасын жүргізуде олардың
тәсілі мен әдісіне қол сұға алмайды, егер олар талапты бұзбаса.
Жедел-іздестіру қызметі туралы заңы қарастырады, жедел-іздестіру
шараларын іске асыру органдары тапсырманы шешу үшін ақпараттық жүйені
қолдана алады. Олар адамдар туралы анық мәлімет ұсынады: болған жағдайдың
дәлелі, заттарымен мүліктері. Олар автоматты ақпаратты жүйелендлірілген
анықтамада, іздестіру жүйесінде картотекада, фото, кино, видеотекада,
коллекцияда және іздестіру картотекасында болады.
Ақпараттық жүйені ұйымдастыру, оны жүргізу тәртібі, қолдану нормативті
актілері арқылы жүзеге асырылады. Олар прокурорлық қадағалау нысанына
кірмейді. Сонымен қатар, жедел-іздестіру қызметінде қолданылатын техникалық
құралды қолдану кірмейді. Прокурор бұл техникалық құралдар адамның өміріне
қауіп төндірмейтінін, денсаулығына, қоршаған ортаға зиян келтірмейтініне
сенімді болуы керек. Бұл талап Қазақстан Республикасының Жедел іздестіру
қызметі туралы Заңынан алынған. Прокурор заң талабының іске асуын
қадағалауы керек.
Прокурордың тексерісіне адамның өміріне қауіп төндіретін, қоршаған
ортаға зиян келтірген жағдай жатады. Қазақстан Республикасы Жедел-
іздестіру қызметі туралы Заңы прокуоорды адамның құқығын қайтару және
заңды, заңсыхз тұлғалардың оларға келтірілген зиянын қайта қалпына келтіру
ісі міндеттейді.
Өкілетті прокурор тексеру жүргізу барысында ақпарат жүйелерін қолдану
және техникалық құрал қолдану адам өміріне және қоршаған ортаға залал
келтіретін аса көңіл бөлуі керек. Прокурорлық қадағалау нысанына сот
органдарының ходатайствосын қанағаттандыруы, телефон сөздерін тыңдау,
техникалық каналдарын байланыс үзу, пошта, телеграф,хат-хабарларын бақылау
жасау туралы істері кірмейді.
Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы Заңының 1 бабында,
мақсатқа жету болып жедел-іздестіру қызметінің оырндалуына қадағалауды
бағыттау жатады. Заңның прокурорлық қадағалауды жүзеге асырудағы үстемдігін
қымтамасыз ету ұсынады: Қазақстан Республикасын халықаралық келісімін және
адамның еркіндік құқығын нормалары мен принциптерін қамтамаыз ету, мұндай
іс жүргізуге: Қазақстан Республикасының Конституция жағдайы және басқа да
заңдары болып табылады. Жедел-іздестіру қызметі көптеген аспектілері
құқықтық актілердің ведомстволары мен регламенттеледі, бұл жүйеде
прокурорлық қадағалау осы актілердің алдындағы жоғарыда айтылған заңдарды
қамтамасыз етуіне бағытталы керек. Прокурорлық қадағалау заң орындауда
жалпы түсінікті қамтамасыз ету және осы іс-шараның заңдарын барлық
субъектілермен қолдану қажет. Прокуратура туралы Заңда айқындалған мақсат
бойынша өкілетті прокурорлар іс-шара жүргізгенде міндетті:
1. барлық заңды талқылау, құқықтық қадағалауда қайшылықты анықтау;
2. органдар шығарған нормативтік актілерді, олар жедел іздестіру
шараларын жүргізу тактикасын және ұйымдастыруды регламенттеушілер;
3. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырудағы заңмен бекітілген тапсырманы
шешуде барлық заңды шаралардың қолданылуын бақылау
4. органдарының жедел бөлімдерінің адамдарының шешімі заң талабына сәйкес
болуын қадағалау;
5. жедел-іздестіру шаралар өкілетті адамдармен мақсатымен тапсырмасы
сәйкес негізі бар және қахетті жағдай және тәртібінің сақталуын
бақылау;
6. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыруда адамдардың заңды қызығушылығы
мен құқығына қысым жасалмауын тексеру.
Көрсетілген жағдайда прокурор заңның талабының бұзылмауын ескертуге
міндетті. Осы бұзушылық болмауы үшін шара жүргізу, ал болған жағдайда осы
құқықты қайта орнына келтіруге арналған шаралар жүргізу керек және заңды
қызығушылықтарын қайта орнына келтіру шараларын жүргізу керек.
Кейбір тапсырманың бөліктері прокурорлық қадағалаудың жартылай
мінлетіне бағытталады, ол жедел-іздестіру қызметі заңдарының орындалуына
бақылау және жеке субъектілерге арналады.
2. Жедел іздестіру қызметінің түсінігі.
1. Жедел-іздестіру қызметінің функцияларының тапсырмасы мен мақсаты
Жедел-іздестіру шаралары деген ұғымға Қазақстан Республикасының
Конституциясына сәйкес жүргізілетін өкілетті органдармен заңдар
қызығушылығын, қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету және мемлекетті
қылмыскерлерден қорғау, сонымен қатар арнайы қызметтің шетел және
халықаралық ұйымдарды бақылау іс-шаралары жатқызады.
Осыған байланысты заңшығарушы анықтайтыны,азаматтар деген ұғым ол
Қазақстан Республикасының азаматттары деп түсіну керек, азаматтық алмаған
адамдар және шетел азаматтары, бізде уақытша тұрып жатқан.
Анақтамада ерекше ескерілетіні құқықтық және ғылыми анақтамалар
(негіздер) жарияланған және жарияланбаған ,ұйымдасқан және басқару
шаралары, жедел-іздестіру шараларының субъектілерінің еңбектері шектелуі,
оның мақсаты көрсетіледі.
Осы бапқа сәйкес жедел-іздестіру шаралар жүйесі өкілетті мемлекеттік
арнайы органдар жүргізетін.
Жедел-іздестіру шараларының мақсаты Қазақстан Республикасының Заңының
1 бабында көрсетілген Жедел-іздестіру шаралары туралы:
1. адамды қылмыскердің жәбірлеуінен қорғау (оның өмірін , денсаулығын,
құқығы мен бостандығы).
2. қоғамның мемлекеттің қауіпсізідігін қамтамасыз ету (қылмыс жасаушы
адамдардан).
3. жеке мүлікті қылмыстық зәбірлеуден сақтау
Жедел-іздестіру шаралары пайдалы мақсатқа жетуге бағыттай
отырып,заңшығарушы адамның қызығушылығын қорғау объектісінің бірінші орнына
қойды. Қазақстан Республикасының Конституциясының 1 бабында сәйкес азамат
және оның құқығы және бостандығы жоғары бағалылық болып табылады. Адамның
өмірін қылмыскерлердің жәбірлеуінен жедел-іздестіру шаралар көмегімен
қорғау әр адамның өмір сүруге құқықты екенін көрсетеді. Сонымен қатар
екінші тарауда көрсетіліп кепілдендірілген адамның Конституциялық құқығы
мен бостандығы мемлекет тарапынан қорғауға алынған. Осындай күзет құралы
болып жедел-іздестіру шаралары қажетті және заң арқылы жүргізілетін
шаралары табылады, есептеледі.[12]
Жедел-іздестіру шаралары іс жүргізу арқылы мемлекет жекеменшікті
қорғауды жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 6
бабының 1 бөлігіне сәйкес мемлекеттік және жекеменшік тең жағдайда
қорғалады.
Жедел-іздестіру шаралары мақсатына қоғамның және мемлекеттің қылмыстан
қорғалуын қамтамасыз ету жатады.
Қауіпсіздіктің негізгі объектісіне қоғам (оның материалдық және діни
бағалылығы), мемлекет (оның Конституциялық құқығы мен суверенитеті және
аймақтық тұтастығы) жатады.
Мемлекет класстық қоғамның саяси жүйесінің институты, ол қоғамды
басқарады. Оның қауіпсіздігі – қоғамдық қатынастардың жиынтығы, ол өмірлік
маңызды жағдайларды қорғайды деп түсіндіріледі (ең алдымен Конституциялық
қатар), жаңа қоғамның саяси жүйесінің ішкі және сыртқы қауіптен және оның
дамуына, қауіпсіздігі Қазақстан Республикасының қауіпсіздігінің барлық
жүйесінің ішіндегі маңызды элементін құрайды.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету деп мемлекетке және Қазақстан қоғамының
дамуы мен қалыптасуына қауіп тудыратын шараларға қарсы барлық шаралар
жүйесін ұйымдастыру және жүзеге асыру болып табылады.
Жедел-іздестіру шаралар тапсырмасына жедел-іздестіру шаралар туралы
және басқа заңшығарушы актілерімен заңда қаралған, жедел-іздестіру
заңнамасын құрайтын мақсатқа жетеді.
Қауіп тарату деңгейі қорғалушы объектілердің тапсырмасына қатысты
жедел-іздестуру шаралар жұмысы екі топқа бөлінеді:
1. тікелкей - анықтау , ашу, бөгеу қылмысты, сонымен қатар адамдарды
іздеу.
2. қосалқы - қылмыс жасауды ескерту жасау, қимыл істері туралы анықтама
жинау, жоқ болған адамға іздеу салу, олар Қазақстан Республикасының
экономикалық , әскери, мемлекеттік қауіп тудырады.
Жедел-іздестіру шаралар жұмысы қалыптасуға байланыстыбағытта төрт
топқа бөлінеді:
1. алдын алу. Бұл топқа қылмыс жасауды ескерту және ақпарат жинау
Қазақстан Республикасының қауіпсіздігіне қауіп туғызады.
2. Табу. Мұнда қылмыс жасау тапсырмасы белгілі және оның ашылуы.
3. Қиылысу. Мұндағы тапсырма Жедел-іздестіру шаралар жұмысы туралы
заңда көрсетілген. Оларға: затты алып қою, материалды және хабарлама
Жедел-іздестіру шаралар жүргізгенде кейбір жағдайда қызмет
көрсетуші.
4. Іздестіру. Іздеудегі адамның тапсырмасы белгілі, олар анықтау
органдары мен тергеу органдарынан тығылып жүргендер.
Жедел-іздестіру жұмысындағы мақсаттың тапсырмаларының жүйесінде басты
жағдайды алдын алу тапсырмасының тобы құрайды. Қауіпті қимылды
болдырмаудыескертуде ғана жүзпроцентті мақсатқа жетуге болады – сәйкес
объектіні қылмыстық зардаптан сақтау.
Жедел-іздестіру шаралары барлық тапсырмасы бір-бірімен тығыз
байланысты, тәуелді. Сонымен қатар олардың әрқайсысы өзінше дербес, нақты
мазмұны бар, орнықты, шешу тәсілімен өзінің соңынан заңды бағалы салдар
қалдырады.
Жедел-іздестіру шараларының функциялары – Жедел-іздестіру жеке
бағытталары, олар белгілі бір құқықтық мақсатта айырмашылығы болады.
Жедел-іздестіру шараларының көпқырлылығы және қиындығына байланысты
сәйкес функциялардың түрін анықтайды, оларды негізгі және қосымша деп
бөледі.
Негізгі функциялар:
1. Қылмыс жасауды ескерту, алдын ала тергеу міндетті.
2. Қылмысты ұстау, табу.
3. Қылмыс жасаған адамды табу.
4. Жедел есептің ісіне рұқсат.
5. Қылмыстық сотына ықпал ету.
6. Қылмыстық жазаның орындалуына ықпал ету.
Бұдан басқа жедел-іздестіру жұмысының заңында көрсетілген сәйкес
объектілерді қорғау мақсатында Жедел-іздестіру шаралар келесі негізгі
жұмыстарды көрсетуге болады:
1) Өмірді қорғау, денсаулық, құқық және бостандығын қылмыстық
зәбірлеуден қорғау.
2) Жекеменшікті қылмыстан қорғау.
3) Қоғам мен мемлекет қауіпсізідігін қамтамасыз ету.
“Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңның қадағалауын Қазақстан
Республикасы Конституциясында бекітілген және Қазақстан Республикасының
“Прокуратурасы туралы” заң талаптарынан туындайтын прокуратура қызметінің
жаңа саласы болып табылады.
Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырғанда және арнайы жедел-іздестіру
шарларын жүргізуде заңдылықтың қамтамасыз етуі Қазақстан Республикасы
Конституциясымен кепілдік берген адамның және азаматтың құықтар мен
бостандығын сақтауға прокурорлық қадағалаудың аса маңызды міндеті.
Осы аталғандарды қамтамасыз ету үшін және жедел-іздестіру қызметінің
заңдылығына қадағалау жүргізу жұмысын тиісті дәрежеде ұйымдастыру
мақсатында Қазақстан Республикасы Бас прокурорының 1996 жылғы 23
желтоқсандағы №39 бұйрығында “Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңын
қолданылуын қадағалауды ұйымдастыруға бағытталған тиісті шаралар
көрсетілген.
Мұнда заңдылықтарды қадағалуға байланысты келесі нақты тапсырмалар
жүктелген:
- жедел-іздестіру қызметінің заңдылығына қадағалау
жүргізуінде “Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңның щегінен
щықпау жедел-іздестіру шарларын жүргізудің әдістері мен
тактикасына араласпау, санкция беруде заң талаптарын
сақтау;
- Облыстық, Бас әскери және оларға теңестірілген
прокуратуралар жарты жылда кемінде бір рет қадағалауындағы
объектілеріндегі жедел-іздестіру қызметін етксеріп
нәтижесін Бас прокурорға баяндауын;
- жедел-іздестіру шараларының нәтижесінде алынған
азаматтардың жеке өмірі мен ар ожданына қатысты деректердің
жария болмауына қадағалау жасау, жеке адамдар мен заңды
тұлғалардың бұзылған құықтары мен заңды мүдделерін қалпына
келтіру;
- жедел-іздестіру шараларын жүргізген кезде заңның бұзылуына
байланысты шағымдар мен қабылданған шешімдердің дәлелдігін
қарау, егер заңсыз шешімдер болса заңдылықты қалпына
келтіруге шара қодданыу қажет болған жағдайда – заңның
бұзылу фактілері бойынша қызметтік тексеру жүргізу;
- “Жедел-іздестіру қызметі туралы” заңның бұзылуына ықпал
жасаған себептерге шара қолдану.
Жедел-іздестіру қызметіндегі заңдылықты бұзылу себептерін және осы
бұзылуға әсер ететін жағдайларды зерттеуде, көп жағдайда заң бұзушылықтың
кәсіптік дайындықтың төмендігінен және өзараның қызметтік міндеттеріне
немқұрайлы қараудың салдарынан болатындығын көрсетеді. Осыларға байланысты
прокурордың міндетті прокурорлық қадағалау құралдары мен заң бұзушылықтарды
табу, оларды орындаушылардан жауап алу, тексеру.
Прокурордың жедел-іздестіру қызметінде заңдылықты қамтамасыз ету
жөніндегі өкілеттігі “Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы” заңының
35-бабында көрсетілген. Онда жедел-іздестіру қызметіне қадағалауды
жүргізуге байланысты мынадай әрекеттер берілген:
1. жедел-іздестіру қызметінің тоқтатылған немесе жүргізіп жатқан
істерін, жедел-іздестіру қызметінің барысы туралы
материалдарды құжаттар мен басқа да қажетті мәліметтерді
алуға, бұған жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдарда жасырын негізінде қызмет ететін немесе қызмет
еткен азаматтардың жеке басы туралы мәліметтері қосылмайды;
2. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың арнайы
жедел іздестіру шараларын өткізу заңдылығын тексеру;
3. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдарды,
лауазымды адамдардың іс әрекеттері мен шешімдеріне жасалған
шағымдар мен өтініштерді қарау;
4. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдар, шығарған
жедел-іздестіру шараларын ұйымдастыру мен өткізу тактикасын
реттейтін Конституцияға, заңдарғы және Республика
Президентінің актілеріне қайшы келетін нормативтік-құқықтық
актілерге наразылық жасау;
5. жедел-іздестіру қызметін жүзеге асырған кезде заңның, адамның
және азаматтаы құқықтары мен бостандықтарының бұзылғандығы
анықталған жағдайда өзінің қаулысымен жедел-іздестіру
шараларын тоқтату;
6. жедел-іздестіру шараларын жүзеге асырған кезде құыққа қарсы
әрекеттерге жол берген қызметкерлер жөнінде қылмыстық және
тәртіптік іс қозғау туралы қаулы шығару;
7. жедел-іздестіру қызметінің заңдырығына қадағалауды жүзеге
асырған кезде заңды бұзудың анықталған фактілері бойынша
прокурорлық қадағалаудың, заңда көзделген өзге де актілерін
шығару;
8. заңсыз ұсталған адамдарды босату;
9. қажет болған кезеде жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын
органдар басшыларына заң бұзушылықты жою мақсаттарында
өздеріне бағынысты органдарыды тексеріс жүргізуді талап ету;
10. заңда белгіленген жағдайда жедел-іздестіру іздестіру
шараларын жүргізуге санкция беру.
Жедел-іздестіру қызмет саласындағы заңдардың қолданылуына прокурор
қадағалаудың осы қызметі жүзеге асырушы орган қызметі ашу және оны жасаған
тұлғаны әшкерелеу кезінде негізгі күштерін салады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz