Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық қызметінің нәтижелігін талдау ( Фирма СейНур ЖШС-гі мысалында)

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің теориялық аспектілері

1. 1 Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері

1. 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы және оны басқару процесі

1. 3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің нәтижелігінің салыстырмалы көрсеткіштері

2 Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық қызметінің нәтижелігін талдау ( «Фирма «СейНур» ЖШС-гі мысалында)

2. 1. «Фирма «СейНур» ЖШС-нің шаруашылық мінездемесі

2. 2. Шаруашылық жүргізуші субъектінің экономикалық іскерлігін және қаржылық нәтижелігін талдау

2. 3. Шаруашылық жүргізуші субъектінің баланс активтерінің және олардың қалыптасу көздерінің құрамы мен құрылымын талдау

3 Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық қызметінің нәтижелігін жоғарлату жолдары

3. 1. Шаруашылық жүргізуші субъектінің резервтері және оларды қаржы қызметінің нәтижелігін жоғарлатуда қолдану

3. 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің пайдасының өсу резервтері

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалығы табыс табуымен анықталады. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерімен сипатталады. Кірістіліктің (табыстылықтың) абсолютті көрсеткіші - бұл табыстар немесе пайдалардың сомасы. Шетелдік арнаулы әдебиеттерде «табыстар немесе кірістер» ұғымы келесідей түрде анықталады:

«Табыс дегеніміз» - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады, бұл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі.

Ықшамдалған түрде бұл түсінік 1995 жылы 26 желтоқсандағы ″Бухгалтерлік есеп туралы″ заң күші бар, ҚР Президентінің 2732-ші Жарлығында анықталған. Жарлықтың 13-бабында былай делінген: ″Кірістер (табыстар) - бұл есептік кезіндегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы″ . Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес.

Кірістіліктің көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар өнімді (жұмыс, қызметі ) өткізуден алынатын жалпы кіріс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; төтенше жағдайлардан алынған табыс; Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесіне болып табылатын таза табыс.

Кіріс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанға және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді. Оны кейбір экономист экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді біреулері оны шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің тиімділігіне жатқызады. Жалпы қарастырғанда, алғашқылардың айтқаны дұрыс, өйткені табыстың абсолютті сомасы салынған қаржылардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүмкүндік бермейді.

Нарық жағдайында кірістің рөлі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы - директивті экономика жағдайында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс табу кез келген шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің мақсатты функциясы ретінде төмендетіледі. Нарықтың экономикаға көшумен табыс (пайда) оның, яғни ш аруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байналанысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру керек? Табыс табу кез келген шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызмет етуінің мақсаты болып қалыптасты, ал нарықтық экономика шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің өндірістік - техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде оларға деген қажеттілік, егер бұл ағымдағы шығындар болса, олар банктің қысқа мерзімді саудаларымен және коммерциялық несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мерзімдік несиелерімен жабылуы мүмкін.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің кірістілігін талдау арқылы қазіргі таңдағы экономикалық жағдайға сай оны ұлғайту жолдарын қарастыру.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін дипломдық жұмыста мынандай міндеттер жүзеге асырылады;

- Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің теориялық негіздерін зерттеу;

- Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;

- Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің экономикалық іскерлігін және кірістілінін талдау;

- Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің кірістілігін жоғарлату резервтері және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.

Дипломдық жұмыстың объектісі - «Фирма«СейНур» ЖШС-нің қаржылық көрсеткіштері болып табылады.

Дипломдық жұмыстың актуалдығықазіргі кездегі шаруашылық жүргізу, оның ішінде кәсіпкерлік қызметпен айналысу еркіндігінің дамуымен түсіндіріледі. Шаруашылық жүргізуші кәсіпорындардың ішінде ең жиі кездесетіні - шаруашылық серіктестіктер. Сондықтан осы жұмыс кәсіпорынның құқықтық - ұйымдық нысаны мысалында жазылған.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылған: шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржысы туралы теориялық материал жинау, тәжірибеде шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының қалыптасуы, оны басқару туралы ақпарат жинау.

1 бөлім. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің теориялық аспектілері

1. 1 Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы - бірыңғай қаржы жүйесінің құрамды бөлігі және айрықша сферасы болып табылады, оның орталықтандырылмаған бөлігін құрайды, материалдық және материалдық емес игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізгі бөлігі қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буыннына қызмет көрсетеді. Елдегі ақша қатынастарының аса маңызды сферасын, атап айтқанда, жасалатын қоғамдық өнімді, ұлттық табысты және ұлттық байлықты - халықтың қажеттіліктерін, өндірістік емес сфераның материалдық шығындарын қамтамасыз етудің көздерін алғашқы бөлуді қамтитындықтан бұл буынның қаржысы қаржылардың негізгі, бастапқы бөлігі болып табылады.

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы ақша нысанында ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесінің негізгі жақтарын білдіреді және экономикалык заңдардың талаптарына сәйкес оны жүзеге асыруға септігін тигізеді. Ол ұлттық шаруашылықты одан әрі дамытуға қажетті ақшалай табыстар мен қорланымдарды бөлу және пайдалану үшін қолданылады. Даму ұлттық шаруашылықты басқару жүйесінің маңызды экономикалық инструменті, экономиканы қайта құрудың қуатты құралы болып табылатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің берік әрі жақсы қалыптасқан қаржыларысыз мүмкін емес. Өндірістік қатынастардың бір бөлігі ретінде олар басқа өндірістік қатынастардың жиынтығында басқарудың төменгі буындары шаруашылық қызметінің тиімділігіне тікелей әсер етеді.

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы қаржы жүйесінің сферасы ретінде қоғам экономикасының іргетасын қалыптастырады, өйткені мұнда материалдық және материалдық емес игіліктер жасалады. Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасы шеңберінде материал, еңбек және қаржы ресурстарын көпшілік бөлігі шоғырландырылады, бұл қоғамда ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін қамтамасыз етеді. Ол ұлттық шаруашылықты одан әрі дамытуға қажетті ақшалай табыстар мен қорланымдарды бөлу және пайдалану үшін қолданылады. Шаруашылық субъектілердің қаржысы жалпы қаржылар сияқты бөлу және бақылау функцияларын орындайды.

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы өзіне қоғамдық-пайдалы қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, көлік, жабдықтау-өткізу (делдалдық), сауда, дайындау, геологиялық барлау, жобалау қызметін, халыққы тұрмыстық қызмет көрсетуді, тұрғын үй-коммуналдық қызметтерін, түрлі қаржы, кредит, сақтық, ғылыми, білім, медицина, ақпарат, маркетинг және басқа қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындардың, фирмалардың, қоғамдардың, концерндердің, ассоциациялардың, шаруашылықаралық, салааралық, кооперативтік ұйымдардың, мекемелердің қаржыларын кіріктіреді. Олар әр түрлі белгілері бойынша сыныпталады. Межелеудің ең жалпы белгісі кәсіпорындар мен ұйымдарды қызмет сфераларының біріне - материалдық немесе материалдық емес (өндірістік емес) сфераға жатқызу болып табылады. Материалдық сфераның кәсіпорындары бүкіл қоғамның тіршілік әрекетінің негізі болып табылатын материалдық өнімдер мен игіліктерді жасайды. Өндірістік емес сфера қызметінің нәтижелері қызметтердің нысанын қабылдайды, қызметтерді жасаудың процесі, әдеттегідей, оларды тұтыну процесімен тоқайласады, яғни олар қордалауға, сақтауға жатпайды. Сыныптаманың басқа белгісі шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қызметінің сипаты - коммерциялық және коммерциялық емес қызметі болып табылады.

Қызметінің мақсаты пайда немесе табыс табу емес, керісінше қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылатын және алынған таза табысты қатысушылар арасында бөлмейтін заңи тұлға коммерциялық емес ұйым деп танылады.

Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс (пайда) алу мақсатында құрылады. Олар өзінің қызметін мынадай нысандарда жүзеге асыра алады: мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар; шаруашылық қоғамдар мен серіктестіктер; өндірістік кооперативтер. Коммерциялық негіздерде материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және материалдық емес сфера ұйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жұмыс істейді: коммерциялық банктер, сақтық ұйымдары, қаржы секторының басқа мекемелері (жинақ ақша-депозит мекемелері, инвестициялық қорлар, қор биржалары, бағалы қағаздар рыногы мен ақша кредит рыноктарына қызмет көрсететін әр түрлі мекемелер), сауда-делдалдық кәсіплоындар, ерікті қоғамдық қорлар, трасттық компаниялар және басқалары.

Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы қаржы жүйесінің маңызды сфераларының бірі ретінде құн түріндегі ЖІӨ-ді жасау, бөлу және пайдалану процестерін қамтиды. Олар негізінен ЖІӨ мен ҰТ жасалатын материалдық өндіріс сферасында іс-әрекет етеді. Сондықтан коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы материалдық өндіріс кәсіпорындары (ұйымдары) қаржысының мазмұнымен және оларды ұйымдастырудың қағидаттарымен бірдей болып келеді.

Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы деп өндірістік капиталды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны өткізу, меншікті қаржы ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.

Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысын ұйымдастыру белгілі бір қағидаттарға негізделген, олардың қатарына мыналар жатады:

коммерциялық-шаруашылық есеп (қаржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы-шаруашылық қызметінің қортындысына ынталылық, оның нәтижелеріне жауаптылық, кәсіпорынның қызметіне бақылау жасау) ;
жоспарлылық;
меншіктің барлық нысынының теңдігі;
қаржы резервтерінің болуы. [1, 137-155б. ]

В. В. Бочаровтың "Корпорациялық қаржы" атты еңбегінде шаруашылық субъектілердің меншік формасына қарай жіктелу көрсетілген.

Сызба №1

Сурет 1 Шаруашылық субъектілердің меншік формасына қарай жіктелуі [2, 120б. ]

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы жалпы қаржылар сияқты бөлу және бақылау функцияларын орындайды.

Шаруашылык жүргізуші субъектілер қаржысының бөлгіштік функциясының ерекшелігі қаражаттардың жеке-дара ауыспалы айналымының процесінде өндірілген өнімнің құны белгіленген әкономикалық нормативтер (салық мөлшерлемелері, амортизациялық аударымдардың нормалары, несие үшін пайыз) негізінде бөлінетігінде болып отыр, мұның өзі қаржының ұдайы өндіріс процесінде құнды бөлу және қайта бөлуге қатысуын айқындайды. Ақшалай қорлар мен қорланымдарды әкономикалық тұрғыдан негіздеп бөлу қаржының ұдайы өндірістік тұжырымдамасын да іске асырудың басты шарты болып табылады.

Оның мазмұны жай және ұдайы өндіріс кезінде материалдық және ақша қаражаттарының ауыспалы айналымы процесінде олардың қозғалысы арасындағы сәйкестікті қамтамасыз етуде болып табылады.

Бұл үшін кәсіпорындар өнім өндіру мен оны өткізудің жоспарлары, болжамдары мен ниеттері негізінде, белгіленген әкономикалық нормативтер негізінде уақыттың белгілі бір мерзіміне кірістер мен шығыстардың көлемін жасайды; шығыстардың шамаланған меншікті қаржы ресурстары, басқа ұйымдар мен өз қызметкерлерінің уақытша тартылған қаражаттары, банк несиелері есебінен, ал айырықша жағдайда бюджеттен бөлінетін қаражаттар есебінен жабылатынын анықтайды [2, 7] .

Бөлу - өндіру мен тұтыну арасындағы байланыстырушы буын. Бұл процесс кәсіпорындардың өнім өткізуден түсім-ақша алуы және оны өндірістің жұмсалынған каражаттарын өтеуге және таза табысты (пайданы) жасауға пайдалану арқылы болып жатады.

Табыстың (пайданың) бір бөлігі қайта бөлу ретінде орталықтандырылған қорларға - мемлекеттік бюджетке, бюджеттен тыс қорларға түседі, ал қалған бөлігі еңбекке ақы төлеуге, әлеуметтік мұқтаждарға, өндірісті кеңейту және дамыту жөніндегі шығындарды қаржыландыруға шаруашылықтың қарамағында қалады.

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бақылау функциясы кәсіпорын әкономикасында маңызды рөл атқарады: есепсіз және бақылаусыз шаруашылық жүргізуге болмайды. Ақшамен бақылау тек шаруашылық жүргізуші субъектілердің ішінде ғана емес, сонымен бірге оның басқа субъектілерімен, жоғарғы ұйымдармен және қаржы-кредит мекемелерімен өзара қарым-қатынастарында да жүзеге асырылады.

Субъектілер арасындағы өзара қатынастарда бақылау жеткізілім тауарларға, көрсетілген қызметтерге және орындалған жұмыстарға ақы төлеу кезінде болады. Қаржы-кредит органдарымен өзара іс-әрекет кезінде бақылау бюджет алдындағы міндеттемелердің орындалуы кезінде, банк несиелерін алған және қайтарған кезде жүзеге асырылады [3, 124] .

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан қатьшастар олардың шаруашылық қызметі процесінде басқа шаруашылық жүргізуші субъектілермен болатын мынадай топтарға ірілендірілген ақша қатынастарына саяды:

басқа әр түрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен (олар: өнім өткізуден түсім-ақша алу, өткізуден тыс табыстар түсіру, материалдық шығындарды төлеу, шарт міндеттерін бұзған кезде айыппұл төлеу және алу, бағалы кағаздарды өткізу, басқа кәсіпорьшдардың акциялары мен облигацияларына қаражаттарды инвестициялау, олар бойынша дивидендтер мен пайыздар төлеу және алу процесінде, коммерциялық несиелеу кезінде қалыптасады) ;
өзінің еңбек ұжымымен (бұл қатынастар еңбекке ақы төлеуді, сыйлық қорын жасауды, табысты (пайданы) бөлу және тұтыну қорынан қызметкерлерге жәрдемақылар төлеуді, сонымен бірге қызметкерлердің қаражаттарын тартуды (бағалы қағаздар сату, кәсіпорынның қаржы ресурстарын қалыптастыру үшін үлестік жарналарды) ортақтастырады;
мемлекетпен бюджетке салықтар төлеу, бюджеттен қаржыландыру кезінде, мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алған кезде, сондай-ақ олар бойынша төлемдер алғанда, валюта қорлары мен ресурстарын қалыптастырғанда;
банктермен (қаржы қатынастарының бұл тобы банк несиелерін алу, оларды қайтару, несиелер бойынша пайыздар төлеу, банктерге уақытша пайдалануға белгілі бір төлем мен бос ақшаны беру, банк өткізетін бағалы қағаздармен жасалатын операциялар нысаны түрінде іске асады) ;
сақтандыру органдарымен мүлікті, қызметкерлерді, коммерциялық және коммерциялық емес тәуекелді сақтандыру жөнінде;
жоғары ұйымдармен - ішкі салалық қайта бөлу шегінде (пайданы, табыстарды, капиталды қайта бөлу кезінде, жалгерлік төлемдер бойынша және басқалары) ;
құрылтайшылармен (бұл қатынастар құрылтайшылардың жарғылық капиталды қалыптастыру үшін қаржы жарналарын (салымдарын) төлеу кезінде, сондай-ақ кәсіпорынның пайдасын бөлгенде және оның бір бөлігін шартқа сәйкес құрылтайшыға аударған кезде қалыптасады) және т. с. с.

Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, бір жағынан, жалпы каржылардың әкономикалық табиғатын сипаттайтын белгілер, басқа жағынан, қоғамдық өндірістің түрлі сферасындағы қаржылардың қызмет етуіне байланысты ерекшеліктер тән. Сонымен бірге бұл қаржыға тән мынадай негізгі белгілерді атауға болады:

1) қаржы қатынастарының көп қырлылығы, олардың нысандары мен мақсатты арналымының сан алуандығы;

2) өндірістік құралдардың (капиталдардың) міндетті болуы және оларды қалыптастырумен, көбейтумен және қайта бөлумен байланысты қатынастардың пайда болуы.

Өндірістік капиталдар - бұл өндірістің серпінді элементі, олар өндірістің өзі сияқты үздіксіз қозғалыста болады; сонымен қатар құн нысандарының тұрақты ауысымы болып отырады. Кәсіпорын қызметінің кез келген мезетінде өндірістік құралдар материалдық-заттай және ақша нысанында болуы мүмкін;

3) жоғары белсенділік, шаруашылық қызметінің барлық жағына әсер ету мүмкіндігі;

4) шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бүкіл қаржы жүйесінің айқындаушы негізі болып табылады.

Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім (жұмыс, қызметтер көрсету) өндіріп, сату кезінде ақшалай табыстарды, қорланымдарды және қорларды жасаумен, бөлумен және пайдаланумен байланысты әкономикалық қатынастарды айтады.

1. 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы және оны басқару процесі

Шаруашылық жүргізуші субъектілер - кәсіпорындар мен ұйымдар (фирмалар, компаниялар, фермер шаруашылығы, шаруашылық серіктестіктері, ассоциациялар (бірлестіктер), ұлттық компаниялар және басқалары), мекемелер әр турлі белгілері бойынша сыныпталады және оларды не ол, не бұл түрі бойынша айырудың негіздемелері қаржыны ұйымдастырудың сипатына елеулі әсер етуі мүмкін. Шаруашылық серіктестік шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрамына кіреді [4, 56] .

Қоғамдық өндірістің екі сферасының аталған қағидалы айырмашылықтары бұл сфералардың қаржысын ұйымдастыруға - қаржыландыру, өнімдер мен қызметтер құнының жасалу процестеріндегі қаржы қорларының қозғалысы кезінде де, сондай-ақ қызметтің қаржы нәтижелерін қалыптастыру - қорланымдарды, табыстарды немесе пайданы бөлу және пайдалану кезінде де әсерін тигізеді.

Бірқатар жағдайларда айрықшалықты қорланым орын алады: мысалы, білім беруде, ғылымда - іскерліктің, білімділіктің, басқаруда -басқару тәжірибесінің, дағдының (машыктың) қорлануы.

Сыныптаманың басқа белгісі шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылык қызметінің сипаты - коммерциялық және коммерциялық емес қызметі болып табылады.

Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіруді көздейтін (коммерциялық ұйым) не мүндай мақсат ретінде пайда келтіре алмайтын және алынған пайдасын қатысушыларына үлестірмейтін (коммерциялық емес ұйым) ұйым заңи тұлға бола алады.

Коммерциялық ұйым болып табылатын заңи тұлға мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестігі, өндірістік кооператив нысандарында құрылуы мүмкін.

Сыныптаудың бұл белгісіне қатысты қаржыны ұйымдастыру қызметті қамтамасыз етудің түрлі қағидаттарына; коммерциялық есепке немесе белгілі бір деңгейде шаруашылық жүргізуші субъектілердің қажеттіліктерін жабатын бюджеттік қаржыландыруға есептелген. Егер мекеме коммерциялық және коммерциялық емес қызметті ұштастыратын (үйлестіретін) болса, онда бұл қызмет тиісті қаржылық зардаптарға ұшыратады: мүндай қызметтің өзін-өзі қаржыландырылуын ұйымдастыру, салықтар мен басқа міндетті төлемдерді төлеу, алынған табыстарды немесе пайданы бөлу.

Коммерциялық қызметтің мақсаты табыс алу болып табылады. Коммерциялық негізде материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және материалдық емес сфера ұйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жұмыс істейді [5, 205] .

Өндірістік емес сфера мекемелерінің едәуір бөлігі: мемлекеттік баскару қорғаныс, мемлекеттік әлеуметтік сақтандьфу және қамсыздандыру, құқық тәртібін қорғау, айналадағы ортаны қорғау, денсаулық сақтау мен білім берудің, мәдениеттің және шығармашылықтың үлкен тобы, іргелі ғылым коммерциялық емес секторда қалып отыр. Коммерциялық емес қызмет табыс (пайда) алуға емес, бүкіл қоғам үшін, соның ішінде халықты әлеуметтік қорғауды

қамтамасыз етуге қажет функциялар мен іс-қимылдарды орындауға бағытталған.

Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сыныптаудың маңызды белгісі меншіктің белгілі бір нысанына тиістілігі (қатыстылығы) болып табылады. Заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасында меншіктің екі нысаны қабылданған: жеке меншік және мемлекеттік меншік. Жеке меншік азаматгардың және (немесе) мемлекеттік емес занды тұлғалармен олардың бірлестіктері ретінде болады, жеке меншіктің айырықша түрі ретінде қоғамдық ұйымдардың меншігі болады.

Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік болып ажыратылады.

Шаруашылық жүргізудің ұйымдық-құқықтық нысаны Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен анықталған, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүқықтық тәртібіне айтарлықтай өзгерістер енгізді.

Жалпы меншіктің, әр түрлі нысандары кәсіпорындарының қаржысы ортақ қағидаттарға негізделген. Алайда бүл кәсіпорындардың ұйымдык-кұқықтық мәртебесІндегі айырмашылықтар кәсіпорындарды баскару механизмінің кейбір ерекшеліктерін, мүліктік жауапкершілік сипатын және осымен байланысты болатын қаржы ресурстарын қалыптастырып, бөлудің нысандарын анықтайды

[6, 98] .

Кәсіпорындардың ұйымдық-құкықтық нысандарын жіктеудің критерийлері мыналар болып табылады: меншіктің түрі, меншіктің субъектісі, мүлік иесінің мүліктік жауапкершілігінің сипаты (толық, шектелген, қосымша) және кәсіпорынды басқарудың механизмі. Осы критерийлерді ескере отырып, кәсіпорындар жеке, жекеше, серіктестіктер (толық серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік) акционерлік қоғамдар, кооперативтік, жалгерлік,

мемлекеттік, шетелдік және бірлескен кәсіпорындар ретінде қүрыла алады. Олардың барлығы бірыңғай зандылық негізде іс-әрекет етеді және кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастырудың ортақ қағидаттарына бағынады.

Әкономиканы реформалау, нарықтық қатынастардың дамуы мемлекеттік, жекеше немесе үжымдық меншікке негізделген түрлі ұйымдык-кұкықтық нысандардың кәсіпорындары мен ұйымдарыньщ қалыптасуын қажет етеді. Соңғы екеуі меншіктің мемлекеттік емес нысанын құрайды.

Шаруашылық субъектісінің қаржысын басқару процесін сипаттамас бұрын қаржылық менеджменттің негізгі бағыттарын атап өткен жөн.

Кесте

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.