Мұғалімнің инновациялық іс - әрекетін дамыту жолдары
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1 тарау. Педагогикалық инноватиканың ғылым ретінде қалыптасуы.
1.1. Инновациялық үрдіс теориясының дамуы.
9
1.2. Инновациялық мектептер және олардың Қазақстанда
қалыптасуы мен дамуы.
26
2. тарау. Мұғалімнің инновациялық іс - әрекетін дамыту жолдары.
2.1. Мұғалімнің инновациялық іс - әрекетінің диагностикасы.
36
2.2. Инновациялық іс - әрекетке мұғалімді даярлау жолдары.
46
2.3. Эксперименталдық іс - тәжірибеде қолданған озық
жұмыстардың нәтижелері.
55
Қорытынды
61
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ... оқытудың
жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп, білім беру жүйесін одан әрі
дамыту міндеттері көзделеді [1]. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп
ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен
қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-
қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазақстан Республикасының алдында тұрған әлеуметтік-экономикалық
мідеттерінің аса күрделілігіне қарамастан, оның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуының сипаты, халықтың рухани, адамгершілік көзқарасы жастар
арасындағы тәрбиеге байланысты. Ал ұрпақ тәрбиесі – Қазақстанда өтіп жатқан
реформалар мен ғылыми-техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі. Білім
беру саласындағы кейбір жағымсыз әрекеттердің орын алуы, мектептердің оқу-
тәрбие жұмысының мазмұны, басқада ТМД елдеріне қатысты халықтың ежелгі даму
жолын анықтауда қазақ мемлекетінің білім беру және тәрбие туралы
тұжырымдамаларының мақсаты - өрелі идеялар мен қағидалардың ғылыми жүйесін
түзеу. Бұл ретте халықтың этнопедагогикалық мұрасын ұрпақ тәрбиесінде
пайдаланудың мәні зор. Алдымен, халықтық педагогиканы іс-әрекетке
пайдаланып, адамгершілік сипат пен мінез-құлықты жастар арасында жаңартудың
басты қағидалары: жеке тұлғалар арқылы қоғамды дамыту, демократияландыру,
ізгілендіру.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі
кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде
болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол
жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың
шығармашылық әлеуетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда
ұйымдастыруды талап етеді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде
мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін
меңгеруі – маңызды мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ш.Қаланованың, Ж.Қараевтың, Ш.Таубаеваның,
Қ.Қабдықайыровтың, С.Лактионованың, М.Жанпейісованың, Ә.Жүнісбек пен
Қ.Нағымжанованың, С.Көшімбетованың, т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
оқытудың жаңа технологиялары жан-жақты қарастырылады.
Елбасымыз Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арнаған
Жолдауында Біздің жас мемлекеттіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады.
Олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық
экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, ағылшын тілдерін еркін
меңгереді, олар бейбіт, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі,
әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады деп көрсетілгендей, ертеңгі келер
күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал, етіп, адамзат қоғамын алға
апаратын құдіретті күш – білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы –
бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи
қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі
күннің өзекті мәселесі [4] .
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелейді.
Жас ұрпақ біздің өміріміздің тікелей жалғастырушы өкілі ғана емес,
еліміздің тірегі, мызғымас болашағы. Бүгін мектеп табалдырығын аттаған жас
өркеннің ертең қандай адам болып шығатыны ата-аналар мен ұстаздар қауымының
арасында мәңгілік таусылмас тақырып болып қалып отырғандығы да сондықтан.
Бұл білім мен тәрбиенің егіз ұғым екенін көрсетеді. Сол себепті де білім
беру жүйесінде жалпы азаматтық және ұлттық негізде жеке тұлғаны дамыту және
қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар жасалуда.
Бүгінгі мақсат - әрбір оқушыларға түбегейлі білім мен мәдениеттің
негіздерін беру және олардың жан-жақты дамуына қолайлы жағдай жасау.
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасала қойған
жоқ. Біз өз зерттеу жұмысымызда Ш.Таубаева мен Қ.Құдайбергенова берген
анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни инновация - бұл нақты қойылған
мақсатқа жетуде ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты
мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының
жүйесіде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады.
Демек, мақсат пен нәтиже – жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз ұғымның түп-
төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс,
әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы
деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ал жаңа педагогикалық
технологияның түрі, қолдану ерекшелігі, одан туындайтын ділгір мәселелер
бүгінгі таңда әлі нақтыланып белгілі бір жүйеге түспеген дүние.
Қазіргі оқу орындары мен педагогикалық ұжымдар ұсынылып отырған
көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша
қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі нұсқадағы
мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбеттің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады: І
кезең – оқып үйрену; ІІ кезең – меңгеру; ІІІ кезең - өмірге ендіру; IV
кезең – дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастылығын
болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-
әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда
ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндәік білім
стандартымен жете танысу, білімдідеңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы
оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу,
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Өйткені оқыту – тәрбиенің негізі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады. Оқытуды екі түрлі
мағынада қарауға болады. Біріншісі – мектепке арнайы пәндерді оқыту.
Екішісі - өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту – егіз ұғым. Оқыта
отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда
нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы. Оқыту –
тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі, жүйелі түрі. Оқыту арқылы тәрбиенің
саналылығын, руханилығын, әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке баулу
жолын, еңбекшілдігін, т.б. айқыдап толықтыруға болады. Оқыту – тәрбиенің
интеллектуалды түрі. Оқытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік
жүйесі, осымақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-
әрекеттер түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты. Сондықтан инновациялық
әдіс-тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы танымдық іс-әрекеттер
түрлерінің мазмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі
үрдістің өзара сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін,
жауапкершілік сезімін, шығармашылық қабілеттілігін қалыптастыру мақсатын
жүзеге асыруға жағдай туғызатын оқытудың инновациялық негізгі түрлері
анықталады.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасының жобасы бүкіл халықтың талғауынан өтті, оның
басында 3000-нан астам ұсыныстар мен ескертулер түсті. ЮНЕСКО-ның, Білім
берудің бағалаудың Еуропалық қауымдастығы басқармасының, Дүниежүзілік
банктің Еуропа және орталық Азия өңірлік білім секторының, Ашық қоғам
институты орта білім жөніндегі халықаралық басқармасының (Будапешт)
сарспшылары, Ресейдің жетекші сарапшылары халықаралық сараптау жүргізді.
Бағдарламада білім беруді дамытудың мынадай негізгі бағыттары
көзделген:
1. Оқыту 6 жастан басталатын әрі жоғары саты оқушыларын бейінді және
кәсіпке бағытталған жүйеде оқытатын 12 жылдық жалпы орта білімге көшу;
2. Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім берудің жаңа деңгейін құру;
3. Академиялық кредиттер жүйесіне негізделген кәсіби кадрларды
даярлаудың үш сатылық жүйесін: бакалавриат-магистратура-докторанту ра
(Рһ.D) құру;
4. Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру.
12 жылдық жалпы орта білім беру үш сатыдан тұрады:
1-саты – жалпы бастауыш білім беру (1-4 сыныптар – бастауыш мектеп)
2-саты – негізгі орта білім беру (5-10 сыныптар - негізгі мектеп)
3-саты – жалпы орта білім беру (11-12 сыныптар – жоғарғы мектеп)
Бастауыш мектепте оқудың ұзақтығы – 4 жыл. Бастауыш мектеп жалпы бастауыш
білім беруді қамтамасыз етеді және балалар 6 жастан бастап қабылданады.
Алты жас баланың ақыл-ойының дамуының және әлеуметтік дайындығының ең бір
қолайлы кезең [3].
Осындай мүмкіндікті дұрыс пайдаланып, іске асырмаса бала бойындағы
қасиеттері толық көлемде ашылмай қалуы мүмкін.
Бастауыш мектептің басты міндеті – баланың қабілеттерін ашуды, жеке
тұлғасын, оқуға деген ынтасын қалыптастыруды қамтамасыз ету, оқу, жазу,
санау, қарым-қатынас және ынтымақтастық дағдыларын меңгеруіне көмектесу.
Бастауыш мектепте оқытудың басты мақсаттары мыналар:
1. Баланың жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес, оны тұлға
ретінде үйлесімді түрде дамыту, білім беру және тәрбиелеу.
2. Негізгі оқу әрекеттерін меңгерту және бақылау, өзіндік бақылауды жүзеге
асыру.
3. Әр адамды азаматтық, рухани және адамгершілік, танымдық іс-әрекетке, өз
бетімен оқуға және өзін-өзі тәрбиелеуге дайындау.
4. Білім беру мен тәрбиелеу мақсаттарына жету жолында оқу әрекеттерін игеру
– бастауыш мектептің негізгі міндетіне айналады.
Дамыта оқыту - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның
нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады.
Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында,
міндетінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен
атқаратын қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу
белсенділігінің түрінде, оқу үрдіс мүшелерінің әрекеттестік
ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында, танып-білу мақсатын
ұйымдастыру түрлерінде.
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім жүйесінде де оқушы дамуына
көмектесетін кейбір қажетті қасиеттерді анықтауға болады. Олар:
- мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобында мұғалімдер мен оқушылардың күш-
жігерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын ынтымақтастық жұмыс
жағдайын қалыптастыру;
- оқушы мен мұғалім қарым-қатынасы (өзара сыйлас, түсінісу) әрекеттестік
ұстаныммен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы;
- оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс-әрекеттер
оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдаймен, оқыту
материалының деңгейімен анықталуы;
- оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті болуы (оқыту жолдарына,
нәтижелеріне жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдаймен, оқыту
материалының деңгейімен анықталуы;
- оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті болуы (оқыту жолдарына,
нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т. б.);
- оқу материалы бөлек-бөлек пәндерге бөлінуі және соған қоса кіріктірілген
курстарда да болуы (табиғаттану, әлемдік ғылымдар, қоршаған орта және
т.б.);
- оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігін тудырып, қабілеттерінің жан-жақты
дамуына ынталандыруды көздеген әр түрлі әдіс-тәсілдерінің кең
қолданылуы (диалог –сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас,
іскерлік ойын сабақтары, т.б.);
- оқушылар әжептәуір уақыт аралығында мысалы (бір, не бірнеше жыл)
белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз
санды топтар қалыптасып уақытша (бір не бірнеше сабаққа) қызметтесуінің
мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
- балалардың эмоционалды-сезімділік және абстрактілі, логикалық ой
құрастыруын дамытуға ықпал етілуі;
- үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей екендігін
естен шығармай, жолпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір
оқушының қажеттіліктері мен қызығушылықтарының ескерілуі;
- оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердің үйлесімді
қосылуы;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырып және білім алу нәтижелерін
жүйелі талдаудан өткізіп, бағалау;
оқушылардың өздерінің жетістіктерін өздеріне талдатып, өзін-өзі бағалау
әрекеттерінің ұйымдастырылуы.
Нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар мыналар: дамыта
отырып оқыту әдістемесі (Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин,
В.Левин); оза отырып оқыту (С.Лысенкова); іс-әрекетті бағалау
(Ш.Амонашвили, И.Волков); тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту
(В.Шаталов); саралап оқыту;оғырландырып қарқынды оқыту жүйесі; деңгейлік
тапсырмалар арқылы дамыта оқыту; жобалап оқыту технологиясы.
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары: балаға ізгілік
тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның
қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін
жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі [14].
Сол себептен бұл тақырыптың өзектілігі бүгінгі таңдағы ұлттық мектеп
белгілі білім мен дағдылар жиынтығын ғана меңгерген азаматтар ғана емес,
ұлттық дүниетаным негізінде өз көзқарасы қалыптасқан, әлеуметтік
белсенділігі жоғары, отаншыл, қандай ұлтпен болса да тең дәрежеде қатар
тұратын тұлғаларды тәрбиелеп өсіруге бағытталған.
Зерттеу мақсаты: Қазіргі білім беру жүйесіндегі педагогикалық инновацияның
үрдістерінің маңыздылығын ашып көрсету.
Зерттеу міндеті:1. Зерттеу тақырыбына байланысты ғылыми педагогикалық,
психологиялық әдебиеттерді оқып талдау жасау.
2. Білім беру жүйесіндегі жаңа бағыттарға сипаттама беру.
3. Инновациялық үрдіс теориясының дамуын зерттеу.
4. Қазақстанда инновациялық үрдістердің қалыптасуы мен дамуын анықтау.
5. Инновациялық іс-әрекеттерге мұғалімдердің даярлау жолдарын көрсету.
Зерттеу объектісі: Қазіргі білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістер.
Зерттеу пәні: Білім беру жүйесінде инновациялық үрдістердің маңыздылығын
көрсету жолдары.
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдебиеттерді талдау - сараптау, құжаттарды
тексеру.
Зерттеу болжамы: Егер білім беру жүйесінде инновациялық үрдістерде
мұғалімдер мақсат көздеушілікпен жаңа талпыныста жұмыс атқаратын болса,
онда оқу - тәрбие үрдісінде оқушылардың оқуға деген қызығушылықтарын оятып,
сабаққа деген белсенділігін арттырып, шығармашылық потенциалдарын дамытуға
мүмкіндік болар еді.
1 тарау. Педагогикалық инноватиканың ғылым ретінде қалыптасуы.
1.1. Инноватикалық үрдіс теориясының дамуы.
Білім деңгейінің көтерілуі қоғамның жалпы әлеуметтік деңгейінің
жоғарылуына мүмкіндік туғызады, демек, білім сапасын көтеру, жеке
адамдардың қарым - қатынасын жетілдіру мен оның тиімділігін арттыру
жолдарын, технологиясын іздестіру қажет. Мұның ең тиімді әдістемесі мен
құралы - ин новация, инновациялық қызмет. Мектептегі оқу - тәрбие жүйесі,
оқыту әдістемесі, мұғалім - оқушы арасындағы қатынас, жалпы оқытуды
ұйымдастыру түрлері қазір түбірлі өзгерістерді қажет етіп отыр [28].
Инноватика теориясының негізін қалаушылар неміс ғалымдары Зомберт В.В.,
Мейтгерлих, австриялық Шумпетер И.. Бұл жаңа ұғым қоғамдағы әлеуметтік -
эканомикалық және технологиялық процесстерге байланысты еніп отыр.
Иновациялық үрдістің толық жазбасын Шумпетер И. 1911 жылы экономика
саласында жаңа комбинациялар ретінде қолданып, 30 - жылдардан кейін
инновация ұғымына алмастырылды. Инновация - сұраныс тауарларының жаңа
түрлерін, өндірістің, транспорттың жаңа құралдарын өндіру мен пайдалану
мақсатындағы өзгерістер деп түсіндірілді.
Кейіннен 1969 жылы чехословакиялық Валента Ф. инновация - өндіріс
организмінің бастапқы құрылымының өзгерісі, яғни, ішкі құрылымнан жаңа
жағдайға көшу, - деген анықтаманы береді.
50 - жылдары Батыс, 60 - жылдардан бастап ТМД елдерінде инновациялық
педагогикалық процесс кең өріс алып, әлуметтік оқу пәніне айналып отыр.
Инновация - педагогика теориясына жаңадан енген әлі толық зерттеліп
бітпеген ұғым.
Инновация - (латынша in, novus - жаңалыққа (жаңалық ендіру
(нововведение) деген түсінік. Жаңалық ендіру белгілі ортаға тұрақты жаңалық
элементінің енуіне бір жүйенің басқа жүйеге ауысуындағы мақсатты өзгеріс.
Кейіннен, педагогикалық инноватика - бұл жаңалықты ашу, педагогикалық
қауымдастардың қабылдауы, бағалауы және практикада пайдалануы жөніндегі
ілім анықтамасы берілген.
Осы анықтамадан жаңалықты ашу, қабылдау, бағалау және практикада
пайдаланудың бірлігін көруге болады.
Педагогикалық инноватиканың дамуы бірізділік, орталыққа бағыныштылық
әсерінен тұйыққа тіреліп, кешеуілдеп келсе, соңғы бағыныштылық әсерінен
тұйыққа тіреліп, кешеуілдеп келсе, соңғыжлдары демократиялық өзгерістер
педагогикалық шығармашылыққа, шығармашылық құндылыққа ерік беріп,
педагогикалық инноватика өз дәрежесінде еркін дамуда. Бұған деген
қызығушылықты әлем педагогтарының ерекше инновациялық қызмет, журналдар.
Инновациялық ақпараттық қорларын ұйымдастыруынан байқауға болады. (Мысалы;
БҰҰ жанынан ұйымдастырылған) Азиялық педагогикалық инновация орталығы,
Сорос - Қазақстан қоры, инновациялық орталықтар).
Инновация теориясымен, методологиясымен ТМД елдерінде, Қазақстан
көлемінде айналысып жүрген ғалымдарымыздың еңбектері инновациялық процесте
зерттеу жұмыстарын тереңдетуге мүмкіндік туғызып отыр [27].
Педагогикалық инноватика (ғылымы) осы мәселелер негізінде білім берудің
жаңа практикасын жасаумен байланысты мектептің даму үрдісін зерттейтін
ғылым ретінде пайда болды. Кез келген ғылыми білімінің жаңа саласы немесе
жаңа ғылымының пайда болуы бірқатар методологоиялық мәселелерді туындатады.
Жаңа ғылым саласының пәні - құрылымы мен қызметін, білім жүйесіндегі орнын,
ғылым және практиканың дамуындағы ролін, құқығын, білім беру жүйесін қайта
құру, педагогикалық жаңалықтарды жасау және қолдану тәсілдерін терең
зерттеуді қажет етеді.
Педагогикалық инноватика ғылыми - зерттеу жұмыстарының басты мәселелері
новаторлық қызметке - (жеке тұлға қызметі, ұжымдық қызмет, топтық қызмет)
талдау, зерттеу барысында, инновациялық үрдісті үш фазаға біріктіреді:
1. новатор - пионерлердің жеке белсенділігі;
2. пікірлестердің жоспарлы біріккен жұмысы;
3. қоғамның жоспарлы және жүйелі жұмысы.
Бірінші фазада жеке адам жаңалықтармен өз бетінше жұмыс істеп, жаңа
білімге басқаларға қарағанда ертерек жетіп, практикаға енгізіп үлгереді.
Сондықтан жаңалық дербестік сипат алып, оның басқаларға тарауы жасампазға
байланысты болады (жеке адам бұл жерде жасампаз, автор, беруші және ірі
тұтынушы - пайдаланушы).
Екінші фазада пікірлестер арасында ынтымақтастық орын алады. Олар
түпнұсқалық ойлар негізінде жаңа формалар, әдістемелер жасау жолдарын
іздестіреді. Осылайша, жоғарыда аталған жаңа педагогикалық жүйелер пайда
болады.
Үшінші фазада жаңалық қоғам қажеттілігі, қызығушылығы, қамқорлығына
айналады. Әлуметтік - эканомикалық қоғамның тұтас дамуы үшін білімнің
маңызын ескере отырып, инновациялық үрдіс тек жеке адамдардың немесе топтың
қызығушылықтарына, ықыласына, қалауына байланысты болмас үшін, қоғам жүйелі
- ұйымдастырылған, жоспарлы сипаттағы үрдіске көшуі қажет. Барлық
мемлекетте үлкенді - кішілі реформалар жүргізілуде, оқыту және тәрбие
мазмұнына, ұйымдастырылуына және әдістемесіне спонтанды жаңалықтар
ендірілуде. Әлемдегі өндіріліп жатқан жаңалықтарға сәйкес білім саласы
төмендегідей жіктеледі:
- білімнің қоғамдағы орны, яғни қаражаттандыру, оқу - тәрбие
мекемелерін басқару;
- тәрбие және білім жүйесі құрылымы;
- білім мазмұны (барлық немесе жеке пәндерден оқу жоспарлары және
бағдарламалары);
- мектепте және оқуда ұйымдастырылу;
- оқушы - мұғалім арасындағы қатынас;
- оқыту әдістемесі, технологиясы, техникалық оқу құралдары;
- оқу - тәрбие мекемелерінің құрылысы.
Педагогикалық инноватика ғылымы әлуметтік ғылымдармен тығыз байланыста
бола отырып, эканомикалық, психологиялық, философиялық түсініктер мен
терминдерді кеңінен қолдануда. Инноватиканың қазір негізін құраушы ұғымдар
(инновация (жаңарту), енген жаңалық (нововедение), жаңа (новое), жаңалық
(новшество), жаңарту үрдісі (инновационный процесс), жаңарту қызметі
(инновационная деятельность) педагогикалық категория ретінде әлі де болса
жас, олардың анықтамаларында мағынасы жағынан бір - біріне өте жақын балама
сөздердің көп қлданылуына байланысты педагогикалық ілім мен практика бұл
ұғымдардың ғылыми тұрғыдан нақтылығын талап етеді. Жаңалық ұғымының әр
деңгейдегі, әр елдегі, әр түрлі уақытта берілген анықтамалары:
Роджерс Э.М. - жаңалық - бұл идея, ол нақты бір адам үшін жаңалық
болып есептеледі.
Майлстың айтуынша, жүйелі мақсаттарды тиімді таратудағы арнайы
жаңалық, ерекше өзгеріс Американдық Бил және Болен жаңалықты комплексті
өзгерістер деп анықтама береді.
БҰҰ документтерінде - Жаңалық саналы түрде қазіргі білім жүйесін
мақсатты жақсартуда іске асырылатын ұмтылыс.
Жаңалық педагогикалық түсінік ретінде оқу - тәрбие жұмыстарына
жаңалықты ендіру сапасын береді.
Жаңалық көбіне жаңа әдіс - тәсілдерді, бағдарлама - оқу жоспарларын
жаңа құралдарды ендіру, пайдалануға жатады. Мұндай анықтамалар зерттеу
нәтижелері сапасының төмендегіне, жүйесіздікке әкеліп соғады. Сондықтан да
жаңалыққа анықтама берместен бұрын жаңалық белгісіне тоқталған жөн.
Біздің ойымызша жаңалық - бұл нақты қойылған мақсатқа сай алынған жаңа
нәтиже.
Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс - тәсілдердің
көмегімен жетуге болады? Бұл сұрақтарға американдық психолог - педагог
Б.Блумның жасаған оқу мақсаттарының жүйесі арқылы жауап алуға болады.
Оқу мақсаттарының жүйесін кез келген пәндік материалдарға қолдануға және
оны күрделену дәрежесіне қарай орналастыруға болады. Оқу мақсаттарының
жүйесінде берілген мақсаттық негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбегінің нәтижесі туралы ақпарат алуға және оны жоспарланған
бастапқы мақсатпен салыстыруға мүмкіндік алады. Демек мақсат пен нәтиже
- жаңа мен ескіні салыстырудың, жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Югославия ғалымдары білім саласындағы жаңалықтарға әлемдік маңызы
бар өзгерістерді жатқыза отырып, оларды төмендегідей етіп жіктейді:
1. Мектептің сыртқы құрылымы және сынып саны, білім деңгейі әртүрлі
пәндерге оқытудағы бөлу.
2. Оқу пәндерін мақсатына, мазмұнына сәйкес жоспарлау.
3. Оқытушының оқу әдістемесі, оқушылардың жұмыс тәсілі, білім беру
құралдары және бағалау формалары.
4. Білім мақсаты, бейімделуі, қолданылуы (Майлс).
5. Материалды, материалсыз (Роджерс).
6. Ауқымды, жеке, жүйелі, кездейсоқ жаңалықтар (И.Фурлан).
7. “Микро” (топтық, кабинеттік, арнайы сыныптардағы, жекелей
оқыту); “макро” (үздіксіз білім, арақашықтықтағы білім)
жоспардағы жаңалықтар.
Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты –оқыту
формасына, әдістемесіне, білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған
білімді бағалауына, білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне,
мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге
болады. Жалпы “жаңалық бұл ұмыт болған ескі дүние” деп тегін айтпаған.
В.М.Полонский монографиясында “жаңалық” деңгейлерін нақтылау, толықтыру,
толық өзгерту, қайта құру сияқты сатылы өсу түрінде береді. Бірінші, екінші
жағдайларда жаңалық нақтылауды, толықтыруды қажет ететін белгілі дүниеге
қосымша ретінде беріледі. Тек қайта құру жағдайында жаңалық таза “жаңа”
түрде беріледі.
Инновация көздері және себептері. Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық өзгерістер білім берудің даму тенденцияларына ықпалын тигізбей
қойған жоқ. Даму сатысындағы орта қажеттілігін, жаңа талаптарды
қанағаттандыруда дәстүрлі білімнен алшақтап, инновациялық үрдістерге бет
бұрушылар қатары күн санап артуда. Инновациялық үрдістің білімге енуінің
тағы бір себептері шығармашыл қауымдастардың еркіндік алуында, жан-жақты
дамыған оқушы тәрбиелеу орнына, ойлау, өз ойын ортаға салу, шешім қабылдау
ққабілеті бар шығармашыл тұлға тәрбиелеу мақсатының белең беруі. Еркіндік
жаңа идеяларды, жеке адам құндылықтарын таратуға, іске асыруға, болашаққа
жол ашты. Дегенмен, тұрақталып қалған жүйені өзгертуде, жаңалықтарды жүзеге
асыруда еркіндік, инициатива, ынта, демократия - орталықтандырылған
басқару органдарына бағыныштылықтан ьас тартуға әсерін тигізіп қана қоймай,
шығармашыл педагогтардан көп ізденісті талап етті. Бұл келіспеушіліктер
билік үшін емес, олардың өз бетінше жұмыс істеу бостандығы мен жаңа
педагогикалық бой көтерістерді қолдаудағы қақтығыстар. Бұл
келіспеушіліктер шығармашыл қауымдастарды жаңалыққа терең үңілуге, жете
білуге жетелейді. Бұдан жаңалық, инновациялық үрдіс көзі неде, кім қажет
деген сұрақтар туындауы мумкін. Білім берудегі жаңа идеялар бастауы жөнінде
біз көп біле бермейміз, олар мектептен басталады да, содан кейін сыртқы
ұжымдарда өнделіп жатады. Американдық ғалымдардың тұжырымдауынша, мектеп
мұғалімдері, мектеп кеңесі, әкімшілігі, мемлекеттік білім департаменттері,
университеттердің, колледждердің педагогикалық факультеттері, оқулық
баспалары, әсіресе математика және жаратылыстану салаларындағы ірі ғалымдар
жаңалықтардың көзі болып табылады. Ал ағылшын ғалымдарының пайымдауынша,
жаңалық көзі арнайы қабылданған деректер, философиялық тұрғыдан дамушы
идеялар, кітаптар, дәстүрлер, тарих, тексерушілер мүшесі, жергілікті
тексерушілер мен кеңесшілер, педагогтар білімін көтеруді ұйымдастырушылар
ықпалы зор. Ғалымдардың бұл туралы:"”ритандық білім беру жүйесі
орталықтандырылмағанымен, олардың әсер ету мүмкіндігі жоғары”- деуі
педагогиканың қоғаммен қаншалықты байланыста екендігін көрсетеді. Өкімет
пен жергілікті кеңес инновациялық қызметке құралдарды таратуда,
тексерушілер мен кеңесшілердің көмегімен маман мұғалімдерді таңдауда,
мұғалімдердің мамандығын көтеруде өз талаптарынан әсерін тигізеді.
Жаңалықтың тағы бір көзі ретінде мектеп кеңесін, сыртқы сынақ алқаларын,
ата-аналар ықпалын атап өтеді. Ағылшын ғалымдарының зерттеулерінде жоғары
сатыдағы мұғалім үшін жаңалық бастамашысы деген ереже ұсынылады, бірақ ол
инновация көзі мағынасын бермейді. Зерттеулер негізі инновация жөніндегі
идеяның сырттан және мектептің өз іс-иәжірибиесінен шыққандығын анықтайды.
Жоғары сатыдағы мұғалімдер үшін инновацияның қажеттілігі жөніндегі идеяның
бастамасына олардың мамандықты көтеру курстарына қатысуының мәні зор. Осы
айтылғандарды қорыта келе идеяларды белгілі бір затқа қатысты ішкі, сыртқы,
қонымды, қонымы аз, мәселелерді шешуге маңызы зор немесе шешуші роль
атқармайды деп жүйелеуге болады. Сол сияқты педагогикалық қызмет
бағыттарына қарай оқыту, тәрбиелеу және дамыту, басқару, сыртқы ортамен
қарым - қатынаста болу, педагогикалық үрдіс компоненттеріне байланысты
(білім мазмұны, оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру, педагогикалық міндетті
шешу технологиясы) жіктеуге болады. Соңғы уақыттарда идея немесе жаңалық
көзі ретінде әлуметтік сұранысты, нормативті құжаттар мен дерективаларды,
адам жөніндегі ғылымдар жетістіктерін, озық іс - тәжірибені, үрдіс қызметі
мен нәтижеге талдауды, ақпараттық жинақтармен инновациялық қорларды
келтіреді [11]. Шет елдермен компютерлік байланыстың, білім жетілдіру
салаларындағы қарым - қатынастың артуы, халықаралық кездесулер мен ғылыми
- практикалық тәжірибе алмасу конференциялары - жаңалық пен идеяның, білім
дамуының бірден - бір көзі. Идеяның, білімнің дамуы - жаңалықтарды
меңгеру, ендіру арқылы жүретін инновациялық үрдіс. Барлық басқа үрдістер
секілді инновациялық үрдіс те өзіне тән инновациялық қызметті талап етеді.
Инновациялық қызмет - нақты әлуметтік жағдайда қалыптан ауытқу,
альтернативті қалыпты енгізу немесе басқа салалардан алу. Инновациялық
қызмет жаңадан пайда болу, өңдеу және тарату кезеңдерінен тұратын
үрдістермен сипатталады да, негізінен екі түрлі факторға байланысты болады:
Инновацияны таратудағы негізгі элементтер. Біріншіден, жаңалықтың
ерекшелік сипаттамасы. Екіншіден, инновациялық қызметке толық берілген,
соның ықпалындағы мұғалімдер, олардың жалпы және нықты жаңалықтарға
қатынасы, әлсіз, мықты жақтары, сол сияқты қорқыныш пен күдіктері
инновацияның әр түрлі бағытта, әр түрлі дәрежеде дамуына мүмкіндік береді.
Үшіншіден, жағдай және жаңалық шарты. Бұл үш элемент инновацияны іске
асыруда жоспарлау мен басқару үрдістерінде тұтастық көрсетеді. Жоспарлау -
жүйелі істің құралы. Аталған факторлардың әр түрлі сипаттамалары
инновацияның қаншалықты сатылы іске асырылғандығын және ол қиындықтардың
табиғатын ашады. Инновацияның жемісті іске ауысуының тағы бір мүмкіндігі -
барлық қосарлы факторларға көңіл аударылып, кешенді тексерумен қамтамасыз
етілуі.
Инновацияны таңдау. Жоғарыда аталған идеялар көзі өзімізге бұрыннан
мәлім білім жетілдіру көзі деген ойлар туындауы мүмкін. Соңғы жылдары
идеяның дамуына, идея көздеріне көзқарастар да түбегейлі өзгеруде. Бұрын
білім мекемелерінің жұмысы жоғарыдан реттеліп, жаңару - ғылымдардың ғылыми
идеялары мен нұсқауларын жаппай қабылдап енгізу арқылы жүзеге асырылған.
Жалпы идеяның дамуы жоғарыдан берілген міндеттерді шешу тәсілі, ал білім
мекемелерінің даму траекториялары қосымша ретінде жүрсе, соңғы жылдары
білім мекемелері, жеке мұғалімдер, педагогтік қауымдастар өз мүмкіндігіне
қарай жаңалықты таңдауға ерік алып отыр. Ерік қолда болғанмен, идея,
жаңалық таңдай, бағалай білу қабілеттің жеткіліксіздігі, білім мекемелері
даму траекторияларының қозғалысын бей - берекет бөлшектер қозғалысымен
салыстыруға мәжбүр етуде. Жаңа идеялар әлемінде адаспау жолы - аталған
идеялар бастауларынан - идеялардың инновациялық қорын, әлуметтік сұраныс
жинақтарын жасау. Идеяны таңдауда негізделген бап орнына, қайтсе енгізу,
қабылдау, іске асыру, басқалардан қалып қоймау керек деген агрессивті күш
пайда болады. Мұндай талпыныс білім мекемелеріндегі мұғалімдер мен оқушылар
үшін кері әсерін тигізуде. Идеяны таңдауда білім жүйесіндегі белгілі
кемшіліктер мен жетіспеушіліктерді эксперттердің бағалауы маңызды орын
алады. Кей жағдайларда бұл шығармашылық актісі болып табылады. Сонымен
идеяны, жаңалықты таңдау механизмі - білім басқармаларының қажеттілігі ол
мұғалімдерден, оқушылардан, ата - аналардан анкета жүргізу немесе
әңгімелесу арқылы алынатын инновациялар. Идеяларды, жаңалықтарды
іздестіруде, бағалауда, таңдауда орындаушылардың қатысуының маңызды зор
болашақ жаңалықты тартушылар солар, әйтпегенде орындаушылар тарапынан
қызығушылық болмайды. Демек, таңдап алынған идея мақсатына жетуде жоғарыдан
қойылған талаптан гөрі төменнен түскен сұраныс жоғары нәтижеге
жеткізетініне күмән туғызу мүмкін емес.
Инновация үлгілері. Инновация мәселелері жөніндегі әдебиеттердің
көпшілігі практика саласында кеңінен тарап кеткен жаңалықтарға талдау жасау
және осының негізінде енгізудің жинақталған үлгілерін атап көрсету. Мұндай
жинақталған үлгілер болашақта жаңалықты жоспарлауға, іске асыруға көмегін
тигізеді. Осы бағытта жүргізілген зерттеулер (Хейвлоком, 1968)
тұжырымдамасында ғылыми білімді пайдаланудың және таратудың негізгі
үлгілері үш бағытта топтастырылған.
1.Зерттеу, дамыту, тарату;
2. Әлуметтік байланыстар;
3. Мәселелерді шешу.
Зерттеу, дамыту және тарату үлгісі инновациялық процесстің жүйелі
әрекеттердің ұтымды құру түсінігіне негізделген: инновация ашылған немесе
ойлап табылған, одан әрі өңделіп, материалдық қолдау тауып соңынан
тұтынушыға жеткізіледі, яғни тартылады. Бұл үлгіні жоғарыдан - төмен
үлгісі әрекетінің бес негізгі шартын атап көрсетеді.
1.Инновацияны зерттеушіден өңдеушіге, одан әрі таратушыға жеткізудегі
ұтымды жүйелі әрекеттер.
2. Үлкен, кең көлемде және ұзақ мерзімге жоспарлау.
3. Еңбекті кооперациялау және бөлу, қызметі мен орнын анықтау,
жіктеу.
4. Инновация дәл уақытында және жатық формада берілген жағдайда,
үлгілі жәй, бірақ ұтымды қабылдаушыларды ұйғарады.
5. Кейіннен болатын нәтиженің сапалы жарнамаға байланысты екендігін
ескере отырып, жаппай өткізілетін шараларды ұымдастыруды жоспарлау.
Хейвлоктың тұжырымдауынша, бұл үлгі сапалылығымен, қажетті
материалдарымен қамтамасыз етілуімен ерекшеленеді. Осы үлгі деңгейінде
ғалымдар өңдеген инновация, мұғалімдер ұсынған үлгімен салыстырғанда
радикалдығы жағынан артықшылығы бар. Бұдан ғалымдар ұсынған инновация оны
іске асыратын мұғалім мүмкіндігімен, көзқарасымен, тәжірибесімен келісімді
түрде жасалынады ма деген сұрақ туындайды. Зерттеу, өңдеу және тарату
негізінде жасалған жоғарыдан - төмен үлгісіндегі ең маңызды мәселе
инновация сапасы жоғары болғанымен, барлық меуктептің пайдалануына
жарамсыз.
Әлуметтік байланыстар үлгісі инновацияны әлуметтік тарату жолдарын
бейнелейді. Бұл үлгіде жаңалықтың таратылуына, бір адамнан келесі адамға
және бір жүйеден басқа жүйеге жаңалық жөніндегі ақпараттың қозғалыс
процессіне назар аударылады. Таратылушы ақпаратты тұтынушы мен оның
қаншалықты керектігі анықтайды. Тұтынушыға жаңалыққа деген қызығушылық
пайда болса, кейіннен ол жаңалықты қабылдау немесе қарсылық білдіру
қадамдары жүйеленеді. Әлеуметтік байланыстар үлгісінде адамдардың
бетбұрысына әсерін тигізетін пікірлер маңызының мәні зор.
М. Холта пікірінше зертеу, дамыту, тарату, (ЗДТ) және әлеуметтік
байланыстар (ӘБ) кемшіліктері оларды жүйелілік емес, пәндік бағыт. Олар
пәндік өзгерістер сипатына бағытталған, ал жүйелік өзгерістер сипаты үшін
(жаңалық барлық білім беру жүйесін оған байланысты оқыту әдістемесін толық
қамтуда) жарамсыз.
Мәселені шешу үлгісі. Аталған екі үлгімен салыстырғанда мәселені шешу
үлгісінде пайдаланушы немесе тұтынушы жәй тұтынушы емес белсенді қатысушы
ретінде қарастырылады. Бұл үлгі қолданушы қажетіне сүйене отырып жасалған.
Өзгеріс үрдісі мәселені қалыптастыратын бастапқы қажеттіктен басталып, цикл
ретінде қарастырылады. Содан кейін оның шешімдері іздестіріліп таратылады.
Егер қабылданған шешімі қабылдаушыны қанағаттандырмаса, онда шешім одан әрі
қабылдаушы қанағаттанша іздестіріледі. Бұл үлгіде мәселені шешуді
қабылдаушы өзіне алады. Ол мәселені өз бетімен, инновация саласынан
мамандар көмегін пайдалана отырып шешеді. Инновация мамандары нұсқаушы
қызметімен шектелмей, іске тікелей араласқанда олардаң көмегі тиімді
болады. Мәселені шешу үлгісінің төмендегідей бес түрлі сипаттамасы
ұсынылады.
1. Қабылдаушы немесе тұтынушы қажеті - бұл ең бастысы.
2. Қажеттілік диагнозы (себептерін анықтау және оның пайда болуымен
қанағаттандыру жолдары) - инновациялық процессті іске асырудың негізгі
бөлігі.
3. Инновация саласының маманы жоғарыдан нұсқау бере алмағанымен ол да
сарапшы саналады.
4. Ішкі ресурс - жеңіл, қолайлы, толығымен пайдаланылатын қазына.
5. Жаңалық тұтынушылардың ынтасымен басталып, іске асырылғанлдықтан,
ұзақ уақыт тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыра алады.
Сонымен, бастапқы екі үлгімен салыстырғанда мәселені шешу үлгісі
бастамасы мектеп болып келетін жаңалықтарға жатады.
Хейвлоктың келтірген үш үлгісі білім жүйесінде бір - біріне қатыссыз
таза күйінде тіршілік ете алмайды.
Берілген үлгілерге талдау негізінде инновацияны іске асырудың басқа
жолдарын да келтіруге болады. Шет елдердің білім жүйесімен, қоғамдық
ұжымдармен және қорлармен бірлесіп қызмет көрсетіп жүрген инновациялық
орталықтарды (Сатр, Сорос - Қазақстан, Жастар жетістіктері)
қолдаушы үлгідегі орталықтар деп қарастыруға болады. Бұл орталықтардың
принцптері қоғамның білім беру саласынан тыс оқыту жүйесі арқылы өз
жаңалықтарын тарату, жаңалықтар қорын кеңейту, жаңалықты қабылдаушыларға,
тұтынушыларға материалдық жағынан қолдау көрсетіп, сапалы нәтижеге жету.
Бұл үлгінің ерекшелігі жаңалық бастамасы не?, кім үшін?, қалай?
сұрақтардың нақтылануы, яғни жаңалық мазмұнына, техналогиясына терең
таңдаулармен қатар, бұл мәселелердің материалдық база жасауда қолдау табуы.
[28]
Инновация педагогикалық барлық саласына толық еніп дамуда. Ұстаздарымыз
бен ғалымдарымыздың ендігі негізгі міндеті жаңалықты тек педагогика
саласынан іздестіріп қана қоймай, басқа ғылым салаларындағы жаңалықтармен
салыстырып, тығыз байланыста болу, ендіру, тарату, практикалық инновацияны
жүйеге келтіру. Соңғысы жаңалықтың практикаға ғылым негізінен бұрын жаппай
енуіне байланысты жүйеліліктен алшақтаудан туындап отыр. Жаңалықтарды ашу
процессіндегі ғылым мен практикалық білімінің және зерттеу мен практикалық
тәжірибелер нәтижелерін практикалық қызметкерлердің меңгеру арасындағы
байланыстардың үзілуі педагогикалық білім мен енгізу қызметтерінің бір -
біріне қатыссыз жекелей дамуының себебі. Демек, педагогика ғылымының келелі
мәселелерінің бірі - педагогикалық білімді зерттеу мен енгізу арасындағы
қайшылықтар. Педагогикалық инноватика зерттеу пәні ретінде инновациялық
процесстерге тоқтала отырып, педагогикалық жаңалықтарды өңдеу, меңгеру және
практикада пайдалану, тарату қызметтеріне ғылыми тұрғыда сипаттама береді.
Инновациялық үрдісті теория ретінде қалыптастыру, білім жүйесіндегі
инновациялық процесске толық талдау жасауды талап етеді. Сонымен,
педагогикалық инноватика жаңалықтарды ашу, бағалау, педагогикалық
қауымдастардың меңгеруі және практика жүзінде пайдалана білуі жөніндегі
ғылым. Педагогикалық инноватиканы педагогика теориясына немесе оның
әдіснамасына жатқызу әлі нақты шешілмеген мәселелердің бірі. Өйткені
педагогика теориясы оқу - тәрбие процесстеріндегі заңдылықтарды және оларды
басқаруды қарастырады, ал әдіснама болса негізінен меңгеру, практикаға
енгізу ұстанымдарын анықтаумен айналысады. Сонда педагогикалық инноватиканы
білім жүйесіндегі жаңаруды жылдамдататын құрал ретінде қарастыруға болады.
Демек, педагогикалық жаңалыққа бет бұру (инновация) дегеніміз - мақсат,
идея және адамның, қауымның практикалық қызметі, іс - әрекеті,жаңалықты
ерекше қабылдау қасиеті.
Педагогикалық инновация жаңарту үрдісінің 3 түрлі теориялық бөлім
түсініктері мен принциптерін біріктіреді.
1. Педагогикалық неология (гректің neos – жаңа, logos – сөз
тіркестерінен алынған) педагогика ғылымындағы және білім беру
жүйесіндегі жаңалықтар жөніндегі ілім [32]12, 29 бет.
2. Педагогикалық аксиология (жаңалықтарды қабылдау) –
ұйымдастырушылардың және практиктердің шығармашылық субъектілерінің көп
түрлілігін және әлеуметтік-педагогикалық, қоғамдық ілімді қабылдау
жөніндегі ілім [32]12, 47 бет.
3. Педагогикалық праксиология (гректің praktikos деген сөзінен
шыққан) қызметші, іскер – мағынасын білдіреді, яғни педагогикалық
теориядаға жаңалықтарды практикада пайдалана білу жөніндегі ілімі
[32]12, 53 бет.
Бірінші бөлімде - ғылыми-педагогикалық шығармашылық үрдісі
және оның ерекшеліктері мен негізгі нәтижелері жөніндегі ғылыми-
эксперементі тәжірибе белгілері қорытылып, жүйеленіп дамиды.
Екінші бөлімде – педагогика теориясында және қауымдастықтарда
қарастырылып бағаланады және меңгеріледі.
Үшінші бөлімде – педагогикалық жаңалықтар практика жүзінде
игеріліп, пайдаланылады.
Педагогикалық зерттеулердегі, шығармашылық үздісіндегі қиындықпен
қол жететін негізгі критерийлердің бірі - жаңалық. Бұл осы үш
бөлімді жалғастырушы, жалпы инновациялық үздістің негізгі арқауы.
Жаңалық дегеніміз не? Ожегов сөздігінде бұған үш түрлі анықтама
беріледі:
- бірінші шыққан, жасалған немесе жаңадан пайда болған,
жаңадан ашылған,
- уақытқа байланысты,
- толық таныс емес.
Юсуфбекова Н.Р. осы жаңалық критериіне сүйене отырып,
педагогикалық неонологияның міндеттерін келтіреді [32]12,29-30 бет.
1. Педагогика саласындағы жаңалық кездерінің пайда болуын және
маңызын ашу.
2. Педагогика жаңалықтарын жүйелеу, жіктеу.
3. Жаңалық дәрежесін және белгілерін анықтау.
4. Педагогиканың даму баспалдақтарындағы жаңалық
теориясының жаңа, ескі категорияларын анықтау.
5. Педагогикалық неология жүйесінде бағалау, жүйелеуде,
болжамдауда алдын-ала мәліметтер жинау қызметін айқындау.
5. Неологияның ролін айқындау.
Педагогикадық жаңалықтарды теория мен практикаға ангізудің
даму тенденцияларына байланысты неологияны терендете түзу зерттеу
жұмыстарына негізгі бағытына айналып отыр. Сондықтан да
инновациялық процесс, жаңалық түсініктерінің арасындағы қытынас
педагогика саласында қызығушылық туғызады. Инновациялық үрдіс тек
жаңалықтын ашылу үрдісін қарастырып қоймайды, сонымен бірге пайдалану
үрдісін, оның практика жүзінде таратылуын да ашып көрсетеді.
Жаңалық – уақыт, сапалық белгісіне сипаттама бере отырып, оның
сапалық мазмұныңа төмендегідей анықтама береді. Мақсатты жаңалық ең
жоғары өнімділік немесе қажеттілік қасиетті білдіреді. Педагогика
үшін жаңалықтың сапалық, өлшемді сипаттамаларының маңызы зор. Бұл
мәселелер жаңалықты еңгізу мәселелерімен тығыз байланыста. Жаңалықты
еңгізу барысында мұғалімнің шығармашылық қабілетіне сәйкес жаңалықтар
түпнұсқалығымен кенеттен пайда болуымен сипатталады. Түпнұсқалық,
қайталанбаушылықпен, нәтиженің өзіндік ерекшелігімен сипатталады.
Сонымен педагогикалық жаңалық-озық іс-тәжірибелі ұстаздардың ғылыми
немесе практикалық шығармашылықтарының қорытындысы. Жаңалыққа екі
жағдайда да белгілі жаңалық жүйесі, бірлігі тұрғысынан сипаттама
беріледі. Юсуфбекова Н.Р. жаңалықты енгізілген жүйе белгілеріне сай
жіктейді [27].
а) Педагогикалық үрдісті өзгерту дәрежесіне қарай (жаңалыққа
түбегейлі, ұстанымды өзгерістердің еңгізілуі); тек жаңартушы жаңалық;
б) пайда болу орнына (ғылымда немесе практикада); в) шығу уақытына; г)
еңгізу мүмкіндіктеріне (дәл уақытында, кешеуілдеп, оңай
енгізу,қиындақпен енгізу); д) жаңалық дәрежесіне байланысты (абсолютті
және салыстырмалы); е) болжамдау, жоспарлау дәрежесіне сәкес
(болжамдалған, күтпеген, жаспарланған, жаспарланбаған).
Неология мазмұнын педагогикалық қауымдастар сапасын ашу арқылы
беруге болады. Педагогикалық қауым бұл жинақталған түсінік, өткені
мұнда мамандығы жағынан бірлескен адамдар ғана кіріп қоймайды,
профессионалдық дайындығы жағынан, жас шамаса жағынан, қабілеті,
өмірге көз қарасы жағынан әр түрлі адамдар жинақталады.
Сондықтан да педагогикалық қауымдастар жасайды, бағалайды,
қабылдайды, меңгереді, қолданады.
Педагогикалық қауым – болмыстың жинақталған ұжымды субъектісі,
әлеуметтік психологияның, педагогиканың оқу пәні болуы мүмкін.
Қауымдастар құрамы, құрылымы күрделенген, жаңалықтарды енгізуде,
жаңарту орталығын жасайтын күрделі әлеуметтік- педагогикалық құбылыс.
Сондықтан да білім жүйесінде қауымдастардың жаңашылдандыру дәрежесі,
олардың инновациялық процесін (жаңарту үрдісін) тарату дайындығы
жөнінде сөз қозғауға болады. Педагогикалық қауым сапасымен
жаңартудың сараптау сұрақтары тығыз байланыста. Ұстаздар қауымы
пікірлерінің әр түрлілігі педагогикалық жаңалықтарды және жаңаруды
бағалауда көптеген қиындықтар туғызады. Сонымен қатар, педагогика
жаңалықтарыны объективті сипаттама беруге қабілеті бар көптеген
мамандандырылған экспертті бөліп алуға мүмкіндік туғызады. Жаңа
туындап жатқан педагогикалық жаңалықтардың теориялық, практикалық
маңызын - педагогикалық жаңалықтың табиғи құндылығын, педагогика
жүйесіндегі құндылығын – педагогикалық құбылыстың баға белгілерін
анықтамайынша түсіну қиын болады. Педагогикалық аксиология осы
қиындақтарды шешуде болмыстың әлеуметтік мәдени маңызын сипаттайтын
құндылық болып табылады.
Педагогикалық болмыс әлеуметтік ортаның бір бөлігі ретінде
адамды белгілі бір бағытта қалыптастыру процесін (үрдісін)
біріктіретін нақты педагогикалық құбылыс жиынтығы.
Педагогикалық аксиология алдында тұрған маңызды міндеттердің
бірі педагогикалық құбылыстардағы және ғылыми-педагогикалық
қызметтердегі сапа мен құндылықты ажырату. Сапа құндылығын зерттеу
нәтижесі жаңалықтың жалпы ғылыми критерилерімен (актуальдығы,
теориялық және ғылыми маңыздылығы) сипатталады. Ал педагогикалық
құбылысты бағалау бергілерін анықтау өте қүрделі, себебі,
педагогикалық-даралық әсер нәтижесін мұғалім немесе оқушы бойынан
алып тастау мүмкін емес. Педагог-новаторлардың еңбектерің объективті
бағалаудың әр түрлі дәреже, деңгеде қаралау себебі де сондықтан
болар. Әйтсе де педагогикалық құбылысты бағалаудың жалпы белгілері
білім нәтижелері ретінде адам оның қызметімен тығыз байланысты.
Педагогикалық аксиология құбылыстағы құндылық белгілерін анықтаудың
теориялық және әдіснамалық зерттеулерін қажет етеді. Педагогикалық
инновация жаңалықтармен айналысатын болса, аксиология педагогикалық
құбылыстар мен үндістердегі құндылықтарды, педагогикалық құндылықтар,
әлеміндегі маңызын аңықтауға бағытталған. Аксиологиялық талдау
жаңалықтарды басқа өндіріліп жатқан типтес жаңалықтармен
салыстыруға бағытталған. Салыстырмалы аксиологияның басты міндеті –
отандық, шетелдік педагогикадағы және жаңалықтар жүйесіндегі
әлеуметтік-педагогикалық маңыздылыққа салыстырмалы талдау беру.
Педагогикалық инноватиканың үшінші бөлімінің мазмұнын адам
қызметінің тиімділігі жөніндегі ілім праксиологияның ашуға
мүмкіндігі бар. Праксиология (грекше praktikos-қайраткер, іскер)
негізін поляк ғалымы Т.Котарбинский қалаған, ол адам қызметтерінің
жалпы ережелеріне сәйкес заңдылықты шығаруға ұмтылыстар жасаған.
Кейіннен Юсуфбекова Н.Р. педагогикалық жаңалықтарды пайдалану, ендіру
қызметтеріне тоқталып, педагогикалық праксиология алдына –
жаңалықтарды пайдаланудың тиімді механизмдерін ашу міндетін қояды.
Білім жүйесінің күн санап жаңаруында бұл міндетті шешудің маңызы
зор. Өйткені ендіру мәселесіне теория мен практиканың
қарамақайшылықтары, практикалық әрекеттер мен педагогикалық ойлар
және оның таратылуы топтасқан. Педагогика ғылымында ендіру теория
болып қалыптаспаған, себебі ол не? қалай? кім ? ендіреді сұрақтарына
жауап беретін педагогикалық жаңалықтарды ашу, оны қауымдастардың
меңгеруі процестерімен тікелей байланыста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 тарау. Педагогикалық инноватиканың ғылым ретінде қалыптасуы.
1.1. Инновациялық үрдіс теориясының дамуы.
9
1.2. Инновациялық мектептер және олардың Қазақстанда
қалыптасуы мен дамуы.
26
2. тарау. Мұғалімнің инновациялық іс - әрекетін дамыту жолдары.
2.1. Мұғалімнің инновациялық іс - әрекетінің диагностикасы.
36
2.2. Инновациялық іс - әрекетке мұғалімді даярлау жолдары.
46
2.3. Эксперименталдық іс - тәжірибеде қолданған озық
жұмыстардың нәтижелері.
55
Қорытынды
61
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ... оқытудың
жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп, білім беру жүйесін одан әрі
дамыту міндеттері көзделеді [1]. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп
ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен
қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-
қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазақстан Республикасының алдында тұрған әлеуметтік-экономикалық
мідеттерінің аса күрделілігіне қарамастан, оның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуының сипаты, халықтың рухани, адамгершілік көзқарасы жастар
арасындағы тәрбиеге байланысты. Ал ұрпақ тәрбиесі – Қазақстанда өтіп жатқан
реформалар мен ғылыми-техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі. Білім
беру саласындағы кейбір жағымсыз әрекеттердің орын алуы, мектептердің оқу-
тәрбие жұмысының мазмұны, басқада ТМД елдеріне қатысты халықтың ежелгі даму
жолын анықтауда қазақ мемлекетінің білім беру және тәрбие туралы
тұжырымдамаларының мақсаты - өрелі идеялар мен қағидалардың ғылыми жүйесін
түзеу. Бұл ретте халықтың этнопедагогикалық мұрасын ұрпақ тәрбиесінде
пайдаланудың мәні зор. Алдымен, халықтық педагогиканы іс-әрекетке
пайдаланып, адамгершілік сипат пен мінез-құлықты жастар арасында жаңартудың
басты қағидалары: жеке тұлғалар арқылы қоғамды дамыту, демократияландыру,
ізгілендіру.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі
кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде
болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол
жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың
шығармашылық әлеуетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша тұрғыда
ұйымдастыруды талап етеді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде
мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін
меңгеруі – маңызды мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ш.Қаланованың, Ж.Қараевтың, Ш.Таубаеваның,
Қ.Қабдықайыровтың, С.Лактионованың, М.Жанпейісованың, Ә.Жүнісбек пен
Қ.Нағымжанованың, С.Көшімбетованың, т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
оқытудың жаңа технологиялары жан-жақты қарастырылады.
Елбасымыз Н.Назарбаевтың Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арнаған
Жолдауында Біздің жас мемлекеттіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады.
Олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық
экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, ағылшын тілдерін еркін
меңгереді, олар бейбіт, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі,
әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады деп көрсетілгендей, ертеңгі келер
күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал, етіп, адамзат қоғамын алға
апаратын құдіретті күш – білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы –
бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи
қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі
күннің өзекті мәселесі [4] .
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелейді.
Жас ұрпақ біздің өміріміздің тікелей жалғастырушы өкілі ғана емес,
еліміздің тірегі, мызғымас болашағы. Бүгін мектеп табалдырығын аттаған жас
өркеннің ертең қандай адам болып шығатыны ата-аналар мен ұстаздар қауымының
арасында мәңгілік таусылмас тақырып болып қалып отырғандығы да сондықтан.
Бұл білім мен тәрбиенің егіз ұғым екенін көрсетеді. Сол себепті де білім
беру жүйесінде жалпы азаматтық және ұлттық негізде жеке тұлғаны дамыту және
қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар жасалуда.
Бүгінгі мақсат - әрбір оқушыларға түбегейлі білім мен мәдениеттің
негіздерін беру және олардың жан-жақты дамуына қолайлы жағдай жасау.
Инновация ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасала қойған
жоқ. Біз өз зерттеу жұмысымызда Ш.Таубаева мен Қ.Құдайбергенова берген
анықтамаға сүйенгенді жөн көрдік, яғни инновация - бұл нақты қойылған
мақсатқа жетуде ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты
мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының
жүйесіде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады.
Демек, мақсат пен нәтиже – жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз ұғымның түп-
төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс,
әдістеме, жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы
деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі
кезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп,
тарату мәселесін қарастырады.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ал жаңа педагогикалық
технологияның түрі, қолдану ерекшелігі, одан туындайтын ділгір мәселелер
бүгінгі таңда әлі нақтыланып белгілі бір жүйеге түспеген дүние.
Қазіргі оқу орындары мен педагогикалық ұжымдар ұсынылып отырған
көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша
қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі нұсқадағы
мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбеттің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады: І
кезең – оқып үйрену; ІІ кезең – меңгеру; ІІІ кезең - өмірге ендіру; IV
кезең – дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:
оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастылығын
болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-
әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда
ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндәік білім
стандартымен жете танысу, білімдідеңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы
оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу,
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Өйткені оқыту – тәрбиенің негізі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады. Оқытуды екі түрлі
мағынада қарауға болады. Біріншісі – мектепке арнайы пәндерді оқыту.
Екішісі - өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту – егіз ұғым. Оқыта
отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге қарағанда
нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы. Оқыту –
тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі, жүйелі түрі. Оқыту арқылы тәрбиенің
саналылығын, руханилығын, әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке баулу
жолын, еңбекшілдігін, т.б. айқыдап толықтыруға болады. Оқыту – тәрбиенің
интеллектуалды түрі. Оқытудың инновациялық технология бойынша әдістемелік
жүйесі, осымақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік беретін танымдық іс-
әрекеттер түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты. Сондықтан инновациялық
әдіс-тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы танымдық іс-әрекеттер
түрлерінің мазмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін көздейді. Осы екі
үрдістің өзара сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне сенімділігін,
жауапкершілік сезімін, шығармашылық қабілеттілігін қалыптастыру мақсатын
жүзеге асыруға жағдай туғызатын оқытудың инновациялық негізгі түрлері
анықталады.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасының жобасы бүкіл халықтың талғауынан өтті, оның
басында 3000-нан астам ұсыныстар мен ескертулер түсті. ЮНЕСКО-ның, Білім
берудің бағалаудың Еуропалық қауымдастығы басқармасының, Дүниежүзілік
банктің Еуропа және орталық Азия өңірлік білім секторының, Ашық қоғам
институты орта білім жөніндегі халықаралық басқармасының (Будапешт)
сарспшылары, Ресейдің жетекші сарапшылары халықаралық сараптау жүргізді.
Бағдарламада білім беруді дамытудың мынадай негізгі бағыттары
көзделген:
1. Оқыту 6 жастан басталатын әрі жоғары саты оқушыларын бейінді және
кәсіпке бағытталған жүйеде оқытатын 12 жылдық жалпы орта білімге көшу;
2. Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім берудің жаңа деңгейін құру;
3. Академиялық кредиттер жүйесіне негізделген кәсіби кадрларды
даярлаудың үш сатылық жүйесін: бакалавриат-магистратура-докторанту ра
(Рһ.D) құру;
4. Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру.
12 жылдық жалпы орта білім беру үш сатыдан тұрады:
1-саты – жалпы бастауыш білім беру (1-4 сыныптар – бастауыш мектеп)
2-саты – негізгі орта білім беру (5-10 сыныптар - негізгі мектеп)
3-саты – жалпы орта білім беру (11-12 сыныптар – жоғарғы мектеп)
Бастауыш мектепте оқудың ұзақтығы – 4 жыл. Бастауыш мектеп жалпы бастауыш
білім беруді қамтамасыз етеді және балалар 6 жастан бастап қабылданады.
Алты жас баланың ақыл-ойының дамуының және әлеуметтік дайындығының ең бір
қолайлы кезең [3].
Осындай мүмкіндікті дұрыс пайдаланып, іске асырмаса бала бойындағы
қасиеттері толық көлемде ашылмай қалуы мүмкін.
Бастауыш мектептің басты міндеті – баланың қабілеттерін ашуды, жеке
тұлғасын, оқуға деген ынтасын қалыптастыруды қамтамасыз ету, оқу, жазу,
санау, қарым-қатынас және ынтымақтастық дағдыларын меңгеруіне көмектесу.
Бастауыш мектепте оқытудың басты мақсаттары мыналар:
1. Баланың жас ерекшеліктері мен жеке мүмкіндіктеріне сәйкес, оны тұлға
ретінде үйлесімді түрде дамыту, білім беру және тәрбиелеу.
2. Негізгі оқу әрекеттерін меңгерту және бақылау, өзіндік бақылауды жүзеге
асыру.
3. Әр адамды азаматтық, рухани және адамгершілік, танымдық іс-әрекетке, өз
бетімен оқуға және өзін-өзі тәрбиелеуге дайындау.
4. Білім беру мен тәрбиелеу мақсаттарына жету жолында оқу әрекеттерін игеру
– бастауыш мектептің негізгі міндетіне айналады.
Дамыта оқыту - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның
нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады.
Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында,
міндетінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен
атқаратын қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу
белсенділігінің түрінде, оқу үрдіс мүшелерінің әрекеттестік
ерекшеліктерінде, олардың қарым-қатынас сипатында, танып-білу мақсатын
ұйымдастыру түрлерінде.
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім жүйесінде де оқушы дамуына
көмектесетін кейбір қажетті қасиеттерді анықтауға болады. Олар:
- мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобында мұғалімдер мен оқушылардың күш-
жігерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын ынтымақтастық жұмыс
жағдайын қалыптастыру;
- оқушы мен мұғалім қарым-қатынасы (өзара сыйлас, түсінісу) әрекеттестік
ұстаныммен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы;
- оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс-әрекеттер
оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдаймен, оқыту
материалының деңгейімен анықталуы;
- оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті болуы (оқыту жолдарына,
нәтижелеріне жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдаймен, оқыту
материалының деңгейімен анықталуы;
- оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті болуы (оқыту жолдарына,
нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т. б.);
- оқу материалы бөлек-бөлек пәндерге бөлінуі және соған қоса кіріктірілген
курстарда да болуы (табиғаттану, әлемдік ғылымдар, қоршаған орта және
т.б.);
- оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігін тудырып, қабілеттерінің жан-жақты
дамуына ынталандыруды көздеген әр түрлі әдіс-тәсілдерінің кең
қолданылуы (диалог –сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас,
іскерлік ойын сабақтары, т.б.);
- оқушылар әжептәуір уақыт аралығында мысалы (бір, не бірнеше жыл)
белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз
санды топтар қалыптасып уақытша (бір не бірнеше сабаққа) қызметтесуінің
мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
- балалардың эмоционалды-сезімділік және абстрактілі, логикалық ой
құрастыруын дамытуға ықпал етілуі;
- үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей екендігін
естен шығармай, жолпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір
оқушының қажеттіліктері мен қызығушылықтарының ескерілуі;
- оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердің үйлесімді
қосылуы;
- оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырып және білім алу нәтижелерін
жүйелі талдаудан өткізіп, бағалау;
оқушылардың өздерінің жетістіктерін өздеріне талдатып, өзін-өзі бағалау
әрекеттерінің ұйымдастырылуы.
Нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар мыналар: дамыта
отырып оқыту әдістемесі (Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин,
В.Левин); оза отырып оқыту (С.Лысенкова); іс-әрекетті бағалау
(Ш.Амонашвили, И.Волков); тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту
(В.Шаталов); саралап оқыту;оғырландырып қарқынды оқыту жүйесі; деңгейлік
тапсырмалар арқылы дамыта оқыту; жобалап оқыту технологиясы.
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізі қағидалары: балаға ізгілік
тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның
қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін
жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі [14].
Сол себептен бұл тақырыптың өзектілігі бүгінгі таңдағы ұлттық мектеп
белгілі білім мен дағдылар жиынтығын ғана меңгерген азаматтар ғана емес,
ұлттық дүниетаным негізінде өз көзқарасы қалыптасқан, әлеуметтік
белсенділігі жоғары, отаншыл, қандай ұлтпен болса да тең дәрежеде қатар
тұратын тұлғаларды тәрбиелеп өсіруге бағытталған.
Зерттеу мақсаты: Қазіргі білім беру жүйесіндегі педагогикалық инновацияның
үрдістерінің маңыздылығын ашып көрсету.
Зерттеу міндеті:1. Зерттеу тақырыбына байланысты ғылыми педагогикалық,
психологиялық әдебиеттерді оқып талдау жасау.
2. Білім беру жүйесіндегі жаңа бағыттарға сипаттама беру.
3. Инновациялық үрдіс теориясының дамуын зерттеу.
4. Қазақстанда инновациялық үрдістердің қалыптасуы мен дамуын анықтау.
5. Инновациялық іс-әрекеттерге мұғалімдердің даярлау жолдарын көрсету.
Зерттеу объектісі: Қазіргі білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістер.
Зерттеу пәні: Білім беру жүйесінде инновациялық үрдістердің маңыздылығын
көрсету жолдары.
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдебиеттерді талдау - сараптау, құжаттарды
тексеру.
Зерттеу болжамы: Егер білім беру жүйесінде инновациялық үрдістерде
мұғалімдер мақсат көздеушілікпен жаңа талпыныста жұмыс атқаратын болса,
онда оқу - тәрбие үрдісінде оқушылардың оқуға деген қызығушылықтарын оятып,
сабаққа деген белсенділігін арттырып, шығармашылық потенциалдарын дамытуға
мүмкіндік болар еді.
1 тарау. Педагогикалық инноватиканың ғылым ретінде қалыптасуы.
1.1. Инноватикалық үрдіс теориясының дамуы.
Білім деңгейінің көтерілуі қоғамның жалпы әлеуметтік деңгейінің
жоғарылуына мүмкіндік туғызады, демек, білім сапасын көтеру, жеке
адамдардың қарым - қатынасын жетілдіру мен оның тиімділігін арттыру
жолдарын, технологиясын іздестіру қажет. Мұның ең тиімді әдістемесі мен
құралы - ин новация, инновациялық қызмет. Мектептегі оқу - тәрбие жүйесі,
оқыту әдістемесі, мұғалім - оқушы арасындағы қатынас, жалпы оқытуды
ұйымдастыру түрлері қазір түбірлі өзгерістерді қажет етіп отыр [28].
Инноватика теориясының негізін қалаушылар неміс ғалымдары Зомберт В.В.,
Мейтгерлих, австриялық Шумпетер И.. Бұл жаңа ұғым қоғамдағы әлеуметтік -
эканомикалық және технологиялық процесстерге байланысты еніп отыр.
Иновациялық үрдістің толық жазбасын Шумпетер И. 1911 жылы экономика
саласында жаңа комбинациялар ретінде қолданып, 30 - жылдардан кейін
инновация ұғымына алмастырылды. Инновация - сұраныс тауарларының жаңа
түрлерін, өндірістің, транспорттың жаңа құралдарын өндіру мен пайдалану
мақсатындағы өзгерістер деп түсіндірілді.
Кейіннен 1969 жылы чехословакиялық Валента Ф. инновация - өндіріс
организмінің бастапқы құрылымының өзгерісі, яғни, ішкі құрылымнан жаңа
жағдайға көшу, - деген анықтаманы береді.
50 - жылдары Батыс, 60 - жылдардан бастап ТМД елдерінде инновациялық
педагогикалық процесс кең өріс алып, әлуметтік оқу пәніне айналып отыр.
Инновация - педагогика теориясына жаңадан енген әлі толық зерттеліп
бітпеген ұғым.
Инновация - (латынша in, novus - жаңалыққа (жаңалық ендіру
(нововведение) деген түсінік. Жаңалық ендіру белгілі ортаға тұрақты жаңалық
элементінің енуіне бір жүйенің басқа жүйеге ауысуындағы мақсатты өзгеріс.
Кейіннен, педагогикалық инноватика - бұл жаңалықты ашу, педагогикалық
қауымдастардың қабылдауы, бағалауы және практикада пайдалануы жөніндегі
ілім анықтамасы берілген.
Осы анықтамадан жаңалықты ашу, қабылдау, бағалау және практикада
пайдаланудың бірлігін көруге болады.
Педагогикалық инноватиканың дамуы бірізділік, орталыққа бағыныштылық
әсерінен тұйыққа тіреліп, кешеуілдеп келсе, соңғы бағыныштылық әсерінен
тұйыққа тіреліп, кешеуілдеп келсе, соңғыжлдары демократиялық өзгерістер
педагогикалық шығармашылыққа, шығармашылық құндылыққа ерік беріп,
педагогикалық инноватика өз дәрежесінде еркін дамуда. Бұған деген
қызығушылықты әлем педагогтарының ерекше инновациялық қызмет, журналдар.
Инновациялық ақпараттық қорларын ұйымдастыруынан байқауға болады. (Мысалы;
БҰҰ жанынан ұйымдастырылған) Азиялық педагогикалық инновация орталығы,
Сорос - Қазақстан қоры, инновациялық орталықтар).
Инновация теориясымен, методологиясымен ТМД елдерінде, Қазақстан
көлемінде айналысып жүрген ғалымдарымыздың еңбектері инновациялық процесте
зерттеу жұмыстарын тереңдетуге мүмкіндік туғызып отыр [27].
Педагогикалық инноватика (ғылымы) осы мәселелер негізінде білім берудің
жаңа практикасын жасаумен байланысты мектептің даму үрдісін зерттейтін
ғылым ретінде пайда болды. Кез келген ғылыми білімінің жаңа саласы немесе
жаңа ғылымының пайда болуы бірқатар методологоиялық мәселелерді туындатады.
Жаңа ғылым саласының пәні - құрылымы мен қызметін, білім жүйесіндегі орнын,
ғылым және практиканың дамуындағы ролін, құқығын, білім беру жүйесін қайта
құру, педагогикалық жаңалықтарды жасау және қолдану тәсілдерін терең
зерттеуді қажет етеді.
Педагогикалық инноватика ғылыми - зерттеу жұмыстарының басты мәселелері
новаторлық қызметке - (жеке тұлға қызметі, ұжымдық қызмет, топтық қызмет)
талдау, зерттеу барысында, инновациялық үрдісті үш фазаға біріктіреді:
1. новатор - пионерлердің жеке белсенділігі;
2. пікірлестердің жоспарлы біріккен жұмысы;
3. қоғамның жоспарлы және жүйелі жұмысы.
Бірінші фазада жеке адам жаңалықтармен өз бетінше жұмыс істеп, жаңа
білімге басқаларға қарағанда ертерек жетіп, практикаға енгізіп үлгереді.
Сондықтан жаңалық дербестік сипат алып, оның басқаларға тарауы жасампазға
байланысты болады (жеке адам бұл жерде жасампаз, автор, беруші және ірі
тұтынушы - пайдаланушы).
Екінші фазада пікірлестер арасында ынтымақтастық орын алады. Олар
түпнұсқалық ойлар негізінде жаңа формалар, әдістемелер жасау жолдарын
іздестіреді. Осылайша, жоғарыда аталған жаңа педагогикалық жүйелер пайда
болады.
Үшінші фазада жаңалық қоғам қажеттілігі, қызығушылығы, қамқорлығына
айналады. Әлуметтік - эканомикалық қоғамның тұтас дамуы үшін білімнің
маңызын ескере отырып, инновациялық үрдіс тек жеке адамдардың немесе топтың
қызығушылықтарына, ықыласына, қалауына байланысты болмас үшін, қоғам жүйелі
- ұйымдастырылған, жоспарлы сипаттағы үрдіске көшуі қажет. Барлық
мемлекетте үлкенді - кішілі реформалар жүргізілуде, оқыту және тәрбие
мазмұнына, ұйымдастырылуына және әдістемесіне спонтанды жаңалықтар
ендірілуде. Әлемдегі өндіріліп жатқан жаңалықтарға сәйкес білім саласы
төмендегідей жіктеледі:
- білімнің қоғамдағы орны, яғни қаражаттандыру, оқу - тәрбие
мекемелерін басқару;
- тәрбие және білім жүйесі құрылымы;
- білім мазмұны (барлық немесе жеке пәндерден оқу жоспарлары және
бағдарламалары);
- мектепте және оқуда ұйымдастырылу;
- оқушы - мұғалім арасындағы қатынас;
- оқыту әдістемесі, технологиясы, техникалық оқу құралдары;
- оқу - тәрбие мекемелерінің құрылысы.
Педагогикалық инноватика ғылымы әлуметтік ғылымдармен тығыз байланыста
бола отырып, эканомикалық, психологиялық, философиялық түсініктер мен
терминдерді кеңінен қолдануда. Инноватиканың қазір негізін құраушы ұғымдар
(инновация (жаңарту), енген жаңалық (нововедение), жаңа (новое), жаңалық
(новшество), жаңарту үрдісі (инновационный процесс), жаңарту қызметі
(инновационная деятельность) педагогикалық категория ретінде әлі де болса
жас, олардың анықтамаларында мағынасы жағынан бір - біріне өте жақын балама
сөздердің көп қлданылуына байланысты педагогикалық ілім мен практика бұл
ұғымдардың ғылыми тұрғыдан нақтылығын талап етеді. Жаңалық ұғымының әр
деңгейдегі, әр елдегі, әр түрлі уақытта берілген анықтамалары:
Роджерс Э.М. - жаңалық - бұл идея, ол нақты бір адам үшін жаңалық
болып есептеледі.
Майлстың айтуынша, жүйелі мақсаттарды тиімді таратудағы арнайы
жаңалық, ерекше өзгеріс Американдық Бил және Болен жаңалықты комплексті
өзгерістер деп анықтама береді.
БҰҰ документтерінде - Жаңалық саналы түрде қазіргі білім жүйесін
мақсатты жақсартуда іске асырылатын ұмтылыс.
Жаңалық педагогикалық түсінік ретінде оқу - тәрбие жұмыстарына
жаңалықты ендіру сапасын береді.
Жаңалық көбіне жаңа әдіс - тәсілдерді, бағдарлама - оқу жоспарларын
жаңа құралдарды ендіру, пайдалануға жатады. Мұндай анықтамалар зерттеу
нәтижелері сапасының төмендегіне, жүйесіздікке әкеліп соғады. Сондықтан да
жаңалыққа анықтама берместен бұрын жаңалық белгісіне тоқталған жөн.
Біздің ойымызша жаңалық - бұл нақты қойылған мақсатқа сай алынған жаңа
нәтиже.
Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс - тәсілдердің
көмегімен жетуге болады? Бұл сұрақтарға американдық психолог - педагог
Б.Блумның жасаған оқу мақсаттарының жүйесі арқылы жауап алуға болады.
Оқу мақсаттарының жүйесін кез келген пәндік материалдарға қолдануға және
оны күрделену дәрежесіне қарай орналастыруға болады. Оқу мақсаттарының
жүйесінде берілген мақсаттық негізгі категорияларын пайдалана отырып,
педагог өз еңбегінің нәтижесі туралы ақпарат алуға және оны жоспарланған
бастапқы мақсатпен салыстыруға мүмкіндік алады. Демек мақсат пен нәтиже
- жаңа мен ескіні салыстырудың, жаңалыққа бет бұрудың кілті.
Югославия ғалымдары білім саласындағы жаңалықтарға әлемдік маңызы
бар өзгерістерді жатқыза отырып, оларды төмендегідей етіп жіктейді:
1. Мектептің сыртқы құрылымы және сынып саны, білім деңгейі әртүрлі
пәндерге оқытудағы бөлу.
2. Оқу пәндерін мақсатына, мазмұнына сәйкес жоспарлау.
3. Оқытушының оқу әдістемесі, оқушылардың жұмыс тәсілі, білім беру
құралдары және бағалау формалары.
4. Білім мақсаты, бейімделуі, қолданылуы (Майлс).
5. Материалды, материалсыз (Роджерс).
6. Ауқымды, жеке, жүйелі, кездейсоқ жаңалықтар (И.Фурлан).
7. “Микро” (топтық, кабинеттік, арнайы сыныптардағы, жекелей
оқыту); “макро” (үздіксіз білім, арақашықтықтағы білім)
жоспардағы жаңалықтар.
Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты –оқыту
формасына, әдістемесіне, білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған
білімді бағалауына, білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне,
мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге
болады. Жалпы “жаңалық бұл ұмыт болған ескі дүние” деп тегін айтпаған.
В.М.Полонский монографиясында “жаңалық” деңгейлерін нақтылау, толықтыру,
толық өзгерту, қайта құру сияқты сатылы өсу түрінде береді. Бірінші, екінші
жағдайларда жаңалық нақтылауды, толықтыруды қажет ететін белгілі дүниеге
қосымша ретінде беріледі. Тек қайта құру жағдайында жаңалық таза “жаңа”
түрде беріледі.
Инновация көздері және себептері. Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық өзгерістер білім берудің даму тенденцияларына ықпалын тигізбей
қойған жоқ. Даму сатысындағы орта қажеттілігін, жаңа талаптарды
қанағаттандыруда дәстүрлі білімнен алшақтап, инновациялық үрдістерге бет
бұрушылар қатары күн санап артуда. Инновациялық үрдістің білімге енуінің
тағы бір себептері шығармашыл қауымдастардың еркіндік алуында, жан-жақты
дамыған оқушы тәрбиелеу орнына, ойлау, өз ойын ортаға салу, шешім қабылдау
ққабілеті бар шығармашыл тұлға тәрбиелеу мақсатының белең беруі. Еркіндік
жаңа идеяларды, жеке адам құндылықтарын таратуға, іске асыруға, болашаққа
жол ашты. Дегенмен, тұрақталып қалған жүйені өзгертуде, жаңалықтарды жүзеге
асыруда еркіндік, инициатива, ынта, демократия - орталықтандырылған
басқару органдарына бағыныштылықтан ьас тартуға әсерін тигізіп қана қоймай,
шығармашыл педагогтардан көп ізденісті талап етті. Бұл келіспеушіліктер
билік үшін емес, олардың өз бетінше жұмыс істеу бостандығы мен жаңа
педагогикалық бой көтерістерді қолдаудағы қақтығыстар. Бұл
келіспеушіліктер шығармашыл қауымдастарды жаңалыққа терең үңілуге, жете
білуге жетелейді. Бұдан жаңалық, инновациялық үрдіс көзі неде, кім қажет
деген сұрақтар туындауы мумкін. Білім берудегі жаңа идеялар бастауы жөнінде
біз көп біле бермейміз, олар мектептен басталады да, содан кейін сыртқы
ұжымдарда өнделіп жатады. Американдық ғалымдардың тұжырымдауынша, мектеп
мұғалімдері, мектеп кеңесі, әкімшілігі, мемлекеттік білім департаменттері,
университеттердің, колледждердің педагогикалық факультеттері, оқулық
баспалары, әсіресе математика және жаратылыстану салаларындағы ірі ғалымдар
жаңалықтардың көзі болып табылады. Ал ағылшын ғалымдарының пайымдауынша,
жаңалық көзі арнайы қабылданған деректер, философиялық тұрғыдан дамушы
идеялар, кітаптар, дәстүрлер, тарих, тексерушілер мүшесі, жергілікті
тексерушілер мен кеңесшілер, педагогтар білімін көтеруді ұйымдастырушылар
ықпалы зор. Ғалымдардың бұл туралы:"”ритандық білім беру жүйесі
орталықтандырылмағанымен, олардың әсер ету мүмкіндігі жоғары”- деуі
педагогиканың қоғаммен қаншалықты байланыста екендігін көрсетеді. Өкімет
пен жергілікті кеңес инновациялық қызметке құралдарды таратуда,
тексерушілер мен кеңесшілердің көмегімен маман мұғалімдерді таңдауда,
мұғалімдердің мамандығын көтеруде өз талаптарынан әсерін тигізеді.
Жаңалықтың тағы бір көзі ретінде мектеп кеңесін, сыртқы сынақ алқаларын,
ата-аналар ықпалын атап өтеді. Ағылшын ғалымдарының зерттеулерінде жоғары
сатыдағы мұғалім үшін жаңалық бастамашысы деген ереже ұсынылады, бірақ ол
инновация көзі мағынасын бермейді. Зерттеулер негізі инновация жөніндегі
идеяның сырттан және мектептің өз іс-иәжірибиесінен шыққандығын анықтайды.
Жоғары сатыдағы мұғалімдер үшін инновацияның қажеттілігі жөніндегі идеяның
бастамасына олардың мамандықты көтеру курстарына қатысуының мәні зор. Осы
айтылғандарды қорыта келе идеяларды белгілі бір затқа қатысты ішкі, сыртқы,
қонымды, қонымы аз, мәселелерді шешуге маңызы зор немесе шешуші роль
атқармайды деп жүйелеуге болады. Сол сияқты педагогикалық қызмет
бағыттарына қарай оқыту, тәрбиелеу және дамыту, басқару, сыртқы ортамен
қарым - қатынаста болу, педагогикалық үрдіс компоненттеріне байланысты
(білім мазмұны, оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру, педагогикалық міндетті
шешу технологиясы) жіктеуге болады. Соңғы уақыттарда идея немесе жаңалық
көзі ретінде әлуметтік сұранысты, нормативті құжаттар мен дерективаларды,
адам жөніндегі ғылымдар жетістіктерін, озық іс - тәжірибені, үрдіс қызметі
мен нәтижеге талдауды, ақпараттық жинақтармен инновациялық қорларды
келтіреді [11]. Шет елдермен компютерлік байланыстың, білім жетілдіру
салаларындағы қарым - қатынастың артуы, халықаралық кездесулер мен ғылыми
- практикалық тәжірибе алмасу конференциялары - жаңалық пен идеяның, білім
дамуының бірден - бір көзі. Идеяның, білімнің дамуы - жаңалықтарды
меңгеру, ендіру арқылы жүретін инновациялық үрдіс. Барлық басқа үрдістер
секілді инновациялық үрдіс те өзіне тән инновациялық қызметті талап етеді.
Инновациялық қызмет - нақты әлуметтік жағдайда қалыптан ауытқу,
альтернативті қалыпты енгізу немесе басқа салалардан алу. Инновациялық
қызмет жаңадан пайда болу, өңдеу және тарату кезеңдерінен тұратын
үрдістермен сипатталады да, негізінен екі түрлі факторға байланысты болады:
Инновацияны таратудағы негізгі элементтер. Біріншіден, жаңалықтың
ерекшелік сипаттамасы. Екіншіден, инновациялық қызметке толық берілген,
соның ықпалындағы мұғалімдер, олардың жалпы және нықты жаңалықтарға
қатынасы, әлсіз, мықты жақтары, сол сияқты қорқыныш пен күдіктері
инновацияның әр түрлі бағытта, әр түрлі дәрежеде дамуына мүмкіндік береді.
Үшіншіден, жағдай және жаңалық шарты. Бұл үш элемент инновацияны іске
асыруда жоспарлау мен басқару үрдістерінде тұтастық көрсетеді. Жоспарлау -
жүйелі істің құралы. Аталған факторлардың әр түрлі сипаттамалары
инновацияның қаншалықты сатылы іске асырылғандығын және ол қиындықтардың
табиғатын ашады. Инновацияның жемісті іске ауысуының тағы бір мүмкіндігі -
барлық қосарлы факторларға көңіл аударылып, кешенді тексерумен қамтамасыз
етілуі.
Инновацияны таңдау. Жоғарыда аталған идеялар көзі өзімізге бұрыннан
мәлім білім жетілдіру көзі деген ойлар туындауы мүмкін. Соңғы жылдары
идеяның дамуына, идея көздеріне көзқарастар да түбегейлі өзгеруде. Бұрын
білім мекемелерінің жұмысы жоғарыдан реттеліп, жаңару - ғылымдардың ғылыми
идеялары мен нұсқауларын жаппай қабылдап енгізу арқылы жүзеге асырылған.
Жалпы идеяның дамуы жоғарыдан берілген міндеттерді шешу тәсілі, ал білім
мекемелерінің даму траекториялары қосымша ретінде жүрсе, соңғы жылдары
білім мекемелері, жеке мұғалімдер, педагогтік қауымдастар өз мүмкіндігіне
қарай жаңалықты таңдауға ерік алып отыр. Ерік қолда болғанмен, идея,
жаңалық таңдай, бағалай білу қабілеттің жеткіліксіздігі, білім мекемелері
даму траекторияларының қозғалысын бей - берекет бөлшектер қозғалысымен
салыстыруға мәжбүр етуде. Жаңа идеялар әлемінде адаспау жолы - аталған
идеялар бастауларынан - идеялардың инновациялық қорын, әлуметтік сұраныс
жинақтарын жасау. Идеяны таңдауда негізделген бап орнына, қайтсе енгізу,
қабылдау, іске асыру, басқалардан қалып қоймау керек деген агрессивті күш
пайда болады. Мұндай талпыныс білім мекемелеріндегі мұғалімдер мен оқушылар
үшін кері әсерін тигізуде. Идеяны таңдауда білім жүйесіндегі белгілі
кемшіліктер мен жетіспеушіліктерді эксперттердің бағалауы маңызды орын
алады. Кей жағдайларда бұл шығармашылық актісі болып табылады. Сонымен
идеяны, жаңалықты таңдау механизмі - білім басқармаларының қажеттілігі ол
мұғалімдерден, оқушылардан, ата - аналардан анкета жүргізу немесе
әңгімелесу арқылы алынатын инновациялар. Идеяларды, жаңалықтарды
іздестіруде, бағалауда, таңдауда орындаушылардың қатысуының маңызды зор
болашақ жаңалықты тартушылар солар, әйтпегенде орындаушылар тарапынан
қызығушылық болмайды. Демек, таңдап алынған идея мақсатына жетуде жоғарыдан
қойылған талаптан гөрі төменнен түскен сұраныс жоғары нәтижеге
жеткізетініне күмән туғызу мүмкін емес.
Инновация үлгілері. Инновация мәселелері жөніндегі әдебиеттердің
көпшілігі практика саласында кеңінен тарап кеткен жаңалықтарға талдау жасау
және осының негізінде енгізудің жинақталған үлгілерін атап көрсету. Мұндай
жинақталған үлгілер болашақта жаңалықты жоспарлауға, іске асыруға көмегін
тигізеді. Осы бағытта жүргізілген зерттеулер (Хейвлоком, 1968)
тұжырымдамасында ғылыми білімді пайдаланудың және таратудың негізгі
үлгілері үш бағытта топтастырылған.
1.Зерттеу, дамыту, тарату;
2. Әлуметтік байланыстар;
3. Мәселелерді шешу.
Зерттеу, дамыту және тарату үлгісі инновациялық процесстің жүйелі
әрекеттердің ұтымды құру түсінігіне негізделген: инновация ашылған немесе
ойлап табылған, одан әрі өңделіп, материалдық қолдау тауып соңынан
тұтынушыға жеткізіледі, яғни тартылады. Бұл үлгіні жоғарыдан - төмен
үлгісі әрекетінің бес негізгі шартын атап көрсетеді.
1.Инновацияны зерттеушіден өңдеушіге, одан әрі таратушыға жеткізудегі
ұтымды жүйелі әрекеттер.
2. Үлкен, кең көлемде және ұзақ мерзімге жоспарлау.
3. Еңбекті кооперациялау және бөлу, қызметі мен орнын анықтау,
жіктеу.
4. Инновация дәл уақытында және жатық формада берілген жағдайда,
үлгілі жәй, бірақ ұтымды қабылдаушыларды ұйғарады.
5. Кейіннен болатын нәтиженің сапалы жарнамаға байланысты екендігін
ескере отырып, жаппай өткізілетін шараларды ұымдастыруды жоспарлау.
Хейвлоктың тұжырымдауынша, бұл үлгі сапалылығымен, қажетті
материалдарымен қамтамасыз етілуімен ерекшеленеді. Осы үлгі деңгейінде
ғалымдар өңдеген инновация, мұғалімдер ұсынған үлгімен салыстырғанда
радикалдығы жағынан артықшылығы бар. Бұдан ғалымдар ұсынған инновация оны
іске асыратын мұғалім мүмкіндігімен, көзқарасымен, тәжірибесімен келісімді
түрде жасалынады ма деген сұрақ туындайды. Зерттеу, өңдеу және тарату
негізінде жасалған жоғарыдан - төмен үлгісіндегі ең маңызды мәселе
инновация сапасы жоғары болғанымен, барлық меуктептің пайдалануына
жарамсыз.
Әлуметтік байланыстар үлгісі инновацияны әлуметтік тарату жолдарын
бейнелейді. Бұл үлгіде жаңалықтың таратылуына, бір адамнан келесі адамға
және бір жүйеден басқа жүйеге жаңалық жөніндегі ақпараттың қозғалыс
процессіне назар аударылады. Таратылушы ақпаратты тұтынушы мен оның
қаншалықты керектігі анықтайды. Тұтынушыға жаңалыққа деген қызығушылық
пайда болса, кейіннен ол жаңалықты қабылдау немесе қарсылық білдіру
қадамдары жүйеленеді. Әлеуметтік байланыстар үлгісінде адамдардың
бетбұрысына әсерін тигізетін пікірлер маңызының мәні зор.
М. Холта пікірінше зертеу, дамыту, тарату, (ЗДТ) және әлеуметтік
байланыстар (ӘБ) кемшіліктері оларды жүйелілік емес, пәндік бағыт. Олар
пәндік өзгерістер сипатына бағытталған, ал жүйелік өзгерістер сипаты үшін
(жаңалық барлық білім беру жүйесін оған байланысты оқыту әдістемесін толық
қамтуда) жарамсыз.
Мәселені шешу үлгісі. Аталған екі үлгімен салыстырғанда мәселені шешу
үлгісінде пайдаланушы немесе тұтынушы жәй тұтынушы емес белсенді қатысушы
ретінде қарастырылады. Бұл үлгі қолданушы қажетіне сүйене отырып жасалған.
Өзгеріс үрдісі мәселені қалыптастыратын бастапқы қажеттіктен басталып, цикл
ретінде қарастырылады. Содан кейін оның шешімдері іздестіріліп таратылады.
Егер қабылданған шешімі қабылдаушыны қанағаттандырмаса, онда шешім одан әрі
қабылдаушы қанағаттанша іздестіріледі. Бұл үлгіде мәселені шешуді
қабылдаушы өзіне алады. Ол мәселені өз бетімен, инновация саласынан
мамандар көмегін пайдалана отырып шешеді. Инновация мамандары нұсқаушы
қызметімен шектелмей, іске тікелей араласқанда олардаң көмегі тиімді
болады. Мәселені шешу үлгісінің төмендегідей бес түрлі сипаттамасы
ұсынылады.
1. Қабылдаушы немесе тұтынушы қажеті - бұл ең бастысы.
2. Қажеттілік диагнозы (себептерін анықтау және оның пайда болуымен
қанағаттандыру жолдары) - инновациялық процессті іске асырудың негізгі
бөлігі.
3. Инновация саласының маманы жоғарыдан нұсқау бере алмағанымен ол да
сарапшы саналады.
4. Ішкі ресурс - жеңіл, қолайлы, толығымен пайдаланылатын қазына.
5. Жаңалық тұтынушылардың ынтасымен басталып, іске асырылғанлдықтан,
ұзақ уақыт тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыра алады.
Сонымен, бастапқы екі үлгімен салыстырғанда мәселені шешу үлгісі
бастамасы мектеп болып келетін жаңалықтарға жатады.
Хейвлоктың келтірген үш үлгісі білім жүйесінде бір - біріне қатыссыз
таза күйінде тіршілік ете алмайды.
Берілген үлгілерге талдау негізінде инновацияны іске асырудың басқа
жолдарын да келтіруге болады. Шет елдердің білім жүйесімен, қоғамдық
ұжымдармен және қорлармен бірлесіп қызмет көрсетіп жүрген инновациялық
орталықтарды (Сатр, Сорос - Қазақстан, Жастар жетістіктері)
қолдаушы үлгідегі орталықтар деп қарастыруға болады. Бұл орталықтардың
принцптері қоғамның білім беру саласынан тыс оқыту жүйесі арқылы өз
жаңалықтарын тарату, жаңалықтар қорын кеңейту, жаңалықты қабылдаушыларға,
тұтынушыларға материалдық жағынан қолдау көрсетіп, сапалы нәтижеге жету.
Бұл үлгінің ерекшелігі жаңалық бастамасы не?, кім үшін?, қалай?
сұрақтардың нақтылануы, яғни жаңалық мазмұнына, техналогиясына терең
таңдаулармен қатар, бұл мәселелердің материалдық база жасауда қолдау табуы.
[28]
Инновация педагогикалық барлық саласына толық еніп дамуда. Ұстаздарымыз
бен ғалымдарымыздың ендігі негізгі міндеті жаңалықты тек педагогика
саласынан іздестіріп қана қоймай, басқа ғылым салаларындағы жаңалықтармен
салыстырып, тығыз байланыста болу, ендіру, тарату, практикалық инновацияны
жүйеге келтіру. Соңғысы жаңалықтың практикаға ғылым негізінен бұрын жаппай
енуіне байланысты жүйеліліктен алшақтаудан туындап отыр. Жаңалықтарды ашу
процессіндегі ғылым мен практикалық білімінің және зерттеу мен практикалық
тәжірибелер нәтижелерін практикалық қызметкерлердің меңгеру арасындағы
байланыстардың үзілуі педагогикалық білім мен енгізу қызметтерінің бір -
біріне қатыссыз жекелей дамуының себебі. Демек, педагогика ғылымының келелі
мәселелерінің бірі - педагогикалық білімді зерттеу мен енгізу арасындағы
қайшылықтар. Педагогикалық инноватика зерттеу пәні ретінде инновациялық
процесстерге тоқтала отырып, педагогикалық жаңалықтарды өңдеу, меңгеру және
практикада пайдалану, тарату қызметтеріне ғылыми тұрғыда сипаттама береді.
Инновациялық үрдісті теория ретінде қалыптастыру, білім жүйесіндегі
инновациялық процесске толық талдау жасауды талап етеді. Сонымен,
педагогикалық инноватика жаңалықтарды ашу, бағалау, педагогикалық
қауымдастардың меңгеруі және практика жүзінде пайдалана білуі жөніндегі
ғылым. Педагогикалық инноватиканы педагогика теориясына немесе оның
әдіснамасына жатқызу әлі нақты шешілмеген мәселелердің бірі. Өйткені
педагогика теориясы оқу - тәрбие процесстеріндегі заңдылықтарды және оларды
басқаруды қарастырады, ал әдіснама болса негізінен меңгеру, практикаға
енгізу ұстанымдарын анықтаумен айналысады. Сонда педагогикалық инноватиканы
білім жүйесіндегі жаңаруды жылдамдататын құрал ретінде қарастыруға болады.
Демек, педагогикалық жаңалыққа бет бұру (инновация) дегеніміз - мақсат,
идея және адамның, қауымның практикалық қызметі, іс - әрекеті,жаңалықты
ерекше қабылдау қасиеті.
Педагогикалық инновация жаңарту үрдісінің 3 түрлі теориялық бөлім
түсініктері мен принциптерін біріктіреді.
1. Педагогикалық неология (гректің neos – жаңа, logos – сөз
тіркестерінен алынған) педагогика ғылымындағы және білім беру
жүйесіндегі жаңалықтар жөніндегі ілім [32]12, 29 бет.
2. Педагогикалық аксиология (жаңалықтарды қабылдау) –
ұйымдастырушылардың және практиктердің шығармашылық субъектілерінің көп
түрлілігін және әлеуметтік-педагогикалық, қоғамдық ілімді қабылдау
жөніндегі ілім [32]12, 47 бет.
3. Педагогикалық праксиология (гректің praktikos деген сөзінен
шыққан) қызметші, іскер – мағынасын білдіреді, яғни педагогикалық
теориядаға жаңалықтарды практикада пайдалана білу жөніндегі ілімі
[32]12, 53 бет.
Бірінші бөлімде - ғылыми-педагогикалық шығармашылық үрдісі
және оның ерекшеліктері мен негізгі нәтижелері жөніндегі ғылыми-
эксперементі тәжірибе белгілері қорытылып, жүйеленіп дамиды.
Екінші бөлімде – педагогика теориясында және қауымдастықтарда
қарастырылып бағаланады және меңгеріледі.
Үшінші бөлімде – педагогикалық жаңалықтар практика жүзінде
игеріліп, пайдаланылады.
Педагогикалық зерттеулердегі, шығармашылық үздісіндегі қиындықпен
қол жететін негізгі критерийлердің бірі - жаңалық. Бұл осы үш
бөлімді жалғастырушы, жалпы инновациялық үздістің негізгі арқауы.
Жаңалық дегеніміз не? Ожегов сөздігінде бұған үш түрлі анықтама
беріледі:
- бірінші шыққан, жасалған немесе жаңадан пайда болған,
жаңадан ашылған,
- уақытқа байланысты,
- толық таныс емес.
Юсуфбекова Н.Р. осы жаңалық критериіне сүйене отырып,
педагогикалық неонологияның міндеттерін келтіреді [32]12,29-30 бет.
1. Педагогика саласындағы жаңалық кездерінің пайда болуын және
маңызын ашу.
2. Педагогика жаңалықтарын жүйелеу, жіктеу.
3. Жаңалық дәрежесін және белгілерін анықтау.
4. Педагогиканың даму баспалдақтарындағы жаңалық
теориясының жаңа, ескі категорияларын анықтау.
5. Педагогикалық неология жүйесінде бағалау, жүйелеуде,
болжамдауда алдын-ала мәліметтер жинау қызметін айқындау.
5. Неологияның ролін айқындау.
Педагогикадық жаңалықтарды теория мен практикаға ангізудің
даму тенденцияларына байланысты неологияны терендете түзу зерттеу
жұмыстарына негізгі бағытына айналып отыр. Сондықтан да
инновациялық процесс, жаңалық түсініктерінің арасындағы қытынас
педагогика саласында қызығушылық туғызады. Инновациялық үрдіс тек
жаңалықтын ашылу үрдісін қарастырып қоймайды, сонымен бірге пайдалану
үрдісін, оның практика жүзінде таратылуын да ашып көрсетеді.
Жаңалық – уақыт, сапалық белгісіне сипаттама бере отырып, оның
сапалық мазмұныңа төмендегідей анықтама береді. Мақсатты жаңалық ең
жоғары өнімділік немесе қажеттілік қасиетті білдіреді. Педагогика
үшін жаңалықтың сапалық, өлшемді сипаттамаларының маңызы зор. Бұл
мәселелер жаңалықты еңгізу мәселелерімен тығыз байланыста. Жаңалықты
еңгізу барысында мұғалімнің шығармашылық қабілетіне сәйкес жаңалықтар
түпнұсқалығымен кенеттен пайда болуымен сипатталады. Түпнұсқалық,
қайталанбаушылықпен, нәтиженің өзіндік ерекшелігімен сипатталады.
Сонымен педагогикалық жаңалық-озық іс-тәжірибелі ұстаздардың ғылыми
немесе практикалық шығармашылықтарының қорытындысы. Жаңалыққа екі
жағдайда да белгілі жаңалық жүйесі, бірлігі тұрғысынан сипаттама
беріледі. Юсуфбекова Н.Р. жаңалықты енгізілген жүйе белгілеріне сай
жіктейді [27].
а) Педагогикалық үрдісті өзгерту дәрежесіне қарай (жаңалыққа
түбегейлі, ұстанымды өзгерістердің еңгізілуі); тек жаңартушы жаңалық;
б) пайда болу орнына (ғылымда немесе практикада); в) шығу уақытына; г)
еңгізу мүмкіндіктеріне (дәл уақытында, кешеуілдеп, оңай
енгізу,қиындақпен енгізу); д) жаңалық дәрежесіне байланысты (абсолютті
және салыстырмалы); е) болжамдау, жоспарлау дәрежесіне сәкес
(болжамдалған, күтпеген, жаспарланған, жаспарланбаған).
Неология мазмұнын педагогикалық қауымдастар сапасын ашу арқылы
беруге болады. Педагогикалық қауым бұл жинақталған түсінік, өткені
мұнда мамандығы жағынан бірлескен адамдар ғана кіріп қоймайды,
профессионалдық дайындығы жағынан, жас шамаса жағынан, қабілеті,
өмірге көз қарасы жағынан әр түрлі адамдар жинақталады.
Сондықтан да педагогикалық қауымдастар жасайды, бағалайды,
қабылдайды, меңгереді, қолданады.
Педагогикалық қауым – болмыстың жинақталған ұжымды субъектісі,
әлеуметтік психологияның, педагогиканың оқу пәні болуы мүмкін.
Қауымдастар құрамы, құрылымы күрделенген, жаңалықтарды енгізуде,
жаңарту орталығын жасайтын күрделі әлеуметтік- педагогикалық құбылыс.
Сондықтан да білім жүйесінде қауымдастардың жаңашылдандыру дәрежесі,
олардың инновациялық процесін (жаңарту үрдісін) тарату дайындығы
жөнінде сөз қозғауға болады. Педагогикалық қауым сапасымен
жаңартудың сараптау сұрақтары тығыз байланыста. Ұстаздар қауымы
пікірлерінің әр түрлілігі педагогикалық жаңалықтарды және жаңаруды
бағалауда көптеген қиындықтар туғызады. Сонымен қатар, педагогика
жаңалықтарыны объективті сипаттама беруге қабілеті бар көптеген
мамандандырылған экспертті бөліп алуға мүмкіндік туғызады. Жаңа
туындап жатқан педагогикалық жаңалықтардың теориялық, практикалық
маңызын - педагогикалық жаңалықтың табиғи құндылығын, педагогика
жүйесіндегі құндылығын – педагогикалық құбылыстың баға белгілерін
анықтамайынша түсіну қиын болады. Педагогикалық аксиология осы
қиындақтарды шешуде болмыстың әлеуметтік мәдени маңызын сипаттайтын
құндылық болып табылады.
Педагогикалық болмыс әлеуметтік ортаның бір бөлігі ретінде
адамды белгілі бір бағытта қалыптастыру процесін (үрдісін)
біріктіретін нақты педагогикалық құбылыс жиынтығы.
Педагогикалық аксиология алдында тұрған маңызды міндеттердің
бірі педагогикалық құбылыстардағы және ғылыми-педагогикалық
қызметтердегі сапа мен құндылықты ажырату. Сапа құндылығын зерттеу
нәтижесі жаңалықтың жалпы ғылыми критерилерімен (актуальдығы,
теориялық және ғылыми маңыздылығы) сипатталады. Ал педагогикалық
құбылысты бағалау бергілерін анықтау өте қүрделі, себебі,
педагогикалық-даралық әсер нәтижесін мұғалім немесе оқушы бойынан
алып тастау мүмкін емес. Педагог-новаторлардың еңбектерің объективті
бағалаудың әр түрлі дәреже, деңгеде қаралау себебі де сондықтан
болар. Әйтсе де педагогикалық құбылысты бағалаудың жалпы белгілері
білім нәтижелері ретінде адам оның қызметімен тығыз байланысты.
Педагогикалық аксиология құбылыстағы құндылық белгілерін анықтаудың
теориялық және әдіснамалық зерттеулерін қажет етеді. Педагогикалық
инновация жаңалықтармен айналысатын болса, аксиология педагогикалық
құбылыстар мен үндістердегі құндылықтарды, педагогикалық құндылықтар,
әлеміндегі маңызын аңықтауға бағытталған. Аксиологиялық талдау
жаңалықтарды басқа өндіріліп жатқан типтес жаңалықтармен
салыстыруға бағытталған. Салыстырмалы аксиологияның басты міндеті –
отандық, шетелдік педагогикадағы және жаңалықтар жүйесіндегі
әлеуметтік-педагогикалық маңыздылыққа салыстырмалы талдау беру.
Педагогикалық инноватиканың үшінші бөлімінің мазмұнын адам
қызметінің тиімділігі жөніндегі ілім праксиологияның ашуға
мүмкіндігі бар. Праксиология (грекше praktikos-қайраткер, іскер)
негізін поляк ғалымы Т.Котарбинский қалаған, ол адам қызметтерінің
жалпы ережелеріне сәйкес заңдылықты шығаруға ұмтылыстар жасаған.
Кейіннен Юсуфбекова Н.Р. педагогикалық жаңалықтарды пайдалану, ендіру
қызметтеріне тоқталып, педагогикалық праксиология алдына –
жаңалықтарды пайдаланудың тиімді механизмдерін ашу міндетін қояды.
Білім жүйесінің күн санап жаңаруында бұл міндетті шешудің маңызы
зор. Өйткені ендіру мәселесіне теория мен практиканың
қарамақайшылықтары, практикалық әрекеттер мен педагогикалық ойлар
және оның таратылуы топтасқан. Педагогика ғылымында ендіру теория
болып қалыптаспаған, себебі ол не? қалай? кім ? ендіреді сұрақтарына
жауап беретін педагогикалық жаңалықтарды ашу, оны қауымдастардың
меңгеруі процестерімен тікелей байланыста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz