АТФ БАНК АҚ-ң ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ МЕХАНИЗМІ
1.1 Тұрғын үй алудың қолайлы мүмкіндігі
1.2 Ипотекалық несиелеудің түсінігі және мағынасы
1.3 Ипотека игіліктері мен қызмет көрсету ортасы
II АТФ БАНК АҚ-ң ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 АТФ Банк АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметін талдау
2.2 АТФ Банк АҚ-ң 2006-2008 жж ипотекалық несиесін талдау
2.3 Қазақстанда қазіргі кезеңде тұрғын үйге несие беруді дамыту
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазақстандағы тұрғын үй нарығы қажетті қаржы-несиелік механизмдермен
қамтамасыз етілмеген болып шықты, халықтың төлемқабілетті сұранысын және
тұрғын үйді сатып алуды жалпы халықтық етуге мүмкіндік берер еді. Егер
бұрын өзінің баспанасын жақсартудың жалғыз көзі мемлекеттік үй алу болса,
ал қазір, бұл мәселе халықтың өз қаражаттары есебінен үй салу жолымен
шешіліп жатыр. Бюджет ресурстарының шектеулілігі халықтың белгілі бір
жақтарындағы тұрғын үй мәселелерін шешуге негізделді. Халықтың көбісі
өздерінің жинақтары және оларды жинақтау мүмкіндігі болмағандықтан
өздерінің тұрғын үй мәселелелрін шеше алмады. Халықты ұзақ мерзімді
несиелендіру жүйесінің құрылуы, ол халықтың төлем қабілетті сұранысын
жақсарту және халықтың негізгі бөлігі үшін тұрғын үйді сатып алуға
қабілетті ету. Ол халықтар, банктер мен қаржы-құрылыс компаниялары мен және
құрылыс индустрия кәсіпорындарының ақша қаражатарын экономиканың белгілі
секторына аудара отырып, ақша ресурстарының қарым-қатынасын қамтамасыз
етеді.
Дипломдық жұмыстың актуалдылығы әр жанұя үшін тұрғын үйді сатып алу ең
басты қажеттілік: бұл қажеттіліктерді қанағаттандырмайынша, ешқандай
қоғамның әлеуметтік басымдылықтарын айтуға болмайды.
Бұл мәселені шешудің жолдарын таңдауда адамдардың хал-ахуалын, олардың
моральдық және физикалық хал-жағдайы, саяси бағасы тұрғын үй құрылысының
өсу темпі және ортақ масштабына тәуелді. Қазіргі таңда тұрғын үй мәселесі
ипотекалық несиелендіру жүйесі арқылы шешілуде. Жеке меншік тұрғын үй сатып
алу - әр жанұя үшін бірінші қажеттілік. Қазақстандағы тұрғын үй құрылысын
қаржыландырудың дәстүрлі жүйесі, бұрынғы СоветОдағының тұрғын үйді
қаржыландыру жүйесінің бөлігі ретінде, өз тұрғын үй жағдайларын жақсарту
үшін кезекте тұрған адамдар арасында бөлу және мемлекеттік тұрғын үй
құрылысы үшін бюджет ресурстарын орталықтандырылған түрде бөлу деп
елестетті. Бұл жүйе Қазақстанның тәуелсіздік алып және нарықтық
экономикаға өту кезеңінде өзінің мүмкіндігі жоқтығын көрсетті. Құрылыстың
бюджет тарапынан қаржылануы жағдайының қысқаруы және халықты тұрғын үймен
қамтамасыз ету, тұрғын үй сатып алу үшін халықтың өз қаражаттары және де
экономикалық дамыған елдердегідей банктердің несиесі қажет болады. Бұл
жағдайәларда минималды инфляцияға ұшырауымен және максималды өз уақытында
қайтарумен қамтамасыз етілген халықтың ұзақ мерзімді несиеге сұранысы
күшейеді.
Тауарлы – материалды құндылықтармен қамтамасыз етілген ипотекалық несие
осы қажеттіліктерге жауап береді. Көптеген шетелдердің тәжірибелеріне
сүйенсек, ипотека, дұрыс ұйымдастырылған және біркелкі мемлекеттік саясат
жүргізілсе, тұрғын үй нарығын қамтамасыз ететін өзін-өзі қаржыландыратын
жүйеге айналады.
Халықтың төлем қабілеттілігі күшейіп, тұрғын үйге сұраныстың артуы,
жаңа құрылыстардың басталуына, құрылыс материалдарының мамандандырылған
техника шығарылып көбейеді, жаңа жақсартылған архитектуралық жобалар пайда
болды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы ипотекалық
несиелеудің қазіргі жағдайына баға беру.
Бұл мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
1. Ипотекалық тұрғын несиелеуінің жүйесін өткізу үшін оның негізгі
алғышарттарын ашу;
2. Жылжымайтын мүліктің әр түрлі ерекшеліктерін қарастыру;
3. АТФ Банк АҚ-ң ипотекалық несиелеу жүйесін талдау:
4. Ипотекалық несиелеудің негізгі мәселелерін бекіту және де оларды
шешу және оны жетілдіру жолдары.
Ипотекалық несие жылжымайтын мүлік саласындағы, жылжымайтын мүлік құны
және жылжымайтын мүлікті сатып алушылардың ағымдық табысының деңгейінің
арасындағы қарсыластықтарды шешу механизмі болып табылады.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландыру механизмін құру үшін Қазақстан
Республикасының 2000ж. 21- тамызында № 1290 жарлығымен құрылысты және
ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту және халықтың көп бөлігінің тұрғын үй
мәселесін шешу және тұрғын үй бағасын төмендету қабылданған болатын.
Ұзақ мерзімді ипотекалық несиелеудің мақсаты болып, халықтың тұрақты
табысы бойынша ұзық мерзімді несиелер және өзінің қаражаттары арқылы тұрғын
үй нарығында үйді сатып алуға негізделген несиелеуді қамтамасыз ететін
жүйені қалыптастыру.
Несие бойынша кепіл, несие сомасына сатып алатын тұрғын үй болып
табылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкімен ЖАҚ ҚИК құрылысын құру шешімі қабылданды. АТФ Банктің негізгі
қызметі ресурстарды оптималды басқару, әр түрлі банктік қызметтерді
ұйымдастыру болып табылады. Бұл буын банктік табыс табады, бұнымен несиелеу
бөлімі, есеп-ссудалық операциялар секторы, бағалы қағаздар бөлімі,
халықаралық есеп айырысу бөлімі айналысады. Банктің негізгі құрылымы болып,
инкассация және кассалық операциялар бөлімі табылады. АТФ Банк АҚ-ы
ипоткалық несие бойынша активтік операциялар жүргізеді.
I ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ МЕХАНИЗМІ
1.1 Тұрғын үй алудың қолайлы мүмкіндігі
Ипотека құқықтық институт ретінде б.э.д. І-ІІ ғасырларда Рим
территориясында танымал болды. Одан бұрын ол Египетте пайда болды.
Ипотеканың қазіргі жағдайдағы түрі АҚШ, Канада, Англия, Франция, Щвецияда
дамыды. Мысалы АҚШ-та ипотекалық айналым мыңдаған млрд. доллар есебінде.
Барлық дамыған елдер ипотеканың мүмкіндіктерін қолдап, одан бас тартқысы
келмейді 11, с. 170 .
Қазақстанда ипотека жақында пайда болды. Ипотекалық несиелеу жүйесін
ендіру, халықтың тұрғын үй мәселесін шешу үшін, пәтер бағасын төмендету мен
тұрғын үйлер салуды ынталандыру үшін керек болды.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландыру механизмін құрудағы мақсаты 2000
жылдың 21- тамызда Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен № 1290
жарлығында Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту
және ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысын қаржыландыру Концепциясы мақұлданды
7, с. 1 .
Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Банктің Концепциясына сәйкес,
халыққа ұзақ мерзімді несие беретін, қарыз алушыларды қайта қаржыландыратын
ипотекалық несиелердің екінші ретті нарық операторын құру шешімі
қабылданды.
Қазіргі таңда жалғыз акционер Ұлттық банк болып табылатын осындай
операторлардың бірі Қазақстанның Ипотекалық Компаниясы болды 1, с. 1 .
Алдыңғы уақытта халықаралық қаржы ұйымдарынан және Қазақстан банктері
арасынан басқа да акционерлерді тарту жоспарланып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстанда ипотекалық тұрғын үймен несиелеудің жүйесі
өткізіліп жатыр.
Ең бастысы ипотекалық несиелеу нарығының жағдайы: тұрғын үй нарығы,
құқықтық қамтамасыз ету және тұрғын үйді саты алу үшін несиелік ресурстар
нарығы осы элементтерге тәуелді болды.
Еліміз нарықтық қатынатарға көшкен сәттен бастап мықтап көңіл бөлінген
мәселенің бірі банк жүйесінің жұмысы болады. Алғашқы кезеңде банктер
негізінен кәсіпорындар мен ұйымдарға қызмет көрсетіп, соларға қысқа
мерзімді кредиттер беріп келді. Бірте бірте әр банктің тұрақты клиенттері
іріктеліп, сондай-ақ жеке тұлғалардың онша жақсы емес кредиттік тарихы да
банктер үшін оңайға соққан жоқ. Сол себепті банктер соңғы жылдары жеке
тұлғаларғалардың салымдары көбейе түсті. Сонымен бірге көптеген кредит
алушы заңды тұлғалардың онша жақсы емес кредиттік тарихы да банктер үшін
оңайға соққан жоқ. Сол себепті банктер соңғы жылдары жеке тұлғаларға
көбірек көңіл аударатын болды.
Ұлттық банк тарапынан екінші деңгейдегі банктерге талаптың күшейтілуі
нәтижесінде банктердің саны азайғанымен, олардың таза активтері жылдам
қарқынмен өсуде. Сөйтіп жеке тұлғаларға дәстүрлі банк қызметтерінің бөлекше
кредит беруге кеңінен жол ашылды. Бұл жерде айтатыным – ипотекалық кредит
негізінде болып отыр.
Ипотека дамыған нарықты экономика елдерінде, ең алдымен АҚШ пен
Еуропада кеңінен тараған. Бұл ипотекалық несиенің басқа несие түрлерімен
салыстырғанда елеулі артықшылығы бар екендігімен байланысты. Атап айтқанда,
ипотекалық кредит екі жақтың да тәуекел деңгейін азайтады. Клиент кредитті
едәуір ұзақ мерзімге ала отырып, кепілге қойылған жылжымайтын мүлікті, яғни
тұрғын үйді өзінің иелігінде сақтап қалады. Ал кредит беруші болса,
берілген несиенің орнын толтырудың қай жағынан да ұтыллыссыз нұсқасына ие
болады .
Ипотекалық несиелеудің басты мақсаты – халықтың өзінің және кредит
қаржысы есебінен еркін рынокта дайын тұрғын үй сатып алуына жәрдемдесу
болып табылады. Тұрғын үй ипотекалық несиесі – бұл банктің клиентке тұрғын
үй сатып алуға арнап беретін ақшалай қаражаты. Клиент өз кезегінде мұндай
несиені пайдаланғаны үшін банкке сыйақы төлеуі, сондай-ақ ай сайын
белгіленген көлемде қарыз қаржысын қайтарып отыруы тиіс. Несие есебінен
сатып алынған тұрғын үй қарыз алушының атына хатталады және клиент
ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банке кепілдікке қойылады.
Ипотекалық несиенің басты артықшылығы - сіз өзіңіздің меншікті тұрғын
үйіңізге бүгіннің өзінде-ақ ие боласыз да, ал ақшасын бірнеше жылға созып,
бірте-бірте төлеп құтыласыз. Ипотекалық несие алу үшін сатып алынатын
тұрғын үйден басқа қандай да бір қосымша кепілзат талап етілмейтіні де
маңызды.
Біраз жұрт ипотекалық несие бойынша сатып алынған пәтер оған
белгіленген бағадан едәуір қымбатқа түседі деп санайды.
Ипотекалық несие бойынша тұрғын үй сатып алу ұзақ жылдар бойы қыруар
ақша шығарып, пәтер жалдап тұрғаннан, және де сондайшама қаржыны
шығарғаннан кейін де үй-жайсыз қалабергеннен әлдеқайда пайдалы екендігі
белгілі. Ипотека –несиеге үй сатып алу деген сөз. Бұл арада да ақшаның
тауар екендігін, оның да өзінің құны болатындығын ескеру керек.
Соңы жылдары республикада өнеркәсіп миграциясының өзгеруі мен
халықтың еңбекке жарамды топтарының көшіп-қонуы тұрғын үйге несие алу
қажеттілігін тудыруда.
Нарықтық экономикаға көшкеннен кейін Қазақстанда ипотеканың негіздері
қаланып, біздің елімізге қолайлы деген малайзиялық модель қалыптаса
бастады.
Қазақстанда ипотеканың дамуы республика Президентінің 1995 жылғы 23
желтоқсандағы Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы заң күші бар Жарлығынан
бастау алады. Үкіметтің осы бағыттағы жұмысының бірінші кезеңі 2000 жылғы
21 тамыздағы қаулысымен Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын ұзақ
мерзімді қаржыландыру және ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту
тұжырымдамасын бекіту болды. Ұсынылған тұжырымдаманың негізі жаңадан
салынған тұрғын үйді қоса алғанда еркін рынокта дайын тұрғын үй сатып алу
үшін азаматтарға ұзақ мерзімді ипотекалық несие берудің нарықтық жүйесін
құруға келіп соғады .
Қазіргі уақытта бірқатар қазақстандық банктер жеке тұлғаларға тұрғын
үй сатып алу үшін ипотекалық несиеге беруде. Бірақ солардың қызметінде
жұртты ойландыратын бір нәрсе – несие мерзімінің ұзақ болмауы мен жоғары
пайыздық ставкаға байланысты болып отыр. Мұның себебі түсінікті де: халық
әзірге ақшасын қысқа мерзімді депозитке салады, соған сәйкес банктер де,
несиені ұзақ мерзімге бере алмайды. Қаржыгерлер тілімен айтқанда, елімізде
ұзын ақша жетіспейді.
Сонда не істеу керек?
Мұндай қиындықтан шығудың бір амалы жоғарыда аталған Үкімет
тұжырымдамасында қарастырылған болатын. Онда халыққа ұзақ мерзімді
ипотекалық несие беретін кредиторларды қайта қаржыландыруды жүзеге асыратын
ипотекалық несиелердің қайталама нарығының операторы пайда болуы көзделген
еді.
Осындай алға қойылған міндетті іске асыру үшін Ұлттық банктің шешімімен
2000 жылғы 20 желтоқсанда Қазақстан ипотекалық компаниясы жабық
акционерлік қоғамы құрылды. Бүгінгі таңда оның бірден-бір акционері Ұлттық
банктің өзі болып қалуда.
Қазақстан ипотекалық компаниясының негізгі мақсаты ұзақ мерзімді
тұрғын үй ипотекалық несиелерін халыққа көптеп ұсынумен қатар, қаржы
айналымын жеделдетуді де мақсат етеді.
Компания қызметінің ұйымдастырылуы туралы айта кететін болсам:
Біріншіден Қазақстан ипотекалық компаниясымен шартқа отырған әріптес
банктер ипотекалық несие береді, содан кейін қарыз алушыға талап қою
құқығын алады. Бұл құқық сатып алынған үйдің кепілге қойылумен қамтамасыз
етіледі. Бұдан әрі компания ипотекалық қайталама нарықтың операторы ретінде
банктерден ақылы негізде ипотекалық несиелер бойынша талап ету құқығын
сатып алады және сатып алынғанталап ету құқығымен қамтамасыз етілген
бағалы қағаздар шығарады. Оларды институционалдық инвесторлар (зейнетақы
қорлары, сақтандыру компаниялары, банктер және т.б.) сатып алады. Осылайша
ипотекалық нарықта қайта қаржыландыру жүзеге асырылып тұрғын үйді несиелеу
үшін ақша қаражаттарының толасыз ағымы қамтамасыз етілетін болады. Мұның
өзі әсіресе жинақтаушы зейнетақы қорларының (ЖЗҚ) милиардтаған теңге
көлеміндегі активтерін компанияның құнды қағаздарына салу арқылы ЖЗҚ
активтерін түрлендіру мүмкіндігін береді.
Қазақстан ипотекалық компаниясы ЖАҚ өзі құрылғаннан бергі кезеңде
компанияның алдына қойылған міндеттерді уақытылы шешуде. Ол алғашында
ипотекалық несиелеу жүйесі механизмін енгізуді Алматы және Астана
қалаларында байқап көрді. Кейін компания қызметі республиканың он үш
аймағын, атап айтқанда Астана, Алматы Ақтау, Ақтөбе, Атырау, Жезқазған,
Қарағанды, Көкшетау, Повладар, Орал, Өскемен, Шымкент және Талдықорған
қалаларымен Алматы облысын қамтыды.
Компания жүзеге асырып отырған кредиттеу бағдарламасының отандық рынок
үшін бірегей екенін айтуымыз керек. Өйткені олардың мынадай артықшылықтары
бар: сыйақы ставкасы біршама төмен; несие валюталық баламасы белгіленбей
теңгемен беріледі ; несиенің ұзақ мерзімділігі (10 жылға дейін) несие ай
сайын бірдей сомада өтеледі .
Бүгінде Альянс Банк ААҚ, Астана-финанс ААҚ, АТФ Банк ААҚ,
Банк Центркредит ААҚ, БТА-Ипотека ААҚ, және Нұрбанк ААҚ, Қазақстан
ипотекалық компаниясының әріптес банктері болып табылады. Ипотекалық несие
алуға келген азаматтар тікелей компанияның ¼зіне немесе жоғарыда аталған
қаржы институттарының біріне жолығуына болады . Сондай-ақ олар несие сомасы
сатып алынатын тұрғын үй құнының ең ары кеткенде 70%-ын өтеу үшін
берілетінін, ал тұрғын үй құнының кем дегенде 30%-ын несие алушы өз
қалтасынан төлеуі тиіс екенін ескерген жөн. Дегенмен, бұл арада да клиентке
қолайлы боларлық жағдай қарастырылған. Компания кепілдік құнының 70%-дан
астамын құрайтын, бірақ 85%-ынан аспайтын мөлшерде берілген ипотекалық
несиелерді де сатып алуы мүмкін. Бұл үшін қарыз алушы шарт бойынша немесе
әріптес банкпен кепілдік құнының 70%-нан асатын несие сомасына несиелік
тәуекелді азаматтық-құқықтық жауапкершілік жағынан сақтандырған болуы
керек. Мұндай жағдайда несие алушы бастапқыда тұрғын үй құнының 15% -ын
төлесе жеткілікті.
Жалпы, несиені өтеудің төлем мөлшері айлық таза табыс мөлшерінің 35%-
ынан аспауы керек. Бұл қарыз алушының қалыпты тұрмыс деңгейін сақтау үшін
қажет. Сонымен бірге бұл коэффицент қарыз алушының табысына қарай қайта
қаралуы мүмкін.
Қазақстан ипотекалық компаниясы 2002 жылғы 18 қарашада ТМД
аумағында алғашқы болып ипотекалық облигациялар шығарып , орналастырды.
Эмиссияның жалпы соммасы – 105 млрд. теңге, айналыс мерзімі – 3 жыл.
Облигациялардың бірінші траншы 300 млн. теңгеге жеткізілді , қалған бөлігі
биылғы жылы орналастырылды . Бұған қоса компания 2005 жылы тағы да 1,5млрд.
теңгеге облигациялардың жаңа эмиссиясын орналастырмақ.
2006 жылғы 10 желтоқсаннан бастап компания ипотекалық несиебойынша
келісімді ставка мөлшерін 14,6%-дан 13,5%-ға түсірді. Бұл қарыз алушылар
үшін ипотекалық несие құнының арзандағанын білдіреді.
Қазіргі жағдайда елімізде ипотекалық несие алуға көпшіліктің қол
жеткізуі мемлекеттің қолдауынсыз қиын. Бұл алдымен азаматтардың орташа
табысының жоғарғы еместігіне байланысты. Мемлекеттің қолдауы әртүрлі
ыңғайда болуы мүмкін.
Болашақта Бағалы қағаздар рыногы туралы заңға түзету енгізіліп, соған
сәйкес агенттік бағалы қағаздар ұғымы белгіленсе, Қазақстан ипотекалық
компаниясының облигацияларына агенттік бағалы қағаз статусы берілуі мүмкін
. Ондай жағдайда компанияның облигациялары бойынша инвесторларға сыйақы
мөлшерін кемітеді. Сөйтіп, арзанырақ қаржы ресурстарына қол жеткізеді. Бұл
ипотекалық несиелерге пайыздық ставканы төмендетуге алып келеді .
Ипотекалық несие алушыларға керегі де осы .
Қолданудың тағы да бір көрінісі ретінде мемлекет ипотекалық несиелрді
сақтандыратын сақтандыру компаниясын құруына болар еді. Мұндай жағдайда
кредиторлар үшін кредит тәуекелі азаяды. Оларда ипотека есебінен өз несие
портфелін ұлғайтуға ынтасын туғызады . Осы арқылы жалпы тұрғын үй рыногына
, соның ішінде құрылыс саласына қосымша инвестиция тарту мүмкін болады. Ал
құрылыстың кең қанат жаюы бүкіл экономикаға оңды ықпал етеді .
Бүгінде Қазақстан ипотекалық компаниясы ипотекалық несиеге халықтың
әртүрлі тобының қолы жететіндей болуы үшін жұмыс жасауда. Компания 2007
жылы 1,8 млрд. теңгеден астам ипотекалық несиелер беруді жоспарлап отыр.
Бұл тағы да бірнеше жүздеген отбасының өз пәтерлеріне ие болуы мүмкіндігі
деген сөз .
1.1 Ипотекалық несиелеудің маңызы және түсінігі
1993 жылы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев еліміздегі жаңа тұрғын
үй саясаты жөніндегі Жарлыққа қол қойып, оны жүзеге асыруды құрған болатын.
Осы құнды құжат бізді бұдан бұрын еш жерде естіп – білмеген ипотека
сөзімен құлақтандырды. (Ипотека - дегеніміз қарапайым тілмен айтқанда
қарыз ақшаға үй сатып алу екенін енді ғана түсіне бастадық қой.) Аталмыш
Жарлықта еліміздегі тұрғын үй саласы бойынша қалыптасқан проблемаларды
ретімен шешеудің жолдары жан-жақты қарастырылғанымен тоқсан үштегі
экономикалық тоқырау ипотекалық жүйені жүзеге асыруға еш мүмкіндік бермеді.
Мамандар ипотеканың бірінші кезеңінің нәтижесіз аяқталуын тұрғын үй
құрылысына қажетті айналым қаржысының қандай жолмен өндірілетіндігі дәл
айқындалмағанынан дейді. Мемлекет, банктер және коммерциялық құрылыс
компаниялары арасындағы и п о т е к а н ы ң қ ұ л а ғ ы н қ а й с ы с ы
ұ с т а й д ы деген мәселенің туындауы тәжірибенің белсенділігін
төмендетті. Әуел баста басымдық құрылыс компанияларына берілгенімен,
несиелік қорды қолына ұстап отырған банктер көрпені өзіне қарай көп тартуға
талпынады. Соңынан сала жұмысын үйлестіруші мемлекеттік орган Құрылыс
министрлігінің таратылуы, банктердің дербес шешімдер қабылдауға
қауқарсыздығы ипотеканың алғашқы тәжірбиесін апатқа алып келді.
2000 жылғы 7 желтоқсанда күшіне енген Қазақстан Республикасындағы
тұрғын үй құрылысы жинақтамалары туралы Заң осы сала саясатындағы сеңнің
қозғалуына септігін тигізді. Аталмыш мемлекеттік құжаттың арқасында осыдан
екі жыл бұрын елімізде енгізілген тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесі АҚШ
және Малайзия елдері тәжірбиесі негізінде әзірленді. Қос деңгейлі жобаның
біріншісі ипотекалық несиелеумен тікелей айналысатын банктер мен банктік
емес ұйымдар арқылы жүзеге асырылса, ал екіншісі ипотекалық несие берушілер
ұсынатын талаптар мен кепілдік құқықтарды сатып алу арқылы қызмет
көрсететін қайта қаржыландыру ұйымдары болып табылады. Бұндай ұйым
функциясын қазір Қазақстан ипотекалық компаниясы ЖАҚ атқарып келеді. Ұйым
жарғысында көрсетілгендей акционерлік қоғамның міндеті республикамыздағы
тұрғын үй рыногына бюджеттен тыс қаржы тарту және ипотекалық несие жүйесін
енгізу болып табылады. Осыған сійкес компания ішкі рыногта ипотекалық
облигациялар шығарылымдарын орналастыру арқылы салаға инвестиция құюмен
айналысып келеді.
Ипотекалық жүйе тұрғын үйді сатып алуда бірден санап бере салатын
қаражаты болмаса да несие қайтаруға қабілетті орташа табысы бар
отбасылардың мүддесіне оң жауап берді. Осы тақырыпты зерттеу барысында бір
жолдасымыздың Астанадан ипотека арқылы пәтер сатып алғанын естіп, арнайы
жолықтым. Сол досымыз былтыр осы жүйе арқылы Астананың шеткі аудандарының
бірінен бір бөлмелік пәтер сатып алыпты. Баспананың жалпы бағасының 30
пайызын, яғни 4000–нан астам АҚШ долларын алғашқы сома түрінде банкке
салған. Енді банкпен жасасқан келісім-шарт бойынша ол енді сегіз жыл бойы
ай сайын тұрақты түрде 250 АҚШ долларын төлеп тұруға міндетті. Бұл ұлттық
валютаға шаққанда 37 мың теңге. Сонда орташа табысты отбасына Меруерттің
жағдайымен салыстырсақ, онда әр үйге ай сайыншамамен алғанда 60-70 мың
теңге кіріс кіріп тұруы тиіс. Ол қазіргі өмір шындығымен сәйкес келеді ме?
Қазіргі нақты жағдайды баяндағанымда қарапайым мемлекеттік қызметкер мен
өнер саласындағы адамның айлық жалақысы 10-12 мың теңге шамасында екенін
ескерсек, олардың бұндай жолмен пәтер алуға талпынуы айға қол созғанмен тең
болмақ. Статистикалық мәліметтерге жүгінсек қазір республикамызда орташа
есеппен 1,3-1,4 миллион адам тұрғын үй мұқтаждығын тартуда. Мұның басым
бөлігі табысы орташадан төмен адамдар десек ипотеканың барлығы бірдей
икеміне қарай бұра беруге болмайтындығын сезуге болады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей ипотека ешбір елде тұрғын үй проблемасын
толықтай шешіп берген емес. Сондықтан жаңа бағдарлама ел тұрғындарының
баспана ауыртпалылығына байланысты созылып кеткен проблемаларды аз уақытта
аяқтап тастайды деу асырып айтқан болар еді. Ипотека қазіргі өлшемде
отбасылық бюджеті 60 мың теңге шамасын құрайтын қоғамның орташа табысына
орайластырылып әзірленген мәзір. Мұндай қаражат таба алатындар қатары
көбейген сайын ол жалпы халықтық сипатқа ие болып, қимылы ширатыла түспек.
Сондықтан да банктер үшін байлығы асып-тасқан аз шоғырлы бақуаттылардан
гөрі осындай орта буын отбасылардың көбірек тартылуына мүдделі.
Ипотекалық несиелеудің негізгі қатысушылары:
1. Қарыз алушы – бұл ипотекалық несиені алушы және оны қайтаруға міндетті
сенімді және төлем қабілеті бар заңды және жеке тұлға.
2. Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір жағы. Қарыз
беруші – бұл уақытша пайдалануға қарыз беруші субъектілер болып
табылады. Қарыз берушілерге: банктер, банктік емес мекемелер,
мемлекет, шаруашылық субъектілері және халық жатады.
3. Пәтер сатушылар – бұл заңды және жеке тұлғаланр, өздерінің немесе
басқа да заңды және жеке тұлғалардың талабы бойынша пәтерін сатушылар.
4. Риэлторлық ұйымдар – меншікті пәтер қорынан, басқа нарық
қатысушыларының тапсырысы бойынша пәтер сатумен айналысатын
лицензирленген сатушылар.
5. Сақтандыру компаниялары – кепілдікке салған үйді, өмірді және қарыз
алушының еңбек қабілетін және ипотекалық нарыққа қатысушылардың
азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандырумен айналысатын,
лицензирленген сақтандыру компаниялары.
6. Бағалау агенттіктері – ипотекада кепіл заты болатын тұрғын үй
кешендеріне тәуелсіз маманданған баға беретін, лицензирленген
сақтандыру компаниясы.
7. Екінші ретті ипотекалық нарықтың операторлары – бірінші ретті қарыз
берушілерден ипотекалық несиені қайта сатып алумен айналысатын және
бағалы қағаз негізінде шығаратын заңды тұлғалар.
8. Инвесторлар – екінші ретті ипотекалық нарық операторларынан бағалы
қағаз алатын заңды және жеке тұлғалар.
9. Үкімет – инвесторларға бағалы қағаз бойынша кепілдік береді, екінші
ретті нарық операторларын басқаруға қатысатын бірінші және екінші
ретті нарықты реттейді.
Бірінші ретті нарық қарыз алушы мен банктің қарым-қатынасымен
анықталады, ал оның құралы – ипотекалық несие болып табылады. Банк – делдал
– инвестор екінші ретті ипотекалық нарық, оның құралы болып ипотекалық
несиелермен қамтылған бағалы қағаздар болып табылады.
Коммерциялық банктер мен басқа да несиелік мекемелердің ипотекалық
операциялары жылжымаитын мүлікке заклад актысы көмегімен келісім шарт
толтырылады. Мұндай заклад актісі ипотекалық несиенің негізгі
қамсыздандыруы болып табылады. Барлық заклад актілерін ссуда түрінде ұсынып
бөліп-бөліп өтеуге болады.
Ипотека бойынша қарыз алушы алған ссуда сомасын процентімен бірге
тұрақты, кейде өспелі болып отырады, ол инфляция деңгейінде оның мөлшерін
түзетуге мүмкіндік береді.
Тұрғын үй мен пәтер ипотекасының ерекшелігі.
Тұрғын үй мен пәтер ипотекасы құрылысқа, қайта құруға немесе тұрғын
үйдің күрделі ремонтына жұмсалған ссуданы өтеуін қамтамасыз етеді.
Дача, бақша үйлері және басқа да құрылыстар, тұрақты тұруға арналмаған
үйлер жалпы негізде ғана ипотека заты бола алады. Тұрғын үйлерге
белгіленген арнайы ережелер оларға қолданбаған. Адам тұратын бөлмелер,
үйдің бір бөлігін құрайтын ипотека құралы бола алмайды.
Ипотекаға кепіл беруші құқығындағы меншік, яғни тұрғын үй (пәтер)
беріледі. Тұрғын үй мен пәтердің кепіл алушылары ролінде арнайы лицензиясы
бар тек банктер мен басқа да несиелік мекемелер бола алады. Тұрғын үйді
сатып алған меншік иесі мен онда тұратын адамдар арасында аренда
келісімшартына отырады.
Ипотеканы мемлекеттік тіркеу.
Ипотека құралы болып табылатын жылжымайтын мүлік заңмен белгіленген
тәртіппен мемлекеттік тіркеу мекемелерінде жылжымайтын мүлікті тіркеуге
жатады. Ипотеканы мемлекеттік тіркеу кепіл берушінің өтініші негізінде
жасалады.
Ипотеканы мемлкеттік тіркеу үшін мыналар керек:
Нотариалды куәландырылған ипотека туралы келісімшарт және оның
көшірмесі:
Ипотекалық келісімшартта көрсетілген құжаттар:
Регистрациялық жинауларды төлегенін растайтын құжат.
Ипотека органға құжаттар түскеннен кейін 10 күн ішінде мемлекеттік
тіркеуге тұру керек. Ипотеканы мемлекеттік тіркеген мекеме өзінің архивінде
ипотека келісімшартының көшірмесін қалдырады. Осыдан Қазақстанда
жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу жүйесі жеткілікті құрылған және ары
қарай дамып жатыр. Қазақстан Республикасының 1995ж 23 желтоқсанында
Жылжымайтын мүлік ипотекасы заңына сәйкес ипотекалық келісімшарт міндетті
түрде мемлекеттік тіркелу керек, өйткені ипотека құқығы оны тіргегеннен
кейін жұмысын жалғастырады.
1.3 Ипотека игіліктері мен қызмет көрсету ортасы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының қаулысымен 2000
жылғы желтоқсанда бұрын-соңды болып көрмеген іс-шара – Қазақстан Ипотекалық
Компаниясы құрылып, республиканың қаржы рыногына енгізілді. Бұл жаңа
институттың негізгі мақсаты қаржы рыногында оператор қызметін атқару, яғни
несие алу жолымен ипотекалық несие берген екінші деңгейдегі банктерді
қайта қаржыландыруды, сондай-ақ ипотекалық облигациялар шығару және
таратуды жүзеге асырады.
Компания бағдарламасы бойынша несиелеудің негізгі шарттарының бірі –
теңгемен тұрғын үй ипотекалық несиесін беру.
Компания бағдарламасы бойынша берілген тұрғын үй ипотекалық
несиесінің ставкалық сыйақысы өзгермелі;
оның өзгеріске ұшырауы бір жылға шағып есептегендігі құнсыздану
индексіне (тұтыну бағдарламасның индексі) байланысты болады. Өзгеріп
отыратын ставка сыйақысын қайта қарау мерзімі басталғанға дейін қайтару
мерзімі – белгіленіп қойылған мерзім болып есептеледі. Íесие алушыны
айтарлықтай зиян келтіретіндей дәрежедегі құнсызданудан қорғау үшін
сыйақының жоғарғы шегі алынады, ол әрбір екінші белгіленіп қойылған
мерзімнің аяғына дейін өз күшінде болады. Жоғары шек сыйақының көрсеткішін,
одан жоғары деңгейде сыйақы тағайындалмайтын етіп, алынған несие көлеміне
қарай белгіленеді.
Қазақстан Ипотекалық Компаниясының қызметі ипотекалық несиелеу
рыногында бұрын әр-қайсысы әр бөлек қызмет көрсетіп келген екінші
деңгейдегі банктер мен несие беруге лицензиясы бар ұйымдарды біртұтас
жүйеге біріктіруге мүмкіншілік берді. Компонияның серіктесіне айналған
банктер компания жасаған несие алушының андеррайтингінің несие берудің
шарттары бойынша несиелік құжаттарды рәсімдеуге байланысты несие
стандарттарын қабылдады. Несиені стандарттау несие сатып алу көлемін
ұлғайтуға және алу шараларының мерзімін жеделдетуге мүмкіншілік берді,
серіктес банктердің арасындағы бәсекелестік банктердің тұрғын үй ипотекалық
несиесі аясындағы жұмысының жандануына қолайлы жағдай жасады, несие бойынша
сыйақы ставкасының төмендеуінің алғы шарты болды және тұрғындар үшін оның
қолжетімді болуының мүмкіндігі жоғарылады.
Компания қызметінің негізгі жетістіктерінің бірі және тұрғын үй
ипотекалық несие жүйесі жұмысының нәтижесінде қалыптасқан қатаң қағида –
несиенің берілуімен оның кері қайтарылуы компания бағдарламасы бойынша,
шетелдік валютаға қатыссыз, тек қана теңгемен жүзеге асырылады. Сондай-ақ
компанияның бағдарламасы бойынша берілетін несие сыйақысының нарықтағы
көрсеткішінің ең төменгі деңгейде болатынымен және несие мерзімінің
ұзақтығымен ерекшеленеді.
Осылайша, компанияның оператор ретіндегі қызметінің осы үш жыл
ішіндегі несиелік қоржыны 8 млрд. теңгеге, ал несие алушылар саны 5 мың
адамға артты. Әсіресе, несие алушылар санының өскені бірден көзге көрінеді:
егер де 2006 жылғы желтоқсанда олардың саны сегіз жүз адамдай ғана болса,
2007 жылдың қаңтар айында олардың саны жоғарыда келтіргендей деңгейге жетті
.
Саланы одан әрі дамыту перспективалары
Қазақстан Ипотекалық Компаниясы үстіміздегі жылы ипотекалық тұрғын үй
несиесіне республика халқының неғұрлым көбірек тартылуына және банк
қызметі түрлерінің кеңейтілуіне бағытталған бірқатар шараларды жүзеге
асырмақ. Атап айтқанда, жаңа жылдан бастап жеке кәсіпкерлерге несие
олардың табысына қарай берілетін болды. Несие беру мерзімі 20 жылға дейін
ұзартылады. Компания бағдарламасы бойынша ипотекалық тұрғын үй несиесін
серіктес банктермен бірге басқа да екінші деңгейдегі банктерде босата
алады. Мұндай жағдайда серіктес банктер Компания мен несие беретін банктер
арасында делдалдық рөл атқаратын болады.
Биылдан бастап ипотекалық несие беру еліміздегі тұрғын үйге деген
қажеттілігі арттырып отырған барлық қалада жүзеге асырылады. Қазақстанның
ипотекалық компаниясының бағдарламасы бойынша несие жекеменшік үй
салушыларға да, сондай-ақ жаңадан салынатын көп пәтерлі үйлердің құрылысын
қаржыландыруға қатысушы жекелеген адамдарға да берілмек.
Компанияның өсіп-өркендеуіне, ипотекалық несиенің тұрғындар арасында
кеңінен мәлім болуына бірге жұмыс жасайтын субъектілер қызметінің де
себепшісі болып келе жатқанын айтуымыз керек. Олар әр аймаққа орналасқан
риэлторлар, нотариустар, жылжымайтын мүлік орталықтары, жер комитеттері,
сақтандыру компаниялары.
Тарихта елді тұрғын үйді ипотекалық несиелеуден бас тартқан бірде бір
өркенитті елді кездестіре алмаймыз. Керісінше бұл жүйе экономикасы мықтап
дамыған мемлекеттерде баспана мәселесін шешудің тиімді тәсіліне айналып
отыр. Жүз жылға жуық бұрын өмірге келген жүйені біз енді ғана қабылдай
бастадық . Ипотекалық рынокты дамытудағы кейбір кедергілер бірте-бірте
шешіле берер деген үміттеміз.
ІІ АТФ БАНК АҚ-ғы ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 АТФ Банк АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметін талдау
АТФ Банк ААҚ 27 ақпанда 1992 жылы құрылтайшылардың жалпы жиналысымен
құрылған коммерциялық ұйым болып табылады. Ұлттық банктегі тіркеу номері №
102. Банктің мекен-жайы – Қазақстан Республикасы Алматы қаласы, Шевченко
көшесі 80, Корреспонденттік шот №700161193, код 793 МФО 190501109.
Банк өз кызметінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін,
Шаруашылық етуші серіктестіктер туралы, Банк және банктік қызмет туралы
заң күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің жарлықтарын, Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банктің нормативтік актілерін және банктік қызметті
және бағалы қағаздар нарығын реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да
заңдарын басшылыққа алады.
Банктің жарғылық қоры 250 000 000 теңгені құрайды және 1000 теңгелік
номиналдық құны бар 250000 акцияларға бөлінген. Олардың ішінде 478 данасы
1000 номиналдық құны бар басымшылықты акциялар, ал 249522 данасы сондай
номиналдық құнымен жай акциялар.
Банктің басқарылуы:
- жоғары органмен – акционерлердің жалпы жиналысымен:
- атқарушы орган – Басқарудың төрағасымен тағайындалатын басқарумен;
- бақылаушы органмен – бақылаушы кеңеспен;
- қадағалау органмен – ревизиялық комиссиямен камтамасыз етіледі.
Астана қаласындағы АТФ Банк АҚ-ң филиалы АТФ Банк Ақ-ң бөлімшесі
болып табылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінде 26 мамырда 1992
жылы бірінші рет тіркелген. Ал филиал 1992 жылы бірінші рет тіркелген. Ал
филиал 1992 жылы 21- сәуірде құрылған және мына мекен жайда орналасқан:
Астана қаласы, Ақжайық көшесі 16А. АТФ банк банк жұмысыны қамтамасыз
ететін бөлімдерден тұрады:
- банк қызметін жоспарлау, болжау, алдында тұрған міндеттерді орындау,
ресурстарды оңтайлы басқару. Осы сұрақитардың барлығы экономикалық
сұрақтар бойынша бас маманның шеңберінде шешіледі;
- әр түрлі банктік қызметтерді ұйымдастыру (несиелеу, валюталық,
депозиттік және басқа да активтік операциялар). Бұлардың құрамына
клиентке қызмет көрсетумен байланыстардың барлығы кіреді. Осы буын
банктік табыстарды иеленеді. Бұл жұмыспен несиелеу бөлімі, есеп-
айырысу-ссудалық операциялар секторы, салым операциялар және бағалы
қағаздар бөлімі, халықаралық есеп-айырысу бөлімі айналысады;
Есеп – айырысу – ссудалық операциялар секторының негізгі қызметі
клиенттерге қызметкөрсету болып табылады. Яғни кәсіпорындардан, ұйымдардан
және жеке тұлғалардан төлемдерді қабылдау және жүргізу және т.б.
Қолма-қолсыз және қолма – қол шетел валютасымен операцияларды
жүргізумен байланысты сұрақтарды халықаралық есеп-айрысу бөлімі
қарастырады.
Банк құрылымының міндетті элементі қолма-қол ақша қаражаттарының шетел
валюта жинауымен, өңдеуімен, қабылдауымен, беру және жеткізумен айналысатын
кассалық операциялар бөлімі және инкассация бөлімі болып табылады.
Банк ішіндегі есеп-айырысу секторы банк інішдегі шоттарды бақылайды
және есепке алады.
Банк құрылымына жоғары білікті кадрлар белсенді ықпал етеді. Бұл жағдай
банктік қызметтің тиімділігі көбінесе бантің жеке операцияларын орындайтын
адамдарға тәуелдігімен байланысты.
Жоғарыда айтылған мәліметтерге сүйене отырып, банктің құрылымын оның
барлық аймақтық филиалдарын қамти отырып құруға олады.
АТФ банк АҚ-ң жоғары басқару органы банк акционерлерінің жалпы
жиналысы болып табылады. Ол жарғыны, балансты және есеп беруді бекітеді,
баланс саясатының бағытын және мақсатын анықтайды, басқару мүшелерін және
өкілдігін, банктік ревизиялық комиссиясын таңдайды, яғни банктің
стратегиялық міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылдық есеп беруді
балансты құрған соң бір айдан кейін кешіктірілмей жыл сайын
ұйымдастырылады.
Банк жұмысын жалпы басқару үшін, сонымен қатар атқарушы және бақылаушы
органдардың жұмыстарын бақылау және қадағалау үшін акционерлер жиналысы
банктің басқармасын таңдайды. Басқарма – банк иелерінің өкілетті органы
және олардың мүдделерін қорғайды.
Басқараманың негізгі қызметтеріне мыналар кіреді:
1. банктің стратегияллық мақсатарын анықтау және клиенттерге
қатасыты оның саясатын құру;
2. басқарушы посттарға адамдар таңдау;
3. комитеттерді құру (несеиелік, әкімшілік, ревизиялық);
4. ссудалық және инвестициялық операцияларды бақылау;
5. банк қызметін кезеңдік тексеру;
Басқарма банктің басқару құрылымын құрайды. Операцияларды басқару
ресурстарды шоғырландыру қызметтерін және оларды пайдалану әдістерін анық
бөлуге негізделеді. Басқарама құрамындағы акционерлер жиналысы банк
қызметін шұғыл басқару үшін банк басқармасаны төрағасын сайлайды. Ол банк
өкілеттігін көрсетеді, акционерлер жиналасының шешімдерін орындайды,
банктік іскерлік өмірі туралы шұғыл шешімдерді қабылдайды. Басқарма
төрағасы басқаратын депортаменттердің жұмысын жанама түрде басқаратын
өзінің орныбасарлары арқылы банкті басқарады.
Банктің ұйымдастырушылық құрылымын бөлімдерге және секторларға
бөлінетін депортаменттер және басқарамалар құрайды. Олар банктік
операциялардың функционалдық арналымы бойынша жіктелуін ескере отырып
құрған. Мысалы, несиелеу депортаменті борышқорларды несиелеу сұрақтарымен
айналысады. Ол несиелеуді басқару, қаржылық есем активтермен жұмыс бойынша
басқару, проблемалық несиелерді басқару, инвестициялық жобаларды басқару
сияқты басқармаларға бөлінеді. өз кезегінде несиелеуді басқару саудақаржы
бөлімінен корпотивтік клиенттерді қаржыландыру бөлімінен мониторинг
бөлімінен және несиелік тәуекенлді бағалау бөлімінен тұрады.
Қаржылық емес активтермен жұмыс бойынша басқару кепілдік мүліктерді
бақылау бойынша кепілдік мүліктерді пайдалану және іске асыру бойынша
бөлімдерінің бірі. Проблемалық несиелерді басқару ға мынадай бөлімдер
кіреді: борышқорлармен шұғыл жұмыс жасау және жинақ, есеп және анализ
бөлімі, ал инвестициялық жобаларды басқаруға жобаларды дайындау және іске
асыру, жарнама және маркеинг бөлімі.
Банк үлкен географиялық аймақпен жұмыс істеп жатқан кезде оның
ұйымдастыру негізінде әр түрлі региондарда бөлімдер желісі арқылы банк
қызметін құруды қарастыратын аймақтық – ұйымдастырушылық құрылым қағидасы
болуы мүмкін. Мұндай құрылым АТФ банк АҚ тиесілі. Ол облыс, район
шеңберінде клиенттерге қызмет көрсетуге бағытталған және жергілікті
шарттарды дұрыс ескеруге мүмкіндік береді. Бөшімшелер мен филиалдардың
таралған желісі банкке белгілі бір артықшылытар береді: бас банктің
толықтай қол астында болу, депозиттерді тарту үшін және олардың есебінен
пайданы өсіру үшін операциялар ауқымын кеңейту және территорияның көп
бөлігін қамту. АТФ банк АҚ алдыңғы қатарлы филиалдарының бірі –
Астанадағы филиал болып табылады.
Филиал – бас банктік үлестіріп берген құқықтардың шеңберінде банктік
операцияларды іске асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға болып
табылмайды, өзінің жеке балансы болмайды және бас банктің берген
қаражатарының және құқытардың шеңберінде қызмет етеді. Филиал АТФ банк
АҚ басқармасының шешімімен құрылады, ішкі өндірістіек есеп айырысу
негізінде әрекет етеді.
Филиал міндеттемелері бойынша жауапкершілікті банк өзіне алады.
Филиалға негізгі құралдарды Темір банк басқрмасымен анықталатын көлемде
ұсынады.
Астаналық филиал АТФ банк АҚ атынан мынадай банктік операцияларды
іске асырады:
А) кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің, халықтың бос ақшалаай
қаражаттарын тарту, оларды есеп-айырус, ағымдық депозиттік шоттарда және
салымдарда орналастыру;
Б) банктің ішкі несиелік саясатына сәйкес қайтарымдылық, мерзімділік
және төлемділік қағидаларында заңды және жеке тұлғаларға несиелер беру;
В) тауарлар мен қызметтердің экспортымен және импортымен байланысты
халықаралық есеп айрысуды қамти отырып, клиенттердің тапсырмасы бойынша
есеп-айырысуды іске асыру;
Г) ҚР-ң банк резиденттерінен корреспонденттік қатынастарды орнату: банк
келісімімен ностро, және лоро шоттарды ашу және жүргізу;
Д) банктің валюта нарғындағы комиссиондық негізде делдалдық қызметін
қамти отырып, ішкі валюталық нарықта шетел валютасын сатып алу, сату және
айырбастау бойынша операцияларды жүргізу;
Е) бағалы қағаздарды сатып алу сату және сақтау.
Филиалға клиенттің жүргізетін валюталық операцияларымен валюталық заңға
сәйкестігін валюталық бақылау агенттігінің қызметі жүктелген.
Банктік операцияларды және ақша қаражатарын сақтауын іске асыру үшін
филиалдың бас банктегі субкорресподенттік шоты, сонымен қатар ҚР ҰБ кор
шоты болады. Филиалдың іске асыратын активтік және пассивтік операциялары
бойынша тарифтер және проценттік ставкалар банктің бақылаушы кеңесімен
бекітіледі.
Ипотекалық несиелеу бойынша операцияларды белсенді жүргізетін
қазақстандық банктердің бірі АТФ банк АҚ болып табылады. АТФ банк АҚ
ҚР облыстардың 80%-на қызмет көрсетеді.
Несиелеу АТФ банк АҚ қызметінің басты бағыттарының бірі болып қала
береді. Оның негізгі принциптері: несиені ұсынудың әр түрлі нысандары мен
әдістері кезінде қайтарымдылықтың қатаң кепілдігі кезінде банктің өз қаржы
тұрақтылығын бір уақытта қолдау кезінде несиелік ресурстарға деген
клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру.
2006 жылдан 2008 жылдар кезінде АТФ банкте 4509,9млн. теңгеден 5495,3
млн. теңгеге (25% жуық) дейін пайыздық табыстардың маңызды ұлғаюы байқалды.
(сурет 1). Ал пайыздық шығындар (сурет 2) 1419,1млн. теңгеден 1319,1 млн.
теңгеге дейін (25% жуық) пайыздық қосындысының барлығы 4176,2 млн. теңге.
Банктің ссудалары мен қаражаттары (сурет 3) осы кезеңде 13616,2 млн.
теңгеден 2680 млн. теңгеге дейін төмендеді. Бұл банктік несиелі саясатымен
байланысты, өйткені банктерге ссуданың басымдылығы бойынша орта дәрежеге
ие.
Клиенттерге ссудалар (сурет 4) осы кезеңде 2481,7 млн. теңгеден 15573,1
млн. теңгеге дейін ұлғайды. Негізінен клиенттерге ссудалар қысқа мерзімді
сипатқа ие, оларң айналымдылығы өте зор тез және кепілідігі өтімді, осыдан
2006 жылмен салыстырғанда доғары табыс туындап отыр.
2008 жылдың 1- қаңтарына ссудалық потрфель мынадай түрде болып отыр. (В
қосымша). Негізгі үлесті – 46,2% өңдеуші өнеркәсіп: мұнай, газ,
металлургия; сауда – 21,2%; одан кейін тұтыну несиесі 24,7%, энергетика
50%, өндіріс 1,8%, ауылшаруашылығы 1,2%. Ауыл шаруашылығы өз үлеске ие
болып отыр, өйткені ауыл шаруашылығы несиелік қызметтің тәуекелді түрі
болып табылады.
Ссудалық портфель бойынша банк провизияларды құрған болатын. Ауыл
шаруашылығының провизиясы ең үлкен резерв болып табылады. (жалпы табыс
сомасынан 100%). өңдеуші өнеркәсіпке 50% мөлшерде провизиялар құрған.
өндіріске 25%, энергетикаға 25%, ең аз провизияларды сауда 10%, тұтыну
несиесі 10% құрайды.
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады: АТФ банктің
несие сферасындағы қызметі өткен жылмен салыстырғанда жақсарды. Бұл
несиелік саясат тиімді және нақты анықталғандығы екенін көрсетеді.
Сурет 1 - АТФ банк АҚ берілген несиелері бойынша пайыздық табысы, млн.
теңге.
Сурет 2 - АТФ банк АҚ депозиттерді тарту бойынша пайыздық шығындары, млн.
теңге.
Сурет 3 - АТФ банк АҚ ссуда мен қаражаттары, млн.теңге.
Сурет 4 - АТФ банкАҚ клиенттер ссудасы, млн. теңге.
2.2 АТФ Банк АҚ-ң 2006-2008 жж ипотекалық несиелендіруді талдау
Банкпен талдап алынған ипотекалық несиелеу түрі несиелеу жолдары
шегінде несиені алу үшін құжаттарды оперативті дайындау ғана емес және де
осы категориядағы қарыз алушының қаржы жағдайын бағалау.
Соңғы 2 жыл ішінде АТФ Банк АҚ-ң несие салымдарының көлемі 3 есе
өсті, соның ішінде ипотекалық несиелеу бойынша 3,8 есе.
Кесте 1
АТФ Банк АҚ-ң, Тұран Алем Банк ААҚ, Халық Банк ААҚ-ң 2002-2004 жж.
ссуда портфелінің динамикасы
млн. теңге
АТФ Банк АҚ Тұран Алем Банк ААҚ Халық Банк ААҚ
2007ж 2008ж Динамика, 2007ж
%
Берілген несиелер барлығы, 3703 15308 29649 162428
млн. теңге.
Оның ішінде:
Ипотекаға берілген несиелер, 1393 3098 4355 14899
млн. теңге
Ипотекаға берілген 37,6 20,2 14,7 9,1
несиелердіің таза салмағы, %
2- кестенің мәліметі бойынша АТФ банк АҚ –мен ипотекаға берілген
несиелер 2005 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 10 есе артты, ал осы уақыт
аралығындағы банкпен берілген несиелер көлемі 43 есе өсті.
Бір субъектіге несие көлемі 8 еседен артты. 2-кестенің мәліметіне
сүйенсек АТФ банк АҚ –ң несиелер көлемінің өсуінде ипотекаға берілген
банктік несиелер 2005 жылы 37,8% -дан 2008 жылы 9,1% несиелердің таза
салмағының төмендеуі байқалады.
Осыған сәйкес ипотекалық несиелеу нарығының көп бөлігі ипотека үшін
несие ресурстарының жетіспеушілігінен туындайтын қиыншылықтар банктік
несиелендрудің қамтылмаған бөлігі болып қалды. АТФ Банк АҚ-ң ссудалық
портфельдерінің сапасы жоғары және халықаралық талаптарға сәйкес.
Банктік ссуданы қайтару бағалау нетижесінде АҚ АТФ банк зерттегенде
ссудалық портфель жағдайына байланысты ипотекалық несиелерді қайтару
мерзімінің принципін ұстанғанның арқасында, несиені қайтару принципі
негізінен: ипотекалық несие портфеліндегі стандартты несие бөлігі соңғы 3
жылда 94,6 %-дан 100%-ға дейін жетті.
АТФ банк АҚ-ң Астана қаласы бойынша несиелік операцияларын
қарастырайық (3-Кесте) 13, с. 12 .
3-кестенің мәліметіне қарағанда, Астанадағы ипотекалық несиелеу жыл
сайын өсуде. Егер 2006 жылы ипотекаға барлық көздерден 1862,9 млн. теңге
бөлінді, ал 2008 жылы бұл сома 8 есе өсті, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ МЕХАНИЗМІ
1.1 Тұрғын үй алудың қолайлы мүмкіндігі
1.2 Ипотекалық несиелеудің түсінігі және мағынасы
1.3 Ипотека игіліктері мен қызмет көрсету ортасы
II АТФ БАНК АҚ-ң ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 АТФ Банк АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметін талдау
2.2 АТФ Банк АҚ-ң 2006-2008 жж ипотекалық несиесін талдау
2.3 Қазақстанда қазіргі кезеңде тұрғын үйге несие беруді дамыту
III ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазақстандағы тұрғын үй нарығы қажетті қаржы-несиелік механизмдермен
қамтамасыз етілмеген болып шықты, халықтың төлемқабілетті сұранысын және
тұрғын үйді сатып алуды жалпы халықтық етуге мүмкіндік берер еді. Егер
бұрын өзінің баспанасын жақсартудың жалғыз көзі мемлекеттік үй алу болса,
ал қазір, бұл мәселе халықтың өз қаражаттары есебінен үй салу жолымен
шешіліп жатыр. Бюджет ресурстарының шектеулілігі халықтың белгілі бір
жақтарындағы тұрғын үй мәселелерін шешуге негізделді. Халықтың көбісі
өздерінің жинақтары және оларды жинақтау мүмкіндігі болмағандықтан
өздерінің тұрғын үй мәселелелрін шеше алмады. Халықты ұзақ мерзімді
несиелендіру жүйесінің құрылуы, ол халықтың төлем қабілетті сұранысын
жақсарту және халықтың негізгі бөлігі үшін тұрғын үйді сатып алуға
қабілетті ету. Ол халықтар, банктер мен қаржы-құрылыс компаниялары мен және
құрылыс индустрия кәсіпорындарының ақша қаражатарын экономиканың белгілі
секторына аудара отырып, ақша ресурстарының қарым-қатынасын қамтамасыз
етеді.
Дипломдық жұмыстың актуалдылығы әр жанұя үшін тұрғын үйді сатып алу ең
басты қажеттілік: бұл қажеттіліктерді қанағаттандырмайынша, ешқандай
қоғамның әлеуметтік басымдылықтарын айтуға болмайды.
Бұл мәселені шешудің жолдарын таңдауда адамдардың хал-ахуалын, олардың
моральдық және физикалық хал-жағдайы, саяси бағасы тұрғын үй құрылысының
өсу темпі және ортақ масштабына тәуелді. Қазіргі таңда тұрғын үй мәселесі
ипотекалық несиелендіру жүйесі арқылы шешілуде. Жеке меншік тұрғын үй сатып
алу - әр жанұя үшін бірінші қажеттілік. Қазақстандағы тұрғын үй құрылысын
қаржыландырудың дәстүрлі жүйесі, бұрынғы СоветОдағының тұрғын үйді
қаржыландыру жүйесінің бөлігі ретінде, өз тұрғын үй жағдайларын жақсарту
үшін кезекте тұрған адамдар арасында бөлу және мемлекеттік тұрғын үй
құрылысы үшін бюджет ресурстарын орталықтандырылған түрде бөлу деп
елестетті. Бұл жүйе Қазақстанның тәуелсіздік алып және нарықтық
экономикаға өту кезеңінде өзінің мүмкіндігі жоқтығын көрсетті. Құрылыстың
бюджет тарапынан қаржылануы жағдайының қысқаруы және халықты тұрғын үймен
қамтамасыз ету, тұрғын үй сатып алу үшін халықтың өз қаражаттары және де
экономикалық дамыған елдердегідей банктердің несиесі қажет болады. Бұл
жағдайәларда минималды инфляцияға ұшырауымен және максималды өз уақытында
қайтарумен қамтамасыз етілген халықтың ұзақ мерзімді несиеге сұранысы
күшейеді.
Тауарлы – материалды құндылықтармен қамтамасыз етілген ипотекалық несие
осы қажеттіліктерге жауап береді. Көптеген шетелдердің тәжірибелеріне
сүйенсек, ипотека, дұрыс ұйымдастырылған және біркелкі мемлекеттік саясат
жүргізілсе, тұрғын үй нарығын қамтамасыз ететін өзін-өзі қаржыландыратын
жүйеге айналады.
Халықтың төлем қабілеттілігі күшейіп, тұрғын үйге сұраныстың артуы,
жаңа құрылыстардың басталуына, құрылыс материалдарының мамандандырылған
техника шығарылып көбейеді, жаңа жақсартылған архитектуралық жобалар пайда
болды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы ипотекалық
несиелеудің қазіргі жағдайына баға беру.
Бұл мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
1. Ипотекалық тұрғын несиелеуінің жүйесін өткізу үшін оның негізгі
алғышарттарын ашу;
2. Жылжымайтын мүліктің әр түрлі ерекшеліктерін қарастыру;
3. АТФ Банк АҚ-ң ипотекалық несиелеу жүйесін талдау:
4. Ипотекалық несиелеудің негізгі мәселелерін бекіту және де оларды
шешу және оны жетілдіру жолдары.
Ипотекалық несие жылжымайтын мүлік саласындағы, жылжымайтын мүлік құны
және жылжымайтын мүлікті сатып алушылардың ағымдық табысының деңгейінің
арасындағы қарсыластықтарды шешу механизмі болып табылады.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландыру механизмін құру үшін Қазақстан
Республикасының 2000ж. 21- тамызында № 1290 жарлығымен құрылысты және
ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту және халықтың көп бөлігінің тұрғын үй
мәселесін шешу және тұрғын үй бағасын төмендету қабылданған болатын.
Ұзақ мерзімді ипотекалық несиелеудің мақсаты болып, халықтың тұрақты
табысы бойынша ұзық мерзімді несиелер және өзінің қаражаттары арқылы тұрғын
үй нарығында үйді сатып алуға негізделген несиелеуді қамтамасыз ететін
жүйені қалыптастыру.
Несие бойынша кепіл, несие сомасына сатып алатын тұрғын үй болып
табылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкімен ЖАҚ ҚИК құрылысын құру шешімі қабылданды. АТФ Банктің негізгі
қызметі ресурстарды оптималды басқару, әр түрлі банктік қызметтерді
ұйымдастыру болып табылады. Бұл буын банктік табыс табады, бұнымен несиелеу
бөлімі, есеп-ссудалық операциялар секторы, бағалы қағаздар бөлімі,
халықаралық есеп айырысу бөлімі айналысады. Банктің негізгі құрылымы болып,
инкассация және кассалық операциялар бөлімі табылады. АТФ Банк АҚ-ы
ипоткалық несие бойынша активтік операциялар жүргізеді.
I ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ МЕХАНИЗМІ
1.1 Тұрғын үй алудың қолайлы мүмкіндігі
Ипотека құқықтық институт ретінде б.э.д. І-ІІ ғасырларда Рим
территориясында танымал болды. Одан бұрын ол Египетте пайда болды.
Ипотеканың қазіргі жағдайдағы түрі АҚШ, Канада, Англия, Франция, Щвецияда
дамыды. Мысалы АҚШ-та ипотекалық айналым мыңдаған млрд. доллар есебінде.
Барлық дамыған елдер ипотеканың мүмкіндіктерін қолдап, одан бас тартқысы
келмейді 11, с. 170 .
Қазақстанда ипотека жақында пайда болды. Ипотекалық несиелеу жүйесін
ендіру, халықтың тұрғын үй мәселесін шешу үшін, пәтер бағасын төмендету мен
тұрғын үйлер салуды ынталандыру үшін керек болды.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландыру механизмін құрудағы мақсаты 2000
жылдың 21- тамызда Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен № 1290
жарлығында Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту
және ұзақ мерзімді тұрғын үй құрылысын қаржыландыру Концепциясы мақұлданды
7, с. 1 .
Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Банктің Концепциясына сәйкес,
халыққа ұзақ мерзімді несие беретін, қарыз алушыларды қайта қаржыландыратын
ипотекалық несиелердің екінші ретті нарық операторын құру шешімі
қабылданды.
Қазіргі таңда жалғыз акционер Ұлттық банк болып табылатын осындай
операторлардың бірі Қазақстанның Ипотекалық Компаниясы болды 1, с. 1 .
Алдыңғы уақытта халықаралық қаржы ұйымдарынан және Қазақстан банктері
арасынан басқа да акционерлерді тарту жоспарланып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстанда ипотекалық тұрғын үймен несиелеудің жүйесі
өткізіліп жатыр.
Ең бастысы ипотекалық несиелеу нарығының жағдайы: тұрғын үй нарығы,
құқықтық қамтамасыз ету және тұрғын үйді саты алу үшін несиелік ресурстар
нарығы осы элементтерге тәуелді болды.
Еліміз нарықтық қатынатарға көшкен сәттен бастап мықтап көңіл бөлінген
мәселенің бірі банк жүйесінің жұмысы болады. Алғашқы кезеңде банктер
негізінен кәсіпорындар мен ұйымдарға қызмет көрсетіп, соларға қысқа
мерзімді кредиттер беріп келді. Бірте бірте әр банктің тұрақты клиенттері
іріктеліп, сондай-ақ жеке тұлғалардың онша жақсы емес кредиттік тарихы да
банктер үшін оңайға соққан жоқ. Сол себепті банктер соңғы жылдары жеке
тұлғаларғалардың салымдары көбейе түсті. Сонымен бірге көптеген кредит
алушы заңды тұлғалардың онша жақсы емес кредиттік тарихы да банктер үшін
оңайға соққан жоқ. Сол себепті банктер соңғы жылдары жеке тұлғаларға
көбірек көңіл аударатын болды.
Ұлттық банк тарапынан екінші деңгейдегі банктерге талаптың күшейтілуі
нәтижесінде банктердің саны азайғанымен, олардың таза активтері жылдам
қарқынмен өсуде. Сөйтіп жеке тұлғаларға дәстүрлі банк қызметтерінің бөлекше
кредит беруге кеңінен жол ашылды. Бұл жерде айтатыным – ипотекалық кредит
негізінде болып отыр.
Ипотека дамыған нарықты экономика елдерінде, ең алдымен АҚШ пен
Еуропада кеңінен тараған. Бұл ипотекалық несиенің басқа несие түрлерімен
салыстырғанда елеулі артықшылығы бар екендігімен байланысты. Атап айтқанда,
ипотекалық кредит екі жақтың да тәуекел деңгейін азайтады. Клиент кредитті
едәуір ұзақ мерзімге ала отырып, кепілге қойылған жылжымайтын мүлікті, яғни
тұрғын үйді өзінің иелігінде сақтап қалады. Ал кредит беруші болса,
берілген несиенің орнын толтырудың қай жағынан да ұтыллыссыз нұсқасына ие
болады .
Ипотекалық несиелеудің басты мақсаты – халықтың өзінің және кредит
қаржысы есебінен еркін рынокта дайын тұрғын үй сатып алуына жәрдемдесу
болып табылады. Тұрғын үй ипотекалық несиесі – бұл банктің клиентке тұрғын
үй сатып алуға арнап беретін ақшалай қаражаты. Клиент өз кезегінде мұндай
несиені пайдаланғаны үшін банкке сыйақы төлеуі, сондай-ақ ай сайын
белгіленген көлемде қарыз қаржысын қайтарып отыруы тиіс. Несие есебінен
сатып алынған тұрғын үй қарыз алушының атына хатталады және клиент
ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банке кепілдікке қойылады.
Ипотекалық несиенің басты артықшылығы - сіз өзіңіздің меншікті тұрғын
үйіңізге бүгіннің өзінде-ақ ие боласыз да, ал ақшасын бірнеше жылға созып,
бірте-бірте төлеп құтыласыз. Ипотекалық несие алу үшін сатып алынатын
тұрғын үйден басқа қандай да бір қосымша кепілзат талап етілмейтіні де
маңызды.
Біраз жұрт ипотекалық несие бойынша сатып алынған пәтер оған
белгіленген бағадан едәуір қымбатқа түседі деп санайды.
Ипотекалық несие бойынша тұрғын үй сатып алу ұзақ жылдар бойы қыруар
ақша шығарып, пәтер жалдап тұрғаннан, және де сондайшама қаржыны
шығарғаннан кейін де үй-жайсыз қалабергеннен әлдеқайда пайдалы екендігі
белгілі. Ипотека –несиеге үй сатып алу деген сөз. Бұл арада да ақшаның
тауар екендігін, оның да өзінің құны болатындығын ескеру керек.
Соңы жылдары республикада өнеркәсіп миграциясының өзгеруі мен
халықтың еңбекке жарамды топтарының көшіп-қонуы тұрғын үйге несие алу
қажеттілігін тудыруда.
Нарықтық экономикаға көшкеннен кейін Қазақстанда ипотеканың негіздері
қаланып, біздің елімізге қолайлы деген малайзиялық модель қалыптаса
бастады.
Қазақстанда ипотеканың дамуы республика Президентінің 1995 жылғы 23
желтоқсандағы Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы заң күші бар Жарлығынан
бастау алады. Үкіметтің осы бағыттағы жұмысының бірінші кезеңі 2000 жылғы
21 тамыздағы қаулысымен Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын ұзақ
мерзімді қаржыландыру және ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту
тұжырымдамасын бекіту болды. Ұсынылған тұжырымдаманың негізі жаңадан
салынған тұрғын үйді қоса алғанда еркін рынокта дайын тұрғын үй сатып алу
үшін азаматтарға ұзақ мерзімді ипотекалық несие берудің нарықтық жүйесін
құруға келіп соғады .
Қазіргі уақытта бірқатар қазақстандық банктер жеке тұлғаларға тұрғын
үй сатып алу үшін ипотекалық несиеге беруде. Бірақ солардың қызметінде
жұртты ойландыратын бір нәрсе – несие мерзімінің ұзақ болмауы мен жоғары
пайыздық ставкаға байланысты болып отыр. Мұның себебі түсінікті де: халық
әзірге ақшасын қысқа мерзімді депозитке салады, соған сәйкес банктер де,
несиені ұзақ мерзімге бере алмайды. Қаржыгерлер тілімен айтқанда, елімізде
ұзын ақша жетіспейді.
Сонда не істеу керек?
Мұндай қиындықтан шығудың бір амалы жоғарыда аталған Үкімет
тұжырымдамасында қарастырылған болатын. Онда халыққа ұзақ мерзімді
ипотекалық несие беретін кредиторларды қайта қаржыландыруды жүзеге асыратын
ипотекалық несиелердің қайталама нарығының операторы пайда болуы көзделген
еді.
Осындай алға қойылған міндетті іске асыру үшін Ұлттық банктің шешімімен
2000 жылғы 20 желтоқсанда Қазақстан ипотекалық компаниясы жабық
акционерлік қоғамы құрылды. Бүгінгі таңда оның бірден-бір акционері Ұлттық
банктің өзі болып қалуда.
Қазақстан ипотекалық компаниясының негізгі мақсаты ұзақ мерзімді
тұрғын үй ипотекалық несиелерін халыққа көптеп ұсынумен қатар, қаржы
айналымын жеделдетуді де мақсат етеді.
Компания қызметінің ұйымдастырылуы туралы айта кететін болсам:
Біріншіден Қазақстан ипотекалық компаниясымен шартқа отырған әріптес
банктер ипотекалық несие береді, содан кейін қарыз алушыға талап қою
құқығын алады. Бұл құқық сатып алынған үйдің кепілге қойылумен қамтамасыз
етіледі. Бұдан әрі компания ипотекалық қайталама нарықтың операторы ретінде
банктерден ақылы негізде ипотекалық несиелер бойынша талап ету құқығын
сатып алады және сатып алынғанталап ету құқығымен қамтамасыз етілген
бағалы қағаздар шығарады. Оларды институционалдық инвесторлар (зейнетақы
қорлары, сақтандыру компаниялары, банктер және т.б.) сатып алады. Осылайша
ипотекалық нарықта қайта қаржыландыру жүзеге асырылып тұрғын үйді несиелеу
үшін ақша қаражаттарының толасыз ағымы қамтамасыз етілетін болады. Мұның
өзі әсіресе жинақтаушы зейнетақы қорларының (ЖЗҚ) милиардтаған теңге
көлеміндегі активтерін компанияның құнды қағаздарына салу арқылы ЖЗҚ
активтерін түрлендіру мүмкіндігін береді.
Қазақстан ипотекалық компаниясы ЖАҚ өзі құрылғаннан бергі кезеңде
компанияның алдына қойылған міндеттерді уақытылы шешуде. Ол алғашында
ипотекалық несиелеу жүйесі механизмін енгізуді Алматы және Астана
қалаларында байқап көрді. Кейін компания қызметі республиканың он үш
аймағын, атап айтқанда Астана, Алматы Ақтау, Ақтөбе, Атырау, Жезқазған,
Қарағанды, Көкшетау, Повладар, Орал, Өскемен, Шымкент және Талдықорған
қалаларымен Алматы облысын қамтыды.
Компания жүзеге асырып отырған кредиттеу бағдарламасының отандық рынок
үшін бірегей екенін айтуымыз керек. Өйткені олардың мынадай артықшылықтары
бар: сыйақы ставкасы біршама төмен; несие валюталық баламасы белгіленбей
теңгемен беріледі ; несиенің ұзақ мерзімділігі (10 жылға дейін) несие ай
сайын бірдей сомада өтеледі .
Бүгінде Альянс Банк ААҚ, Астана-финанс ААҚ, АТФ Банк ААҚ,
Банк Центркредит ААҚ, БТА-Ипотека ААҚ, және Нұрбанк ААҚ, Қазақстан
ипотекалық компаниясының әріптес банктері болып табылады. Ипотекалық несие
алуға келген азаматтар тікелей компанияның ¼зіне немесе жоғарыда аталған
қаржы институттарының біріне жолығуына болады . Сондай-ақ олар несие сомасы
сатып алынатын тұрғын үй құнының ең ары кеткенде 70%-ын өтеу үшін
берілетінін, ал тұрғын үй құнының кем дегенде 30%-ын несие алушы өз
қалтасынан төлеуі тиіс екенін ескерген жөн. Дегенмен, бұл арада да клиентке
қолайлы боларлық жағдай қарастырылған. Компания кепілдік құнының 70%-дан
астамын құрайтын, бірақ 85%-ынан аспайтын мөлшерде берілген ипотекалық
несиелерді де сатып алуы мүмкін. Бұл үшін қарыз алушы шарт бойынша немесе
әріптес банкпен кепілдік құнының 70%-нан асатын несие сомасына несиелік
тәуекелді азаматтық-құқықтық жауапкершілік жағынан сақтандырған болуы
керек. Мұндай жағдайда несие алушы бастапқыда тұрғын үй құнының 15% -ын
төлесе жеткілікті.
Жалпы, несиені өтеудің төлем мөлшері айлық таза табыс мөлшерінің 35%-
ынан аспауы керек. Бұл қарыз алушының қалыпты тұрмыс деңгейін сақтау үшін
қажет. Сонымен бірге бұл коэффицент қарыз алушының табысына қарай қайта
қаралуы мүмкін.
Қазақстан ипотекалық компаниясы 2002 жылғы 18 қарашада ТМД
аумағында алғашқы болып ипотекалық облигациялар шығарып , орналастырды.
Эмиссияның жалпы соммасы – 105 млрд. теңге, айналыс мерзімі – 3 жыл.
Облигациялардың бірінші траншы 300 млн. теңгеге жеткізілді , қалған бөлігі
биылғы жылы орналастырылды . Бұған қоса компания 2005 жылы тағы да 1,5млрд.
теңгеге облигациялардың жаңа эмиссиясын орналастырмақ.
2006 жылғы 10 желтоқсаннан бастап компания ипотекалық несиебойынша
келісімді ставка мөлшерін 14,6%-дан 13,5%-ға түсірді. Бұл қарыз алушылар
үшін ипотекалық несие құнының арзандағанын білдіреді.
Қазіргі жағдайда елімізде ипотекалық несие алуға көпшіліктің қол
жеткізуі мемлекеттің қолдауынсыз қиын. Бұл алдымен азаматтардың орташа
табысының жоғарғы еместігіне байланысты. Мемлекеттің қолдауы әртүрлі
ыңғайда болуы мүмкін.
Болашақта Бағалы қағаздар рыногы туралы заңға түзету енгізіліп, соған
сәйкес агенттік бағалы қағаздар ұғымы белгіленсе, Қазақстан ипотекалық
компаниясының облигацияларына агенттік бағалы қағаз статусы берілуі мүмкін
. Ондай жағдайда компанияның облигациялары бойынша инвесторларға сыйақы
мөлшерін кемітеді. Сөйтіп, арзанырақ қаржы ресурстарына қол жеткізеді. Бұл
ипотекалық несиелерге пайыздық ставканы төмендетуге алып келеді .
Ипотекалық несие алушыларға керегі де осы .
Қолданудың тағы да бір көрінісі ретінде мемлекет ипотекалық несиелрді
сақтандыратын сақтандыру компаниясын құруына болар еді. Мұндай жағдайда
кредиторлар үшін кредит тәуекелі азаяды. Оларда ипотека есебінен өз несие
портфелін ұлғайтуға ынтасын туғызады . Осы арқылы жалпы тұрғын үй рыногына
, соның ішінде құрылыс саласына қосымша инвестиция тарту мүмкін болады. Ал
құрылыстың кең қанат жаюы бүкіл экономикаға оңды ықпал етеді .
Бүгінде Қазақстан ипотекалық компаниясы ипотекалық несиеге халықтың
әртүрлі тобының қолы жететіндей болуы үшін жұмыс жасауда. Компания 2007
жылы 1,8 млрд. теңгеден астам ипотекалық несиелер беруді жоспарлап отыр.
Бұл тағы да бірнеше жүздеген отбасының өз пәтерлеріне ие болуы мүмкіндігі
деген сөз .
1.1 Ипотекалық несиелеудің маңызы және түсінігі
1993 жылы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев еліміздегі жаңа тұрғын
үй саясаты жөніндегі Жарлыққа қол қойып, оны жүзеге асыруды құрған болатын.
Осы құнды құжат бізді бұдан бұрын еш жерде естіп – білмеген ипотека
сөзімен құлақтандырды. (Ипотека - дегеніміз қарапайым тілмен айтқанда
қарыз ақшаға үй сатып алу екенін енді ғана түсіне бастадық қой.) Аталмыш
Жарлықта еліміздегі тұрғын үй саласы бойынша қалыптасқан проблемаларды
ретімен шешеудің жолдары жан-жақты қарастырылғанымен тоқсан үштегі
экономикалық тоқырау ипотекалық жүйені жүзеге асыруға еш мүмкіндік бермеді.
Мамандар ипотеканың бірінші кезеңінің нәтижесіз аяқталуын тұрғын үй
құрылысына қажетті айналым қаржысының қандай жолмен өндірілетіндігі дәл
айқындалмағанынан дейді. Мемлекет, банктер және коммерциялық құрылыс
компаниялары арасындағы и п о т е к а н ы ң қ ұ л а ғ ы н қ а й с ы с ы
ұ с т а й д ы деген мәселенің туындауы тәжірибенің белсенділігін
төмендетті. Әуел баста басымдық құрылыс компанияларына берілгенімен,
несиелік қорды қолына ұстап отырған банктер көрпені өзіне қарай көп тартуға
талпынады. Соңынан сала жұмысын үйлестіруші мемлекеттік орган Құрылыс
министрлігінің таратылуы, банктердің дербес шешімдер қабылдауға
қауқарсыздығы ипотеканың алғашқы тәжірбиесін апатқа алып келді.
2000 жылғы 7 желтоқсанда күшіне енген Қазақстан Республикасындағы
тұрғын үй құрылысы жинақтамалары туралы Заң осы сала саясатындағы сеңнің
қозғалуына септігін тигізді. Аталмыш мемлекеттік құжаттың арқасында осыдан
екі жыл бұрын елімізде енгізілген тұрғын үй ипотекалық несиелеу жүйесі АҚШ
және Малайзия елдері тәжірбиесі негізінде әзірленді. Қос деңгейлі жобаның
біріншісі ипотекалық несиелеумен тікелей айналысатын банктер мен банктік
емес ұйымдар арқылы жүзеге асырылса, ал екіншісі ипотекалық несие берушілер
ұсынатын талаптар мен кепілдік құқықтарды сатып алу арқылы қызмет
көрсететін қайта қаржыландыру ұйымдары болып табылады. Бұндай ұйым
функциясын қазір Қазақстан ипотекалық компаниясы ЖАҚ атқарып келеді. Ұйым
жарғысында көрсетілгендей акционерлік қоғамның міндеті республикамыздағы
тұрғын үй рыногына бюджеттен тыс қаржы тарту және ипотекалық несие жүйесін
енгізу болып табылады. Осыған сійкес компания ішкі рыногта ипотекалық
облигациялар шығарылымдарын орналастыру арқылы салаға инвестиция құюмен
айналысып келеді.
Ипотекалық жүйе тұрғын үйді сатып алуда бірден санап бере салатын
қаражаты болмаса да несие қайтаруға қабілетті орташа табысы бар
отбасылардың мүддесіне оң жауап берді. Осы тақырыпты зерттеу барысында бір
жолдасымыздың Астанадан ипотека арқылы пәтер сатып алғанын естіп, арнайы
жолықтым. Сол досымыз былтыр осы жүйе арқылы Астананың шеткі аудандарының
бірінен бір бөлмелік пәтер сатып алыпты. Баспананың жалпы бағасының 30
пайызын, яғни 4000–нан астам АҚШ долларын алғашқы сома түрінде банкке
салған. Енді банкпен жасасқан келісім-шарт бойынша ол енді сегіз жыл бойы
ай сайын тұрақты түрде 250 АҚШ долларын төлеп тұруға міндетті. Бұл ұлттық
валютаға шаққанда 37 мың теңге. Сонда орташа табысты отбасына Меруерттің
жағдайымен салыстырсақ, онда әр үйге ай сайыншамамен алғанда 60-70 мың
теңге кіріс кіріп тұруы тиіс. Ол қазіргі өмір шындығымен сәйкес келеді ме?
Қазіргі нақты жағдайды баяндағанымда қарапайым мемлекеттік қызметкер мен
өнер саласындағы адамның айлық жалақысы 10-12 мың теңге шамасында екенін
ескерсек, олардың бұндай жолмен пәтер алуға талпынуы айға қол созғанмен тең
болмақ. Статистикалық мәліметтерге жүгінсек қазір республикамызда орташа
есеппен 1,3-1,4 миллион адам тұрғын үй мұқтаждығын тартуда. Мұның басым
бөлігі табысы орташадан төмен адамдар десек ипотеканың барлығы бірдей
икеміне қарай бұра беруге болмайтындығын сезуге болады.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей ипотека ешбір елде тұрғын үй проблемасын
толықтай шешіп берген емес. Сондықтан жаңа бағдарлама ел тұрғындарының
баспана ауыртпалылығына байланысты созылып кеткен проблемаларды аз уақытта
аяқтап тастайды деу асырып айтқан болар еді. Ипотека қазіргі өлшемде
отбасылық бюджеті 60 мың теңге шамасын құрайтын қоғамның орташа табысына
орайластырылып әзірленген мәзір. Мұндай қаражат таба алатындар қатары
көбейген сайын ол жалпы халықтық сипатқа ие болып, қимылы ширатыла түспек.
Сондықтан да банктер үшін байлығы асып-тасқан аз шоғырлы бақуаттылардан
гөрі осындай орта буын отбасылардың көбірек тартылуына мүдделі.
Ипотекалық несиелеудің негізгі қатысушылары:
1. Қарыз алушы – бұл ипотекалық несиені алушы және оны қайтаруға міндетті
сенімді және төлем қабілеті бар заңды және жеке тұлға.
2. Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір жағы. Қарыз
беруші – бұл уақытша пайдалануға қарыз беруші субъектілер болып
табылады. Қарыз берушілерге: банктер, банктік емес мекемелер,
мемлекет, шаруашылық субъектілері және халық жатады.
3. Пәтер сатушылар – бұл заңды және жеке тұлғаланр, өздерінің немесе
басқа да заңды және жеке тұлғалардың талабы бойынша пәтерін сатушылар.
4. Риэлторлық ұйымдар – меншікті пәтер қорынан, басқа нарық
қатысушыларының тапсырысы бойынша пәтер сатумен айналысатын
лицензирленген сатушылар.
5. Сақтандыру компаниялары – кепілдікке салған үйді, өмірді және қарыз
алушының еңбек қабілетін және ипотекалық нарыққа қатысушылардың
азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандырумен айналысатын,
лицензирленген сақтандыру компаниялары.
6. Бағалау агенттіктері – ипотекада кепіл заты болатын тұрғын үй
кешендеріне тәуелсіз маманданған баға беретін, лицензирленген
сақтандыру компаниясы.
7. Екінші ретті ипотекалық нарықтың операторлары – бірінші ретті қарыз
берушілерден ипотекалық несиені қайта сатып алумен айналысатын және
бағалы қағаз негізінде шығаратын заңды тұлғалар.
8. Инвесторлар – екінші ретті ипотекалық нарық операторларынан бағалы
қағаз алатын заңды және жеке тұлғалар.
9. Үкімет – инвесторларға бағалы қағаз бойынша кепілдік береді, екінші
ретті нарық операторларын басқаруға қатысатын бірінші және екінші
ретті нарықты реттейді.
Бірінші ретті нарық қарыз алушы мен банктің қарым-қатынасымен
анықталады, ал оның құралы – ипотекалық несие болып табылады. Банк – делдал
– инвестор екінші ретті ипотекалық нарық, оның құралы болып ипотекалық
несиелермен қамтылған бағалы қағаздар болып табылады.
Коммерциялық банктер мен басқа да несиелік мекемелердің ипотекалық
операциялары жылжымаитын мүлікке заклад актысы көмегімен келісім шарт
толтырылады. Мұндай заклад актісі ипотекалық несиенің негізгі
қамсыздандыруы болып табылады. Барлық заклад актілерін ссуда түрінде ұсынып
бөліп-бөліп өтеуге болады.
Ипотека бойынша қарыз алушы алған ссуда сомасын процентімен бірге
тұрақты, кейде өспелі болып отырады, ол инфляция деңгейінде оның мөлшерін
түзетуге мүмкіндік береді.
Тұрғын үй мен пәтер ипотекасының ерекшелігі.
Тұрғын үй мен пәтер ипотекасы құрылысқа, қайта құруға немесе тұрғын
үйдің күрделі ремонтына жұмсалған ссуданы өтеуін қамтамасыз етеді.
Дача, бақша үйлері және басқа да құрылыстар, тұрақты тұруға арналмаған
үйлер жалпы негізде ғана ипотека заты бола алады. Тұрғын үйлерге
белгіленген арнайы ережелер оларға қолданбаған. Адам тұратын бөлмелер,
үйдің бір бөлігін құрайтын ипотека құралы бола алмайды.
Ипотекаға кепіл беруші құқығындағы меншік, яғни тұрғын үй (пәтер)
беріледі. Тұрғын үй мен пәтердің кепіл алушылары ролінде арнайы лицензиясы
бар тек банктер мен басқа да несиелік мекемелер бола алады. Тұрғын үйді
сатып алған меншік иесі мен онда тұратын адамдар арасында аренда
келісімшартына отырады.
Ипотеканы мемлекеттік тіркеу.
Ипотека құралы болып табылатын жылжымайтын мүлік заңмен белгіленген
тәртіппен мемлекеттік тіркеу мекемелерінде жылжымайтын мүлікті тіркеуге
жатады. Ипотеканы мемлекеттік тіркеу кепіл берушінің өтініші негізінде
жасалады.
Ипотеканы мемлкеттік тіркеу үшін мыналар керек:
Нотариалды куәландырылған ипотека туралы келісімшарт және оның
көшірмесі:
Ипотекалық келісімшартта көрсетілген құжаттар:
Регистрациялық жинауларды төлегенін растайтын құжат.
Ипотека органға құжаттар түскеннен кейін 10 күн ішінде мемлекеттік
тіркеуге тұру керек. Ипотеканы мемлекеттік тіркеген мекеме өзінің архивінде
ипотека келісімшартының көшірмесін қалдырады. Осыдан Қазақстанда
жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу жүйесі жеткілікті құрылған және ары
қарай дамып жатыр. Қазақстан Республикасының 1995ж 23 желтоқсанында
Жылжымайтын мүлік ипотекасы заңына сәйкес ипотекалық келісімшарт міндетті
түрде мемлекеттік тіркелу керек, өйткені ипотека құқығы оны тіргегеннен
кейін жұмысын жалғастырады.
1.3 Ипотека игіліктері мен қызмет көрсету ортасы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының қаулысымен 2000
жылғы желтоқсанда бұрын-соңды болып көрмеген іс-шара – Қазақстан Ипотекалық
Компаниясы құрылып, республиканың қаржы рыногына енгізілді. Бұл жаңа
институттың негізгі мақсаты қаржы рыногында оператор қызметін атқару, яғни
несие алу жолымен ипотекалық несие берген екінші деңгейдегі банктерді
қайта қаржыландыруды, сондай-ақ ипотекалық облигациялар шығару және
таратуды жүзеге асырады.
Компания бағдарламасы бойынша несиелеудің негізгі шарттарының бірі –
теңгемен тұрғын үй ипотекалық несиесін беру.
Компания бағдарламасы бойынша берілген тұрғын үй ипотекалық
несиесінің ставкалық сыйақысы өзгермелі;
оның өзгеріске ұшырауы бір жылға шағып есептегендігі құнсыздану
индексіне (тұтыну бағдарламасның индексі) байланысты болады. Өзгеріп
отыратын ставка сыйақысын қайта қарау мерзімі басталғанға дейін қайтару
мерзімі – белгіленіп қойылған мерзім болып есептеледі. Íесие алушыны
айтарлықтай зиян келтіретіндей дәрежедегі құнсызданудан қорғау үшін
сыйақының жоғарғы шегі алынады, ол әрбір екінші белгіленіп қойылған
мерзімнің аяғына дейін өз күшінде болады. Жоғары шек сыйақының көрсеткішін,
одан жоғары деңгейде сыйақы тағайындалмайтын етіп, алынған несие көлеміне
қарай белгіленеді.
Қазақстан Ипотекалық Компаниясының қызметі ипотекалық несиелеу
рыногында бұрын әр-қайсысы әр бөлек қызмет көрсетіп келген екінші
деңгейдегі банктер мен несие беруге лицензиясы бар ұйымдарды біртұтас
жүйеге біріктіруге мүмкіншілік берді. Компонияның серіктесіне айналған
банктер компания жасаған несие алушының андеррайтингінің несие берудің
шарттары бойынша несиелік құжаттарды рәсімдеуге байланысты несие
стандарттарын қабылдады. Несиені стандарттау несие сатып алу көлемін
ұлғайтуға және алу шараларының мерзімін жеделдетуге мүмкіншілік берді,
серіктес банктердің арасындағы бәсекелестік банктердің тұрғын үй ипотекалық
несиесі аясындағы жұмысының жандануына қолайлы жағдай жасады, несие бойынша
сыйақы ставкасының төмендеуінің алғы шарты болды және тұрғындар үшін оның
қолжетімді болуының мүмкіндігі жоғарылады.
Компания қызметінің негізгі жетістіктерінің бірі және тұрғын үй
ипотекалық несие жүйесі жұмысының нәтижесінде қалыптасқан қатаң қағида –
несиенің берілуімен оның кері қайтарылуы компания бағдарламасы бойынша,
шетелдік валютаға қатыссыз, тек қана теңгемен жүзеге асырылады. Сондай-ақ
компанияның бағдарламасы бойынша берілетін несие сыйақысының нарықтағы
көрсеткішінің ең төменгі деңгейде болатынымен және несие мерзімінің
ұзақтығымен ерекшеленеді.
Осылайша, компанияның оператор ретіндегі қызметінің осы үш жыл
ішіндегі несиелік қоржыны 8 млрд. теңгеге, ал несие алушылар саны 5 мың
адамға артты. Әсіресе, несие алушылар санының өскені бірден көзге көрінеді:
егер де 2006 жылғы желтоқсанда олардың саны сегіз жүз адамдай ғана болса,
2007 жылдың қаңтар айында олардың саны жоғарыда келтіргендей деңгейге жетті
.
Саланы одан әрі дамыту перспективалары
Қазақстан Ипотекалық Компаниясы үстіміздегі жылы ипотекалық тұрғын үй
несиесіне республика халқының неғұрлым көбірек тартылуына және банк
қызметі түрлерінің кеңейтілуіне бағытталған бірқатар шараларды жүзеге
асырмақ. Атап айтқанда, жаңа жылдан бастап жеке кәсіпкерлерге несие
олардың табысына қарай берілетін болды. Несие беру мерзімі 20 жылға дейін
ұзартылады. Компания бағдарламасы бойынша ипотекалық тұрғын үй несиесін
серіктес банктермен бірге басқа да екінші деңгейдегі банктерде босата
алады. Мұндай жағдайда серіктес банктер Компания мен несие беретін банктер
арасында делдалдық рөл атқаратын болады.
Биылдан бастап ипотекалық несие беру еліміздегі тұрғын үйге деген
қажеттілігі арттырып отырған барлық қалада жүзеге асырылады. Қазақстанның
ипотекалық компаниясының бағдарламасы бойынша несие жекеменшік үй
салушыларға да, сондай-ақ жаңадан салынатын көп пәтерлі үйлердің құрылысын
қаржыландыруға қатысушы жекелеген адамдарға да берілмек.
Компанияның өсіп-өркендеуіне, ипотекалық несиенің тұрғындар арасында
кеңінен мәлім болуына бірге жұмыс жасайтын субъектілер қызметінің де
себепшісі болып келе жатқанын айтуымыз керек. Олар әр аймаққа орналасқан
риэлторлар, нотариустар, жылжымайтын мүлік орталықтары, жер комитеттері,
сақтандыру компаниялары.
Тарихта елді тұрғын үйді ипотекалық несиелеуден бас тартқан бірде бір
өркенитті елді кездестіре алмаймыз. Керісінше бұл жүйе экономикасы мықтап
дамыған мемлекеттерде баспана мәселесін шешудің тиімді тәсіліне айналып
отыр. Жүз жылға жуық бұрын өмірге келген жүйені біз енді ғана қабылдай
бастадық . Ипотекалық рынокты дамытудағы кейбір кедергілер бірте-бірте
шешіле берер деген үміттеміз.
ІІ АТФ БАНК АҚ-ғы ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 АТФ Банк АҚ-ң қаржы-шаруашылық қызметін талдау
АТФ Банк ААҚ 27 ақпанда 1992 жылы құрылтайшылардың жалпы жиналысымен
құрылған коммерциялық ұйым болып табылады. Ұлттық банктегі тіркеу номері №
102. Банктің мекен-жайы – Қазақстан Республикасы Алматы қаласы, Шевченко
көшесі 80, Корреспонденттік шот №700161193, код 793 МФО 190501109.
Банк өз кызметінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін,
Шаруашылық етуші серіктестіктер туралы, Банк және банктік қызмет туралы
заң күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің жарлықтарын, Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банктің нормативтік актілерін және банктік қызметті
және бағалы қағаздар нарығын реттейтін Қазақстан Республикасының басқа да
заңдарын басшылыққа алады.
Банктің жарғылық қоры 250 000 000 теңгені құрайды және 1000 теңгелік
номиналдық құны бар 250000 акцияларға бөлінген. Олардың ішінде 478 данасы
1000 номиналдық құны бар басымшылықты акциялар, ал 249522 данасы сондай
номиналдық құнымен жай акциялар.
Банктің басқарылуы:
- жоғары органмен – акционерлердің жалпы жиналысымен:
- атқарушы орган – Басқарудың төрағасымен тағайындалатын басқарумен;
- бақылаушы органмен – бақылаушы кеңеспен;
- қадағалау органмен – ревизиялық комиссиямен камтамасыз етіледі.
Астана қаласындағы АТФ Банк АҚ-ң филиалы АТФ Банк Ақ-ң бөлімшесі
болып табылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінде 26 мамырда 1992
жылы бірінші рет тіркелген. Ал филиал 1992 жылы бірінші рет тіркелген. Ал
филиал 1992 жылы 21- сәуірде құрылған және мына мекен жайда орналасқан:
Астана қаласы, Ақжайық көшесі 16А. АТФ банк банк жұмысыны қамтамасыз
ететін бөлімдерден тұрады:
- банк қызметін жоспарлау, болжау, алдында тұрған міндеттерді орындау,
ресурстарды оңтайлы басқару. Осы сұрақитардың барлығы экономикалық
сұрақтар бойынша бас маманның шеңберінде шешіледі;
- әр түрлі банктік қызметтерді ұйымдастыру (несиелеу, валюталық,
депозиттік және басқа да активтік операциялар). Бұлардың құрамына
клиентке қызмет көрсетумен байланыстардың барлығы кіреді. Осы буын
банктік табыстарды иеленеді. Бұл жұмыспен несиелеу бөлімі, есеп-
айырысу-ссудалық операциялар секторы, салым операциялар және бағалы
қағаздар бөлімі, халықаралық есеп-айырысу бөлімі айналысады;
Есеп – айырысу – ссудалық операциялар секторының негізгі қызметі
клиенттерге қызметкөрсету болып табылады. Яғни кәсіпорындардан, ұйымдардан
және жеке тұлғалардан төлемдерді қабылдау және жүргізу және т.б.
Қолма-қолсыз және қолма – қол шетел валютасымен операцияларды
жүргізумен байланысты сұрақтарды халықаралық есеп-айрысу бөлімі
қарастырады.
Банк құрылымының міндетті элементі қолма-қол ақша қаражаттарының шетел
валюта жинауымен, өңдеуімен, қабылдауымен, беру және жеткізумен айналысатын
кассалық операциялар бөлімі және инкассация бөлімі болып табылады.
Банк ішіндегі есеп-айырысу секторы банк інішдегі шоттарды бақылайды
және есепке алады.
Банк құрылымына жоғары білікті кадрлар белсенді ықпал етеді. Бұл жағдай
банктік қызметтің тиімділігі көбінесе бантің жеке операцияларын орындайтын
адамдарға тәуелдігімен байланысты.
Жоғарыда айтылған мәліметтерге сүйене отырып, банктің құрылымын оның
барлық аймақтық филиалдарын қамти отырып құруға олады.
АТФ банк АҚ-ң жоғары басқару органы банк акционерлерінің жалпы
жиналысы болып табылады. Ол жарғыны, балансты және есеп беруді бекітеді,
баланс саясатының бағытын және мақсатын анықтайды, басқару мүшелерін және
өкілдігін, банктік ревизиялық комиссиясын таңдайды, яғни банктің
стратегиялық міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылдық есеп беруді
балансты құрған соң бір айдан кейін кешіктірілмей жыл сайын
ұйымдастырылады.
Банк жұмысын жалпы басқару үшін, сонымен қатар атқарушы және бақылаушы
органдардың жұмыстарын бақылау және қадағалау үшін акционерлер жиналысы
банктің басқармасын таңдайды. Басқарма – банк иелерінің өкілетті органы
және олардың мүдделерін қорғайды.
Басқараманың негізгі қызметтеріне мыналар кіреді:
1. банктің стратегияллық мақсатарын анықтау және клиенттерге
қатасыты оның саясатын құру;
2. басқарушы посттарға адамдар таңдау;
3. комитеттерді құру (несеиелік, әкімшілік, ревизиялық);
4. ссудалық және инвестициялық операцияларды бақылау;
5. банк қызметін кезеңдік тексеру;
Басқарма банктің басқару құрылымын құрайды. Операцияларды басқару
ресурстарды шоғырландыру қызметтерін және оларды пайдалану әдістерін анық
бөлуге негізделеді. Басқарама құрамындағы акционерлер жиналысы банк
қызметін шұғыл басқару үшін банк басқармасаны төрағасын сайлайды. Ол банк
өкілеттігін көрсетеді, акционерлер жиналасының шешімдерін орындайды,
банктік іскерлік өмірі туралы шұғыл шешімдерді қабылдайды. Басқарма
төрағасы басқаратын депортаменттердің жұмысын жанама түрде басқаратын
өзінің орныбасарлары арқылы банкті басқарады.
Банктің ұйымдастырушылық құрылымын бөлімдерге және секторларға
бөлінетін депортаменттер және басқарамалар құрайды. Олар банктік
операциялардың функционалдық арналымы бойынша жіктелуін ескере отырып
құрған. Мысалы, несиелеу депортаменті борышқорларды несиелеу сұрақтарымен
айналысады. Ол несиелеуді басқару, қаржылық есем активтермен жұмыс бойынша
басқару, проблемалық несиелерді басқару, инвестициялық жобаларды басқару
сияқты басқармаларға бөлінеді. өз кезегінде несиелеуді басқару саудақаржы
бөлімінен корпотивтік клиенттерді қаржыландыру бөлімінен мониторинг
бөлімінен және несиелік тәуекенлді бағалау бөлімінен тұрады.
Қаржылық емес активтермен жұмыс бойынша басқару кепілдік мүліктерді
бақылау бойынша кепілдік мүліктерді пайдалану және іске асыру бойынша
бөлімдерінің бірі. Проблемалық несиелерді басқару ға мынадай бөлімдер
кіреді: борышқорлармен шұғыл жұмыс жасау және жинақ, есеп және анализ
бөлімі, ал инвестициялық жобаларды басқаруға жобаларды дайындау және іске
асыру, жарнама және маркеинг бөлімі.
Банк үлкен географиялық аймақпен жұмыс істеп жатқан кезде оның
ұйымдастыру негізінде әр түрлі региондарда бөлімдер желісі арқылы банк
қызметін құруды қарастыратын аймақтық – ұйымдастырушылық құрылым қағидасы
болуы мүмкін. Мұндай құрылым АТФ банк АҚ тиесілі. Ол облыс, район
шеңберінде клиенттерге қызмет көрсетуге бағытталған және жергілікті
шарттарды дұрыс ескеруге мүмкіндік береді. Бөшімшелер мен филиалдардың
таралған желісі банкке белгілі бір артықшылытар береді: бас банктің
толықтай қол астында болу, депозиттерді тарту үшін және олардың есебінен
пайданы өсіру үшін операциялар ауқымын кеңейту және территорияның көп
бөлігін қамту. АТФ банк АҚ алдыңғы қатарлы филиалдарының бірі –
Астанадағы филиал болып табылады.
Филиал – бас банктік үлестіріп берген құқықтардың шеңберінде банктік
операцияларды іске асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға болып
табылмайды, өзінің жеке балансы болмайды және бас банктің берген
қаражатарының және құқытардың шеңберінде қызмет етеді. Филиал АТФ банк
АҚ басқармасының шешімімен құрылады, ішкі өндірістіек есеп айырысу
негізінде әрекет етеді.
Филиал міндеттемелері бойынша жауапкершілікті банк өзіне алады.
Филиалға негізгі құралдарды Темір банк басқрмасымен анықталатын көлемде
ұсынады.
Астаналық филиал АТФ банк АҚ атынан мынадай банктік операцияларды
іске асырады:
А) кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің, халықтың бос ақшалаай
қаражаттарын тарту, оларды есеп-айырус, ағымдық депозиттік шоттарда және
салымдарда орналастыру;
Б) банктің ішкі несиелік саясатына сәйкес қайтарымдылық, мерзімділік
және төлемділік қағидаларында заңды және жеке тұлғаларға несиелер беру;
В) тауарлар мен қызметтердің экспортымен және импортымен байланысты
халықаралық есеп айрысуды қамти отырып, клиенттердің тапсырмасы бойынша
есеп-айырысуды іске асыру;
Г) ҚР-ң банк резиденттерінен корреспонденттік қатынастарды орнату: банк
келісімімен ностро, және лоро шоттарды ашу және жүргізу;
Д) банктің валюта нарғындағы комиссиондық негізде делдалдық қызметін
қамти отырып, ішкі валюталық нарықта шетел валютасын сатып алу, сату және
айырбастау бойынша операцияларды жүргізу;
Е) бағалы қағаздарды сатып алу сату және сақтау.
Филиалға клиенттің жүргізетін валюталық операцияларымен валюталық заңға
сәйкестігін валюталық бақылау агенттігінің қызметі жүктелген.
Банктік операцияларды және ақша қаражатарын сақтауын іске асыру үшін
филиалдың бас банктегі субкорресподенттік шоты, сонымен қатар ҚР ҰБ кор
шоты болады. Филиалдың іске асыратын активтік және пассивтік операциялары
бойынша тарифтер және проценттік ставкалар банктің бақылаушы кеңесімен
бекітіледі.
Ипотекалық несиелеу бойынша операцияларды белсенді жүргізетін
қазақстандық банктердің бірі АТФ банк АҚ болып табылады. АТФ банк АҚ
ҚР облыстардың 80%-на қызмет көрсетеді.
Несиелеу АТФ банк АҚ қызметінің басты бағыттарының бірі болып қала
береді. Оның негізгі принциптері: несиені ұсынудың әр түрлі нысандары мен
әдістері кезінде қайтарымдылықтың қатаң кепілдігі кезінде банктің өз қаржы
тұрақтылығын бір уақытта қолдау кезінде несиелік ресурстарға деген
клиенттердің қажеттілігін қанағаттандыру.
2006 жылдан 2008 жылдар кезінде АТФ банкте 4509,9млн. теңгеден 5495,3
млн. теңгеге (25% жуық) дейін пайыздық табыстардың маңызды ұлғаюы байқалды.
(сурет 1). Ал пайыздық шығындар (сурет 2) 1419,1млн. теңгеден 1319,1 млн.
теңгеге дейін (25% жуық) пайыздық қосындысының барлығы 4176,2 млн. теңге.
Банктің ссудалары мен қаражаттары (сурет 3) осы кезеңде 13616,2 млн.
теңгеден 2680 млн. теңгеге дейін төмендеді. Бұл банктік несиелі саясатымен
байланысты, өйткені банктерге ссуданың басымдылығы бойынша орта дәрежеге
ие.
Клиенттерге ссудалар (сурет 4) осы кезеңде 2481,7 млн. теңгеден 15573,1
млн. теңгеге дейін ұлғайды. Негізінен клиенттерге ссудалар қысқа мерзімді
сипатқа ие, оларң айналымдылығы өте зор тез және кепілідігі өтімді, осыдан
2006 жылмен салыстырғанда доғары табыс туындап отыр.
2008 жылдың 1- қаңтарына ссудалық потрфель мынадай түрде болып отыр. (В
қосымша). Негізгі үлесті – 46,2% өңдеуші өнеркәсіп: мұнай, газ,
металлургия; сауда – 21,2%; одан кейін тұтыну несиесі 24,7%, энергетика
50%, өндіріс 1,8%, ауылшаруашылығы 1,2%. Ауыл шаруашылығы өз үлеске ие
болып отыр, өйткені ауыл шаруашылығы несиелік қызметтің тәуекелді түрі
болып табылады.
Ссудалық портфель бойынша банк провизияларды құрған болатын. Ауыл
шаруашылығының провизиясы ең үлкен резерв болып табылады. (жалпы табыс
сомасынан 100%). өңдеуші өнеркәсіпке 50% мөлшерде провизиялар құрған.
өндіріске 25%, энергетикаға 25%, ең аз провизияларды сауда 10%, тұтыну
несиесі 10% құрайды.
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады: АТФ банктің
несие сферасындағы қызметі өткен жылмен салыстырғанда жақсарды. Бұл
несиелік саясат тиімді және нақты анықталғандығы екенін көрсетеді.
Сурет 1 - АТФ банк АҚ берілген несиелері бойынша пайыздық табысы, млн.
теңге.
Сурет 2 - АТФ банк АҚ депозиттерді тарту бойынша пайыздық шығындары, млн.
теңге.
Сурет 3 - АТФ банк АҚ ссуда мен қаражаттары, млн.теңге.
Сурет 4 - АТФ банкАҚ клиенттер ссудасы, млн. теңге.
2.2 АТФ Банк АҚ-ң 2006-2008 жж ипотекалық несиелендіруді талдау
Банкпен талдап алынған ипотекалық несиелеу түрі несиелеу жолдары
шегінде несиені алу үшін құжаттарды оперативті дайындау ғана емес және де
осы категориядағы қарыз алушының қаржы жағдайын бағалау.
Соңғы 2 жыл ішінде АТФ Банк АҚ-ң несие салымдарының көлемі 3 есе
өсті, соның ішінде ипотекалық несиелеу бойынша 3,8 есе.
Кесте 1
АТФ Банк АҚ-ң, Тұран Алем Банк ААҚ, Халық Банк ААҚ-ң 2002-2004 жж.
ссуда портфелінің динамикасы
млн. теңге
АТФ Банк АҚ Тұран Алем Банк ААҚ Халық Банк ААҚ
2007ж 2008ж Динамика, 2007ж
%
Берілген несиелер барлығы, 3703 15308 29649 162428
млн. теңге.
Оның ішінде:
Ипотекаға берілген несиелер, 1393 3098 4355 14899
млн. теңге
Ипотекаға берілген 37,6 20,2 14,7 9,1
несиелердіің таза салмағы, %
2- кестенің мәліметі бойынша АТФ банк АҚ –мен ипотекаға берілген
несиелер 2005 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 10 есе артты, ал осы уақыт
аралығындағы банкпен берілген несиелер көлемі 43 есе өсті.
Бір субъектіге несие көлемі 8 еседен артты. 2-кестенің мәліметіне
сүйенсек АТФ банк АҚ –ң несиелер көлемінің өсуінде ипотекаға берілген
банктік несиелер 2005 жылы 37,8% -дан 2008 жылы 9,1% несиелердің таза
салмағының төмендеуі байқалады.
Осыған сәйкес ипотекалық несиелеу нарығының көп бөлігі ипотека үшін
несие ресурстарының жетіспеушілігінен туындайтын қиыншылықтар банктік
несиелендрудің қамтылмаған бөлігі болып қалды. АТФ Банк АҚ-ң ссудалық
портфельдерінің сапасы жоғары және халықаралық талаптарға сәйкес.
Банктік ссуданы қайтару бағалау нетижесінде АҚ АТФ банк зерттегенде
ссудалық портфель жағдайына байланысты ипотекалық несиелерді қайтару
мерзімінің принципін ұстанғанның арқасында, несиені қайтару принципі
негізінен: ипотекалық несие портфеліндегі стандартты несие бөлігі соңғы 3
жылда 94,6 %-дан 100%-ға дейін жетті.
АТФ банк АҚ-ң Астана қаласы бойынша несиелік операцияларын
қарастырайық (3-Кесте) 13, с. 12 .
3-кестенің мәліметіне қарағанда, Астанадағы ипотекалық несиелеу жыл
сайын өсуде. Егер 2006 жылы ипотекаға барлық көздерден 1862,9 млн. теңге
бөлінді, ал 2008 жылы бұл сома 8 есе өсті, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz