Оқытудың қазіргі педагогикалық технологиялары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚАЗІРГІ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ОРЫНДАҒАН Кендебай А. ________________
СТУДЕНТ:
ҒЫЛЫМИ
ЖЕТЕКШІ:
________________
КӨКШЕТАУ, 2011
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1 Оқытуда қолданылатын қазіргі педагогикалық технологиялар
1.1 Оқыту технологиясына бағдарлы шолу
5
1.2 Ынтымақтастық технологиясының тиімділігі
17
1.3 Ұжымдық оқыту технологиясының тәрбиелік мәні
23
1.4 Ақпаратты оқыту технологиясындағы интерактивті әдістер
28
2 Мектепте оқытудың педагогикалық технологияларын қолданудың жолдары
2.1 Модульдік оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
32
2. Білім берудегі деңгейлеп–саралап оқыту технологиясы
49
3. Оқушылардың оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту
бағдарламасы
59
4. Оқытудың үшөлшемді әдістемелік жүйесінің қолданылу заңдылықтары 61
Қорытынды
72
Қолданылған әдебиеттер
74
Қосымша
76
Кіріспе
Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер
жаңа технологияны пайдалану жолдары түрлі ынталы бастамалар мен
түрлендірулерге кеңінен жол ашуда, оқу-тәрбие жұмысының тиімділігін
арттырудың жаңа технологиялары шығуда. Білім беру үрдісінде 50-ден астам
жаңа оқытудың педагогикалық технологиялары қолданылып келеді. Мен осы
дипломдық жұмысымда қазақстандық білім беру жүйесінде қолданылып жүрген
оқытудың педагогиалық технологияларының біразына ғылыми тұжырымдамалар
жасау және тәжірибелік сараптамалар жүйесін көрсету.
Зерттеудің мақсаты: соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп-өркендеуіне
орай, білім беру саласында да елеулі өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың,
тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны
шырқау биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс-тәсілдер жасалуда.
Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиімді
деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде.
Кез келген оқыту технологиясы оқытушыдан терең теориялық,
психологиялық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті,
шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.
Міне, осы мақсатта қазіргі таңдағы оқыту мен тәрбиелеу процесіне еніп
жатқан педагогикалық технологиялардың біразына өз шама-шегімше саралап,
оның бастауыш сыныптарда сабақ беретін мұғалімдерге тиімді жақтарын
қолдануға мүмкіндік жасау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Әр түрлі ғалымдардың педагогикалық технология туралы ұстанымдарына
талдау жасау.
2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың білім беру саласында педагогика-
психологиялық жағынан тиімді жақтарын зерделеу.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің принциптерін қатар қарастыру. Оқыту арқылы
ұлтжанды, еңбекқор, адамгершілігі мол, білімді азамат тәрбиелеу.
4. Оқытудың озық технологияларын пайдалана отырып, дамыған, әл-ауқаты
жоғары елімізге дәрежесі сай оқушыларды шығару.
5. Көркем шығарма оқуға, оған сыни көзбен қарай алатын мүмкіндігін
арттыру;
Ғылыми болжам: Егер жаңа педагогикалық технологияны оқыту процесінде
тиімді, шебер қолдана білген жағдайда балаға жан-жақты білім беруге болады
деп ойлаймын. Бастауышта озық педагогикалық технологиямен сусындаған
баланың терең білім алып, болашақта біздің елімідің дамып, өркендеуіне өз
үлестерін қосатыны сөзсіз.
Қолданған зерттеу әдістері: салыстыру әдісі, библиографиялық әдіс,
зерттеу әдіс.
Зерттеудің объектісі: Бастауыш сыныпта білім беру.
Зерттеу кешені: Ж.Мусин атындағы педагогика колледжінің бастауыш
мұғалімі бөлімі, Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы, Златогор орта
мектебінің 3, 4 бастауыш сыныбы, Саумалкөл селосының №2 мектеп-
гимназиясының 3-сыныбы.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, тәжірибелік
жұмыстар мен қорытынды және қосымшалардан тұрады. Жұмыстың бірінші
бөлімінде қазіргі қолданылып жүрген педагогикалық технологиялардың
тиімділігіне сараптамалар жасап, теориялық тұжырымдамалар беруге тырыстым.
Айтылған теориялық тұжырымдамаларды өзім өткізген және әр жерлерде
өткізіліп жатқан эксперимент мектептердегі нәтижелермен салыстыра сипаттап,
қорытынды жасадым.
Дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде мектепте оқыту технологияларының
қолдану жолдарына тоқталдым. Онда модульдік оқыту технологиясын қолданудың
ерекшеліктері мен білім берудегі деңгейлеп–саралап оқыту технологиясының
тәжірибедегі озықтығына талдау жасадым. Сондай-ақ оқушылардың оқу мен жазу
арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасының оқушы мен оқытушы
арасындағы ашық диалогқа алып келер бастамасын және оқытудың үшөлшемді
әдістемелік жүйесінің қолданылу заңдылықтарын, ондағы дәстүрлі
бағалаудағыдай екіұштылық емес, нақты шынайы бағалаудың таптырмас жолы
екенін ашып көрсетуге тырыстым.
Қортынды бөлімінде оқыту мен тәрбиелеудің егіз ұғым екенін, оларды
әрқашан қатар алып жүру нағыз педагогтың қажырлы еңбегі екенін, ал
қосымшада өзім тәжірибеден өткен мектептерде аталмыш технлогиялардың кейбір
элементтерін пайдаланып өткізген үлгі сабақтарын ұсынып отырмын.
І Оқытуда қолданылатын қазіргі педагогикалық технологиялар
1. Оқыту технологиясына бағдарлы шолу
Дүниежүзілік білім кеңістігіне кіру және халықаралық байланыс елімізде
білім жүйесіне өзгеріс жасауға мүмкіндік туғызуда. Қазіргі таңда
отандық білім жүйесін дүниежүзілік үлгіге жеткізу ең басты мәселелердің
бірі болып отыр.
Білім беру жүйесінде болып жатқан түбегейлі өзгерістер оқыту үрдісін озық
инновациялық және ақпараттық технологиялармен жетілдіруді талап етеді.
Инновациялық педагогикалық және ақпаратты технологияларды жетік меңгеру
мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіби, адамгершілік, рухани, азаматтық және
басқа да кәсіптік құзіреттілігін қалыптасуына игі әсер етеді.
Қоғамдағы қарым-қатынастар жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер білімге
тікелей әсер етуде және одан технологиялық идеяларды дамытуды, алда тұрған
мақсаттарға жетуді, инновацияны күтеді.
Қазіргі заманда әлемдік оқу үрдісінің өзегі инновациялық технологиялар
екені мәлім. Әлемнің бірнеше елінен сынақтан өткізілген жаңаша оқытудың
модульдік, ұжымдық, сын тұрғысынан ойлау, деңгейлі саралап оқыту және т.б.
технологиялардың стратегияларын мұғалім өз шығармашылығы, ізденісі арқылы
оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне орай іріктеп қолдануды талап етеді.
Ақпараттық, коммуникациялық, оқытудың инновациялық технологиялары арқылы
барлық балалар мен жастарға бірдей білім беруге және ол әрбір жеке тұлғаның
ерекшеліктерін, өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндіктерін
береді.
Елбасымыздың Қазақстан халқына Жолдауында Ұлттық бәсекелестік қабілеті
бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен анықталады тұжырымын басшылыққа
алу керек. [1]
Өз саясатын дүниежүзілік деңгейде жүргізіп, жаһандану әлемінің үрдісіне
бір табан жақындай түскен кез келген Республика әлемдік үрдістерден,
жалпы ғаламдық заңдылықтардан тыс қалғысы келмейді.
Мұндай талпыныстар біздің елімізде де жүріп жатыр. Республикамыздың
Білім және ғылым министрлігі қазір 12 жылдық жалпы білім беру жүйесіне
көшуге дайындық жүргізуде. Жалпы орта білім беретін мектепте 12 жылдық
оқыту мерзімін енгізу түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыра түсуге
және олардың оқу бағдарламаларын таңдауға мүмкіндік туғызады. [14].
Педагогикалық әрекеттегі шығармашылықтың тірегі, мұғалімнің білімділігі.
Еліміздің болашаққа көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема -
әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру және оларды мұғалім
жүзеге асыра білуі тиіс.
Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде
тұрған мәселесі білім беру, ғылымды дамыту.
Баланың бойына білім нәрін себетін басты тұлға – ұстаз болса, оның
алдында егемен еліміздің болашағы тұр. Сондықтан ХХІ ғасырдың ұстазы
оқытудың жаңа түрлерімен қаруланған қазіргі уақыттағы мектеп талабына сай,
кәсіптік дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді
көздейді.
Инновация ұғымы ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу деген
мағынаны білдіреді. Ал тамыры тереңде жатқан термин латын тілінің жаңару,
өзгеру сөздерімен баламаланады, бұдан бұрын болмаған жаңалық, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдісі деген түсініктерді
білдіреді.Ол ең алғаш рет ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінде
пайда болған. Одан кейін инновациялық түсінігі ХХ ғасырдың басында
экономист И.Шумпетер ұсынды. 30 – шы жылдары И. Шумпетер, Г.Менш
инновация терминін ғылымға енгізді. Себебі жаңа технологияның және заттың
ғылыми тұтас жаңалығын ашты. Инновацияның жалпы ғылыми түсінігі жүйе
қызметінің тұтастай өзгеруін анықтайды. Бүгінгі күні білім беру жүйесінде
әр түрлі педагогикалық инновациялық технологиялардың нұсқалары қолдануда.
Педагогикалық технологиялардың пайда болу себептері қазіргі педагогикалық
теорияда былайша сипатталады:
- оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін ескере отырып жан-жақты
дамыту қажеттілігі;
- білімді вербальді (сөздік) тәсілмен ғана оқушыларға жеткізуден жүйелі
іс-әрекеттік тәсілге көшу;
- мұғалімдердің іскерліктерін дамыту, жетілдіру.
Технология ұғымы жалпы ғылыми ұғымдардың бірі болып саналады. Ол
өндірістік салада пайда болып қазіргі кезде педагогика саласында да өзінің
мәнді орнын табуда.
Педагогикалық технология – мұғалімдер мен оқушылар тұлғасының өзіндік
дамуын, өздерін-өздері іске асыра алуларын қамтамасыз ететін тұтас
педагогикалық үрдісті басқарудағы диагнос-тикалық мақсаттарға жетудегі әдіс-
тәсілдер кешені. Педагогикалық технологиялар іс-әрекетті жүйелендіріп, бір
логикалық тізбек ретінде құрылады және соңғы нәтижеге жетуге кепілдік бере
алады.
Қазіргі кезеңде педагогикалық технологиялар әр түрлі жіктеледі.
Г.К.Селевко педагогикалық технологиялардың өзіндік жіктелуін ұсынады:
- педагогикалық қарым-қатынасты ізгілендіру мен демократияландыруға
негізделген технологиялар;
- оқушылардың іс-әрекетін белсенділендіру мен күшейтуге негізделген
технологиялар;
- оқу материалын әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта құру
негізіндегі технологиялар;
- кешенді технологиялар;
- баламалы технологиялар.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуына,
шығармашылықпен жұмыс істей білуіне бағыттайды. Педагогикалық
технологияның негізгі принциптері оқушыны жан-жақты дамыту, оларды өз
ойларын, пікірлерін еркін айта білуге жағдай тудыра отырып, әріптестерін
құрметпен тыңдауға үйрету.
Білім беру үрдісін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, психологиялық-
педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды
қажет етеді. Бүгінгі философтар мен педагог-ғалымдар білім беру саласында
жаңа оқыту технологиялары мен әдіcтерін енгізумен шектелмей, білім берудегі
дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау, философиялық материализмнен
руханилық, гуманистік ұстанымдарға бетбұрыс жасау қажеттігін дәлелдеуде
(Ә.Нысанбаев).
Адам санасының психологиялық табиғатын, оның субъектілік тәжірибесін
оқыту материалын игеру туралы Л.С.Выготский: Тұлғаның бойында жаңа
реакциялық өзгерістер жасай алатын бірден-бір тәрбиеші – организмнің
өзіндік тәжірибесі. Тек қана өз тәжірибесінде басынан өткізгендер ғана
сыртқы байланыс жасай алады..., деп көрсетті.
Әлемдік білім кеңістігіне толығымен кірігу білім беру жүйесін халықаралық
деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз. Бұл үшін оқушыларды жоғары сатыда
бейінді оқытуды көздейтін 12 жылдық білім беруге көшу қажет.
Өз саясатын дүниежүзілік деңгейде жүргізіп, жаһандану әлемінің үрдісіне
бір табан жақындай түскен кез келген Республика әлемдік үрдістерден,
жалпы ғаламдық заңдылықтардан тыс қалғысы келмейді.
Педагогикалық технология саласындағы теориялық және практикалық
ізденушілерді бір жерге топтастыру айналасындағы қызмет бағыттарын
анықтайды. Бұл жерде ізденудің шеберлігі- педагогикалық тізімді пайда
етуші элементтерді үйрену, жаңалаудан тұрады. Жаңа педагогикалық
технология терминалогиялық тіркесіне үңілсек, жер жүзінде креативтік,
эвристикалық, когнотивтік деп аталатын деп аталатын негізгі үш
педагогикалық технология бар екенін білеміз:
1.Эвристикалық технология оқушының өзін істетіп, зерттеушілік
қабілетін дамытуға байланысты.
2.Креативтік технология шығармашылық ойды, ұқыптылықты, қабілеттілікті
дамытады.
3.Когнативтік технологияда қоғамымызда осы дәуірге дейін жиналған
белгілі атаулының бәрі, оқушыға жетерлік дәрежеде терең үйретіліп, оны
оқушы келешек өмірімізде пайдалана алатындай жағдайға әкелу мәселесі
назарға алынады. Жаңа педагогикалық технология -әрбір сабақта
пайдаланатын, өте қажетті сол тақырыпты оқушыға жеткізудің, түсіндірудің
мұғалім тарапынан ең тиімді тәсілі.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, білім
мекемелерінің педагогтарына өзіне оңай нұсқаны қолдануға, педагогикалық
үрдісті кез келген үлгімен, авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.
Білім туралы Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі 2004ж
ЮНЕСКО ұсынған халықтық білім жүйесіне сәйкестендірілген. Осы заңның
сегізінші бабында білім беру жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беру, ақпараттандыру, халықаралық, ғылымдық,
коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр. [2]. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани азаматтық
қабілеттерінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Педагогикалық технологиялар
бірнеше топтарға бөлінетінін баршамызға мәлім. Осыны толық меңгерген
мұғалімдер жаңа технологияларды өз тәжірбиелеріне тиімді ендіре алады.
Оқытудың жаңа иновациялық технология әдістерін, дәріс беретін дәріскерімен
практикалық сабақтар жүргізу барысында жиі қолданып отыру керек.
Білімгерлерді педагогикалық практикалардан, қаладағы мектептерден өткізу
барысында озат мұғалімдердің сабақ беру әдіс-тәсілдеріне көп назар
аудартылады. Болашақ ұстаздар сол мектептерде үлгі сабақтар өткізіп
жинақтаған тәжірбиелерінің қорытындысын көрсетеді. Мысалы, з-сыныптың
қазақ әдебиеті пәнінде өткізген үлгі сабағымда Оқу мен жазу арқылы сын
тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасын іске асыру еді. Нәтижесінде
оқушыларды толық сабаққа қатыстырып, олардың әрқайсысының деңгейін
анықтай алдым. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықтан бастап
оқушыларға тақырыпқа болжам жасатып, мақсат қойып, сұрақ беріп, жауап
алуға, мазмұнды толық түсінуге септігі тиеді. Оқушылар өз бетімен біліміне
баға беріп, оқушы мен оқытушы арасында ашық диалог орнауына мүмкіндік
туғызады.
Бастауыш білім беру: Мазмұны мен әдістері жағдай туғызады.
Бұл бағдарламада мұғалімдерге де, оқушыларға да міндеттер қояды. Осы
міндеттерді орындауға мұғалім өзінің тақырыбы мен сабақ арсындағы біріккен
іс-әрекет ұйымдастырады. Мысалы: бұл оқыту технологиясы аясында
сабақтарымды меңгеру үшін оқушыларға:
1) еркін ойлауға мүмкіндік береді;
2) ақыл-ойын дамытады;
3) шығармашылық белсенділігі артады;
4) тіл байлығы жетілдіріледі;
5) жан-жақты ізденеді;
6) өз ойын жеткізеді;
7) ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді;
Анық айтқанда, сабақта қолданатын стратегиялар көмегімен жеке тұлға
ретінде жан-жақты дамыған шығармашылық ойлау ретінде білімді меңгереді.
Педагогикалық технологияларын талдау барысында алынып отырған
технологияның сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай болуы және тиімді, жүйелі
болуы ескеріледі. Бастауыш сыныптарда жүргізілетін ана тілі сабағынан
үзінді ұсынамын: 3-сынып.
Сабақтың тақырбы: Жаз.
Сабақтың мақсаттары: 1) Мәтіннің мазмұны ашу, негізгі ойды ұғындыру;
2) Оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын оқу мен жазу арқылы дамыту;
3) туған жерін, табиғатын сүйе беруге тәрбиелеу.
Қолданылатын стартегиялар: Ой шақыру, INSET, 5 жолды өлең, Венн
диаграмасы,
Сабақтың барысы: Ой шақыру А.Құнанбаевтың Жаз өлеңін оқып беру, сынып
оқушыларына оқыту. Өлеңнің мазмұнын талдап, жаз туралы не білетіндерін жеке
қағаздарға түсіру. Топпен жұмыс жүргізуге, ортақ пікірге тоқталу.
Күркіреп-өзеннің ағысының дыбысы.
Шалғын-қалың шөп немесе жайылым.
Шұрқырап-жылқы малының кісінеуі.
Бұлтылдап-малдың ойнақтауы.
Мағынаны танып білу (фраза) тағы басқа. Мәтінді әрбір оқушы өздігінен
оқып шығады. INSET стратегиясы: V-білмеймін, t-жаңа нәрсе.
Ой толғанысы: Оқушыларға жаз жайында не білетіндері туралы кестені толтыру
тапсырылады. Мәтін бойынша өлең құрау. 5 жолды өлең құрау. Жаз: жылы,
құрғақ, күн ысиды, аспан ашық, жап-жасыл шөп.
Венн диаграммасы: бойынша сабақты қорытындылау. (салыстыру және
байланыстыру). Жаз . Күз
Бағалау:
Үйге тапсырма: Мәтінді оқып, Жаз тақырыбына сурет салу.
Бұл сабақта әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданудың нәтижесінде сабақтың
тақырыбының мазмұны ашылды.
Қазақстандағы қоғамдағы түбегейлі өзгерістерге сай үздіксіз білім
берудің бастауыш білім беру жүйелерінде елеулі жаңалықтар туындауда.
Білім беруді ізгілендіру жеке тұлғаның дамуына және оқытуды саралауға
мүмкіндіктер туғызуға бағытталған. Осындай түрлендіру тұрғысынан алғанда
қоғамда болып жатқан әлеуметтік –экономикалық өзгерістерді ескере келе,
оқушыларды жеке тұлға ретінде дамыту, тәрбиелеу, әлеуметтендіру бағытын
анықтау, білім мазмұнын жаңарту: білім беруді ізгілендіруге сәйкес оқу
үрдісін ұйымдастыру мәселелері маңызды болып табылады. Осы заманғы білім
берудің стратегиалық мақсаты өз жауапкершілігін сезіне алатын, өздігінен
әрекет етуге және әрекетінің шешімін таба білуге қабілетті, барлық істе
сауатты (іскер) тұлғаны тәрбиелеуді қамтамасыз ету болып табылады,
жоғарыдағы мақсаттарға бастауыш білім берудің Отандық және әлемдік
тәрбиелерінде қалыптасып, өз қызметін оң атқарып келе жатқан білім мазмұнын
негізгі құрлымын, жобасын жүзеге асыруда қолданатын педогогикалық
технология арқылы жету қөзделеді. Осы орайда Қазақстан Республикасы Білім
және ғылым министрлігінің 1996 жылғы бұйрығымен Ыбырай Алтынсарин
атындағы Қазақ білім академиясында 1997-2002 жалпы орта білім беру
мазмұны түзілді, білім стандарттары оқу бағдарламалары, барлық оқу пәндері
бойынша жаңа буын оқулықтары мен ОЭП жазылып, мектеп тәжірибегінде кезен-
кезеңмен бір-біріне енгізілуде. 1-3 сыныптарға арналған және жаңа буын
оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендері стандарт пен оқу бағдарламасына
сәйкес өңделіп, толықтырып. Атамұра баспасынан шығарылды (2001-2003) 4
сыныптың оқулықтары мен оқу әдістемелік кешендері жетілдірілуде.
Оқушыларды жетілдіру, дайындау сапасын жақсарту мақсатында Ыбырай
Алтынсарин атындағы қазақ білім академиясы жанынан Оқытуды сараптау
орталығы ашылып, оқулықтарды теориялық және практикалық сараптау, сараптама
жүргізу жұмысын жүргізуде. Оқулықтары мен тірек мектептері мұғалімдері,
облыстық департамент басшылары мен мамандары, облыстық мұғалімдер білімін
жетілдіру институтының директоры мен баспа басшыларының қатысумен
Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы ұйымдастырумен республикалық
кеңестер өткізіп отыру тәжірибеге енген. Мектептің бастауыш сатысына
арналған Салауатты өмір салты бағдарламасы жасалды (1-4 сыныптар қазақ,
орыс мектептер үшін), Валеология және Салауаттану оқулықтары 1-4 –
сыныптар қазақ, орыс мектептер үшін Атамұра баспасынан шықты.
Халықаралық білім жүйесіне проблема өзгермейтін білім тәжірбиесін пайдалана
отырып, баланы жеке дара күшінің дамуын қамтамасыз етіп, жаңа технологияны
іздестіру және оларды қолдануға бағытталған. Мұнда, негізінен, оқытуды
ізгілендіруге сүйенеді: ол оқытудың жас тұлғаға арналған бағдарламаларын,
жеке тұлғаның дамуы мен тиянақтануының үрдісімен нәтижесін, оның
әлеуметтік тұрақтылығы мен қорғануынан құралы қызметтерін қамтамасыз етеді.
Оның өзі оқытудың мақсаттары, мазмұны, түрлері мен әдістерін анықтау болып
табылады, оларға жаңа мазмұн береді. Сөйтіп, жаңа педагогикалық
технологиялар бүгінде құбылыс қана емес, сонымен бірге дамуының негізгі
себебі болып табылады. Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейінің сапасына
қойылатын, қоғамдық-әлеуметтік сапалардың үнемі өсіп отыруына сәйкес
педагогикалық құралдары да тұрақты жаңарту қажет болады. Бүгіндері оңдай
жаңартулар педагогикалық ғылым мен мектеп тәжірибесін үздіксіз сабақта
дамуынан көрінеді. Оның педагогикалық технологиялар көмегімен күнделікті
оқытудағы педагогикалық, оқу-тәрбие үрдісін алдын ала жобалау жасына
ауыстыру, оларды сыныпта қолдану негізделеді. Мұғалім үшін жазылатын
дәстүрлі сабақ жоспарларынан өзгеше жұмыс ретінде педагогикалық
технологияда оқушылардың оқу-таңымдық әрекеттерінің құрылымы мен анықтайтын
оқу-тәрбие үрдісінің жобасы жасалады. Ол мақсат-нәтижелерінің нақтылығымен,
білім мазмұнының сұрыпталуымен, оны меңгерудің әдіс-құралдарының және оқу
түрлерінің бір тұтастағымен анықталады, мақсат қою мен тұтастықты сақтау
басты қағидалары ретінде танылады. Бастауыш мектептерде ойындық
коммуникативтілік, зерттеушілік сияқты технологияларды қолданудың тиімді
салмағын тәжірибе көрсетіп отыр. Ойындық технология: мәнді өмір
жағдаяттарын үлгілеу және оны іздестіруге құрылады, жетекші әдісі-ойын оның
ұйымдастыру түрлері, іскерлік ойындар, рөлдік және оқиғалық ойындар,
саяхаттық және білімділік ойындар. Коммуникативтік технология: мүмкін
болған барлық ақпаларды қатыстыра отырып, оқу үрдісінің қатысуының өзара
белсенді әрекеттеріне, қалыптастарына құралуы. Жетекші әдісі қарым-қатынас.
Оның ұйымдастыру түрлері ынтымақтастыра оқу, өзара бір-бірін оқыту, құрамы
өзгермелі жұптық және топтық оқу, оқу диалогы, оқу айтысы. Зерттеу
технологиясы: проблемалық ізденіске, жаңалықтар ашуға құрылады. Жетекші
әдіс-проблемалық оқыту әдісі. Бұлардан басқа саралап оқыту, жеке дара
оқыту, жеделдетіп оқыту технологиялары деп кең қолданыс табуы. Бұл
технологиялардың негізгі мақсаты-жеке тұлғаны дамыту. Саралап оқыту: оқу
деңгейлері ортақ топтар үшін арнаулы тапсырмалар мен оқу әрекеттерін
ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Жеке дара оқыту технологиясында: жеке
оқушының жеке ерекшеліктеріне сай ұйымдастыруды, оқу жеке дара арқылы
жүзеге асады. Жеделдік оқыту технологиясында: білім, білік, дағыларды жедел
меңгеру қөзделеді: оның жеке тұлғаға бағытталуы басым жүреді, оқу
әрекеттері қиындатылып, қайталау артады, бақылау міндетті болады. Әр түрлі
технологияларда сабақты құру жеңіл іс емес, алайда, ол - уақыт талабы.
Үшінші мыңжылдықтың тұлғасын қалыптастыруға қызмет ететін мұндай түрлі
стратегиялар бүгінгі мектептің жұмыс көрсеткішіне айналуда. Жаңа
педагогикалық технологияларың оқыту жалпы Қазақстандық бастауыш
мектептеріндегі білім берудің дамуының негізгі бағыты ретінде
қарастырылады. Ол қазіргі тәжірибелерге тән деген ұғымнан гөрі даму бағытын
анықтайтын түсінікке жақын қабылдану тиіс. Инновациялық оқу және жаңа
технологиялар: республика бастауыш мектептерінде қоғам сұранысымен орын
алуда. Ол білім беру стратегиялық мақсаттарына қызмет етеді: атап айтқанда,
проблемаларды сараптай алатын, жүйелі байланыстарды құра білетін,
қайшылықтарды ашуға мейлінше жетілген, шешім қабылдауға, оны түрлі
өзгерісте дамытуға қабілетті, ойлауы шығармашылық түрде қалыптасқан жеке
тұлғаның интеллектуалдық-психологиялық дамуын қамтамасыз етуге тиіс.
Педагогикалық және технологиялар Қазақстанның бастауыш мектептерінде
мынадай қағидаларды ұстанымды оқуға, шығармашылықпен енуге, мұғалім мен
оқушы арасында ынтымақтастық, өзара әрекеттестік сипаттамадағы жаңа
әлеуметтік қатынастың пайда болуы, жеке тұлғаның дамуына жағдайдың
туғызылуы, яғни жеке тұлғаға бағдарланған оқу, тұлға дамуының сыртқы
әсерімен бірге (оқыту, тәрбиелеу) оқушының ішкі түрлері негізінде
жүргізілуі, тұлға дамуының жолын алдын ала жобалау. Қазақстанның бастауыш
мектеп тәжірибесінде жаңа технологияларды оқыту әдістерін белгілі бір
топтарға топтап көрсетуге болады. Жартылай іздендіре оқыту технологиясы:
оқушылар оқудың мақсат міндеттірін шешуге зерттеудің жеке сатыларын орындау
арқылы үйренеді.
-проблемалық сипаттағы оқу - мақсаттар мен мәселелерді ұйымдастыру мен
шешуден бұрын тұрып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға
қызмет етеді.
-іскерлік және білімдік ойындар.
-зерттеушілік әдістер-дағдыларды, білімді және біліктерді меңгеру
барысында оқушы шығармашылық тәжірбие (жұмысқа) мейлінше үйренеді, толық
меңгереді.
Жаңа технологиялар: инновациялық оқытудың сүйеніші бола отырып
оқушының тұрақтылығы жоғары нәтижелерге қарай бірден сатылай жылжуын, жаңа
оқу ақпарлары мен біліктіліктерді меңгеру мақсатында жақындау деңгейлерін
бағалау және өзін-өзі бағалау мүмкіндіктері туындауын қамтамасыз етеді.
Алдына қойған мақсаттарға жетуде мектеп кез-келген педагогикалық
технологияларды қолдана алады. Білім стандартында белгіленген, білім беру
бағдарламаларында (бағдарламасында) айқындалған талаптар нақты жағдайларда
жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оқу түрлері мен әдістерін, оқу үрдісін
бақылау түрлерін таңдау.
- Мектеп назарындағы іс. Мейлінше тиянақты қалыптасқан педагогикалық
парадигма бойынша педагогикалдық технология ұғымы білім мазмұнын құру, оқу-
тәрбиесінің әдістерін құралдарын, түрлерін тандауды, тиімді нәтижелерге екі
қысқа мерзімде біртіндеп сатылап жету кезеңдерін қамтиды.
Еліміздің болашақта көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема.-
әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің жаңа, әдістерін іздестіру, оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімді даярлау. Мұғалімді даярлау-қай уақытта да ең өзекті мәселелер
қатарына кіретіні белгілі жәй. Себебі қоғамның әлеуметтік-экономикалық
міндетті заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған
лайықтап өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады. Бұл жерде
ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау жүйесінде көзқарастардан
айқындалары даусыз. Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық
моделіне өту оқыту мен тәрбиенің соңғы әдіс-тәсілдері, жаңа иновациялық
педагогикалық технологияны игерген, психологиалық педагогикалық
диагностиканы қабылдай алатын, педогогикалық жұмыста қалыптасқан
бұрынғы ескі сүрледен тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірбиелік
іс-әрекет үстіне өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог
зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін
ұйымдастыруға жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.
Кез келген елдің экономикалық қуаты халқын өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам даму мен жаңа
технологияны енгізу саналылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикалық күшті дамыған елдің тәжірбиесі білім беру жүйесін
ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының
негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше, қазіргі заманның
ақпараттық технологиясын игеруге міндеттіміз. Ол үшін болашақ мұғалімді
даярлауда жоғары оқу орындары төмендегідей жұмыстар атқаруы тиіс.
1.Болашақ мұғалімді ақпаратты қоғам жағдайда оқып, білім алуға, өмір
сүруге бейімдеу.
2.Жаңа ақпараттық технологияға бейімделген білім берудің ғылыми
әдістемелік.Базасын жасау, білім саласын басқарудың жаңа формалары мен
әдістерін пайдалана отырып жоғары білім беру жүйесін жаңарту.
3.Дүние жүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білімі мен жоғары
жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру.
4.Білім берудің илюстративтік түсіндірмелі жүйесімен дамыта оқыту жүйесіне
көшу.
Мұндай талпыныстар біздің елімізде де жүріп жатыр. Республикамыздың
Білім және ғылым министрлігі қазір 12 жылдық жалпы білім беру жүйесіне
көшуге дайындық жүргізуде. Жалпы орта білім беретін мектепте 12 жылдық
оқыту мерзімін енгізу түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыра түсуге
және олардың оқу бағдарламаларын таңдауға мүмкіндік туғызады.
Білім берудің жаңа жүйесіне көшу барысында мектепке ойшыл, ғылыми-
әдістемелік біліммен терең қаруланған, педагогика мен психологияны,
ақпараттық және педагогикалық технологияны жетік меңгерген шебер мұғалім
қажет. Сондықтан болашақ мамандардың кәсіби дайындығына қойылатын талаптар
арта түсуде
Оқыту технологиясының генетикалық дерекнамасы педагогикалық эвристикадан
алынған дейді Д.Пойа, И.Песталоццидің, Л.Рубинштейннің, А.Н.Леонтьевтің
іс-әрекет теориялары қазіргі оқытудың инновациялық технологияларының
әдіснамалық негізі.
Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың қазіргі кездегі қалыптасқан
жүйесі оның құрлымын, ұйымдастырудың, мектеп практикасымен және білім беру
жүйесіндегі инновациялық үрдістерімен өз ароа байланысын қайта қарауды
талап етеді. Бұл жоғары оқу орнында мамандар даярлаудың сапасын арттыруды
мұғалім тұлғасын өздігінен дамуына, оның шығармашылық қабілетінің артуына
мүмкіндік жасауды және оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруді қамтамасыз ететін
жаңа педагогикалық технологияларды пайдалануды көздейді. Технологияны
педогогикалық іс-әрекетті қайта құрудың жүйелі тұтас құралы ретінде
тиімді пайдалану оқу-тәрбие үрдісінің сапасын жақсартуға, жеке тұлғаны
дамыту міндетін шешуге есептігін тигізеді. Бүгінгі таңда педагогикалық
технология мәселесі ториялық және ғылыми қолданбасы бағыт тұрғысынан
зерттеу арқауы болып отыр. Теориялық тұрғыдан алып қарағанда, педагогикалық
технологиясы ретінде педагогикасының категориясы ретінде қарастырады, оның
мәні құрлымы айқындалады, педагогикалық іс-әрекеттің әр түрлі саласындағы
(дидактика,
тәрбие білім беруді басқару) педагогикалық технологияны жобалаудың
әдіснамасы мен теориясы зерттеуді: педагогикалық технологияны теориясының
негіздері ашып көрсетіледі. Ғылыми-қолданбалы бағытты нақты педагогикалық
идеялар мен тұжырымдарға негіздеген жаңа педагогикалық технологиялар
жобаланды: мұғалімдерге педагогикалық технологияларды оқытудың теориясы мен
әдістемесі зерттеледі. Ғылыми педагогикалық зерттеулерде жасалынған талдау
жаңа педагогикалық технологиясының бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге
мүмкіндік берді. Енді солардың ішінен жоғары оқу орындарының оқу үрдісінде
қолдануға ұсынылатын бір қатарына тоқталайын:
Кәсіби - бағдарланған технологиялар оқытудың кәсіби бағыттылығы
есепке алынған және болашақ мамандардың қызығушылығына, бейімі мен
қабілетіне бағдарланған педагог пен оқушының жалпы педагогикалық
психологиялық, дидактикалық тұрғыдан өз ара іс-әрекетінің жүйесі.
Құрлымдылық - логикалық технологиялар оқыту жүйесін кезең бойынша
ұйымдастыру, сол арқылы сол бір кезеңде оқытудың мазмұнын, формасын
әдістерін және құралдарын сәйкестендіріп таңдап алуды, нәтижелерді кезең
бойынша диагностикалауды есепке алу негізінде дидактикалық міндеттерді
қою мен шешудің логикалық бір ізділігін қамтамасыз ету.
Интеграциялық технологиялар - бұл курстар, оқу тақырыптары, оқу
проблемалары және басқа да оқытуды ұйымдастыру формалары деңгейінде әр
түрлі пәндік білім, бідік дағдының интегралы.
Мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру:
- Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру, сабақ берудегі әдіспен әдістемелердің
өз-ара байланысы, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстар ерекшелігі.
- Белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік білім деңгейін қамтамасыз
ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру: жеке бас қызығушылығы мен
мүмкіндіктерін дамыту мен жағдай жасау.
Білім беру жүйесіндегі жаңа ұлттық моделдеу бұрынғыдан өзіндік
айырмашылығы бар. Өйткені оның арнайы өрнегі 1997ж ЮНЕСКО ұсынған білім
білік халықаралық стандарт классификациясына дәлме-дәл сәйкес келеді.
Ендеше білім беру ұлттық моделін жүзеге асыру үшін оның мазмұндық бөлімін
өзгерту жеткіліксіз. Сондықтан жаңа мемлекеттік стандартқа өтіп қана
коймай, білім беру үрдісін ұйымдастырудың әдістемелік жолдарын қайта
қарастыру аса қажет. Осы мақсатта орта мектептерге арналған білім
басқармалары жанынан Ізденіс педагогикалық және иновациялық
технологиялар мен озық іс-тәжірибелер эксперименттік зертханасы жұмыс
жасағаны жөн. Ізденіс педагогикалық және иновациялық технологиялар
мен озық іс-тәжірбиелер экспериментті зертханаларының негізгі мақсаты.
Педагогтық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру. Педагогика
теориясы мен практикасы бойынша жаңа иновациалық технологиялар мен озық
іс-тәжірбиелерде зерттеу, үйрену, насихаттау және тарату. Университет
мектеп мұғалім білімдерін жетілдіру институттары арасындағы жаңа үштік
байланысты жақындастыру. Ізденіс педагогикалық және иновациялық
технология бойынша озық іс-тәжірбиелер эксперименттік зертхананың
төмендегідей үш бағытта жұмыс істеуді көздейді:
1-бағыт. Ғылыми зерттеу жұмыстары: Жаңа иновациялық педагогикалық
технологияларды оқып үйрену зерттеу:
- Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірбиелерін зерттеу.
- Оқыту мен тәжірибенің тиімділігін арттыру, оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз ететін шығармашылық зерттеу
жұмыстарын жүргізу.
- Педагогикалық конферениялар, оқушылар, мисилиумдар ұйымдастыру.
2-бағыт. Оқу әдістемелік жұмыстары (ғылыми әдістемелік бағыт)
- Болашақ мұғалімдердің шығармашылық интелектуальдық потенциалдық
дамыту.
- Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін ескере отырып, саралап
оқыту мазмұн, формаларын және әдістемеліктерін анықтау. Оқу-тәрбие
үрдісіне иновациялық технологияларды қарастыратын әдістік көмекші
құралдарды оқу пайдалану.
- Иновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірбиелер оқу, педагогикалық
семинар, дөңгелек стол, әдістемелік кеңес ұйымдастыруда.
3-бағыт. Тәжірибе- эксперименттік жұмыстары (ғылыми практикалық
бағыт).
- Оқу тәрбиес үрдісіне иновациялық технологияларды енгдіру мақсатына
эксперименттік тәжірбиелер жүргізу. *Жүргізілген эксперименттік
тәжірбиелерін қортындыларын шығарып алынған нәтижелерге талдау жасау.
- Оқу-тәжірибе үрдісіне иновациялық технологияларды пайдаланатын дәстүрлі
емес үлгі сабақтар беру, шығармашылық есеп тыңдау.
Білім мекемелеріндегі оқу-тәрбие үрдісін қазіргі заман талабына cай
жаңаландыруда педагог кадрларға үлкен жүк артылатыны белгілі. Тәлім–тәрбие
мен оқыту ісінің нәтижесі іс-әрекеттерден гөрі мұғалімдерге көбірек
тәуелді - деген Ы.Алтынсариннің көрегендікпен айтқан пікірінің қазіргі
уақытта да маңызды болып отырғаны осының айғағы.
Қазіргі заманда білім беру мен тәрбиелеудің жеке тұлғаға бағытталап
жүргізілуі адамның белсенділігін, шығармашылық қабілетін, әлеуметтік
жауапкершілігін, өмірде өз білімін іске асыру мүмкіндігін дамытуға қолайлы
жағдайлар туғызуы керек. Жеке тұлғаға бағытталған технологияның мақсаты
оқушыға өзінің тәжірибесін анықтауға және өзін-өзі тануға үйрету. Білім
бағдарламалары әр оқушының жеке интелектісіне, оқушы мүмкіндігіне сай
жоспарлануында. Оқу материалдары оқушының субьектілік тәжірибесін, оның
алдыңғы білімдерін анықтауды қамтамасыз етуі қажет. Мұғалімнің оқулықтағы
білім мазмұнын оқушыға жеткізудегі міндеті оны кеңейту немесе құрылымын
жасау, мазмұнын жинақтау емес, оқушының өзіндік танымын түрлендіруге
бағыттау. Оқыту барысында оқушы тәжірибесі берілетін білімнің ғылыми
мазмұнымен үйлесіп отыруы қажет. Мұғалім әр оқушының даралығын дамытып,
олардың өзіндік құндылығын, өзіндік болмысын, ерекшелігін қабылдай отырып,
әр оқушының субьектілік тәжірибесін дәріптеу. Оқушыға еркіндік бере отырып,
оқу-тәрбие үрдісінде өзін-өзі тануға, өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі жүзеге
асыруға мүмкіндік беру.
2. Ынтымақтастық технологиясының тиімділігі
Ынтымақтастық ұғымы Н.Н.Ханның пайымдауынша оқушылар қиындық деп
түсінетін оқу-тәрбие үрдісіндегі қарама-қайшылықтарды жеңуге қажетті
мұғалім ұйымдастыратын педагогикалық үрдіске қатысушылардың бірлескен іс-
әрекеті. Кездесетін қиындықтарды жеңу негізінде оқу материалын саналы
меңгеру және тұлғаны жан-жақты дамыту іске асырылады. Кездесетін
қиындықтарды жеңу негізінде оқу материалын саналы меңгеру және тұлғаны жан-
жақты дамыту іске асырылады.
Педагогикалық үрдіске қатысушылардың негізгі іс-әрекет түрі – оқу
танымдық іс-әрекет. Ынтымақтастық технологиясын қолдану барысында
оқушылардың өзара көмек көрсету, еркін түрде өз ой-пікірлерін көпшілік
алдында қорғау, басқалармен өзін салыстырып түзету, өз-өзіне сыни
көзқараспен қарау, интелектісін дамыту, еркін қарым-қатынас жасау, өзін-өзі
жетілдіру міндеттері шешіледі.
Аталған технологияны қолдануда әрбір оқушы түрлі қарым-қатынастық
жүйелерге ендіріледі. Қарастырылап отырған технологияның ерекшелігі тұлға
аралық қатынастарды байланыстыра отырып оқушылардың өз пікірлерін негіздей
алуға, басқалардың ойларын сыни тұрғыдан қабылдауға, жалпы қарым-қатынас
мәдениетіне үйрету. Ынтымақтастықта бірігіп жұмыс істеу барысында олардың
өз күштеріне деген сенімділік пайда болады, олар өздерінің жеке пікір иесі
болуына құқықты екенін сезінеді, басқа бір пікірлермен өз пікірін салыстыра
отырып дұрыс шешім қабылдауға, өзін-өзі бағалауға үйренеді.
Ынтымақтастық технологиясы тек білім алу үшін ғана емес, сонымен қатар
әрбір оқушының тәрбиеленуіне, жеке тұлға болып қалыптасуына, әлеуметтеуіне,
педагогикалық мәдениетін қалыптастыруға септігін тигізеді.
Ынтымақтастық технологиясын пайдалану барысында мұғалім әрбір оқушының
өзін-өзі іске асыра алуына ыңғайлы психологиялық-педагогикалық жағдай
туғызуы қажет.
Бүгінгі күні мектептер жаңа буын оқулықтарымен қамтамасыз етіліп,
мектептің төменгі сынып оқушыларын қуантып жатқан жацы бар. Осы оқулықтар
қатарында 2-сыныптың Ана тілі оқулығы екі жыл көлеміне мектепке еніп,
көпшіліктен өз бағасын алуда. Ана тілі оқулығының құрылымы мен
мазмұнындағы өзгешеліктер жөнінде мұғалімдер тарапынан келіп түсіп жатқан
пікір-ұсыныстар жаман емес. Оқулық авторлары (С. Рахметова, П. Жаманқұлова,
Б. Қабатаева) педагогика-психология, әдістеме ғылымындағы соңғы
ізденістерді басшылыққа ала отырып, оқулықтың тың тұрпатты, жаңа мазмұнды
болуына атсалысты. Оқулықтың мазмұны байытылып, балалар әдебиетінің озық
үлгілері оқушыларға ұсынылды. Онда халқымыздың әдет-ғұрпы, салт-дәстірі
көрініс тапқан шығармалар орын алды. Қазақ жерінің сұлу табиғаты
суреттелген, төрт түлігі мен ата-кәсібі жырланған, асыл ұлдары мен
қыздарының еңбегі мен ерлігі мадақталған, балалық балдәуреннің қызығы мен
қуанышы үлгі етілген шығармалар оқушыларымызды елі мен жерін сүюге, Отанын
мақтан етуге тәрбиелейді.
Оқулық мазмұнына ауыз әдебиетінің үлгілері: шешендік сөздерр мен
аңыздар қосылып, оқкшыларымызды сөз өнеріне баулу, әдеби тілде сөйлеуге
үйрету көзделеді.
Сонымен бірге мұғалімдерге ұсынылған шығармаларды оқыту мәселесімен
оқулыққа қосымша Ана тілінен әдістемелік нұсқау құралы көмек жасайды.
Онда оқу дағдыларын қалыптастырудың, мәтінмен жұмыс жасаудың немесе
қарапайым талдау жасауға үйретудің әдістемелік жолдары біршама берілген.
Оқулықтың әдістемелік жүйесі оқушылардың қабілетіне, білік,
дағдыларының деңгейңне сай құрылған. Сондықтан оқулық соңында берілген
сұрақ-тапсырмалар көп деңгейлікпен оқыту ұстанымына негізделеді. Дегенмен,
мәтінді стандартқа сай өз мәнінде оқыту, оқушыларымыздың түсініп,
қабылдауын ұйымдастыру бастауыш сынып мұғалімдерінің білім мен білігіне,
ізденіп еңбектенуіне байланыты болады.
Бастауыш сыныптардағы оқу-инемен құдық қазғандай, жауапты да күрделі
іс.Сондықтан да бастауыш сыныптарда ана тілі сабағында мынадай оқу
дағдыларын қалыптастыру көзделеді:
1. Дұрыс оқу дағдысы;
2. Шапшаң оқу дағдысы;
3. Түсініп, саналы оқу дағдысы;
4. Мәнерлеп оқу дағдысы.
Дұрыс оқудың негіздері алғашқы оқу-жазуға үйрету кезеңінде-ақ қалана
бастайды. Мысалы, әріп, буын, сөз қалдырмай оқу, әріп қоспай, дыбыс
алмастырмай оқу, тағы басқа.
Төменгі сынып оқушыларын дұрыс оқу мен дұрыс сөйлеуге үйретуде қазақ
тілінің орфографиялық және орфоэпиялық талаптарын сақтау ескеріледі.
1-сыныптың аяғы мен 2-сыныптың басынан бастап оқушылардың мәтінді
түсініп, саналы оқу дағдысы мен мәнерлеп оқу дағдысына қатты көңіл
бөлінеді. Оның себебі, оқушылар мәтіннің жетілдіру бағытына қарай. Дамыта
оқыту жүйесінің дидактикалық ұсынымы кешенді дамытушы жүйе негізінде
мақсатты бағытталған даму. Теориялық білімнің басты рол атқаруы. Мазмұнның
толықтылығы мен жүйелігі.
Бастауыш сыныбындағы оқытудан мазмұнда ерекше орын алатын пән ана тілі.
Ана тілін үйрету сөздерді түсініп меңгеріп оқу жаттау олардың жүйесін,
өзгеру заңдарын білу ғана емес, тіл үйрену мен қатар, бала сонсыз көп
ұғымдарын, ойларын, сезімін, сұлу үлгілерін, ойлау жүйесін де меңгереді.
Сын тұрғысынан ойлау-өз алдына сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты
пікірлесіп, талдау жасап отыру. Яғни оқушы санасын сол тақырыпқа
байланысты ояту, ой шақыру, ойын тұжырымдау қасыңдағы оқушылармен
пікірлесу, топтасу. Сын тұрғысынан ойлау мәселесіне байланысты өз пікірін
еркін сөйлеу арқылы айту, ойын жеткізу оны дәлелдей алу. Сонымен қатар
қасындағы оқушылармен жұмыс істеу сәтінде, топтау сәтінде бірлесіп жұмыс
істеу қасындағы досына құрметпен қарау, зер салып тыңдау, мәдениетті батыл
сөйлеуге, топпен ортақ тұжырмға келуге мүмкіндік алу. Оқушыларды
қауымдастырып жұмыс істеуге жетелейді, оқушылардың қызығушылығын оятады:
Мысалы (2-сынып ) ана тілі өткізілген бірінші сабағымды байқап көрейін.
Тақырыбы: Киіз үй, Шаңырақ, Кереге, Уық,
Мақсаты:
1.Оқушылар киіз үй құрлысы туралы әңгімелеуге.
2.Өз ұлтының дүниетанымын кеңейтіп, молайтып байытады.
3.Сұлулықты сезеді, рухани байлықты, меңгеріп игере алады.
4.Киіз үй туралы оқушылар өз білімдерін жинақтайды, тұжырым
жасай адады.
5. Сын тұрғысын ойлауды дамыта алады. Жеке жұптас, шағын топта
жұмыс істеуге дайындалады.
Сабақтың әдісі:
1.Ойлау ой шақыру, пікірлесу жұптасу.
2.IVST- (инсепт) белгі қою.
3.Бес жол өлең
4.Венн диаграмма
5.Топтастыру
6.Көрнекіліктері: Ақ қағаз, Маркер, Кигіз үй, Макеті суреті, альбом,
бүктеме
Жүрісі:
1.Ұйымдастыру
2.Тақтаға сурет ілуі арқылы оқушы назарын аудару.
1Жеке оқушы өз ойын жинақтау бір екі минут
2.Жұптасу, ой бөлісу, пікірлесу.
-Балалар, мына сурет кімге қандай ой салар екен?
Бүгін Несіпбек Айтов атамыздан бізге арналған Киіз үй өлеңінен
оқып түсінік аламыз. Өз білетінімізді осы тақырыппен салыстыра отырып
ортаға саламыз әңгімелеу. Жаңа сабақ туралы түсінік беру.
3.Бүктемелердегі сурет көру арқылы түсінеді сөйлеу, оқушыны сөйлету
әңгіме кестесін пайдалану.
Еліміз егемендік алғаннан бері білім беру саласында елеулі
өзгерістер болып отыр, білім берудің мазмұны жаңарып өзгерді. Жаңа
талпыныс, жаңа ашылым жолдарының бірі- білім берудің жаңа жүйесінің
жасалуы. Бұл педагогикадағы тұтас педагогикалық үрдестүге өзгертулермен
тығыз байланысты. Дегенменде адам психикасын дамуындағы ең қажетті
құрылым-оқыту болса, кез келген оқыту есте сақтау мен білімді дамытады. Ал
оқыту мен дамыту өз алдына жеке үрдіс бола алмайды, өйткені екеуі де
жеке тұлғаның дамуына әсер етеді. Осыдан мынадай екі түрі бойынша:
1.Оқытуда даму концепциясы (З.Фрейд)
2.Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. XX ғасырда бұл
теорияның негізін салған орыс ғылымы:А.С.Выготский. Қазіргі заңда жеке
тұлға қоғам үшін белсенді түрде, яғни аз уақытты қамтып, жоғары сапалы
дәрежеде дамуы қажет. Сол үшін бұл педагогикалық технологияны-дамыта оқыту
технологиясы дейміз.Дамыта оқыту жеке тұлғаның дамуына бағыт салдар беріп,
белсенділігін арттырады.Конциологиялық дамуда бала бойының өсуі,
бұлшықеттің дамуы, салмақтың қосылуы, яғни дені сау, шынққан, шыдамды тағы
басқа қорытындылар айтуға болады.
Ал психикасы туралы не дер едік? Оның қаншалықты дамыландығын оқыту үрдісі
мен жас ерекшелігі арқылы анықтаймыз. Қазіргі кездей дамыта оқыту
технологияны балаға өз бетінше ойлана білуге, сыртқы ортамен қарым-қатынас
жасауына ықпал етеді. Қарым-қатынас жасау барысында; жоспарлауға, мақсат
қол білуге, қойылған мақсат-міндеттерді жүзеге асырып, қорытындылы талдай
білуге даидыланады. Міне, осындай жүйелер арқылы өзіндік даму жүзеге
асады соның негізінде өзіндік талдау, жинақтау, өзіндік болып беру, өзіндік
тәрбие, білім алу жүйелері қалыптасады. Яғни дамыта оқыту жеке тұлғаның
барлық қасиеттерінің дамуына бағытталады Выготский! Педогогика бала
дамуының ертеңгі емес, ішкей күніне сүйену керек,-деген. Осылай орай ал
бала дамуының екі деңгейін анықтады: 1) өзекті даму деңгейі-бала бойында
қалыптасқан, өз бетінше орындай алатын іс-әрекеттер: 2) Жақын даму аймағы-
бұл бала әлі бетінше іс-әрекетті орындай алмайды, бірақ үлкендердің
комегімен жүзеге асыра алатын көрініс. Тұлға жақын даму аймағына өтуде
өзекті даму аймағындағы білімдерін өз бетінше қолдануға, өзіндік таным
дамытуға дағдыланады. Г.К.Селевко өзіндік дамыта оқыту технологиясын жүйеге
кетіріп, оны үш бөлікке бөлді.
1) Теория-өзін өзі жетілдірудің теориялық негізін ұғыну. Бұл мектеп
бағдарламасына елігізімен ұғыну. Бұл мектеп бағдарламасына елгізімен.
2) Практика-өзінді жетілдіруді іс-жүзіне асыра білу. Бұл іс-әрекет
сабақтан тыс уақытта орындалады.
3) Әдістеме-ғылыми негізін жасауда өзін өзі дамыта оқытудың әдісі мен
құрысымен жасап, жүзеге асыру.
Осы үш бөлікті бір жүйеге келтіріп, мектептерде өзін жетілдіру сабақтарын
жүргізуі болады. Өзіндік дамыта оқытудағы негізгі мақсат жеке тұлғаның өзін
өзі жетілдіру және өзін-өзі басқара алатын механизм құрып, адамгершілік
танымдықты қасиеттерін дамыту. Бұл оқыту барысында мұғалім ұстанымы: дос,
көп нәрсені білетін, терең білімді ақылшы. Оқушы ұстанымы: өзін анықтап,
еркін өз қалауы бойынша іс-әрекет ету өзіндік дамыта оқыту технологиясында
баланың өзін-өзі дамуын ұйымдастыруға мұғалімнің жоғары педагогикалық
руханилығын керек етеді, оның балаға деген сүйіспеншілігі, мұғалім мен
оқушы арасындағы сенім мен оның ішкі әлемін танып білуге, жеке қасиеттері
мен елігіз ашуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде осы бағыт бойынша
қазақстан мектептүлінде өзіндік таным пәндік курсы жүргізілуде. Бұл
курстың бала тәрбиесіндей алатын орны аса зор. Өзіндік таным курсы оқу
барысында өзін-өзі тамуы, оны жетілдіру, дамытуы, жалпы адамзаттық
құлдымықтарды таму бойынша меңгерімен дағдылары ақиқат өмірде қолдануына,
өз көз-қарасын, іс-әрекеттерін белсенді жүзеге асыруға дағдыландырады.
Бастауыш сыныпта өзіндік танымды қалыптастыру барысында оқушыларды
қызықтырып өзінің жасаған жұмысына өзі баға беріп, қорытынды шығара білуге
дағдыландырудың маңызы зор. Ол үшін әр түрлі өз бетінше орындалатын қызықты
тапсырмалар беру керек. Әртүрлі қызықты тапсырмалар оқушылардың ынтасы мен
белсенділігін артырады. Оқушы бойында өзіндік танымды қалыптастыру да тек
жеке курстар ғана емес, сонымен қатар оқыту үрдесінде де жүзеге асырған өте
тиімді себебі бала әр сабақта, әр тақырыпта өзін-өзі жетілдіріп отырады.
Бұны жүзеге асыруда дамыта оқыту технологиясының маңызы өте зор. Дамыта
оқыту оқушылар да әр түрлі іс-әрекетке тартуды құптайды, сабақта
дидактикалық ойындар, пікір-таластар, ойлау, қиялдау, есте сақтау,
шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту әдістерін қолдануды
ұсынады яғни, күнделікті сабақта оқушылардың жоғары білімдік пен
адамгершілік құндылықтарын атқарсақ, жеке тұлға білімдегі шындықты іздеу,
салыстыру, дәлелдеу, зерделеу, өз іс-әрекеттерін сараптап, өзін-өзі бала
беруге дағдыланады. Қорыта келмейді: дамыта оқыту арқылы оқушылардың,
өзіндік танылым жетілдірсек, тек ақылды ғана емес, сонымен қатар өз іс-
әрекетін сараптап, жан-жүрегімен сезіне алынатын, жоғары білімді ұрпақ
тәрбиелей аламыз деген шешімдеміз.
Жүйелі оқытуды жеделдету технологиясының тәжірибесі
Бастауыш мектепте жүйелі оқытуды жеделдету технологиясы оқушылардың
таным дербестігін дамытатын, оқушылардың танымдық қызметін басқарудың
жеделдетілген жүйесі болып табылады. Жүйелі көзқарас негізіндегі
технологиялық
Педагогикалық технологияның астарында оқу барысын оқушының таным
дербестігін толық басқару идеясы жатыр. Оқу үрдісінің тиімділігі ең алдымен
оқушының белсенділігі мен танымдық ізденіске қатысты десек, бұларды
қамтамасыз ететін әуелі сәл басқару болып табылады.. Бұл технологияда оқушы
өзі оқу мақсатын көздейді. Сондықтан бастауыш мектепте жүйелі оқытуды
жеделдету технологиясы бүгінгі күн талабы екендігі жөнінде Т.Т.Ғалиев өз
ойын білдіреді.
Бастауыш мектепте жүйелі оқытуды жеделдету технологиясының қазіргі
таңдағы білім беру мекемелеріндегі проблемасы. В.С.Ледневтің пікірінше
көптеген білім мекемелерінің технологиясының мәнін зерттеп, жете
түсінбеушілігінде екендігін жасырмайды. Ю.Бабанский еңбегінде жүйелі
оқытуды жеделдету қажет екендігін сипаттайды.
Ынтымақтастық технологиясының идеялары қазіргі көптеген педагогикалық
технологиялардың негізі болып табылады. Аталған педагогикалық технологияның
жетекші идеясы – гуманистік, тұлғаны дамытуға бағыттылық, субьект -
субьектілік қарым-қатынас идеясы. Мұғалім – оқушы деген қарым-қатынастық
жүйеде тепе-теңдік, демократиялық стиль орныққан, ешкім ешкімге бұйрық
бермейді, тек жағымды жағдай туғызуға ұмтылады. Ынтымақтастық
технологиясының негізгі бағыттары:
- оқушы тұлғасын гумандық-жекелік тұрғыдан қарастыру, ішкі күштері мен
мүмкіншіліктерін ояту;
- оқыту мазмұны жеке тұлғаны дамыту құралы ретінде қарастырылады;
- жалпыадамзаттық құндылықтарды қалыптастыру, шығармашылық қабілеттерін
дамыту:
- қоршаған орта, мектеп, жанұя, басқа әлеуметтік институттардың
ынтымақтастық әрекеттерін қалыптастыру.
1.3 Ұжымдық оқыту технологиясының тәрбиелік мәні
Оқыту үрдісінде ұжымдық оқыту технологиясын ұйымдастыру жағдайлары:
- Оқушылардың әрқайсысы үнемі жаңа тақырыпты өз бетінше оқуы керек.
- Олар басқаға тақырыптың мазмұнын жеткізе білуі қажет.
Ұжымдық оқыту технологиясы пәнді оқытуда ауыспалы жұп топтарының жұмысын
негізге алады. Ұжымдық сабақтарда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚАЗІРГІ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ОРЫНДАҒАН Кендебай А. ________________
СТУДЕНТ:
ҒЫЛЫМИ
ЖЕТЕКШІ:
________________
КӨКШЕТАУ, 2011
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1 Оқытуда қолданылатын қазіргі педагогикалық технологиялар
1.1 Оқыту технологиясына бағдарлы шолу
5
1.2 Ынтымақтастық технологиясының тиімділігі
17
1.3 Ұжымдық оқыту технологиясының тәрбиелік мәні
23
1.4 Ақпаратты оқыту технологиясындағы интерактивті әдістер
28
2 Мектепте оқытудың педагогикалық технологияларын қолданудың жолдары
2.1 Модульдік оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
32
2. Білім берудегі деңгейлеп–саралап оқыту технологиясы
49
3. Оқушылардың оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту
бағдарламасы
59
4. Оқытудың үшөлшемді әдістемелік жүйесінің қолданылу заңдылықтары 61
Қорытынды
72
Қолданылған әдебиеттер
74
Қосымша
76
Кіріспе
Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер
жаңа технологияны пайдалану жолдары түрлі ынталы бастамалар мен
түрлендірулерге кеңінен жол ашуда, оқу-тәрбие жұмысының тиімділігін
арттырудың жаңа технологиялары шығуда. Білім беру үрдісінде 50-ден астам
жаңа оқытудың педагогикалық технологиялары қолданылып келеді. Мен осы
дипломдық жұмысымда қазақстандық білім беру жүйесінде қолданылып жүрген
оқытудың педагогиалық технологияларының біразына ғылыми тұжырымдамалар
жасау және тәжірибелік сараптамалар жүйесін көрсету.
Зерттеудің мақсаты: соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп-өркендеуіне
орай, білім беру саласында да елеулі өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың,
тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны
шырқау биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс-тәсілдер жасалуда.
Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиімді
деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде.
Кез келген оқыту технологиясы оқытушыдан терең теориялық,
психологиялық, әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті,
шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.
Міне, осы мақсатта қазіргі таңдағы оқыту мен тәрбиелеу процесіне еніп
жатқан педагогикалық технологиялардың біразына өз шама-шегімше саралап,
оның бастауыш сыныптарда сабақ беретін мұғалімдерге тиімді жақтарын
қолдануға мүмкіндік жасау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Әр түрлі ғалымдардың педагогикалық технология туралы ұстанымдарына
талдау жасау.
2. Қазіргі педагогикалық технологиялардың білім беру саласында педагогика-
психологиялық жағынан тиімді жақтарын зерделеу.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің принциптерін қатар қарастыру. Оқыту арқылы
ұлтжанды, еңбекқор, адамгершілігі мол, білімді азамат тәрбиелеу.
4. Оқытудың озық технологияларын пайдалана отырып, дамыған, әл-ауқаты
жоғары елімізге дәрежесі сай оқушыларды шығару.
5. Көркем шығарма оқуға, оған сыни көзбен қарай алатын мүмкіндігін
арттыру;
Ғылыми болжам: Егер жаңа педагогикалық технологияны оқыту процесінде
тиімді, шебер қолдана білген жағдайда балаға жан-жақты білім беруге болады
деп ойлаймын. Бастауышта озық педагогикалық технологиямен сусындаған
баланың терең білім алып, болашақта біздің елімідің дамып, өркендеуіне өз
үлестерін қосатыны сөзсіз.
Қолданған зерттеу әдістері: салыстыру әдісі, библиографиялық әдіс,
зерттеу әдіс.
Зерттеудің объектісі: Бастауыш сыныпта білім беру.
Зерттеу кешені: Ж.Мусин атындағы педагогика колледжінің бастауыш
мұғалімі бөлімі, Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы, Златогор орта
мектебінің 3, 4 бастауыш сыныбы, Саумалкөл селосының №2 мектеп-
гимназиясының 3-сыныбы.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, тәжірибелік
жұмыстар мен қорытынды және қосымшалардан тұрады. Жұмыстың бірінші
бөлімінде қазіргі қолданылып жүрген педагогикалық технологиялардың
тиімділігіне сараптамалар жасап, теориялық тұжырымдамалар беруге тырыстым.
Айтылған теориялық тұжырымдамаларды өзім өткізген және әр жерлерде
өткізіліп жатқан эксперимент мектептердегі нәтижелермен салыстыра сипаттап,
қорытынды жасадым.
Дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде мектепте оқыту технологияларының
қолдану жолдарына тоқталдым. Онда модульдік оқыту технологиясын қолданудың
ерекшеліктері мен білім берудегі деңгейлеп–саралап оқыту технологиясының
тәжірибедегі озықтығына талдау жасадым. Сондай-ақ оқушылардың оқу мен жазу
арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасының оқушы мен оқытушы
арасындағы ашық диалогқа алып келер бастамасын және оқытудың үшөлшемді
әдістемелік жүйесінің қолданылу заңдылықтарын, ондағы дәстүрлі
бағалаудағыдай екіұштылық емес, нақты шынайы бағалаудың таптырмас жолы
екенін ашып көрсетуге тырыстым.
Қортынды бөлімінде оқыту мен тәрбиелеудің егіз ұғым екенін, оларды
әрқашан қатар алып жүру нағыз педагогтың қажырлы еңбегі екенін, ал
қосымшада өзім тәжірибеден өткен мектептерде аталмыш технлогиялардың кейбір
элементтерін пайдаланып өткізген үлгі сабақтарын ұсынып отырмын.
І Оқытуда қолданылатын қазіргі педагогикалық технологиялар
1. Оқыту технологиясына бағдарлы шолу
Дүниежүзілік білім кеңістігіне кіру және халықаралық байланыс елімізде
білім жүйесіне өзгеріс жасауға мүмкіндік туғызуда. Қазіргі таңда
отандық білім жүйесін дүниежүзілік үлгіге жеткізу ең басты мәселелердің
бірі болып отыр.
Білім беру жүйесінде болып жатқан түбегейлі өзгерістер оқыту үрдісін озық
инновациялық және ақпараттық технологиялармен жетілдіруді талап етеді.
Инновациялық педагогикалық және ақпаратты технологияларды жетік меңгеру
мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіби, адамгершілік, рухани, азаматтық және
басқа да кәсіптік құзіреттілігін қалыптасуына игі әсер етеді.
Қоғамдағы қарым-қатынастар жүйесіндегі болып жатқан өзгерістер білімге
тікелей әсер етуде және одан технологиялық идеяларды дамытуды, алда тұрған
мақсаттарға жетуді, инновацияны күтеді.
Қазіргі заманда әлемдік оқу үрдісінің өзегі инновациялық технологиялар
екені мәлім. Әлемнің бірнеше елінен сынақтан өткізілген жаңаша оқытудың
модульдік, ұжымдық, сын тұрғысынан ойлау, деңгейлі саралап оқыту және т.б.
технологиялардың стратегияларын мұғалім өз шығармашылығы, ізденісі арқылы
оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне орай іріктеп қолдануды талап етеді.
Ақпараттық, коммуникациялық, оқытудың инновациялық технологиялары арқылы
барлық балалар мен жастарға бірдей білім беруге және ол әрбір жеке тұлғаның
ерекшеліктерін, өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндіктерін
береді.
Елбасымыздың Қазақстан халқына Жолдауында Ұлттық бәсекелестік қабілеті
бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен анықталады тұжырымын басшылыққа
алу керек. [1]
Өз саясатын дүниежүзілік деңгейде жүргізіп, жаһандану әлемінің үрдісіне
бір табан жақындай түскен кез келген Республика әлемдік үрдістерден,
жалпы ғаламдық заңдылықтардан тыс қалғысы келмейді.
Мұндай талпыныстар біздің елімізде де жүріп жатыр. Республикамыздың
Білім және ғылым министрлігі қазір 12 жылдық жалпы білім беру жүйесіне
көшуге дайындық жүргізуде. Жалпы орта білім беретін мектепте 12 жылдық
оқыту мерзімін енгізу түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыра түсуге
және олардың оқу бағдарламаларын таңдауға мүмкіндік туғызады. [14].
Педагогикалық әрекеттегі шығармашылықтың тірегі, мұғалімнің білімділігі.
Еліміздің болашаққа көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема -
әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру және оларды мұғалім
жүзеге асыра білуі тиіс.
Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде
тұрған мәселесі білім беру, ғылымды дамыту.
Баланың бойына білім нәрін себетін басты тұлға – ұстаз болса, оның
алдында егемен еліміздің болашағы тұр. Сондықтан ХХІ ғасырдың ұстазы
оқытудың жаңа түрлерімен қаруланған қазіргі уақыттағы мектеп талабына сай,
кәсіптік дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді
көздейді.
Инновация ұғымы ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу деген
мағынаны білдіреді. Ал тамыры тереңде жатқан термин латын тілінің жаңару,
өзгеру сөздерімен баламаланады, бұдан бұрын болмаған жаңалық, қоғамдық
қажеттіліктерді қанағаттандырудың жаңа әдісі деген түсініктерді
білдіреді.Ол ең алғаш рет ХІХ ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінде
пайда болған. Одан кейін инновациялық түсінігі ХХ ғасырдың басында
экономист И.Шумпетер ұсынды. 30 – шы жылдары И. Шумпетер, Г.Менш
инновация терминін ғылымға енгізді. Себебі жаңа технологияның және заттың
ғылыми тұтас жаңалығын ашты. Инновацияның жалпы ғылыми түсінігі жүйе
қызметінің тұтастай өзгеруін анықтайды. Бүгінгі күні білім беру жүйесінде
әр түрлі педагогикалық инновациялық технологиялардың нұсқалары қолдануда.
Педагогикалық технологиялардың пайда болу себептері қазіргі педагогикалық
теорияда былайша сипатталады:
- оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін ескере отырып жан-жақты
дамыту қажеттілігі;
- білімді вербальді (сөздік) тәсілмен ғана оқушыларға жеткізуден жүйелі
іс-әрекеттік тәсілге көшу;
- мұғалімдердің іскерліктерін дамыту, жетілдіру.
Технология ұғымы жалпы ғылыми ұғымдардың бірі болып саналады. Ол
өндірістік салада пайда болып қазіргі кезде педагогика саласында да өзінің
мәнді орнын табуда.
Педагогикалық технология – мұғалімдер мен оқушылар тұлғасының өзіндік
дамуын, өздерін-өздері іске асыра алуларын қамтамасыз ететін тұтас
педагогикалық үрдісті басқарудағы диагнос-тикалық мақсаттарға жетудегі әдіс-
тәсілдер кешені. Педагогикалық технологиялар іс-әрекетті жүйелендіріп, бір
логикалық тізбек ретінде құрылады және соңғы нәтижеге жетуге кепілдік бере
алады.
Қазіргі кезеңде педагогикалық технологиялар әр түрлі жіктеледі.
Г.К.Селевко педагогикалық технологиялардың өзіндік жіктелуін ұсынады:
- педагогикалық қарым-қатынасты ізгілендіру мен демократияландыруға
негізделген технологиялар;
- оқушылардың іс-әрекетін белсенділендіру мен күшейтуге негізделген
технологиялар;
- оқу материалын әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта құру
негізіндегі технологиялар;
- кешенді технологиялар;
- баламалы технологиялар.
Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуына,
шығармашылықпен жұмыс істей білуіне бағыттайды. Педагогикалық
технологияның негізгі принциптері оқушыны жан-жақты дамыту, оларды өз
ойларын, пікірлерін еркін айта білуге жағдай тудыра отырып, әріптестерін
құрметпен тыңдауға үйрету.
Білім беру үрдісін жаңаша ұйымдастыру оның философиялық, психологиялық-
педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды
қажет етеді. Бүгінгі философтар мен педагог-ғалымдар білім беру саласында
жаңа оқыту технологиялары мен әдіcтерін енгізумен шектелмей, білім берудегі
дүниетанымдық ұстанымдарды қайта қарау, философиялық материализмнен
руханилық, гуманистік ұстанымдарға бетбұрыс жасау қажеттігін дәлелдеуде
(Ә.Нысанбаев).
Адам санасының психологиялық табиғатын, оның субъектілік тәжірибесін
оқыту материалын игеру туралы Л.С.Выготский: Тұлғаның бойында жаңа
реакциялық өзгерістер жасай алатын бірден-бір тәрбиеші – организмнің
өзіндік тәжірибесі. Тек қана өз тәжірибесінде басынан өткізгендер ғана
сыртқы байланыс жасай алады..., деп көрсетті.
Әлемдік білім кеңістігіне толығымен кірігу білім беру жүйесін халықаралық
деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз. Бұл үшін оқушыларды жоғары сатыда
бейінді оқытуды көздейтін 12 жылдық білім беруге көшу қажет.
Өз саясатын дүниежүзілік деңгейде жүргізіп, жаһандану әлемінің үрдісіне
бір табан жақындай түскен кез келген Республика әлемдік үрдістерден,
жалпы ғаламдық заңдылықтардан тыс қалғысы келмейді.
Педагогикалық технология саласындағы теориялық және практикалық
ізденушілерді бір жерге топтастыру айналасындағы қызмет бағыттарын
анықтайды. Бұл жерде ізденудің шеберлігі- педагогикалық тізімді пайда
етуші элементтерді үйрену, жаңалаудан тұрады. Жаңа педагогикалық
технология терминалогиялық тіркесіне үңілсек, жер жүзінде креативтік,
эвристикалық, когнотивтік деп аталатын деп аталатын негізгі үш
педагогикалық технология бар екенін білеміз:
1.Эвристикалық технология оқушының өзін істетіп, зерттеушілік
қабілетін дамытуға байланысты.
2.Креативтік технология шығармашылық ойды, ұқыптылықты, қабілеттілікті
дамытады.
3.Когнативтік технологияда қоғамымызда осы дәуірге дейін жиналған
белгілі атаулының бәрі, оқушыға жетерлік дәрежеде терең үйретіліп, оны
оқушы келешек өмірімізде пайдалана алатындай жағдайға әкелу мәселесі
назарға алынады. Жаңа педагогикалық технология -әрбір сабақта
пайдаланатын, өте қажетті сол тақырыпты оқушыға жеткізудің, түсіндірудің
мұғалім тарапынан ең тиімді тәсілі.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, білім
мекемелерінің педагогтарына өзіне оңай нұсқаны қолдануға, педагогикалық
үрдісті кез келген үлгімен, авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.
Білім туралы Заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі 2004ж
ЮНЕСКО ұсынған халықтық білім жүйесіне сәйкестендірілген. Осы заңның
сегізінші бабында білім беру жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беру, ақпараттандыру, халықаралық, ғылымдық,
коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр. [2]. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани азаматтық
қабілеттерінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үлгісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Педагогикалық технологиялар
бірнеше топтарға бөлінетінін баршамызға мәлім. Осыны толық меңгерген
мұғалімдер жаңа технологияларды өз тәжірбиелеріне тиімді ендіре алады.
Оқытудың жаңа иновациялық технология әдістерін, дәріс беретін дәріскерімен
практикалық сабақтар жүргізу барысында жиі қолданып отыру керек.
Білімгерлерді педагогикалық практикалардан, қаладағы мектептерден өткізу
барысында озат мұғалімдердің сабақ беру әдіс-тәсілдеріне көп назар
аудартылады. Болашақ ұстаздар сол мектептерде үлгі сабақтар өткізіп
жинақтаған тәжірбиелерінің қорытындысын көрсетеді. Мысалы, з-сыныптың
қазақ әдебиеті пәнінде өткізген үлгі сабағымда Оқу мен жазу арқылы сын
тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасын іске асыру еді. Нәтижесінде
оқушыларды толық сабаққа қатыстырып, олардың әрқайсысының деңгейін
анықтай алдым. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықтан бастап
оқушыларға тақырыпқа болжам жасатып, мақсат қойып, сұрақ беріп, жауап
алуға, мазмұнды толық түсінуге септігі тиеді. Оқушылар өз бетімен біліміне
баға беріп, оқушы мен оқытушы арасында ашық диалог орнауына мүмкіндік
туғызады.
Бастауыш білім беру: Мазмұны мен әдістері жағдай туғызады.
Бұл бағдарламада мұғалімдерге де, оқушыларға да міндеттер қояды. Осы
міндеттерді орындауға мұғалім өзінің тақырыбы мен сабақ арсындағы біріккен
іс-әрекет ұйымдастырады. Мысалы: бұл оқыту технологиясы аясында
сабақтарымды меңгеру үшін оқушыларға:
1) еркін ойлауға мүмкіндік береді;
2) ақыл-ойын дамытады;
3) шығармашылық белсенділігі артады;
4) тіл байлығы жетілдіріледі;
5) жан-жақты ізденеді;
6) өз ойын жеткізеді;
7) ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді;
Анық айтқанда, сабақта қолданатын стратегиялар көмегімен жеке тұлға
ретінде жан-жақты дамыған шығармашылық ойлау ретінде білімді меңгереді.
Педагогикалық технологияларын талдау барысында алынып отырған
технологияның сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай болуы және тиімді, жүйелі
болуы ескеріледі. Бастауыш сыныптарда жүргізілетін ана тілі сабағынан
үзінді ұсынамын: 3-сынып.
Сабақтың тақырбы: Жаз.
Сабақтың мақсаттары: 1) Мәтіннің мазмұны ашу, негізгі ойды ұғындыру;
2) Оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын оқу мен жазу арқылы дамыту;
3) туған жерін, табиғатын сүйе беруге тәрбиелеу.
Қолданылатын стартегиялар: Ой шақыру, INSET, 5 жолды өлең, Венн
диаграмасы,
Сабақтың барысы: Ой шақыру А.Құнанбаевтың Жаз өлеңін оқып беру, сынып
оқушыларына оқыту. Өлеңнің мазмұнын талдап, жаз туралы не білетіндерін жеке
қағаздарға түсіру. Топпен жұмыс жүргізуге, ортақ пікірге тоқталу.
Күркіреп-өзеннің ағысының дыбысы.
Шалғын-қалың шөп немесе жайылым.
Шұрқырап-жылқы малының кісінеуі.
Бұлтылдап-малдың ойнақтауы.
Мағынаны танып білу (фраза) тағы басқа. Мәтінді әрбір оқушы өздігінен
оқып шығады. INSET стратегиясы: V-білмеймін, t-жаңа нәрсе.
Ой толғанысы: Оқушыларға жаз жайында не білетіндері туралы кестені толтыру
тапсырылады. Мәтін бойынша өлең құрау. 5 жолды өлең құрау. Жаз: жылы,
құрғақ, күн ысиды, аспан ашық, жап-жасыл шөп.
Венн диаграммасы: бойынша сабақты қорытындылау. (салыстыру және
байланыстыру). Жаз . Күз
Бағалау:
Үйге тапсырма: Мәтінді оқып, Жаз тақырыбына сурет салу.
Бұл сабақта әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолданудың нәтижесінде сабақтың
тақырыбының мазмұны ашылды.
Қазақстандағы қоғамдағы түбегейлі өзгерістерге сай үздіксіз білім
берудің бастауыш білім беру жүйелерінде елеулі жаңалықтар туындауда.
Білім беруді ізгілендіру жеке тұлғаның дамуына және оқытуды саралауға
мүмкіндіктер туғызуға бағытталған. Осындай түрлендіру тұрғысынан алғанда
қоғамда болып жатқан әлеуметтік –экономикалық өзгерістерді ескере келе,
оқушыларды жеке тұлға ретінде дамыту, тәрбиелеу, әлеуметтендіру бағытын
анықтау, білім мазмұнын жаңарту: білім беруді ізгілендіруге сәйкес оқу
үрдісін ұйымдастыру мәселелері маңызды болып табылады. Осы заманғы білім
берудің стратегиалық мақсаты өз жауапкершілігін сезіне алатын, өздігінен
әрекет етуге және әрекетінің шешімін таба білуге қабілетті, барлық істе
сауатты (іскер) тұлғаны тәрбиелеуді қамтамасыз ету болып табылады,
жоғарыдағы мақсаттарға бастауыш білім берудің Отандық және әлемдік
тәрбиелерінде қалыптасып, өз қызметін оң атқарып келе жатқан білім мазмұнын
негізгі құрлымын, жобасын жүзеге асыруда қолданатын педогогикалық
технология арқылы жету қөзделеді. Осы орайда Қазақстан Республикасы Білім
және ғылым министрлігінің 1996 жылғы бұйрығымен Ыбырай Алтынсарин
атындағы Қазақ білім академиясында 1997-2002 жалпы орта білім беру
мазмұны түзілді, білім стандарттары оқу бағдарламалары, барлық оқу пәндері
бойынша жаңа буын оқулықтары мен ОЭП жазылып, мектеп тәжірибегінде кезен-
кезеңмен бір-біріне енгізілуде. 1-3 сыныптарға арналған және жаңа буын
оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендері стандарт пен оқу бағдарламасына
сәйкес өңделіп, толықтырып. Атамұра баспасынан шығарылды (2001-2003) 4
сыныптың оқулықтары мен оқу әдістемелік кешендері жетілдірілуде.
Оқушыларды жетілдіру, дайындау сапасын жақсарту мақсатында Ыбырай
Алтынсарин атындағы қазақ білім академиясы жанынан Оқытуды сараптау
орталығы ашылып, оқулықтарды теориялық және практикалық сараптау, сараптама
жүргізу жұмысын жүргізуде. Оқулықтары мен тірек мектептері мұғалімдері,
облыстық департамент басшылары мен мамандары, облыстық мұғалімдер білімін
жетілдіру институтының директоры мен баспа басшыларының қатысумен
Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы ұйымдастырумен республикалық
кеңестер өткізіп отыру тәжірибеге енген. Мектептің бастауыш сатысына
арналған Салауатты өмір салты бағдарламасы жасалды (1-4 сыныптар қазақ,
орыс мектептер үшін), Валеология және Салауаттану оқулықтары 1-4 –
сыныптар қазақ, орыс мектептер үшін Атамұра баспасынан шықты.
Халықаралық білім жүйесіне проблема өзгермейтін білім тәжірбиесін пайдалана
отырып, баланы жеке дара күшінің дамуын қамтамасыз етіп, жаңа технологияны
іздестіру және оларды қолдануға бағытталған. Мұнда, негізінен, оқытуды
ізгілендіруге сүйенеді: ол оқытудың жас тұлғаға арналған бағдарламаларын,
жеке тұлғаның дамуы мен тиянақтануының үрдісімен нәтижесін, оның
әлеуметтік тұрақтылығы мен қорғануынан құралы қызметтерін қамтамасыз етеді.
Оның өзі оқытудың мақсаттары, мазмұны, түрлері мен әдістерін анықтау болып
табылады, оларға жаңа мазмұн береді. Сөйтіп, жаңа педагогикалық
технологиялар бүгінде құбылыс қана емес, сонымен бірге дамуының негізгі
себебі болып табылады. Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейінің сапасына
қойылатын, қоғамдық-әлеуметтік сапалардың үнемі өсіп отыруына сәйкес
педагогикалық құралдары да тұрақты жаңарту қажет болады. Бүгіндері оңдай
жаңартулар педагогикалық ғылым мен мектеп тәжірибесін үздіксіз сабақта
дамуынан көрінеді. Оның педагогикалық технологиялар көмегімен күнделікті
оқытудағы педагогикалық, оқу-тәрбие үрдісін алдын ала жобалау жасына
ауыстыру, оларды сыныпта қолдану негізделеді. Мұғалім үшін жазылатын
дәстүрлі сабақ жоспарларынан өзгеше жұмыс ретінде педагогикалық
технологияда оқушылардың оқу-таңымдық әрекеттерінің құрылымы мен анықтайтын
оқу-тәрбие үрдісінің жобасы жасалады. Ол мақсат-нәтижелерінің нақтылығымен,
білім мазмұнының сұрыпталуымен, оны меңгерудің әдіс-құралдарының және оқу
түрлерінің бір тұтастағымен анықталады, мақсат қою мен тұтастықты сақтау
басты қағидалары ретінде танылады. Бастауыш мектептерде ойындық
коммуникативтілік, зерттеушілік сияқты технологияларды қолданудың тиімді
салмағын тәжірибе көрсетіп отыр. Ойындық технология: мәнді өмір
жағдаяттарын үлгілеу және оны іздестіруге құрылады, жетекші әдісі-ойын оның
ұйымдастыру түрлері, іскерлік ойындар, рөлдік және оқиғалық ойындар,
саяхаттық және білімділік ойындар. Коммуникативтік технология: мүмкін
болған барлық ақпаларды қатыстыра отырып, оқу үрдісінің қатысуының өзара
белсенді әрекеттеріне, қалыптастарына құралуы. Жетекші әдісі қарым-қатынас.
Оның ұйымдастыру түрлері ынтымақтастыра оқу, өзара бір-бірін оқыту, құрамы
өзгермелі жұптық және топтық оқу, оқу диалогы, оқу айтысы. Зерттеу
технологиясы: проблемалық ізденіске, жаңалықтар ашуға құрылады. Жетекші
әдіс-проблемалық оқыту әдісі. Бұлардан басқа саралап оқыту, жеке дара
оқыту, жеделдетіп оқыту технологиялары деп кең қолданыс табуы. Бұл
технологиялардың негізгі мақсаты-жеке тұлғаны дамыту. Саралап оқыту: оқу
деңгейлері ортақ топтар үшін арнаулы тапсырмалар мен оқу әрекеттерін
ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Жеке дара оқыту технологиясында: жеке
оқушының жеке ерекшеліктеріне сай ұйымдастыруды, оқу жеке дара арқылы
жүзеге асады. Жеделдік оқыту технологиясында: білім, білік, дағыларды жедел
меңгеру қөзделеді: оның жеке тұлғаға бағытталуы басым жүреді, оқу
әрекеттері қиындатылып, қайталау артады, бақылау міндетті болады. Әр түрлі
технологияларда сабақты құру жеңіл іс емес, алайда, ол - уақыт талабы.
Үшінші мыңжылдықтың тұлғасын қалыптастыруға қызмет ететін мұндай түрлі
стратегиялар бүгінгі мектептің жұмыс көрсеткішіне айналуда. Жаңа
педагогикалық технологияларың оқыту жалпы Қазақстандық бастауыш
мектептеріндегі білім берудің дамуының негізгі бағыты ретінде
қарастырылады. Ол қазіргі тәжірибелерге тән деген ұғымнан гөрі даму бағытын
анықтайтын түсінікке жақын қабылдану тиіс. Инновациялық оқу және жаңа
технологиялар: республика бастауыш мектептерінде қоғам сұранысымен орын
алуда. Ол білім беру стратегиялық мақсаттарына қызмет етеді: атап айтқанда,
проблемаларды сараптай алатын, жүйелі байланыстарды құра білетін,
қайшылықтарды ашуға мейлінше жетілген, шешім қабылдауға, оны түрлі
өзгерісте дамытуға қабілетті, ойлауы шығармашылық түрде қалыптасқан жеке
тұлғаның интеллектуалдық-психологиялық дамуын қамтамасыз етуге тиіс.
Педагогикалық және технологиялар Қазақстанның бастауыш мектептерінде
мынадай қағидаларды ұстанымды оқуға, шығармашылықпен енуге, мұғалім мен
оқушы арасында ынтымақтастық, өзара әрекеттестік сипаттамадағы жаңа
әлеуметтік қатынастың пайда болуы, жеке тұлғаның дамуына жағдайдың
туғызылуы, яғни жеке тұлғаға бағдарланған оқу, тұлға дамуының сыртқы
әсерімен бірге (оқыту, тәрбиелеу) оқушының ішкі түрлері негізінде
жүргізілуі, тұлға дамуының жолын алдын ала жобалау. Қазақстанның бастауыш
мектеп тәжірибесінде жаңа технологияларды оқыту әдістерін белгілі бір
топтарға топтап көрсетуге болады. Жартылай іздендіре оқыту технологиясы:
оқушылар оқудың мақсат міндеттірін шешуге зерттеудің жеке сатыларын орындау
арқылы үйренеді.
-проблемалық сипаттағы оқу - мақсаттар мен мәселелерді ұйымдастыру мен
шешуден бұрын тұрып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға
қызмет етеді.
-іскерлік және білімдік ойындар.
-зерттеушілік әдістер-дағдыларды, білімді және біліктерді меңгеру
барысында оқушы шығармашылық тәжірбие (жұмысқа) мейлінше үйренеді, толық
меңгереді.
Жаңа технологиялар: инновациялық оқытудың сүйеніші бола отырып
оқушының тұрақтылығы жоғары нәтижелерге қарай бірден сатылай жылжуын, жаңа
оқу ақпарлары мен біліктіліктерді меңгеру мақсатында жақындау деңгейлерін
бағалау және өзін-өзі бағалау мүмкіндіктері туындауын қамтамасыз етеді.
Алдына қойған мақсаттарға жетуде мектеп кез-келген педагогикалық
технологияларды қолдана алады. Білім стандартында белгіленген, білім беру
бағдарламаларында (бағдарламасында) айқындалған талаптар нақты жағдайларда
жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оқу түрлері мен әдістерін, оқу үрдісін
бақылау түрлерін таңдау.
- Мектеп назарындағы іс. Мейлінше тиянақты қалыптасқан педагогикалық
парадигма бойынша педагогикалдық технология ұғымы білім мазмұнын құру, оқу-
тәрбиесінің әдістерін құралдарын, түрлерін тандауды, тиімді нәтижелерге екі
қысқа мерзімде біртіндеп сатылап жету кезеңдерін қамтиды.
Еліміздің болашақта көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема.-
әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына
жаңалық енгізудің жаңа, әдістерін іздестіру, оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімді даярлау. Мұғалімді даярлау-қай уақытта да ең өзекті мәселелер
қатарына кіретіні белгілі жәй. Себебі қоғамның әлеуметтік-экономикалық
міндетті заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған
лайықтап өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады. Бұл жерде
ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау жүйесінде көзқарастардан
айқындалары даусыз. Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық
моделіне өту оқыту мен тәрбиенің соңғы әдіс-тәсілдері, жаңа иновациялық
педагогикалық технологияны игерген, психологиалық педагогикалық
диагностиканы қабылдай алатын, педогогикалық жұмыста қалыптасқан
бұрынғы ескі сүрледен тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірбиелік
іс-әрекет үстіне өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог
зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін
ұйымдастыруға жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.
Кез келген елдің экономикалық қуаты халқын өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам даму мен жаңа
технологияны енгізу саналылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Экономикалық күшті дамыған елдің тәжірбиесі білім беру жүйесін
ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының
негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше, қазіргі заманның
ақпараттық технологиясын игеруге міндеттіміз. Ол үшін болашақ мұғалімді
даярлауда жоғары оқу орындары төмендегідей жұмыстар атқаруы тиіс.
1.Болашақ мұғалімді ақпаратты қоғам жағдайда оқып, білім алуға, өмір
сүруге бейімдеу.
2.Жаңа ақпараттық технологияға бейімделген білім берудің ғылыми
әдістемелік.Базасын жасау, білім саласын басқарудың жаңа формалары мен
әдістерін пайдалана отырып жоғары білім беру жүйесін жаңарту.
3.Дүние жүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білімі мен жоғары
жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру.
4.Білім берудің илюстративтік түсіндірмелі жүйесімен дамыта оқыту жүйесіне
көшу.
Мұндай талпыныстар біздің елімізде де жүріп жатыр. Республикамыздың
Білім және ғылым министрлігі қазір 12 жылдық жалпы білім беру жүйесіне
көшуге дайындық жүргізуде. Жалпы орта білім беретін мектепте 12 жылдық
оқыту мерзімін енгізу түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыра түсуге
және олардың оқу бағдарламаларын таңдауға мүмкіндік туғызады.
Білім берудің жаңа жүйесіне көшу барысында мектепке ойшыл, ғылыми-
әдістемелік біліммен терең қаруланған, педагогика мен психологияны,
ақпараттық және педагогикалық технологияны жетік меңгерген шебер мұғалім
қажет. Сондықтан болашақ мамандардың кәсіби дайындығына қойылатын талаптар
арта түсуде
Оқыту технологиясының генетикалық дерекнамасы педагогикалық эвристикадан
алынған дейді Д.Пойа, И.Песталоццидің, Л.Рубинштейннің, А.Н.Леонтьевтің
іс-әрекет теориялары қазіргі оқытудың инновациялық технологияларының
әдіснамалық негізі.
Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың қазіргі кездегі қалыптасқан
жүйесі оның құрлымын, ұйымдастырудың, мектеп практикасымен және білім беру
жүйесіндегі инновациялық үрдістерімен өз ароа байланысын қайта қарауды
талап етеді. Бұл жоғары оқу орнында мамандар даярлаудың сапасын арттыруды
мұғалім тұлғасын өздігінен дамуына, оның шығармашылық қабілетінің артуына
мүмкіндік жасауды және оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруді қамтамасыз ететін
жаңа педагогикалық технологияларды пайдалануды көздейді. Технологияны
педогогикалық іс-әрекетті қайта құрудың жүйелі тұтас құралы ретінде
тиімді пайдалану оқу-тәрбие үрдісінің сапасын жақсартуға, жеке тұлғаны
дамыту міндетін шешуге есептігін тигізеді. Бүгінгі таңда педагогикалық
технология мәселесі ториялық және ғылыми қолданбасы бағыт тұрғысынан
зерттеу арқауы болып отыр. Теориялық тұрғыдан алып қарағанда, педагогикалық
технологиясы ретінде педагогикасының категориясы ретінде қарастырады, оның
мәні құрлымы айқындалады, педагогикалық іс-әрекеттің әр түрлі саласындағы
(дидактика,
тәрбие білім беруді басқару) педагогикалық технологияны жобалаудың
әдіснамасы мен теориясы зерттеуді: педагогикалық технологияны теориясының
негіздері ашып көрсетіледі. Ғылыми-қолданбалы бағытты нақты педагогикалық
идеялар мен тұжырымдарға негіздеген жаңа педагогикалық технологиялар
жобаланды: мұғалімдерге педагогикалық технологияларды оқытудың теориясы мен
әдістемесі зерттеледі. Ғылыми педагогикалық зерттеулерде жасалынған талдау
жаңа педагогикалық технологиясының бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге
мүмкіндік берді. Енді солардың ішінен жоғары оқу орындарының оқу үрдісінде
қолдануға ұсынылатын бір қатарына тоқталайын:
Кәсіби - бағдарланған технологиялар оқытудың кәсіби бағыттылығы
есепке алынған және болашақ мамандардың қызығушылығына, бейімі мен
қабілетіне бағдарланған педагог пен оқушының жалпы педагогикалық
психологиялық, дидактикалық тұрғыдан өз ара іс-әрекетінің жүйесі.
Құрлымдылық - логикалық технологиялар оқыту жүйесін кезең бойынша
ұйымдастыру, сол арқылы сол бір кезеңде оқытудың мазмұнын, формасын
әдістерін және құралдарын сәйкестендіріп таңдап алуды, нәтижелерді кезең
бойынша диагностикалауды есепке алу негізінде дидактикалық міндеттерді
қою мен шешудің логикалық бір ізділігін қамтамасыз ету.
Интеграциялық технологиялар - бұл курстар, оқу тақырыптары, оқу
проблемалары және басқа да оқытуды ұйымдастыру формалары деңгейінде әр
түрлі пәндік білім, бідік дағдының интегралы.
Мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру:
- Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру, сабақ берудегі әдіспен әдістемелердің
өз-ара байланысы, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстар ерекшелігі.
- Белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік білім деңгейін қамтамасыз
ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру: жеке бас қызығушылығы мен
мүмкіндіктерін дамыту мен жағдай жасау.
Білім беру жүйесіндегі жаңа ұлттық моделдеу бұрынғыдан өзіндік
айырмашылығы бар. Өйткені оның арнайы өрнегі 1997ж ЮНЕСКО ұсынған білім
білік халықаралық стандарт классификациясына дәлме-дәл сәйкес келеді.
Ендеше білім беру ұлттық моделін жүзеге асыру үшін оның мазмұндық бөлімін
өзгерту жеткіліксіз. Сондықтан жаңа мемлекеттік стандартқа өтіп қана
коймай, білім беру үрдісін ұйымдастырудың әдістемелік жолдарын қайта
қарастыру аса қажет. Осы мақсатта орта мектептерге арналған білім
басқармалары жанынан Ізденіс педагогикалық және иновациялық
технологиялар мен озық іс-тәжірибелер эксперименттік зертханасы жұмыс
жасағаны жөн. Ізденіс педагогикалық және иновациялық технологиялар
мен озық іс-тәжірбиелер экспериментті зертханаларының негізгі мақсаты.
Педагогтық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру. Педагогика
теориясы мен практикасы бойынша жаңа иновациалық технологиялар мен озық
іс-тәжірбиелерде зерттеу, үйрену, насихаттау және тарату. Университет
мектеп мұғалім білімдерін жетілдіру институттары арасындағы жаңа үштік
байланысты жақындастыру. Ізденіс педагогикалық және иновациялық
технология бойынша озық іс-тәжірбиелер эксперименттік зертхананың
төмендегідей үш бағытта жұмыс істеуді көздейді:
1-бағыт. Ғылыми зерттеу жұмыстары: Жаңа иновациялық педагогикалық
технологияларды оқып үйрену зерттеу:
- Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірбиелерін зерттеу.
- Оқыту мен тәжірибенің тиімділігін арттыру, оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз ететін шығармашылық зерттеу
жұмыстарын жүргізу.
- Педагогикалық конферениялар, оқушылар, мисилиумдар ұйымдастыру.
2-бағыт. Оқу әдістемелік жұмыстары (ғылыми әдістемелік бағыт)
- Болашақ мұғалімдердің шығармашылық интелектуальдық потенциалдық
дамыту.
- Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін ескере отырып, саралап
оқыту мазмұн, формаларын және әдістемеліктерін анықтау. Оқу-тәрбие
үрдісіне иновациялық технологияларды қарастыратын әдістік көмекші
құралдарды оқу пайдалану.
- Иновациялық технологиялар мен озық іс-тәжірбиелер оқу, педагогикалық
семинар, дөңгелек стол, әдістемелік кеңес ұйымдастыруда.
3-бағыт. Тәжірибе- эксперименттік жұмыстары (ғылыми практикалық
бағыт).
- Оқу тәрбиес үрдісіне иновациялық технологияларды енгдіру мақсатына
эксперименттік тәжірбиелер жүргізу. *Жүргізілген эксперименттік
тәжірбиелерін қортындыларын шығарып алынған нәтижелерге талдау жасау.
- Оқу-тәжірибе үрдісіне иновациялық технологияларды пайдаланатын дәстүрлі
емес үлгі сабақтар беру, шығармашылық есеп тыңдау.
Білім мекемелеріндегі оқу-тәрбие үрдісін қазіргі заман талабына cай
жаңаландыруда педагог кадрларға үлкен жүк артылатыны белгілі. Тәлім–тәрбие
мен оқыту ісінің нәтижесі іс-әрекеттерден гөрі мұғалімдерге көбірек
тәуелді - деген Ы.Алтынсариннің көрегендікпен айтқан пікірінің қазіргі
уақытта да маңызды болып отырғаны осының айғағы.
Қазіргі заманда білім беру мен тәрбиелеудің жеке тұлғаға бағытталап
жүргізілуі адамның белсенділігін, шығармашылық қабілетін, әлеуметтік
жауапкершілігін, өмірде өз білімін іске асыру мүмкіндігін дамытуға қолайлы
жағдайлар туғызуы керек. Жеке тұлғаға бағытталған технологияның мақсаты
оқушыға өзінің тәжірибесін анықтауға және өзін-өзі тануға үйрету. Білім
бағдарламалары әр оқушының жеке интелектісіне, оқушы мүмкіндігіне сай
жоспарлануында. Оқу материалдары оқушының субьектілік тәжірибесін, оның
алдыңғы білімдерін анықтауды қамтамасыз етуі қажет. Мұғалімнің оқулықтағы
білім мазмұнын оқушыға жеткізудегі міндеті оны кеңейту немесе құрылымын
жасау, мазмұнын жинақтау емес, оқушының өзіндік танымын түрлендіруге
бағыттау. Оқыту барысында оқушы тәжірибесі берілетін білімнің ғылыми
мазмұнымен үйлесіп отыруы қажет. Мұғалім әр оқушының даралығын дамытып,
олардың өзіндік құндылығын, өзіндік болмысын, ерекшелігін қабылдай отырып,
әр оқушының субьектілік тәжірибесін дәріптеу. Оқушыға еркіндік бере отырып,
оқу-тәрбие үрдісінде өзін-өзі тануға, өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі жүзеге
асыруға мүмкіндік беру.
2. Ынтымақтастық технологиясының тиімділігі
Ынтымақтастық ұғымы Н.Н.Ханның пайымдауынша оқушылар қиындық деп
түсінетін оқу-тәрбие үрдісіндегі қарама-қайшылықтарды жеңуге қажетті
мұғалім ұйымдастыратын педагогикалық үрдіске қатысушылардың бірлескен іс-
әрекеті. Кездесетін қиындықтарды жеңу негізінде оқу материалын саналы
меңгеру және тұлғаны жан-жақты дамыту іске асырылады. Кездесетін
қиындықтарды жеңу негізінде оқу материалын саналы меңгеру және тұлғаны жан-
жақты дамыту іске асырылады.
Педагогикалық үрдіске қатысушылардың негізгі іс-әрекет түрі – оқу
танымдық іс-әрекет. Ынтымақтастық технологиясын қолдану барысында
оқушылардың өзара көмек көрсету, еркін түрде өз ой-пікірлерін көпшілік
алдында қорғау, басқалармен өзін салыстырып түзету, өз-өзіне сыни
көзқараспен қарау, интелектісін дамыту, еркін қарым-қатынас жасау, өзін-өзі
жетілдіру міндеттері шешіледі.
Аталған технологияны қолдануда әрбір оқушы түрлі қарым-қатынастық
жүйелерге ендіріледі. Қарастырылап отырған технологияның ерекшелігі тұлға
аралық қатынастарды байланыстыра отырып оқушылардың өз пікірлерін негіздей
алуға, басқалардың ойларын сыни тұрғыдан қабылдауға, жалпы қарым-қатынас
мәдениетіне үйрету. Ынтымақтастықта бірігіп жұмыс істеу барысында олардың
өз күштеріне деген сенімділік пайда болады, олар өздерінің жеке пікір иесі
болуына құқықты екенін сезінеді, басқа бір пікірлермен өз пікірін салыстыра
отырып дұрыс шешім қабылдауға, өзін-өзі бағалауға үйренеді.
Ынтымақтастық технологиясы тек білім алу үшін ғана емес, сонымен қатар
әрбір оқушының тәрбиеленуіне, жеке тұлға болып қалыптасуына, әлеуметтеуіне,
педагогикалық мәдениетін қалыптастыруға септігін тигізеді.
Ынтымақтастық технологиясын пайдалану барысында мұғалім әрбір оқушының
өзін-өзі іске асыра алуына ыңғайлы психологиялық-педагогикалық жағдай
туғызуы қажет.
Бүгінгі күні мектептер жаңа буын оқулықтарымен қамтамасыз етіліп,
мектептің төменгі сынып оқушыларын қуантып жатқан жацы бар. Осы оқулықтар
қатарында 2-сыныптың Ана тілі оқулығы екі жыл көлеміне мектепке еніп,
көпшіліктен өз бағасын алуда. Ана тілі оқулығының құрылымы мен
мазмұнындағы өзгешеліктер жөнінде мұғалімдер тарапынан келіп түсіп жатқан
пікір-ұсыныстар жаман емес. Оқулық авторлары (С. Рахметова, П. Жаманқұлова,
Б. Қабатаева) педагогика-психология, әдістеме ғылымындағы соңғы
ізденістерді басшылыққа ала отырып, оқулықтың тың тұрпатты, жаңа мазмұнды
болуына атсалысты. Оқулықтың мазмұны байытылып, балалар әдебиетінің озық
үлгілері оқушыларға ұсынылды. Онда халқымыздың әдет-ғұрпы, салт-дәстірі
көрініс тапқан шығармалар орын алды. Қазақ жерінің сұлу табиғаты
суреттелген, төрт түлігі мен ата-кәсібі жырланған, асыл ұлдары мен
қыздарының еңбегі мен ерлігі мадақталған, балалық балдәуреннің қызығы мен
қуанышы үлгі етілген шығармалар оқушыларымызды елі мен жерін сүюге, Отанын
мақтан етуге тәрбиелейді.
Оқулық мазмұнына ауыз әдебиетінің үлгілері: шешендік сөздерр мен
аңыздар қосылып, оқкшыларымызды сөз өнеріне баулу, әдеби тілде сөйлеуге
үйрету көзделеді.
Сонымен бірге мұғалімдерге ұсынылған шығармаларды оқыту мәселесімен
оқулыққа қосымша Ана тілінен әдістемелік нұсқау құралы көмек жасайды.
Онда оқу дағдыларын қалыптастырудың, мәтінмен жұмыс жасаудың немесе
қарапайым талдау жасауға үйретудің әдістемелік жолдары біршама берілген.
Оқулықтың әдістемелік жүйесі оқушылардың қабілетіне, білік,
дағдыларының деңгейңне сай құрылған. Сондықтан оқулық соңында берілген
сұрақ-тапсырмалар көп деңгейлікпен оқыту ұстанымына негізделеді. Дегенмен,
мәтінді стандартқа сай өз мәнінде оқыту, оқушыларымыздың түсініп,
қабылдауын ұйымдастыру бастауыш сынып мұғалімдерінің білім мен білігіне,
ізденіп еңбектенуіне байланыты болады.
Бастауыш сыныптардағы оқу-инемен құдық қазғандай, жауапты да күрделі
іс.Сондықтан да бастауыш сыныптарда ана тілі сабағында мынадай оқу
дағдыларын қалыптастыру көзделеді:
1. Дұрыс оқу дағдысы;
2. Шапшаң оқу дағдысы;
3. Түсініп, саналы оқу дағдысы;
4. Мәнерлеп оқу дағдысы.
Дұрыс оқудың негіздері алғашқы оқу-жазуға үйрету кезеңінде-ақ қалана
бастайды. Мысалы, әріп, буын, сөз қалдырмай оқу, әріп қоспай, дыбыс
алмастырмай оқу, тағы басқа.
Төменгі сынып оқушыларын дұрыс оқу мен дұрыс сөйлеуге үйретуде қазақ
тілінің орфографиялық және орфоэпиялық талаптарын сақтау ескеріледі.
1-сыныптың аяғы мен 2-сыныптың басынан бастап оқушылардың мәтінді
түсініп, саналы оқу дағдысы мен мәнерлеп оқу дағдысына қатты көңіл
бөлінеді. Оның себебі, оқушылар мәтіннің жетілдіру бағытына қарай. Дамыта
оқыту жүйесінің дидактикалық ұсынымы кешенді дамытушы жүйе негізінде
мақсатты бағытталған даму. Теориялық білімнің басты рол атқаруы. Мазмұнның
толықтылығы мен жүйелігі.
Бастауыш сыныбындағы оқытудан мазмұнда ерекше орын алатын пән ана тілі.
Ана тілін үйрету сөздерді түсініп меңгеріп оқу жаттау олардың жүйесін,
өзгеру заңдарын білу ғана емес, тіл үйрену мен қатар, бала сонсыз көп
ұғымдарын, ойларын, сезімін, сұлу үлгілерін, ойлау жүйесін де меңгереді.
Сын тұрғысынан ойлау-өз алдына сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты
пікірлесіп, талдау жасап отыру. Яғни оқушы санасын сол тақырыпқа
байланысты ояту, ой шақыру, ойын тұжырымдау қасыңдағы оқушылармен
пікірлесу, топтасу. Сын тұрғысынан ойлау мәселесіне байланысты өз пікірін
еркін сөйлеу арқылы айту, ойын жеткізу оны дәлелдей алу. Сонымен қатар
қасындағы оқушылармен жұмыс істеу сәтінде, топтау сәтінде бірлесіп жұмыс
істеу қасындағы досына құрметпен қарау, зер салып тыңдау, мәдениетті батыл
сөйлеуге, топпен ортақ тұжырмға келуге мүмкіндік алу. Оқушыларды
қауымдастырып жұмыс істеуге жетелейді, оқушылардың қызығушылығын оятады:
Мысалы (2-сынып ) ана тілі өткізілген бірінші сабағымды байқап көрейін.
Тақырыбы: Киіз үй, Шаңырақ, Кереге, Уық,
Мақсаты:
1.Оқушылар киіз үй құрлысы туралы әңгімелеуге.
2.Өз ұлтының дүниетанымын кеңейтіп, молайтып байытады.
3.Сұлулықты сезеді, рухани байлықты, меңгеріп игере алады.
4.Киіз үй туралы оқушылар өз білімдерін жинақтайды, тұжырым
жасай адады.
5. Сын тұрғысын ойлауды дамыта алады. Жеке жұптас, шағын топта
жұмыс істеуге дайындалады.
Сабақтың әдісі:
1.Ойлау ой шақыру, пікірлесу жұптасу.
2.IVST- (инсепт) белгі қою.
3.Бес жол өлең
4.Венн диаграмма
5.Топтастыру
6.Көрнекіліктері: Ақ қағаз, Маркер, Кигіз үй, Макеті суреті, альбом,
бүктеме
Жүрісі:
1.Ұйымдастыру
2.Тақтаға сурет ілуі арқылы оқушы назарын аудару.
1Жеке оқушы өз ойын жинақтау бір екі минут
2.Жұптасу, ой бөлісу, пікірлесу.
-Балалар, мына сурет кімге қандай ой салар екен?
Бүгін Несіпбек Айтов атамыздан бізге арналған Киіз үй өлеңінен
оқып түсінік аламыз. Өз білетінімізді осы тақырыппен салыстыра отырып
ортаға саламыз әңгімелеу. Жаңа сабақ туралы түсінік беру.
3.Бүктемелердегі сурет көру арқылы түсінеді сөйлеу, оқушыны сөйлету
әңгіме кестесін пайдалану.
Еліміз егемендік алғаннан бері білім беру саласында елеулі
өзгерістер болып отыр, білім берудің мазмұны жаңарып өзгерді. Жаңа
талпыныс, жаңа ашылым жолдарының бірі- білім берудің жаңа жүйесінің
жасалуы. Бұл педагогикадағы тұтас педагогикалық үрдестүге өзгертулермен
тығыз байланысты. Дегенменде адам психикасын дамуындағы ең қажетті
құрылым-оқыту болса, кез келген оқыту есте сақтау мен білімді дамытады. Ал
оқыту мен дамыту өз алдына жеке үрдіс бола алмайды, өйткені екеуі де
жеке тұлғаның дамуына әсер етеді. Осыдан мынадай екі түрі бойынша:
1.Оқытуда даму концепциясы (З.Фрейд)
2.Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. XX ғасырда бұл
теорияның негізін салған орыс ғылымы:А.С.Выготский. Қазіргі заңда жеке
тұлға қоғам үшін белсенді түрде, яғни аз уақытты қамтып, жоғары сапалы
дәрежеде дамуы қажет. Сол үшін бұл педагогикалық технологияны-дамыта оқыту
технологиясы дейміз.Дамыта оқыту жеке тұлғаның дамуына бағыт салдар беріп,
белсенділігін арттырады.Конциологиялық дамуда бала бойының өсуі,
бұлшықеттің дамуы, салмақтың қосылуы, яғни дені сау, шынққан, шыдамды тағы
басқа қорытындылар айтуға болады.
Ал психикасы туралы не дер едік? Оның қаншалықты дамыландығын оқыту үрдісі
мен жас ерекшелігі арқылы анықтаймыз. Қазіргі кездей дамыта оқыту
технологияны балаға өз бетінше ойлана білуге, сыртқы ортамен қарым-қатынас
жасауына ықпал етеді. Қарым-қатынас жасау барысында; жоспарлауға, мақсат
қол білуге, қойылған мақсат-міндеттерді жүзеге асырып, қорытындылы талдай
білуге даидыланады. Міне, осындай жүйелер арқылы өзіндік даму жүзеге
асады соның негізінде өзіндік талдау, жинақтау, өзіндік болып беру, өзіндік
тәрбие, білім алу жүйелері қалыптасады. Яғни дамыта оқыту жеке тұлғаның
барлық қасиеттерінің дамуына бағытталады Выготский! Педогогика бала
дамуының ертеңгі емес, ішкей күніне сүйену керек,-деген. Осылай орай ал
бала дамуының екі деңгейін анықтады: 1) өзекті даму деңгейі-бала бойында
қалыптасқан, өз бетінше орындай алатын іс-әрекеттер: 2) Жақын даму аймағы-
бұл бала әлі бетінше іс-әрекетті орындай алмайды, бірақ үлкендердің
комегімен жүзеге асыра алатын көрініс. Тұлға жақын даму аймағына өтуде
өзекті даму аймағындағы білімдерін өз бетінше қолдануға, өзіндік таным
дамытуға дағдыланады. Г.К.Селевко өзіндік дамыта оқыту технологиясын жүйеге
кетіріп, оны үш бөлікке бөлді.
1) Теория-өзін өзі жетілдірудің теориялық негізін ұғыну. Бұл мектеп
бағдарламасына елігізімен ұғыну. Бұл мектеп бағдарламасына елгізімен.
2) Практика-өзінді жетілдіруді іс-жүзіне асыра білу. Бұл іс-әрекет
сабақтан тыс уақытта орындалады.
3) Әдістеме-ғылыми негізін жасауда өзін өзі дамыта оқытудың әдісі мен
құрысымен жасап, жүзеге асыру.
Осы үш бөлікті бір жүйеге келтіріп, мектептерде өзін жетілдіру сабақтарын
жүргізуі болады. Өзіндік дамыта оқытудағы негізгі мақсат жеке тұлғаның өзін
өзі жетілдіру және өзін-өзі басқара алатын механизм құрып, адамгершілік
танымдықты қасиеттерін дамыту. Бұл оқыту барысында мұғалім ұстанымы: дос,
көп нәрсені білетін, терең білімді ақылшы. Оқушы ұстанымы: өзін анықтап,
еркін өз қалауы бойынша іс-әрекет ету өзіндік дамыта оқыту технологиясында
баланың өзін-өзі дамуын ұйымдастыруға мұғалімнің жоғары педагогикалық
руханилығын керек етеді, оның балаға деген сүйіспеншілігі, мұғалім мен
оқушы арасындағы сенім мен оның ішкі әлемін танып білуге, жеке қасиеттері
мен елігіз ашуға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде осы бағыт бойынша
қазақстан мектептүлінде өзіндік таным пәндік курсы жүргізілуде. Бұл
курстың бала тәрбиесіндей алатын орны аса зор. Өзіндік таным курсы оқу
барысында өзін-өзі тамуы, оны жетілдіру, дамытуы, жалпы адамзаттық
құлдымықтарды таму бойынша меңгерімен дағдылары ақиқат өмірде қолдануына,
өз көз-қарасын, іс-әрекеттерін белсенді жүзеге асыруға дағдыландырады.
Бастауыш сыныпта өзіндік танымды қалыптастыру барысында оқушыларды
қызықтырып өзінің жасаған жұмысына өзі баға беріп, қорытынды шығара білуге
дағдыландырудың маңызы зор. Ол үшін әр түрлі өз бетінше орындалатын қызықты
тапсырмалар беру керек. Әртүрлі қызықты тапсырмалар оқушылардың ынтасы мен
белсенділігін артырады. Оқушы бойында өзіндік танымды қалыптастыру да тек
жеке курстар ғана емес, сонымен қатар оқыту үрдесінде де жүзеге асырған өте
тиімді себебі бала әр сабақта, әр тақырыпта өзін-өзі жетілдіріп отырады.
Бұны жүзеге асыруда дамыта оқыту технологиясының маңызы өте зор. Дамыта
оқыту оқушылар да әр түрлі іс-әрекетке тартуды құптайды, сабақта
дидактикалық ойындар, пікір-таластар, ойлау, қиялдау, есте сақтау,
шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту әдістерін қолдануды
ұсынады яғни, күнделікті сабақта оқушылардың жоғары білімдік пен
адамгершілік құндылықтарын атқарсақ, жеке тұлға білімдегі шындықты іздеу,
салыстыру, дәлелдеу, зерделеу, өз іс-әрекеттерін сараптап, өзін-өзі бала
беруге дағдыланады. Қорыта келмейді: дамыта оқыту арқылы оқушылардың,
өзіндік танылым жетілдірсек, тек ақылды ғана емес, сонымен қатар өз іс-
әрекетін сараптап, жан-жүрегімен сезіне алынатын, жоғары білімді ұрпақ
тәрбиелей аламыз деген шешімдеміз.
Жүйелі оқытуды жеделдету технологиясының тәжірибесі
Бастауыш мектепте жүйелі оқытуды жеделдету технологиясы оқушылардың
таным дербестігін дамытатын, оқушылардың танымдық қызметін басқарудың
жеделдетілген жүйесі болып табылады. Жүйелі көзқарас негізіндегі
технологиялық
Педагогикалық технологияның астарында оқу барысын оқушының таным
дербестігін толық басқару идеясы жатыр. Оқу үрдісінің тиімділігі ең алдымен
оқушының белсенділігі мен танымдық ізденіске қатысты десек, бұларды
қамтамасыз ететін әуелі сәл басқару болып табылады.. Бұл технологияда оқушы
өзі оқу мақсатын көздейді. Сондықтан бастауыш мектепте жүйелі оқытуды
жеделдету технологиясы бүгінгі күн талабы екендігі жөнінде Т.Т.Ғалиев өз
ойын білдіреді.
Бастауыш мектепте жүйелі оқытуды жеделдету технологиясының қазіргі
таңдағы білім беру мекемелеріндегі проблемасы. В.С.Ледневтің пікірінше
көптеген білім мекемелерінің технологиясының мәнін зерттеп, жете
түсінбеушілігінде екендігін жасырмайды. Ю.Бабанский еңбегінде жүйелі
оқытуды жеделдету қажет екендігін сипаттайды.
Ынтымақтастық технологиясының идеялары қазіргі көптеген педагогикалық
технологиялардың негізі болып табылады. Аталған педагогикалық технологияның
жетекші идеясы – гуманистік, тұлғаны дамытуға бағыттылық, субьект -
субьектілік қарым-қатынас идеясы. Мұғалім – оқушы деген қарым-қатынастық
жүйеде тепе-теңдік, демократиялық стиль орныққан, ешкім ешкімге бұйрық
бермейді, тек жағымды жағдай туғызуға ұмтылады. Ынтымақтастық
технологиясының негізгі бағыттары:
- оқушы тұлғасын гумандық-жекелік тұрғыдан қарастыру, ішкі күштері мен
мүмкіншіліктерін ояту;
- оқыту мазмұны жеке тұлғаны дамыту құралы ретінде қарастырылады;
- жалпыадамзаттық құндылықтарды қалыптастыру, шығармашылық қабілеттерін
дамыту:
- қоршаған орта, мектеп, жанұя, басқа әлеуметтік институттардың
ынтымақтастық әрекеттерін қалыптастыру.
1.3 Ұжымдық оқыту технологиясының тәрбиелік мәні
Оқыту үрдісінде ұжымдық оқыту технологиясын ұйымдастыру жағдайлары:
- Оқушылардың әрқайсысы үнемі жаңа тақырыпты өз бетінше оқуы керек.
- Олар басқаға тақырыптың мазмұнын жеткізе білуі қажет.
Ұжымдық оқыту технологиясы пәнді оқытуда ауыспалы жұп топтарының жұмысын
негізге алады. Ұжымдық сабақтарда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz