Қарақұмық дамуының фенологиялық фазалары, вегетациялық мерзімі

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Қарақұмықтың жалпы сипаттамасы, морфо-биологиялық

ерекшеліктері . . . 6

1. 2 Қарақұмықтың морфологиясы . . . 9

1. 3 Қарақұмықтың биологиясы . . . 11

1. 3. 1 Қарақұмықтың қоршаған орта жағдайларына талабы . . . 13

1. 4 Халық шаруашылығындағы маңызы, классификациясы . . . 17

1. 5 Қарақұмық селекциясы . . . 19

1. 6 Қазақстанда аудандастырылған сорттары . . . 21

2 Зерттеу материалдары мен әдістері

2. 1 А. И. Бараев атындағы ауылшаруашылық ғылыми зерттеу

орталығының географиялық орналасуы, сипаттамасы . . . 24

2. 2 Климаты . . . 28

2. 3 Топырағы және жер бедері . . . 29

2. 4 Зерттеу әдістері . . . 31

3 Зерттеу нәтижелері және оны талқылау

3. 1 Қарақұмық дамуының фенологиялық фазалары, вегетациялық

мерзімі . . . 39

3. 2 Қарақұмық сорт үлгілерінің морфологиялық ерекшеліктері,

өнімділігі . . . 42

3. 3 Қарақұмықтың биохимиялық ерекшеліктері . . . 46

3. 4 Қарақұмықтың технологиялық ерекшеліктері . . . 49

Тұжырымдар . . . 54

Ұсыныс . . . 56

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 58

Кіріспе

Елбасымыздың 2030 жылға дейінгі стратегиясы және «Жаңа ғасырдағы ел тұрақтылығы мен қауіпсіздігі» атты Қазақстан халқына жолдауы бойынша ең негізгі басымдылық бұл халықты азықпен қамтамасыз ету және табиғи қорларды тиімді және ұтымды пайдалану.

Аграрлық ғылым ұсынған әр аймаққа арналған технологиялық шарттарды бұлжытпай орындаса, онда әр шаруашылық өнімді бұрынғыдан 1. 5-2 есе алатын болады. Қазіргі кезеңде Қазақстанда астық дақылдарының басымдылығын ескере отырып, уақыт өте келе біртіндеп қысқа ротациялы ауыспалы егіске ауысқан абзал. Нарық әр дақылға дифференциалдық жақындасуды, яғни бір дақылмен шектелмеуін талап етеді.

Осыған байланысты Елбасының биылғы 2011 жылғы «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты жолдауында «Әртараптандырудың маңызды бір сегменті агроөнеркәсіптік кешенді дамыту негізгі үш бағыты көрсетілген. Біріншісі бұл еңбек өнімділігі. Ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігі ең төменгі және жылына бір жұмыс істеушіге 3 мың доллар шамасында келеді. Ал дамыған елдерде бұл көрсеткіш 50-70 мың долларды құрайды. Сондықтан да 2014 жылға қарай агроөнеркәсіптік кешенде өнімділікті кем дегенде екі есеге арттыру көзделген. Екіншіден елдің азық түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету. 2014 жылға қарай азық түлік тауарлары ішкі нарығының 80%-дан астамын отандық тауар өнімдері құрауы тиіс. Бізде бұл үшін мүмкіндіктер бар. Үшіншіден экспорттық әлеуетті іске асыру. Бірінші кезекті ол кеден одағы, Орталық Азия, Кавказ бен Таяу Шығыс елдерінің нарықтары»[7] .

Республикамызда негізгі жармалық дақыл есебінде өсірілетін қарақұмық - халық шаруашылығындағы маңызды дақылдардың бірі. Қарақұмықтан жарма және ұн алады. Қарақұмық-жармалы дақылдардың ішіндегі маңыздылардың бірі. Оның жармасы адамға өте пайдалы диеталық тағам болғандықтан қарақұмық жармасы өзінің қоректік және дәмділік қасиеттерімен құнды. Оның жармасы диетті дәмді тамақ, өйткені қара құмық дәнінің құрамында едәуір мөлшерде сіңімді белок, крахмал, углевод, май, жез, лимон, алма, қымыздық қышқылдары, минералды, фосфор, темір, кальций заттары және органикалық қышқылдар мол. Сонымен қатар қара құмық дәнінде витаминдер (В1, В2) минералдық тұздарда болады. Қара құмық қауызы отын пайдаланылады. Белогының құрамында лизиннің мөлшері 8 процентке дейін жететін болғандықтан, ол тамақты жақсы сіңіруге көмектеседі. Денсаулық сақтау мамандарынаң мәлімдемесіне қарағанда қарақұмық белогы өзінің сіңімділігімен және басқа да қасиеттеріне байланысты дәнді дақылдардың белогынан әлде қайда пайдалы, толық құрамды. Қарақұмық белогы ерігіш келеді. Таза суға еритін альбуминдер 58 процент, ал тұзды суға еритін глобулиндер 28 процентке жетеді. Ал оны бидаймен салыстырсақ, осы белоктар бидай дәнінде 5, 2-5, 8 процент қана болады. Қарақұмықтың ұрығында тиамин, рибофлавин, ниацин витаминдері көп және ол эндоспермнің орта бөлігіне орналасқан. Сондықтан оны ақтап жарма алғанда осы пайдалы заттар жарманың құрамында түгел қалып қояды.

Қарақұмықтың ерте пісетін сорттарынын өсу мерзімі қысқа, яғни 50-60 күн шамасында, сондықтан оны аралық дақыл ретінде пайдалануға болады. Күздік бидай үсіп кеткен жылдары қарақұмықты сақтық дақыл ретінде пайдаланады. Қарақұмық-балды өсімдік, гүлдерінен аралар бал жинайды. Бал аралары оның әр гектарынан 50-60 кг, ал қолайлы жағдайда 100 кг-ға дейін бал жинайды. Қарақұмықтың сабағы да пайдалы. Онда рутин көп, сондықтан одан Р витаминін алады. Оның тағы бір медициналық қасиеті, оның құрамында болатын лецитин заттары қан тамырының ауруы холестеринге қарсы тұра алады. Қарақұмықтың сабаны мен топанын мал азығына пайдаланады. Онда калий көп, сондықтан оның күлінен поташ (сақар -сабын алуға пайдаланатын химиялық қоспа) алуға да болады[2] .

Қарақұмықтың өсу дәуірі өте ерте басталып (өнгеннен соң 60-70 күннен бастап) гүлдейді де, қысқы аяз басталып үсіп кеткенше созылады. Ең алғашқы пайда болған дәндері ірі, бірақ аз болады. Сондықтан да бал алуға, қыста үсіп кеткен күздік егістіктердің орнына себуге немесе малға көк балауса ретінде пайдалануға өте қолайлы. Қарақұмықтың тамыры жер қыртысындағы күрделі фосфор қоспаларын тез арада қоректік заттарға айналдырады. Оны айдап тастаса тыңайтқыш та бола алады.

ТМД елдерінде қарақұмық көп егіледі. Оның 70 процентке жақыны Ресейде, 20 процентке жақыны Украинада, 5 проценттейі Беларус пен Қазақстанда себіледі. Қазақстанда қара құмық негізінен солтүстік облыстарда, әсіресе Павлодар облысында, Орталық Қазақстанда, Шығыс Қазақстанда, Семей және Талдықорған облыстарында егіледі. Республика бойынша 1990 жылы қара құмықтың егіс көлемі 218, 0 мың/га, оның ішінде суармалы жерде - 4, 0 мың/га дейін болған. Кейінгі жылдары қара құмықтың өнімділігі әр гектардан 9, 7 ц шамасында болып, жалпы түсімі 216, 0 мың/т дейін жетті. Нақты айтқанда Қазақстанда орта есеппен алғанда 214, 2 мың гектар жерге қарақұмық егісі себіліп, 90, 4 мың тонна өнім өндірілді. Басқа елдерде - АҚШ-та, Канадада, Францияда, Польшада, Германияда оның егістігі едәуір көлемде[31] .

Зерттеу мақсаты: Будандастыру, іріктеу жолымен және шаруашылық-құнды қасиеттерімен, биохимиялық және технологиялық көрсеткіштерімен ерекшеленетін селекциялық күшті үлгілерді пайдалана отырып, қарақұмықтың жаңа тұқымын шығару.

Зерттеу міндеттері:

1. Бастапқы материал ретінде әр түрлі тәлімбақтардан сорт үлгілерінің коллекциясын сұрыптау

2. Сорт үлгілерін морфологиялық және биологиялық-шаруашылық белгілері бойынша жиынтықты зерттеу

3. Болашақ сорт моделін құрастырып, ең үздік нәтиже көрсеткен үлгіні мемлекеттік сорт сынау учаскелеріне сорттарды сынау мақсатында ұсыну.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Солтүстік Қазақстан облысы жағдайында қарақұмық сорт үлгілерінің өнімділігі мен өсімдіктің морфо-биологиялық ерекшеліктерінің мәні көрсетілді. Солтүстік Қазақстан облысы жағдайында қарақұмықтың жергілікті сорт үлгілерінің фенологиялық фазасы, вегетациялық кезеңі, биохимиялық және технологиялық көрсеткіштеріне салыстырмалы түрде зерттеу жүргізілді.

Жұмыстың практикалық маңызы: Зерттеу нәтижелері қарақұмық селекциясында бастапқы материал болып табылады.

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Қарақұмықтың жалпы сипаттамасы, морфо-биологиялық ерекшеліктері

Қарақұмық - маңызды жармалық және бал беруші дақыл. Қарақұмық жармасы жоғары азықтық, дәмдік және диеталық қасиеттерімен ерекшеленеді, оның құрамында 82% дейін крахмал, 10-11% белок, 3, 0% май, 0, 3% қант, 2, 1-2, 5% әртүрлі күлдік элементтер бар. Адамның организміне қажетті элементтер мен темір, кальций, фосфор тұздарын кездестіруге болады. Оның құрамына организмдегі асқорытуды және ондағы қоректік заттардың сіңірілуін жақсартатын лимондық, щавельдік органикалық қышқылдар кіреді, сонымен қатар адам организмінің физиологиялық құрылымына әсер ететін В (тиамин), В ₂ (рибофлавин), РР (никотин қышқылы) және Р (рутин) дәрумендері болады. Қарақұмық жармасы адам организмі жақсы қабылдайтын ақуыз, май, крахмал сияқты қоректік заттардың жоғары болуымен сипатталады.

Қарақұмық ақуызы дәнді астық дақылдарға қарағанда қоректілігі жағынан жоғарылау және құрамы бойынша бұршақ тұқымдастарының ақуыз құрамына жақындайды. Қарақұмық дәні аргинин (12, 7%), лизин (7, 9%), цистин (1%), цистидин (0, 59%) сияқты аминқышқылдарынан құралады. Осы аминқышқылдар арқылы дәннің жоғары қоректік құндылығын анықтайды. Қарақұмық жармасы басқа жармаларға қарағанда жеңіл пісіріледі және жоғары калориялығымен ерекшеленеді.

Қарақұмық жармасынан жасалынатын ботқа орыс халқының ұлттық тағамдарының бірі. Қарақұмық ұнын тандыр нан мен құймақ жасауға қолданады, соя қоспасымен шоколад өндірісінде пайдаланады. Қарақұмық дәнінен балалар диетасы үшін қолданылатын әртүрлі мөлшердегі тегіс смолендік жарма алады. Ал, кебегі малдар үшін жем-азық болып табылады. Қарақұмық дәнін құймақ дайындау үшін көбінесе ұнға өңдейді[2, 3] .

Қарақұмық дәнінің сараптама мәліметтері мен оның өңделген азықтары, дәндегі қоректік заттардың біркелкі орналаспауын дәлелдейді. (1-2-кестелер) .

Көптеген дәнді дақылдар сияқты қарақұмықтың ақуызы мен майының көп бөлігі дәннің айналасындағы бөлікте және аздаған мөлшері орталық бөлікте болады. Көмірсулар керісінше орталық бөлігінде көбірек. Жеңіл қорытылатын ақуыз бен майдың аз мөлшері топанның құрамында да кездеседі.

Күлдік элементтер, майлар және ақуыздың көптеген мөлшері қоңыр ұнның құрамында кездеседі, сондықтан ұнның қоректік қасиеті жоғары. Қарақұмық жармасының құндылық ерекшелігі оның майды жақсы сіңіре білу қабілеті. Бұл ерекшелікті майды таза күйінде пайдалана алмайтын аурушаң адамдардың қоректенуіне пайдаланады.

1-кесте. Қарақұмық дәні мен өңделген өнімінің химиялық құрамы (%)

2-кесте. Қарақұмық дәні мен өңделген өнімінің химиялық құрамы (құрғақ затқа %)

Құрамындағы мыстың мөлшері жөнінде (100 г жармада 21, 85 г мыс бар) қарақұмыққа тең келетін бірде бір жарма жоқ. Ал мыс адамның организмінде гемоглабинді құрау үшін темірді пайдалануға септеседі. Қарақұмық жақсы бөгеді, калориі көп.

Маңызды зат топтары қарақұмық дәнінің құрамына кіретін көмірсу мен ақуыз, сосын осы көмірсу ақуызға айналады. Қарақұмықтың жас жапырақтарында ақуыз мөлшері жоғары, Р дәрумені жағымды дәмдік сапаға ие және оны кейбір Шығыс Азия елдері салат дайындауға қолданады. Қарақұмық дәні мен кебегі қой мен құсқа жақсы жем. Қарақұмық дәнімен құстарды қоректендірсе жұмыртқалауы мен ет сапасы жоғарылайды. Ал қарақұмықтың сабаны тұрпайсыз және жем ретінде қолданылмайды, бірақ қой астына төсеніш ретінде қолданылады. Қарақұмық жармасы кондитер өндірісінде пайдаланылады. Қарақұмық түрлі ауруларға көп ұшырамайтын дақыл.

Қарақұмық-біржылдық шөптесін бұтақты өсімдік, іші қуыс сабағы қырлы биіктігі 30дан 150 смге дейін. Қолайлы жағдайларда сабақ 10-12 бұтаққа дейін қалыптастырады. Жапырақтары жүрек тәрізді үшбұрышты немесе жүрек-садақ оғы тәрізді; төменгі бөлігінде ірі, жоғары бөлігінде ұсақтау келеді. Тамыр жүйесі ұзын бүйір тамыршалары бар бірінші кіндік және жеткілікті ылғалдану жағдайында сабақтың төменгі бөлігінде пайда болатын екінші қосалқы тамырлардан тұрады. Тамырлар топырақта 70-90 см дейін тереңдікке бойлауға қабілетті, алайда олардың негізгі массасы беткі (25-30см) қабатта шоғырланады. Дегенмен қарақұмық тамырының ұзындығы, сұлыға қарағанда, екі есе қысқа. Гүлдену кезеңінде тамырдың үлесіне барлық өсімдік массасының шамамен 15% тиеді. Гүлдері қосжынысты, ақ, қызғылт немесе қызыл түсті, насекомдарды тартатын сүйкімді және айтарлықтай күшті иісті. Олар шоқгүлге жиналған, жоғары жағында гүл табақшасы түрінде болады. Жемісі үшқырлы жаңғақ, 1000 тұқымның массасы әртүрлі сорттарда 20-35гр аралығында өзгереді. Жемістерінің қабыршақтануы 20-23% аралығында[2, 3, 4] .

Қарақұмықтың шығу тегі. Егістік қарақұмықтың отаны-Үндістан мен Непал мемлекеттерінің таулы аймақтары болып табылады. Ол осыдан 4 мың жыл бұрын дақыл ретінде осы елдерде енгізілген. Сонымен қатар, Қытай мен Жапония елдерінде ертеректен бері өсірілуде. Б. З. 1 ғасыр бұрын Ресей территориясында өсіріле бастаған. Бірақ әртүрлі зерттеушілердің өзіндік пікірлері сан алуан. Декандолль, Ген, Баталин қарақұмықтың отаны ретінде Азия құрлығының Шығыс бөлігін атап көрсеткен. Н. И. Вавилов (1926) қарақұмықтың қытайлық даму тарихына сүйенеді. Н. И. Кахновский (1909) керісінше Қытайға қарақұмық басқа мемлекеттерден әкелінген деген тұжырым жасады.

Академик В. Л. Комаров (1938) бұл мәліметтердің барлығын теріске шығарады. О. В. Троицкая мәдени қарақұмықтың түрлерін Гималайдың батыс бөлігінен табылған деген тұжырым жасайды. Бұл тұжырымды басқа да авторлар растайды. Алайда академик П. М Жуковский (1950) қарақұмықтың гималайдан табылғандығын мойынсынбайды, өйткені оның пікірінше қарақұмық Азия құрлығының шығыс таулы аймақтарынан шыққан деп есептейді.

Қарақұмықтың ботанико-биологиялық ерекшеліктеріне сүйене отырып А. С Кротов (1963) ол Үндістан елінің солтүстік аймақтарынан шыққандығын дәлелдейді. Оның көктеу кезеңінде тұқымының, жапырағының, гүлдері мен тамырының ылғалды қажетсінуі төмен болуы, ал гүлдеу кезеңінде керісінше ылғалды көп мөлшерде қажетсінуі оның таулы аймақтан шыққандығын дәлелдейді. Бұл мәлімдемені басқа да ерекшеліктері растайды, яғни қарақұмықтың температураға жоғары сезімталдығы, топырақтан минералды қоректік заттарды қажетсінуі және т. б.

Сонымен, қорыта келгенде көптеген зерттеушілер қарақұмықтың отаны-Азия құрлығының Шығыс бөлігі деген тұжырымға тоқтады.

Моңғолияда, Сібірде және приморьеде қазіргі кезде татарлық қарақұмықтың ұсақ, жасыл гүлді түрлері кездеседі. Европада бұл дақыл салыстырмалы түрде жаңадан қалыптасқан. Татар шапқыншылығы кезінде Европаға, негізінен Украинаға әкелінген. Сонымен қатар Европада қарақұмықты татарлардан қабылдап қойған болгарлықтар дегенде тұжырым кездеседі. Ал, Батыс Европаға қарақұмықты екі жолмен әкелген делінеді-Ресейдің шығысы мен Кіші Азияның оңтүстік аймақтарынан. Французша қарақұмықты "le ble sarrasin" немесе жай "sarrasin" деп атайды. Мағынасы арабша, нан дегенді білдіреді.

Кореяның Солтүстік және Орталық бөлігінде қарақұмық көп тараған. Бирма, Вьетнам, Пәкістан және басқа Азия елдерінде де көп тараған. Гималайдың таулы аймақтарында кәдімгі қарақұмық пісіп жетілмегендіктен, жергілікті тұрғындар татарлық қарақұмықты өсіреді. Татарлық қарақұмық бұл өңірдегі жағдайы төмен халық үшін қоректенудің маңызды қайнар көзі. Оның ұнынан құймақ, тәтті тоқаштар және т. б ұн өнімдерін пісіреді[1] .

1. 2 Қарақұмықтың морфологиясы

Қарақұмық фагопирум (Fagopyrum) туысына, қарақұмықтық-полигонацее (Polygonaceae) тұқымдасына жатады. Сабағы -бұтақтанған, буындары иіліп келген, биіктігі 40-120 см және одан да жоғары. Сабағының қалыңдығы 2-10 мм. Көлеңке жағы әдетте жасыл түсті, ал күңгей жағы қызғылт-қоңыр түсті. Сабақтың төменгі бөлігінде бірінші тұқым жарнақты буыннан тамыр мойнына дейін қолайлы жағдай туғанда қосалқы тамырлар пайда болуы мүмкін, сондықтан сабақтың осы бөлігін кейбір зерттеушілер тұқым пайда болу аймағы деп атайды. Бірінші тұқым жарнақты буыннан кейін сабақта бұтақтану аймағы жалғасады. Сабақтың осы бөлігінде жапырақ ойығында бүршіктер пайда болып, олардан біріншілік бұтақтар дамиды. Бір өсімдікте мұндай бұтақтардың саны 5-6 және одан да көп болуы мүмкін. Осы бұтақтардың төменгі жапырақтарының сағақтарында екіншілік бұтақтар, ал төменгі жапырақтарының соңғы сағағында үшіншілік бұтақтар пайда болады. Буынаралықтардың ұзындығы мен гүл сидамдарының ұзындығы төменнен жоғары қарай кішірейеді. Буынаралықтардың саны қарақұмық сорттарына байланысты 6-20-ға дейін ауытқып отырады, гүлшоғыры 20-30, ал кейде одан да көп. Сорт неғұрлым кеш пісетін болса, соғұрлым өсімдіктің өсуі мен дамуына қолайлы жағдай туады. Өйткені олар одан әрі бұтақтанып, көптеген гүлшоғырлар мен гүлдер түзеді.

Жапырағы- жүрек тәрізді үшбұрышты немесе садақ оғы тәрізді; төменгі бөлігінде ірі, жоғары бөлігінде ұсақтау келеді. Төменгі жапырақтарының ұсақтау болып келуі қарақұмық өсімдігін отырыңқы етіп көрсетеді. Қарақұмықтың жапырақтары қолайлы жағдай туғанда үлкенірек және ірі болып қалыптасады. Түсі жасыл, кейде антоциандық қызыл-қоңыр түске ие болады.

Қарақұмықтың ерте пісетін сорттарына қарағанда кеш пісетін сорттарының жапырақтары әдетте үлкенірек, ірілеу. Дегенмен жоғары температурада олар тургор қысымын жоғалтып, нәтижесінде солып қалады.

Гүлдері- шоқты, шаршы тозаңданады. Бір өсімдікте керісінше болады. Ұзын аналық ұрықтар ұзын аталық ұрықтардың тозаңымен, қысқа аналық ұрықтар қысқа аталық ұрықтың тозаңымен тозаңдана алады. Сондықтан олар ара тағы басқа жәндіктермен немесе жел арқылы айқас тозаңданады. Түсі ақ, албырт қызыл, кейде қызыл. Гүлшоғыры шашақ. Өсімдіктің жоғары жағында гүлшоғыр жартылай шатыр формасында болады. Жалпы гүл сидамдары шашақтың ұзындығына тең немесе жарты есе ұзын. Тік бағытталған, кейде жан-жағына шашыраңқы. Гүлдері қосжынысты. Әр гүлде 8 аталық, 3 аналық бар. Гүлдері екі типті (диморфты), кейбір гүлдерде аналық бағанасы аталықтан қысқа, бұлар қысқабағаналы гүлдер, ал басқаларында ұзынырақ, ұзынбағаналы гүлдер. Бұл құбылысты гетеростилия деп атайды. Бірақ кейде аталығы мен аналығы бірдей гүлдер кездеседі, оларды гомостилия деп атайды. Қарақұмықтың тек аталықтан тұратын түрлері кездеседі, оларды диклиния деп атаймыз.

Жемісі- пирамида формасындағы үшқырлы жаңғақ. Екіқырлы, төртқырлы, алтықырлы және көп қырлы жемістері кездеседі. И. А. Пульманның анықтауы бойынша қарақұмық жемісінің қырларының саны тұқым қуаламайды және өсімдік үшін аса маңызы жоқ. Бірақ, А. Е. Столетова қарақұмықтың көпқырлы жемістерінің өміршеңдігі қысқа екендігін айтады.

Жемістердің қырларына байланысты қарақұмық жемісі қанатты, қанатсыз және аралық болып бөлінеді. Жеміс тұқыммен бірге өсіп кетпейтін қабықпен қапталған. Қарақұмық сорттарына байланысты қабықтың түстері әртүрлі болып келеді, ашық-қоңыр, күміс түстес, қошқыл-сұр, ашық қоңыр, қошқыл қоңыр, кейде тіпті қара түсті де болады. Олар тегіс немесе нүкте түріндегі әртүрлі суреттер болуы мүмкін. Жемістің түстері сортқа байланысты, бірақ өсіру технологиясы мен пісіп-жетілу жағдайына байланысты өзгеріп отырады. Жемістің қабығы әдетте жылтыр.

Қарақұмық жемісінің көлемдері татарлық қарақұмыққа қарағанда ірілеу. Олардың ішінде ірілері де болады, ұзындығы 5, 5-6, 0 мм, ені 4-4, 5 мм және 1000 тұқымның массасы 24-30 г. Орташалары ұзындығы 5-5, 5 мм, ені 3, 5-4 мм және 1000 тұқымның массасы 18-24 г. Ұсақ жемістері ұзындығы 4-5 мм, ені 3-3, 5 мм және 1000 тұқымның массасы 12-18 г.

Тамыр жүйесі жақсы жетілмейді, бірақ заттарды сіңіру қабілеті күшті болады. Негізгі тік тамыр см, одан да терең бойлайды. Көмекші тамырлардың шешушә маңызы бар. Олар дән жарнағының астындағы иіннің төменгі жағында қалыптасып, көптеген тамыр құрайды. Түбірдің ұзын тамырлары құмырсқа, лимон, сірке қышқылдарын және басқа қышқылдарды көп шығарады, мұның өзі қоректік заттардың оңай еруін қамтамасыз етеді.

Тұқым тайыз егілгенде және топырақтың үстіңгі қабаты кеуіп кеткенде көмекші тамырлар жақсы өспейді, құрып кетеді, мұның өзі өнімнің азайып кетуіне әкеліп соғады. Қарақұмықтың тамыр жүйесі см тереңге дейін бойлап, жан жағына смге дейін жайылады. Тамыр жүйесі гүлдейтін және дән салатын кезде жылдам өседі[1, 2] .

1. 3 Қарақұмықтың биологиялық ерекшеліктері

Қарақұмық гүлдену мен өсу кезеңі созылыңқы, тіпті егін жинауға немесе бозқырауға дейін созылатын өсімдіктер тобына жатады. Қарқынды өсуі, өсімдіктің жапырақтануы мен массасының ұлғаюы жаппай гүлдену кезеңіне сәйкес келеді және бұл процесс жемісінің жаппай пісу кезеңінде кенеттен төмендейді.

Қарақұмық-жылу мен ылғал сүйгіш дақыл. Қалыпты дамуына ол айтарлықтай жоғары температураны қажетсінеді, оның үстіне бұл талабы өсімдіктің барлық өсіп даму кезеңдерінде бірдей.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс