Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны
Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны.
Жоспар
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасында Кеден құқығының қалыптасуы мен дамуы
1. Кеден құқығының пайда болуы және даму жолдары
2. Кеден құқығының кешенділігі; кеден саласындағы жүзеге асыру нысаны
және көрініс алу түрлері.
1.3 Кедендік құқық және ҚР кеден саласының теориялық аспектілері
2. Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны.
2.1 Кеден ісі- кеден құқығының негізгі институты және кеден ісінің
құрылымы.
2.2 Мемлекеттік тәуелсіздік алу Қазақстан Республикасының кеден
саясаты мен
кеден ісін қалыптастырудың алғышарты ретінде.
3. Ішкі және халықаралық кеден құқығының арақатынасы.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қазақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды
қажет етті. Ұлттық қауіпсіздікке байланысы жаңа құқықтық инфрақұрылымдардың
құрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының қабылдауына алып келді.
Осындай басты бағыттардың бірі – кеден жүйесі.
Кеден саласын ғылыми негіздеу үшін қазақстандық қана емес, сондай – ақ
бұрынғы одақтық және халықаралық кеден заңдарының негізінде қоғамдық
қатынастардың құқықтық реттелуінің орны мен рөлін, ерекшелігін анықтау өте
маңызды.
Кеден құқығының пайда болуына Қазақстанның мемлекеттік қызметінде
кеден саласының бөлінуі әсер етті. Кеден саласын монополиялық мемлекеттік
реттеудің қажеттілігі ішкі және сыртқы саясаттың құрылымы кеден саясатын
анықтау арқылы кеден қызметінің арнайы органдарының, кеден ісінің құрылу
жолдары арқылы кеден жүйесінің қалыптасуына алып келді.
Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден
территориясында арнайы әдіс – тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының
элементтерімен байланыса отырып, мемлекеттің монополиялық қызметтің құралы
болып табылады.
Кеден құқығының дамуының алғашқы кезеңі оның пәнінің тар болуымен және
қоғамдық қатынастарды кедендік реттеуімен сипатталады. Кодификацияланған
актінің қабылдануы құқықтық реттеуде кеден құқығы пәнінің жаңа мазмұнын
қалыптастырады. Еуропа кеден құқығының тәжірибесі көрсеткендей, фискалды
функцияның басқа экономикалық біріңғай нарықтың шараларымен салыстырғанда,
рөлі төмен болуы тиіс. Кеден саласының құқық қорғау аспектілеріне заңсыз
есірткі және заңсыз қару айналымдары, халықаралық терроризммен күресу
жатады.
Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қатынастарының дамуы,
еліміздің интеграциялық процестерге тікелей қатысуы кеден құқығының рөлі
мен маңыздылығын арттыруда. Бұл диплом жұмысы Қазақстан құқығындағы кеден
құқығының жеке кешендік құқық саласы ретінде құрылып, дамуына ғылыми
негіздеме беруді мақсат етті.
Дипломдық жұмыста Қазақстанның кеден саласыныңпайда болуының
алғышарттары мен оның құрылымдық бөлімдерін: кеден саясаты мен кеден ісін,
Қазақстан құқығының кешендік құқық саласы ретіндегі пайда болу және
қалыптасу жолдарын, оның даму кезеңдерін зерттеу, кеден құқығының жалпы
сипаттамасын, кеден құқығының құқықтық институттарын, кеден ісі
нормативтерінің жетілу жолдарын және халықаралық кеден құқығының
жетістіктерін ескере отырып, республикамыздың кеден саясатының құралдарын,
кеден саласында мемлекттік басқаруда болатын мәселелерді шешуді
қарастырған.
Еуропа Одағының және ТМД мемлекеттерінің кеден заңдарына
салыстырмалы талдау жасалған. Кеден саласындағы құқықтық қатынастардағы
мәселелерді шешу мен реттеуге деген мемлекет талпынысының пайда болуы және
соған арнайы құқықтық нормалардың қабылдану кеден құқығының пайда болуына
әкелді.
Жалпы кеден құқығының дамуының екі кезеңін атап айтуға болады:
- 1991 жылғы желтоқсаннан 1995 жылдың шілдесіне дейін
(кодификацияланған актінің қабылдануына дейін).
- 1995 жылдың шілдесінен бүгінгі күнге дейін.
Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғызстан Республикасы
және Ресей Федерациясы Мемлекетаралық кеңесі жанындағы Үкімет басшылары
кеңесімен 1998 жылғы 24 қарашада “Кеден Одағы мен біріңғай экономикалық
кеңестік құру және жүзеге асыру шаралары туралы келісім жобасы туралы”
шешім қабылданды.
1999 жылғы 26 ақпанда мемлекет басшылары қабылданған Келісім
(Қазақстан 1999 жылғы 24 маусымда ратификациялаған) Кеден Одағындағы өзара
қатынасқа өзгеріс әкелмек, сондай – ақ интеграциялық процестерді күшейтіп,
ұлттық кеден заңдылықтарының өзгеруіне септігін тигізбек.
Қазақстанның кеден құқығының негізгі ережелері кеден заңдылықтарының
құқықтық институттарына негізделген. Оларға кеден саясатын, кеден ісін,
кеден шекарасынан тауарлар мен көлік құралдары өтуінің қағидалары мен
құқықтық механизмдерін, кеден режимдерін, кеден төлемдерін, кеденді
рәсімдеу мен кедендік бақылауды, кедендік құқық бұзушылық үшін
жауапкершілікті жатқызуға болады.
Кеден саласындағы қоғамдық қатынастардың пайда болуы кеден құқығы
субъектілерінің өзара қатынастарымен тығыз байланысты. Кеден құқығы
материалдық та, ұйымдастырушылық та сипатқа ие. Ол кеден құқығын
материалдық және процессуалдық бөлімге бөліп, жалпы және ерекше бөлімін
құрайды.
Жалпы бөлімде кеден саласындағы жалпы мәселелері, кеден құқығының
сипаттамасы, халықаралық кеден құқығы мен ішкі кеден құқығының арақатынасы,
кеден қызметін ұйымдастырудың негіздері кеден саясаты және кеден ісі
қамтылған.
Ерекше бөлімде кеден ісі мемлекеттік басқарудың құралы ретінде кеден
құқығының институттары, кеден органдарының функциялары, Қазақстан кеден
саласының халықаралық – құқықтық аспектілері қарастырылған.
1. Қазақстан Республикасында Кеден құқығының қалыптасуы мен дамуы
1.1 Кеден құқығының пайда болуы.
Құқық мәселелері теориялық қайта қарауды қажет етеді. Заңды егеменді
Қазақстан қызметінің негізгі қағидаларына жауап беретін жаңа мазмұнмен
толықтыру қажет. Пайда бола бастаған қазіргі құқықтық түсінушілік құқық
табиғатының, оның мазмұнының құрылымының және мемлекеттік және қоғамдық
өмірдің басқа да құбылыстарысен байланысының мәселелеріне жауап беруге
көмектеседі. Барлық заңдық ұғымдардың дәл анықтамасын беру толықтау
қоғамның құқықтық ұйымдарының “құқықтық жүйесі” ретінде, соның ішінде
мемлекетте іске асатын және қызмет ететін барлық заңдық құралдарға,
институттар мен мекемелерге әсер етеді.
Еуропа елдерінің нормативтік – құқықтық заңдық жүйелерінің объективті
құқықтық заңдылықтарын қарастыра келе, құқық нормаларында әр түрлі
деңгейдегі, соның ішінде көп тұрғылы заңдық реттеуді қамтамасыз ететін
екіншілік, кешендік бөлімдерінің қалыптасуын бөліп көрсетеді.
Құқық әлеуметтік құбылыс және өзінің жүйесі бар. Құқық жүйесінің бір
элементі ретінде негізгі және кешенді болып бөлінетін құқық саласы болып
табылады.
Дәстүрлі немесе негізгі сала ретінде Конституциялық, әкімшілік,
азаматтық, қылмыстық, процессуалдық және басқа да салалардың Қазақстандық
құқық жүйесінде орын алуы күмән тудырмайды . Дегенмен, объективтік шындық
қандай да бір қоғамдық қатынастарды реттейтін жаңа салалардың пайда
болуының ғылыми негзделуін талап етеді. Егеменді Қазақстанның түзілуінен
ішкі және кеден саясаты олардың құрамдас бөлігі болады.
Кеден саласы Қазақстан үшін мемлекеттік егемендікті және
тәуелсіздікті, оның экономикалық қауіпсіздігі, сонымен қатар егеменді
мемлекеттің қызметіндегі қайтадан пайда болғанішкі саясат, экономика,
қорғаныс және т.б салаларын қамтамасыз етудің құралы ретінде болады.
Құқық өзіндік жүйесі , құрылымы бар әлеуметтік құбылыс. Оның бір
элементі- құқық салаларына бөлінуі. Олар өз ішіндегі негізгі және кешендік
болып бөлінеді.
Қазақстанның егемендігін,тәуелсіздігін,экономика лық қауіпсіздігін
қамтамасыз етудің құралы ретінде кеден саласы пайда болады.
Алғашқы пайда болған кеден заңдылығының кедендік реттеуден мүлт
кеткен жерлері де болды. Кеден саласына қатысты негізгі заңның қабылдануына
дейін кедендік реттеудің өзін оның ғылыми зерттеу жағдайында осы саласының
бір институты ретінде қарастыруға болады. Жеке мемлекеттік құрылу кезеңінде
кеден саласына қатысты бірнеше нормативтік құқықтық актілер қабылданды.
Негізінен кедендік тарифтік реттейді қамтитын 1991 ж. 24 желтоқсандағы
”Кеден тарифтері мен баждары туралы” ҚР Заңы, Үкіметтік шешімдері мен,
әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің нормалары мен сәйкес келетін
1991ж. 12 желтоқсанда “ҚР Кеден комитетін құру туралы” Президент жарлығын
айтуға болады.
Кедендік реттеу, бүгінгі түсінігімше, кеден құқық институттарының
жиынтығы, “кедендік әкімшілік ету” ұғымын білдіреді. Кеден мәселелері
бойынша ғылыми зерттеулер пайда бола бастады. Кейбір әкімшілік құқық
мәселелерін қарастыратын ғалымдар: жаңа институттардың құрылу үрдісінде,
мәселен қаржы, банк, кеден, салық муниципалды және т.б. құқық салалары
сияқты әкімшілік құқықтың нормалары басқару әдістемелік орталығы ролін
атқарып, олардың нығаюына көмектесіп, кешенді институттар мен жеке құқық
салаларына бөлінуін қолдауда деп атап көрсетеді.
Кеден құқығының кешендік болуы Қазақстанның құқық саласын жаңа
материалмен толықтырып, ерекшелігі бар дербес сала ретінде қарастыруға
мүмкіндік береді.
Ю.К. Толстой негізгі және кешенді құқық салалары арасындағы төмендегі
айырмашылықтарды ажыратады:
1) Әр құқық саласы пәнінің біртұтастығына ие,Кешендік салада пән біртұтас
емес, сондықтан ол әртүрлі болып келеді.
2) Негізгі құқық саласының құрамына басқа құқық саласының нормалары
кірмейді. Керісінше, кешендік құқық салаларының нормалары негізгі құқық
салаларынан алынатын нормалардан тұрады.
3) Құқықтық реттеудің өзіндік жеке әдстемесі болмай жеке негізгі құқық сала
бола алмайды. Ал кешендік құқық салалары құқықтың басқа салаларының
әдістемелерін пайдаланады..
4) Негізгі құқық салаларының бүгінгі күнгі қалыптасқан құқық жүйесінде
белгіл бір объективті орны бар болса, кешендік құқық салалары құқық
нормаларын жүйелендірудің нәтижесі болып табылады, және құқық жүйесінде
ешқандай орын алмайды.
Кеден саласындағы қылмыс, тергеу органдарының қызметі, жедел іздестіру
қызметін, жедел іздестіру қызметін жүргізу құқығы, процессуалдық
әрекеттеуді анықтау қылмыстық құқық пен қылмыстық процессуалдық құқықтың
құқықтық реттеу пәніне кіреді және кеден органдарының құқық қорғау
қызметіне жатады.
Кеден баждарының бағамдарын, алымдарын, төлемдердің көлемін
белгіле,кеден төлемдері мен салықтарын есептеу мен төлету (өндіріп алу)
ережелерінің қаржылық және салықтық құқықтық пәндеріне арақатынасы бар және
кеден органдарының қазынагерлік сипаттағы қызметіне жатады.
Кеден құқығының пәнін бөліп көрсете отырып , оған кеден ісінің барлық
мәселелерін (бөлімдерін, блоктарын):
1) кеден ісін ұйымдастыруды;
2) тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы өткізуді;
3) тауарлардың кеден режимін;
4) кеден төлемдері мен салықтарын;
5) кедендік рәсімдеуді;
6) кедендік бақылауды;
7) валюталық бақылауды;
8) кедендік статистиканы және сыртқы экономикалық қызметтің тауар
номенклатурасын жүргізуді (СЭҚ ТН);
9) тергеу мен жедел іздестіру қызметін;
10) кеден ережелерін бұзу мен жауапкершілікті;
11) кеден органдары мен олардың лауазымды тұлғалардың құқықтық
статусын; олардың жауапкершілігін;
12) арнайы және қосымша ережелерді енгізу керек.
Кеден құқығындағы құқықтық реттеу әдістері қоғамдық қатынас салаларында
қолданылатын мемлекеттік билік органдарының қызметі мен басқару
өкілеттілігін жүзеге асырумен байланысты құқық салаларына тән тәсілдер,
құралдар мен әдістерден тұрады. Кеден құқығында қолданылатын, әдіс-
тәсілдер мен құралдарды автормен үш топқа бөлінеді:
1) ерік беру (рұқсат беру);
2) тыйым салу (шектеу);
3) міндет жіктеу.
Кеден құқығы жалпы сипаттамасы оның пәні мен құқықтық реттеудің әдісінен
басқа құқық жүйесі, оның құрылымы және қағидалары, құқықтық нормалар және
басқа құқық салаларымен байланысы кіреді.
Кеден құқығы ұғымын жалпы алғанда, кеден аясын реттеудің пәнін,
мақсатын,қағидаларын, әдістерін біріктіретін құқықтық нормалар мен
институттардың жүйесі құрайды. Ал кеден құқығын жалпы және ерекше
бөлімдерге бөлу заңға негізделе отырып құрастырылған. Оның себебін құқықтық
нормалардың жалпы және арнайы немесе процессуалдық және материалдық
сипатымен түсіндіруге болады. Процессуалдық нормалар мазмұны бойынша
құқықтарын жүзеге асыру және міндеттерін атқару процедурасын, тәртібін
бекітетін болады, материалдық нормалар өз кезегінде кедендік қатынастар
субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін анықтап береді.
Кеден құқығы кеден саласында өзіндік құқықтық реттеу режимін құрады.
Кеден құқығының жалпы бөлімінде негізінен мемлекеттік саясаты, кеден ісі
секілді негіз салушы институттар, сонымен қатар, кеден органдары қызметінің
құқықтық-ұйымдастырушылық мәселелері қарастырылады. Ал ерекше бөлім
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік шекарадан алып өтудің құқықтық
механизмедері мен қағидалары, кедендік режимдерді, кедендік төлемдерді,
кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылау, жауапкершілікті осылар мен бірге
кедендік статистика, сыртқы экономикалық қызметтің тауарлық номенклатурасы,
кедендік жеңілдіктер мен проференциялар, кеден органдары мен оның лауазымды
тұлғаларының әрекетіне шағым келтіру сияқты процессуалдық және материалдық
сипаттағы нормалар мен анықталған ұғымдарды қамтиды.
Кеден құқығының негізіне кеден аясының қызметі мен мәніне жауап бере
алатын ғана қағидаларды жатқызкға болады. Кеден құқығының қағидаларына
келесі үш қағиданы жатқызады.:
1) кеден қызметін жан-жақты реттеу;
2) кеден қызметін заңға сәйкес қатаң түрде жүзеге асыру;
3) кеден ісі бойынша сұрақтарды халықаралық- құқықтық реттеу және
шетелдермен қарым-қатынас тәжірибелерін ескере отырып шешу.
Заңдылық, демократизм секілді басқа құқық салаларына да жататын
қағидалардың бар екендігін ескере отырып, сонымен қатар кеден құқығына
тиесілі кедендік саясатты қамтамасыз етумен, халықаралық шарттардың
басымдылығы секілді қағидалармен толықтыруға болады.
Заңдылық қағидасы кеден ісін жүзеге асыратын ұйымдар мен азаматтардың
құқықтары мен мүдделерін қорғауда, сонымен бірге кеден органдарына
жүктелеген кеден ісі бойынша заңда қамтамасыз етуден көрінеді.
Демократизм кеден құқығының қағидасы ретінде кеден органдарының
мақсаттарында көрсетілген әр адамның тауарларды әкелу және шетке шығару
бостандығынан, кез келген кедендік режимді таңдауынан, кеден органы мен
оның лауазымды тұлғасының әрекеті немесе әрекетсіздігіне шағымдана
алуынан, кеңес алу және ақпарат алу құқығының болуымен ашылады. Кеден
құқығының өзіне тиесілі қоғамдық қатынастарды реттейтін жалпы және арнайы
институттар мен құқықтық нормалардың жиынтығын құрайтын Қазақстан құқығының
жеке кешенді саласы деп бөліп айтуға болады.
Кеден құқығы дегеніміз – кеден қызметі аясындағы қоғамдық
қатынастарды реттейтін заң нормаларының жиынтығын құрайтын құқық саласы.
Кеден органдары кедендік реттеуді жүзеге асырып отырған және сол уақыт
заңдары бекіткен кеден аясының бөлімдерін біріктірген.
Кеден құқығының қайнар көздері 1998 жылы 24 наурызда қабылданған
“Нормативтік құқықтық актілер туралы” Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
жіктеледі және негізгі,негізгі емес болып бөлінеді. Қазақстан Республикасы
Конституциясы,заңдар,Президент Жарлықтары мен Қаулылары,Үкімет
актілері,Кеден комитетінің актілері,құқықтық және кеден ісіне байланысты
Қазақстан Республикасы қатысқан халықаралық шарттар мен келісімдер тұр.
Кеден құқығының келесі қайнар көздеріне (бастауларына) кеден ісіне
байланысты заңдар,Президент жарлықтары мен қаулылары,Үкімет
қаулылары,министрліктер мен ведомстволардың шешімдері,кеден комитетінің
секілді құқықтық актілерді жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасындағы
кеден ісі туралы “ Заң күші бар жарлығының V-бөлімі(109-152 баптар) кеден
төлемдері мен салықтарын төлеудің және есептердің тәртібін реттейді және
белгілейді.
Конституцияның 84-бабына сәйкес алдын-ала тергеу мен анықтама
жүргізумен Прокуратура мен соттан бөлінген арнайы органдар
айналысады.Құзыреттері,ұйымдастырыл уы,қызмет тәртібі және жедел іздестіру
қызметін реттеу мәселелері Қазақстан Республикасында арнайы заңдармен
реттеледі.
Кеден құқығының ерекше тоқталатын қайнар көзінің бірі ретінде кеден
існе байланысты Қаазақстан мүшесі болып табылатын немесе кейіннен қосылған
халықаралық шарттар мен келісімдерді айтуға.
Кеден құқығының пайда болуына Қазақстанның мемлекетті кеден саласының
бөлінуі әсер етті. Кеден саласын монополиялық мемлекеттік реттеудің ішкі
және сыртқы саясаттың құрылымы кеден саясатын анықтау арқылы кеден
қызметінің арнайы органдарының, кеден ісінің құрылу жолдары арқылы кеден
жүйесінің қалыптасуына алып келеді.
Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден
территориясында арнайы әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының
элементтерімен байланыса отырып мемелекеттің монополиялық қызметіінің
құралы болып табылады.
Кеден құқығының дамуының алғашқы кезеңі оның пәнінің тар болуымен және
қоғамдық қатынастарды кедендік реттеуімен сипатталынады. Кодификацияланған
актінің қабылдануы құқықтық реттеуде кеден құқығы пәнінің жаңа мазмұнын
қалыптастырады. Еуропа кеден құқығының тәжірибесі көрсеткендей, фискальді
функциясының экономикалық біріңғай нарықтың шараларымен салыстырғанда, ролі
төмен болуы тиіс. Кеден саласының құқық қорғау аспектілеріне заңсыз есірткі
және заңсыз қару айналымдары, халықаралық терроризммен күресу жатады.
Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қатынастарының дамуы,
еліміздің интеграциялық процесстерге тікелей қатысуы кеден құқығының ролі
мен маңыздылығын арттыруда.
Кеден-іс қызметі мына төмендегі шаруаларды мойнына алады:
Қазақстан Республикасының шекарасынан өтетін, тауар-көлік
транспорттарын тексеру, құжаттандыру, кеден ісіне байланысты тәртіп
бұзушылықпен күресу, салық-төлем, ауаны қадағалау, мемелекеттер арасындағы
кедендік саясаттың және сыртқы-экономикалық іс-қызметпен айналысатын
шаруаны жүзеге асыру.
Қазақтан Республикасының Кеден Заң органы, - Мемлекеттік басқару
органы. Кеден саясатына араласатын шектеулі құзыры бар, Қазақстан
Республикасы кеден қызметіне тікелей құқықты орган.
Қазақстан Республикасының біріктірілген жүйелі кеден қызметін құрайды:
1. Кедендік сұрақтар бойынша уәкілдік басқару органы.
2. Аумақтық бөлімше уәкілдік кедендік орган, Республикалық, облыстық
көлемдегі сұрақтар бойынша.
3. Кеден.
4. Кеден бекеті.
5. Қазақстан Республикасында кеден бақылау-тексеру бекеттері.
6. Арнайы кеден орны.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік кеден іс-шаруашылық жүйесінің
шешімдерін табуға арнайы кедендік зертхана, кинологиялық, оқулық, айқындау
(есептеп шығару) орталықтары құрылады.
- Кедендік іс-жөніндегі сұрақтар бойынша Өкілетті мемлекеттік орган
Заңды тұлға болып есептеледі, және оның іс-әрекеті Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік органы бекітеді.
- Аумақтық бөлімше кедендік орган кеден сұрақтары бойынша мемлекеттік
орган Заңды тұлға болып табылады.
Кедендік бекеттер, бақылау-тексеру бөлімдері, Заңды тұлға болып
есептелмейді, олардың іс-әрекеттерін өкілетті мемелекеттік орган бекітеді.
Қазақстан Республикасының Заң шешімімен кеден іс-жөніндегі аумақтық
бөлімшені ұйымдастыруға, қайта ұйымдастыруға тарата алады.
- Кеден органының штаттық құрылымы мен санын кедендік уәкілетті іс-
қызмет органы бекітеді, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Заң нұсқауы
бойынша.
- Кеден органы және оның әкімшілігіне кіретін теңіз, және ішкі су, жүк
тасымалдау кемелерінің кеден қызметінің органы бекіткен арнаулы белгісімен
(туы) байрағы болады. Жүк тасымалдау автокөліктердің, әуе – жүк – адам
тасымалдау көліктерінің кеден қызметінің органы бекіткен арнаулы белгісі
болады.
Кеден қызметінің айрықша белгілерімен, Туының (байрақ) түр-түсін
ерекше белгілерін Қазақстан Республикасының Мемлекеті бекітеді.
Кеден органының өзіне сәйкестік кедендік инфроқұрылымы болады. Кеден
органының қызметі мынадай қағидалардан құралады:
1. Заңдылық.
2. Заң алдында адам құқығын қамтамасыз ету және қорғау.
3. Кеден сферасының қызметкерлері сыртқы экономикалық және сол салада
қызмет ететін адамдардың тәртіп сақтауы және силастығын қамтамасыз
етуі.
Кеден органының міндеті.
Кеден органының міндеті болып табылады:
1. Қазақстан Республикасының кеден саясатына араласу, кеден қызметін
әзірлеу және қамтамасыз ету.
2. Қазақстан Республикасының егемендігін, экономикалық қауіпсіздігін және
өзінің шектеулі құзырына қарай қамтамасыздандыру.
3. Қазақстан Республикасының кеден Заңдылығын қамтамасыз ету және кеден
органына жүктелген іс-шаруаны қадағалау міндеті.
4. Қазақстан Республикасының арнайы Заң қаулысы бекіткен тарифтік және
тарифтік емес мііндеттерді тауарларға байланысты, және жүк-көлік
транспорттарының Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өтуін
қамтамасыз ету және қадағалауға міндетті.
5. Ішкі экономикалық және кеден саласында қызмет ететін адамдардың құқығын
және мүддесін қорғау.
6. Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес кеден саласында Заң бұзушыларға
қарсы күрес.
7. Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өтетін тауар-айналымын
кедендік тексеру, ресімдеу және жеделдету жоспарларын жүзеге асыру.
8. Өз құзыры шегінде валюталық бақылауды жүзеге асыру.
9. Қазақстан Республикасының Халықаралық міндеттігін орындауын қамтамасыз
ету және Қазақстан Республикасының кеден іс-саласында халықаралық келісім-
шарттарды әзірлеуге қатысу.
10. Біркелкі бюджет саясатын құруға қатысу, кеден органдарының
материалдарды – техникалық және социалды негізін дамыту.
11. Өз құзыры шегінде ұлттық қауіпсіздікті, адам өмірі мен денсаулығын,
қоршаған ортаны қорғау шаруаларын қамтамасыз ету.
12. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасында радиациялық бақылау
жүргізу.
13. Қазақстан Республикасының Заңдар жинағы актісінде көрсетілген басқа да
мііндеттерді орындау.
2. Кеден құқығының кешенділігі; кеден саласындағы жүзеге асыру нысаны
және көрініс алу түрлері.
Кеден құқығы кешенді құқық саласы ретінде құқықтық инстиуттардың
бөлімдерінде (блоктарға) қамтылатын құқықтық нормалар жиынтығы болып
табылады. Осы институттар мен құқықтық нормалардың мазмұнынан құқық
саласының кешенділігі көрінеді. Кеден аясындағы қатынастар, кеден саясаты,
кеден ісі, мемлекеттік бекіткен ережелер болып табылатын нормалар арқылы
реттеледі. Кеден қатынастары әкімшілік құқығы мен реттелетін әімшілік –
құқықтық қатынастармен өте ұқсас болып келеді. Бұл қатынастарды тараптардың
құқықтар мен міндеттері мемлекеттің атқарушы және билік ету қызметі мен
байланысты болды.
Кеден құқықғының негізгі инстиуттарын қарамастан бұрын олардың
мазмұнының кейбір бөліктеріне, сонымен бірге кеден құқығының кешенділігі
мен кешенді бөліктерінің ара қатынасына тоқталуды жөн көріп отырмыз.
Кеден ісі мемлекеттің қауіпсіздік мәселелерін ғана емес, сонымен
қатар ,сыртқы экономикалық қызмет пен сауданы реттеу мәселелерін де
қарастырады. Кеден саясатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға
қолданылатын бірыңғай кеден төлемдерінің жүйесін қалыптастыру арқылы және
басқа да әдістерді қолдана отырып жүзеге асыратын сыртқы экономикалық
қызметті мемлекет тарапынан реттеудің бір саласы ретінде қарастыруға
болады.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев сыртқы саясат мәселелері бойынша бас
қосуда (15 ақпан , 1995 жылы) атап өткендей: “Бір жағынан халықаралық
экономикалық қатынастарының саясаттануы жүріп жатса , екінші жағынан саяси
және дипломатиялық қатынастарға экономиканың әсері күшейуде.
Осыны ескере отырып, Қазақстан дүниежүзілік қауымдастық елдерімен
қатынастарында өзінің табиғи ресурстарына және экнономикалық қатынастардың
барлық түрлеріне егемендігі сақтайды”.
Кеден құқығының негізгі инстиуттары қаралады. Олар:
1) Кеден шекарасы арқылы өтудің қағидалары мен құқықтық механизмдері және
кедендік режимдері:
2) Кедендік төлемдер;
3) Кедендік бақылау мен кедендік рәсімдеу;
4) Жауапкершілік.
Кеден құқығының жауапкершілік институты әкімшілік, қылмыстық
жауапкершілік және де басқа да жауапкершіліктен тұрады.
Кеден заңдарымен белгіленген ережелерге барлық сытрқы экономикалық
қызмет қатысушылары азаматтығына қарамастан ҚР кеден шекарасынан тауар мен
көлік құралдарын алып өткенде бағынуға міндетті болып табылады.
Ереже кеден тәртіптерін анықтау, кедендік бақылау жасау, кедендік
құжаттарды жүргізу, кеден төлемдерімен салықтарын төлеу, кеден
жеңілдіктерін павйдалану сияқты т.б. маңызды шарттардан тұрады. Кеден
Заңдары осы ережені бұзғаны үшін ”Кеден ісі туралы” жарлықта көрсетілген
жауапкершілікті қарастырады.
Кедендік құқөық бұзушылық үшін жаупкершілік тікелей әкімшлік заңмен
белгіленетін болады. Заң кеден ережелерін бұзудың маңызы аз болғанда
жауапкершіліктен босатуды қарастырады, бұны кеден органы (жаэа санына
кірмейтін) ауызша ескерту берумен белгілейді; бұл жағдай басқа нормативті
құқықтық актілерде шешілмеген аз маңыздылық түсінігі туралы мәселені алға
тартады.
Кеден ісі туралы жарлықтың 240-бабы кеден ісіне қатысты кеден
органдарының контрабанда және басқа қылмыстарға қатысты өкілеттігін
қарастырады. Жарлықтың 241-бабында басқа қылмыстар ретінде мыналар
көрсетілген:
- ҚР аумағында республика халқының және шет елдердің көркем, тарихи
және археологиялық құндылықтарының қайтарылмауы:
- Кедендік төлемдерді төлеуден жалтару:
- Бағалы қазғаздармен заңсыз операциялар жүргізу.
- Шетел валютасы мен төлем құжаттарының заңсыз операциялары.
- Кеден ісіне қатысты басқа қылмыстар.
Қазіргі уақытта контрабандаға қатысты қылмыстық кодексте екі бап бар, онда
алғаш рет экономикалық контрабанда деген ұғым енгізілген (209- бап).
Қылмыстық кодекстің 214-бабында кеден төлемдері мен алымдарынан
жалтару және валюталық операцияларды құқықтық реттеуді өзгерте отырып,
оларға қылмыстық жауапкершілік жүктеді.
Кеден органдары қызметкерлерінің дисциплинарлы жауапкершілігі
жөнінде “Кеден ісі туралы”жарлықта және Кеден органдарында қызмет ету
Ережесінде көрсетілген (Үкіметтің 1996 жылғы 16 қыркүйектегі №1119
қаулысы). Ант қабылдауда осы қаулыда қарастырылған.
Басқа жауапкершіліктерден азаматтық-құқықтық жауапкершілікті бөліп
қарастыру керек. Кеден органдары мұндай жауапкершілікке азаматтарға және
олардың мүліктеріне зиян келтіру мақсатындағы әрекет және әрекетсіздіктері
үшін тартылады.
Кеден қызметкерлері заңды құқықтарды және азаматтардың құқықтарын
бұзған жағдайда,ол үшін жауап беру кедендік органдар қадағалау керек.
ТМД шеңберінде және кедендік Одақта қабылданатын құжаттардың бір
бағытта түсінудің және қолданудың маңыздылығы қарастырылады.
1991 жылдың аяғынан, яғни Одақ ыдыраған кезден бері бұрынғы одақтық
республикалар тәуелсіздік алып, мемлекеттік құрылысты саяси және
экономикалық жүйедегі жаңа құқықтық базаны ескеріп, өздері құра бастады.
Алғашқы кезеңде Қазақстан өзінің заң актілерінде халықаралық тәжірибе
мен нормаларды пайдаланды. Аталып отырған халықаралық тәжірибе мен нормалар-
мазмұны жағынан, қолдану жағынан сыннан өткен ешбір күмән келтірмейтін
ережері. Себебі сол кезеңде қалыптасқан заң жүйесінің кодификациясының
желілген деңгейінің өзі халықаралық тәжірибеге бейімделген сапалы, жаңа
құқықтық материал мен қамтамасыз ете алмас еді.
Кедендік одақ және ТМД шеңберіндегі кодификациялық жұмыстар ішкі
аспект болып табылады.
Ұлттық заңдарды үйлестіру мақсатына қол жеткізуде бірлескен
жұмыстардың маңызы зор. Олай болмаған жағдайда мемлекеттік ішкі
процедураларын қосымша өзгертуге тура келеді.
Кедендік заңдар үйлесімділігінің қажеттілігі жөніндегі мәселе 1995
жылдың ақпанындағы мемлекет басшыларының кеңесінде шешіліп, аталмыш
Негіздер сол кезде қабылданды.
Қазақстанда кеден саясатымен кеден ісін біріктіретін кеден саласын
қызметтендіру тек қана егеменді елдерге тән, бұл халықаралық заңында
қолданылатын құқықтық ұғымдарға кейбір түзетулер енгізуді талап етеді.
Сонымен қатар кеден ісін әрбір мемлекеттік кеден саясаты мен кеден
саласының мақсаттары мен міндеттеріне жетудің құралы ретінде қарастыру
керек. Осындай тәсіл арқылы Кеден Одағына кіретін мемлекеттердің құқығына
қысым жасамай –ақ, оның аумағында бірлесіп жұмыс істеу, не тіпті кеден ісі
мен оның құрамдас бөліктерін біріктіру туралы батыл айтуымыз қажет.
Бұл ретте кедендік одақ шеңберіндегі кеден ісінің және оның құрамдас
бөлігінің бірігуі немесе бірлескен жұмысы жайлы айқын айтуға болады. Бірақ
бұл жерде Одаққа кіретін мемлекеттердің құқықтары ескерілуі қажет.
Үйлесу механизімін кең түсінік тұрғысынан алғанда, халықаралық
стандартқа сай ұлттық кодификация арқылы түсіндіруге болады.
Үйлестіру механизімін оның кең түсінігінде ұлттық заңдарды
халықаралық стандарттарға үйлестіре (одан әрі үйлесімдендірудің шектерін
анықтау мен ) кодификациялау арқылы, сондай-ақ кедендік бірлестік (одақ)
арқылы бірінші кезекте Экономикалық Одақ пен ТМД басқа да бірлестіктерде
қызметтендіруді қамтамасыз етуге бағытталған заң жобаларын бірлесіп
дайындау арқылы жүзеге асыруымыз мүмкін.
ТМД органдарына реформа жүргізу мәселесі бірнеше мәрте көтерілген.
Дегенмен, оғын қосымша өкілеттіліктер берілмегендіктен, ол жоғары нәтиже
бермейді.
Ұлттық актілерде мемлекетаралық органдарға қосымша құқық
мүмкіндіктерін беру байқалуы керек. Ол интеграцияның және жалпы шындықтың
мағынасына сай, сондай-ақ қабылданған шешімдерге бақылау жасауға мүмкіндік
берер еді.
3. Кедендік құқық және ҚР кеден саласының теориялық аспектілері
Қазақстандық кеден заңдарында кездесетін “кеден ісі”, “кеден саясаты”
сияқты құқықтық категориялар олардың өзара қарым-қатынасы мен кеден
құқығындағы орнын анықтап беруді қажет етеді.
Бұл категориялардың мағынасына қарай кеден құқығындағы біріккен құқық
материалдары ретінде анықтау керек.
Олардың өзгешелігі кеден саясатының мемлекеттік сыртқы және ішкі
саясаттың құрамдас бөліктеріне жатқызылуымен түсіндіріледі, бұл кеден
саясатын жалпы кеден саласымен тепе-тең қояды.
Кеден ісін мемлекеттік белгілі бір мақсаттарға жеткізудің құралы
ретінде қарастырады.
Кеден саласын қабылданатын саяси және экономикалық шараларға әсер
етуге тиіс мемлекеттік құрал ретінде қарастыру керек. Егер оған мемлекеттік
деңгейдегі ерекше элемент ретінде қарауды жалғастырсақ, кеден саласы
аморфты жағдайын сақтап қалады және өзгерістерістерге дер кезінде ықпал ете
алмайды.
Кеден ісінің құрылымынан кеден саясатын бөліп қарау маңызды құқықтық
мәселе болып табылады. Кеден саясатын жүзеге асыру механизімінде әр
мемлекеттік органға және олардың жауапкершілігіне қатысты Үкіметтеік
деңгейдегі бағдарламаларды қабылдау талап етілді.
Кеден органдары тек атқарушы орган ретінде қалмай, рынок
коньюнктурасыаны талдау және болжам жасауға, тарифтік және тарифтік емес
шаралардың реттелуіне қатысуы керек.
Кеден саласының шегін анықтау- маңызды мәселелердің бірі. Кеден
саясатында кейбір мақсаттарға басқа мемлекеттік органдардың іс-әрекеті
арқылы қол жеткізілетін болса да, кеден органдарының өкілеттік мәселесін
қосқанда, кеден ісінің мүмкіндіктері жеткіліксіз. Егер бұған экономикалық
қауіпсіздікті іс жүзінде қамтамасыз ету мәселесін қоссақ, кеден ісін
кемелдендіруге тура келеді.
Кеден заңдылықтарына сүйенсек, Қазақстанның кеден аумақтарына: құрлық
аумағы, су аумақтары, ішкі сулар, ауа кеңістігі, теңіздік ерекше
аймақтардағы жасанды аралдар, кешендер, басқа да объектілер кіреді. Сонымен
қатар заңда кеден аумағынан тыс кеден аймақатры мен еркін қоймалар
қарастырылған.
Сонымен бірге заң еркін кеден аймағының және Қазақстан
Республикасының кеден аумағынан тыс орналасқан еркін қоймалардың аумақтарын
қарастырады. Кеден аумағының шектері, сондай-ақ еркін кеден аймақтарымен
еркін қоймалардың периметрлері кеден шекарасы болып табылады.
Кеден саласында экономикалық және әкімшілік шараларды қолдану дәстүрі
бар. Әкімшілік шараларына тарифтік емес реттеу тетіктерін жатқызуға болады.
Олардың санатында- лицензиялау, квота енгізу, максималды және минималды
баға мөлшерін анықтау, сертификаттау, тауарлар мен көлікті кіргізу мен
шығаруға қойылған шектеулер жатқызылуы мүмкін.
Қазақстанда 1995 жылдан бері жүргізілген сыртқы экономикалық қызметті
либерализациялау негізгі кедергілерді жоюға бағытталған. Оның ішінде
кедендік кедергілер де бар. Ондағы мақсат стратегиялық маңызы бар шикізат
экспортын реттеу мен экспорттық- импоттық операциялардан түскен валюталық
қаражаттарды бақылау болып табылады.
Осы ретте кеден қызметі кедендік тарифтер кедендік құжарттарды
жетілдіру мен реттеуді жеңілдетуге байланысы нақты ұсыныстар жасауы тиіс.
Бұл ұсыныстар кеден құқығы мен бақылауына және жалпы жүйелік нұқсан
келтірмейді көздеуі тиіс.
Мемлекеттік стандарттау мен сертификаттауға қоятын талаптары импорт
пен экспорт жүйесін реттеудегі әлемдік талаптарды ескере отырып жасалады.
Қазақстанда сертификаттаудың міндетті және ерікті деп ааталатын екі түрі
қабылданған.
Мемлекет тарапынан мемлекеттік стандарттар мен техникалық
келісімдерге қатысты міндетті түрде орындалатын және кеңес есебіндегі
талаптар қойылып отырады.
Тауарларға қойылатын негізгі талаптар: олар адам өмірі мен
денсаулығына қауіп төндірмеуі тиіс; қоршаған ортаға зияны болмауы тиіс;
қапталу тәртібі; марқалануы мен міндетті талаптарға сай болуын бақылау
әдістері.
Ұсынылған талаптар тұтынушылар мүддесін қорғау мен тауарлардың
сапасын арттыруды көздейді.
Кеден мекемелері мен басқа да мемлекеттік ұйымдардың бірлескен жұмысы
тек құқық қорғау саласын ғана емес, сонымен бірге жалпы кеден саясатының
мақсат-мүдделерін іске асыру, оның ішіде ішкі нарықты қорғау, қазақстандық
тауар өндірушілер мен тұтынушыларды қорғау, экономика дамуына жағдай жасау
мен құрылымдық қайта құру ісіне ықпал ету, бәсекелестікті қорғау мен
монополияларға жол бермеу, экспорттық өркендеуі мен импорттың орнын толтыра
алатын өндірістің дамуына ықпал ету, инвестиция тарту мен мемлекеттің сауда
саясатының іске асырылуы т.б. іс-шараларды қамтып отыруы тиіс.
Тауарларға еркін сауда жағдайын енгізудің мақсаттары:
- басқа мемлекеттен әкелінетін тауарларға көлемдік және кедендік
шектеулер қоймау;
- жанама салық жинаудың бірыңғай жүйесін енгізу;
- қатысушы елдердің басқа елдерден әкелетін тауарларға қатысты
сақтандыру ретінде уақытша шаралар қолдан құқығы. Бұл шаралар
қалыптасқан халықаралық нормалар мен ұлттық задарға сәйкес болуы
тиіс.
- Қатысушылардың келісімінсіз сауда жасауда үшінші бір мемлекетке
жеңілдіктер бермеу;
- Бәсекелестікке қойылуы мүмкін шектеулерге жол бермей:
- Тараптар бір-бірінен тауарларына қатысты кемсізушілік немесе
әділетсіз жағдайда туғызуы мүмкін шараларды қолданудан бас тартуы
тиіс.
Арнайы және қызмет ететін халықаралық ұйымдар - Бүкіләлемдік сауда ұйымы,
Бүкіләлемдік кеден ұйымы және т.б. бір мезгілде міндеттемелерді орындай
отырып,белгілі бір мақсатқа жету жолында мүшелікке кірген,планетамыздың
көптеген елдерін құрамына алып,біріктіреді. Бұл мемлекеттердің мемлекеттік
басқаруына тән өзінің ішкі және сыртқы мүдделері болады.
Егемендегі Қазақстан саласы кеден ісі ретінде және кеден саясаты,
соған сәйкес құқықтық қатынастар түріндегі ішкі және сыртқы сяасаттың
құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады.
Монополиялық мемлекеттік ретке келтіру мәселелеріне кеден саласы ,кеден
саясаты, кеден ісі, кедендік әкімшілік ету,кеден заңдылықтарының нормаларын
Қазақстанның басқа заңдылықтарымен сәйкестендіруі құқық қолданушылық
тәжірибесіне сәйкес мамандарды кәсіби дайындау, қоғамдағы құқықтық
нигилизмді жою жатады.
Кеден ісі және кеден саясаты негізгі институт және қолданыстағы
құқығы ретінде мемлекеттің осы сала қызметінің қазіргі жағдайын және тұтас
алғандағы кеден кеден саласының мәселелерін көрсетеді.
Кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарларға қолданылатын біріңғай
кедендік төлемдер жүйесін құру жолымен іске асырылатын кеден саясатын
мемлекетіміздің сыртқы экономикалық қызметінің бір бөлігі ретінде қарастыра
отырып,жалпы мәселелерінің , кеден саясатының мақсаттары мен кеден ісінің
жөнге қойылуының және кеден сааласының маңыздылығын байқауға болады. Кеден
шекарасының жалпы ұзындығы 13 мың км; оның ішінде Ресеймен 7000 км,
Өзбекстан мен- 2000 км, Түркістанмен- 400км, Қырғыз Республикасымен- 1000
км астам, Қытай мен – 1700км. Теңіз шекарасы- 1700 км ұзындықты алып
жатыр.
Кеден заңдылығымен қарастырылған 40 кеден режесін бұзу, сондай –ақ ҚР
Қылмыстық кодексінің 209,214 және 250 баптары кедендегі заң бұзушылықтарды
барынша қамтығанымен, Қазақсатн халықтарының және шетел мемлекеттерінің
шекарасынан алынып кетілген көркемдік, тарихи және археологиялық мұраларын
қайтармау сияқты құқық бұзушылықтар назардан тыс қалдырылған.
Кеден заңы халықаралық нормалардың жетістігіне негізделетіндіктен,
кеден заңының зор болашағы және қорлары бар; құқық қолдану тәжірбиесін
жетілдіру қажет. Мемлекет сондай-ақ кедендік қатынастардың басқа да
қатысушыларының қызметінің мүдделеріне сай кеден реттеулерінің қажеттігіне
байланысты айтарлықтай айқындалған бағыттылығына ие болуы қажет.
Осыған орай Қазақстан ғылымдарының еңбектері кеден құқығының
әдіснамалық негіздерін, пәні мен құқықтық реттеу тәсілін, осы құқық
саласыныңжүйесін,қағидалары мен құқықтық институттарын зерттеуге және оның
қайнар көздері мен өзге де мәселелеріне арналған.
Кедн құқығы мемлекеттік және басқа кеден ісіне қатысушылардың
мүддесін қорғайтын айтарлық анық бағытқа ие болуы тиіс. Бұл бағыттар ең
тиімді кедендік әкімшілік етуді немесе кеден шекарасынан өткізетін
процедуралар мен бақылау қызметтерін,кеден режимін анықтауда кеден
төлемдерін есептеу мен алуды, кеден рәсімдеуін, кеден бақылауын жүзеге
асыруды, жауапкершілік мәселелерін жүзеге асыру кезінде белгіл бір
жариялылықты талп етудің түрлерін айқындауы қажет.
Кеден заңында қарастырылатын кедендк әкімшіліктендірудің делдалдық
қызметін пайдалану нысаны (кеден брокері немесе кеден тасымалдаушысы) ,
кеңес және ақпарат беру, кейбір процедуралар мен қызметтерді жеңілдету
сияқты мұнда шынында, кеден органдарының өкілеттілігінің бір бөлігін басқа
ұйымдарға беру әр түрлі бұзушылыққа және қиянат етушілікке алып келуі
мүмкін.
Кеден саласында психологиялық, әлеуметтік,физиологиялық және басқа да
криитерийлерді ескере отырып таңдап алынған жоғары білікті мамандар еңбек
етуге тиіс. Қоғам мен азаматқа өркениетті түрдегі қызмет етуі үшін кеден
саласына мемлекет тарапынан оның қажеттіліктеріне қызу көңіл бөлуге
тұрарлық. Конституция (1995) жаңа мемлекетіміздің негізін қалап, қоғамдық
дамудың бағыты мен ретін анықтауға қабілетті бірыңғай мемлекеттік биліктің
құрылуына жол ашты.
Тәуелсіздігіміздің бес жылдығына арналған баяндамасында ҚР
Президенті Н.Ә. Назарбаев экономикалық реформа және заңмен қамтамасыз ете
алатын , ішкі саяси процестерді тұрақтандыратын елімізді тұрақты,
мирасқормемлекеттік билік институты құрылғандығын және Азаматтық кодекс,
салық кодекс, Жер туралы заң, ипотека, мемлекеттік қызмет сияқты
экономикалық реформаларды іс жүзіне асыратын заңдардың бірқатарын атаған
болатын.
Мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын қамтитын заңдарды
кешенді әр жүйелі түрде жетілдіруді жүзеге асырсақ, айтылған мәселелерді
шешуге қол жеткізе аламыз.
Президентімі Н.Ә. Назарбаев Парламент қызметі туралы айтқан сөзінде
еліміздің заң шығарушы органдарының бүгінгі күнінде кодекс түріндегі
жинақталған, кодталған кешенді актілерді қабылдауға ерекше көңіл аударып
отырғанын алға тартады.
Кеден құқығы егеменді Қазақстанда мемлекетіміздің сыртқы экономикалық
қызметінде жаңа құрал болып табылады.
Кеден саласы мемлекет қызметінің монополиялық саласы ретінде кеден
мүддесі мен мемлекет қызметіне сай келіп,өз құрылымына кеден саясаты мен
кеден ісін енгізген.
Бұл жағдайда Республиканың егемендігін , қауіпсіздігін экономикалық
мүдделерін қорғайтын кеден саласындағы мемлекет қызметімен байланысты
қоғамдық қатынастарды реттеуге қажетті саласы кеден құқығының пәні болып
табылады.
Кеден саласының басқа бір элементі- кеден саясаты- тұтастай ішкі және
сыртқы саясаттың өзіне тән мақсаттары бар. Заңдар негізінде оны мемлекет
саясатының ішкі және сыртқы құрама бөлігі ретінде қарастырғанымен , кеден
саясатының кейбір мақсаттары, біздің ойымызша кеден саласының шеңберінен
шығуы мемлекеттік басқарудың басқа салаларымен өзара тығыз байланысы мен
оның маңыздылығын көрсетеді. Мемлекеттің бірыңғай сыртқы экономикалық
қызметінің жүйесін қалыптастыру 1990 ж. 15 желтоқсанда “Қазақ ССР сыртқы
экономикалық қызметінің негізгі қағидалары туралы” Қазақ ССР заңымен
қарастырылған.
Одақтас республикалар өзара келісімінсіз тауарлар мен қаржы
ресурстарын әкелу мен әкетуге шектеу қоюға, өз аумақтары арқылы жүк
транзитіне бөгет жасауға, басқа мемлекеттің азаматтары мен заңды
тұлғаларындағы меншігіндегі ақшы және мүлік құралдарын өткізуге кедергі
келтіруге, кеден төлемдерін енгізуге тыйым салынды. Кедендік, сондай-ақ,
әрекет етуші тетіктердің болмауы Қазақстаннан әр түрлі шикізаттар мен басқа
да тауарлардың кедергісіз әкетілуіне әсер етті, оларды әкетуге рұқсат және
лицензия болғаннын өзінде, Қазақстан тиісті бөлінген валюталық аударымдарды
алмады. Сонымен қатар бұл үрдісті тоқтатуға республикалық мемлекеттік
органдар дәрменсіз болады.
Кеден салсы , 1991 ж 16. Желтоқсандағы ҚР тәуелсіздігі туралы
Конституциялық заңында да атап өтілгендей , еліміздің экономикалық негізін
нығайту үшін құрылған объективті қажеттілік. Басты бағыт ретінде қаржыц-
-несиелік ақша жүйесін, республикалық кеден және салық жүйелерін құру
құқығы анықталды.
Кеден жүйесі кең мағынасында, қалыптасу барысында қазақстандық кеден
құқығын дербес салаға айналдыратын қажетті заңды негіз қалап келеді.
Кеден құқығы мен кеден саласының дамуында кезеңдік бөліну 1995 жылғы
20 шілдедегі “ҚР кеден ісі туралы” Президенттің заң күші бар Жарлығы мен
көрінді.
Ең маңызды мәселелер қатарына басқа қазақстандық құқық салалары мен -
әкімшілік, салықтық, қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық, қаржылық, еңбек
құқықтары мен үйлесімі жатады.
Мемлекеттік құқықтық реттеуге жататын кеден саласымен байланысты
қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы экономикалық қызмет, табиғи монополия,
экология, көлік және т.б. салаларды атауға болады.
Қазақстан төмендегі қызмет түрлері енетін табиғи монополиялар сласын;
құбыр жүйесі магистралімен мұнай өнімдері мен мұнайды тасымалдау,
магистралды және таратушы құбыр жүйелерімен газ бен газ конденсатын
тасымалдау, жылу және электр энергиясын беру мен бөлу, темір жол
магистралінің эксплуатациясы; әуе жай, порттарда, әуе- навигациясы қызметі,
жергілікті байланыс жүйесін пайдалану мен телекуманикация қызметі; пошта
байланысы қызметі; заңмен бекітілген басқа да қызметтер түрін жатқызады.
2. Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны.
2.1 Кеден ісі- кеден құқығының негізгі институты
Кеден саласының институты біртектес қоғамдық қатынастарды реттейтін
құқықтық нормалар жиынтығымен сипатталады.
Осыған байланысты кеден құқығынында негізгі институттар мынадай түрге
бөлінеді: мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігі ретінді
кеден саясаты және кеден аясындағы кедендік саясат пен міндеттерге жету
мақсатының құралы ретінде кеден ісі.
Кеден ісін кеден құқығының жүзеге асуының нысаны ретінде қарастырудың
құқықтық және ғылыми негізі бар.
“Құқықтың құрылуы,- деп жазады С.С. Алексеев,- өзінің шығу
негізі бойынша объективті келісілген, қажетті сипатқа ие”.
Құқық құрудың бастапқы сатысы- объективтік экономикалық, әлеуметтік
саяси, адамгершілік немесе басқа, қоғамдық қатынастарды заң негізінде
реттеу қажеттілігі туғанда пайда болады. Осы қажеттіліктер келесі кезекте-
саяси, адамгершілік және құқықтық санада, үстемдк ететін қоғамдық пікірден
өте отырып, өзгерістерге ұшырайды , мүдделер тоғысады немесе тар шеңберде
қалып, бұрмаланған, өзгерген сипатқа ие болады.
Үкімет кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен басқа да
мүліктерді өткзу мен мәлімдеу тәртібі туралы ереже , саудаға жатпайтын
айналыс туралы уақытша ереже, бас декларант және декларант туралы ережені
бекітті.
Мәлімдеу кедендік процедура ретінде сыртқы экономикалық қызметке
қатысушылармен өз бетінше немесе кедендік рәсімдеуге рұқсат алған ұйымдар
арқылы келісім негізінде жүзеге асады.
Бас кедендік басқарма мен Қаржы министрлігі бар декларант ретінде
танылған ұйым болғандықтан, кеден шекарасы арқылы өткізілетін барлық заттар
мен тауарларды мәлімдеуге жүзеге асыра алады. Бас декларант пен иелік етуші
субъектінің арасындағы өзара қатынас тәртібін ереже анықтайтын. Өз еркімен
мәлімдеуді декларанттық куәлігі бар декларанттық ұйым жүзеге асырды. Ал
ондай ұйымның пайда болуын осындай ұйымды мамандыратын арналған қызмет
көрсетудің кеден аясында процедуралық қызметтің кең тарауымен түсіндіруге
болады.
Бас декларант кеденге жүктің кеден мәлімдеуіне кеден шекрасынан
өткізілетін әрбір тауар мен басқа заттың әрбір партиясын таныстыруға,
оларды кедендік рәсімдеуге беруге, тауар мен басқа заттарды өткізудің
мақсаты туралы кедендік бақылау мен кедендік рәсімдеуге қажет нақты
мәліметті беруге міндетті.
ТМД елдерімен шекарадағы кедендік бақылау Қазақстан шекарасы арқылы
өтетін жолаушылар мен жүктер, көлік құралдарының барлық түрлеріне кедендік
бақылауды толық негізде қамтамасыз ету үшін тұрақты кеден мекемесі
дислокациясы орнын ұйымдастыруды қажет етті.
Кеден құқығының алғашқы кезеңінде кедендік реттеу Қазақстан
шекарасында бақылау қызметін атқаратын ішкі істер органдарымен бірлесе
отырып жүзеге асырылды. Осы кезден-ақ сыртқы экономикалық қызметті толық
либерализациялау қажеттілігі арта түсті.
Сыртқы экономикалық қызметті ары қарай либерализациялау Қазақстан
экономикасына шетел инвесторларының қатысуы, Қазақстанның интеграциялық
мүддесі және тағы басқалар кедендік саясат құралы мен кеден мақсаттарын
сақтай отырып, кеден ісінің элементтерінің унификациялауды, жетілдіруді
қажет етеді.
Кедендік статистика – кеден орындарын қызметінің қажетті атрибуты,
қажет жағдайда оның мәліметтері негізінде сыртқы экономикалық
байланыстардың толық суретін көруге болады және қабылданған шешімді
түзетуге болады. Кеден статистикасының “Кеден ісі туралы” заңда анықталған
міндеттері ТМД мемлекет қатысушыларының сыртқы сауда кедендік
статисткасының біртұтас методолгиясының мақсаттары мен міндеттеріне, осы
мемлекеттердің Басшылары кеңесінің шешімімен Қазақстан сияқты және т.б.
мемлекеттердің техникалық мүмкіншілік перспективасына ортақ болуға тиіс.
Мемлекеттік жоғарғы билік органдарының кеден саясаты мен сыртқы
экономикалық қызметі мемлекеттік реттеу саласында дұрыс шешім қабылдауы
үшін оның макроэкономикалық жағдайларын зерттеудің, сыртқы сауда
динамикасына, құрылымына, деңгейіне негізделген нақты талдауды маңызы зор.
Кеден статистикасын құруға кіретін мәліметтерге тауарлар мен деклрант
пен рәсімдеуге толтырылған кеден декларациясындағы жүк жөнінде белгіленген
ақпарат жатады.
Сыртқы саудадағы кеден статистика ережелерін жүйелеу мақсатында
Қазақстан Үкіметімен барлық министрлер мен ведомстваларға, облыс басшыларын
өз қызметі барысында әлем елдерінің топтарын қоса алғанда , ТМД мемлекет
қатысушыларының сыртқы саудадағы кедендік статистиканың бірыңғай
әдістемелерін басшылыққа ала отырып, қолдануға тапсырма берілді.
Кеден органдары арнайы статистика жүргізед, мұнда статистикалық
мақсаттағы ұсынылатын ақпарат құпия болып табылады, яғни ол ақпаратты тек
кедендік мақсатта ғана қолдануға болады.
Бұл жерде біз мемлекеттік , коммерциялық, банктік және басқа да
заңмен қорғалатын құпия ақпарат туралы айтып отырмыз. Ондай құпия ақпаратты
кеден органдарының лауазымды тұлғасы жеке мақсаты үшін пайдалануына, басқа
мемлекеттік органға, үшінші тұлғағ беруге, тартуға рұқсат етілмейді.
Код ұғымы кеден процедурасының маңызды бөлігі болып табылады. Код
декларанттың мүддесіне әсер етеді,өйткені ол арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
1. Қазақстан Республикасында Кеден құқығының қалыптасуы мен дамуы
1. Кеден құқығының пайда болуы және даму жолдары
2. Кеден құқығының кешенділігі; кеден саласындағы жүзеге асыру нысаны
және көрініс алу түрлері.
1.3 Кедендік құқық және ҚР кеден саласының теориялық аспектілері
2. Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны.
2.1 Кеден ісі- кеден құқығының негізгі институты және кеден ісінің
құрылымы.
2.2 Мемлекеттік тәуелсіздік алу Қазақстан Республикасының кеден
саясаты мен
кеден ісін қалыптастырудың алғышарты ретінде.
3. Ішкі және халықаралық кеден құқығының арақатынасы.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қазақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды
қажет етті. Ұлттық қауіпсіздікке байланысы жаңа құқықтық инфрақұрылымдардың
құрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының қабылдауына алып келді.
Осындай басты бағыттардың бірі – кеден жүйесі.
Кеден саласын ғылыми негіздеу үшін қазақстандық қана емес, сондай – ақ
бұрынғы одақтық және халықаралық кеден заңдарының негізінде қоғамдық
қатынастардың құқықтық реттелуінің орны мен рөлін, ерекшелігін анықтау өте
маңызды.
Кеден құқығының пайда болуына Қазақстанның мемлекеттік қызметінде
кеден саласының бөлінуі әсер етті. Кеден саласын монополиялық мемлекеттік
реттеудің қажеттілігі ішкі және сыртқы саясаттың құрылымы кеден саясатын
анықтау арқылы кеден қызметінің арнайы органдарының, кеден ісінің құрылу
жолдары арқылы кеден жүйесінің қалыптасуына алып келді.
Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден
территориясында арнайы әдіс – тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының
элементтерімен байланыса отырып, мемлекеттің монополиялық қызметтің құралы
болып табылады.
Кеден құқығының дамуының алғашқы кезеңі оның пәнінің тар болуымен және
қоғамдық қатынастарды кедендік реттеуімен сипатталады. Кодификацияланған
актінің қабылдануы құқықтық реттеуде кеден құқығы пәнінің жаңа мазмұнын
қалыптастырады. Еуропа кеден құқығының тәжірибесі көрсеткендей, фискалды
функцияның басқа экономикалық біріңғай нарықтың шараларымен салыстырғанда,
рөлі төмен болуы тиіс. Кеден саласының құқық қорғау аспектілеріне заңсыз
есірткі және заңсыз қару айналымдары, халықаралық терроризммен күресу
жатады.
Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қатынастарының дамуы,
еліміздің интеграциялық процестерге тікелей қатысуы кеден құқығының рөлі
мен маңыздылығын арттыруда. Бұл диплом жұмысы Қазақстан құқығындағы кеден
құқығының жеке кешендік құқық саласы ретінде құрылып, дамуына ғылыми
негіздеме беруді мақсат етті.
Дипломдық жұмыста Қазақстанның кеден саласыныңпайда болуының
алғышарттары мен оның құрылымдық бөлімдерін: кеден саясаты мен кеден ісін,
Қазақстан құқығының кешендік құқық саласы ретіндегі пайда болу және
қалыптасу жолдарын, оның даму кезеңдерін зерттеу, кеден құқығының жалпы
сипаттамасын, кеден құқығының құқықтық институттарын, кеден ісі
нормативтерінің жетілу жолдарын және халықаралық кеден құқығының
жетістіктерін ескере отырып, республикамыздың кеден саясатының құралдарын,
кеден саласында мемлекттік басқаруда болатын мәселелерді шешуді
қарастырған.
Еуропа Одағының және ТМД мемлекеттерінің кеден заңдарына
салыстырмалы талдау жасалған. Кеден саласындағы құқықтық қатынастардағы
мәселелерді шешу мен реттеуге деген мемлекет талпынысының пайда болуы және
соған арнайы құқықтық нормалардың қабылдану кеден құқығының пайда болуына
әкелді.
Жалпы кеден құқығының дамуының екі кезеңін атап айтуға болады:
- 1991 жылғы желтоқсаннан 1995 жылдың шілдесіне дейін
(кодификацияланған актінің қабылдануына дейін).
- 1995 жылдың шілдесінен бүгінгі күнге дейін.
Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғызстан Республикасы
және Ресей Федерациясы Мемлекетаралық кеңесі жанындағы Үкімет басшылары
кеңесімен 1998 жылғы 24 қарашада “Кеден Одағы мен біріңғай экономикалық
кеңестік құру және жүзеге асыру шаралары туралы келісім жобасы туралы”
шешім қабылданды.
1999 жылғы 26 ақпанда мемлекет басшылары қабылданған Келісім
(Қазақстан 1999 жылғы 24 маусымда ратификациялаған) Кеден Одағындағы өзара
қатынасқа өзгеріс әкелмек, сондай – ақ интеграциялық процестерді күшейтіп,
ұлттық кеден заңдылықтарының өзгеруіне септігін тигізбек.
Қазақстанның кеден құқығының негізгі ережелері кеден заңдылықтарының
құқықтық институттарына негізделген. Оларға кеден саясатын, кеден ісін,
кеден шекарасынан тауарлар мен көлік құралдары өтуінің қағидалары мен
құқықтық механизмдерін, кеден режимдерін, кеден төлемдерін, кеденді
рәсімдеу мен кедендік бақылауды, кедендік құқық бұзушылық үшін
жауапкершілікті жатқызуға болады.
Кеден саласындағы қоғамдық қатынастардың пайда болуы кеден құқығы
субъектілерінің өзара қатынастарымен тығыз байланысты. Кеден құқығы
материалдық та, ұйымдастырушылық та сипатқа ие. Ол кеден құқығын
материалдық және процессуалдық бөлімге бөліп, жалпы және ерекше бөлімін
құрайды.
Жалпы бөлімде кеден саласындағы жалпы мәселелері, кеден құқығының
сипаттамасы, халықаралық кеден құқығы мен ішкі кеден құқығының арақатынасы,
кеден қызметін ұйымдастырудың негіздері кеден саясаты және кеден ісі
қамтылған.
Ерекше бөлімде кеден ісі мемлекеттік басқарудың құралы ретінде кеден
құқығының институттары, кеден органдарының функциялары, Қазақстан кеден
саласының халықаралық – құқықтық аспектілері қарастырылған.
1. Қазақстан Республикасында Кеден құқығының қалыптасуы мен дамуы
1.1 Кеден құқығының пайда болуы.
Құқық мәселелері теориялық қайта қарауды қажет етеді. Заңды егеменді
Қазақстан қызметінің негізгі қағидаларына жауап беретін жаңа мазмұнмен
толықтыру қажет. Пайда бола бастаған қазіргі құқықтық түсінушілік құқық
табиғатының, оның мазмұнының құрылымының және мемлекеттік және қоғамдық
өмірдің басқа да құбылыстарысен байланысының мәселелеріне жауап беруге
көмектеседі. Барлық заңдық ұғымдардың дәл анықтамасын беру толықтау
қоғамның құқықтық ұйымдарының “құқықтық жүйесі” ретінде, соның ішінде
мемлекетте іске асатын және қызмет ететін барлық заңдық құралдарға,
институттар мен мекемелерге әсер етеді.
Еуропа елдерінің нормативтік – құқықтық заңдық жүйелерінің объективті
құқықтық заңдылықтарын қарастыра келе, құқық нормаларында әр түрлі
деңгейдегі, соның ішінде көп тұрғылы заңдық реттеуді қамтамасыз ететін
екіншілік, кешендік бөлімдерінің қалыптасуын бөліп көрсетеді.
Құқық әлеуметтік құбылыс және өзінің жүйесі бар. Құқық жүйесінің бір
элементі ретінде негізгі және кешенді болып бөлінетін құқық саласы болып
табылады.
Дәстүрлі немесе негізгі сала ретінде Конституциялық, әкімшілік,
азаматтық, қылмыстық, процессуалдық және басқа да салалардың Қазақстандық
құқық жүйесінде орын алуы күмән тудырмайды . Дегенмен, объективтік шындық
қандай да бір қоғамдық қатынастарды реттейтін жаңа салалардың пайда
болуының ғылыми негзделуін талап етеді. Егеменді Қазақстанның түзілуінен
ішкі және кеден саясаты олардың құрамдас бөлігі болады.
Кеден саласы Қазақстан үшін мемлекеттік егемендікті және
тәуелсіздікті, оның экономикалық қауіпсіздігі, сонымен қатар егеменді
мемлекеттің қызметіндегі қайтадан пайда болғанішкі саясат, экономика,
қорғаныс және т.б салаларын қамтамасыз етудің құралы ретінде болады.
Құқық өзіндік жүйесі , құрылымы бар әлеуметтік құбылыс. Оның бір
элементі- құқық салаларына бөлінуі. Олар өз ішіндегі негізгі және кешендік
болып бөлінеді.
Қазақстанның егемендігін,тәуелсіздігін,экономика лық қауіпсіздігін
қамтамасыз етудің құралы ретінде кеден саласы пайда болады.
Алғашқы пайда болған кеден заңдылығының кедендік реттеуден мүлт
кеткен жерлері де болды. Кеден саласына қатысты негізгі заңның қабылдануына
дейін кедендік реттеудің өзін оның ғылыми зерттеу жағдайында осы саласының
бір институты ретінде қарастыруға болады. Жеке мемлекеттік құрылу кезеңінде
кеден саласына қатысты бірнеше нормативтік құқықтық актілер қабылданды.
Негізінен кедендік тарифтік реттейді қамтитын 1991 ж. 24 желтоқсандағы
”Кеден тарифтері мен баждары туралы” ҚР Заңы, Үкіметтік шешімдері мен,
әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің нормалары мен сәйкес келетін
1991ж. 12 желтоқсанда “ҚР Кеден комитетін құру туралы” Президент жарлығын
айтуға болады.
Кедендік реттеу, бүгінгі түсінігімше, кеден құқық институттарының
жиынтығы, “кедендік әкімшілік ету” ұғымын білдіреді. Кеден мәселелері
бойынша ғылыми зерттеулер пайда бола бастады. Кейбір әкімшілік құқық
мәселелерін қарастыратын ғалымдар: жаңа институттардың құрылу үрдісінде,
мәселен қаржы, банк, кеден, салық муниципалды және т.б. құқық салалары
сияқты әкімшілік құқықтың нормалары басқару әдістемелік орталығы ролін
атқарып, олардың нығаюына көмектесіп, кешенді институттар мен жеке құқық
салаларына бөлінуін қолдауда деп атап көрсетеді.
Кеден құқығының кешендік болуы Қазақстанның құқық саласын жаңа
материалмен толықтырып, ерекшелігі бар дербес сала ретінде қарастыруға
мүмкіндік береді.
Ю.К. Толстой негізгі және кешенді құқық салалары арасындағы төмендегі
айырмашылықтарды ажыратады:
1) Әр құқық саласы пәнінің біртұтастығына ие,Кешендік салада пән біртұтас
емес, сондықтан ол әртүрлі болып келеді.
2) Негізгі құқық саласының құрамына басқа құқық саласының нормалары
кірмейді. Керісінше, кешендік құқық салаларының нормалары негізгі құқық
салаларынан алынатын нормалардан тұрады.
3) Құқықтық реттеудің өзіндік жеке әдстемесі болмай жеке негізгі құқық сала
бола алмайды. Ал кешендік құқық салалары құқықтың басқа салаларының
әдістемелерін пайдаланады..
4) Негізгі құқық салаларының бүгінгі күнгі қалыптасқан құқық жүйесінде
белгіл бір объективті орны бар болса, кешендік құқық салалары құқық
нормаларын жүйелендірудің нәтижесі болып табылады, және құқық жүйесінде
ешқандай орын алмайды.
Кеден саласындағы қылмыс, тергеу органдарының қызметі, жедел іздестіру
қызметін, жедел іздестіру қызметін жүргізу құқығы, процессуалдық
әрекеттеуді анықтау қылмыстық құқық пен қылмыстық процессуалдық құқықтың
құқықтық реттеу пәніне кіреді және кеден органдарының құқық қорғау
қызметіне жатады.
Кеден баждарының бағамдарын, алымдарын, төлемдердің көлемін
белгіле,кеден төлемдері мен салықтарын есептеу мен төлету (өндіріп алу)
ережелерінің қаржылық және салықтық құқықтық пәндеріне арақатынасы бар және
кеден органдарының қазынагерлік сипаттағы қызметіне жатады.
Кеден құқығының пәнін бөліп көрсете отырып , оған кеден ісінің барлық
мәселелерін (бөлімдерін, блоктарын):
1) кеден ісін ұйымдастыруды;
2) тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы өткізуді;
3) тауарлардың кеден режимін;
4) кеден төлемдері мен салықтарын;
5) кедендік рәсімдеуді;
6) кедендік бақылауды;
7) валюталық бақылауды;
8) кедендік статистиканы және сыртқы экономикалық қызметтің тауар
номенклатурасын жүргізуді (СЭҚ ТН);
9) тергеу мен жедел іздестіру қызметін;
10) кеден ережелерін бұзу мен жауапкершілікті;
11) кеден органдары мен олардың лауазымды тұлғалардың құқықтық
статусын; олардың жауапкершілігін;
12) арнайы және қосымша ережелерді енгізу керек.
Кеден құқығындағы құқықтық реттеу әдістері қоғамдық қатынас салаларында
қолданылатын мемлекеттік билік органдарының қызметі мен басқару
өкілеттілігін жүзеге асырумен байланысты құқық салаларына тән тәсілдер,
құралдар мен әдістерден тұрады. Кеден құқығында қолданылатын, әдіс-
тәсілдер мен құралдарды автормен үш топқа бөлінеді:
1) ерік беру (рұқсат беру);
2) тыйым салу (шектеу);
3) міндет жіктеу.
Кеден құқығы жалпы сипаттамасы оның пәні мен құқықтық реттеудің әдісінен
басқа құқық жүйесі, оның құрылымы және қағидалары, құқықтық нормалар және
басқа құқық салаларымен байланысы кіреді.
Кеден құқығы ұғымын жалпы алғанда, кеден аясын реттеудің пәнін,
мақсатын,қағидаларын, әдістерін біріктіретін құқықтық нормалар мен
институттардың жүйесі құрайды. Ал кеден құқығын жалпы және ерекше
бөлімдерге бөлу заңға негізделе отырып құрастырылған. Оның себебін құқықтық
нормалардың жалпы және арнайы немесе процессуалдық және материалдық
сипатымен түсіндіруге болады. Процессуалдық нормалар мазмұны бойынша
құқықтарын жүзеге асыру және міндеттерін атқару процедурасын, тәртібін
бекітетін болады, материалдық нормалар өз кезегінде кедендік қатынастар
субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін анықтап береді.
Кеден құқығы кеден саласында өзіндік құқықтық реттеу режимін құрады.
Кеден құқығының жалпы бөлімінде негізінен мемлекеттік саясаты, кеден ісі
секілді негіз салушы институттар, сонымен қатар, кеден органдары қызметінің
құқықтық-ұйымдастырушылық мәселелері қарастырылады. Ал ерекше бөлім
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік шекарадан алып өтудің құқықтық
механизмедері мен қағидалары, кедендік режимдерді, кедендік төлемдерді,
кедендік рәсімдеу мен кедендік бақылау, жауапкершілікті осылар мен бірге
кедендік статистика, сыртқы экономикалық қызметтің тауарлық номенклатурасы,
кедендік жеңілдіктер мен проференциялар, кеден органдары мен оның лауазымды
тұлғаларының әрекетіне шағым келтіру сияқты процессуалдық және материалдық
сипаттағы нормалар мен анықталған ұғымдарды қамтиды.
Кеден құқығының негізіне кеден аясының қызметі мен мәніне жауап бере
алатын ғана қағидаларды жатқызкға болады. Кеден құқығының қағидаларына
келесі үш қағиданы жатқызады.:
1) кеден қызметін жан-жақты реттеу;
2) кеден қызметін заңға сәйкес қатаң түрде жүзеге асыру;
3) кеден ісі бойынша сұрақтарды халықаралық- құқықтық реттеу және
шетелдермен қарым-қатынас тәжірибелерін ескере отырып шешу.
Заңдылық, демократизм секілді басқа құқық салаларына да жататын
қағидалардың бар екендігін ескере отырып, сонымен қатар кеден құқығына
тиесілі кедендік саясатты қамтамасыз етумен, халықаралық шарттардың
басымдылығы секілді қағидалармен толықтыруға болады.
Заңдылық қағидасы кеден ісін жүзеге асыратын ұйымдар мен азаматтардың
құқықтары мен мүдделерін қорғауда, сонымен бірге кеден органдарына
жүктелеген кеден ісі бойынша заңда қамтамасыз етуден көрінеді.
Демократизм кеден құқығының қағидасы ретінде кеден органдарының
мақсаттарында көрсетілген әр адамның тауарларды әкелу және шетке шығару
бостандығынан, кез келген кедендік режимді таңдауынан, кеден органы мен
оның лауазымды тұлғасының әрекеті немесе әрекетсіздігіне шағымдана
алуынан, кеңес алу және ақпарат алу құқығының болуымен ашылады. Кеден
құқығының өзіне тиесілі қоғамдық қатынастарды реттейтін жалпы және арнайы
институттар мен құқықтық нормалардың жиынтығын құрайтын Қазақстан құқығының
жеке кешенді саласы деп бөліп айтуға болады.
Кеден құқығы дегеніміз – кеден қызметі аясындағы қоғамдық
қатынастарды реттейтін заң нормаларының жиынтығын құрайтын құқық саласы.
Кеден органдары кедендік реттеуді жүзеге асырып отырған және сол уақыт
заңдары бекіткен кеден аясының бөлімдерін біріктірген.
Кеден құқығының қайнар көздері 1998 жылы 24 наурызда қабылданған
“Нормативтік құқықтық актілер туралы” Қазақстан Республикасы заңына сәйкес
жіктеледі және негізгі,негізгі емес болып бөлінеді. Қазақстан Республикасы
Конституциясы,заңдар,Президент Жарлықтары мен Қаулылары,Үкімет
актілері,Кеден комитетінің актілері,құқықтық және кеден ісіне байланысты
Қазақстан Республикасы қатысқан халықаралық шарттар мен келісімдер тұр.
Кеден құқығының келесі қайнар көздеріне (бастауларына) кеден ісіне
байланысты заңдар,Президент жарлықтары мен қаулылары,Үкімет
қаулылары,министрліктер мен ведомстволардың шешімдері,кеден комитетінің
секілді құқықтық актілерді жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасындағы
кеден ісі туралы “ Заң күші бар жарлығының V-бөлімі(109-152 баптар) кеден
төлемдері мен салықтарын төлеудің және есептердің тәртібін реттейді және
белгілейді.
Конституцияның 84-бабына сәйкес алдын-ала тергеу мен анықтама
жүргізумен Прокуратура мен соттан бөлінген арнайы органдар
айналысады.Құзыреттері,ұйымдастырыл уы,қызмет тәртібі және жедел іздестіру
қызметін реттеу мәселелері Қазақстан Республикасында арнайы заңдармен
реттеледі.
Кеден құқығының ерекше тоқталатын қайнар көзінің бірі ретінде кеден
існе байланысты Қаазақстан мүшесі болып табылатын немесе кейіннен қосылған
халықаралық шарттар мен келісімдерді айтуға.
Кеден құқығының пайда болуына Қазақстанның мемлекетті кеден саласының
бөлінуі әсер етті. Кеден саласын монополиялық мемлекеттік реттеудің ішкі
және сыртқы саясаттың құрылымы кеден саясатын анықтау арқылы кеден
қызметінің арнайы органдарының, кеден ісінің құрылу жолдары арқылы кеден
жүйесінің қалыптасуына алып келеді.
Кеден ісі кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден
территориясында арнайы әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының
элементтерімен байланыса отырып мемелекеттің монополиялық қызметіінің
құралы болып табылады.
Кеден құқығының дамуының алғашқы кезеңі оның пәнінің тар болуымен және
қоғамдық қатынастарды кедендік реттеуімен сипатталынады. Кодификацияланған
актінің қабылдануы құқықтық реттеуде кеден құқығы пәнінің жаңа мазмұнын
қалыптастырады. Еуропа кеден құқығының тәжірибесі көрсеткендей, фискальді
функциясының экономикалық біріңғай нарықтың шараларымен салыстырғанда, ролі
төмен болуы тиіс. Кеден саласының құқық қорғау аспектілеріне заңсыз есірткі
және заңсыз қару айналымдары, халықаралық терроризммен күресу жатады.
Қазақстанның халықаралық саяси және экономикалық қатынастарының дамуы,
еліміздің интеграциялық процесстерге тікелей қатысуы кеден құқығының ролі
мен маңыздылығын арттыруда.
Кеден-іс қызметі мына төмендегі шаруаларды мойнына алады:
Қазақстан Республикасының шекарасынан өтетін, тауар-көлік
транспорттарын тексеру, құжаттандыру, кеден ісіне байланысты тәртіп
бұзушылықпен күресу, салық-төлем, ауаны қадағалау, мемелекеттер арасындағы
кедендік саясаттың және сыртқы-экономикалық іс-қызметпен айналысатын
шаруаны жүзеге асыру.
Қазақтан Республикасының Кеден Заң органы, - Мемлекеттік басқару
органы. Кеден саясатына араласатын шектеулі құзыры бар, Қазақстан
Республикасы кеден қызметіне тікелей құқықты орган.
Қазақстан Республикасының біріктірілген жүйелі кеден қызметін құрайды:
1. Кедендік сұрақтар бойынша уәкілдік басқару органы.
2. Аумақтық бөлімше уәкілдік кедендік орган, Республикалық, облыстық
көлемдегі сұрақтар бойынша.
3. Кеден.
4. Кеден бекеті.
5. Қазақстан Республикасында кеден бақылау-тексеру бекеттері.
6. Арнайы кеден орны.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік кеден іс-шаруашылық жүйесінің
шешімдерін табуға арнайы кедендік зертхана, кинологиялық, оқулық, айқындау
(есептеп шығару) орталықтары құрылады.
- Кедендік іс-жөніндегі сұрақтар бойынша Өкілетті мемлекеттік орган
Заңды тұлға болып есептеледі, және оның іс-әрекеті Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік органы бекітеді.
- Аумақтық бөлімше кедендік орган кеден сұрақтары бойынша мемлекеттік
орган Заңды тұлға болып табылады.
Кедендік бекеттер, бақылау-тексеру бөлімдері, Заңды тұлға болып
есептелмейді, олардың іс-әрекеттерін өкілетті мемелекеттік орган бекітеді.
Қазақстан Республикасының Заң шешімімен кеден іс-жөніндегі аумақтық
бөлімшені ұйымдастыруға, қайта ұйымдастыруға тарата алады.
- Кеден органының штаттық құрылымы мен санын кедендік уәкілетті іс-
қызмет органы бекітеді, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Заң нұсқауы
бойынша.
- Кеден органы және оның әкімшілігіне кіретін теңіз, және ішкі су, жүк
тасымалдау кемелерінің кеден қызметінің органы бекіткен арнаулы белгісімен
(туы) байрағы болады. Жүк тасымалдау автокөліктердің, әуе – жүк – адам
тасымалдау көліктерінің кеден қызметінің органы бекіткен арнаулы белгісі
болады.
Кеден қызметінің айрықша белгілерімен, Туының (байрақ) түр-түсін
ерекше белгілерін Қазақстан Республикасының Мемлекеті бекітеді.
Кеден органының өзіне сәйкестік кедендік инфроқұрылымы болады. Кеден
органының қызметі мынадай қағидалардан құралады:
1. Заңдылық.
2. Заң алдында адам құқығын қамтамасыз ету және қорғау.
3. Кеден сферасының қызметкерлері сыртқы экономикалық және сол салада
қызмет ететін адамдардың тәртіп сақтауы және силастығын қамтамасыз
етуі.
Кеден органының міндеті.
Кеден органының міндеті болып табылады:
1. Қазақстан Республикасының кеден саясатына араласу, кеден қызметін
әзірлеу және қамтамасыз ету.
2. Қазақстан Республикасының егемендігін, экономикалық қауіпсіздігін және
өзінің шектеулі құзырына қарай қамтамасыздандыру.
3. Қазақстан Республикасының кеден Заңдылығын қамтамасыз ету және кеден
органына жүктелген іс-шаруаны қадағалау міндеті.
4. Қазақстан Республикасының арнайы Заң қаулысы бекіткен тарифтік және
тарифтік емес мііндеттерді тауарларға байланысты, және жүк-көлік
транспорттарының Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өтуін
қамтамасыз ету және қадағалауға міндетті.
5. Ішкі экономикалық және кеден саласында қызмет ететін адамдардың құқығын
және мүддесін қорғау.
6. Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес кеден саласында Заң бұзушыларға
қарсы күрес.
7. Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өтетін тауар-айналымын
кедендік тексеру, ресімдеу және жеделдету жоспарларын жүзеге асыру.
8. Өз құзыры шегінде валюталық бақылауды жүзеге асыру.
9. Қазақстан Республикасының Халықаралық міндеттігін орындауын қамтамасыз
ету және Қазақстан Республикасының кеден іс-саласында халықаралық келісім-
шарттарды әзірлеуге қатысу.
10. Біркелкі бюджет саясатын құруға қатысу, кеден органдарының
материалдарды – техникалық және социалды негізін дамыту.
11. Өз құзыры шегінде ұлттық қауіпсіздікті, адам өмірі мен денсаулығын,
қоршаған ортаны қорғау шаруаларын қамтамасыз ету.
12. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасында радиациялық бақылау
жүргізу.
13. Қазақстан Республикасының Заңдар жинағы актісінде көрсетілген басқа да
мііндеттерді орындау.
2. Кеден құқығының кешенділігі; кеден саласындағы жүзеге асыру нысаны
және көрініс алу түрлері.
Кеден құқығы кешенді құқық саласы ретінде құқықтық инстиуттардың
бөлімдерінде (блоктарға) қамтылатын құқықтық нормалар жиынтығы болып
табылады. Осы институттар мен құқықтық нормалардың мазмұнынан құқық
саласының кешенділігі көрінеді. Кеден аясындағы қатынастар, кеден саясаты,
кеден ісі, мемлекеттік бекіткен ережелер болып табылатын нормалар арқылы
реттеледі. Кеден қатынастары әкімшілік құқығы мен реттелетін әімшілік –
құқықтық қатынастармен өте ұқсас болып келеді. Бұл қатынастарды тараптардың
құқықтар мен міндеттері мемлекеттің атқарушы және билік ету қызметі мен
байланысты болды.
Кеден құқықғының негізгі инстиуттарын қарамастан бұрын олардың
мазмұнының кейбір бөліктеріне, сонымен бірге кеден құқығының кешенділігі
мен кешенді бөліктерінің ара қатынасына тоқталуды жөн көріп отырмыз.
Кеден ісі мемлекеттің қауіпсіздік мәселелерін ғана емес, сонымен
қатар ,сыртқы экономикалық қызмет пен сауданы реттеу мәселелерін де
қарастырады. Кеден саясатын кеден шекарасы арқылы өтетін тауарларға
қолданылатын бірыңғай кеден төлемдерінің жүйесін қалыптастыру арқылы және
басқа да әдістерді қолдана отырып жүзеге асыратын сыртқы экономикалық
қызметті мемлекет тарапынан реттеудің бір саласы ретінде қарастыруға
болады.
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев сыртқы саясат мәселелері бойынша бас
қосуда (15 ақпан , 1995 жылы) атап өткендей: “Бір жағынан халықаралық
экономикалық қатынастарының саясаттануы жүріп жатса , екінші жағынан саяси
және дипломатиялық қатынастарға экономиканың әсері күшейуде.
Осыны ескере отырып, Қазақстан дүниежүзілік қауымдастық елдерімен
қатынастарында өзінің табиғи ресурстарына және экнономикалық қатынастардың
барлық түрлеріне егемендігі сақтайды”.
Кеден құқығының негізгі инстиуттары қаралады. Олар:
1) Кеден шекарасы арқылы өтудің қағидалары мен құқықтық механизмдері және
кедендік режимдері:
2) Кедендік төлемдер;
3) Кедендік бақылау мен кедендік рәсімдеу;
4) Жауапкершілік.
Кеден құқығының жауапкершілік институты әкімшілік, қылмыстық
жауапкершілік және де басқа да жауапкершіліктен тұрады.
Кеден заңдарымен белгіленген ережелерге барлық сытрқы экономикалық
қызмет қатысушылары азаматтығына қарамастан ҚР кеден шекарасынан тауар мен
көлік құралдарын алып өткенде бағынуға міндетті болып табылады.
Ереже кеден тәртіптерін анықтау, кедендік бақылау жасау, кедендік
құжаттарды жүргізу, кеден төлемдерімен салықтарын төлеу, кеден
жеңілдіктерін павйдалану сияқты т.б. маңызды шарттардан тұрады. Кеден
Заңдары осы ережені бұзғаны үшін ”Кеден ісі туралы” жарлықта көрсетілген
жауапкершілікті қарастырады.
Кедендік құқөық бұзушылық үшін жаупкершілік тікелей әкімшлік заңмен
белгіленетін болады. Заң кеден ережелерін бұзудың маңызы аз болғанда
жауапкершіліктен босатуды қарастырады, бұны кеден органы (жаэа санына
кірмейтін) ауызша ескерту берумен белгілейді; бұл жағдай басқа нормативті
құқықтық актілерде шешілмеген аз маңыздылық түсінігі туралы мәселені алға
тартады.
Кеден ісі туралы жарлықтың 240-бабы кеден ісіне қатысты кеден
органдарының контрабанда және басқа қылмыстарға қатысты өкілеттігін
қарастырады. Жарлықтың 241-бабында басқа қылмыстар ретінде мыналар
көрсетілген:
- ҚР аумағында республика халқының және шет елдердің көркем, тарихи
және археологиялық құндылықтарының қайтарылмауы:
- Кедендік төлемдерді төлеуден жалтару:
- Бағалы қазғаздармен заңсыз операциялар жүргізу.
- Шетел валютасы мен төлем құжаттарының заңсыз операциялары.
- Кеден ісіне қатысты басқа қылмыстар.
Қазіргі уақытта контрабандаға қатысты қылмыстық кодексте екі бап бар, онда
алғаш рет экономикалық контрабанда деген ұғым енгізілген (209- бап).
Қылмыстық кодекстің 214-бабында кеден төлемдері мен алымдарынан
жалтару және валюталық операцияларды құқықтық реттеуді өзгерте отырып,
оларға қылмыстық жауапкершілік жүктеді.
Кеден органдары қызметкерлерінің дисциплинарлы жауапкершілігі
жөнінде “Кеден ісі туралы”жарлықта және Кеден органдарында қызмет ету
Ережесінде көрсетілген (Үкіметтің 1996 жылғы 16 қыркүйектегі №1119
қаулысы). Ант қабылдауда осы қаулыда қарастырылған.
Басқа жауапкершіліктерден азаматтық-құқықтық жауапкершілікті бөліп
қарастыру керек. Кеден органдары мұндай жауапкершілікке азаматтарға және
олардың мүліктеріне зиян келтіру мақсатындағы әрекет және әрекетсіздіктері
үшін тартылады.
Кеден қызметкерлері заңды құқықтарды және азаматтардың құқықтарын
бұзған жағдайда,ол үшін жауап беру кедендік органдар қадағалау керек.
ТМД шеңберінде және кедендік Одақта қабылданатын құжаттардың бір
бағытта түсінудің және қолданудың маңыздылығы қарастырылады.
1991 жылдың аяғынан, яғни Одақ ыдыраған кезден бері бұрынғы одақтық
республикалар тәуелсіздік алып, мемлекеттік құрылысты саяси және
экономикалық жүйедегі жаңа құқықтық базаны ескеріп, өздері құра бастады.
Алғашқы кезеңде Қазақстан өзінің заң актілерінде халықаралық тәжірибе
мен нормаларды пайдаланды. Аталып отырған халықаралық тәжірибе мен нормалар-
мазмұны жағынан, қолдану жағынан сыннан өткен ешбір күмән келтірмейтін
ережері. Себебі сол кезеңде қалыптасқан заң жүйесінің кодификациясының
желілген деңгейінің өзі халықаралық тәжірибеге бейімделген сапалы, жаңа
құқықтық материал мен қамтамасыз ете алмас еді.
Кедендік одақ және ТМД шеңберіндегі кодификациялық жұмыстар ішкі
аспект болып табылады.
Ұлттық заңдарды үйлестіру мақсатына қол жеткізуде бірлескен
жұмыстардың маңызы зор. Олай болмаған жағдайда мемлекеттік ішкі
процедураларын қосымша өзгертуге тура келеді.
Кедендік заңдар үйлесімділігінің қажеттілігі жөніндегі мәселе 1995
жылдың ақпанындағы мемлекет басшыларының кеңесінде шешіліп, аталмыш
Негіздер сол кезде қабылданды.
Қазақстанда кеден саясатымен кеден ісін біріктіретін кеден саласын
қызметтендіру тек қана егеменді елдерге тән, бұл халықаралық заңында
қолданылатын құқықтық ұғымдарға кейбір түзетулер енгізуді талап етеді.
Сонымен қатар кеден ісін әрбір мемлекеттік кеден саясаты мен кеден
саласының мақсаттары мен міндеттеріне жетудің құралы ретінде қарастыру
керек. Осындай тәсіл арқылы Кеден Одағына кіретін мемлекеттердің құқығына
қысым жасамай –ақ, оның аумағында бірлесіп жұмыс істеу, не тіпті кеден ісі
мен оның құрамдас бөліктерін біріктіру туралы батыл айтуымыз қажет.
Бұл ретте кедендік одақ шеңберіндегі кеден ісінің және оның құрамдас
бөлігінің бірігуі немесе бірлескен жұмысы жайлы айқын айтуға болады. Бірақ
бұл жерде Одаққа кіретін мемлекеттердің құқықтары ескерілуі қажет.
Үйлесу механизімін кең түсінік тұрғысынан алғанда, халықаралық
стандартқа сай ұлттық кодификация арқылы түсіндіруге болады.
Үйлестіру механизімін оның кең түсінігінде ұлттық заңдарды
халықаралық стандарттарға үйлестіре (одан әрі үйлесімдендірудің шектерін
анықтау мен ) кодификациялау арқылы, сондай-ақ кедендік бірлестік (одақ)
арқылы бірінші кезекте Экономикалық Одақ пен ТМД басқа да бірлестіктерде
қызметтендіруді қамтамасыз етуге бағытталған заң жобаларын бірлесіп
дайындау арқылы жүзеге асыруымыз мүмкін.
ТМД органдарына реформа жүргізу мәселесі бірнеше мәрте көтерілген.
Дегенмен, оғын қосымша өкілеттіліктер берілмегендіктен, ол жоғары нәтиже
бермейді.
Ұлттық актілерде мемлекетаралық органдарға қосымша құқық
мүмкіндіктерін беру байқалуы керек. Ол интеграцияның және жалпы шындықтың
мағынасына сай, сондай-ақ қабылданған шешімдерге бақылау жасауға мүмкіндік
берер еді.
3. Кедендік құқық және ҚР кеден саласының теориялық аспектілері
Қазақстандық кеден заңдарында кездесетін “кеден ісі”, “кеден саясаты”
сияқты құқықтық категориялар олардың өзара қарым-қатынасы мен кеден
құқығындағы орнын анықтап беруді қажет етеді.
Бұл категориялардың мағынасына қарай кеден құқығындағы біріккен құқық
материалдары ретінде анықтау керек.
Олардың өзгешелігі кеден саясатының мемлекеттік сыртқы және ішкі
саясаттың құрамдас бөліктеріне жатқызылуымен түсіндіріледі, бұл кеден
саясатын жалпы кеден саласымен тепе-тең қояды.
Кеден ісін мемлекеттік белгілі бір мақсаттарға жеткізудің құралы
ретінде қарастырады.
Кеден саласын қабылданатын саяси және экономикалық шараларға әсер
етуге тиіс мемлекеттік құрал ретінде қарастыру керек. Егер оған мемлекеттік
деңгейдегі ерекше элемент ретінде қарауды жалғастырсақ, кеден саласы
аморфты жағдайын сақтап қалады және өзгерістерістерге дер кезінде ықпал ете
алмайды.
Кеден ісінің құрылымынан кеден саясатын бөліп қарау маңызды құқықтық
мәселе болып табылады. Кеден саясатын жүзеге асыру механизімінде әр
мемлекеттік органға және олардың жауапкершілігіне қатысты Үкіметтеік
деңгейдегі бағдарламаларды қабылдау талап етілді.
Кеден органдары тек атқарушы орган ретінде қалмай, рынок
коньюнктурасыаны талдау және болжам жасауға, тарифтік және тарифтік емес
шаралардың реттелуіне қатысуы керек.
Кеден саласының шегін анықтау- маңызды мәселелердің бірі. Кеден
саясатында кейбір мақсаттарға басқа мемлекеттік органдардың іс-әрекеті
арқылы қол жеткізілетін болса да, кеден органдарының өкілеттік мәселесін
қосқанда, кеден ісінің мүмкіндіктері жеткіліксіз. Егер бұған экономикалық
қауіпсіздікті іс жүзінде қамтамасыз ету мәселесін қоссақ, кеден ісін
кемелдендіруге тура келеді.
Кеден заңдылықтарына сүйенсек, Қазақстанның кеден аумақтарына: құрлық
аумағы, су аумақтары, ішкі сулар, ауа кеңістігі, теңіздік ерекше
аймақтардағы жасанды аралдар, кешендер, басқа да объектілер кіреді. Сонымен
қатар заңда кеден аумағынан тыс кеден аймақатры мен еркін қоймалар
қарастырылған.
Сонымен бірге заң еркін кеден аймағының және Қазақстан
Республикасының кеден аумағынан тыс орналасқан еркін қоймалардың аумақтарын
қарастырады. Кеден аумағының шектері, сондай-ақ еркін кеден аймақтарымен
еркін қоймалардың периметрлері кеден шекарасы болып табылады.
Кеден саласында экономикалық және әкімшілік шараларды қолдану дәстүрі
бар. Әкімшілік шараларына тарифтік емес реттеу тетіктерін жатқызуға болады.
Олардың санатында- лицензиялау, квота енгізу, максималды және минималды
баға мөлшерін анықтау, сертификаттау, тауарлар мен көлікті кіргізу мен
шығаруға қойылған шектеулер жатқызылуы мүмкін.
Қазақстанда 1995 жылдан бері жүргізілген сыртқы экономикалық қызметті
либерализациялау негізгі кедергілерді жоюға бағытталған. Оның ішінде
кедендік кедергілер де бар. Ондағы мақсат стратегиялық маңызы бар шикізат
экспортын реттеу мен экспорттық- импоттық операциялардан түскен валюталық
қаражаттарды бақылау болып табылады.
Осы ретте кеден қызметі кедендік тарифтер кедендік құжарттарды
жетілдіру мен реттеуді жеңілдетуге байланысы нақты ұсыныстар жасауы тиіс.
Бұл ұсыныстар кеден құқығы мен бақылауына және жалпы жүйелік нұқсан
келтірмейді көздеуі тиіс.
Мемлекеттік стандарттау мен сертификаттауға қоятын талаптары импорт
пен экспорт жүйесін реттеудегі әлемдік талаптарды ескере отырып жасалады.
Қазақстанда сертификаттаудың міндетті және ерікті деп ааталатын екі түрі
қабылданған.
Мемлекет тарапынан мемлекеттік стандарттар мен техникалық
келісімдерге қатысты міндетті түрде орындалатын және кеңес есебіндегі
талаптар қойылып отырады.
Тауарларға қойылатын негізгі талаптар: олар адам өмірі мен
денсаулығына қауіп төндірмеуі тиіс; қоршаған ортаға зияны болмауы тиіс;
қапталу тәртібі; марқалануы мен міндетті талаптарға сай болуын бақылау
әдістері.
Ұсынылған талаптар тұтынушылар мүддесін қорғау мен тауарлардың
сапасын арттыруды көздейді.
Кеден мекемелері мен басқа да мемлекеттік ұйымдардың бірлескен жұмысы
тек құқық қорғау саласын ғана емес, сонымен бірге жалпы кеден саясатының
мақсат-мүдделерін іске асыру, оның ішіде ішкі нарықты қорғау, қазақстандық
тауар өндірушілер мен тұтынушыларды қорғау, экономика дамуына жағдай жасау
мен құрылымдық қайта құру ісіне ықпал ету, бәсекелестікті қорғау мен
монополияларға жол бермеу, экспорттық өркендеуі мен импорттың орнын толтыра
алатын өндірістің дамуына ықпал ету, инвестиция тарту мен мемлекеттің сауда
саясатының іске асырылуы т.б. іс-шараларды қамтып отыруы тиіс.
Тауарларға еркін сауда жағдайын енгізудің мақсаттары:
- басқа мемлекеттен әкелінетін тауарларға көлемдік және кедендік
шектеулер қоймау;
- жанама салық жинаудың бірыңғай жүйесін енгізу;
- қатысушы елдердің басқа елдерден әкелетін тауарларға қатысты
сақтандыру ретінде уақытша шаралар қолдан құқығы. Бұл шаралар
қалыптасқан халықаралық нормалар мен ұлттық задарға сәйкес болуы
тиіс.
- Қатысушылардың келісімінсіз сауда жасауда үшінші бір мемлекетке
жеңілдіктер бермеу;
- Бәсекелестікке қойылуы мүмкін шектеулерге жол бермей:
- Тараптар бір-бірінен тауарларына қатысты кемсізушілік немесе
әділетсіз жағдайда туғызуы мүмкін шараларды қолданудан бас тартуы
тиіс.
Арнайы және қызмет ететін халықаралық ұйымдар - Бүкіләлемдік сауда ұйымы,
Бүкіләлемдік кеден ұйымы және т.б. бір мезгілде міндеттемелерді орындай
отырып,белгілі бір мақсатқа жету жолында мүшелікке кірген,планетамыздың
көптеген елдерін құрамына алып,біріктіреді. Бұл мемлекеттердің мемлекеттік
басқаруына тән өзінің ішкі және сыртқы мүдделері болады.
Егемендегі Қазақстан саласы кеден ісі ретінде және кеден саясаты,
соған сәйкес құқықтық қатынастар түріндегі ішкі және сыртқы сяасаттың
құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады.
Монополиялық мемлекеттік ретке келтіру мәселелеріне кеден саласы ,кеден
саясаты, кеден ісі, кедендік әкімшілік ету,кеден заңдылықтарының нормаларын
Қазақстанның басқа заңдылықтарымен сәйкестендіруі құқық қолданушылық
тәжірибесіне сәйкес мамандарды кәсіби дайындау, қоғамдағы құқықтық
нигилизмді жою жатады.
Кеден ісі және кеден саясаты негізгі институт және қолданыстағы
құқығы ретінде мемлекеттің осы сала қызметінің қазіргі жағдайын және тұтас
алғандағы кеден кеден саласының мәселелерін көрсетеді.
Кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарларға қолданылатын біріңғай
кедендік төлемдер жүйесін құру жолымен іске асырылатын кеден саясатын
мемлекетіміздің сыртқы экономикалық қызметінің бір бөлігі ретінде қарастыра
отырып,жалпы мәселелерінің , кеден саясатының мақсаттары мен кеден ісінің
жөнге қойылуының және кеден сааласының маңыздылығын байқауға болады. Кеден
шекарасының жалпы ұзындығы 13 мың км; оның ішінде Ресеймен 7000 км,
Өзбекстан мен- 2000 км, Түркістанмен- 400км, Қырғыз Республикасымен- 1000
км астам, Қытай мен – 1700км. Теңіз шекарасы- 1700 км ұзындықты алып
жатыр.
Кеден заңдылығымен қарастырылған 40 кеден режесін бұзу, сондай –ақ ҚР
Қылмыстық кодексінің 209,214 және 250 баптары кедендегі заң бұзушылықтарды
барынша қамтығанымен, Қазақсатн халықтарының және шетел мемлекеттерінің
шекарасынан алынып кетілген көркемдік, тарихи және археологиялық мұраларын
қайтармау сияқты құқық бұзушылықтар назардан тыс қалдырылған.
Кеден заңы халықаралық нормалардың жетістігіне негізделетіндіктен,
кеден заңының зор болашағы және қорлары бар; құқық қолдану тәжірбиесін
жетілдіру қажет. Мемлекет сондай-ақ кедендік қатынастардың басқа да
қатысушыларының қызметінің мүдделеріне сай кеден реттеулерінің қажеттігіне
байланысты айтарлықтай айқындалған бағыттылығына ие болуы қажет.
Осыған орай Қазақстан ғылымдарының еңбектері кеден құқығының
әдіснамалық негіздерін, пәні мен құқықтық реттеу тәсілін, осы құқық
саласыныңжүйесін,қағидалары мен құқықтық институттарын зерттеуге және оның
қайнар көздері мен өзге де мәселелеріне арналған.
Кедн құқығы мемлекеттік және басқа кеден ісіне қатысушылардың
мүддесін қорғайтын айтарлық анық бағытқа ие болуы тиіс. Бұл бағыттар ең
тиімді кедендік әкімшілік етуді немесе кеден шекарасынан өткізетін
процедуралар мен бақылау қызметтерін,кеден режимін анықтауда кеден
төлемдерін есептеу мен алуды, кеден рәсімдеуін, кеден бақылауын жүзеге
асыруды, жауапкершілік мәселелерін жүзеге асыру кезінде белгіл бір
жариялылықты талп етудің түрлерін айқындауы қажет.
Кеден заңында қарастырылатын кедендк әкімшіліктендірудің делдалдық
қызметін пайдалану нысаны (кеден брокері немесе кеден тасымалдаушысы) ,
кеңес және ақпарат беру, кейбір процедуралар мен қызметтерді жеңілдету
сияқты мұнда шынында, кеден органдарының өкілеттілігінің бір бөлігін басқа
ұйымдарға беру әр түрлі бұзушылыққа және қиянат етушілікке алып келуі
мүмкін.
Кеден саласында психологиялық, әлеуметтік,физиологиялық және басқа да
криитерийлерді ескере отырып таңдап алынған жоғары білікті мамандар еңбек
етуге тиіс. Қоғам мен азаматқа өркениетті түрдегі қызмет етуі үшін кеден
саласына мемлекет тарапынан оның қажеттіліктеріне қызу көңіл бөлуге
тұрарлық. Конституция (1995) жаңа мемлекетіміздің негізін қалап, қоғамдық
дамудың бағыты мен ретін анықтауға қабілетті бірыңғай мемлекеттік биліктің
құрылуына жол ашты.
Тәуелсіздігіміздің бес жылдығына арналған баяндамасында ҚР
Президенті Н.Ә. Назарбаев экономикалық реформа және заңмен қамтамасыз ете
алатын , ішкі саяси процестерді тұрақтандыратын елімізді тұрақты,
мирасқормемлекеттік билік институты құрылғандығын және Азаматтық кодекс,
салық кодекс, Жер туралы заң, ипотека, мемлекеттік қызмет сияқты
экономикалық реформаларды іс жүзіне асыратын заңдардың бірқатарын атаған
болатын.
Мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын қамтитын заңдарды
кешенді әр жүйелі түрде жетілдіруді жүзеге асырсақ, айтылған мәселелерді
шешуге қол жеткізе аламыз.
Президентімі Н.Ә. Назарбаев Парламент қызметі туралы айтқан сөзінде
еліміздің заң шығарушы органдарының бүгінгі күнінде кодекс түріндегі
жинақталған, кодталған кешенді актілерді қабылдауға ерекше көңіл аударып
отырғанын алға тартады.
Кеден құқығы егеменді Қазақстанда мемлекетіміздің сыртқы экономикалық
қызметінде жаңа құрал болып табылады.
Кеден саласы мемлекет қызметінің монополиялық саласы ретінде кеден
мүддесі мен мемлекет қызметіне сай келіп,өз құрылымына кеден саясаты мен
кеден ісін енгізген.
Бұл жағдайда Республиканың егемендігін , қауіпсіздігін экономикалық
мүдделерін қорғайтын кеден саласындағы мемлекет қызметімен байланысты
қоғамдық қатынастарды реттеуге қажетті саласы кеден құқығының пәні болып
табылады.
Кеден саласының басқа бір элементі- кеден саясаты- тұтастай ішкі және
сыртқы саясаттың өзіне тән мақсаттары бар. Заңдар негізінде оны мемлекет
саясатының ішкі және сыртқы құрама бөлігі ретінде қарастырғанымен , кеден
саясатының кейбір мақсаттары, біздің ойымызша кеден саласының шеңберінен
шығуы мемлекеттік басқарудың басқа салаларымен өзара тығыз байланысы мен
оның маңыздылығын көрсетеді. Мемлекеттің бірыңғай сыртқы экономикалық
қызметінің жүйесін қалыптастыру 1990 ж. 15 желтоқсанда “Қазақ ССР сыртқы
экономикалық қызметінің негізгі қағидалары туралы” Қазақ ССР заңымен
қарастырылған.
Одақтас республикалар өзара келісімінсіз тауарлар мен қаржы
ресурстарын әкелу мен әкетуге шектеу қоюға, өз аумақтары арқылы жүк
транзитіне бөгет жасауға, басқа мемлекеттің азаматтары мен заңды
тұлғаларындағы меншігіндегі ақшы және мүлік құралдарын өткізуге кедергі
келтіруге, кеден төлемдерін енгізуге тыйым салынды. Кедендік, сондай-ақ,
әрекет етуші тетіктердің болмауы Қазақстаннан әр түрлі шикізаттар мен басқа
да тауарлардың кедергісіз әкетілуіне әсер етті, оларды әкетуге рұқсат және
лицензия болғаннын өзінде, Қазақстан тиісті бөлінген валюталық аударымдарды
алмады. Сонымен қатар бұл үрдісті тоқтатуға республикалық мемлекеттік
органдар дәрменсіз болады.
Кеден салсы , 1991 ж 16. Желтоқсандағы ҚР тәуелсіздігі туралы
Конституциялық заңында да атап өтілгендей , еліміздің экономикалық негізін
нығайту үшін құрылған объективті қажеттілік. Басты бағыт ретінде қаржыц-
-несиелік ақша жүйесін, республикалық кеден және салық жүйелерін құру
құқығы анықталды.
Кеден жүйесі кең мағынасында, қалыптасу барысында қазақстандық кеден
құқығын дербес салаға айналдыратын қажетті заңды негіз қалап келеді.
Кеден құқығы мен кеден саласының дамуында кезеңдік бөліну 1995 жылғы
20 шілдедегі “ҚР кеден ісі туралы” Президенттің заң күші бар Жарлығы мен
көрінді.
Ең маңызды мәселелер қатарына басқа қазақстандық құқық салалары мен -
әкімшілік, салықтық, қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық, қаржылық, еңбек
құқықтары мен үйлесімі жатады.
Мемлекеттік құқықтық реттеуге жататын кеден саласымен байланысты
қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы экономикалық қызмет, табиғи монополия,
экология, көлік және т.б. салаларды атауға болады.
Қазақстан төмендегі қызмет түрлері енетін табиғи монополиялар сласын;
құбыр жүйесі магистралімен мұнай өнімдері мен мұнайды тасымалдау,
магистралды және таратушы құбыр жүйелерімен газ бен газ конденсатын
тасымалдау, жылу және электр энергиясын беру мен бөлу, темір жол
магистралінің эксплуатациясы; әуе жай, порттарда, әуе- навигациясы қызметі,
жергілікті байланыс жүйесін пайдалану мен телекуманикация қызметі; пошта
байланысы қызметі; заңмен бекітілген басқа да қызметтер түрін жатқызады.
2. Кеден ісі және оның кеден құқығындағы орны.
2.1 Кеден ісі- кеден құқығының негізгі институты
Кеден саласының институты біртектес қоғамдық қатынастарды реттейтін
құқықтық нормалар жиынтығымен сипатталады.
Осыған байланысты кеден құқығынында негізгі институттар мынадай түрге
бөлінеді: мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігі ретінді
кеден саясаты және кеден аясындағы кедендік саясат пен міндеттерге жету
мақсатының құралы ретінде кеден ісі.
Кеден ісін кеден құқығының жүзеге асуының нысаны ретінде қарастырудың
құқықтық және ғылыми негізі бар.
“Құқықтың құрылуы,- деп жазады С.С. Алексеев,- өзінің шығу
негізі бойынша объективті келісілген, қажетті сипатқа ие”.
Құқық құрудың бастапқы сатысы- объективтік экономикалық, әлеуметтік
саяси, адамгершілік немесе басқа, қоғамдық қатынастарды заң негізінде
реттеу қажеттілігі туғанда пайда болады. Осы қажеттіліктер келесі кезекте-
саяси, адамгершілік және құқықтық санада, үстемдк ететін қоғамдық пікірден
өте отырып, өзгерістерге ұшырайды , мүдделер тоғысады немесе тар шеңберде
қалып, бұрмаланған, өзгерген сипатқа ие болады.
Үкімет кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен басқа да
мүліктерді өткзу мен мәлімдеу тәртібі туралы ереже , саудаға жатпайтын
айналыс туралы уақытша ереже, бас декларант және декларант туралы ережені
бекітті.
Мәлімдеу кедендік процедура ретінде сыртқы экономикалық қызметке
қатысушылармен өз бетінше немесе кедендік рәсімдеуге рұқсат алған ұйымдар
арқылы келісім негізінде жүзеге асады.
Бас кедендік басқарма мен Қаржы министрлігі бар декларант ретінде
танылған ұйым болғандықтан, кеден шекарасы арқылы өткізілетін барлық заттар
мен тауарларды мәлімдеуге жүзеге асыра алады. Бас декларант пен иелік етуші
субъектінің арасындағы өзара қатынас тәртібін ереже анықтайтын. Өз еркімен
мәлімдеуді декларанттық куәлігі бар декларанттық ұйым жүзеге асырды. Ал
ондай ұйымның пайда болуын осындай ұйымды мамандыратын арналған қызмет
көрсетудің кеден аясында процедуралық қызметтің кең тарауымен түсіндіруге
болады.
Бас декларант кеденге жүктің кеден мәлімдеуіне кеден шекрасынан
өткізілетін әрбір тауар мен басқа заттың әрбір партиясын таныстыруға,
оларды кедендік рәсімдеуге беруге, тауар мен басқа заттарды өткізудің
мақсаты туралы кедендік бақылау мен кедендік рәсімдеуге қажет нақты
мәліметті беруге міндетті.
ТМД елдерімен шекарадағы кедендік бақылау Қазақстан шекарасы арқылы
өтетін жолаушылар мен жүктер, көлік құралдарының барлық түрлеріне кедендік
бақылауды толық негізде қамтамасыз ету үшін тұрақты кеден мекемесі
дислокациясы орнын ұйымдастыруды қажет етті.
Кеден құқығының алғашқы кезеңінде кедендік реттеу Қазақстан
шекарасында бақылау қызметін атқаратын ішкі істер органдарымен бірлесе
отырып жүзеге асырылды. Осы кезден-ақ сыртқы экономикалық қызметті толық
либерализациялау қажеттілігі арта түсті.
Сыртқы экономикалық қызметті ары қарай либерализациялау Қазақстан
экономикасына шетел инвесторларының қатысуы, Қазақстанның интеграциялық
мүддесі және тағы басқалар кедендік саясат құралы мен кеден мақсаттарын
сақтай отырып, кеден ісінің элементтерінің унификациялауды, жетілдіруді
қажет етеді.
Кедендік статистика – кеден орындарын қызметінің қажетті атрибуты,
қажет жағдайда оның мәліметтері негізінде сыртқы экономикалық
байланыстардың толық суретін көруге болады және қабылданған шешімді
түзетуге болады. Кеден статистикасының “Кеден ісі туралы” заңда анықталған
міндеттері ТМД мемлекет қатысушыларының сыртқы сауда кедендік
статисткасының біртұтас методолгиясының мақсаттары мен міндеттеріне, осы
мемлекеттердің Басшылары кеңесінің шешімімен Қазақстан сияқты және т.б.
мемлекеттердің техникалық мүмкіншілік перспективасына ортақ болуға тиіс.
Мемлекеттік жоғарғы билік органдарының кеден саясаты мен сыртқы
экономикалық қызметі мемлекеттік реттеу саласында дұрыс шешім қабылдауы
үшін оның макроэкономикалық жағдайларын зерттеудің, сыртқы сауда
динамикасына, құрылымына, деңгейіне негізделген нақты талдауды маңызы зор.
Кеден статистикасын құруға кіретін мәліметтерге тауарлар мен деклрант
пен рәсімдеуге толтырылған кеден декларациясындағы жүк жөнінде белгіленген
ақпарат жатады.
Сыртқы саудадағы кеден статистика ережелерін жүйелеу мақсатында
Қазақстан Үкіметімен барлық министрлер мен ведомстваларға, облыс басшыларын
өз қызметі барысында әлем елдерінің топтарын қоса алғанда , ТМД мемлекет
қатысушыларының сыртқы саудадағы кедендік статистиканың бірыңғай
әдістемелерін басшылыққа ала отырып, қолдануға тапсырма берілді.
Кеден органдары арнайы статистика жүргізед, мұнда статистикалық
мақсаттағы ұсынылатын ақпарат құпия болып табылады, яғни ол ақпаратты тек
кедендік мақсатта ғана қолдануға болады.
Бұл жерде біз мемлекеттік , коммерциялық, банктік және басқа да
заңмен қорғалатын құпия ақпарат туралы айтып отырмыз. Ондай құпия ақпаратты
кеден органдарының лауазымды тұлғасы жеке мақсаты үшін пайдалануына, басқа
мемлекеттік органға, үшінші тұлғағ беруге, тартуға рұқсат етілмейді.
Код ұғымы кеден процедурасының маңызды бөлігі болып табылады. Код
декларанттың мүддесіне әсер етеді,өйткені ол арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz