Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамыту әдістері Натюрморт
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Кенесарина Диана Сериковна
Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамыту
әдістері . Натюрморт.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107- мамандығы – Бейнелеу өнері және сызу
Көкшетау 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі Ш. Уәлиханов
атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан Кокшетауский
государственный университет им. Ш. Уалиханов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы: Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау
қабілетін дамыту әдістері Натюрморт.
На тему:
Мамандығы: 050701 Бейнелеу өнері және сызу Специальность:
Орындады: _______________ Кенесарина Д.С. (қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Жетекші: _______________ Амиржанова А.О. (қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Қорғауға жіберілді: _____ ____________2012 ж. Допускается к защите:
Кафедра меңгерушісі: ______________ Мағзумов Д.Н. Зав. Кафедрой :
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Көкшетау 2012 ж.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Кескіндеменің түрлері және жанырлардың дамуы.
1.1 Қазақстандағы натюрморт жанырының даму жолы ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Қазақстандағы 1950 жылдары ұлттық натюрморт жанырындағы
суретшілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Натюрморт жанры жөнінде
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4 Натюрморт жазуда қолданылатын техникалық құралдар. Натюрмортты
бейнелеуде ұйымдастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.5 Бояу және
түс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .28
2. Әдістемелік бөлім.
2.1 Акварель техникасы негізінде оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Жазықтықта бейнелеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .35
2.3 Бейнелеу өнері сабағында көркемдеп қабылдаудың педагогикалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
2.4 Оқушыларға бейнелеу өнерін оқытудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 42
2.5 Заман талабына сәйкес сурет сабағын
өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..48
2.6. Оқушыларға акварель техникасында натюрморт сабағын
өткізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .50
2.7 Мектептегі натюрморт сабақтарына
анализ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 59
3.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..61
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 4
Кіріспе
Қазақстанның егеменді ел болудың бастауларында небір қиын күндерді
бастан кешіп, бүгінде әлем назарына іліне бастаған еліміздің әлеуметтік-
экономикалық жаңаруы мен саяси демократияланған кезеңінің тағы да бір жаңа
бағыттары ұсынылып отыр. Ол жаңа бағыт Қазақстанның алға басуы барысында
әлемдік тәжірибеге сәйкестікті көздеу болып табылады. Осы көздеу,
біріншіден, оқу-ағарту ісінде әлемдік ықпалдастыққа ену болса, екіншіден,
бәсекелестігі биік мемлекеттер қатарына ену. Бұл екеуі де бүкіл оқу-ағарту
жұмысын түбегейлі тексеруді қажетсінеді. Өйткені бүгінгі жаңадан құрылып,
жаңа жетіліп келе жатқан егеменді Қазақстан Республикасы ұзақ мерзімге
арналған білім беру саясатында оны дамытудың жаңа негізін қалағалы отыр.
Яғни, білім берудің мазмұнына, білім беру жүйесінің құрылымына, білім
беруді басқару жүйесіне, кадрлық және әлеуметтік саясатқа көптеген
өзгерістер мен толықтырулар жасауды көздеп отыр. Осы айтылғандар негізінде
жеке тұлғаны қалыптастыру, оған білім беру үстінде оның бойына жаңа
тұлғалық қасиеттерді сіңіру өте қажет. Жаңа Қазақстанның жаңа адамы
республиканың тарихи, ұлттық, демографиялық, географиялық, экономикалық
және мәдени ерекшеліктерінің негізінде тәрбиеленіп, қалыптасуы тиіс.
Ондай тұлғаны қалыптастырудың әсерлі факторларының бірі – өнер, оның
көркемдік кемелденуі. Бұлар тұлғаның рухани-эстетикалық дүниесіне,
көркемдік талғамына, талабына ықпалын тигізеді.
Осыған байланысты педагогика ғылымының алдына өте көкейкесті міндеттер
қойылады. Ол міндеттердің орындалуы жас буынның бойында көркем-эстетикалық,
ізгілік сана-сезімді, қызығушылықты, идеалды, көзқарасты, талапты,
талғамды, қабылдауды, дүниетанымды қалыптастырып тәрбиелеуді керек етеді.
Оған өнердің көркемдік-эстетикалық мүмкіндіктерін пайдалану өте тиімді.
Сонымен бірге бұл жерде ескеретін мәселе, жас буынды өз халқының ұлттық
көркем құндылықтары негізінде әлемдік көркем-эстетикалық мәдениетке үлес
қосарлықтай етіп көркем-эстетикалық тәрбие беру қажеттілігі туындайды.
Көкейтестілікті зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның мемлекеттік
бағдарламамен байланысы. Натюрморт–бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің
негізі оның мәдениеттанулық негіздерін зерттеудің өзектілігі бірнеше мәдени
факторлармен және Қазақстан Республикасында қабылданған мәдени даму
бағдарламасымен үндес өтіп жатқан процестермен айқындалады. Республика
президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның болашағы қоғамын идеялық
бірлігінде атты еңбегінде: Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта
түлеудің қайнар көзі болып келді. Өзінің тарихы, мәдени тамырларына қайта
оралу–бұл әрине оң процесс. Қазақстанда ұлттық тілді, өнерді, мәдениетті
дамытуға барынша қолдау жасалып отыр, -деген сөзі мұның бірден бір айғағы.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп, өнер түрлерін жинақтап, зерделі зерттеудің маңызы
артып, жастарды сол ұлттық салт– дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің қажеттігі
өсіп отыр. Сондай қажеттіліктің бірі–бейнелеу өнері сауаттылығы, соның
ішінде натюрморт жанры.Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай тарихы,
терең мәдениеттанулық, философиялық мазмұны, өзіндік ұлттық сан – қилы
ерекшеліктерімен қымбат, әрі құнды .
Мұралардың құндылығын арттыру, дәстүр сабақтастығын жалғастыру оған
дәнекер болу әрбір ұлттық мәдениетке көзінің қарашығындай қамқорлық жасар
зиялы қауымның борышы мен парызы . Бейнелеу өнерінің оның сәндік
ерекшелігі, түрлері халықтың салт – дәстүрімен біте қайнасып келе жатқан
қазақтың рухани болмысы мен мәдени талғампаздығын танытатын ерекше бір
құбылыс.Ұлттық құндылықтар деңгейінен жоғары көтеріп, адамзаттық
құндылықтар қатарына қосу теңестіру біздің және баршамыздың да басты
тілегіміз болса керек. Бар әдемі құндылақтарды сырттан іздемей оны
өзіміздің аса мұраларымыздан іздеу оны жандандыру қалпына келтіру,
мәдениеттанулық деңгейге көтеру оны танып білу бүгінгі таңдағы ең бір
көкейтесті, өзекті проблемалардың бірі деп түсінеміз.
Зерттеу көздеріне анализ.
Зерттеу жұмысы барысындағы ізденіс біздің көзімізді мынаған жеткізді:
а) бейнелеу өнері пәнінің нәтижелі болуы, балаларды көркемдеп
қабылдауға, дұрыс үйретуге тікелей байланысты екендігіне;
ә) оның педагогикалық негізде меңгерілу жолын құрып, жаттығу жұмыстары
арқылы оқушылардың осы бағыттағы дағдысын қалыптастыру керек екендігіне.
Сондықтан, бейнелеу өнері пәні бойынша осы көркемдеп қабылдаудың оқушы
жас ерекшеліктеріне сәйкес жоғарғы сыныптағы білім ауқымын, оларды
меңгертуге керекті педагогикалық негіз құрайтын жұмыс түрін айқындау
қажеттілігі де туады. Әрине бұл болашақ іс.
Деректерді талдау.
Диплом жұмысын жазу барысында мына әдебиеттер қолданылып жүрді;
Бірінші тарауға; Х.Арғынбаев. “Неке және семья ” журлналында
мәліметтер алынды 1.
Ю.И.Кузенцов; Заподно европейский натюрморт мәліметтері алынды 17.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік
журнал.Журналынын сабақ кетесі үлгі ретіндеалынды 3.
Е. Каменева “Кемпірқосақтың түсі қандай?” “Өнер” иллюстрациялар алынды
6.
Ю.М. Кирцер. “Рисунок и живопись”Сабақтарға мәліміттер алынды 7.
Қазақ Совет энциклопедиясы. Тарих мәлеметтері алынды 9.
А.С.Щипанов “Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер” Деректері алынды
16.
Б. Мекишев “Әлемнің жеті кереметі” Үлгі ретінде шолу жасау 10.
Б.Әлмұхамбетов , Ж.Балкенов “Сурет салу және бояумен жұмыс істеу
әдістері” 2.
М.ШӨмірбекова.“Қазақ халқының дәстүрлі өнері”Суретшінің өмір баяны
3.
Ә.Төлебиев. “Сурет сала білесің бе?”Сабаққа схемалар мен кросвортар
алынды 12.
М.Ш.Өмірбекова. “Қазақ халқының дәстүрлі өнері” 11.
А.С.Щипанов Әуесқой жас сурктшілер мен мүсіншілерМәліметтер алынды
18.
М.Б.УалибековаҚазақстанның қазіргі заманғы бейнелеу өнеріЖаңа
сабаққтар үлгі ретінде шолу жасалды 19.
Екінші тарауға қолданылынған мәліметтер: Садықова Натюрморт дастрқан
Шығармашылығын қарап шығу 20.
А.Я Тимофеевна “О натюрморте” 14.
Р.Мизанбаев Ж
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік
журнал.Мәліметтер алынды 3.
Гульмира Шалабаева Грани реализмаИллюстрацияларға шолу 21.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Сабаққа дайындық 3.
Шарден и французское просвещение Мәлеметтері алынды 15.
Б.Әлмұхамбетов, Ж.Балкенов “Сурет салу және бояумен жұмыс істеу
әдістері”.Мәліметтер алынды 1.
Гульмира Шалабаева Грани реализмаСуретшілердің шығармашылықтарға
шолу 21.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Сабаққа мәліметтер алынды 3.
Зерттеу мақсаты
Таңдамалы алынған тақырыптың өзектілігінен және оны зерттеу
қажеттіліктері мен зерттелу деңгейлерінен осы дипломдық жұмыстың басты
мақсатын айқындау мүмкіндігі туады. Бейнелеу өнері оның ерекшелігі мен
дамуы, салт– дәстүр, әдет– ғұрыптары, әшекейлеу әдістері оның түрлері және
ұлттық мәдениетте алатын орнын мәдениеттанулық тұрғыдан сарапқа салу,
олардың мән – мазмұнын ашып, даму эволюцициясын қарастыру қажет. Осы
мақсатты орындау жолында зерттеушінің алдында бірнеше міндеттер
туындайдайды:
- Натюрморт бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің мәнін
ашу, оны оқушылар арасында олардың санасында, ұлттық көзқарастарына
қалыптастырудың көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сауаттылығына яғни көркемдеп
қабылдауға үйрету арқылы тиімділігін арттыру және оның педагогикалық
негізін анықтау. Осы мақсатқа сәйкес орындалатын міндеттер белгіленді.
Олар:
1. Бастауыш сыныптағы және 5-6 сыныптағы оқушыларының бейнелеу өнері
сабағында оның сауаттылығына үйрету, оны көркемдеп қабылдауға үйретуге
қажетті философия, психология, педагогика ғылымдары тұрғысынан негізді
айқындау.
2. Мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері пәнінің бүгінге дейінгі өтілу
барысында талдау жасау.
3. Айқындалған жұмыс жүйелерін байқау, анықтау және оны бейнелеу өнері
сабағының жүргізілу тәжірибесіне енгізу.
Зерттеу орны: Бастауыш сыныптар мен 5-6 сыныптардың оқу – тәрбие
процессі.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен
6-сынып оқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі.
Болжам Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің
сапалы болуы – ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін:
-егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап, оның теориялық негізін айқындасақ;
-осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда эксперименттік
байқау жүргізіп, көркемдеп қабылдаудың оқушыда дұрыс қалыптасқандығынан
бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік сапасының артқанына көз
жетсе .
Зерттеу міндеттері.
1. XX ғасырдағы Қазақстандағы суретшілердің натюрморт жанырындағы
әдебиеттерді талдау және көрнекілікпен практикалық әдістемесін әдебиеттерде
қарап шығу.
2. Сабақты көрнекілікпен практикалық әдістемелерін қарап шығу. 3.
Шығармашылық жұмысты орындау.
Зерттеу әдістері. Ғылыми тіріктер және ғылыми әдістердің; бақлаудың,
тәжірбиенің сауалнамалары.
Ғылыми жаңалық. Бейнелеу өнері сабағында оқушыға меңгерткелі отырған
білім, білік пен дағдының нәтижелі болуы оның көркемдеп қабылдай алуына
байланысты екендігін дәлелдеу; ол үшін арнайы дидактикалық жұмыс жүргізудің
керектігіне көз жеткізу және сол жұмыстардың жүйесін жасау, оның теориялық,
педагогикалық негізін айқындап және ұтымды жолдармен тәрбиелік бағытын
көрсету .
Практикалық маңызы .Ұлттық ойлау жүйесінің, дүние танымдық қалыптасу
заңдылықтарын, ерекшеліктерін анықтауда, оларды түсіндіруде көтерілген
мәселенің қосар өзіндік үлесі аз болмас.
Жұмыста көрсетілген теориялық және практикалық жағдайлар болашақта өнер
тарихы ғылымын зерттеуді жетілдіруге ықпал етеді .Курстық жұмыстағы
қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды дайындауда, мәдениеттану
проблемасы және мәдени – этикалық мәселелер бойынша семинарлар мен
лекцияларда қолдануға болады. Сондықтан да тақырыптың өзекті де, қажет
екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін салт – дәстүрді және әдет –
ғұрыптарды дұрыс пайдалану оқушылардың сана – сезімін, ой - өрісін, дүниеге
деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды.
1. Кескіндеменің түрлері және жанрлардың дамуы
1.1 Қазақстандағы натюрморт жанрының даму жолы
Кескіндеме-бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі, онда
бейнелеудің сан алуан мол құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің ұшы-
қиырсыз осы саласынан көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды таңдап
алады.
Біреулері портреттер жазғанды ұнатады, екіншілері пейзажды, үшіншілері
тарихи, соғыс немесе тұрмыстық көріністерді бейнелеуге құштар. Бейнелеу
өнерінің бұлай сапталуы жанрларға бөліну деп аталады. Жанр сөзі (Genre-түр)
немесе тек сөзінен шыққан. Кескіндемеде мынадай жанрларға бөлінеді:
анимастика, мифологиялық және моринизм.
Айта кету керек, тақырыптық картина көбінде жанр делінеді, ал
картиналар деп аталады. Натюрморт-өнердің дербес жанры ретінде XVIII
ғасырда Голландияда және кіші Фландрияда қазір бүл Бельгияның бір бөлігі
туып, кеңінен дамыды. Натюрморт бізге онда бейнеленген заттарды пайдаланған
адамдардың өмірін де, суретшінің оларға деген козқарасын майлы бояулармен,
қою салынған голланд натюрморттарында көбіне сан түрлі тағамдар: нан,
жемістер, әдемі кесілген майлы ветчина шошқаның тұздап, сүрленген майлы
еті, жабайы аң- құстар, хрусталь бокалдардағы немесе күңгірт сәуле шашатын
күміс кубоктардағы шарапты бейнелеу.
Мұнда картиналарды салдырған адам, рухани нәзік талап талғам дейтіннің
иісін де білмейтін саудагер немесе қала шонжарлары суреттегі дәмді, мол
тағамға ғана қызығатын, өйткені оның өмірінің басты қызығы да тамақ құлқыны
болатын.
Сурет салуды меңгеруді тірі модельден емес, өлі қозғалмайтын
модельден-натюрморттан Француздың nature morte- олі табиғат, натура деген
сөзінен шыққан бастаған жақсы.
Натюрмортты ол тұруға шаршап, кетіп қалады, тұрған қалпын өзгертеді
деп қорықпай-ақ оны түрлі нүктелерден мұқият зерттей отырып, қалағанынша
ұзақ салуға болады. Онымен жұмыс істеу үстінде жас суретші заттардың
формасын құруға, оның конструкциясын талдауға, олардың өзгеше
ерекшеліктерін де, олардың арасындағы өзара байланысты да табуға үйренеді.
¥лы Қазан социалистік революциясына дейін Қазақстан халықтарының көркем
шығармасы негізінен күнделікті тұрмыста қолданылатын өнермен ғана
байланысты болды.
Кескіндеме, графика, мүсін өнері соңғы 50 жыл ішінде ғана өркендеді,
өйткені өткендегі көшпелі тіршілік және жанды нәрсенің бейнесін түсіруге
тиым салатын ислам дінінің ғасырлар бойғы үстемдігі қазақтың кәсіптік
бейнелеу өнерінің тууына кедергі жасады.
Қазақстанда үлттық дәстүрлері революцияға дейін-ақ қалыптасқан әдебиет
пен музыкадан өзгеше, бейнелеу өнерінің жолы адам айтқысыз қиын болды.
Қазан революциясының қарсаңында Қазақстанда өзінің төл-тума кәсіпкер-
суретшісінің болмағаны былай тұрсын, тіпті жаңа, жүйелі өнердің негізін
қалауға қол ұшын берерліктей жақсы даярлығы бар орыс суретшілері де жок
еді. Мұндағы орыс өнерінің реалистік дәстүрлерін сақтаған жалғыз суретші —
сурет сабағының мұғалімі Н. Г. Хлудов болатын. Ол кейінірек, 1920 жылы
үйымдастырған бейнелеу өнері студиясында сабақ берді. Ол студияда суертші
Н. Антонов пен мүсінші А. Пономарев та ұстаздық етті.
20—30-шы жылдарда Қазақстанның бейнелеу өнері кескіндеме пен
графиканың кәсіпкерлік шеберлігін меңгеру жолында алғашқы қадамдар жасады.
Жас суретшілер аяқ алысын байқатып, көзге көріне бастады, олар өздерінің
әзірге бұғанасы бекіп, қабырғасы қатпаған балаң шығармаларында бүкіл елді
қамтыған алып істерді, жаңа қүбылыстарды көркем бейнелеуге тырысты.
Қазақстанда бейнелеу өнерінің орісіне алғаш жол салған Н. Крутильников, Ә.
Қастеев, Ә. Исмаилов Б. Сарсенбаев, X. Ходкиков сынды суретшілер болды.
Қазақстан суретшілерінің кәсіпкерлік бейнелеу өнерінің қыры мен сырын
тезірек және ойдағыдай меңгеруіне туысқан республикалар шеберлерінің,
Мәскеу мен Санк-Петербург суретшілерінің тәжірибесі көп көмектесті.
Отызыншы жылдарда Қазақстан суретшілерінің қатары арнаулы білімі бар
талантты шеберлермен толықты. Мұның өзі 1933 жылы Қазақстан Суретшілер
одағының ұйымдастыру комитетін құруға мүмкіндік берді. 1934 жылы Мәскеуде,
Шығыс мәдениеті мұражайда қазақ суретшілерінің бірінші көрмесі, ал арада
жыл өткен соң, Алматыда Т. Г. Шевченко атындағы көркем сурет галереясы
ашылды.
Әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірдің жаңа жағдайлары көркем
шығармалардың жаңа тақырыптарын туғызды. Суретшілер енді бүгінгі өмірдің
көкейтесті мәселелеріне шұғыл бет бұрып, көркем өнерде жасампаз совет
адамының алып тұлғасын, мәртебелі бейнесін орнықтыра бастады.
Қазақ совет бейнелеу өнерінің қалыптасуы мен дамуы бәрінен бұрын Ә.
Қастеевтің есімімен байланысты. Бүгінде республиканың халық суретшісі
атанған, расында да халықтың қайнаған қалың ортасынан шыққан бұл тамаша
дарынның ғажайып үлттық шығармашылығы отызыншы жылдарда үрдіс дамыды. Әуелі
батырақ сосын жұмысшыдан кәсіпкер-суретшіге дейін көтерілген бұл қыл қалам
шеберінің өсу жолы да жаңа дәуірді жақсы бейнелейтін жол. Бір кездері хат
танымаған, қараңғы малшы-кедей оз халқымен бірге туған елінің шын қожасына
айналды, өз халқының жаңа ұлттық көркем мәдениетін жасаушы болды.
Кастеевтің ең алғашқы шығармаларынан-ақ оның озіне тән шығармашылық
ерекшеліктері: аспай-саспай, бабымен баяндау, тұрмыс көріністерін туған
елінің табиғатын ақындық асқақ шабытпен бейнелеу қасиеттері айқын көріне
бастады. Қастеев шығармашылығында портреттер мен табиғат суреттері де үлкен
орын алады, туған ел табиғатының сұлулығы мен ерекшелігін эмоциялық түйсіну
шынайылықпен, лирикалық сезімталдықпен ғажап ұштасып, ұласып жатады. Бояу
түстерінің ырғақ-әуені, бейнелердің оптимистік әр сипаты оның
шығармашылығындағы қазақ эпосының ең үздік туындылары мен тұрмыстық өнердің
жарасты үндестігінен туған халықтық қайнармен біте қайнасқан. Табиғат
суреттері арқылы Қастеев үздіксіз жаңарып, жасарып жатқан туған өлкесін
перзенттік сүйіспеншілікпен, асқақ шабытпен жырлайды. Акварельмен салынған
суреттер сериясы қазақтың шетсіз-шексіз жомарт даласы, диқандардың еңбекке,
ерлікке толы дарқан өмірі, тамылжыған жайлау жәннаты жайлы сыр шертеді.
Қастеев сияқты, Ә. Исмаилов та арнаулы жоғары білім алған алғашқы қазақ
суретшілерінің бірі. Оның табиғат суреттері Отан бейнесіндегі жаңа
нышандарды, соны серпінді паш етеді.
Отызыншы жылдарда Қазақстандық көркем өнерін дамытуға өздерінің
шығармашылық жолын республика өмірімен байланыстырған көптеген орыс
суретшілері белсене ат салысты. Бұлар — кескіндеме шеберлері А.Риттих,
Н.Соловьев, А.Бортников, Н.Крутильников, Л.Леонтьев, графика шеберлері
Г.Брылов, Б.Чекалин, Л.Гербановский, тағы басқалар.
Қазақстан бейнелеу онері коп ұлтты еліміздің барлық халықтарының
онерімен тығыз ынтымақта ойдағыдай дамыды, солармен бірге жалпы советтік
өнерді гүлдендіруге үлес қосты. Қазақстанда кәсіпкерлік бейнелеу өнерін
қалыптастыру үшін Б.Иогансон, А.Дейнека, С.Герасимов, А.Пластов сияқты
әйгілі санлақтардың шығармашылығы үлкен роль атқарды.
Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау, ауыр жылдарында да Қазақстанның
бейнелеу өнері дамуын тоқтатқан жоқ. Тылда қалған суретшілер бейнелеу
өнерін фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен шайқаста бұқаралық-үгіт
қаруы ретінде, советтік озық идеяны насихаттау құралы ретінде пайдаланды,
совет адамдарының қаһармандығын, ерлігін, батылдығын, жанқиярлық еңбегін,
асқақ патриотизмін бар әлемге паш етті.
Ол кезеңде Л.Леонтьев, К.Баранов, А.Риттих, Н.Крутильников,
А.Черкасский, И.Иткинд, М.Лизогуб және басқалары ойдағыдай еңбек етті,
сөйтіп қырқыншы жылдардың аяқ шенінде-ақ Қазақстанның суретшілер коллективі
айтарлықтай: өнерлі күшке айналды. Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстан
суретшілері бейнелеу өнерінің барлық саласында: кескіндемеде, мүсін
онерінде, графикада көптеп туындылар бере бастады. Адам бейнесін жасауға:
совет адамдарының моральдық және рухани әдемілігін, олардың қоғам алдындағы
жауапкершілік сезімін терең ашып көрсетуге басты назар аударылды. Ұлттық
ерекшеліктері айшықтанған тақырыптық туындылар да нақ сол кезеңде
жасалынды.
Халық, оның күнделікті тіршілік-тынысы, енбектегі жігер-қайраты мен
жауынгерлік ерліктері қазақ суретшілерінің шығармаларына өзекті арқау
болды. Олар сонымен бірге туған елінің бай табиғатын да шабыттана жырлады.
Терең мағыналы халықтық тақырып, бейнелеудің жаңа амалдары мен формаларын
ерінбей-жалықпай іздестіру — Қазақстан суретшілерінің ең үздік
шығармаларынан байқалатын жақсы қасиет міне осы. Ондай туындылардың
қатарында А.Черкасскийдің Дина мен Жамбыл картинасын, В.Антощенко -
Оленев салған Сәкен Сейфуллин мен Ильяс Жансүгіровтың графикалық
портреттерінің X.Наурызбаевтың Жамбыл, Құрманғазы, И.Иткиндтіқ
Философ, Күліп тұрған қария мүсіндерін, тағы басқа шығармаларды айтуға
болады. Ә.Қастеевтің Қазақстан жерінде атты сериядағы акварельмен салған
табиғат суреттерінде, Я.Сидоркиннің И.Квачконың, Ш.Кенжебаевтің графикалық
беттерінде, С.Мамбеевтің, К.Телжановтың, К.Нұрмұхаммедовтың, К.Шаяхметовтың
Р.Сахидын, кескіндемелік туындыларында өмір шындығы ақындық шабытпен
бейнеленген.
Қазақстан шеберлерінің шығармалары ішінен қазақтың тұңғыш әйел-
суретшісі Айша Ғалымбаеваның туындылары көрнекті орын алады. Олар негізінен
республикадағы совет әйелдеріне арналған. Бұлар Шығыстың жаны сұлу, рухани
қайраты мол, мәртебесі биік, еңсесі жоғары, тең құқылы тамаша әйелдері,
жаңа заманның жасампаз азаматтары. Айша Ғалымбаеваның шығармалары
кескіндемелік құрылымының әдемілігімен де ерекше көз тартады.
Г.Исмаилованың да көркемдік шешімін дәл тапқан, көркімен, мәнерімен,
бояуларының байлығымен, ашықтығымен, орындалу шеберлігімен қаз тойдыратын
көптеген туындылары қазақ әйелінің бейнесін жасауға бағышталғамы.
Әйел-суретшілер жайлы айтқан кезде, республиканың ең байырғы
суретшілерінің бірі, тау табиғатын құлай сүйген Е.Говорованың
шығармашылығына тоқталмай кетуге болмайды. Бұл суретшінің Қазақстан
табиғатына арналған талай суреттері бейнелеу өнерінің сыры мен қырын бес
саусағындай меңгерген ғажап шеберлікті, дәл байқағыштық пен нәзік
сезімталдықты танытады.
Қазақстанның қазіргі өнері жанрға да, бағытқа да аса бай. Кескіндемеші-
суретшілердің көбісі өздері сүйген тақырып төңірегінде тынбай ізденеді.
К.Тельжанов өзінің шағын-шағын жанрлық шығармаларында жерлестерінің
күнделікті тіршілік-тынысы мен еңбегінің қайталанбас ғажаптығын, қуаныш-
қызығын әдемі ашады. Суретшіні сонымен бірге тарихи сом тақырыптар да терең
толғантады. Экспрессивтік кескіндемелік мәнерде орындалған Бастау атты
триптих азамат соғысы жылдарындағы Казақстан еңбекшілерінің орыс
пролетариатымен ынтымағын сезімталдыкпен, сергек бейнелейді. Бабалардың
жерінде атты картина — суретші шығармашылығының үлкен бір белесі. Мұнда
тың және тыңайған жерлерді игеру тақырыбы монументтік формада шешімін
тапқан, орасан зор және терең мағыналы философиялық дәрежеде орындалған.
М.Кенбаевтің шығармашылығында табиғатқа деген шынайы ғашықтық, шат-шадыман
қуаныш сезімі, дүниедегі бар құбылысты ақындық шабытпен қабылдау қасиеті
назар аударады. Шопан әні картинасындағы қазақ бейнесі совет адамына тән
асқақ сезімге, парасатқа толы, сонымен қатар бұл — қазақ эпосындағы
батырлар бейнесімен үндесіп жатқан қаһарман тұлға.
Картинаны көргенде туған аулына қайтып келген жас Абайдың: Сағындым
ғой өзіңді! Бәлкім, басқаларға бишара көрінерсің, тек маған емес! Туған
ауылым, сүйікті сары далам менің!— деп еміренген сөздері еріксіз еске
түседі. Қазақтың халық шығармашылығының ең жақсы дәстүрлерімен ұштасып
жататын, образдың ашық әуезділігімен, сезімдік өткірлігімен көз қуантатын
бояулардың декорациялық саралануы — қазақ суретшілерінің көбісінің
кескіндемелік шығармаларына тән ерекше қасиет.
С.Мамбеевтің өмірді түйсінуі бояу түстерінің ғажап жарасымынан,
мейлінше нәзік әрі кемеліне толысқан әсем құрылымынан айқын көрінеді. Ол
өмір шындығын бояулар дүниесі арқылы бейнелейді. Мамбеев шығармаларының
ерекшелігі сыр-сезімінін, тазалығында, бояу түстерінің поэзиясында, ұлттық
лебінің тынық тереңдігінде. Мейлі қала табиғаты немесе қазақтың кең даласы
болсын, мейлі ауыл әйелі немесе студент қыз болсын, мейлі халық тұрмысының
көріністері болсын — қай-қайсысы да суретші талғамының байлығымен жэне
нәзіктігімен, орындау шеберлігімен ерекше көз тартады; суретшінің әрбір
туындысы — ерінбей-жалықпай терең зерттеудің білудің калтқысыз ықлас-
ынтаның, шабытты еңбектің жемісі.
1.2 Қазақстандағы 1950-жылдардағы натюрморт жанрындағы суретшілер
Қазақстанда кәсіби бейнелеу өнері XX ғасырдың 20-30 жылдарында еуропалык
көркемөнер дәстүрінің, техникасы мен технологиясының негізінде қалыптасты.
Дегенмен, бастапқы кезде-ақ бейнелеу өнерінде ұлттық дүниетаным мен
көзкарастардың тұрақты шамалары мен стереотиптері анық байқала бастады.
Халықтың этномәдени дәстүрі жиынтығында қалыптасқан қазақтардың дәстүрлі
дүниетанымы казак бейнелеу өнерінің тамыры тереңге кеткен өзіндік
ерекшелігін көрсетуге негіз болды. XX ғасырдың басына дейін казак
мәдениетіндегі идеялардың тұракты ұйыткысы ретінде сақталып келген, ұлттың
өзін-өзі рухани билеуі мен сана-сезімінің іргетасы болған қазақтын дәстүрлі
көзқарасы, балауса бейнелеу өнері үшін дүниетанымдык және мәдени дәстүрдің
керемет кайнар көзі болды. Қазақтардың дәстүрлі көзқарасы өнердің жаңа
түрлеріне рухани негіз, дүниетанымдык көрініс ретінде еніп, көп жағдайда
олардың даму жолдары мен сипатын аныктап отырды. Қазакстанда кәсіби
бейнелеу өнерінің рухани және көркем ерекшеліктерінің калыптасуы
бірегейленудің біршама ауқымды шамасын ойластырған халыктың дәстүрлі
санасымен тұрақты әрі терен байланыстар мен сұхбаттардың негізінде жүзеге
асты. Нәтижесінде, бір ғасырға жуық уақыт аралығында өзіндік ұлттык
ерекшелігі мен идеялар жинағы бар көркемөнер мектебі қалыптасты.
Кез келген көркемөнер мектебінін калыптасуы қарсаңында, оның өкілдерінін
алдында жаңа мәденнеттің ауқымында өзінің дәстүрі мен өз жерін анык көрсету
мәселесі жіті тұрды. Олардың шыгармашылығы дүниетанымдык немесе тақырыптык
деңгейде болсын, Отанға қарым-қатынасымен оның территорнялық ерекшеліктерін
таңбалаумен және жергілікті құндылыктарды жинақтауымен аныкталды. Антей
синдромы атты мұндай өзіндік нышан еуропаның кезкелген көремөнер мектебі
мен Шығыс өнерінің дәстүрлі мектептеріне тән. Ол 1920-30 жылдары қалыптаса
бастаған Қазақстанның балғын бейнелеу өнерінде ерекше жіті байкалады.
Әбілхан Қастеевтің бейнелеу өнеріндегі алғашқы тәжірибелері XX ғасырдың
20-30 жылдарына сәйкес келеді. Дәл осы кезде Ә.Ысмайылов, ағалы-інілі Қ.
және Қ.Қожықовтар сияқты талантты казақ суретшілері де жұмыс істей бастады.
Қазақтар үшін жаңа болып табылатын өнердің түрінде ұлттық дүниетаным мен
ұлттық рухты мәнерлеудің дәлмедәл факторы Ә.Қастеев шығармашылығына тән.
Қазақтар үшін жаңа болып табылатын көркем көрініс әдісінің шеңберінде
(кенепке майлы бояумен салынған кескіндеме технологиясында қандай болса,
реализмді нақты образында кабылдау стилистикасында да сондай) ол ұлттық
дүниетанымның іргелі концепциялары мен координаталарын нақты көрсете алды.
Табиғат универсум ретінде өзінің жалпы тәртібіне жаратылыстың ең кішкентай
бөлігін сыйдырады, ал оның үндестігіне деген касиетті ықылас, адам мен
табиғаттың тепе-теңдік деңгейіндегі жақындығы, жағдайды тарих пен тағдырдың
тізбегі мен түйіні ретінде кабылдау, уакытты мәңгіліктің бөлшегі ретінде
түсіну - міне, осылар немесе осы сияқты тағы да басқа дәстүрлі сананың
тұракты шамалары Қастеев кенептерінде ерекше жанданады.
Қастеевтің 1930-50 жылдардағы тұрмыстык жанрдағы Бие сауу, Колхоздың
сүт фермасы, Колхоз тойы және т.б. жұмыстары бүгінгі күнге дейін
кескіндемедегі ауыл бейнесі үшін санак нүктесі болып табылады. Суретшінің
казак тұрмысын нак білуі және оған деген шексіз махаббаты оның түп негізіне
айналды.
Қазакстан өнеріне кәсіби деңгейде дайындалған біркатар талантты
суретшілердің келуімен тығыз байланысты 1950 жыл ұлттық өнер мектебінің
жетілген кезеңі болды. Олардың шығармашылығында казак кескіндемесі
көркемдік кұрылысының ерекше эпико-романтикалык поэтикасы мен шыгармашылык
сана ырғағының ерекшелігін, пластикалық образ жасау жүйесін, кабылдау,
сұрыптау және қорытындылау принциптерін анықтайтын дүниетанымның көптеген
тұрақты шамалары байкалады.
Осы кезеңде Қазақстан өнеріне келген Қ.Телжанов, М.Кенбаев, С.Мамбеев,
К.Шаяхметов, Ж.Шәрденов, Р.Сахи және т.б. кескіндемешілер Ленинград пен
Мәскеу қалаларының ен үздік көркемонер оку орындарында кәсіби білім алды.
Көшпенділердің ұрпағына тән шыгармашылық көрініс пен дүниетанымның
генетикалык кұрылымы ерекшеліктерін еуропалык және орыс мектебінің
кескіндемелік тәсілдерін еркін игерумен біріктірген, олар кескіндемеде
елдің саяси оміріндегі жылымыкпен сәйкес келген оздерінін дүниеге және
кезеңге катысты көзқарастарын берді.
М.Кенбаев, Қ.Телжанов, С.Мамбеев, К.Шаяхметов кенептерінде табиғат пен
адам өзара байланысты және бір- біріне тәуелді. Туған табиғат, көбіне казак
даласы олардын туындыларында өмірдің тек нақты, таныс кеңістігі ретінде
гана емес, сонымен қатар символикалық үндестікке дейін жинақталып
кортындыланған Отанның образы ретінде көрінеді. Олар жасаған дала образы
кайталанбас талғампаздыктың парадоксалды бірлігінде даланың бояуын, ауасын,
иісін және киыр шетін бере алғандығымен анық көрінеді. Бұл жерде дала, Отан
тақырыптары ерекше рухани континент ретінде алынып қарастырылған. ¥лттык
көркем мектеп дамуының бірінші кезеңі формалды-стилистикалык деңгейден гөрі
рухани-менталды деңгейде өзгеше түсінілген этномәдени дәстүрлердің рухани
сабақтастығын іздеуге бағытталған.
Дәстүрдің негізгі белгілері Сабур Мамбеев шыгармашылығында ерекше корініс
тапқан. Адам образы мен оны коршаған орта рухтың ойға шомуынын медитативті
полюсінен берілген. Өнегелік белгілер, идеалды түсіну адам мен табиғаттың
карым-катынасы мәселелері, уақытты сезіну ерекшеліктері және кеністікті
беру әдістері оның туындыларында тағы да кұндылыктардың дәстүрлі шкаласымен
байланыстырылган. Еуропа мен Шығыс мәдениетінін білгірі Мамбеев, казак
өнерінде бірінші болып ұлттык ерекшелікті іздеу мәселесін көтерді, және
формалды әрі мағыналы жеке мета-тіл жасаудың өзара карым-катынасын
калыптастырды.
Мамбеев жазуының бірегей үлгісі – бұл оның күшейген шығармашылык ойы
мен ұлттык контексте ғана өзгеше емес дүниетану жөніндегі түсініктің
негізгі көрінісі. Оның полотнолары ерекше ішкі мәнділік әсерін қалдырады.
Бұл мағынада Тауда(1957), Қоныс аудару(1959), Жолда(1963),
Көктем(1964) туындылары үлгі бола алады. Бұл әсер, тазалык пен мінездің
каталдығын сезумен бірге, жүректің түбінде ойланып, көркем кұралдар
жинағымен шығарылған азғана өзгешеліктерге дейін жасалады. Жеңіл, таңдаулы
болып көрінетін стилистикасына қарамастан оны импрессионистикалық демей
философиялык деп атағанымыз дұрыс болар. Байыптамай кездейсок кәсіпті
меңгеруден, ой елегінен өтпеген әсерлерден, шебер алдын ала сезбеген күшті
әсерлерден мүлде тазарған Мамбеевтің шығармашылык үлгісі нақты
ойластырылған көркем кұралдар жүйесін, яғни өзінің бірлігінде көп мағыналы
және озінің көп мағыналығында бір ғана жүйені үсынды. Рух пен материя
концепциясына негізделген Мамбеевтің толық аякгалған әлем картинасы
дәстүрлі руханиятқа терең тамыр жайғандығын көрсетеді.
Дәстүрлі стереотипке сәйкес, адамзаттың әлем туралы ітүсінігі бойынша
өзгерген, автордың дүниетанымында тұжырымдалған шындык өнер саласында да,
картина аясында да көрініс тапты. Ой елегінен өткізілген, формата өз
үстемдігін жүргізген өмір көркем туындыларда бейнеленуге мүмкіндік алды.
Бұл жағдай, яғни рухтың, ойдың, идеялардың алғы шарттарынын өзгермейтін
кұкығы казактың 50-жылдардағы реалистік өнерінде анық байқалады.
Осы буын суретшілерінің шығармашылығында көрініс тапқан терең
дүниетанымдық мақсаттардың өзіндік ерекшеліктері бар. Ұлттык әлемді
игерудің шеңберін кеңейтуде мектептің өзін-өзі анықтау мәселелері шиеленісе
түсті. Оған тән әлемді бар жанымен түсіну, кабылдау және оны өзге ұлттык
форма мен технологияның ішінде ұлттык кодировкаға беру сияқты ұлттык
менталитет өзінше бір жұмбақтап сөйлеу түрін калыптастыра отырып,
реализмге қарсы келмейтін формада әлемді суреттей алды, өзге ұлттық форма
мен технологияның ішінде оған қазақтардың дәстүрлі дүниетанымының негізін
бейімдеуге байланысты процесс жүріп жатты.
50-жылдардағылардын шығармашылығында XX ғасырдағы қазақ кескіндемесінің
мынадай негізгі тақырыптары байкалады: озге ұлттық дәстүрлермен сұхбат, бұл
жерде, орыс реалистік мектебі француз имрпессионизмі, қазіргі кездегі кеңес
кескіндемесімен сұхбат; инновациялық күштің ұлттық рухани тәжірибемен
синтезі. Тереңделген, қарқынды, шығармашылыққа толы процесс дәстүрлі
дүниетанымның тұрақты шамасының кескіндемеде жүзеге асуын әлемдік
шығармашылық практикадан алынған, ұлттык менталитет, көркем дәстүрлер мен
жанашылдар аясына сәйкес кескіндемеде игерілген және бейімделген кеңейтудің
салыстырмалы процесін жалғастырды. Өнердін жаңа түрлерінің жетілуі
кескіндеменің өзіндік ерекшелікке кол жеткізуі, кескіндеменің өзге ұлттык
әсерлерге ашық жолдарды, өзінің жеке мәселелерін көркем жеткізетін тәсіл
ретінде калыптасуы негізінде жүзеге аса бастады.
Оқшаулану қазақ мәдениетіне де, халықтың өмір жағдайына да, тіпті оның
географиялык, тарихи және психологиялық сипаттарының ерекшеліктеріне де тән
емес. Сондай- ак, өзгенікін қабылдап өзінікін сактай алу, XX ғасырдың
өнерінде пайда болған рухани сабактастыкты ғасырлар бойы жалғастырып келу
казак мэдениетінің ерекше касиеті, көшпенділердін дәстүрлі, тұракты,
өзгеше, тұтас менталитетінін негізгі мәні болып табылады.
1.3 Натюрморт жанры жөнінде түсінік
Сурет салуға үйрену үшін өзімізге ұнаған табиғат денелерін,
көріністерін түрлі түсті бояулар арқылы бейнелеуде, ең алдымен табиғат
денелерінің сәнділігінен, әдемілікті көріп, танып, болмысымызды
жақсартамыз. Өнер адамының табиғаттың әсемдігін, денелердің сымбаты мен
сұлулығын көру, түсіну, оларды бойға терең сіңіру арқылы кайта сол
әдемілікті картина бетіне шығару - суретшінің бірден-бір шоқтығы биік
міндеті. Сурет және бейнелеу өнері, қолөнерді қоспағанда, казақ халқында
кеш дамыған кәсіптің бірі. Ерте заманда шариғатты қатты ұстаған мұсылман
елі бейнелеу өнерін, әсіресе суретті оның ішінде адам бейнесін,
салғызбаған. Сол кездегі өнерге ұмтылған азаматтарға кінә тағылатын болған.
Егер салынған адам бейнесін көретін болеа, ол адамды жазаға тартқан,
соққыға жыққан. Шариғаттың тәртібі бойынша адам бейнесін салуға қатал тыйым
салынатын болған. Сол себептен де қазақ халқының живопись өнері Ұлы Октябрь
революциясынан кейін дамыды. 20-30 жылдары живопись өнеріне алғаш жол
салған Ә.Қастеев болды.
Жалпы бейнелеу өнері фототехникалық аппараттар шыққаннан кейін,
суретші қауымы арасында үлкен дағдарысты, яғни суретші еңбектері енді
жарамсыз қалар, оның құны төмендейтін болар деген тәрізді әңгімелер
туғызды. Бірақ тіпті кейін түрлі түсті бейне шығаратын техникалық құралдар
пайда болса да, бейнелеу өнері, оның ішінде живопись өнері, өз кұнын
жоймағаның, бүгінгі күннің мыңдаған суретшілері, көптеген өнер мектептері
дәлелдей алад Натюрморт жанры кеш дамыған жанрдың бірі ХVІ ғасырдың соңында
ХVІІ ғасырдың басында Голландия елі Еуропа жерінде үлкен сауда-саттық
мемлекет орталығына айналды. Оған іргелес және шалғай жатқан елдің
алыпсатар саудагерлері жиналып, Голландия елін үлкен базар еліне
айналдырған. Голландия суретшілерін тұңғыш рет сауда алаңындағы түрлі түсті
жеміс-жидектер, сәңді кұмыра, үй ыдыстары т.б. жиһаздар катты қызықтырды,
әр түрлі жеміс-жидектерді біріктіріп, оған ыдыс-аяқгар қосып, картина жаза
бастаған. Бұл картиналарды француз саудагерлері сатып алып, өз елдеріне
алып келген. Мұндай картинаның үлгісімен танысқан француз суретшілері де
осыған ұқсас картиналар жазып, бұл жанрға олар алғаш "натюрморт" деп ат
қойған.
"Натюр" - табиғат, "морт" - өлі деген мағына береді. Натюрморттың
дамуына француз суретшілері көп еңбек сіңірді. Әсіресе Ж. Шарденнің "Өнер
aтpибyттapы,, атты картинасының өзі натюрморт жанрындағы шоқтығы биік
классикалық туындының бірі. Бүгінгі заманда Қазақстан суретшілері натюрморт
саласында өз ұлттық натюрморттарымызды байыту үстінде үлкен-үлкен туындылар
жазуда. Олардың қатарына Ғалымбаева А., Романов С, Исмайлова Г., Тоғысбаев
Т., Табиев А., Айтбаев С. т.б. көптеген талапты суретшілеріміз ат салысты.
"Сәндік, әсемдік өнері халықпен бірге туған, өнер халықка су мен
ауадай қажет", - деп орыстың ұлы философы Ф.М. Достоевский жазған екен.
Шыныңда да, адамзат өнерсіз болмайды. Негізінде адам баласы жазу, сызу
ілімі болмаған дәуірде де (ерте дәуір, алғашқы кдуымдық құрылыс) сурет
өнеріменен айналысқан. Бұған дөлел жер үңгірлеріндегі тасқа кашап салған
ерте дөуірдің суретшілерінің туындылары. Сол кездегі аңдарды калай
аулағандарын, ол аңдардың бет-бейнесі кандай болғандығын силуэтті бейне мен
тас кабырғаларға салынған суреттер, қанша ғасырлар өтсе де, біздерге
алғашқы суретшілеріміздің шығармашылығынан өте құнды мағлұматтар беріп тұр.
Бейнелеу өнері ғасырлар өткен сайын дами бастады, үлкен шыңдалу биіктігіне
көтерілді. Әсіресе мүсін өнері көне грек дәуірінде дамыды, солардың бірі -
екі канатты апалы-сіңлілі қыз баланың бейнесі. Оларды муза деп атады, яғни
өнер мен; ғылымды және мәңгі жастық шақты паш ететін өнер туындысы болды.
Қазіргі орыс тіліндегі "Музыка, музей" деген сөздің түбірі осы музадан
шыққан. Бүкіл бейнелеу өнері, ән мен би өнері т.б. өнерлер осы музадан -
екі апалы-сіңлілі қыздардан тараған деген аңыз бар. Бұл рас та болар. Әрбір
өнердің халықпен сөйлесетін тілдері болады, мысалы ән-күй өнерінде - дыбыс,
бейнелеу өнерінде - бояу, сызықтар, әдебиетте - сөз. Осы өнерлердің туыстық
бір түбірі бар, ол - адамның жан дүниесін, табиғатты образдап шын мәнінде
өмірмен байланыстырып көрсету. Ал жалпы живопиське келетін болсақ, бұл өнер
жалпы үш бағыттан тұрады: станокты, монументалды және декоративті.
Станокты живопись дегеніміз - "станок" деген сөзден шыккдн, яғни
арнайы живопись жазатын немесе қоятын орын. Оған арнайыағаштан жасалған
сүйеніштер, мольберттер, этюдниктер т. б. жатады. Монументалды живопись
дегеніміз - үй кдбырғаларына, көше бойларына салынған аумағы жағынан үлкен
живописьтік туындылар. Оған: мозаикалы живопись, үлкен полотноларға
салынған майлы бояулы живопись жатады. Мысалы: қалалардағы теміржол
вокзалында салынған темпералық живопись, үлкен қабырғада бейнеленген бейне,
ресторан, кафелердегі сөнді суреттер. Декоративті живопись деп бірнеше
бояулардан тұратын, үлкен қатынастар арқылы шешілген полотноларды айтамыз.
Живописьтің тамаша бір касиеті - салынған кесінді түрлі түсті бояулармен
толықтырылумен қатар, суретшінің табиғаттың сан алуан сұлулық байлығын көре
білуіне көмектеседі. Ұлы тұлғаларды көре тұрып, біз сиқырлы да талантты
қолдан шыққан үлкен дүниелердің: табиғат пен адамдардың ішкі образдарын
көрсетумен қатар, олардың терең психологиялық ерекшеліктерін де сездіре
білетінін көреміз. Солардың қатарына қазақгың түңгаш суретшісі Ә. Кастеев
дала көрінісіне арналған еңбектері, Қ.Тельжановтың, А.Айтбаевтың,
Т.Тогазбаевтың, А.Ғалымбаеваның, М.Аманжоловтың, Ж.Шарденовтың,
С.Романовтың, Г.Исмайлованың, Е.Төлепбаевтың т.б. суретшілеріміздің өр
түрлі тақырыпқа арналған еңбектері жатады. Осы суретшілер өмірдің шындық,
әсем бейнелерін қандай себептермен көрсете білген?
Өмірдегі бар шындықты айнытпай көшіріп беру, яғни картина бетінде дәл
көрсету немесе бояу түрлерімен нақты көрсете білу, ол өнерге жата бермейді.
Живопись тілінде жазылу дегеніміз ол бояулар көмегімен шын өмірдің мәнін
ашу, оның сәндік , әсемдік, адамның рухани байлығын көтерудегі маңызды
мәселелеріне арналған туындылар. Живопись деген термин орыс тілінен алынған
"тірі жазу" немесе "дәл шын жазып көрсету" деген мағьшаны береді. Суретші
әрбір жұмысына шығармашылық бағыт-бағдармен кіріседі, егер онда дарын
болмаса, болашақ туындының мәні де болмайды, нашар шығуы мүмкін.
Шығармашылық дарынға мына мәселелерді жатқызуға болады: Өмірден жинаған бай
төжірибенің арқасында суретшінің өз көзқарасы, оның жазу өдістері,
тақырыпты ашу барысындағы түрлі түсгі бояуларды таңдап алу қасиеті, бір
колориттік шешімде жазуы, берер ой мен бояулардың үндестігі, тұтастығы.
Мәселен, Айша Ғалымбаеваның натюрморт жанрына арналған еңбектерін Г.
Исмайлованың еңбектерімен салыстыруға болмайды. Өйткені екі суретші де өз
мамандықгарының шебері, яғни екеуі де бір тақырыпта бір мезгілде еңбек
жазса, екеуінікі еш түрлі болып шығатыны айдан анық. Себебі шығармашылық
дарындарының бір-біріне сәйкес келмейтіндігінін байқаймыз. Түрлі түсті бояу
дегеніміз- суретшілер түсінігі бойынша кала ? Живопись пәнін үйренуші-
лерге алдыменен қандай мәселелерді үйрену керек? Живопись - сурет пәні
сияқты, ол да шындыққа, өмірдің адалдылық кдсиеттеріне сүйенеді. Живописьті
үйрену - ол түрлі әдістерді меңгеру, яғни әсем, сәнді бояу түстері арқылы
нағыз бейне түрін көрсете білу. Оны үйренуде ең басты міндеттердің бірі -
алдымен дұрыс көре білу қасиетін меңгеру, бояу түстері арқылы сол дененің
ортамен байланыстыра көрсету. Табиғатта кез келген дене өзіне тән қасиетті
түсте болады. Мысалы: шөп - жасыл, қар - ақ, қызанақ (помидор) -қызыл. Бұл
түстер негізінен сол денелердің табиғи түстері болып табылады. Осы түстер
живопись өнерінде "дене түстері"- деп аталады. Жұмыс барысында суретші осы
дене түстерін таза күйінде пайдаланбайды, керісінше, сол дене түстерін
қоршаған табиғи ортамен байланыстыра отырып пайдаланады. Бұндай қасиет
суретшілергеw үлкен төжірибенің нәтижесінде ғана келеді. Дене түстері
жарыққа (жарықгьщ күшіне) байланысты жиі өзгеріске ұшырап отырады. Мысалы:
қызыл түсті қызанақты жасыл шөптің үстіне орналастырсак, қызанақтың дене
түсі әлдеқайда өзгеріске ұшырайды, яғни ашық қызыл түсті бояуының түрі
төмеңдейді. Міне, осындай өзгерістерді "құбылмалы дене бояу" түрлері деп
айтады. Бұл "құбылмалы дене бояу түрлері" дене бояу түстеріне қарағанда
әлдеқайда күрделі болып келеді. Табиғи ортаның өзгеруіне байланысты (жарық,
сәуле) құбылмалы дене бояу түрлері де өзгеріске ұшырап отырады. Бұндай
жағдайды табиғат көрінісін бейнелеп жатқан суретшілердің жұмыстарынан жиі
байқаймыз. Егер табиғаттың белгілі бір көрінісін суретші екі мезгілде
(таңертең, түсте) жазатын болса, онда жазылған екі картинадағы көріністер
екі түрлі болады. Алғашқы картинада "суық" бояулар түрі басым болса, соңғы
картинада "жылы" бояулар түрі көп болады. Сол себептені де осы өзгерістерге
орай суретшілер табиғи көріністі бір мезгілде бейнелеуге тырысады.
Мысалы: О.Таңсықбаевтың картиналарында таңертеңгі сәттер көп
бейнеленген, әсіресе күн шықпай тұрғандағы мезгілдер, суретші күніне жарты
сағаттан, яғни таңғы бестен 5.30-ға дейін жұмыс істеп тұрған. Нұсқа арқылы
жұмыс жүргізіп отырған суретші, ең алдымен, дене бояуларының не себептен
өзгеріске ұшырап жатқандығын түсінуі тиіс (табиғи орта, жарық күші, ауа
райы).
Осы мәселелерді толық меңгергеннен кейін, жазылатын картина
эстетикалық жағынан әсем болады. Шынында да, көп нәрсе, әсіресе денелер мен
орта қайткен күнде де табиғи немесе физикалық және химиялық байланыстарда
болып отырады. Себебі күннің түсуі өздерінен жақын жатқан бояу түстері бір-
біріне эсер етсе, яғни бір бояу түрі екінші бояу түрін өзіне тартады.
Мысалы, бір жылдың төрт мезгілінің өздеріне сай белгілі бояу түстері бар.
Қыс мезгілі ұлпа ақ қардың түсіне сай табиғат көрінісі ақ бояуға бөленсе,
жаз мезгілі - жасыл жапырақгарға, шалғындарға көмілген жайма шуақ, жасыл-
көк бояу түсіне енгендігін байқаймыз немесе күзде сары алтынға боялған күз
мезгілін, еске аламыз. Міне, осыған орай суретшілердің қызметінде көп
кездесетін бір терминнің түрі - колорит. Колоритті меңгермеген суретші өз
маманының шебері бола алмайды. Колорит дегеніміз - бірнеше бояу түстерінің
жиынтығы, картинаның ойын, мезгілін, уақытын, оның образын ашуда бір бояу
тобына (суық немесе жылы), жинақгалған бояулар сыры. К.Тельжановтың "Ата
мекен" атты картинасында колорит мәселесі өте айқын байқалады. Картинада
бірнеше түрлі түсті бояулар түрі бар, ал жалпы колориттік бояу түсі - ол
жылы бояулар: сары, күлгін, қоңыр, қызыл, қызыл-сары. Суретші сонымен бірге
суық бояулар түрін де қолданған: көк, сұр, аспан көк т.б., алайда бұл суық
бояулар жылы бояулар диапазонына еніп, жалпы картинаны жылы колоритте
көрсетуге көмектесуде.
Живопись пәнінің танымдылық және эстетикалық мәселесі. Живопись
пәнінің оқыту әдістемесі оқушылардың эстетикалық талғамдарын арттырумен
қатар, бейнелеу өнерін түсінудің мақсаттары мен міндеттерін шешуге
икемдейді. Живопись шынайы дүниенің әдемілігін, көркемдігін түсіндіруге,
табиғаттағы кез келген дененің әсемдігін көре білуге, сұлулыққа баулиды.
Адамның жан-жақгы үйлесімде өсуіне де, эстетикалық және этикалық көз-
қарасын калыптастыруында да живопись пәнінің әсері мол. Осы пәнге таза
көңіл қойып және егжей-тегжейлі үйрену барысында оқушының сұлулықты тануы,
түсінуі, білуі арқасында оның жан дүниесі байып, болашақ шығармашылыққа
бейімдеу жолын ашады. Өз еңбегін мәнді, маңызды орындауда, төзімділікке,
сабырлылыққа, қайтпас қайсар шеберлікке дайындауда да пәннің алатын орны
ерекше. Бейнелеу өнерінде қолданатын қабілет пен икемділік жалпы кез келген
мамандық иелерінің (геологтар, биологтер, конструкторлар, археологтар,
астрономдар) де шығармашылық қабілеттерін арттырады.
Акварель- көптеген живопись техникасының бір түрі. "Акварель" француз
тілінде aduariie - яғни "сулы бояу" деген мағананы білдіреді. Акварель
бояулары әр түрлі пигменттер мен қосылғышы бар байланыс заттардан тұрады.
Бояудың құнды болуы үшін байланыс заттарға қант пен глицерин қосады.
Акварель бояуларындағы байланыс заттар ретінде көкөніс желімдері:
гуммиарабик, декстрин, жеміс желімі (шие), сонымен катар бал және кейбір
бальзамдар (смола) кызмет етеді. Акварель бояуларына қосылатын кәдімгі
пигменттер таза және мөлдір болып келуі шартты мәселе, себебі акварель
техникасы жұқалықгы, мөлдірлікті талап етеді. Түстердің нәзік мөлдір
көрінуі - акварель живописінің басты касиеті. Акварель техникасында жалпы
танымалы үш түрлі жазылу тәсілі калыптасқан, олар:
1. Көп қабатты жазылу немесе лессировка тәсілі.
2. Құрғақ бетке бір-ақ рет жазылу тәсілі.
3. Сулы бетке бір-ақ рет жазылу немесе "алла-прима" тәсілі.
Лессировка тәсілі бір бояу үстіне екінші басқа бояу түсіру тәртібімен
орындалады, бұл жерде мәселе алғашқы бояудың көріну қасиетіне байланысты.
Бейнелеу өнерін оқыту процесінде натюрморт суреті үлкен орын алады.
Натюрморт заттарынан тұратын қойылым үйренуші жасқа (студент) бейнелеу
өнерінің алғашқы заңдылықгарын түсінуімен орындалады. Олардың ішінде:
денелердің бір-бірімен композициялық байланысы, олардың перспективада
орналасуы, жарықтың дене бетіне түсу ерекшеліктері, денелердің формасының
конструкциялық құрылымы т.б. Әр түрлі бояу түстерден тұратын денелер
натюрморт суретін салуда үлкен маңызы бар. Әрбір дене түсінде жарықтың
түсуіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Кенесарина Диана Сериковна
Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамыту
әдістері . Натюрморт.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107- мамандығы – Бейнелеу өнері және сызу
Көкшетау 2012
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі Ш. Уәлиханов
атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан Кокшетауский
государственный университет им. Ш. Уалиханов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы: Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық ойлау
қабілетін дамыту әдістері Натюрморт.
На тему:
Мамандығы: 050701 Бейнелеу өнері және сызу Специальность:
Орындады: _______________ Кенесарина Д.С. (қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Жетекші: _______________ Амиржанова А.О. (қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Қорғауға жіберілді: _____ ____________2012 ж. Допускается к защите:
Кафедра меңгерушісі: ______________ Мағзумов Д.Н. Зав. Кафедрой :
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Көкшетау 2012 ж.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Кескіндеменің түрлері және жанырлардың дамуы.
1.1 Қазақстандағы натюрморт жанырының даму жолы ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Қазақстандағы 1950 жылдары ұлттық натюрморт жанырындағы
суретшілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Натюрморт жанры жөнінде
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.4 Натюрморт жазуда қолданылатын техникалық құралдар. Натюрмортты
бейнелеуде ұйымдастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.5 Бояу және
түс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .28
2. Әдістемелік бөлім.
2.1 Акварель техникасы негізінде оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Жазықтықта бейнелеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .35
2.3 Бейнелеу өнері сабағында көркемдеп қабылдаудың педагогикалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
2.4 Оқушыларға бейнелеу өнерін оқытудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 42
2.5 Заман талабына сәйкес сурет сабағын
өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..48
2.6. Оқушыларға акварель техникасында натюрморт сабағын
өткізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .50
2.7 Мектептегі натюрморт сабақтарына
анализ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 59
3.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..61
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қосымша мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 4
Кіріспе
Қазақстанның егеменді ел болудың бастауларында небір қиын күндерді
бастан кешіп, бүгінде әлем назарына іліне бастаған еліміздің әлеуметтік-
экономикалық жаңаруы мен саяси демократияланған кезеңінің тағы да бір жаңа
бағыттары ұсынылып отыр. Ол жаңа бағыт Қазақстанның алға басуы барысында
әлемдік тәжірибеге сәйкестікті көздеу болып табылады. Осы көздеу,
біріншіден, оқу-ағарту ісінде әлемдік ықпалдастыққа ену болса, екіншіден,
бәсекелестігі биік мемлекеттер қатарына ену. Бұл екеуі де бүкіл оқу-ағарту
жұмысын түбегейлі тексеруді қажетсінеді. Өйткені бүгінгі жаңадан құрылып,
жаңа жетіліп келе жатқан егеменді Қазақстан Республикасы ұзақ мерзімге
арналған білім беру саясатында оны дамытудың жаңа негізін қалағалы отыр.
Яғни, білім берудің мазмұнына, білім беру жүйесінің құрылымына, білім
беруді басқару жүйесіне, кадрлық және әлеуметтік саясатқа көптеген
өзгерістер мен толықтырулар жасауды көздеп отыр. Осы айтылғандар негізінде
жеке тұлғаны қалыптастыру, оған білім беру үстінде оның бойына жаңа
тұлғалық қасиеттерді сіңіру өте қажет. Жаңа Қазақстанның жаңа адамы
республиканың тарихи, ұлттық, демографиялық, географиялық, экономикалық
және мәдени ерекшеліктерінің негізінде тәрбиеленіп, қалыптасуы тиіс.
Ондай тұлғаны қалыптастырудың әсерлі факторларының бірі – өнер, оның
көркемдік кемелденуі. Бұлар тұлғаның рухани-эстетикалық дүниесіне,
көркемдік талғамына, талабына ықпалын тигізеді.
Осыған байланысты педагогика ғылымының алдына өте көкейкесті міндеттер
қойылады. Ол міндеттердің орындалуы жас буынның бойында көркем-эстетикалық,
ізгілік сана-сезімді, қызығушылықты, идеалды, көзқарасты, талапты,
талғамды, қабылдауды, дүниетанымды қалыптастырып тәрбиелеуді керек етеді.
Оған өнердің көркемдік-эстетикалық мүмкіндіктерін пайдалану өте тиімді.
Сонымен бірге бұл жерде ескеретін мәселе, жас буынды өз халқының ұлттық
көркем құндылықтары негізінде әлемдік көркем-эстетикалық мәдениетке үлес
қосарлықтай етіп көркем-эстетикалық тәрбие беру қажеттілігі туындайды.
Көкейтестілікті зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның мемлекеттік
бағдарламамен байланысы. Натюрморт–бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің
негізі оның мәдениеттанулық негіздерін зерттеудің өзектілігі бірнеше мәдени
факторлармен және Қазақстан Республикасында қабылданған мәдени даму
бағдарламасымен үндес өтіп жатқан процестермен айқындалады. Республика
президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның болашағы қоғамын идеялық
бірлігінде атты еңбегінде: Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта
түлеудің қайнар көзі болып келді. Өзінің тарихы, мәдени тамырларына қайта
оралу–бұл әрине оң процесс. Қазақстанда ұлттық тілді, өнерді, мәдениетті
дамытуға барынша қолдау жасалып отыр, -деген сөзі мұның бірден бір айғағы.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп, өнер түрлерін жинақтап, зерделі зерттеудің маңызы
артып, жастарды сол ұлттық салт– дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің қажеттігі
өсіп отыр. Сондай қажеттіліктің бірі–бейнелеу өнері сауаттылығы, соның
ішінде натюрморт жанры.Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай тарихы,
терең мәдениеттанулық, философиялық мазмұны, өзіндік ұлттық сан – қилы
ерекшеліктерімен қымбат, әрі құнды .
Мұралардың құндылығын арттыру, дәстүр сабақтастығын жалғастыру оған
дәнекер болу әрбір ұлттық мәдениетке көзінің қарашығындай қамқорлық жасар
зиялы қауымның борышы мен парызы . Бейнелеу өнерінің оның сәндік
ерекшелігі, түрлері халықтың салт – дәстүрімен біте қайнасып келе жатқан
қазақтың рухани болмысы мен мәдени талғампаздығын танытатын ерекше бір
құбылыс.Ұлттық құндылықтар деңгейінен жоғары көтеріп, адамзаттық
құндылықтар қатарына қосу теңестіру біздің және баршамыздың да басты
тілегіміз болса керек. Бар әдемі құндылақтарды сырттан іздемей оны
өзіміздің аса мұраларымыздан іздеу оны жандандыру қалпына келтіру,
мәдениеттанулық деңгейге көтеру оны танып білу бүгінгі таңдағы ең бір
көкейтесті, өзекті проблемалардың бірі деп түсінеміз.
Зерттеу көздеріне анализ.
Зерттеу жұмысы барысындағы ізденіс біздің көзімізді мынаған жеткізді:
а) бейнелеу өнері пәнінің нәтижелі болуы, балаларды көркемдеп
қабылдауға, дұрыс үйретуге тікелей байланысты екендігіне;
ә) оның педагогикалық негізде меңгерілу жолын құрып, жаттығу жұмыстары
арқылы оқушылардың осы бағыттағы дағдысын қалыптастыру керек екендігіне.
Сондықтан, бейнелеу өнері пәні бойынша осы көркемдеп қабылдаудың оқушы
жас ерекшеліктеріне сәйкес жоғарғы сыныптағы білім ауқымын, оларды
меңгертуге керекті педагогикалық негіз құрайтын жұмыс түрін айқындау
қажеттілігі де туады. Әрине бұл болашақ іс.
Деректерді талдау.
Диплом жұмысын жазу барысында мына әдебиеттер қолданылып жүрді;
Бірінші тарауға; Х.Арғынбаев. “Неке және семья ” журлналында
мәліметтер алынды 1.
Ю.И.Кузенцов; Заподно европейский натюрморт мәліметтері алынды 17.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік
журнал.Журналынын сабақ кетесі үлгі ретіндеалынды 3.
Е. Каменева “Кемпірқосақтың түсі қандай?” “Өнер” иллюстрациялар алынды
6.
Ю.М. Кирцер. “Рисунок и живопись”Сабақтарға мәліміттер алынды 7.
Қазақ Совет энциклопедиясы. Тарих мәлеметтері алынды 9.
А.С.Щипанов “Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілер” Деректері алынды
16.
Б. Мекишев “Әлемнің жеті кереметі” Үлгі ретінде шолу жасау 10.
Б.Әлмұхамбетов , Ж.Балкенов “Сурет салу және бояумен жұмыс істеу
әдістері” 2.
М.ШӨмірбекова.“Қазақ халқының дәстүрлі өнері”Суретшінің өмір баяны
3.
Ә.Төлебиев. “Сурет сала білесің бе?”Сабаққа схемалар мен кросвортар
алынды 12.
М.Ш.Өмірбекова. “Қазақ халқының дәстүрлі өнері” 11.
А.С.Щипанов Әуесқой жас сурктшілер мен мүсіншілерМәліметтер алынды
18.
М.Б.УалибековаҚазақстанның қазіргі заманғы бейнелеу өнеріЖаңа
сабаққтар үлгі ретінде шолу жасалды 19.
Екінші тарауға қолданылынған мәліметтер: Садықова Натюрморт дастрқан
Шығармашылығын қарап шығу 20.
А.Я Тимофеевна “О натюрморте” 14.
Р.Мизанбаев Ж
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік
журнал.Мәліметтер алынды 3.
Гульмира Шалабаева Грани реализмаИллюстрацияларға шолу 21.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Сабаққа дайындық 3.
Шарден и французское просвещение Мәлеметтері алынды 15.
Б.Әлмұхамбетов, Ж.Балкенов “Сурет салу және бояумен жұмыс істеу
әдістері”.Мәліметтер алынды 1.
Гульмира Шалабаева Грани реализмаСуретшілердің шығармашылықтарға
шолу 21.
“Бейнелеу өнері және сызу” Республикалық ғылыми әдістемелік журнал.
Сабаққа мәліметтер алынды 3.
Зерттеу мақсаты
Таңдамалы алынған тақырыптың өзектілігінен және оны зерттеу
қажеттіліктері мен зерттелу деңгейлерінен осы дипломдық жұмыстың басты
мақсатын айқындау мүмкіндігі туады. Бейнелеу өнері оның ерекшелігі мен
дамуы, салт– дәстүр, әдет– ғұрыптары, әшекейлеу әдістері оның түрлері және
ұлттық мәдениетте алатын орнын мәдениеттанулық тұрғыдан сарапқа салу,
олардың мән – мазмұнын ашып, даму эволюцициясын қарастыру қажет. Осы
мақсатты орындау жолында зерттеушінің алдында бірнеше міндеттер
туындайдайды:
- Натюрморт бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің мәнін
ашу, оны оқушылар арасында олардың санасында, ұлттық көзқарастарына
қалыптастырудың көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сауаттылығына яғни көркемдеп
қабылдауға үйрету арқылы тиімділігін арттыру және оның педагогикалық
негізін анықтау. Осы мақсатқа сәйкес орындалатын міндеттер белгіленді.
Олар:
1. Бастауыш сыныптағы және 5-6 сыныптағы оқушыларының бейнелеу өнері
сабағында оның сауаттылығына үйрету, оны көркемдеп қабылдауға үйретуге
қажетті философия, психология, педагогика ғылымдары тұрғысынан негізді
айқындау.
2. Мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері пәнінің бүгінге дейінгі өтілу
барысында талдау жасау.
3. Айқындалған жұмыс жүйелерін байқау, анықтау және оны бейнелеу өнері
сабағының жүргізілу тәжірибесіне енгізу.
Зерттеу орны: Бастауыш сыныптар мен 5-6 сыныптардың оқу – тәрбие
процессі.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен
6-сынып оқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі.
Болжам Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің
сапалы болуы – ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін:
-егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап, оның теориялық негізін айқындасақ;
-осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда эксперименттік
байқау жүргізіп, көркемдеп қабылдаудың оқушыда дұрыс қалыптасқандығынан
бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік сапасының артқанына көз
жетсе .
Зерттеу міндеттері.
1. XX ғасырдағы Қазақстандағы суретшілердің натюрморт жанырындағы
әдебиеттерді талдау және көрнекілікпен практикалық әдістемесін әдебиеттерде
қарап шығу.
2. Сабақты көрнекілікпен практикалық әдістемелерін қарап шығу. 3.
Шығармашылық жұмысты орындау.
Зерттеу әдістері. Ғылыми тіріктер және ғылыми әдістердің; бақлаудың,
тәжірбиенің сауалнамалары.
Ғылыми жаңалық. Бейнелеу өнері сабағында оқушыға меңгерткелі отырған
білім, білік пен дағдының нәтижелі болуы оның көркемдеп қабылдай алуына
байланысты екендігін дәлелдеу; ол үшін арнайы дидактикалық жұмыс жүргізудің
керектігіне көз жеткізу және сол жұмыстардың жүйесін жасау, оның теориялық,
педагогикалық негізін айқындап және ұтымды жолдармен тәрбиелік бағытын
көрсету .
Практикалық маңызы .Ұлттық ойлау жүйесінің, дүние танымдық қалыптасу
заңдылықтарын, ерекшеліктерін анықтауда, оларды түсіндіруде көтерілген
мәселенің қосар өзіндік үлесі аз болмас.
Жұмыста көрсетілген теориялық және практикалық жағдайлар болашақта өнер
тарихы ғылымын зерттеуді жетілдіруге ықпал етеді .Курстық жұмыстағы
қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды дайындауда, мәдениеттану
проблемасы және мәдени – этикалық мәселелер бойынша семинарлар мен
лекцияларда қолдануға болады. Сондықтан да тақырыптың өзекті де, қажет
екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін салт – дәстүрді және әдет –
ғұрыптарды дұрыс пайдалану оқушылардың сана – сезімін, ой - өрісін, дүниеге
деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды.
1. Кескіндеменің түрлері және жанрлардың дамуы
1.1 Қазақстандағы натюрморт жанрының даму жолы
Кескіндеме-бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі, онда
бейнелеудің сан алуан мол құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің ұшы-
қиырсыз осы саласынан көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды таңдап
алады.
Біреулері портреттер жазғанды ұнатады, екіншілері пейзажды, үшіншілері
тарихи, соғыс немесе тұрмыстық көріністерді бейнелеуге құштар. Бейнелеу
өнерінің бұлай сапталуы жанрларға бөліну деп аталады. Жанр сөзі (Genre-түр)
немесе тек сөзінен шыққан. Кескіндемеде мынадай жанрларға бөлінеді:
анимастика, мифологиялық және моринизм.
Айта кету керек, тақырыптық картина көбінде жанр делінеді, ал
картиналар деп аталады. Натюрморт-өнердің дербес жанры ретінде XVIII
ғасырда Голландияда және кіші Фландрияда қазір бүл Бельгияның бір бөлігі
туып, кеңінен дамыды. Натюрморт бізге онда бейнеленген заттарды пайдаланған
адамдардың өмірін де, суретшінің оларға деген козқарасын майлы бояулармен,
қою салынған голланд натюрморттарында көбіне сан түрлі тағамдар: нан,
жемістер, әдемі кесілген майлы ветчина шошқаның тұздап, сүрленген майлы
еті, жабайы аң- құстар, хрусталь бокалдардағы немесе күңгірт сәуле шашатын
күміс кубоктардағы шарапты бейнелеу.
Мұнда картиналарды салдырған адам, рухани нәзік талап талғам дейтіннің
иісін де білмейтін саудагер немесе қала шонжарлары суреттегі дәмді, мол
тағамға ғана қызығатын, өйткені оның өмірінің басты қызығы да тамақ құлқыны
болатын.
Сурет салуды меңгеруді тірі модельден емес, өлі қозғалмайтын
модельден-натюрморттан Француздың nature morte- олі табиғат, натура деген
сөзінен шыққан бастаған жақсы.
Натюрмортты ол тұруға шаршап, кетіп қалады, тұрған қалпын өзгертеді
деп қорықпай-ақ оны түрлі нүктелерден мұқият зерттей отырып, қалағанынша
ұзақ салуға болады. Онымен жұмыс істеу үстінде жас суретші заттардың
формасын құруға, оның конструкциясын талдауға, олардың өзгеше
ерекшеліктерін де, олардың арасындағы өзара байланысты да табуға үйренеді.
¥лы Қазан социалистік революциясына дейін Қазақстан халықтарының көркем
шығармасы негізінен күнделікті тұрмыста қолданылатын өнермен ғана
байланысты болды.
Кескіндеме, графика, мүсін өнері соңғы 50 жыл ішінде ғана өркендеді,
өйткені өткендегі көшпелі тіршілік және жанды нәрсенің бейнесін түсіруге
тиым салатын ислам дінінің ғасырлар бойғы үстемдігі қазақтың кәсіптік
бейнелеу өнерінің тууына кедергі жасады.
Қазақстанда үлттық дәстүрлері революцияға дейін-ақ қалыптасқан әдебиет
пен музыкадан өзгеше, бейнелеу өнерінің жолы адам айтқысыз қиын болды.
Қазан революциясының қарсаңында Қазақстанда өзінің төл-тума кәсіпкер-
суретшісінің болмағаны былай тұрсын, тіпті жаңа, жүйелі өнердің негізін
қалауға қол ұшын берерліктей жақсы даярлығы бар орыс суретшілері де жок
еді. Мұндағы орыс өнерінің реалистік дәстүрлерін сақтаған жалғыз суретші —
сурет сабағының мұғалімі Н. Г. Хлудов болатын. Ол кейінірек, 1920 жылы
үйымдастырған бейнелеу өнері студиясында сабақ берді. Ол студияда суертші
Н. Антонов пен мүсінші А. Пономарев та ұстаздық етті.
20—30-шы жылдарда Қазақстанның бейнелеу өнері кескіндеме пен
графиканың кәсіпкерлік шеберлігін меңгеру жолында алғашқы қадамдар жасады.
Жас суретшілер аяқ алысын байқатып, көзге көріне бастады, олар өздерінің
әзірге бұғанасы бекіп, қабырғасы қатпаған балаң шығармаларында бүкіл елді
қамтыған алып істерді, жаңа қүбылыстарды көркем бейнелеуге тырысты.
Қазақстанда бейнелеу өнерінің орісіне алғаш жол салған Н. Крутильников, Ә.
Қастеев, Ә. Исмаилов Б. Сарсенбаев, X. Ходкиков сынды суретшілер болды.
Қазақстан суретшілерінің кәсіпкерлік бейнелеу өнерінің қыры мен сырын
тезірек және ойдағыдай меңгеруіне туысқан республикалар шеберлерінің,
Мәскеу мен Санк-Петербург суретшілерінің тәжірибесі көп көмектесті.
Отызыншы жылдарда Қазақстан суретшілерінің қатары арнаулы білімі бар
талантты шеберлермен толықты. Мұның өзі 1933 жылы Қазақстан Суретшілер
одағының ұйымдастыру комитетін құруға мүмкіндік берді. 1934 жылы Мәскеуде,
Шығыс мәдениеті мұражайда қазақ суретшілерінің бірінші көрмесі, ал арада
жыл өткен соң, Алматыда Т. Г. Шевченко атындағы көркем сурет галереясы
ашылды.
Әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірдің жаңа жағдайлары көркем
шығармалардың жаңа тақырыптарын туғызды. Суретшілер енді бүгінгі өмірдің
көкейтесті мәселелеріне шұғыл бет бұрып, көркем өнерде жасампаз совет
адамының алып тұлғасын, мәртебелі бейнесін орнықтыра бастады.
Қазақ совет бейнелеу өнерінің қалыптасуы мен дамуы бәрінен бұрын Ә.
Қастеевтің есімімен байланысты. Бүгінде республиканың халық суретшісі
атанған, расында да халықтың қайнаған қалың ортасынан шыққан бұл тамаша
дарынның ғажайып үлттық шығармашылығы отызыншы жылдарда үрдіс дамыды. Әуелі
батырақ сосын жұмысшыдан кәсіпкер-суретшіге дейін көтерілген бұл қыл қалам
шеберінің өсу жолы да жаңа дәуірді жақсы бейнелейтін жол. Бір кездері хат
танымаған, қараңғы малшы-кедей оз халқымен бірге туған елінің шын қожасына
айналды, өз халқының жаңа ұлттық көркем мәдениетін жасаушы болды.
Кастеевтің ең алғашқы шығармаларынан-ақ оның озіне тән шығармашылық
ерекшеліктері: аспай-саспай, бабымен баяндау, тұрмыс көріністерін туған
елінің табиғатын ақындық асқақ шабытпен бейнелеу қасиеттері айқын көріне
бастады. Қастеев шығармашылығында портреттер мен табиғат суреттері де үлкен
орын алады, туған ел табиғатының сұлулығы мен ерекшелігін эмоциялық түйсіну
шынайылықпен, лирикалық сезімталдықпен ғажап ұштасып, ұласып жатады. Бояу
түстерінің ырғақ-әуені, бейнелердің оптимистік әр сипаты оның
шығармашылығындағы қазақ эпосының ең үздік туындылары мен тұрмыстық өнердің
жарасты үндестігінен туған халықтық қайнармен біте қайнасқан. Табиғат
суреттері арқылы Қастеев үздіксіз жаңарып, жасарып жатқан туған өлкесін
перзенттік сүйіспеншілікпен, асқақ шабытпен жырлайды. Акварельмен салынған
суреттер сериясы қазақтың шетсіз-шексіз жомарт даласы, диқандардың еңбекке,
ерлікке толы дарқан өмірі, тамылжыған жайлау жәннаты жайлы сыр шертеді.
Қастеев сияқты, Ә. Исмаилов та арнаулы жоғары білім алған алғашқы қазақ
суретшілерінің бірі. Оның табиғат суреттері Отан бейнесіндегі жаңа
нышандарды, соны серпінді паш етеді.
Отызыншы жылдарда Қазақстандық көркем өнерін дамытуға өздерінің
шығармашылық жолын республика өмірімен байланыстырған көптеген орыс
суретшілері белсене ат салысты. Бұлар — кескіндеме шеберлері А.Риттих,
Н.Соловьев, А.Бортников, Н.Крутильников, Л.Леонтьев, графика шеберлері
Г.Брылов, Б.Чекалин, Л.Гербановский, тағы басқалар.
Қазақстан бейнелеу онері коп ұлтты еліміздің барлық халықтарының
онерімен тығыз ынтымақта ойдағыдай дамыды, солармен бірге жалпы советтік
өнерді гүлдендіруге үлес қосты. Қазақстанда кәсіпкерлік бейнелеу өнерін
қалыптастыру үшін Б.Иогансон, А.Дейнека, С.Герасимов, А.Пластов сияқты
әйгілі санлақтардың шығармашылығы үлкен роль атқарды.
Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау, ауыр жылдарында да Қазақстанның
бейнелеу өнері дамуын тоқтатқан жоқ. Тылда қалған суретшілер бейнелеу
өнерін фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен шайқаста бұқаралық-үгіт
қаруы ретінде, советтік озық идеяны насихаттау құралы ретінде пайдаланды,
совет адамдарының қаһармандығын, ерлігін, батылдығын, жанқиярлық еңбегін,
асқақ патриотизмін бар әлемге паш етті.
Ол кезеңде Л.Леонтьев, К.Баранов, А.Риттих, Н.Крутильников,
А.Черкасский, И.Иткинд, М.Лизогуб және басқалары ойдағыдай еңбек етті,
сөйтіп қырқыншы жылдардың аяқ шенінде-ақ Қазақстанның суретшілер коллективі
айтарлықтай: өнерлі күшке айналды. Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстан
суретшілері бейнелеу өнерінің барлық саласында: кескіндемеде, мүсін
онерінде, графикада көптеп туындылар бере бастады. Адам бейнесін жасауға:
совет адамдарының моральдық және рухани әдемілігін, олардың қоғам алдындағы
жауапкершілік сезімін терең ашып көрсетуге басты назар аударылды. Ұлттық
ерекшеліктері айшықтанған тақырыптық туындылар да нақ сол кезеңде
жасалынды.
Халық, оның күнделікті тіршілік-тынысы, енбектегі жігер-қайраты мен
жауынгерлік ерліктері қазақ суретшілерінің шығармаларына өзекті арқау
болды. Олар сонымен бірге туған елінің бай табиғатын да шабыттана жырлады.
Терең мағыналы халықтық тақырып, бейнелеудің жаңа амалдары мен формаларын
ерінбей-жалықпай іздестіру — Қазақстан суретшілерінің ең үздік
шығармаларынан байқалатын жақсы қасиет міне осы. Ондай туындылардың
қатарында А.Черкасскийдің Дина мен Жамбыл картинасын, В.Антощенко -
Оленев салған Сәкен Сейфуллин мен Ильяс Жансүгіровтың графикалық
портреттерінің X.Наурызбаевтың Жамбыл, Құрманғазы, И.Иткиндтіқ
Философ, Күліп тұрған қария мүсіндерін, тағы басқа шығармаларды айтуға
болады. Ә.Қастеевтің Қазақстан жерінде атты сериядағы акварельмен салған
табиғат суреттерінде, Я.Сидоркиннің И.Квачконың, Ш.Кенжебаевтің графикалық
беттерінде, С.Мамбеевтің, К.Телжановтың, К.Нұрмұхаммедовтың, К.Шаяхметовтың
Р.Сахидын, кескіндемелік туындыларында өмір шындығы ақындық шабытпен
бейнеленген.
Қазақстан шеберлерінің шығармалары ішінен қазақтың тұңғыш әйел-
суретшісі Айша Ғалымбаеваның туындылары көрнекті орын алады. Олар негізінен
республикадағы совет әйелдеріне арналған. Бұлар Шығыстың жаны сұлу, рухани
қайраты мол, мәртебесі биік, еңсесі жоғары, тең құқылы тамаша әйелдері,
жаңа заманның жасампаз азаматтары. Айша Ғалымбаеваның шығармалары
кескіндемелік құрылымының әдемілігімен де ерекше көз тартады.
Г.Исмаилованың да көркемдік шешімін дәл тапқан, көркімен, мәнерімен,
бояуларының байлығымен, ашықтығымен, орындалу шеберлігімен қаз тойдыратын
көптеген туындылары қазақ әйелінің бейнесін жасауға бағышталғамы.
Әйел-суретшілер жайлы айтқан кезде, республиканың ең байырғы
суретшілерінің бірі, тау табиғатын құлай сүйген Е.Говорованың
шығармашылығына тоқталмай кетуге болмайды. Бұл суретшінің Қазақстан
табиғатына арналған талай суреттері бейнелеу өнерінің сыры мен қырын бес
саусағындай меңгерген ғажап шеберлікті, дәл байқағыштық пен нәзік
сезімталдықты танытады.
Қазақстанның қазіргі өнері жанрға да, бағытқа да аса бай. Кескіндемеші-
суретшілердің көбісі өздері сүйген тақырып төңірегінде тынбай ізденеді.
К.Тельжанов өзінің шағын-шағын жанрлық шығармаларында жерлестерінің
күнделікті тіршілік-тынысы мен еңбегінің қайталанбас ғажаптығын, қуаныш-
қызығын әдемі ашады. Суретшіні сонымен бірге тарихи сом тақырыптар да терең
толғантады. Экспрессивтік кескіндемелік мәнерде орындалған Бастау атты
триптих азамат соғысы жылдарындағы Казақстан еңбекшілерінің орыс
пролетариатымен ынтымағын сезімталдыкпен, сергек бейнелейді. Бабалардың
жерінде атты картина — суретші шығармашылығының үлкен бір белесі. Мұнда
тың және тыңайған жерлерді игеру тақырыбы монументтік формада шешімін
тапқан, орасан зор және терең мағыналы философиялық дәрежеде орындалған.
М.Кенбаевтің шығармашылығында табиғатқа деген шынайы ғашықтық, шат-шадыман
қуаныш сезімі, дүниедегі бар құбылысты ақындық шабытпен қабылдау қасиеті
назар аударады. Шопан әні картинасындағы қазақ бейнесі совет адамына тән
асқақ сезімге, парасатқа толы, сонымен қатар бұл — қазақ эпосындағы
батырлар бейнесімен үндесіп жатқан қаһарман тұлға.
Картинаны көргенде туған аулына қайтып келген жас Абайдың: Сағындым
ғой өзіңді! Бәлкім, басқаларға бишара көрінерсің, тек маған емес! Туған
ауылым, сүйікті сары далам менің!— деп еміренген сөздері еріксіз еске
түседі. Қазақтың халық шығармашылығының ең жақсы дәстүрлерімен ұштасып
жататын, образдың ашық әуезділігімен, сезімдік өткірлігімен көз қуантатын
бояулардың декорациялық саралануы — қазақ суретшілерінің көбісінің
кескіндемелік шығармаларына тән ерекше қасиет.
С.Мамбеевтің өмірді түйсінуі бояу түстерінің ғажап жарасымынан,
мейлінше нәзік әрі кемеліне толысқан әсем құрылымынан айқын көрінеді. Ол
өмір шындығын бояулар дүниесі арқылы бейнелейді. Мамбеев шығармаларының
ерекшелігі сыр-сезімінін, тазалығында, бояу түстерінің поэзиясында, ұлттық
лебінің тынық тереңдігінде. Мейлі қала табиғаты немесе қазақтың кең даласы
болсын, мейлі ауыл әйелі немесе студент қыз болсын, мейлі халық тұрмысының
көріністері болсын — қай-қайсысы да суретші талғамының байлығымен жэне
нәзіктігімен, орындау шеберлігімен ерекше көз тартады; суретшінің әрбір
туындысы — ерінбей-жалықпай терең зерттеудің білудің калтқысыз ықлас-
ынтаның, шабытты еңбектің жемісі.
1.2 Қазақстандағы 1950-жылдардағы натюрморт жанрындағы суретшілер
Қазақстанда кәсіби бейнелеу өнері XX ғасырдың 20-30 жылдарында еуропалык
көркемөнер дәстүрінің, техникасы мен технологиясының негізінде қалыптасты.
Дегенмен, бастапқы кезде-ақ бейнелеу өнерінде ұлттық дүниетаным мен
көзкарастардың тұрақты шамалары мен стереотиптері анық байқала бастады.
Халықтың этномәдени дәстүрі жиынтығында қалыптасқан қазақтардың дәстүрлі
дүниетанымы казак бейнелеу өнерінің тамыры тереңге кеткен өзіндік
ерекшелігін көрсетуге негіз болды. XX ғасырдың басына дейін казак
мәдениетіндегі идеялардың тұракты ұйыткысы ретінде сақталып келген, ұлттың
өзін-өзі рухани билеуі мен сана-сезімінің іргетасы болған қазақтын дәстүрлі
көзқарасы, балауса бейнелеу өнері үшін дүниетанымдык және мәдени дәстүрдің
керемет кайнар көзі болды. Қазақтардың дәстүрлі көзқарасы өнердің жаңа
түрлеріне рухани негіз, дүниетанымдык көрініс ретінде еніп, көп жағдайда
олардың даму жолдары мен сипатын аныктап отырды. Қазакстанда кәсіби
бейнелеу өнерінің рухани және көркем ерекшеліктерінің калыптасуы
бірегейленудің біршама ауқымды шамасын ойластырған халыктың дәстүрлі
санасымен тұрақты әрі терен байланыстар мен сұхбаттардың негізінде жүзеге
асты. Нәтижесінде, бір ғасырға жуық уақыт аралығында өзіндік ұлттык
ерекшелігі мен идеялар жинағы бар көркемөнер мектебі қалыптасты.
Кез келген көркемөнер мектебінін калыптасуы қарсаңында, оның өкілдерінін
алдында жаңа мәденнеттің ауқымында өзінің дәстүрі мен өз жерін анык көрсету
мәселесі жіті тұрды. Олардың шыгармашылығы дүниетанымдык немесе тақырыптык
деңгейде болсын, Отанға қарым-қатынасымен оның территорнялық ерекшеліктерін
таңбалаумен және жергілікті құндылыктарды жинақтауымен аныкталды. Антей
синдромы атты мұндай өзіндік нышан еуропаның кезкелген көремөнер мектебі
мен Шығыс өнерінің дәстүрлі мектептеріне тән. Ол 1920-30 жылдары қалыптаса
бастаған Қазақстанның балғын бейнелеу өнерінде ерекше жіті байкалады.
Әбілхан Қастеевтің бейнелеу өнеріндегі алғашқы тәжірибелері XX ғасырдың
20-30 жылдарына сәйкес келеді. Дәл осы кезде Ә.Ысмайылов, ағалы-інілі Қ.
және Қ.Қожықовтар сияқты талантты казақ суретшілері де жұмыс істей бастады.
Қазақтар үшін жаңа болып табылатын өнердің түрінде ұлттық дүниетаным мен
ұлттық рухты мәнерлеудің дәлмедәл факторы Ә.Қастеев шығармашылығына тән.
Қазақтар үшін жаңа болып табылатын көркем көрініс әдісінің шеңберінде
(кенепке майлы бояумен салынған кескіндеме технологиясында қандай болса,
реализмді нақты образында кабылдау стилистикасында да сондай) ол ұлттық
дүниетанымның іргелі концепциялары мен координаталарын нақты көрсете алды.
Табиғат универсум ретінде өзінің жалпы тәртібіне жаратылыстың ең кішкентай
бөлігін сыйдырады, ал оның үндестігіне деген касиетті ықылас, адам мен
табиғаттың тепе-теңдік деңгейіндегі жақындығы, жағдайды тарих пен тағдырдың
тізбегі мен түйіні ретінде кабылдау, уакытты мәңгіліктің бөлшегі ретінде
түсіну - міне, осылар немесе осы сияқты тағы да басқа дәстүрлі сананың
тұракты шамалары Қастеев кенептерінде ерекше жанданады.
Қастеевтің 1930-50 жылдардағы тұрмыстык жанрдағы Бие сауу, Колхоздың
сүт фермасы, Колхоз тойы және т.б. жұмыстары бүгінгі күнге дейін
кескіндемедегі ауыл бейнесі үшін санак нүктесі болып табылады. Суретшінің
казак тұрмысын нак білуі және оған деген шексіз махаббаты оның түп негізіне
айналды.
Қазакстан өнеріне кәсіби деңгейде дайындалған біркатар талантты
суретшілердің келуімен тығыз байланысты 1950 жыл ұлттық өнер мектебінің
жетілген кезеңі болды. Олардың шығармашылығында казак кескіндемесі
көркемдік кұрылысының ерекше эпико-романтикалык поэтикасы мен шыгармашылык
сана ырғағының ерекшелігін, пластикалық образ жасау жүйесін, кабылдау,
сұрыптау және қорытындылау принциптерін анықтайтын дүниетанымның көптеген
тұрақты шамалары байкалады.
Осы кезеңде Қазақстан өнеріне келген Қ.Телжанов, М.Кенбаев, С.Мамбеев,
К.Шаяхметов, Ж.Шәрденов, Р.Сахи және т.б. кескіндемешілер Ленинград пен
Мәскеу қалаларының ен үздік көркемонер оку орындарында кәсіби білім алды.
Көшпенділердің ұрпағына тән шыгармашылық көрініс пен дүниетанымның
генетикалык кұрылымы ерекшеліктерін еуропалык және орыс мектебінің
кескіндемелік тәсілдерін еркін игерумен біріктірген, олар кескіндемеде
елдің саяси оміріндегі жылымыкпен сәйкес келген оздерінін дүниеге және
кезеңге катысты көзқарастарын берді.
М.Кенбаев, Қ.Телжанов, С.Мамбеев, К.Шаяхметов кенептерінде табиғат пен
адам өзара байланысты және бір- біріне тәуелді. Туған табиғат, көбіне казак
даласы олардын туындыларында өмірдің тек нақты, таныс кеңістігі ретінде
гана емес, сонымен қатар символикалық үндестікке дейін жинақталып
кортындыланған Отанның образы ретінде көрінеді. Олар жасаған дала образы
кайталанбас талғампаздыктың парадоксалды бірлігінде даланың бояуын, ауасын,
иісін және киыр шетін бере алғандығымен анық көрінеді. Бұл жерде дала, Отан
тақырыптары ерекше рухани континент ретінде алынып қарастырылған. ¥лттык
көркем мектеп дамуының бірінші кезеңі формалды-стилистикалык деңгейден гөрі
рухани-менталды деңгейде өзгеше түсінілген этномәдени дәстүрлердің рухани
сабақтастығын іздеуге бағытталған.
Дәстүрдің негізгі белгілері Сабур Мамбеев шыгармашылығында ерекше корініс
тапқан. Адам образы мен оны коршаған орта рухтың ойға шомуынын медитативті
полюсінен берілген. Өнегелік белгілер, идеалды түсіну адам мен табиғаттың
карым-катынасы мәселелері, уақытты сезіну ерекшеліктері және кеністікті
беру әдістері оның туындыларында тағы да кұндылыктардың дәстүрлі шкаласымен
байланыстырылган. Еуропа мен Шығыс мәдениетінін білгірі Мамбеев, казак
өнерінде бірінші болып ұлттык ерекшелікті іздеу мәселесін көтерді, және
формалды әрі мағыналы жеке мета-тіл жасаудың өзара карым-катынасын
калыптастырды.
Мамбеев жазуының бірегей үлгісі – бұл оның күшейген шығармашылык ойы
мен ұлттык контексте ғана өзгеше емес дүниетану жөніндегі түсініктің
негізгі көрінісі. Оның полотнолары ерекше ішкі мәнділік әсерін қалдырады.
Бұл мағынада Тауда(1957), Қоныс аудару(1959), Жолда(1963),
Көктем(1964) туындылары үлгі бола алады. Бұл әсер, тазалык пен мінездің
каталдығын сезумен бірге, жүректің түбінде ойланып, көркем кұралдар
жинағымен шығарылған азғана өзгешеліктерге дейін жасалады. Жеңіл, таңдаулы
болып көрінетін стилистикасына қарамастан оны импрессионистикалық демей
философиялык деп атағанымыз дұрыс болар. Байыптамай кездейсок кәсіпті
меңгеруден, ой елегінен өтпеген әсерлерден, шебер алдын ала сезбеген күшті
әсерлерден мүлде тазарған Мамбеевтің шығармашылык үлгісі нақты
ойластырылған көркем кұралдар жүйесін, яғни өзінің бірлігінде көп мағыналы
және озінің көп мағыналығында бір ғана жүйені үсынды. Рух пен материя
концепциясына негізделген Мамбеевтің толық аякгалған әлем картинасы
дәстүрлі руханиятқа терең тамыр жайғандығын көрсетеді.
Дәстүрлі стереотипке сәйкес, адамзаттың әлем туралы ітүсінігі бойынша
өзгерген, автордың дүниетанымында тұжырымдалған шындык өнер саласында да,
картина аясында да көрініс тапты. Ой елегінен өткізілген, формата өз
үстемдігін жүргізген өмір көркем туындыларда бейнеленуге мүмкіндік алды.
Бұл жағдай, яғни рухтың, ойдың, идеялардың алғы шарттарынын өзгермейтін
кұкығы казактың 50-жылдардағы реалистік өнерінде анық байқалады.
Осы буын суретшілерінің шығармашылығында көрініс тапқан терең
дүниетанымдық мақсаттардың өзіндік ерекшеліктері бар. Ұлттык әлемді
игерудің шеңберін кеңейтуде мектептің өзін-өзі анықтау мәселелері шиеленісе
түсті. Оған тән әлемді бар жанымен түсіну, кабылдау және оны өзге ұлттык
форма мен технологияның ішінде ұлттык кодировкаға беру сияқты ұлттык
менталитет өзінше бір жұмбақтап сөйлеу түрін калыптастыра отырып,
реализмге қарсы келмейтін формада әлемді суреттей алды, өзге ұлттық форма
мен технологияның ішінде оған қазақтардың дәстүрлі дүниетанымының негізін
бейімдеуге байланысты процесс жүріп жатты.
50-жылдардағылардын шығармашылығында XX ғасырдағы қазақ кескіндемесінің
мынадай негізгі тақырыптары байкалады: озге ұлттық дәстүрлермен сұхбат, бұл
жерде, орыс реалистік мектебі француз имрпессионизмі, қазіргі кездегі кеңес
кескіндемесімен сұхбат; инновациялық күштің ұлттық рухани тәжірибемен
синтезі. Тереңделген, қарқынды, шығармашылыққа толы процесс дәстүрлі
дүниетанымның тұрақты шамасының кескіндемеде жүзеге асуын әлемдік
шығармашылық практикадан алынған, ұлттык менталитет, көркем дәстүрлер мен
жанашылдар аясына сәйкес кескіндемеде игерілген және бейімделген кеңейтудің
салыстырмалы процесін жалғастырды. Өнердін жаңа түрлерінің жетілуі
кескіндеменің өзіндік ерекшелікке кол жеткізуі, кескіндеменің өзге ұлттык
әсерлерге ашық жолдарды, өзінің жеке мәселелерін көркем жеткізетін тәсіл
ретінде калыптасуы негізінде жүзеге аса бастады.
Оқшаулану қазақ мәдениетіне де, халықтың өмір жағдайына да, тіпті оның
географиялык, тарихи және психологиялық сипаттарының ерекшеліктеріне де тән
емес. Сондай- ак, өзгенікін қабылдап өзінікін сактай алу, XX ғасырдың
өнерінде пайда болған рухани сабактастыкты ғасырлар бойы жалғастырып келу
казак мэдениетінің ерекше касиеті, көшпенділердін дәстүрлі, тұракты,
өзгеше, тұтас менталитетінін негізгі мәні болып табылады.
1.3 Натюрморт жанры жөнінде түсінік
Сурет салуға үйрену үшін өзімізге ұнаған табиғат денелерін,
көріністерін түрлі түсті бояулар арқылы бейнелеуде, ең алдымен табиғат
денелерінің сәнділігінен, әдемілікті көріп, танып, болмысымызды
жақсартамыз. Өнер адамының табиғаттың әсемдігін, денелердің сымбаты мен
сұлулығын көру, түсіну, оларды бойға терең сіңіру арқылы кайта сол
әдемілікті картина бетіне шығару - суретшінің бірден-бір шоқтығы биік
міндеті. Сурет және бейнелеу өнері, қолөнерді қоспағанда, казақ халқында
кеш дамыған кәсіптің бірі. Ерте заманда шариғатты қатты ұстаған мұсылман
елі бейнелеу өнерін, әсіресе суретті оның ішінде адам бейнесін,
салғызбаған. Сол кездегі өнерге ұмтылған азаматтарға кінә тағылатын болған.
Егер салынған адам бейнесін көретін болеа, ол адамды жазаға тартқан,
соққыға жыққан. Шариғаттың тәртібі бойынша адам бейнесін салуға қатал тыйым
салынатын болған. Сол себептен де қазақ халқының живопись өнері Ұлы Октябрь
революциясынан кейін дамыды. 20-30 жылдары живопись өнеріне алғаш жол
салған Ә.Қастеев болды.
Жалпы бейнелеу өнері фототехникалық аппараттар шыққаннан кейін,
суретші қауымы арасында үлкен дағдарысты, яғни суретші еңбектері енді
жарамсыз қалар, оның құны төмендейтін болар деген тәрізді әңгімелер
туғызды. Бірақ тіпті кейін түрлі түсті бейне шығаратын техникалық құралдар
пайда болса да, бейнелеу өнері, оның ішінде живопись өнері, өз кұнын
жоймағаның, бүгінгі күннің мыңдаған суретшілері, көптеген өнер мектептері
дәлелдей алад Натюрморт жанры кеш дамыған жанрдың бірі ХVІ ғасырдың соңында
ХVІІ ғасырдың басында Голландия елі Еуропа жерінде үлкен сауда-саттық
мемлекет орталығына айналды. Оған іргелес және шалғай жатқан елдің
алыпсатар саудагерлері жиналып, Голландия елін үлкен базар еліне
айналдырған. Голландия суретшілерін тұңғыш рет сауда алаңындағы түрлі түсті
жеміс-жидектер, сәңді кұмыра, үй ыдыстары т.б. жиһаздар катты қызықтырды,
әр түрлі жеміс-жидектерді біріктіріп, оған ыдыс-аяқгар қосып, картина жаза
бастаған. Бұл картиналарды француз саудагерлері сатып алып, өз елдеріне
алып келген. Мұндай картинаның үлгісімен танысқан француз суретшілері де
осыған ұқсас картиналар жазып, бұл жанрға олар алғаш "натюрморт" деп ат
қойған.
"Натюр" - табиғат, "морт" - өлі деген мағына береді. Натюрморттың
дамуына француз суретшілері көп еңбек сіңірді. Әсіресе Ж. Шарденнің "Өнер
aтpибyттapы,, атты картинасының өзі натюрморт жанрындағы шоқтығы биік
классикалық туындының бірі. Бүгінгі заманда Қазақстан суретшілері натюрморт
саласында өз ұлттық натюрморттарымызды байыту үстінде үлкен-үлкен туындылар
жазуда. Олардың қатарына Ғалымбаева А., Романов С, Исмайлова Г., Тоғысбаев
Т., Табиев А., Айтбаев С. т.б. көптеген талапты суретшілеріміз ат салысты.
"Сәндік, әсемдік өнері халықпен бірге туған, өнер халықка су мен
ауадай қажет", - деп орыстың ұлы философы Ф.М. Достоевский жазған екен.
Шыныңда да, адамзат өнерсіз болмайды. Негізінде адам баласы жазу, сызу
ілімі болмаған дәуірде де (ерте дәуір, алғашқы кдуымдық құрылыс) сурет
өнеріменен айналысқан. Бұған дөлел жер үңгірлеріндегі тасқа кашап салған
ерте дөуірдің суретшілерінің туындылары. Сол кездегі аңдарды калай
аулағандарын, ол аңдардың бет-бейнесі кандай болғандығын силуэтті бейне мен
тас кабырғаларға салынған суреттер, қанша ғасырлар өтсе де, біздерге
алғашқы суретшілеріміздің шығармашылығынан өте құнды мағлұматтар беріп тұр.
Бейнелеу өнері ғасырлар өткен сайын дами бастады, үлкен шыңдалу биіктігіне
көтерілді. Әсіресе мүсін өнері көне грек дәуірінде дамыды, солардың бірі -
екі канатты апалы-сіңлілі қыз баланың бейнесі. Оларды муза деп атады, яғни
өнер мен; ғылымды және мәңгі жастық шақты паш ететін өнер туындысы болды.
Қазіргі орыс тіліндегі "Музыка, музей" деген сөздің түбірі осы музадан
шыққан. Бүкіл бейнелеу өнері, ән мен би өнері т.б. өнерлер осы музадан -
екі апалы-сіңлілі қыздардан тараған деген аңыз бар. Бұл рас та болар. Әрбір
өнердің халықпен сөйлесетін тілдері болады, мысалы ән-күй өнерінде - дыбыс,
бейнелеу өнерінде - бояу, сызықтар, әдебиетте - сөз. Осы өнерлердің туыстық
бір түбірі бар, ол - адамның жан дүниесін, табиғатты образдап шын мәнінде
өмірмен байланыстырып көрсету. Ал жалпы живопиське келетін болсақ, бұл өнер
жалпы үш бағыттан тұрады: станокты, монументалды және декоративті.
Станокты живопись дегеніміз - "станок" деген сөзден шыккдн, яғни
арнайы живопись жазатын немесе қоятын орын. Оған арнайыағаштан жасалған
сүйеніштер, мольберттер, этюдниктер т. б. жатады. Монументалды живопись
дегеніміз - үй кдбырғаларына, көше бойларына салынған аумағы жағынан үлкен
живописьтік туындылар. Оған: мозаикалы живопись, үлкен полотноларға
салынған майлы бояулы живопись жатады. Мысалы: қалалардағы теміржол
вокзалында салынған темпералық живопись, үлкен қабырғада бейнеленген бейне,
ресторан, кафелердегі сөнді суреттер. Декоративті живопись деп бірнеше
бояулардан тұратын, үлкен қатынастар арқылы шешілген полотноларды айтамыз.
Живописьтің тамаша бір касиеті - салынған кесінді түрлі түсті бояулармен
толықтырылумен қатар, суретшінің табиғаттың сан алуан сұлулық байлығын көре
білуіне көмектеседі. Ұлы тұлғаларды көре тұрып, біз сиқырлы да талантты
қолдан шыққан үлкен дүниелердің: табиғат пен адамдардың ішкі образдарын
көрсетумен қатар, олардың терең психологиялық ерекшеліктерін де сездіре
білетінін көреміз. Солардың қатарына қазақгың түңгаш суретшісі Ә. Кастеев
дала көрінісіне арналған еңбектері, Қ.Тельжановтың, А.Айтбаевтың,
Т.Тогазбаевтың, А.Ғалымбаеваның, М.Аманжоловтың, Ж.Шарденовтың,
С.Романовтың, Г.Исмайлованың, Е.Төлепбаевтың т.б. суретшілеріміздің өр
түрлі тақырыпқа арналған еңбектері жатады. Осы суретшілер өмірдің шындық,
әсем бейнелерін қандай себептермен көрсете білген?
Өмірдегі бар шындықты айнытпай көшіріп беру, яғни картина бетінде дәл
көрсету немесе бояу түрлерімен нақты көрсете білу, ол өнерге жата бермейді.
Живопись тілінде жазылу дегеніміз ол бояулар көмегімен шын өмірдің мәнін
ашу, оның сәндік , әсемдік, адамның рухани байлығын көтерудегі маңызды
мәселелеріне арналған туындылар. Живопись деген термин орыс тілінен алынған
"тірі жазу" немесе "дәл шын жазып көрсету" деген мағьшаны береді. Суретші
әрбір жұмысына шығармашылық бағыт-бағдармен кіріседі, егер онда дарын
болмаса, болашақ туындының мәні де болмайды, нашар шығуы мүмкін.
Шығармашылық дарынға мына мәселелерді жатқызуға болады: Өмірден жинаған бай
төжірибенің арқасында суретшінің өз көзқарасы, оның жазу өдістері,
тақырыпты ашу барысындағы түрлі түсгі бояуларды таңдап алу қасиеті, бір
колориттік шешімде жазуы, берер ой мен бояулардың үндестігі, тұтастығы.
Мәселен, Айша Ғалымбаеваның натюрморт жанрына арналған еңбектерін Г.
Исмайлованың еңбектерімен салыстыруға болмайды. Өйткені екі суретші де өз
мамандықгарының шебері, яғни екеуі де бір тақырыпта бір мезгілде еңбек
жазса, екеуінікі еш түрлі болып шығатыны айдан анық. Себебі шығармашылық
дарындарының бір-біріне сәйкес келмейтіндігінін байқаймыз. Түрлі түсті бояу
дегеніміз- суретшілер түсінігі бойынша кала ? Живопись пәнін үйренуші-
лерге алдыменен қандай мәселелерді үйрену керек? Живопись - сурет пәні
сияқты, ол да шындыққа, өмірдің адалдылық кдсиеттеріне сүйенеді. Живописьті
үйрену - ол түрлі әдістерді меңгеру, яғни әсем, сәнді бояу түстері арқылы
нағыз бейне түрін көрсете білу. Оны үйренуде ең басты міндеттердің бірі -
алдымен дұрыс көре білу қасиетін меңгеру, бояу түстері арқылы сол дененің
ортамен байланыстыра көрсету. Табиғатта кез келген дене өзіне тән қасиетті
түсте болады. Мысалы: шөп - жасыл, қар - ақ, қызанақ (помидор) -қызыл. Бұл
түстер негізінен сол денелердің табиғи түстері болып табылады. Осы түстер
живопись өнерінде "дене түстері"- деп аталады. Жұмыс барысында суретші осы
дене түстерін таза күйінде пайдаланбайды, керісінше, сол дене түстерін
қоршаған табиғи ортамен байланыстыра отырып пайдаланады. Бұндай қасиет
суретшілергеw үлкен төжірибенің нәтижесінде ғана келеді. Дене түстері
жарыққа (жарықгьщ күшіне) байланысты жиі өзгеріске ұшырап отырады. Мысалы:
қызыл түсті қызанақты жасыл шөптің үстіне орналастырсак, қызанақтың дене
түсі әлдеқайда өзгеріске ұшырайды, яғни ашық қызыл түсті бояуының түрі
төмеңдейді. Міне, осындай өзгерістерді "құбылмалы дене бояу" түрлері деп
айтады. Бұл "құбылмалы дене бояу түрлері" дене бояу түстеріне қарағанда
әлдеқайда күрделі болып келеді. Табиғи ортаның өзгеруіне байланысты (жарық,
сәуле) құбылмалы дене бояу түрлері де өзгеріске ұшырап отырады. Бұндай
жағдайды табиғат көрінісін бейнелеп жатқан суретшілердің жұмыстарынан жиі
байқаймыз. Егер табиғаттың белгілі бір көрінісін суретші екі мезгілде
(таңертең, түсте) жазатын болса, онда жазылған екі картинадағы көріністер
екі түрлі болады. Алғашқы картинада "суық" бояулар түрі басым болса, соңғы
картинада "жылы" бояулар түрі көп болады. Сол себептені де осы өзгерістерге
орай суретшілер табиғи көріністі бір мезгілде бейнелеуге тырысады.
Мысалы: О.Таңсықбаевтың картиналарында таңертеңгі сәттер көп
бейнеленген, әсіресе күн шықпай тұрғандағы мезгілдер, суретші күніне жарты
сағаттан, яғни таңғы бестен 5.30-ға дейін жұмыс істеп тұрған. Нұсқа арқылы
жұмыс жүргізіп отырған суретші, ең алдымен, дене бояуларының не себептен
өзгеріске ұшырап жатқандығын түсінуі тиіс (табиғи орта, жарық күші, ауа
райы).
Осы мәселелерді толық меңгергеннен кейін, жазылатын картина
эстетикалық жағынан әсем болады. Шынында да, көп нәрсе, әсіресе денелер мен
орта қайткен күнде де табиғи немесе физикалық және химиялық байланыстарда
болып отырады. Себебі күннің түсуі өздерінен жақын жатқан бояу түстері бір-
біріне эсер етсе, яғни бір бояу түрі екінші бояу түрін өзіне тартады.
Мысалы, бір жылдың төрт мезгілінің өздеріне сай белгілі бояу түстері бар.
Қыс мезгілі ұлпа ақ қардың түсіне сай табиғат көрінісі ақ бояуға бөленсе,
жаз мезгілі - жасыл жапырақгарға, шалғындарға көмілген жайма шуақ, жасыл-
көк бояу түсіне енгендігін байқаймыз немесе күзде сары алтынға боялған күз
мезгілін, еске аламыз. Міне, осыған орай суретшілердің қызметінде көп
кездесетін бір терминнің түрі - колорит. Колоритті меңгермеген суретші өз
маманының шебері бола алмайды. Колорит дегеніміз - бірнеше бояу түстерінің
жиынтығы, картинаның ойын, мезгілін, уақытын, оның образын ашуда бір бояу
тобына (суық немесе жылы), жинақгалған бояулар сыры. К.Тельжановтың "Ата
мекен" атты картинасында колорит мәселесі өте айқын байқалады. Картинада
бірнеше түрлі түсті бояулар түрі бар, ал жалпы колориттік бояу түсі - ол
жылы бояулар: сары, күлгін, қоңыр, қызыл, қызыл-сары. Суретші сонымен бірге
суық бояулар түрін де қолданған: көк, сұр, аспан көк т.б., алайда бұл суық
бояулар жылы бояулар диапазонына еніп, жалпы картинаны жылы колоритте
көрсетуге көмектесуде.
Живопись пәнінің танымдылық және эстетикалық мәселесі. Живопись
пәнінің оқыту әдістемесі оқушылардың эстетикалық талғамдарын арттырумен
қатар, бейнелеу өнерін түсінудің мақсаттары мен міндеттерін шешуге
икемдейді. Живопись шынайы дүниенің әдемілігін, көркемдігін түсіндіруге,
табиғаттағы кез келген дененің әсемдігін көре білуге, сұлулыққа баулиды.
Адамның жан-жақгы үйлесімде өсуіне де, эстетикалық және этикалық көз-
қарасын калыптастыруында да живопись пәнінің әсері мол. Осы пәнге таза
көңіл қойып және егжей-тегжейлі үйрену барысында оқушының сұлулықты тануы,
түсінуі, білуі арқасында оның жан дүниесі байып, болашақ шығармашылыққа
бейімдеу жолын ашады. Өз еңбегін мәнді, маңызды орындауда, төзімділікке,
сабырлылыққа, қайтпас қайсар шеберлікке дайындауда да пәннің алатын орны
ерекше. Бейнелеу өнерінде қолданатын қабілет пен икемділік жалпы кез келген
мамандық иелерінің (геологтар, биологтер, конструкторлар, археологтар,
астрономдар) де шығармашылық қабілеттерін арттырады.
Акварель- көптеген живопись техникасының бір түрі. "Акварель" француз
тілінде aduariie - яғни "сулы бояу" деген мағананы білдіреді. Акварель
бояулары әр түрлі пигменттер мен қосылғышы бар байланыс заттардан тұрады.
Бояудың құнды болуы үшін байланыс заттарға қант пен глицерин қосады.
Акварель бояуларындағы байланыс заттар ретінде көкөніс желімдері:
гуммиарабик, декстрин, жеміс желімі (шие), сонымен катар бал және кейбір
бальзамдар (смола) кызмет етеді. Акварель бояуларына қосылатын кәдімгі
пигменттер таза және мөлдір болып келуі шартты мәселе, себебі акварель
техникасы жұқалықгы, мөлдірлікті талап етеді. Түстердің нәзік мөлдір
көрінуі - акварель живописінің басты касиеті. Акварель техникасында жалпы
танымалы үш түрлі жазылу тәсілі калыптасқан, олар:
1. Көп қабатты жазылу немесе лессировка тәсілі.
2. Құрғақ бетке бір-ақ рет жазылу тәсілі.
3. Сулы бетке бір-ақ рет жазылу немесе "алла-прима" тәсілі.
Лессировка тәсілі бір бояу үстіне екінші басқа бояу түсіру тәртібімен
орындалады, бұл жерде мәселе алғашқы бояудың көріну қасиетіне байланысты.
Бейнелеу өнерін оқыту процесінде натюрморт суреті үлкен орын алады.
Натюрморт заттарынан тұратын қойылым үйренуші жасқа (студент) бейнелеу
өнерінің алғашқы заңдылықгарын түсінуімен орындалады. Олардың ішінде:
денелердің бір-бірімен композициялық байланысы, олардың перспективада
орналасуы, жарықтың дене бетіне түсу ерекшеліктері, денелердің формасының
конструкциялық құрылымы т.б. Әр түрлі бояу түстерден тұратын денелер
натюрморт суретін салуда үлкен маңызы бар. Әрбір дене түсінде жарықтың
түсуіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz