Қимыл ұғым атауларының көп мағыналылығы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ШОҚАН УӘЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ

КӨКШЕТАУ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Филология факультеті

Қазақ тіл білімі кафедрасы

Қойшыбайұлы Ермұрат

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы:

«Қимыл ұғым атауларының көп мағыналылығы»

Ғылыми жетекші: ф. ғ. к.,

Жұмағұлова Ө. А

Ғылыми сарапшы: ф. ғ. к.,

Көкшетау - 2008 ж

Жоспар

Кіріспе . . .

I. Негізгі бөлім

1. 1. Көп мағыналылықтың зерттелуі . . .

1. 2. Полисемия құбылысы туралы түсінік . . .

1. 3. Етістіктердің көп мағыналылығы . . .

1. 4. Сөздердің көп мағыналылығының омонимдерге

(олардың бір-бірінен ара жігін ажырату), синонимдерге және

антонимдерге қатысы . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы "Қимыл ұғым атауларының көп мағыналылығы ". Жалпы тіл-тілдің барлығына сөздердің көп мағынаға ие болуы, яғни көп мағыналылық құбылысы тән. Көп сөздер өзінің негізгі мағынасымен бірге бір не бірнеше қосымша мағыналарға ие.

Сөздер алғаш пайда болған кезде аз мағыналы болған. Бірақ талай ғасырлар, замандар өткен сайын сөздерге жаңа мағыналар үстеле берген. Сөздердің жаңа мағыналары адамзаттың заттар мен құбылыстарды тануы, бір затты, я құбылысты екінші бір затпен не құбылыспен ұқсатуы барысында пайда болып отырған. Адам санасында танылған екі заттың сапасындағы, я болмаса атқаратын қызметіндегі ұқсастық байырғы тума атаудың үстіне қосымша мағына қосқан. Сол себепті бір атау екі, я одан да көп мағынаға ие болған.

Адам өмірінде танылған әрбір ұғым, зат, құбылыс жаңа атауды қажет етеді. Бірақ әрбір жаңа ұғымға жаңа атау табыла немесе қойыла бермейді. Көптеген жаңа ұғымдар, заттар мен құбылыстар атаулары бұрыннан бар, байырғы ұғымның, атаудың үстіне қосымша мағына болып қосылады. Сөздердің көп мағынаға ие болуы адамзаттың заттар мен құбылыстарды, ұғымдарды тануы, білуі, сезуі, бір-біріне сапасы я қызметі жағынан ұқсатуына байланысты туады. Сонымен қатар көп мағыналы сөздердің қорланып дамуына, оның алғашқы тура мағынасы негіз болады.

Зерттеудің өзектілігі: Көп мағыналы сөздерді зерттей отырып біз көп мағыналылық құбылысын терең түсіне аламыз. Зерттеу барысында біз сөздерге қосымша мағына өз-өзінен қосыла қалмайтынын, сөздің көп мағынаға ие болуының өзіндік заңдылықтары барын байқаймыз.

Сөз мағынасы туралы ілімнің тіл білімінің бір саласы ретінде бөлініп шығу кезеңі XIX ғасырдың бас кезі. Сол кезден бері көптеген ғалымдар сөз мағынасына байланысты еңбектер жазды.

Тіл білімінде көп мағыналылық құбылысы біршама зерттелгенімен әлі де болса сөздің көп мағынаға ие болуының ашылмаған, бізге беймәлім тұстары баршылық. Мәселен, етістіктердің көп мағынаға ие болу қасиетінің көп зерттелмегендігі, омонимдер мен көп мағыналы сөздерді бір-бірінен ажырата білу мәселесі, тағы да сол сияқты мәселелер. Әсіресе, есім сөздерден гөрі етістіктердің көп мағыналылығы жайында жазылған еңбектердің аз, тіпті жоқтың қасы екендегі тақырыптың өзектілігін білдіреді.

Зерттеудің нысаны: Зерттеудің нысаны көп мағыналы сөздер. Көп мағыналы сөздерді зерттей отырып, зерттеуімізді мынадай тақырыптар бойынша өрбітеміз:

көп мағыналылықтың зерттелуі;
полисемия құбылысы туралы түсінік;
етістіктердің көп мағыналылығы;
сөздердің көп мағыналылығының омонимдерге (олардың бір-бірінен ара жігін ажырату), синонимдерге және антонимдерге қатысы.

Зерттеу материалдары: Көп мағыналылыққа байланысты тілші ғалымдардың еңбектері, зерттеулері. Түрлі еңбектерде кездесетін тақырыпқа қатысты материалдар.

Зерттеу жұмысының құрылысы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі беріледі.

1. 1 Көп мағыналылықтың зерттелуі

Зерттеуміздің басын тақырыбымыздың өзегі - cөз мағынасының зерттелуі мен көп мағыналылықтың зерттелуінен бастаймыз. Алдымен сөз мағынасының зерттелуіне тоқталайық.

Сөз мағынасы туралы ілім семасиология ((Гректің sеmasia мағына, logos ілім деген сөздерінен жасалған) заттар мен құбылыстарды, түсініктерді атап білдіретін сөздер мен сөз тіркестерінің лексикалық мағынасын зерттейтін ғылым саласы [1, 280] . ) деп аталады. XIX ғасырдың алғашқы ширегінде семасиологияның тіл білімінің жеке бір саласы ретінде қарастырылуы керектігі жайлы сөз қозғалды. Тілші ғалым К. Рейзиг 1839 жылы жарық көрген «Латын тіл білімі туралы лекциялар» атты еңбегінде семасиологияның жеке тілдік пән ретінде қаралуын айтқан болатын [ 2, 10] . Сөз мағынасын тану қандай мақсатқа байланысты жүргізілуіне қарай зерттеу ағымдары да сан тарамға бөлініп кеткен.

XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басынан семасиология мәселесімен айналысқандар, негізінен мағынаның өзгеру заңдарын, олардың принциптері мен типтерін топтау бағытында болды [ 3, 37] . Семасиология XIX ғасырдың аяқ шенінен бастап тіл білімінің дербес пәні ретінде қалыптасты. Осы кезге дейін сөздің мағынасының өзгеруінің тәсілдерін көрсететін біршама материалдар жинақталды, маңызды қорытындылар жасалды және семасиологиялық зерттеудің негізгі принциптері белгіленді.

Семантика ((Гректің semantikos таңбалаушы, белгілеуші ) тіл және тіл бірліктері (сөз, грамматикалық тұлға, сөз тіркесі, сөйлем) арқылы білдірілетін хабарды, заттар мен құбылыстардың мән-мазмұнын зерттейтін тіл білімінің саласы [1, 278] . ) қазір сөз мағынасы деген түсінікпен тең дәрежеде қолданылып жүр. Сондықтан да семантикаға тіл білімінің сөздің мағынасын зерттейтін лексикалық саласы деген анықтама беріліп жүр [ 4, 3] . Тіл біліміндегі осы семантика бағытының дамуына үлес қосқан ғалымдардың бірі - Герман Пауль (1846-1921, Германия) . Г. Пауль өзінің «Тіл тарихының принциптері» атты еңбегінде семасиологиялық өзгерудің классификациясын жасап, оның әр алуан әдістері мен принциптерін ұсынды [ 5, 103] . Ғалым өзгерістің көлемі мен мазмұнына қатысты «мағыналық өзгерістің» 4 түрін көрсетеді:

Көлемнің тарылуы мен мазмұнының баюы;
Ұсыныс мазмұнының кеңеюімен байланысты мазмұнның кедейленуі;
Кеңістік, уақыт немесе себептік байланыс негізінде атаудың ауысуы;
Үш негізгі топтан қарапайым бір қорытынды жасауға келмейтін мағыналық өзгеріс.

1905-1906 жылдары жарық көрген Антуан Мейенің (1866-1936, Франция) «Сөз қалай мағынасын өзгертеді?» деген мақаласында мағыналық өзгерістің себептерін үш негізгі түрге бөледі: тілдік, тарихи және әлеуметтік.

С. Ульманның көзқарасы бойынша, бұған психологиялық ( Табу (полинез. tabu, тыйым сөз ) ескі әдетке, діни сенімге, ырымшылдыққа байланысты кейбір сөздерді тура айтуға тыйым салу [1, 318] . Эвфемизм ( грек. eu жақсы > phemi сөйлеймін ) ауыс мағынаның ерекше бір түрі. Сөздің дәл мағынасында емес, ауыс мағынада қолданылуынан туады. Тұрпайы сөздер мен сөз тіркестерін сыпайылап айту [1, 400], синтезия ) себепті де қосу керек. Ал, ғалым

К. Балдингер болса тағы бір түрді бөліп көрсетуді қалайды. Ол - физиологиялық себеп. Э. Велландер жаңа мағынаның пайда болу процесінің өзін анықтауға көңіл бөле отырып, тілдік себептермен шарттас емес, атауды әдейілеп ауыстырудың басқа өзгерістерден «мағынаның өзгеруінің түп нұсқасын» айыру керек екендігін айтады. Э. Велландердің пікірі бойынша, тілдік себептер дегеніміз кейбір жағдайда сөз түсіп қалады да, басқа сөз оның функциясын өзіне алады. Қызмет ауысуы көбінесе тікелей емес, бірнеше аралық топтардың көмегімен болады [2, 17] .

Семантикалық процестің негізгі қозғаушы күштерін табу әрекеті басқа бағыттарда да жүргізілді. Шет ел семасиологиясының дамуына ғалым

Г. Шпергердің көзқарасы ерекше әсер етті.

Г. Стерн өзгерістердің ішінде тілдік факторлармен байланысты 3 негізгі типті көрсеткен еді: ауызша қатынас негізіндегі өзгеріс ( ұқсастық (грек. analogia cәйкестік, орыс. аналогия ) - өзара қатысты тіл элементтерінің бір-біріне әсер етуінен ұқсас сөздер мен сөз формаларының жасалуы [1, 373], қысқарту ) ; заттық қатынас өзгерісі ( номинация ( лат. nominatio атау ) -

1) сөздің немесе сөз тіркесінің затты атап білдіруі. 2) Атаумен байланысты жалпы тіл мәселелерінің және номинативтік тұрғыда қарастылылатын сөзжасам, көп мағыналылық, фразеология т. б. жиынтығы [1, 228], мағынаны әдейі ауыстыру ) [2, 18] . Мұндай саралауды С. Ульман «Семасиология принциптері» деген еңбегінде түрлендіріп, төрт бөліктен тұратын жіктеме ұсынды:

Екі сөздің арасындағы мағына ұқсастығы . (Түрлі метафоралар, мысалы, дене мүшесінің атауы жансыз зат атауына ауысуы:зал аяғынан тік тұрды. Машинаның көзі ашық қалған екен т. б. )
Екі сөздің арасындағы шарт(Түрлі метонимия, мысалы: Ақтардың қаша бастаған кезі (ақтың әскерлері орнына) [1, 214] .
Екі атау арасындағы ұқсастық (көбінесе халық этимологиясы жатады) .
Екі атау арасындағы байланыс (фразада екі сөз қатар келіп қысқаруға түседі: яғни бір сөз түсіп қалып, екіншісі бүкіл сөз тіркесінің мағынасын береді) [6, 193] .

Енді тілші ғалымдарымыздың сөз мағынасына берген анықтамаларына назар аударсақ:

О. С. Ахманова сөз мағынасына үш түрлі анықтама береді:

Белгілі бір дыбысталумен байланысты болып тілдік факті ретінде жарыққа шығатын адам ойындағы объектив өміріндегі заттардың (құбылыс, қатынас, процесс) бейнесі.
Бұл шындықтың бейнесі сөз (морфеманың) құрылымының ішкі жағын (мазмұнын) жасайды.
Ол тілдік бірліктің дыбысталуы оның материалдық қабығын жасайды да мағынаны басқаға жеткізудің, хабарлаудың, сондай-ақ оның өзінің пайда болуының, қалыптасуының, өмір сүруінің, дамуының негізі болады.

Р. А. Будагов: «Сөз мағынасы деп зат не құбылыстардың бейнесі мен дыбысталудың тарихи байланысын айтамыз» десе, Л. А. Булаховский «Сөз нені білдірсе - сол мағына » дейді.

І. Кеңесбаев пен Ғ. Мұсабаев сөз мағынасына тікелей анықтама бермесе де: «Сөз формасына оралған ұғымның мазмұны сөздің мағынасына айналып, дыбысталу мен мағына бірлесе келіп, сөздің өзін қалыптастырады » деген ортақ пікір айтады. Бұл жерде ғалымдар сөз мағынасын ұғым арқылы анықтап отыр [7, 15] . Ал К. Аханов болса Е. М. Галкина-Федоруктың сөзге берген анықтамасын толық қабылдап: «Сөздің лексикалық мағынасы дегеніміз - дыбыстық комплекстің ақиқат өмірдегі құбылыстардың бірімен белгілі бір тілде сөйлесуші коллектив арқылы белгіленген байланысы болып табылады» дейді [8, 28] .

Ғалым Т. Қордабаев анықтамасында сөз мағынасын белгілеуге қажетті болған әлеуметтік шартты да қосып, дұрыс қорытынды шығарған болатын. Ол төрт түрлі анықтама беріп көрсетеді:

Сөздің лексикалық мағынасы оның жеке тұрып та білдіретін өзіне тән қоғам таныған мағынасы;
Сөз мағынасы дегеніміз оның блдіретін түсінігі. Сөз нені білдірсе, нені байқатса, сол оның мағынасы болады;
Тілдік мағына объектив дүниедегі заттардың, құбылыстардың, болмыстардың санадағы бейнесі;
Мағына дегенді атау мен сол атау болған мазмұнның арасындағы

қатынас, бірлік деп түсінген дұрыс [4, 37] .

Сөз мағынасына байланысты жоғарыдағы тілші ғалымдардың пікірлерінің жиынтығынан сөздің лексикалық мағынасына төмендегідей анықтама шығады.

Лексикалық мағына дегеніміз - белгілі бір дыбыс, не дыбыстар тізбегі мен шартты, тарихи және әлеуметтік байланысқа түскен объектив дүниедегі заттардың, амал-әрекеттердің, түрлі құбылыстардың адам санасындағы жалпыланған, дерексізденген бейнесі [4, 45] .

Лингвистер семаға (Грек. sema белгі - мазмұн тұрғысында ең кіші, ең түпкі бірлік (единица) . Сема шындық өмірде белгіленген заттар мен құбылыстардың түрліше қасиеттерінің тілдегі қарапайым бейнесін білдіреді. Мысалы, тарихи тұрғыда түркі-моңғол тілдеріне (не көбіне) ортақ қой - қошқар - қозы - қошақан - қотан - қотшы - қойшы т. б. сөздердің бәріне ортақ сема қо морфында (бастапқы түбір) беріліп тұр [1, 277] . ) «сөздің ең кіші мағыналық бөлшегі» деген ортақ анықтама береді. Бірақ оны түрлерге бөлуде пікір қайшылықтары бар. В. Г. Гак архисема, дифференсема, потенциалсема деп, ал И. Қошқарбаев тірек сема, дифференсема, қосымша семалар деген топтарға бөледі. М. Оразов архисема, дифференсема деп бөлгенді жөн санайды. Тілші ғалымдардың архисема (тірек сема), дифференсема деген түрлерге берген анықтамалары ортақ ойға ойысқанымен, потенциалды, яки қосымша семаны сөз мағынасы құрамында екінші қатардағы сема деп қарайды. М. Оразов потенциалды семаны сема түріне санамайды. Біздіңше, бастапқы зат белгілерінің жиынтығы архисема, бастапқы зат пен кейінгі заттың бір ғана сөзбен аталуына негіз болған белгі не белгілер интегрелсема (байланыстырушы сема) бастапқы және кейінгі заттардың өздеріне тән белгілері дифференсема (саралаушы сема) [9, 23] .

Сөз және оның мағынасының құрылымын, құрамын зерттеу ағымы, негізінен, Батыс Еуропа тіл білімінің лексикалогиясында өткен ғасырдың 60-70 жылдарында пайда болды. Сөз мағыналары біркелкі емес. Олардың арасындағы айырмашылық ең алдымен шындық болмыстағы заттар мен құбылыстарға қатысы жағынан айқын көрінеді. Көптеген мағыналар сөздің жеке тұрып та білдіре беретін зат пен құбылыстың нақты атауларынан туса, мұнан соңғы бір топ мағыналар бір заттың (немесе құбылыстың ) атауын екінші бір затқа (немесе құбылысқа) ауыстырып қолдануынан туады.

Енді көп мағыналылық құбылысының зерттелу тарихына зер сала отырып, ғалымдардың зерттеулерімен танысып өтейік. Сөздің көп мағыналы болуының:

заттың (не құбылыстың) бойындағы бір не бірнеше сипатының басқа зат (не құбылыстың ) бойынан табылуынан, не қызмет ұқсастығынан бастапқы зат (не құбылыс) атауы кейінгі затқа (не құбылысқа) атау

болуы ;

тілдің сөз байлығының жетіспеуі(«Сөз саны шектеулі де, заттар көп» Аристотель) деген экстралингвистикалық, лингвистикалық себептері бар екенін көреміз.

Сөз мағынасының өзгеруінің (кеңеюі, көбеюі, тарылуы, көмескіленуі, жаңаруы, жойылуы, ауысуы, тұрақталуы) себептері мен жолдары, өзгеру сипаттары мен механизмдері - тіл білімінде басы ашық сауалдар. Дегенмен, полисемияға анықтама беруде зерттеушілер 3 түрлі бағыт ұстанды. Бірінші бағыт өкілдерінің (К. С. Аксаков, Н. П. Некрасов, В. А. Зверенцев) сөздің көп мағыналылығын жалпы мағына немесе тілдік инварианттардың сөйлеудегі варианттары деген тұжырымдарын Е. Р. Курилович, С. Д. Кацнельсон зерттеулері, лексикография практикасы жоққа шығарып отыр. Екінші бағытты ұстанушылар (А. А. Потебня, Л. В. Щерба, М. Г. Арсеньева, А. П. Хамзина) көп мағыналы сөздің әрбір жеке мағынасын жеке сөз деп, омонимиямен бірдей қарастырады. Ал үшінші бағыттағылар (Р. А. Будагов, М. П. Муравицкий,

У. Вейнхрейх) көп мағыналы сөз тілдік единица, сондықтан ол контекст арқылы жасалмайды және оған байланысты да емес дейді [9, 6] .

Көп мағыналы сөз проблемасының зерттелуі тұрғысынан алғанда, қазақ тіл білімі қазір монимизм сатысында тұр. Көптеген тілші ғалымдардың еңбектерінде сөз мағынасының түрлері, олардың бір-бірімен ара қатынасы, айырмашылығы, сөздіктерде берілуі, лексикалық мағына мен стильдік қолданыс, омонимия мен полисемия құбылыстарының ерекшелігі сияқты мәселелер сөз етіледі. Жарты ғасырға жуық мерзім ішінде жарық көрген ғылыми-зерттеу еңбектерінде ымыралы ортақ шешімдер де, қайшылықты пікірлер де баршылық. Бұл мәселелер бойынша алғаш болып С. Аманжолов,

Н. Сауранбаев, Ғ. Бегалиев, К. Аханов, Ә. Болғанбаев, Т. Қордабаев,

Г. Кеңесбаев, Ғ. Мұсабаевтар мақалалары мен зерттеу еңбектерінде сөз етсе,

Р. Барлыбаев, Б. Хасенов, Ш. Мұхамеджанов, Р. Садықбековтар кандидаттық диссертациялар қорғады.

Ғалым Ә. Болғанбаев «Қазақ тілінің лексикологиясы » атты еңбегінде

[10, 19] лексикалық мағынаның негізгі, туынды, ауыспалы деген 3 түрін көрсетеді. Ал І. Кеңесбаев тура (еркін немесе атауыштық) ; фразеологиялық шартты; мағыналық және қолданыстық реңкті деп 4 түрге бөледі[11, 302] .

Р. Барлыбаев сөз мағынасын негізгі, тұрақты, контексті абстрактылы, көп мағыналы омонимия деп жіктейді. Тұрақты мағына дегені - «негізгі мағынадан өрбісе де, ауыс мағынадан алыстап, ауыстың қасиеті күңгірттеніп, дербестік ұғымға, мағынаға ие болған туынды, номинативті мағына». Контекстік мағына деп отырғаны «сөзге жеке адамдардың өзінше арнайы мән бере қолдану стилінен туған сипаттағыш мағына» [9, 10] . Бұл жерде

Р. Барлыбаев сөз мағынасы мен сөз қолданыс арасына теңдік белгісін қойып отыр.

Сөз, сөз мағынасының анықтамасы, сөз мағынасының түрлері, полисемия мен омонимия, ауыспалы мағына, оның жасалу жолдары, сөздің көп мағынаға ие болуының алғышарты жайында Т. Қордабаев жалпы және қазақ тіл білімі тұрғысынан сөз етеді [12, 75] . Сөзге беріліп келе жатқан алуан түрлі анықтамаларды қорыта келе жеке қолдануға болатын мағынаны, я ұғымды білдіретін тілдің мағыналы бөлшегі сөз деген анықтама береді. Сөздің ең негізгі қызметі атауыштық қызмет екенін атап өтеді. Лексикалық мағынаны тура, келтірінді мағына деп 2 түрге бөледі.

Н. Сауранбаев сөздің көп мағыналылығын омонимдік көп мәнділік, стильдік көп мәнділік деп жіктейді. Омонимдік көп мәнділік деп сөздің жеке

тұрғандағы, стильдік көп мәнділік деп түрлі контексте өзгеруін айтады

[13, 118] . Омонимдік көп мәнділік - сөздің көп мәнділігі.

Белгілі ғалым С. М. Исаев болса, «Қазақ тілі» атты еңбегінде сөздің бастапқы (негізгі) білдіретін тура ұғымы - оның тура мағынасы екендігін және де сөздер өзінің негізгі мағынасынан басқа да мағынада қолданыла беретіндігін айтады. «Бірнеше мағынада қолданылатын сөздерді көп мағыналы сөздер дейміз» - деген анықтама береді [14, 25] .

Ғ. Бегалиев пен Н. Сауранбаевтардың «Қазақ тілінің грамматикасы» атты оқу құралында: «Қазақ тіліндегі сөздердің, яғни кейбір сөздердің бірнеше мағыналары болады . . . Мұндай тұлғасы әр түрлі сөздерді омоним дейміз» - деген анықтама ғана кездеседі.

Орыс тіл білімінің атақты ғалымдарының зерттеу еңбектеріне көз жүгіртсек,

А. А. Потебня, Л. В. Щерба бір сөздің көп мағыналы болуын мойындамай, қанша мағына болса, сонша сөз болады деп қабылдаған.

Ю. С. Маслов «Введение в языкознание» деген еңбегінде көп жағдайда бір сөздің бойында сол сөздің семантикалық варианттарын құрайтын бірнеше мағыналары болады деген тұжырым жасайды [15, 102] .

В. И. Кодухов болса, көп мағыналылыққа мынадай анықтама береді: «Полисемия (многозначность) возникает в результате того, что слова называет и обозначает не один предмет и не одно понятие, а несколько, обладает потенциально многопредметной и многопонятийной направленностью» [16, 170] .

Ал 1999 жылы шыққан «Современный русский язык» атты еңбекте көп мағыналылыққа берілген мынадай анықтаманы кездестіреміз: «Многозначность или полисемия - это семантическое свойство слова иметь одновременно несколько значений. Многозначность - это семантическое отношение внутренне связанных значении, выражаемых формами одного слова и разграничиваемых в тексте благодаря разным взаимоисключающим друг-друга позициям слова» [17, 229] .

Сөз мағынасының көп қырлылық қасиеті ғалымдардың сөз мағынасына түрлі жақтан талдау жасауына, түрліше топтастыруына негіз болып жүр. Мысалы, А. А. Уфимцева сөздерді атқаратын қызметіне қарай үшке бөледі: номинативтік (атау болу), сигнификативтік (жалпылау) және прагматикалық (эмоциялық және экспрессиялық) . А. А. Уфимцеваның көрсеткен мағыналарының негізінде сөз мағынасының бағытын көрсететін семалар жатыр. Э. С. Азнаурова бұларға қосымша етіп 4-функцияны, стилистикалық функцияны қосады. Ғалымдар сөз мағынасына талдау жасағанда басқа элементтерді де көрсетеді. Сөз мағынасына талдау жасағанда әр ғалым өзінше мақсат қойып, сол мақсатқа байланысты зерттеген [4, 66] .

Сонымен, жоғарыдағы түрлі бағыт өкілдерінің пікірлерін өз зерттеу қорытындыларымыз бойынша тұжырымдасақ, ғалым Ә. Болғанбаевтың «Ең алғаш пайда болған кезде бұлар да аз мағыналы болған. Кейін талай замандар өткен соң, сөздік қордағы сөздердің бұрынғы меншікті мағынасына тағы да бірнеше мағыналар жамалып, семантикалық шеңберін ұлғайда берген, содан көп мағыналы сөздер пайда болған» [18, 25] деген тұжырымды толық қолдаймыз.

Шындығында да ақиқат болмыстағы заттар мен құбылыстар өзара байланысты, әрі өзара шарттас болады. Олардың байланысы ішкі және сыртқы ұқсастықтарынан көрінеді. Бізге таныс емес жаңа бір заттарды немесе құбылыстарды көргенде, бұрыннан таныс затты есімізге салатынын оның жеке бір белгісінен байқаймыз. Соған орай бұрыннан таныс заттың атауы жаңадан танылған затқа ауысуы мүмкін. Соның нәтижесінде бұл сөздің алғашқы мағынасына жаңадан туынды бір мағына жамалады. Бұндай бір белгілеушіге (сөзге) бірнеше белгілеушінің (мағынаның) сәйкес келуін көп мағыналылық (полисемия) деп атаймыз.

Бүгінде қазақ тіл білімінде көп мағыналы сөздердің зерттелуі жөнінде ірілі-ұсақты мақалалардан басқа сүбелі еңбектердің қатары да көбейді. Атап айтқанда, Р. Садықбековтің «Қазақ тіліндегі сөздердің көп мағыналылығы»,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.