Кітапханалардағы өнер саласы бойынша ақпараттар технологиясының даму жолындағы жұмыстар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 КІТАПХАНАНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Анықтамалықтар, энциклопедиялар, сөздіктер және өткізілетін мерекелік
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Кітапхананың Өнер бөліміндегі өнер туралы
кітаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2 ӨНЕР САЛАСЫ БОЙЫНША АҚПАРАТТЫҚ БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫ
2.1 Кітапханадағы өнер бөлімінің ақпараттық қорлары және
көрмелер ... ... ... .28
2.2 Өнер саласының ақпараттық – библиографиялық
жұмыстары ... ... ... ... ... ..38
3 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЭЛЕКТРОНДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСТАР
3.1 Қазіргі ақпараттық қоғамдағы оқу мәдениеттілігін көтеру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 48
3.2 Каталогтар мен картотекалар
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 1
ҚОСЫМША: Мұқағали мұрасы – қазақтың қазынасы атты презентация.
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының БАҚ туралы
заңының 1999 жылғы № 16 бабына]сәйкес мерзімді басылымдардың міндетті тегін
даналарының толық түсуін қадағалау мақсатында нақты, жоспарлы жұмыстар
атқарылуда. Мысал ретінде Ұлттық кітапхана қорына 2006 жылы және 2007
жылдары түскен мерзімді басылымдардың міндетті тегін даналарының
салыстырмалы өсу көрсеткіштеріне көз салсақ: Болашаққа қарыштап қадам
басатын бүгінгідей жауапты кезеңде Қазақстан халықтарының құжатты жазба
мұрасын жинап, сақтауда міндетті тегін дананы айтарлықтай үлесі мол.
Бүгінгі таңда ҚРҰҚ дүниежүзілік банк басылымдарының депозитарийі
ретінде кітапхана қорына дүниежүзілік банктің қоғамдық - саяси, әсіресе
оның ішінде экономика саласы бойынша шыққан ғылыми кітаптары мен
электрондық басылымдарының жүйелі түрде түсуі болашақ ұрпақ үшін қымбат
қазына. Ұлттық мұратты насихаттауды алтын арқау еткен мемлекеттік
бағдарлама Мәдени мұра бойынша жарық көрген кітаптар ұлтымыздың рухани
ағартушылық және мәдени - интеллектуалдық деңгейін көтеруде, өскелең
ұрпақты халқымыздың салт - дәстүрі мен жалпы адамзаттық құндылықтарға
тәрбиелеуде теңдесі жоқ рухани қымбат қазына.
Ұлттық жәдігерлерді болашақ ұрпаққа жеткізу, әлеуметтік, көркемдік
тұрғыда қайта жаңғырту - стратегиялық сипаттағы айғақ. Жалпы айтқанда
Мемлекеттік бағдарлама Мәдени мұра бойынша жарық көрген кітаптар Ұлттық
кітапхана қорының әлемдік деңгейге көтерілуінің, динамикалық өсуінің рухани
жемісі. Кітапхана қорын толықтаруды дамытудың жаңаша сипаттағы жолы -
Халықаралық жобалар. Ұлттық кітапхана қорына халықаралық жоба арқылы
Жапония, Америка, Корея және Қытай елдерінен әртүрлі басылымдар алынады.
Бүгінгі күні кітапхана қорына Республикалық журналдардың 300 аталымы мен
4065 данасы, газеттердің 135 аталымы 16000 данасы және Ресейлік
журналдардың да көптеген данасы түсуде.
Еліміздегі кітапхана қорларын толықтыру, жаңарту стратегиясы
-Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
аса маңызды бағыттарының бірі.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогресс заманында электронды ақпарат
құралдары, информатикалық басқа да көздері көбейгенімен кітаптың алар орны
бөлек. Керек десеңіз, прогресті жасау үшін де мыңжылдықтар бойы адамзатың
ғылым-білімінің жиынтығы толы кітапқа жүгінбеу мүмкін емес. Ал, сол кітапты
сақтап оқырманға ұсынатын кітапхана. Демек, кітапхана мәдениеттің ең
маңызды саласы екені даусыз.
Эволюциялық тілмен айтсақ, адамды адам еткен жазу, адамзат еткен кітап.
Жазу арқылы адам өз жайында мәлімет бере алатын, өзгелер жайлы мағлұмат ала
алатын күйге жетті. Бұл оны қоғамдық санаға ие етті. Кітап арқылы өз білім
тәжрибесін өзге замандастары мен келешек ұрпақтарға жеткізе отырып, сол
арқылы сана иесі – адамдар өздерінің біртұтастығын сезіне алды. Осыдан
барып адамзат қауымдастығы қалыптасты.
Білімнен, кітаптан кенде қалған ел адамзат өркениетінің көшіне ілесе
алмай, күштілердің құлы болатынын өзге емес, қазақтың өз тарихынан да
білеміз. Кезінде жаһанға даңқы тараған Отырар кітапханасын басқыншы
жаулардың жойып жіберуі ұзақ ғасырларға созылған қараңғылыққа ұласқаны
белгілі.
Ілім-білім бұлағы кітап атаулының шоғырланған мекемесі – кітапхана
адамзат баласының рухани тыныс-тіршілігінің айнасы іспетті.
Егемендігімізге қол жеткізіп, мемлекет болып қалыптасу жылдарымыз,
ақпараттық технологияның қатты дамып, әлем мәдениеттерінің бір-біріне
әсерінің күшейген заманы.
Есігіміз әлемге айқара ашылып, жақсы, жаман ақпаратты халқымыздың
құлағы естіп, көзімен көріп, оқып алып әр адамның өзінше қабылдағанынан,
қоғамға оның қандай әсері болып тұр? Ол үлкен сұрақ. Бұл да жаңа-жаңа тәй-
тәйләп қаз тұра бастаған мемлекетімізге үлкен сын еді.
Олай болса, Елбасының жарлығымен қабылданған 2004-2006 жылдарға
арналған Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы ұлттық мәдениетіміз бір
жүйеге келтіріп, ғасырлар бойы толық ашылмай келген көне тарихымызды
зерттеуде үлкен рөл атқарды десек, артық айтқандық емес.
Мәдени мұра бір сөзбен тұйықтауға келмейтін кең ұғым. Оған өнер
атаулының бәрі, мейлі ән мен күй, жыр мен жыршы, жыраулық дәстүр, дуалы
сөз, шешендік, сәулет өнері, зергерлік, әр ұлттың критерийі – тіл, адамдық
сипаты-имандылық, дін, оның өзіне тән уағыздары, т.б. жатады.
Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы алға қойып отырған
міндеттердің бірі ел арасында немесе жеке кітапхана қорларында сақталатын
көне жазбалар мен мәдени құнды деп табылған кітаптарды кітап қорына алдыру
және ол басылымдарды өз қорында сақтауға немесе көпшілік қауымға ұсынуға
мүмкіндігі болмаған жағдайда, ол жазбаларды жоғары техникамен жабдықталған
кітапханаларға жіберіп, оның электронды нұсқаларын дайындау арқылы
көпшіліктің еркін пайдалануына жағдай туғызу. Яғни, жаһандану заманында
кітапханалардың маңызы арта түспесе еш кемімейтінін атап өту керек.
Зерттеу объектісі. Өнер саласындағы ақпараттық қорлар.
Зерттеу пәні. Қазақстан Республикасында кітапханалардағы өнер саласы
бойынша ақпараттар технологиясының даму жолындағы жұмыстар.
Диплом жұмысының мақсаты. Жұмыс өзектілігіне сәйкес, диплом жұмысының
мақсаты - өнер саласындағы ақпараттық қорлар арқылы оқырмандарға қызмет
көрсету барысында мәліметтер жинақтай отырып, тақырыптың мәнін ашу. Шын
мәнінде кітапханаларымыз өзінің дәстүрлі жұмыс түрлерінің үстіне
төмендегідей қызметтерімен байыта түсіп, халқымызға еңбек жасауда:
- Егеменді Қазақстанның ілгерілеушілік саясатына, мемлекетіміздің нығая
түсуіне;
- Қазақстанды мекендеген бүкіл ұлттардың мәдениетінің өркендеп өсуіне,
тілдерінің дамуына, ұлтаралық татулықты орнықтыру;
- қазақтың арғы мұрасын насихаттады;
- дәстүрлі мәдениетімізді бүкіл әлем мәдениетінің озық үлгілерімен
өрнектеп жаңғыртуға;
- оқырмандарымыздың қоғамдық санасының, рухани ахуалының қалыптасуына;
- ғылыми және әдеби айналымдағы құнды кітаптарды жинастыруда;
- мемлекет тарапынан берілетін қаржыдан басқа, қаржы көздерін табу
мақсатындағы өзге елдер мен өз еліміздің көркейіп, нығайуына бірлесе қызмет
жасауға баулуда т.б.
Диплом жұмысының міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсатына байланысты
мынадай міндеттер қарастырылды:
- Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы бойынша өнер саласындағы
ақпараттарды қамту;
- өнер саласындағы ақпараттық қорлардың түрлері мен қызметтерін
анықтау;
- кітапханадағы өнер бөлімінің ақпараттық қорларын, өнер саласының
ақпараттық – библиографиялық жұмыстарын және кітапханадағы өнер бөлімінде
өткізілетін шараларды зерттеу;
- кітапханада көпшілік шараларды насихаттау және оқырмандарға кеңес
беру.
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары: Жаһандану ақпараттық технологиялар
заманында кітапханалардың және кітапхана оқырмандарының талабы да жаңаша.
Жаңа талаптарды орындау әрине ең алдымен кітапханашыға келіп тіреледі.
Сондықтан әрбір кітапханашыға қойылатын талаптар: жаңа ақпараттық
технологияларға көшу, басқарудың экономикалық амалдарын қолдану,
кітапханашылардың заман талабына сай біліктілігі мен білімін, кәсіби
деңгейін көтеріп отыру.
Қазіргі кезде оқырмандардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани
байлығы мен жалпы қабілетін дамыту және жалпы эстетикалық талғамын
қалыптастыруда кітапханалардың алатын орны ерекше. Әрине, кітапханадағы
өнер бөлімінің ақпараттық қорларын заманға сай молайту, өнер саласының
ақпараттық – библиографиялық жұмыстарын жақсарту, кітапханадағы өнер
бөлімінде шаралар өткізу т.б. диплом жұмысына ізденіп, ғылыми жаңалығын
толықтыра түсуге мүмкіндік берді.
Ақпараттық базасы. Кітапхана тақырыбына сай еңбектермен қоса Кітапхана
әлемі, Библиотекаведение, Библиотекарь т.б. ақпараттық мәліметтер
диплом жазу барысында басшылыққа алынды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, 2 тараудан,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 КІТАПХАНАНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Анықтамалықтар, энциклопедиялар, сөздіктер және өткізілетін мерекелік
шаралар
Өнер саласындағы қорға келетін болсақ, белгілі өнер адамдары мен аса
көрнекті қайраткерлерінің таңдамалы шығармаларының негізгі басылымдары мен
тақырыптық жинақтары да болғаны жөн.
Бүгінгі таңда кітап қоры 3 мыңнан астам энциклопедиялар, сөздіктер,
анықтамалықтар, библиографиялық құралдар ақпараттық құралдардан тұрады.
Қордың екінші бөлімін құрайтын анықтамалық әдебиеттер өзінің сипаты,
типі және тақырыбы жағынан мейлінше алуан түрлі болады. Оған
энциклопедиялар мен энциклопедиялық сөздіктер, жалпы және арнаулы
анықтамалықтар мен сөздіктер, жолнұсқалар, календарьлар және басқалар
жатады.
Энциклопедиялар мен энциклопедиялық сөздіктер әмбебап және салалық
қорлар болып бөлінеді.
Әмбебап қорға Өнерге байланысты энциклопедиялар мен энциклопедиялық
сөздіктер жатады.
Мақалаларды жазуға білімнің барлық салаларынан аса ірі мамандардың кең
көлемде тартылуы жарияланған материалдардың идеялық-саяси және ғылыми
дәрежесінің жоғары болуын қамтамасыз етті. Мақалалардың басым көпшілігіне
қоса суреттер, схемалар, кестелер берілген; картографиялық материалдар кең
пайдаланылған (берілген карталардың тізбесі әрбір томның соңында
келтіріледі). Көптеген мақалаларға қоса келтірілген негізгі әдебиеттің
іріктеп алынған тізімдері мақалалардың тақырыптары бойынша, белгілі мәселе
жөнінде қолда бар библиографиялық құралдар басылымның идеологиялық және
ғылыми жағынан неғұрлым құнды жақтарын көрсетеді.
1957 жылдан үздіксіз шығарылып тұратын Ежегодник БСЭ-Үлкен Кеңес
Энциклопедиясына бағалы қосымша [1, 456 б.]. Әрбір кітаптың он бір
бөлімінде Кеңес Одағы мен шетелдердің саяси, экономикалық, ғылыми және
мәдени өңірінде өткен жылда болған аса маңызды оқиғалар баяндалады,
халықаралық ұйымдардың қызметіне, шет мемлекеттердің экономикасына, аса ірі
ғылыми және ғылыми-техникалық жетістіктер мен жаңалықтарға қысқаша шолу
жасалады. Томның аяғында мемлекет қайраткерлері, аса ірі қазақ және шетел
ғалымдары, жазушылар, мәдениет пен өнер қайраткерлері, бейбітшілікті
нығайту жолыңдағы көрнекті күрескерлер туралы қысқаша өмірбаян анықтамасы
беріледі [2, 177 б.].
Одақтас республикаларда шығарылатын әмбебап энциклопедиялар советтік
республикалардың табиғаты мен табиғи ресурстары, қоғамдық өмірі, тарихы,
экономикасы, ғылымы мен мәдениеті туралы алуан түрлі мәліметтерді қамтиды.
1972—1978 жылдар арасында Қазақ Кеңес Энциклопедиясының 12 томы жарық
көрді. Бұл өте бағалы басылым республиканың ғылымы мен мәдениетінің зор
жетіскендігінің айғағы болды. ҚСЭ бас редакциясының қызметі мұнымен
аяқталған жоқ. 1980 жылы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының 60
жылдығына арнап Энциклопедиялық анықтама, ал 1983 жылы қазақ және орыс
тілінде Алматы энциклопедиясын шығарды [3, 289 б.].
2003 - 2006 жылда аралығында 10 томдық Қазақстан Ұлттық
энциклопедиясының жаңа сериялары жарық көре бастады .
Одақтас республикалардың бәрі де қазір ұлттық энциклопедиясын шығарып
үлгірді. Олар республикалардың ғылыми және бұқаралық кітапханаларының
анықтама қорын толықтыратын құнды басылымдар болып отыр.
Қазіргі кезеңде салалық энциклопедиялар мен энциклопедиялық сөздіктер
білімнің барлық салаларын қамтитын болды. Олардың ішінде Советтік
энциклопедиялық сөздік, Философиялық энциклопедия (5 т.), Совет тарих
энциклопедиясы (16 т.), Қысқаша химия энциклопедиясы (5 т.), Ауыл
шаруашылық энциклопедиясы (6т.), Педагогикалық энциклопедия (4 т.) және
басқа да көптеген энциклопедиялар бар.
Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы – ғылыми-анықтамалық баспа
мекемесі. Әмбебап және тақырыптық (пәндік), салалық энциклопедиялар,
анықтамалықтар, сөздіктер, тілашарлар шығарумен, көне қолжазбаларды,
басылымдарды, ұлы ғұламалардың еңбектерін қайта басумен, күрделі ғылыми-
зерттеулер жариялаумен айналысады.
Ұлы тұлғаларға арналған энциклопедиялар
• Ш.Уәлиханов шығармаларының академиялық бес томдығын (орыс тілінде,
1984–85),
• М.Әуезовтің таңдамалы шығармалар жинағын (қазақ, орыс тілдерінде
аралас, 1997),
• "Құрманғазы" (1998),
• Қорқыт (1999),
• Ә.Бөкейханов Таңдамалы (қазақ, орыс тілдерінде аралас, 1995)
кітаптарын қайта басып,
• 20 ғасырдың басында шығып тұрған Қазақ газеті мен Айқап журналын
жеке кітап етіп шығарды (1998, 1995).
• Абай Құнанбаевтың бүкіл дүние жүзі елдері атап өткен 150 жылдық
мерейтойы қарсаңында Абай энциклопедиясын (1995) әзірлеп, баспадан
шығарды.
• Хирургтің анықтамалығы (академик М.Әлиев, 1997),
• Қазақстанда инженерлік істің дамуы (екеуі де орыс тілінде, 2001 жылы
жарық көрді) атты көлемді анықтамалықтар да мамандар мен оқырмандардың
қажетін өтеген маңызды басылымдар болды.
Облыстар мен қалалар тарихына арналған энциклопедяиалр
• Алматы энциклопедиясы (1983, 1996),
• Қарағанды энциклопедиясы (1990),
• Ақмола энциклопедиясы (1995),
• Тараз энциклопедиясы (2003),
• Сыр елі энциклопедиясы (2005),
• Оңтүстік Қазақстан энциклопедиясы (2005),
• Солтүстік Қазақстан облысы (2006),
• Маңғыстау энциклопедиясы (2008),
• Ақмола облысы энциклопедиясы (2009)
• Халықаралық Түркістан энциклопедиясы (2001) шығарды.
Басқа энциклопедиялар
• 2-дүниежүзілік соғыстағы кеңес халықтары жеңісінің 50 жылдығына орай
Отан қорғау жолында құрбан болған боздақтарға ескерткіш-кітап деген
айдармен әр облыс бойынша 2–7 томнан тұратын Боздақтар көп томдығы
қазақ, орыс тілдерінде жарық көрді.
• Тақырыптық энциклопедиялардың алғашқы легі шағарылды:
• Қазақстан табиғаты, 1–2-томы, 2008–2009;
• Қазақстан ғылымы, 2 том, 2009–2010.
Қазақстан ұлттық энциклопедиясы
1997 жылдан 2007 жылға дейін Қазақ энциклопедиясының редакциясы 10
томдық Қазақстан ұлттық энциклопедиясын жарыққа шығарды.
Қазақ энциклопедиясының басшылары
• Академик М.Қ.Қаратаев (1968–1979),
• Академик М.Қ.Қозыбаев (1980–1986),
• Академик Р.Н.Нұрғалиев (1986–1997),
• Академик Ә.Нысанбаев (1997–2003);
• профессор Б.Ғ.Аяған (2003–2009)
• профессор Б.Ө.Жақып (2009 - осы уақытқа дейін)
Сөздіктер анықтамалық басылымдардың маңызды түрі болып табылады, олар
мақсатына, мазмұнына, құрылымына және басқа белгілеріне қарай сараланады.
Мына сөздіктерді түсіндірме сөздіктердің мысалы ретінде атауға болады:
В. И. Дальдің 4 томдық Нақты великорус тілінің түсіндірме сөздігі, ол
бірінші рет XIX ғасырдың 60-жылдарында шықты және содан бері талай рет
қайтадан басылып келеді (соңғы басылымы 1970 жылдардың аяғында жарық
көрді); М. П. Алексеевтің, С. Г. Бархударовтың, В. В. Виноградовтың және
басқаларының редакциясымен шыққан 4 томдық Орыс тілі сөздігі (М., 1957-
1961); С. И. Ожеговтың бір томдық Орыс тілі сөздігі (12-басылуы. М.,
1978).
Сондай-ақ сөздіктер былайша да бөлінеді: жазушылар тілі (Пушкин тілі
сөздігі. 1-4 ж. М., 1956—1962), этимологиялық (Шанский М. М. Орыс тілінің
этимоло-гиялық сөздігі. М., 1963), фразеологиялық (Жуков В. П. Орыстың
мақалдады мен мәтелдері сөздігі. М., 1966), антропонимикалык (Петров Н. А.
Орыстың адамдар есімі сөздігі. М., 1966) сөздіктер, синонимдер мен
омонимдер сөздіктері (Синонимдер сөздігі. Л., 1975), неологизм сөздіктері
(Жаңа сөздер мен мағыналар. М., 1971) және басқалар.
Сөздіктің мұндай түрлерін шығару Қазақ ССР-інде де жедел қолға алынуда.
Айталық, қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі (1977), қазақ тілінің
орфографиялық сөздігі (1978), орысша-қазақша сөздіктің 2 томдығы (1978 және
1981),тағы басқалар.
Сөздіктердің ерекше бір тобын әр алуан адамдардың өмірі мен қызметі
туралы мәліметтер беретін өмірбаяндық сөздіктер құрайды (Жаратылыстану мен
техника қайраткерлерінің өмірбаяндық сөздігі, СССР Ғылым академиясы, Адам
құрамы, Ғылым мен мәдениеттің зағип қайраткерлері және басқалар).
Қоғам қайраткерлерінің, ғалымдардың, жазушылардың, мәдениет пен өнер
қайраткерлерінің бүркеншік есімдері сөздіктерінен тек қана өмірбаяндық
мағлұмат алып қоймай, орасан зор деректемелік және нақты материалдар алуға
болады. Оған мысал ретінде отандық көрнекті библиограф И. Ф. Масанов
құрастырған 4 томдық Орыс жазушыларының ғалымдары мен қоғам
қайраткерлерінің бүркеншік есімдері сөздігі (М., 1956—1960) айтуға
болады[9]. Бұл сөздік орыс және совет әдебиеті бойынша жасалған ең толық
анықтамалық басылым болып табылады. Сөздікте бірнеше мың бүркеншік есімнің
сыры ашылған, ал соңғы томында Сөздікке енгізілген, бүркеншік есіммен
жазып тұрғанбарлық авторлардың алфавиттік көрсеткіші басылған.
Сөздіктер туралы сөз еткенде қазіргі кезде жиі қолданылып жүрген және
ғылымның әр алуан саласын қамтитын саяси сөздіктерді де айта кеткен жөн.
Олардың ішінде Қысқаша саяси сөздік (үшінші толықтырылған басылымы,
М., 1983); Коммунистік тәрбие (М., 1984); Ғылыми коммунизм (М., 1983);
Философиялық сөздік (М., 1980); Этика жөніндегі сөздік (М., 1983), тағы
басқалар.
Анықтама қорының құрамында алуан түрлі анықтамалықтар елеулі орын
алады. Жалпы және комплексті сипаттағы анықтамалықтар ретінде статистикалық
анықтамалықтарды, СССР-дің және одақтас республикалардың әкімшілік —
территориялық бөліну анықтамалықтарын айтуға болады. Анықтамалықтар
тақырыптық (мысалы, Халықаралық жұмысшы қозғалысы М., 1980; Дүние жүзі
елдері М., 1984), немесе белгілі бір оқушыларға арналған (мысалы,
Насихатшы мен үгітші анықтамалығы) болуы мүмкін. Әр алуан календарьлар
(стол үстіне қоюға, жастарға, әйелдерге арналған), қалалар жөніндегі
жолнұсқаулар, адрес кітаптары, телефон жүйесі абоненттерінің анықтамасы,
транспорт жүрісінің жыл сайынғы тәртібі және т. б. анықтамалық басылымдар
да жатады.
Өндірістік қызметтің жекелеген салалары жөніндегі, белгілі бір кәсіпке
арналған анықтамалықтарды пайдаланушылар көп болмағанмен, ол аудан, қала
көлемінде нақты анықтамалық болып табылады. Әмбебап кітапханалардың
анықтама қорын мұндай басылымдармен толықтырғанда қызмет көрсетілетін
ауданның экономикалық саласы әрқашанда ескеріліп, мамандықтары бойынша
оқушылардың негізгі топтарына бағытталып отырады. Арнаулы ғылыми және
ғылыми - техникалық кітапханаларда өндірістік, тарифтік - мамандық
анықтамалықтар едәуір толық жиналады [4, 456 б.].
Қітапхананың анықтама қорын толықтыруда және қосымша толықтыруда
анықтамалық басылымдар жөніндегі библиографиялық жолнұсқалардың көмегі көп
өкінішке орай, анықтамалықтардың қазіргі көрсеткіштері білімнің тек
жекелеген салаларын (техниканы, ауыл шаруашылығын, тарих ғылымдарын,
географияны) немесе анықтамалық басылымдардың түрлерін (энциклопедияларды,
терминологиялық сөздіктерді) ғана қамтиды. Оның үстіне, олардың көпшілігі
едәуір ертеректе шыққан және әлбетте, ескіріп қалған.
Мүмкіндігіне қарай анықтама қорының құрамына саяси ағарту жүйесіне,
жоғары оқу орындарына арналған бағдарламалар, жоғары оқу орындары мен
техникумдарға арналған негізгі оқулықтар да қосылады.
Кештер
Кеш - әдебиеттерді иасихаттаудың пәрменді құралы әрі қызықты түрі ғана
емес, сонымен қатар өнерге деген оқырмандардың ынтасын оятып, әдебиетке
деген талғамын қалыптастырады. Ол бір мезетте үлкен аудиторияға қызмет
көрсетуге мүмкіндік береді. Кітапханадан тыс жерде кеш өткізу арқылы,
кітапханаға жаңа оқырмандар тартылады.
Өзінің мазмұны мен тақырыбы жағынан кештер мейлінше сан алуан. Олар
кездесу кеші, портрет-кеші, сұрақтар мен жауап кеші, кітаптар кеші,
қызықты ғылымдар кеші, әдеби және музыка кештері. Кітап мерекелері
кештердің ерекше түріне жатады. Ол белгілі кітапқа немесе белгілі бір
тақырыпқа арналған бірнеше кітап авторына арналуы мүмкін.
Кешке даярлану кезінде оның тақырыбына орай кітап көрме
ұйымдастырылады, әдебиеттердің ұсыныс тізімі жасалады. Дауыстап оқулар
өткізу арқылы әдебиеттер кеңінен ұсынылады. Кештің бағдарламасына лекциялар
немесе әңгімелер және жазушылардың, артистердің, ғалымдардың, суретшілердің
т.б. кездесуге негізделуі ықтимал.
Кештің бағдарламасы мынадай бола алады:
1.Кіріспе бөлім. Кештің ашылуы, оның бағдарламасы жайында ақпарат,
жүргізуші кітапханашы немесе оқырман бола алады. Кіріспе сөз 10-15 минуттен
аспауға тиіс.
2. Негізгі бөлім Өлеңдер мен көркем шығармалардан үзінділер оқу
музыкалық шығармаларды тыңдау, документельды-хроникальды немесе көркем
фильмдерден үзінділер көрсету, кездесуге қатысушылардың сөзі, көркем
өнерпаздар ұжымдарының және жергілікті мәдениет қайраткерлерінің өнер
көрсетулері т.б.
3. Кешті қорытындылау. Әдебиеттерге шолу, әдеби-музыкалық викторина.
Портрет кеші және кездесу кеші.
Өндіріс озаттарына, Кеңес Одағының батырларына, Социалистік Еңбек
ерлеріне, Ұлы Отан соғысына қатысқандарға т.б. арналады.
Кештің мақсаты облыстың, ауданның, қаланың, селоның атақты адамдарымен
таныстыру, өлкетану әдебиеттерін насихаттау. Игі істері халық арасына аян
болған адамдармен танысып тілдесуі, өзін толғандырып жүрген мәселелер
жөнінде олардың пікірін тыңдау оқырман қауым үшін аса қызықты іс.
Кешке әзірлік күні бұрын басталуға тиіс. Кітаптар көрмесіне және шолуға
қажетті әдебиеттер іріктеліп алынып, кітапхана мерей тұтпақ болған адамның
еңбек немесе жауынгерлік өмір жолымен, оны жақын білетін жолдастарымен
танысқан жөн.
Кештің бағдарламасына кездесуге қатысушылармен, олардың жауынгерлік-
еңбектік істерімен, наградаларымен, өмір жолымен аудиторияны таныстыратын
жүргізушінің қысқаша кіріспе сөзі кіреді. Содан соң кездесуге келген
қайраткерлерге сөз береді. Әңгімесінің соңында ол оқырмаңдар сұрағына жауап
береді.
Қорытынды бөлімінде осы қайраткер жайында жазылған баспасөз
шығармаларына шолу өткізіледі немесе фильм болса көрсетіледі. Сондай-ақ
тақырып бойынша әдебиеттер шолуын өткізуге де болады. Мәселен, егер Совет
Одағының батыры емес Ұлы Отан соғысына қатысқан адаммен кездесу
үйымдастырылған жағдайда Ұлы Отан соғысына қатысқан "Біздің жерлестеріміз"
тақырыбына шолу өткізіледі.
Кешке оның сүйікті музыкалық және көркем шығармалары да пайдаланылады.
Дыбысты жазылым немесе көркем өнерпаздардың орындауында.
Портрет кешіне - той иесі туралы кітаптар мен мақалалар көрмесі
ұйымдастырған жөн. Оған ол еңбек ететін саланың дамуы туралы әдебиеттер
қамтылады.
Кездесу кешінің бағдарламасы мен оны өткізудің әдістемесі шамамен осы
тәрізді. Оны жергілікті жазушылармен, халық суретшілерімен, музыка
әуесқойларымен, Ауғанстанда өзінің интернациональдық борышын атқарып келген
жауынгерлермен т.б. өткізуге болады.
Кеш диалог.
Кеш-диалог саяси, өндірістік, әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысушы
адамдардың белсенді өмірлік позициясы тәрізді сан алуан тақырыптар бойынша
өткізіледі. Айналадағы ортаны қорғау, маскүнемдікпен және нашақорлықпен
күрес т.б.
Белгілі тақырыпқа диалогты залдан ұсынылатын мысалдар негізіне құрған
бәрінен гөрі нәтижелі. Қатысушы оқырмандар өздері мақтан ететін, оған
теңелетін. одан үлгі алатын, өмірдің қысылтаяң сәттерінде өздеріне
көмектесіп, еңбек етуді үйреткен, өз мамандығын сүюге баулыған жанқиярлық
іс жасаған адамдар туралы айтып береді. Бұл кино, әрі фотоқұжаттармен
нақтылана түседі.
Азаматтық ерлік қандай жағдайда жасалғанын көрсетудің маңызы зор. Ол:
өмір жолындагы күрес, адамның адамдық арын қорғау, басбұэарлықты болдырмау
бақытсыз жағдайлардан құтқарып қалу фактілері болуы мүмкін.
Мұндай кеш диалогтың мақсаты - азаматтық кемелдіктің қалыптасуына ыкпал
ету, оқырмандардың әсіресе жастарды белсенді өмірлік позицияға баулу\
өздерінің қылықтарын, құбылыстарды ой елегінен еткізуге, қоршаған ортада
дербес адамгершілік бағдар-бағыт дағдыларын тұжырымдауға ықпал жасау.
Диалогтар оқырмандардың сезімін шыңдап, әдет дағдыларын қалыптастырып,
адамгершілік қасиеттерін кемелдендіре түседі [5, 89 б].
Диалогтың нәтижелі өтуі оған даярлықтың сапасына, жүргізушінің
шеберлігіне, әңгімеге тарту шеберлігіне байланысты.
Диалог кештің сахналық жоспары: сұрақтарды, оған қайтарылатын
жауаптарды, оқырмандардың пікірі, өлевдердем жөне керкем шығармалардаі'
узінділерді оқу, тақырып бойышпа әндер мен музыкалық шығармаларды орындау
кіреді. Кешке арнайы кітаптар көрмесі ұйымдастырылады, плакаттар
шығарылады.
Сұрақ-жауап кеші
Сұрақ-жауап кеші белгілі бір тақырып бойынша өткізіледі. Ол елдің
өміріндегі аса маңызды оқиғаларға, белгілі бір кәсіпорын, мекеменің,
ұйымдардың іс тәжірибесіне, әдебиет, өнер, ғылыми-техникалық прогресс
мәселелеріне, халықаралық жағдайға т.б. арналуы мүмкін. Адамгершілік,
құқықтық, имандылық т.б. тақырыптар бойынша өткізілетін кештен нәтижелі
болып келеді.
Кешті өткізуге мұқият әзірлік барысында оның өтетіні туралы ақпарат
жасалады. Күні бұрын сұрақтар жобасы әзірленіп олармен оқырмандарды
таныстырады. Сонымен қатар абонементте оқырмандармен кеңес барысында оларды
толғандырған мәселелер шеңберін анықтап алуға болады. Оларды ынталандырып
кешке белсенді түрде қатысуға тарту керек. Оқырмандардың сұрақтарын жинап
алу үшін арнайы жәшік немесе қалта әзірлеп, оны хабарландыа тарту керек.
Оқырмандардың сүау қасына іліп қойған жөі Сұрақтарды жинауды кештің өтуіне
5-15 күн қалғанда тоқтатып, ол сұрақтармен оған дәйекті жауап бере алатын
мамандар таныстырылады. Кітапханашылар тақырып бойынша әдебиеттерді
іріктеп алып көрме әзірлейді. Ол кітаптар оқырмандар сұрақтарына жауап
беретіндей болуы керек. Сұрақтарға жауап беру барысында мамандар
оқушылардың тақырыппен неғұрлым толығырақ танысу үшін әдебиеттерді ұсынып
отыру қажет. Кештің аяғында әдебиеттерге шолу жасап кинофильм
көрсетуге болады [6, 52 б.].
Әдеби-музыкалық қонақ жай.
Окырмандар әдебиет, музыка, бейнелеу өнері, кинотеатр жетістікгерімен
таныстырудың ең иәтижелі жолының бірі әдеби-музыкалық қонақ жай.
Ол үшін арнайы зал жабдықталады немесе бөлме мүйіс. Ол жерге
әдебиеттану, өнер, эстетика саласының баспасөз шығармалары жинақталады.
Мүмкіндігіне қарай қонақжайдың интерьерін жабдықтау арқылы жұмсақ жиһаз,
кілем төсеніш, гүлдер қойып, көркем безендіріп қонақтарға арналған
жайлыжай жасау, телевизор тәрізді т.б. құралдар пайдалану қонақтардың емін-
еркін әңгімелесуіне жағдай тудырады. Қонақжайдың жұмысын Кеңес
басқарады. Қонақжайдың жұмыс жоспары және онда өтетін барлық кездесулердің
сценарийін Кеңес бекітеді. Оған әдеби-музыкалық кештер, қызғылықты
адамдармен кездесулер, диспуттар, конкурстар енеді. Тақырыбын таңдау және
кездесулердің түрін анықтау оқырмандар аудиториясына олардың жас және
мамандар ерекшеліктеріне, мақсат-мүддесіне қарай айқындалады.
Қонақжайда жергілікті творчестволық интеллигенциямен кездесу кешін
өткізуге болады. Мәселен, жазушылармен, журналистермен әрбір елді
мекендерден поэзиямен әуестенетін халық ақындарын табуға болады. Кездесуде
автор туралы әңгіме өткізген соң автордың өз өлеңдерін оқуға мүмкіндік
беру керек. Жергілікті акындардың творчествосы бойынша көрме ұйымдастыруға
болады.
Әдеби музыкалық қонақжайда өткізілетін көпшілік-шараларының
көбі еңбекшілерге эстетикалық тәрбие берумен шұғылданатын ұйымдардың
қатысуымен өткізіледі. Қазақ музыкасының шығу тарихы, Қазақтың ұлттық
аспаптары, Отандық және шетелдік классиктердің шығармаларын тыңдау"
музыкалық сағаттар циклі мамандардың түсінік берумен өткізуге болады.
Қонақжайда жүргізілетін жұмыстар тек оқырмандар арасында кездесу
ұйымдастырумен ғана шектелмей оқырман әуесқойлардың дербес сабақтар
жүргізуіне мүмкіндік берген жөн. Қонақжайда ұйымдастырылған "Қараңыздар,
тыңдаңыздар, оқыңыздар стенідісі радио мен телевизия бағдарламалары туралы
жедел хабар беріп оның тақырыбы бойынша әдебиеттер ұсынады [7, 321 б.].
Ерлік сабақтары.
Бұл жастар аудиториясына есептелген, әскери-патриоттық және
интернацоиалдық тәрбиеге арналған әдебиеттерді насихаттаудың комплексті
түрі. Сабақтың мақсаты жігіттер мен қыздарды батырлық үлгісімен таныстыру.
Олардың мінез-құлқы мен идеялық сенімін, асқақ қасиетін
қалытастыруға көмектесетін Ерлік сабақтарын шартты түрде мынандай үш типке
бөлуге болады:
Бірінші типке көпке белгілі нақты батырлардың арасынан жастарға өз
идеясы айқындап алуға көмектесетін сабақтар жатады. Бұл сабақтарды,
тәрбиелеудің ең көп тараған әдісі, жастар назары екі, көбіне бір қаһарман
азаматтың тағдыры ерекше жанның күшті мінез-құлықты адамның өнегелі өміріне
аудару әдісі пайдаланылады.
Екінші типке жастар бойында жақсы қасиеттерді қалыптастыратын сабақтар
жатады. Мұндай сабақтардың тақырыптары: "Қазақстандық Ұлы Отан соғысының
батырлары", "Панфиловшылар", "Өмірде ерлік жасауға әрқашанда орын бар".
Үшінші типке Ерлік сабақтары жатады.
Мұндай сабақтарды жастарды тәрбиелеу, белгілі қаһарманның өмір жолы
негізінде жүргізіледі. Мұндай сабақтар жас жанның өз идеясын
қалыптастыруына көмектеседі.
Сабақты әдеби-кеш түрінде ашуға болады. Оның негізінде батыр туралы
әдебиеттерге шолу, кинофотоқұжаттар кеңінен қойылған кітап көрмесі алынады.
Кешке қатысам деушілердің бәріне есік ашық. Сабақ аяғында тақырыпқа
байланысты фильм көрсетуге болады.
Саяси сайыс
Мұндай шаралар оқу орындарында жастар арасында көп жүргізіледі. Ол ойын
түрінде өткізілетін саяси дискуссия кеші. Оған әдетте екі команда қатысады.
Саяси сабақ барысында саяси түсініктер беріледі, өлеңдер оқылып әндер
тыңдалады, оған видежазбалар, кинофономатериалдар пайдаланылады.
Кітапханашы саяси сайыс тақырыбы бойынша алдын-ала көрме әзірлейді, шолуға
әдебиеттер; іріктеп алады. Саяси сайыс "Планета", "Уақыт және мен",
"Замандас", "Глобус" т.б. саяси клубтардың мәжілістерінде жүргізілуі
мүмкін.
Әдеби сот.
Бұл театрландырылған элементтер арқылы әдебиеттерді иасихаттаудың
жастар аудиториясына арналған қызықты түрі.
"Әдеби сот" түрін пайдалана отырып осы заманның өткір мәселелеріне
арналған бір немесе бірнеше кітаптардың талқылауын өткізуге болады. Мысалы
т.б. немесе иесіздікке, маскүнемдікке, нашақорлыққа, қатыгездікке,
парақорлыққа, дүниеқұмарлыққа және төрешілдікке қарсы тақырыптық "әдеби
сот" өткізіледі. "Әдеби сот" үшін экологиялық проблема, мәселен, Арал
проблемасы акутальды.
Шараларды ұйымдастырғанда соттың абсолюттік процедурасын сақтау
міндеті койылмайды, ал әдеби судья, айыптаушы, қорғаушы, куәгер қажет. Ол
бұл шартын сот мәжілісі түрінде өткізуге мүмкіндік береді. "Әдеби сот"
мұқият әзірлікті және ең алдымен, нақтылы сценарий жасауды керек етеді.
Рольдерді бөлісу судья, прокурор-корғаушы т.б. керек. Қатысып отырған
барлық оқырмандар куәгер бола алады. Тақырып бойынша кітап көрмесін, "сот"
барысында кинофотофоно құжаттарды пайдалану қажет. Қатысушылар "сот
мәжілісіне" күні бұрын әзірленіп, тақырыпты жақсылап оқып, кітаптар мен
мерзімді басылымдардан айшықты мысалдар алынған фактілер,
кинофильмдерден үзінділер, картиналардың репродукциясы арқылы
безендіріледі. "Сот" мәжілісін секретарь дәстүрлі: "тұрыңдар, сот келеді"
деген сөзбен ашады. "Судья" қатысып отырғандарды іспен таныстырады және
прокурорға қорғаушыға, "куәгерге" кезекпен сөз береді, дәрігер-
нарколог, милиция қызметкері әдеби кейіпкерлер оның атынан оқырмандар шығып
сөйлейді [8, 356 б.].
Дискотека - күй табақтар дискілер мен магниттік таспалардағы
жазбаларды пайдалану арқылы жастардың бос уақытын ұйымдастырудың түрі.
Кітапхана оны ұйымдастырушылардың бірі бола алады. Егер оның жақсы үй-жайы
мен жабдығы болса, онда жеке өзінің дискотекасын ұйымдастыруына да болады.
Дискотека өткізу үшін оқу залын немесе жатақхананың қызыл бұрышын
пайдалануға болады.
Негізінен алғанда, дискотеканы үш түрге бөлуге болады: лекциялык
дисколекция, би театр - публицистикалық лекция.
Дисколекция "көрсетулермен" диапозитивтер, диа және кинофильмдер
көрсету қатар ауызша әңгіме және арнаулы музыкалық шығармаларды тыңдау.
Бұл кітаптарды насихаттаудың ең қолайлы түрі. Ол әңгіме, лекция, диспуг,
көрме әдебиеттерді ашық қарап көрумен қатар жүргізіледі.
Би дискотекасында бидің тарихымен, дамуы жайында, би өнерінің қазіргі
күйі жөнінде музыканттың түрлі жанрлары мен орындаушылары туралы
әңгімеленеді. Оның тақырыбы бойынша көрме, би білгірлерінің конкурсы
ұйымдастырылады. Егер де мүмкіндік болса, бальдік билерді билей білетін
жастарды шақырған дұрыс. Бұл бағдарламасын бальдік билер мен диско билер
алмасьп отыратындай етіп құру керек. Бальдік би қозғалыстарының жүйелігі
олардың музыка ырғағымен үйлесімділігі билеу білетіндердің назарын өзіне
аударып, олардың би өнеріне үйренуге деген ынтасын тудырады [9, 354 б.].
Театрлы-публицистикалық дискотеканың негізіне өмір тарихы үлгілі,
қызықты адамдармен, музыка білгіштерімен, әуесқой музыканттармен кездесу
енеді. Музыкалық шығармалардың тууы мен авторлары жайында әңгімеленеді.
Дыбысты магнитті жазылымдар тыңдалады.
Диско кеш өткізуге дискотекалардың үш түрі түгел пайдаланылады. Диско
бағдарламалардың мазмұны кітапхана қорында бар әдебиеттерге қарай
белгіленіледі.
Дискотека өткізілген күндері кітапханада кітаптар, мерзімді
басылымдар, суреттер, плакаттар, қол өнер туындыларының музыка туралы
әдебиеттің, дыбысты жазылымдардың көрмелері, фото көрмелер, диско
кештің тақырыбы бойынша әдебиеттерді көрсетіп информациялық
картотекалар ұйымдастырылып, арнаулы қабырға газетін шығару
ұйымдастырылады.
1.2 Кітапхананың Өнер бөліміндегі өнер туралы кітаптар
Кітапхананың өнер бөліміндегі өнерсаласындағы кітаптарға көңіл бөлетін
болсақ, Сәулет өнеріндегі он кітап кітабына назар аударуға болады.
Сәулет көкжиегін жіті сезініп, кең шола білетін саңлақ сәулетші
Қалдыбай Монтахаевтың соңғы жылдардағы жобалары бірінші кезекте еліміздің
жаңа елордасы – Астана қаласының аумағын кең көлемде жобалауға келіп
ұштасып жатты.
Сөз – кірпіш, жақсы сөйлем – композиция (үйлесімділік). Ал жеке оқиға
(эпизод) – “ғимарат”, кітап тараулары – “көшелер”, роман – “қала” деп
айтсақ, сәулет өнерінің әсем айшықтары мен мақсат-мұратын біршама көз
алдымызға келтіруге болады.
Сазгерлер өз өнер шығармаларын тудыруда 7-ақ нота қолданады. Саз өнері
көгінде Бах, Шопен, Штраус, Чайковский, Құрманғазы, Нұрғиса, Шәмші сынды
ұлы тұлғалар туған.
Сәулет өнерінде ертеден келе жатқан 1-ақ бастама нота бар. Ол – кірпіш
(кірпіш модулі). Біздің жыл санауымызға дейінгі І ғасырдың екінші
жартысында өмір сүріп, гректік және римдік сәулет өнерінің тәжірибелерін
жинақтаған “Сәулет өнері туралы он кітап” атты әлемге әйгілі трактат жазып
кеткен римдік сәулетші әрі инженер Витрувий сонау антикалық дәуірде-ақ
жақсы сәулет туындысының үш критерийін анықтаған. Олар:
1. Пайда. 2. Беріктік. 3. Әсемдік.
Астана қаласының жаңа орталығын дамытудың бас жоспары эскиз-идеяларының
халықаралық конкурсында “Ақ Орда” жобалау-құрылыс компаниясы (бас
сәулетшісі – Қ.Монтахаев) ұсынысы екінші орынды жеңіп алды. Оның Астанада
жүзеге асырылған соңғы жобалары мыналар: Орталық алаң жүйесі – Президент
Резиденциясы, Министрлер кабинетінің бұрынғы әкімшілік ғимараты, Парламент,
Сыртқы істер министрлігі, Конгресс-холл ғимараттары, сондай-ақ Республика
даңғылы, “Самал” тұрғын ауданы, Есіл өзені жағалауының, аэропорт
ғимараттарының құрылыстары. Осы орайда Ресей Сәулетшілер одағының
президенті Юрий Петрович Гнедовскийдің мына пікірін келтірудің жөні бар:
“Қ.Ж.Монтахаевтың Астана қаласының Бас жоспарының тұжырымдамасына
жарияланған республикалық конкурстағы жеңісінен басталған Қазақстанның жаңа
астанасының құрылысындағы табыстары шүбә келтірмейді. Қазақстанның жаңа
астанасының жаңа ірі объектілері сәулетші шешімін табатын міндеттерге лайық
қазіргі заманғы қарқынымен, мәнерлі келбетімен ерекшеленеді. Қалдыбай
Жұмағалиұлының маңызды, соның ішінде үкіметтік объектілердің авторы болуы
тегін емес”.
Өнерден өз өрісін тапқан қарымды да алымды сәулетші еңбегі де өзіне
лайықты бағасын тапты.
Қазақ өнерінің тарихы [Мәтін]: үш томдық.
Т. 3, 1-ші кітап : ХІХ ғасыр және ХХ ғасырдың бірінші жартысы. - Алматы
: Өнер, 2008. - 608 б. - (Мәдени мұра). - 3000 экз. - ISBN 978-601-209-062-
8 : 2000.00 р.
Кітаптың мақсаты - ХІХ ғасыр мен ХХ ғасырдың бірінші жартысында пайда
болған бейнелеу, театр, музыка, би, кино өнерлерінің қалыптасуы мен дамуы
сөз болады.
Есқалиев, С. Қазақ биі [Мәтін] Есқалиев С. - Алматы : Жазушы, 1973. - 80
б. - 0-22 тиын
Би өнері -- Қазақ биі -- Көкпар биі -- Келіншек биі -- Би (бес қыз)
Кітаптың негізгі мақсаты- халық билері ансамблдеріне қазақ билерін
меңгеруде көмек көрсету.
Жиенқұлова, Ш. Өмірім менің- өнерім [Мәтін] Жиенқұлова Ш. - Алматы :
Жазушы, 1983. - 211 б. - 1-55 тиын
Кітаптың мақсаты: Бұл кітапта сахна өнерінде жарқырап көрінген биші
Шараның өз творчествосы туралы жазған естелігі берілген.
Қазақ өнерінің тарихы [Мәтін]. Т. 1 : Ежелгі дәуір : үш томдық. -
Алматы : Өнер, 2007. - 352 б. - ISBN 978-601-209-019-2-(Т. 1). - ISBN 978-
601-209-018-5 : 1000.00 р.
Кітаптың мақсаты: Кітаптың бірінші томында ежелгі замандағы бейнелеу,
театр, музыка өнерлері сипатталып, сол дәуірдегі қазақстан мәдениетінің
дамуы зерттеледі.
Қазақстан Республикасы [Мәтін] : Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы:
Қазақ энциклопедиясы, 2001. - 576 б. - ISBN 5-89800-153-0 : 1620.00 р.
Бұл энциклопедияда Қазақстан Республикасының жері, тарихы, мемлекеттік
құрылымы, халқы, экономикасы, қарулы күштері, мәдениеті, білім беру жүйесі,
ғылымы, денсаулық сақтау ісі, спорты, туризмі туралы мағлұматтар берілген.
Ізім, Т. Өркені өскен би өнері [Мәтін] : оқу құралы Т. Ізім. - Астана
: Фолиант, 2009. - 136 б. - (Кәсіптік білім). - Пайдаланылған әдебиеттер:
129 б. - ISBN 9965-35-617-3 : 790.00 тен.
Оқу құралында хореография өнерінің тарихы, алғашқы қауымдастық дәуірі
би мәдениетінің даму жолдарынан бастап, бүгінгі күнге дейінгі балет өнері
тарихы қамтылған. Қазақ би өнерінің кәсіби сахнада қалыптасуы мен дамуында
еңбек еткен өнер қайраткерлерінің шығармашылық жолы қамтылған.
Менің Отаным - Тәуелсіз Қазақстан [Мәтін] : балаларға арналған
энциклопедия. - Алматы : Балауса, 2009. - 184 б. - Жиі кездесетін есімдер
көрсеткіші: 178 б. - Пайдаланылған әдебиеттер: 179 б. - ISBN 9965-672-54-7
: 1800.00 тг.
Сәндік-қолданбалы өнер - әлемдік көркем мәдениеттің негізі. Даналық пен
әсемдіктің таусылмас қайнар көзі. Онда сан ұрпақтың түрлі материалдарды:
ағаш, саз, жүн, металдарды өндеу тәжірибесі бейнеленген.
Көне дәстүрлерді көздің карашығындай сақтап және байыта отырып,
халықтық қөркем қолөнер кәсібі қазіргі мәдениеттің айқын құбылысы болып, үй
тұрмысының маңызды және бөлінбес құрамына айналды. Қолөнер туындылары
қайталанбас және алуан түрлі: әсем әшекейлерден және шағын ойыншықтардан
бастап күрделі кестеленген композицияларға дейін және көлемді кілемдерді,
тоқыма матадан жасалған көп заттық жиынтықтарды, шыны, ағаш және металл
бұйымдардарын қамтиды. Пішіндердің ықшам да мәнді үйлесімі, түстердің
жоғары талғамы, өрнектердің әсемдігі, композициялық шешімі, көздің
мүлтіксіздігін, колдың дәлдігін және қиял ұшқырлығын ұштастырып, шебердің
өзіне тән тәсілдермен орындауына жеткізеді [9, 299 б.].
Халық өнерінің сарқылмай дамуы үшін ол шебер жандардың колында өрістеп,
жүрек жылуына бөленіп жетіле беруі тиіс. Өнерлі шеберлігі мен талантын
Астана қаласының 10 жылдық мерейтойына арналған Қолөнер - сырлы өнер атты
көрме паш етеді.
Көрнекті насихат.
Кітапханадағы көрнекті насихат басылымдардың өзін және оның мазмұнын
көру арқылы қабылдауына арналады. Оны ауызша және баспа насихат түрлерімен
ұштастырған жағдайда пәрменділігі күшейе түседі.
Көрнекті насихат екі бағытта жүргізіледі: жүйе ішінде кітап алмасу және
МБА арқылы жоқ әдебиетке тапсырыс беруге болатынын білуге тиіс.
Кітапхана көптеген көрмелерді басқа да мәдени-ағарту мекемелері
өткізетін көпшілік шараларына (кешке, ауызша журналға, оқырман
конференциясына диспутқа) қосымша ұйымдастырады.
Көрмелер
Жұмыс істейтін уақытына қарай көрмелер тұрақты жөне эпизодикалық болуы
мүмкін. Тұрақтылар қатарына өзінің маңызын ұзақ уақыт бойынша сақтайтындар
жатады. Мәселен, "Өзіңнің туған өлкеңді сүй", "Бейбітшілік жолындағы
күрестің ұлы бағдарламасы" т.б. Тұрақты көрмелерге жаңа кітаптар көрмесі
жатады.
Жаңадан түскен кітаптар көрмесі - қордың жаңа кітаптармен толықтырылып
отыратындығын көрсету жөне оқырмандарға олардан хабар беріп отыру мақсатын
көздеп, кітапханаға келіп түскен баспасөз шығармалары мен басқа да
құжатардың тұрақты көрмесі ұйымдастырылады.
Әдетте бұл көрмедегі әдебиеттер білім салалары бойынша араласып
кітапханаға жаңа кітаптардың түсуіне байланысты жаңарып отырады.
Эпизодикалық көрмелер - қысқа мерзімге арналады, торқалы той
мерзімдерін және жазушылардың, ғалымдардың, суретшілердің т.б. мерекесіне
орай көпшілік шараларына орай ұйымдастырылады.
Тақырыптық көрмелер - елдің, республиканың саяси өмірінің,
экономикасының, мәдениетінің актуальды мәселелеріне арналады. Қорларды ашып
көрсетуде үлкен роль атқарады. белгілі бір тақырып бойынша шыққан
кітаптарды насихаттауға кітапханашыға көмек көрсетеді. Бұлардың тақырыптары
мейлінше сан алуан. Оларды тұрақты немесе белгілі бір өтпелі оқиғаға
орайластыруға болады, (жаңаша ойлау және бейбітшілік", "Маскүнемдік пен
нашақорлыққа қарсы бір тұтас майдан" т.б.) [10, 231 б.].
Мамандық иелерінің шеберліктерін жетілдіруге көмек көрмелер (агрономға,
мұғалімге, дәрігерге т.б. көмек). Белгілі бір сала бойынша қолда бар барлык
әдебиеттер көрсетілуге тиіс. Мұндай көрмелер немесе тақырыптық сөрелер
тұрақты түрде ұйымдастырылуға, жаңа басылымдармен, мерзімді баспасөз
материалдармен толықтырылып отырылуға тиіс.
Жанрлық көрмелер дегеніміз - тақырыптық көрмеге жақын көрмелер. Оларға
белгілі бір көркемдік жанрдың әдебиеттері қойылады (поэзия, ғылыми
фантастика, тарихи роман, детектив, мемуарлар т.б). Мысалы: Қазақстанның
жас ақындары, "Фантастиканы сүюшілерге", "Еңбек тақырыбы қазақ
әдебиетінде" т.б.
"Ұмытылган кітаптар" көрмесі. Олардың мақсаты кезінде жақсы пікірлерге
ие болған, бірақ соңғы кезде оқырман назарынан тыс қалған басылымдарды
насихаттау.
"Реабилитацияланған кітаптар" көрмесі дегеніміз кезінде оқырмандардың
оқуына тыйым салынған, кітапханананың арнаулы қорында сақталған
құжаттардың, материалдардың, кітаптардың көрмесі.
Арнайы аталып өтетін, еске алынатын даталарға арналған
көрмелер еңбек мерекелеріне, тарихи календарлық оқиғаларға байланысты
ұйымдастырылады. Оларға нақтылы тақырып бойынша әдебиеттерді мейлінше
толық, қамтып, тарихи оқиғаны қазіргі өмір проблемаларымен байланыстыра
көрсету қажет.
Көрнекті қайраткерлердің торқалы тойына арналған көрмелер. Оның мақсаты
коғам қайраткерінің, жазушының, суретшінің. т.б. өмірлік және творчестволық
жолымен, оның еңбектерімен, оның творчествосы жайындағы зерттеулермен, сын
материалдармен және ол туралы естеліктермен оқырманды таныстыру. Көрмеге
мүмкіндігіне қарай документальды материалдарды қою қажет (фотографиялақ
фотоқұжаттар, картиналар т.б).
Оқу процесіне арналған: лекцияларға, емтихандарға,
семинарларға көмек ретінде ұйымдастырылады. Оқушыларға жалғыз оқулықпен
шектеліп қоймай, оқу бағдарламасына қосымша материалдарды алып оқуға
мүмкіндік тудыру үшін ұйымдастырылады. Мұндай көрмелер оқу бағдарламасының
нақтылы мәселелерін терең зерттеп оқуға көмек береді.
Бір кітаптың көрмесін - ғылыми және көркем әдебиет бойынша жасауға
болады. Мұндай көрмелерде иллюстрацияланған материалдар мен кітап-
графикалық ерекшеленген аннотациялар қоса беріледі. Осы принцип бойынша бір
журналдың, бір газеттің көрмесін немесе бір мақаланың көрмесін жасауға
болады. Көрме материалдарына журналдың сипаттамасы (оның аты,
негізделген уақыты, мерзімділігі, оқырман сұранымы) мақалалардың қысқаша
аннотациясы "Бұл жөнінде көбірек білгісі келетіндерге" деген әдебиеттер
тізімі қоса берілуге тиіс [11, 532 б.].
Бір кітаптың көрмесі.
1. Стендіге эпиграф жазылады.
2. Стендінің ортасындағы тұғырға негізгі кітап қойылады. Кітаптың
алдына кысқаша аннотациялы карточка беріледі.
3. Айдар: "Мұны әркім білуге тиіс". Стендінің сол жағынан бастап
белгілі адамдардың еңбектері, кітаптың белгілі бір беті ашып қойылады
немесе аннотация беріледі.
4. Айдар: "Көбірек білгісі келетін адамдарға" стендінің оң жағына
кітаптар және осы тақырып жөнінде мақалалар, карточкалар, библиографиялық
сипаттамалар, қысқаша аннотациялар мен ұсыныс библиографиялық құралдары
беріледі.
Әдебиеттердің көлемді көрме-байқаулары.
Бұлар белгілі бір тақырып немесе білім салалары бойынша
ұйымдастырылады. Белгілі бір жылдардың басылымдарының барлық түрлері
қамтылады. Кәсіби оқуға көмек беруге арналған және оқырмандардың әр түрлі
топтарына бағышталған өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы өндірісінің түрлі
салаларының мамандарын, дәрігерлерді, мұғалімдерді, оқушы жастарды т.б.
қамтиды.
Көлемді көрме-байқаулар библиографиялық шолулар, лекциялар,
консультациялар өткізу, ғалымдар мен өндірісшілермен кездесулер тәрізді
шаралар комплексінің құрамдас бөлімі ретінде (инфорормация күндеріне,
жәрмеңке идеяларына" демалыс күндеріне т.б) ұйымдастырылуы мүмкін.
Мұндай көрме-байқаулар конференцияға, семинарға және кеңестерге
орайластырылады және тікелей мекемелерде, кәсіпорындарда өткізіледі.
Мамандардың көмегімен дайындық жұмысы бір ай бұрын басталады. Кітапханашы
такырыпқа сәйкес кітапхана қорын және анықтамалық аппараттарды, түрлі
басылымдарды, энциклопедияларды, библиографиялық құралдарды, жүйелі
каталогтың тармақтарын және жаңадан түскен әдебиеттерді қарап шығады.
Мұндай байқауларды ұйымдастыру кітапханашыдан кітапхана қорын,
анықтамалық аппараты терең білуді талап етеді. Себебі кейін ол осы көрме
жөнінде консультация береді.
Көптеген кітаптарға аннотациялар беріледі, сондай-ақ кітаппен қатар
ақын шығармаларынан үзінділер қоюға болады. Бұл оқырмандардың көңілін
аударып, кітап алып оқуға тартады. Егер бар болса картиналар репродукциясын
немесе журналдан қиып алынған репродукцияларды тура стеллажға, кітаппен
қатар бекітіп іліп қоюға болады. Бейнелеу өнерінің репродукцияларын
тастауға тиісті журналдардан қиып алым такырыптар бойынша іріктеп
папкаларға жинап керекті кезде пайдалануға болады [12, 266 б.].
Көрмеге белгілі бір автордың кітаптары ғана емес, сондай-
ақ оның творчествосы мен жеке шығармалары туралы әдебиеттер де қойылады.
Ұсыныс құралдарды пайдалану көрменің мазмұнын тереңдетіп, мәлімет аясын
кеңейте түседі. Сондықтан олардың ең маңызды дегендерін консультанттың
столына бөліп қойған жөн. Оларға қарап консультанттар әңгіме өткізеді,
көрме ұйымдастыру туралы оқырман пікірін анықтайды. Сөйтіп байқаулар
өткізу жұмысының бірнеше түрін байланыста жүргізуге мүмкіндік тудырады.
Олар: кітаптар туралы әңгімелер, оқыған кітаптарын талқылау,
библиографиялық білімді насихаттау, жалпы оқырманды оқуға тарту.
Көрме -байқаулар циклы.
Тақырыбына қарай бір жылға немесе белгілі бір мерзім көлемінде
есептелуі ыктимал. Әрбір көрме айына 2 рет (екі мәрте) өткізіледі. Апта
бойына жұмыс істейді. Көрме-байқауға 50-60 баспасөз шығармасы қойылады.
Тиімділігін анықтап білу үшін ол кітаптардың формуляры шығарылып алынып,
олардың орнына арнаулы бланкілерге салынады. Осы басылымды алғысы келген
оқырмандар оған өзінің фамилиялары мен оқырман билетінің нөмірін, кітаптар
туралы пікірлерін жазады. Көрме-байқаулардың тақырыптық диапазоны кең олар
белгілі жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 КІТАПХАНАНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Анықтамалықтар, энциклопедиялар, сөздіктер және өткізілетін мерекелік
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Кітапхананың Өнер бөліміндегі өнер туралы
кітаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2 ӨНЕР САЛАСЫ БОЙЫНША АҚПАРАТТЫҚ БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫ
2.1 Кітапханадағы өнер бөлімінің ақпараттық қорлары және
көрмелер ... ... ... .28
2.2 Өнер саласының ақпараттық – библиографиялық
жұмыстары ... ... ... ... ... ..38
3 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЭЛЕКТРОНДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ РЕСУРСТАР
3.1 Қазіргі ақпараттық қоғамдағы оқу мәдениеттілігін көтеру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 48
3.2 Каталогтар мен картотекалар
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 1
ҚОСЫМША: Мұқағали мұрасы – қазақтың қазынасы атты презентация.
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының БАҚ туралы
заңының 1999 жылғы № 16 бабына]сәйкес мерзімді басылымдардың міндетті тегін
даналарының толық түсуін қадағалау мақсатында нақты, жоспарлы жұмыстар
атқарылуда. Мысал ретінде Ұлттық кітапхана қорына 2006 жылы және 2007
жылдары түскен мерзімді басылымдардың міндетті тегін даналарының
салыстырмалы өсу көрсеткіштеріне көз салсақ: Болашаққа қарыштап қадам
басатын бүгінгідей жауапты кезеңде Қазақстан халықтарының құжатты жазба
мұрасын жинап, сақтауда міндетті тегін дананы айтарлықтай үлесі мол.
Бүгінгі таңда ҚРҰҚ дүниежүзілік банк басылымдарының депозитарийі
ретінде кітапхана қорына дүниежүзілік банктің қоғамдық - саяси, әсіресе
оның ішінде экономика саласы бойынша шыққан ғылыми кітаптары мен
электрондық басылымдарының жүйелі түрде түсуі болашақ ұрпақ үшін қымбат
қазына. Ұлттық мұратты насихаттауды алтын арқау еткен мемлекеттік
бағдарлама Мәдени мұра бойынша жарық көрген кітаптар ұлтымыздың рухани
ағартушылық және мәдени - интеллектуалдық деңгейін көтеруде, өскелең
ұрпақты халқымыздың салт - дәстүрі мен жалпы адамзаттық құндылықтарға
тәрбиелеуде теңдесі жоқ рухани қымбат қазына.
Ұлттық жәдігерлерді болашақ ұрпаққа жеткізу, әлеуметтік, көркемдік
тұрғыда қайта жаңғырту - стратегиялық сипаттағы айғақ. Жалпы айтқанда
Мемлекеттік бағдарлама Мәдени мұра бойынша жарық көрген кітаптар Ұлттық
кітапхана қорының әлемдік деңгейге көтерілуінің, динамикалық өсуінің рухани
жемісі. Кітапхана қорын толықтаруды дамытудың жаңаша сипаттағы жолы -
Халықаралық жобалар. Ұлттық кітапхана қорына халықаралық жоба арқылы
Жапония, Америка, Корея және Қытай елдерінен әртүрлі басылымдар алынады.
Бүгінгі күні кітапхана қорына Республикалық журналдардың 300 аталымы мен
4065 данасы, газеттердің 135 аталымы 16000 данасы және Ресейлік
журналдардың да көптеген данасы түсуде.
Еліміздегі кітапхана қорларын толықтыру, жаңарту стратегиясы
-Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
аса маңызды бағыттарының бірі.
Бүгінгі ғылыми-техникалық прогресс заманында электронды ақпарат
құралдары, информатикалық басқа да көздері көбейгенімен кітаптың алар орны
бөлек. Керек десеңіз, прогресті жасау үшін де мыңжылдықтар бойы адамзатың
ғылым-білімінің жиынтығы толы кітапқа жүгінбеу мүмкін емес. Ал, сол кітапты
сақтап оқырманға ұсынатын кітапхана. Демек, кітапхана мәдениеттің ең
маңызды саласы екені даусыз.
Эволюциялық тілмен айтсақ, адамды адам еткен жазу, адамзат еткен кітап.
Жазу арқылы адам өз жайында мәлімет бере алатын, өзгелер жайлы мағлұмат ала
алатын күйге жетті. Бұл оны қоғамдық санаға ие етті. Кітап арқылы өз білім
тәжрибесін өзге замандастары мен келешек ұрпақтарға жеткізе отырып, сол
арқылы сана иесі – адамдар өздерінің біртұтастығын сезіне алды. Осыдан
барып адамзат қауымдастығы қалыптасты.
Білімнен, кітаптан кенде қалған ел адамзат өркениетінің көшіне ілесе
алмай, күштілердің құлы болатынын өзге емес, қазақтың өз тарихынан да
білеміз. Кезінде жаһанға даңқы тараған Отырар кітапханасын басқыншы
жаулардың жойып жіберуі ұзақ ғасырларға созылған қараңғылыққа ұласқаны
белгілі.
Ілім-білім бұлағы кітап атаулының шоғырланған мекемесі – кітапхана
адамзат баласының рухани тыныс-тіршілігінің айнасы іспетті.
Егемендігімізге қол жеткізіп, мемлекет болып қалыптасу жылдарымыз,
ақпараттық технологияның қатты дамып, әлем мәдениеттерінің бір-біріне
әсерінің күшейген заманы.
Есігіміз әлемге айқара ашылып, жақсы, жаман ақпаратты халқымыздың
құлағы естіп, көзімен көріп, оқып алып әр адамның өзінше қабылдағанынан,
қоғамға оның қандай әсері болып тұр? Ол үлкен сұрақ. Бұл да жаңа-жаңа тәй-
тәйләп қаз тұра бастаған мемлекетімізге үлкен сын еді.
Олай болса, Елбасының жарлығымен қабылданған 2004-2006 жылдарға
арналған Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы ұлттық мәдениетіміз бір
жүйеге келтіріп, ғасырлар бойы толық ашылмай келген көне тарихымызды
зерттеуде үлкен рөл атқарды десек, артық айтқандық емес.
Мәдени мұра бір сөзбен тұйықтауға келмейтін кең ұғым. Оған өнер
атаулының бәрі, мейлі ән мен күй, жыр мен жыршы, жыраулық дәстүр, дуалы
сөз, шешендік, сәулет өнері, зергерлік, әр ұлттың критерийі – тіл, адамдық
сипаты-имандылық, дін, оның өзіне тән уағыздары, т.б. жатады.
Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы алға қойып отырған
міндеттердің бірі ел арасында немесе жеке кітапхана қорларында сақталатын
көне жазбалар мен мәдени құнды деп табылған кітаптарды кітап қорына алдыру
және ол басылымдарды өз қорында сақтауға немесе көпшілік қауымға ұсынуға
мүмкіндігі болмаған жағдайда, ол жазбаларды жоғары техникамен жабдықталған
кітапханаларға жіберіп, оның электронды нұсқаларын дайындау арқылы
көпшіліктің еркін пайдалануына жағдай туғызу. Яғни, жаһандану заманында
кітапханалардың маңызы арта түспесе еш кемімейтінін атап өту керек.
Зерттеу объектісі. Өнер саласындағы ақпараттық қорлар.
Зерттеу пәні. Қазақстан Республикасында кітапханалардағы өнер саласы
бойынша ақпараттар технологиясының даму жолындағы жұмыстар.
Диплом жұмысының мақсаты. Жұмыс өзектілігіне сәйкес, диплом жұмысының
мақсаты - өнер саласындағы ақпараттық қорлар арқылы оқырмандарға қызмет
көрсету барысында мәліметтер жинақтай отырып, тақырыптың мәнін ашу. Шын
мәнінде кітапханаларымыз өзінің дәстүрлі жұмыс түрлерінің үстіне
төмендегідей қызметтерімен байыта түсіп, халқымызға еңбек жасауда:
- Егеменді Қазақстанның ілгерілеушілік саясатына, мемлекетіміздің нығая
түсуіне;
- Қазақстанды мекендеген бүкіл ұлттардың мәдениетінің өркендеп өсуіне,
тілдерінің дамуына, ұлтаралық татулықты орнықтыру;
- қазақтың арғы мұрасын насихаттады;
- дәстүрлі мәдениетімізді бүкіл әлем мәдениетінің озық үлгілерімен
өрнектеп жаңғыртуға;
- оқырмандарымыздың қоғамдық санасының, рухани ахуалының қалыптасуына;
- ғылыми және әдеби айналымдағы құнды кітаптарды жинастыруда;
- мемлекет тарапынан берілетін қаржыдан басқа, қаржы көздерін табу
мақсатындағы өзге елдер мен өз еліміздің көркейіп, нығайуына бірлесе қызмет
жасауға баулуда т.б.
Диплом жұмысының міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсатына байланысты
мынадай міндеттер қарастырылды:
- Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы бойынша өнер саласындағы
ақпараттарды қамту;
- өнер саласындағы ақпараттық қорлардың түрлері мен қызметтерін
анықтау;
- кітапханадағы өнер бөлімінің ақпараттық қорларын, өнер саласының
ақпараттық – библиографиялық жұмыстарын және кітапханадағы өнер бөлімінде
өткізілетін шараларды зерттеу;
- кітапханада көпшілік шараларды насихаттау және оқырмандарға кеңес
беру.
Зерттеудің ғылыми жаңалықтары: Жаһандану ақпараттық технологиялар
заманында кітапханалардың және кітапхана оқырмандарының талабы да жаңаша.
Жаңа талаптарды орындау әрине ең алдымен кітапханашыға келіп тіреледі.
Сондықтан әрбір кітапханашыға қойылатын талаптар: жаңа ақпараттық
технологияларға көшу, басқарудың экономикалық амалдарын қолдану,
кітапханашылардың заман талабына сай біліктілігі мен білімін, кәсіби
деңгейін көтеріп отыру.
Қазіргі кезде оқырмандардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани
байлығы мен жалпы қабілетін дамыту және жалпы эстетикалық талғамын
қалыптастыруда кітапханалардың алатын орны ерекше. Әрине, кітапханадағы
өнер бөлімінің ақпараттық қорларын заманға сай молайту, өнер саласының
ақпараттық – библиографиялық жұмыстарын жақсарту, кітапханадағы өнер
бөлімінде шаралар өткізу т.б. диплом жұмысына ізденіп, ғылыми жаңалығын
толықтыра түсуге мүмкіндік берді.
Ақпараттық базасы. Кітапхана тақырыбына сай еңбектермен қоса Кітапхана
әлемі, Библиотекаведение, Библиотекарь т.б. ақпараттық мәліметтер
диплом жазу барысында басшылыққа алынды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, 2 тараудан,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 КІТАПХАНАНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Анықтамалықтар, энциклопедиялар, сөздіктер және өткізілетін мерекелік
шаралар
Өнер саласындағы қорға келетін болсақ, белгілі өнер адамдары мен аса
көрнекті қайраткерлерінің таңдамалы шығармаларының негізгі басылымдары мен
тақырыптық жинақтары да болғаны жөн.
Бүгінгі таңда кітап қоры 3 мыңнан астам энциклопедиялар, сөздіктер,
анықтамалықтар, библиографиялық құралдар ақпараттық құралдардан тұрады.
Қордың екінші бөлімін құрайтын анықтамалық әдебиеттер өзінің сипаты,
типі және тақырыбы жағынан мейлінше алуан түрлі болады. Оған
энциклопедиялар мен энциклопедиялық сөздіктер, жалпы және арнаулы
анықтамалықтар мен сөздіктер, жолнұсқалар, календарьлар және басқалар
жатады.
Энциклопедиялар мен энциклопедиялық сөздіктер әмбебап және салалық
қорлар болып бөлінеді.
Әмбебап қорға Өнерге байланысты энциклопедиялар мен энциклопедиялық
сөздіктер жатады.
Мақалаларды жазуға білімнің барлық салаларынан аса ірі мамандардың кең
көлемде тартылуы жарияланған материалдардың идеялық-саяси және ғылыми
дәрежесінің жоғары болуын қамтамасыз етті. Мақалалардың басым көпшілігіне
қоса суреттер, схемалар, кестелер берілген; картографиялық материалдар кең
пайдаланылған (берілген карталардың тізбесі әрбір томның соңында
келтіріледі). Көптеген мақалаларға қоса келтірілген негізгі әдебиеттің
іріктеп алынған тізімдері мақалалардың тақырыптары бойынша, белгілі мәселе
жөнінде қолда бар библиографиялық құралдар басылымның идеологиялық және
ғылыми жағынан неғұрлым құнды жақтарын көрсетеді.
1957 жылдан үздіксіз шығарылып тұратын Ежегодник БСЭ-Үлкен Кеңес
Энциклопедиясына бағалы қосымша [1, 456 б.]. Әрбір кітаптың он бір
бөлімінде Кеңес Одағы мен шетелдердің саяси, экономикалық, ғылыми және
мәдени өңірінде өткен жылда болған аса маңызды оқиғалар баяндалады,
халықаралық ұйымдардың қызметіне, шет мемлекеттердің экономикасына, аса ірі
ғылыми және ғылыми-техникалық жетістіктер мен жаңалықтарға қысқаша шолу
жасалады. Томның аяғында мемлекет қайраткерлері, аса ірі қазақ және шетел
ғалымдары, жазушылар, мәдениет пен өнер қайраткерлері, бейбітшілікті
нығайту жолыңдағы көрнекті күрескерлер туралы қысқаша өмірбаян анықтамасы
беріледі [2, 177 б.].
Одақтас республикаларда шығарылатын әмбебап энциклопедиялар советтік
республикалардың табиғаты мен табиғи ресурстары, қоғамдық өмірі, тарихы,
экономикасы, ғылымы мен мәдениеті туралы алуан түрлі мәліметтерді қамтиды.
1972—1978 жылдар арасында Қазақ Кеңес Энциклопедиясының 12 томы жарық
көрді. Бұл өте бағалы басылым республиканың ғылымы мен мәдениетінің зор
жетіскендігінің айғағы болды. ҚСЭ бас редакциясының қызметі мұнымен
аяқталған жоқ. 1980 жылы Қазақ Советтік Социалистік Республикасының 60
жылдығына арнап Энциклопедиялық анықтама, ал 1983 жылы қазақ және орыс
тілінде Алматы энциклопедиясын шығарды [3, 289 б.].
2003 - 2006 жылда аралығында 10 томдық Қазақстан Ұлттық
энциклопедиясының жаңа сериялары жарық көре бастады .
Одақтас республикалардың бәрі де қазір ұлттық энциклопедиясын шығарып
үлгірді. Олар республикалардың ғылыми және бұқаралық кітапханаларының
анықтама қорын толықтыратын құнды басылымдар болып отыр.
Қазіргі кезеңде салалық энциклопедиялар мен энциклопедиялық сөздіктер
білімнің барлық салаларын қамтитын болды. Олардың ішінде Советтік
энциклопедиялық сөздік, Философиялық энциклопедия (5 т.), Совет тарих
энциклопедиясы (16 т.), Қысқаша химия энциклопедиясы (5 т.), Ауыл
шаруашылық энциклопедиясы (6т.), Педагогикалық энциклопедия (4 т.) және
басқа да көптеген энциклопедиялар бар.
Қазақ энциклопедиясы Бас редакциясы – ғылыми-анықтамалық баспа
мекемесі. Әмбебап және тақырыптық (пәндік), салалық энциклопедиялар,
анықтамалықтар, сөздіктер, тілашарлар шығарумен, көне қолжазбаларды,
басылымдарды, ұлы ғұламалардың еңбектерін қайта басумен, күрделі ғылыми-
зерттеулер жариялаумен айналысады.
Ұлы тұлғаларға арналған энциклопедиялар
• Ш.Уәлиханов шығармаларының академиялық бес томдығын (орыс тілінде,
1984–85),
• М.Әуезовтің таңдамалы шығармалар жинағын (қазақ, орыс тілдерінде
аралас, 1997),
• "Құрманғазы" (1998),
• Қорқыт (1999),
• Ә.Бөкейханов Таңдамалы (қазақ, орыс тілдерінде аралас, 1995)
кітаптарын қайта басып,
• 20 ғасырдың басында шығып тұрған Қазақ газеті мен Айқап журналын
жеке кітап етіп шығарды (1998, 1995).
• Абай Құнанбаевтың бүкіл дүние жүзі елдері атап өткен 150 жылдық
мерейтойы қарсаңында Абай энциклопедиясын (1995) әзірлеп, баспадан
шығарды.
• Хирургтің анықтамалығы (академик М.Әлиев, 1997),
• Қазақстанда инженерлік істің дамуы (екеуі де орыс тілінде, 2001 жылы
жарық көрді) атты көлемді анықтамалықтар да мамандар мен оқырмандардың
қажетін өтеген маңызды басылымдар болды.
Облыстар мен қалалар тарихына арналған энциклопедяиалр
• Алматы энциклопедиясы (1983, 1996),
• Қарағанды энциклопедиясы (1990),
• Ақмола энциклопедиясы (1995),
• Тараз энциклопедиясы (2003),
• Сыр елі энциклопедиясы (2005),
• Оңтүстік Қазақстан энциклопедиясы (2005),
• Солтүстік Қазақстан облысы (2006),
• Маңғыстау энциклопедиясы (2008),
• Ақмола облысы энциклопедиясы (2009)
• Халықаралық Түркістан энциклопедиясы (2001) шығарды.
Басқа энциклопедиялар
• 2-дүниежүзілік соғыстағы кеңес халықтары жеңісінің 50 жылдығына орай
Отан қорғау жолында құрбан болған боздақтарға ескерткіш-кітап деген
айдармен әр облыс бойынша 2–7 томнан тұратын Боздақтар көп томдығы
қазақ, орыс тілдерінде жарық көрді.
• Тақырыптық энциклопедиялардың алғашқы легі шағарылды:
• Қазақстан табиғаты, 1–2-томы, 2008–2009;
• Қазақстан ғылымы, 2 том, 2009–2010.
Қазақстан ұлттық энциклопедиясы
1997 жылдан 2007 жылға дейін Қазақ энциклопедиясының редакциясы 10
томдық Қазақстан ұлттық энциклопедиясын жарыққа шығарды.
Қазақ энциклопедиясының басшылары
• Академик М.Қ.Қаратаев (1968–1979),
• Академик М.Қ.Қозыбаев (1980–1986),
• Академик Р.Н.Нұрғалиев (1986–1997),
• Академик Ә.Нысанбаев (1997–2003);
• профессор Б.Ғ.Аяған (2003–2009)
• профессор Б.Ө.Жақып (2009 - осы уақытқа дейін)
Сөздіктер анықтамалық басылымдардың маңызды түрі болып табылады, олар
мақсатына, мазмұнына, құрылымына және басқа белгілеріне қарай сараланады.
Мына сөздіктерді түсіндірме сөздіктердің мысалы ретінде атауға болады:
В. И. Дальдің 4 томдық Нақты великорус тілінің түсіндірме сөздігі, ол
бірінші рет XIX ғасырдың 60-жылдарында шықты және содан бері талай рет
қайтадан басылып келеді (соңғы басылымы 1970 жылдардың аяғында жарық
көрді); М. П. Алексеевтің, С. Г. Бархударовтың, В. В. Виноградовтың және
басқаларының редакциясымен шыққан 4 томдық Орыс тілі сөздігі (М., 1957-
1961); С. И. Ожеговтың бір томдық Орыс тілі сөздігі (12-басылуы. М.,
1978).
Сондай-ақ сөздіктер былайша да бөлінеді: жазушылар тілі (Пушкин тілі
сөздігі. 1-4 ж. М., 1956—1962), этимологиялық (Шанский М. М. Орыс тілінің
этимоло-гиялық сөздігі. М., 1963), фразеологиялық (Жуков В. П. Орыстың
мақалдады мен мәтелдері сөздігі. М., 1966), антропонимикалык (Петров Н. А.
Орыстың адамдар есімі сөздігі. М., 1966) сөздіктер, синонимдер мен
омонимдер сөздіктері (Синонимдер сөздігі. Л., 1975), неологизм сөздіктері
(Жаңа сөздер мен мағыналар. М., 1971) және басқалар.
Сөздіктің мұндай түрлерін шығару Қазақ ССР-інде де жедел қолға алынуда.
Айталық, қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі (1977), қазақ тілінің
орфографиялық сөздігі (1978), орысша-қазақша сөздіктің 2 томдығы (1978 және
1981),тағы басқалар.
Сөздіктердің ерекше бір тобын әр алуан адамдардың өмірі мен қызметі
туралы мәліметтер беретін өмірбаяндық сөздіктер құрайды (Жаратылыстану мен
техника қайраткерлерінің өмірбаяндық сөздігі, СССР Ғылым академиясы, Адам
құрамы, Ғылым мен мәдениеттің зағип қайраткерлері және басқалар).
Қоғам қайраткерлерінің, ғалымдардың, жазушылардың, мәдениет пен өнер
қайраткерлерінің бүркеншік есімдері сөздіктерінен тек қана өмірбаяндық
мағлұмат алып қоймай, орасан зор деректемелік және нақты материалдар алуға
болады. Оған мысал ретінде отандық көрнекті библиограф И. Ф. Масанов
құрастырған 4 томдық Орыс жазушыларының ғалымдары мен қоғам
қайраткерлерінің бүркеншік есімдері сөздігі (М., 1956—1960) айтуға
болады[9]. Бұл сөздік орыс және совет әдебиеті бойынша жасалған ең толық
анықтамалық басылым болып табылады. Сөздікте бірнеше мың бүркеншік есімнің
сыры ашылған, ал соңғы томында Сөздікке енгізілген, бүркеншік есіммен
жазып тұрғанбарлық авторлардың алфавиттік көрсеткіші басылған.
Сөздіктер туралы сөз еткенде қазіргі кезде жиі қолданылып жүрген және
ғылымның әр алуан саласын қамтитын саяси сөздіктерді де айта кеткен жөн.
Олардың ішінде Қысқаша саяси сөздік (үшінші толықтырылған басылымы,
М., 1983); Коммунистік тәрбие (М., 1984); Ғылыми коммунизм (М., 1983);
Философиялық сөздік (М., 1980); Этика жөніндегі сөздік (М., 1983), тағы
басқалар.
Анықтама қорының құрамында алуан түрлі анықтамалықтар елеулі орын
алады. Жалпы және комплексті сипаттағы анықтамалықтар ретінде статистикалық
анықтамалықтарды, СССР-дің және одақтас республикалардың әкімшілік —
территориялық бөліну анықтамалықтарын айтуға болады. Анықтамалықтар
тақырыптық (мысалы, Халықаралық жұмысшы қозғалысы М., 1980; Дүние жүзі
елдері М., 1984), немесе белгілі бір оқушыларға арналған (мысалы,
Насихатшы мен үгітші анықтамалығы) болуы мүмкін. Әр алуан календарьлар
(стол үстіне қоюға, жастарға, әйелдерге арналған), қалалар жөніндегі
жолнұсқаулар, адрес кітаптары, телефон жүйесі абоненттерінің анықтамасы,
транспорт жүрісінің жыл сайынғы тәртібі және т. б. анықтамалық басылымдар
да жатады.
Өндірістік қызметтің жекелеген салалары жөніндегі, белгілі бір кәсіпке
арналған анықтамалықтарды пайдаланушылар көп болмағанмен, ол аудан, қала
көлемінде нақты анықтамалық болып табылады. Әмбебап кітапханалардың
анықтама қорын мұндай басылымдармен толықтырғанда қызмет көрсетілетін
ауданның экономикалық саласы әрқашанда ескеріліп, мамандықтары бойынша
оқушылардың негізгі топтарына бағытталып отырады. Арнаулы ғылыми және
ғылыми - техникалық кітапханаларда өндірістік, тарифтік - мамандық
анықтамалықтар едәуір толық жиналады [4, 456 б.].
Қітапхананың анықтама қорын толықтыруда және қосымша толықтыруда
анықтамалық басылымдар жөніндегі библиографиялық жолнұсқалардың көмегі көп
өкінішке орай, анықтамалықтардың қазіргі көрсеткіштері білімнің тек
жекелеген салаларын (техниканы, ауыл шаруашылығын, тарих ғылымдарын,
географияны) немесе анықтамалық басылымдардың түрлерін (энциклопедияларды,
терминологиялық сөздіктерді) ғана қамтиды. Оның үстіне, олардың көпшілігі
едәуір ертеректе шыққан және әлбетте, ескіріп қалған.
Мүмкіндігіне қарай анықтама қорының құрамына саяси ағарту жүйесіне,
жоғары оқу орындарына арналған бағдарламалар, жоғары оқу орындары мен
техникумдарға арналған негізгі оқулықтар да қосылады.
Кештер
Кеш - әдебиеттерді иасихаттаудың пәрменді құралы әрі қызықты түрі ғана
емес, сонымен қатар өнерге деген оқырмандардың ынтасын оятып, әдебиетке
деген талғамын қалыптастырады. Ол бір мезетте үлкен аудиторияға қызмет
көрсетуге мүмкіндік береді. Кітапханадан тыс жерде кеш өткізу арқылы,
кітапханаға жаңа оқырмандар тартылады.
Өзінің мазмұны мен тақырыбы жағынан кештер мейлінше сан алуан. Олар
кездесу кеші, портрет-кеші, сұрақтар мен жауап кеші, кітаптар кеші,
қызықты ғылымдар кеші, әдеби және музыка кештері. Кітап мерекелері
кештердің ерекше түріне жатады. Ол белгілі кітапқа немесе белгілі бір
тақырыпқа арналған бірнеше кітап авторына арналуы мүмкін.
Кешке даярлану кезінде оның тақырыбына орай кітап көрме
ұйымдастырылады, әдебиеттердің ұсыныс тізімі жасалады. Дауыстап оқулар
өткізу арқылы әдебиеттер кеңінен ұсынылады. Кештің бағдарламасына лекциялар
немесе әңгімелер және жазушылардың, артистердің, ғалымдардың, суретшілердің
т.б. кездесуге негізделуі ықтимал.
Кештің бағдарламасы мынадай бола алады:
1.Кіріспе бөлім. Кештің ашылуы, оның бағдарламасы жайында ақпарат,
жүргізуші кітапханашы немесе оқырман бола алады. Кіріспе сөз 10-15 минуттен
аспауға тиіс.
2. Негізгі бөлім Өлеңдер мен көркем шығармалардан үзінділер оқу
музыкалық шығармаларды тыңдау, документельды-хроникальды немесе көркем
фильмдерден үзінділер көрсету, кездесуге қатысушылардың сөзі, көркем
өнерпаздар ұжымдарының және жергілікті мәдениет қайраткерлерінің өнер
көрсетулері т.б.
3. Кешті қорытындылау. Әдебиеттерге шолу, әдеби-музыкалық викторина.
Портрет кеші және кездесу кеші.
Өндіріс озаттарына, Кеңес Одағының батырларына, Социалистік Еңбек
ерлеріне, Ұлы Отан соғысына қатысқандарға т.б. арналады.
Кештің мақсаты облыстың, ауданның, қаланың, селоның атақты адамдарымен
таныстыру, өлкетану әдебиеттерін насихаттау. Игі істері халық арасына аян
болған адамдармен танысып тілдесуі, өзін толғандырып жүрген мәселелер
жөнінде олардың пікірін тыңдау оқырман қауым үшін аса қызықты іс.
Кешке әзірлік күні бұрын басталуға тиіс. Кітаптар көрмесіне және шолуға
қажетті әдебиеттер іріктеліп алынып, кітапхана мерей тұтпақ болған адамның
еңбек немесе жауынгерлік өмір жолымен, оны жақын білетін жолдастарымен
танысқан жөн.
Кештің бағдарламасына кездесуге қатысушылармен, олардың жауынгерлік-
еңбектік істерімен, наградаларымен, өмір жолымен аудиторияны таныстыратын
жүргізушінің қысқаша кіріспе сөзі кіреді. Содан соң кездесуге келген
қайраткерлерге сөз береді. Әңгімесінің соңында ол оқырмаңдар сұрағына жауап
береді.
Қорытынды бөлімінде осы қайраткер жайында жазылған баспасөз
шығармаларына шолу өткізіледі немесе фильм болса көрсетіледі. Сондай-ақ
тақырып бойынша әдебиеттер шолуын өткізуге де болады. Мәселен, егер Совет
Одағының батыры емес Ұлы Отан соғысына қатысқан адаммен кездесу
үйымдастырылған жағдайда Ұлы Отан соғысына қатысқан "Біздің жерлестеріміз"
тақырыбына шолу өткізіледі.
Кешке оның сүйікті музыкалық және көркем шығармалары да пайдаланылады.
Дыбысты жазылым немесе көркем өнерпаздардың орындауында.
Портрет кешіне - той иесі туралы кітаптар мен мақалалар көрмесі
ұйымдастырған жөн. Оған ол еңбек ететін саланың дамуы туралы әдебиеттер
қамтылады.
Кездесу кешінің бағдарламасы мен оны өткізудің әдістемесі шамамен осы
тәрізді. Оны жергілікті жазушылармен, халық суретшілерімен, музыка
әуесқойларымен, Ауғанстанда өзінің интернациональдық борышын атқарып келген
жауынгерлермен т.б. өткізуге болады.
Кеш диалог.
Кеш-диалог саяси, өндірістік, әлеуметтік мәселелерді шешуге қатысушы
адамдардың белсенді өмірлік позициясы тәрізді сан алуан тақырыптар бойынша
өткізіледі. Айналадағы ортаны қорғау, маскүнемдікпен және нашақорлықпен
күрес т.б.
Белгілі тақырыпқа диалогты залдан ұсынылатын мысалдар негізіне құрған
бәрінен гөрі нәтижелі. Қатысушы оқырмандар өздері мақтан ететін, оған
теңелетін. одан үлгі алатын, өмірдің қысылтаяң сәттерінде өздеріне
көмектесіп, еңбек етуді үйреткен, өз мамандығын сүюге баулыған жанқиярлық
іс жасаған адамдар туралы айтып береді. Бұл кино, әрі фотоқұжаттармен
нақтылана түседі.
Азаматтық ерлік қандай жағдайда жасалғанын көрсетудің маңызы зор. Ол:
өмір жолындагы күрес, адамның адамдық арын қорғау, басбұэарлықты болдырмау
бақытсыз жағдайлардан құтқарып қалу фактілері болуы мүмкін.
Мұндай кеш диалогтың мақсаты - азаматтық кемелдіктің қалыптасуына ыкпал
ету, оқырмандардың әсіресе жастарды белсенді өмірлік позицияға баулу\
өздерінің қылықтарын, құбылыстарды ой елегінен еткізуге, қоршаған ортада
дербес адамгершілік бағдар-бағыт дағдыларын тұжырымдауға ықпал жасау.
Диалогтар оқырмандардың сезімін шыңдап, әдет дағдыларын қалыптастырып,
адамгершілік қасиеттерін кемелдендіре түседі [5, 89 б].
Диалогтың нәтижелі өтуі оған даярлықтың сапасына, жүргізушінің
шеберлігіне, әңгімеге тарту шеберлігіне байланысты.
Диалог кештің сахналық жоспары: сұрақтарды, оған қайтарылатын
жауаптарды, оқырмандардың пікірі, өлевдердем жөне керкем шығармалардаі'
узінділерді оқу, тақырып бойышпа әндер мен музыкалық шығармаларды орындау
кіреді. Кешке арнайы кітаптар көрмесі ұйымдастырылады, плакаттар
шығарылады.
Сұрақ-жауап кеші
Сұрақ-жауап кеші белгілі бір тақырып бойынша өткізіледі. Ол елдің
өміріндегі аса маңызды оқиғаларға, белгілі бір кәсіпорын, мекеменің,
ұйымдардың іс тәжірибесіне, әдебиет, өнер, ғылыми-техникалық прогресс
мәселелеріне, халықаралық жағдайға т.б. арналуы мүмкін. Адамгершілік,
құқықтық, имандылық т.б. тақырыптар бойынша өткізілетін кештен нәтижелі
болып келеді.
Кешті өткізуге мұқият әзірлік барысында оның өтетіні туралы ақпарат
жасалады. Күні бұрын сұрақтар жобасы әзірленіп олармен оқырмандарды
таныстырады. Сонымен қатар абонементте оқырмандармен кеңес барысында оларды
толғандырған мәселелер шеңберін анықтап алуға болады. Оларды ынталандырып
кешке белсенді түрде қатысуға тарту керек. Оқырмандардың сұрақтарын жинап
алу үшін арнайы жәшік немесе қалта әзірлеп, оны хабарландыа тарту керек.
Оқырмандардың сүау қасына іліп қойған жөі Сұрақтарды жинауды кештің өтуіне
5-15 күн қалғанда тоқтатып, ол сұрақтармен оған дәйекті жауап бере алатын
мамандар таныстырылады. Кітапханашылар тақырып бойынша әдебиеттерді
іріктеп алып көрме әзірлейді. Ол кітаптар оқырмандар сұрақтарына жауап
беретіндей болуы керек. Сұрақтарға жауап беру барысында мамандар
оқушылардың тақырыппен неғұрлым толығырақ танысу үшін әдебиеттерді ұсынып
отыру қажет. Кештің аяғында әдебиеттерге шолу жасап кинофильм
көрсетуге болады [6, 52 б.].
Әдеби-музыкалық қонақ жай.
Окырмандар әдебиет, музыка, бейнелеу өнері, кинотеатр жетістікгерімен
таныстырудың ең иәтижелі жолының бірі әдеби-музыкалық қонақ жай.
Ол үшін арнайы зал жабдықталады немесе бөлме мүйіс. Ол жерге
әдебиеттану, өнер, эстетика саласының баспасөз шығармалары жинақталады.
Мүмкіндігіне қарай қонақжайдың интерьерін жабдықтау арқылы жұмсақ жиһаз,
кілем төсеніш, гүлдер қойып, көркем безендіріп қонақтарға арналған
жайлыжай жасау, телевизор тәрізді т.б. құралдар пайдалану қонақтардың емін-
еркін әңгімелесуіне жағдай тудырады. Қонақжайдың жұмысын Кеңес
басқарады. Қонақжайдың жұмыс жоспары және онда өтетін барлық кездесулердің
сценарийін Кеңес бекітеді. Оған әдеби-музыкалық кештер, қызғылықты
адамдармен кездесулер, диспуттар, конкурстар енеді. Тақырыбын таңдау және
кездесулердің түрін анықтау оқырмандар аудиториясына олардың жас және
мамандар ерекшеліктеріне, мақсат-мүддесіне қарай айқындалады.
Қонақжайда жергілікті творчестволық интеллигенциямен кездесу кешін
өткізуге болады. Мәселен, жазушылармен, журналистермен әрбір елді
мекендерден поэзиямен әуестенетін халық ақындарын табуға болады. Кездесуде
автор туралы әңгіме өткізген соң автордың өз өлеңдерін оқуға мүмкіндік
беру керек. Жергілікті акындардың творчествосы бойынша көрме ұйымдастыруға
болады.
Әдеби музыкалық қонақжайда өткізілетін көпшілік-шараларының
көбі еңбекшілерге эстетикалық тәрбие берумен шұғылданатын ұйымдардың
қатысуымен өткізіледі. Қазақ музыкасының шығу тарихы, Қазақтың ұлттық
аспаптары, Отандық және шетелдік классиктердің шығармаларын тыңдау"
музыкалық сағаттар циклі мамандардың түсінік берумен өткізуге болады.
Қонақжайда жүргізілетін жұмыстар тек оқырмандар арасында кездесу
ұйымдастырумен ғана шектелмей оқырман әуесқойлардың дербес сабақтар
жүргізуіне мүмкіндік берген жөн. Қонақжайда ұйымдастырылған "Қараңыздар,
тыңдаңыздар, оқыңыздар стенідісі радио мен телевизия бағдарламалары туралы
жедел хабар беріп оның тақырыбы бойынша әдебиеттер ұсынады [7, 321 б.].
Ерлік сабақтары.
Бұл жастар аудиториясына есептелген, әскери-патриоттық және
интернацоиалдық тәрбиеге арналған әдебиеттерді насихаттаудың комплексті
түрі. Сабақтың мақсаты жігіттер мен қыздарды батырлық үлгісімен таныстыру.
Олардың мінез-құлқы мен идеялық сенімін, асқақ қасиетін
қалытастыруға көмектесетін Ерлік сабақтарын шартты түрде мынандай үш типке
бөлуге болады:
Бірінші типке көпке белгілі нақты батырлардың арасынан жастарға өз
идеясы айқындап алуға көмектесетін сабақтар жатады. Бұл сабақтарды,
тәрбиелеудің ең көп тараған әдісі, жастар назары екі, көбіне бір қаһарман
азаматтың тағдыры ерекше жанның күшті мінез-құлықты адамның өнегелі өміріне
аудару әдісі пайдаланылады.
Екінші типке жастар бойында жақсы қасиеттерді қалыптастыратын сабақтар
жатады. Мұндай сабақтардың тақырыптары: "Қазақстандық Ұлы Отан соғысының
батырлары", "Панфиловшылар", "Өмірде ерлік жасауға әрқашанда орын бар".
Үшінші типке Ерлік сабақтары жатады.
Мұндай сабақтарды жастарды тәрбиелеу, белгілі қаһарманның өмір жолы
негізінде жүргізіледі. Мұндай сабақтар жас жанның өз идеясын
қалыптастыруына көмектеседі.
Сабақты әдеби-кеш түрінде ашуға болады. Оның негізінде батыр туралы
әдебиеттерге шолу, кинофотоқұжаттар кеңінен қойылған кітап көрмесі алынады.
Кешке қатысам деушілердің бәріне есік ашық. Сабақ аяғында тақырыпқа
байланысты фильм көрсетуге болады.
Саяси сайыс
Мұндай шаралар оқу орындарында жастар арасында көп жүргізіледі. Ол ойын
түрінде өткізілетін саяси дискуссия кеші. Оған әдетте екі команда қатысады.
Саяси сабақ барысында саяси түсініктер беріледі, өлеңдер оқылып әндер
тыңдалады, оған видежазбалар, кинофономатериалдар пайдаланылады.
Кітапханашы саяси сайыс тақырыбы бойынша алдын-ала көрме әзірлейді, шолуға
әдебиеттер; іріктеп алады. Саяси сайыс "Планета", "Уақыт және мен",
"Замандас", "Глобус" т.б. саяси клубтардың мәжілістерінде жүргізілуі
мүмкін.
Әдеби сот.
Бұл театрландырылған элементтер арқылы әдебиеттерді иасихаттаудың
жастар аудиториясына арналған қызықты түрі.
"Әдеби сот" түрін пайдалана отырып осы заманның өткір мәселелеріне
арналған бір немесе бірнеше кітаптардың талқылауын өткізуге болады. Мысалы
т.б. немесе иесіздікке, маскүнемдікке, нашақорлыққа, қатыгездікке,
парақорлыққа, дүниеқұмарлыққа және төрешілдікке қарсы тақырыптық "әдеби
сот" өткізіледі. "Әдеби сот" үшін экологиялық проблема, мәселен, Арал
проблемасы акутальды.
Шараларды ұйымдастырғанда соттың абсолюттік процедурасын сақтау
міндеті койылмайды, ал әдеби судья, айыптаушы, қорғаушы, куәгер қажет. Ол
бұл шартын сот мәжілісі түрінде өткізуге мүмкіндік береді. "Әдеби сот"
мұқият әзірлікті және ең алдымен, нақтылы сценарий жасауды керек етеді.
Рольдерді бөлісу судья, прокурор-корғаушы т.б. керек. Қатысып отырған
барлық оқырмандар куәгер бола алады. Тақырып бойынша кітап көрмесін, "сот"
барысында кинофотофоно құжаттарды пайдалану қажет. Қатысушылар "сот
мәжілісіне" күні бұрын әзірленіп, тақырыпты жақсылап оқып, кітаптар мен
мерзімді басылымдардан айшықты мысалдар алынған фактілер,
кинофильмдерден үзінділер, картиналардың репродукциясы арқылы
безендіріледі. "Сот" мәжілісін секретарь дәстүрлі: "тұрыңдар, сот келеді"
деген сөзбен ашады. "Судья" қатысып отырғандарды іспен таныстырады және
прокурорға қорғаушыға, "куәгерге" кезекпен сөз береді, дәрігер-
нарколог, милиция қызметкері әдеби кейіпкерлер оның атынан оқырмандар шығып
сөйлейді [8, 356 б.].
Дискотека - күй табақтар дискілер мен магниттік таспалардағы
жазбаларды пайдалану арқылы жастардың бос уақытын ұйымдастырудың түрі.
Кітапхана оны ұйымдастырушылардың бірі бола алады. Егер оның жақсы үй-жайы
мен жабдығы болса, онда жеке өзінің дискотекасын ұйымдастыруына да болады.
Дискотека өткізу үшін оқу залын немесе жатақхананың қызыл бұрышын
пайдалануға болады.
Негізінен алғанда, дискотеканы үш түрге бөлуге болады: лекциялык
дисколекция, би театр - публицистикалық лекция.
Дисколекция "көрсетулермен" диапозитивтер, диа және кинофильмдер
көрсету қатар ауызша әңгіме және арнаулы музыкалық шығармаларды тыңдау.
Бұл кітаптарды насихаттаудың ең қолайлы түрі. Ол әңгіме, лекция, диспуг,
көрме әдебиеттерді ашық қарап көрумен қатар жүргізіледі.
Би дискотекасында бидің тарихымен, дамуы жайында, би өнерінің қазіргі
күйі жөнінде музыканттың түрлі жанрлары мен орындаушылары туралы
әңгімеленеді. Оның тақырыбы бойынша көрме, би білгірлерінің конкурсы
ұйымдастырылады. Егер де мүмкіндік болса, бальдік билерді билей білетін
жастарды шақырған дұрыс. Бұл бағдарламасын бальдік билер мен диско билер
алмасьп отыратындай етіп құру керек. Бальдік би қозғалыстарының жүйелігі
олардың музыка ырғағымен үйлесімділігі билеу білетіндердің назарын өзіне
аударып, олардың би өнеріне үйренуге деген ынтасын тудырады [9, 354 б.].
Театрлы-публицистикалық дискотеканың негізіне өмір тарихы үлгілі,
қызықты адамдармен, музыка білгіштерімен, әуесқой музыканттармен кездесу
енеді. Музыкалық шығармалардың тууы мен авторлары жайында әңгімеленеді.
Дыбысты магнитті жазылымдар тыңдалады.
Диско кеш өткізуге дискотекалардың үш түрі түгел пайдаланылады. Диско
бағдарламалардың мазмұны кітапхана қорында бар әдебиеттерге қарай
белгіленіледі.
Дискотека өткізілген күндері кітапханада кітаптар, мерзімді
басылымдар, суреттер, плакаттар, қол өнер туындыларының музыка туралы
әдебиеттің, дыбысты жазылымдардың көрмелері, фото көрмелер, диско
кештің тақырыбы бойынша әдебиеттерді көрсетіп информациялық
картотекалар ұйымдастырылып, арнаулы қабырға газетін шығару
ұйымдастырылады.
1.2 Кітапхананың Өнер бөліміндегі өнер туралы кітаптар
Кітапхананың өнер бөліміндегі өнерсаласындағы кітаптарға көңіл бөлетін
болсақ, Сәулет өнеріндегі он кітап кітабына назар аударуға болады.
Сәулет көкжиегін жіті сезініп, кең шола білетін саңлақ сәулетші
Қалдыбай Монтахаевтың соңғы жылдардағы жобалары бірінші кезекте еліміздің
жаңа елордасы – Астана қаласының аумағын кең көлемде жобалауға келіп
ұштасып жатты.
Сөз – кірпіш, жақсы сөйлем – композиция (үйлесімділік). Ал жеке оқиға
(эпизод) – “ғимарат”, кітап тараулары – “көшелер”, роман – “қала” деп
айтсақ, сәулет өнерінің әсем айшықтары мен мақсат-мұратын біршама көз
алдымызға келтіруге болады.
Сазгерлер өз өнер шығармаларын тудыруда 7-ақ нота қолданады. Саз өнері
көгінде Бах, Шопен, Штраус, Чайковский, Құрманғазы, Нұрғиса, Шәмші сынды
ұлы тұлғалар туған.
Сәулет өнерінде ертеден келе жатқан 1-ақ бастама нота бар. Ол – кірпіш
(кірпіш модулі). Біздің жыл санауымызға дейінгі І ғасырдың екінші
жартысында өмір сүріп, гректік және римдік сәулет өнерінің тәжірибелерін
жинақтаған “Сәулет өнері туралы он кітап” атты әлемге әйгілі трактат жазып
кеткен римдік сәулетші әрі инженер Витрувий сонау антикалық дәуірде-ақ
жақсы сәулет туындысының үш критерийін анықтаған. Олар:
1. Пайда. 2. Беріктік. 3. Әсемдік.
Астана қаласының жаңа орталығын дамытудың бас жоспары эскиз-идеяларының
халықаралық конкурсында “Ақ Орда” жобалау-құрылыс компаниясы (бас
сәулетшісі – Қ.Монтахаев) ұсынысы екінші орынды жеңіп алды. Оның Астанада
жүзеге асырылған соңғы жобалары мыналар: Орталық алаң жүйесі – Президент
Резиденциясы, Министрлер кабинетінің бұрынғы әкімшілік ғимараты, Парламент,
Сыртқы істер министрлігі, Конгресс-холл ғимараттары, сондай-ақ Республика
даңғылы, “Самал” тұрғын ауданы, Есіл өзені жағалауының, аэропорт
ғимараттарының құрылыстары. Осы орайда Ресей Сәулетшілер одағының
президенті Юрий Петрович Гнедовскийдің мына пікірін келтірудің жөні бар:
“Қ.Ж.Монтахаевтың Астана қаласының Бас жоспарының тұжырымдамасына
жарияланған республикалық конкурстағы жеңісінен басталған Қазақстанның жаңа
астанасының құрылысындағы табыстары шүбә келтірмейді. Қазақстанның жаңа
астанасының жаңа ірі объектілері сәулетші шешімін табатын міндеттерге лайық
қазіргі заманғы қарқынымен, мәнерлі келбетімен ерекшеленеді. Қалдыбай
Жұмағалиұлының маңызды, соның ішінде үкіметтік объектілердің авторы болуы
тегін емес”.
Өнерден өз өрісін тапқан қарымды да алымды сәулетші еңбегі де өзіне
лайықты бағасын тапты.
Қазақ өнерінің тарихы [Мәтін]: үш томдық.
Т. 3, 1-ші кітап : ХІХ ғасыр және ХХ ғасырдың бірінші жартысы. - Алматы
: Өнер, 2008. - 608 б. - (Мәдени мұра). - 3000 экз. - ISBN 978-601-209-062-
8 : 2000.00 р.
Кітаптың мақсаты - ХІХ ғасыр мен ХХ ғасырдың бірінші жартысында пайда
болған бейнелеу, театр, музыка, би, кино өнерлерінің қалыптасуы мен дамуы
сөз болады.
Есқалиев, С. Қазақ биі [Мәтін] Есқалиев С. - Алматы : Жазушы, 1973. - 80
б. - 0-22 тиын
Би өнері -- Қазақ биі -- Көкпар биі -- Келіншек биі -- Би (бес қыз)
Кітаптың негізгі мақсаты- халық билері ансамблдеріне қазақ билерін
меңгеруде көмек көрсету.
Жиенқұлова, Ш. Өмірім менің- өнерім [Мәтін] Жиенқұлова Ш. - Алматы :
Жазушы, 1983. - 211 б. - 1-55 тиын
Кітаптың мақсаты: Бұл кітапта сахна өнерінде жарқырап көрінген биші
Шараның өз творчествосы туралы жазған естелігі берілген.
Қазақ өнерінің тарихы [Мәтін]. Т. 1 : Ежелгі дәуір : үш томдық. -
Алматы : Өнер, 2007. - 352 б. - ISBN 978-601-209-019-2-(Т. 1). - ISBN 978-
601-209-018-5 : 1000.00 р.
Кітаптың мақсаты: Кітаптың бірінші томында ежелгі замандағы бейнелеу,
театр, музыка өнерлері сипатталып, сол дәуірдегі қазақстан мәдениетінің
дамуы зерттеледі.
Қазақстан Республикасы [Мәтін] : Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы:
Қазақ энциклопедиясы, 2001. - 576 б. - ISBN 5-89800-153-0 : 1620.00 р.
Бұл энциклопедияда Қазақстан Республикасының жері, тарихы, мемлекеттік
құрылымы, халқы, экономикасы, қарулы күштері, мәдениеті, білім беру жүйесі,
ғылымы, денсаулық сақтау ісі, спорты, туризмі туралы мағлұматтар берілген.
Ізім, Т. Өркені өскен би өнері [Мәтін] : оқу құралы Т. Ізім. - Астана
: Фолиант, 2009. - 136 б. - (Кәсіптік білім). - Пайдаланылған әдебиеттер:
129 б. - ISBN 9965-35-617-3 : 790.00 тен.
Оқу құралында хореография өнерінің тарихы, алғашқы қауымдастық дәуірі
би мәдениетінің даму жолдарынан бастап, бүгінгі күнге дейінгі балет өнері
тарихы қамтылған. Қазақ би өнерінің кәсіби сахнада қалыптасуы мен дамуында
еңбек еткен өнер қайраткерлерінің шығармашылық жолы қамтылған.
Менің Отаным - Тәуелсіз Қазақстан [Мәтін] : балаларға арналған
энциклопедия. - Алматы : Балауса, 2009. - 184 б. - Жиі кездесетін есімдер
көрсеткіші: 178 б. - Пайдаланылған әдебиеттер: 179 б. - ISBN 9965-672-54-7
: 1800.00 тг.
Сәндік-қолданбалы өнер - әлемдік көркем мәдениеттің негізі. Даналық пен
әсемдіктің таусылмас қайнар көзі. Онда сан ұрпақтың түрлі материалдарды:
ағаш, саз, жүн, металдарды өндеу тәжірибесі бейнеленген.
Көне дәстүрлерді көздің карашығындай сақтап және байыта отырып,
халықтық қөркем қолөнер кәсібі қазіргі мәдениеттің айқын құбылысы болып, үй
тұрмысының маңызды және бөлінбес құрамына айналды. Қолөнер туындылары
қайталанбас және алуан түрлі: әсем әшекейлерден және шағын ойыншықтардан
бастап күрделі кестеленген композицияларға дейін және көлемді кілемдерді,
тоқыма матадан жасалған көп заттық жиынтықтарды, шыны, ағаш және металл
бұйымдардарын қамтиды. Пішіндердің ықшам да мәнді үйлесімі, түстердің
жоғары талғамы, өрнектердің әсемдігі, композициялық шешімі, көздің
мүлтіксіздігін, колдың дәлдігін және қиял ұшқырлығын ұштастырып, шебердің
өзіне тән тәсілдермен орындауына жеткізеді [9, 299 б.].
Халық өнерінің сарқылмай дамуы үшін ол шебер жандардың колында өрістеп,
жүрек жылуына бөленіп жетіле беруі тиіс. Өнерлі шеберлігі мен талантын
Астана қаласының 10 жылдық мерейтойына арналған Қолөнер - сырлы өнер атты
көрме паш етеді.
Көрнекті насихат.
Кітапханадағы көрнекті насихат басылымдардың өзін және оның мазмұнын
көру арқылы қабылдауына арналады. Оны ауызша және баспа насихат түрлерімен
ұштастырған жағдайда пәрменділігі күшейе түседі.
Көрнекті насихат екі бағытта жүргізіледі: жүйе ішінде кітап алмасу және
МБА арқылы жоқ әдебиетке тапсырыс беруге болатынын білуге тиіс.
Кітапхана көптеген көрмелерді басқа да мәдени-ағарту мекемелері
өткізетін көпшілік шараларына (кешке, ауызша журналға, оқырман
конференциясына диспутқа) қосымша ұйымдастырады.
Көрмелер
Жұмыс істейтін уақытына қарай көрмелер тұрақты жөне эпизодикалық болуы
мүмкін. Тұрақтылар қатарына өзінің маңызын ұзақ уақыт бойынша сақтайтындар
жатады. Мәселен, "Өзіңнің туған өлкеңді сүй", "Бейбітшілік жолындағы
күрестің ұлы бағдарламасы" т.б. Тұрақты көрмелерге жаңа кітаптар көрмесі
жатады.
Жаңадан түскен кітаптар көрмесі - қордың жаңа кітаптармен толықтырылып
отыратындығын көрсету жөне оқырмандарға олардан хабар беріп отыру мақсатын
көздеп, кітапханаға келіп түскен баспасөз шығармалары мен басқа да
құжатардың тұрақты көрмесі ұйымдастырылады.
Әдетте бұл көрмедегі әдебиеттер білім салалары бойынша араласып
кітапханаға жаңа кітаптардың түсуіне байланысты жаңарып отырады.
Эпизодикалық көрмелер - қысқа мерзімге арналады, торқалы той
мерзімдерін және жазушылардың, ғалымдардың, суретшілердің т.б. мерекесіне
орай көпшілік шараларына орай ұйымдастырылады.
Тақырыптық көрмелер - елдің, республиканың саяси өмірінің,
экономикасының, мәдениетінің актуальды мәселелеріне арналады. Қорларды ашып
көрсетуде үлкен роль атқарады. белгілі бір тақырып бойынша шыққан
кітаптарды насихаттауға кітапханашыға көмек көрсетеді. Бұлардың тақырыптары
мейлінше сан алуан. Оларды тұрақты немесе белгілі бір өтпелі оқиғаға
орайластыруға болады, (жаңаша ойлау және бейбітшілік", "Маскүнемдік пен
нашақорлыққа қарсы бір тұтас майдан" т.б.) [10, 231 б.].
Мамандық иелерінің шеберліктерін жетілдіруге көмек көрмелер (агрономға,
мұғалімге, дәрігерге т.б. көмек). Белгілі бір сала бойынша қолда бар барлык
әдебиеттер көрсетілуге тиіс. Мұндай көрмелер немесе тақырыптық сөрелер
тұрақты түрде ұйымдастырылуға, жаңа басылымдармен, мерзімді баспасөз
материалдармен толықтырылып отырылуға тиіс.
Жанрлық көрмелер дегеніміз - тақырыптық көрмеге жақын көрмелер. Оларға
белгілі бір көркемдік жанрдың әдебиеттері қойылады (поэзия, ғылыми
фантастика, тарихи роман, детектив, мемуарлар т.б). Мысалы: Қазақстанның
жас ақындары, "Фантастиканы сүюшілерге", "Еңбек тақырыбы қазақ
әдебиетінде" т.б.
"Ұмытылган кітаптар" көрмесі. Олардың мақсаты кезінде жақсы пікірлерге
ие болған, бірақ соңғы кезде оқырман назарынан тыс қалған басылымдарды
насихаттау.
"Реабилитацияланған кітаптар" көрмесі дегеніміз кезінде оқырмандардың
оқуына тыйым салынған, кітапханананың арнаулы қорында сақталған
құжаттардың, материалдардың, кітаптардың көрмесі.
Арнайы аталып өтетін, еске алынатын даталарға арналған
көрмелер еңбек мерекелеріне, тарихи календарлық оқиғаларға байланысты
ұйымдастырылады. Оларға нақтылы тақырып бойынша әдебиеттерді мейлінше
толық, қамтып, тарихи оқиғаны қазіргі өмір проблемаларымен байланыстыра
көрсету қажет.
Көрнекті қайраткерлердің торқалы тойына арналған көрмелер. Оның мақсаты
коғам қайраткерінің, жазушының, суретшінің. т.б. өмірлік және творчестволық
жолымен, оның еңбектерімен, оның творчествосы жайындағы зерттеулермен, сын
материалдармен және ол туралы естеліктермен оқырманды таныстыру. Көрмеге
мүмкіндігіне қарай документальды материалдарды қою қажет (фотографиялақ
фотоқұжаттар, картиналар т.б).
Оқу процесіне арналған: лекцияларға, емтихандарға,
семинарларға көмек ретінде ұйымдастырылады. Оқушыларға жалғыз оқулықпен
шектеліп қоймай, оқу бағдарламасына қосымша материалдарды алып оқуға
мүмкіндік тудыру үшін ұйымдастырылады. Мұндай көрмелер оқу бағдарламасының
нақтылы мәселелерін терең зерттеп оқуға көмек береді.
Бір кітаптың көрмесін - ғылыми және көркем әдебиет бойынша жасауға
болады. Мұндай көрмелерде иллюстрацияланған материалдар мен кітап-
графикалық ерекшеленген аннотациялар қоса беріледі. Осы принцип бойынша бір
журналдың, бір газеттің көрмесін немесе бір мақаланың көрмесін жасауға
болады. Көрме материалдарына журналдың сипаттамасы (оның аты,
негізделген уақыты, мерзімділігі, оқырман сұранымы) мақалалардың қысқаша
аннотациясы "Бұл жөнінде көбірек білгісі келетіндерге" деген әдебиеттер
тізімі қоса берілуге тиіс [11, 532 б.].
Бір кітаптың көрмесі.
1. Стендіге эпиграф жазылады.
2. Стендінің ортасындағы тұғырға негізгі кітап қойылады. Кітаптың
алдына кысқаша аннотациялы карточка беріледі.
3. Айдар: "Мұны әркім білуге тиіс". Стендінің сол жағынан бастап
белгілі адамдардың еңбектері, кітаптың белгілі бір беті ашып қойылады
немесе аннотация беріледі.
4. Айдар: "Көбірек білгісі келетін адамдарға" стендінің оң жағына
кітаптар және осы тақырып жөнінде мақалалар, карточкалар, библиографиялық
сипаттамалар, қысқаша аннотациялар мен ұсыныс библиографиялық құралдары
беріледі.
Әдебиеттердің көлемді көрме-байқаулары.
Бұлар белгілі бір тақырып немесе білім салалары бойынша
ұйымдастырылады. Белгілі бір жылдардың басылымдарының барлық түрлері
қамтылады. Кәсіби оқуға көмек беруге арналған және оқырмандардың әр түрлі
топтарына бағышталған өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы өндірісінің түрлі
салаларының мамандарын, дәрігерлерді, мұғалімдерді, оқушы жастарды т.б.
қамтиды.
Көлемді көрме-байқаулар библиографиялық шолулар, лекциялар,
консультациялар өткізу, ғалымдар мен өндірісшілермен кездесулер тәрізді
шаралар комплексінің құрамдас бөлімі ретінде (инфорормация күндеріне,
жәрмеңке идеяларына" демалыс күндеріне т.б) ұйымдастырылуы мүмкін.
Мұндай көрме-байқаулар конференцияға, семинарға және кеңестерге
орайластырылады және тікелей мекемелерде, кәсіпорындарда өткізіледі.
Мамандардың көмегімен дайындық жұмысы бір ай бұрын басталады. Кітапханашы
такырыпқа сәйкес кітапхана қорын және анықтамалық аппараттарды, түрлі
басылымдарды, энциклопедияларды, библиографиялық құралдарды, жүйелі
каталогтың тармақтарын және жаңадан түскен әдебиеттерді қарап шығады.
Мұндай байқауларды ұйымдастыру кітапханашыдан кітапхана қорын,
анықтамалық аппараты терең білуді талап етеді. Себебі кейін ол осы көрме
жөнінде консультация береді.
Көптеген кітаптарға аннотациялар беріледі, сондай-ақ кітаппен қатар
ақын шығармаларынан үзінділер қоюға болады. Бұл оқырмандардың көңілін
аударып, кітап алып оқуға тартады. Егер бар болса картиналар репродукциясын
немесе журналдан қиып алынған репродукцияларды тура стеллажға, кітаппен
қатар бекітіп іліп қоюға болады. Бейнелеу өнерінің репродукцияларын
тастауға тиісті журналдардан қиып алым такырыптар бойынша іріктеп
папкаларға жинап керекті кезде пайдалануға болады [12, 266 б.].
Көрмеге белгілі бір автордың кітаптары ғана емес, сондай-
ақ оның творчествосы мен жеке шығармалары туралы әдебиеттер де қойылады.
Ұсыныс құралдарды пайдалану көрменің мазмұнын тереңдетіп, мәлімет аясын
кеңейте түседі. Сондықтан олардың ең маңызды дегендерін консультанттың
столына бөліп қойған жөн. Оларға қарап консультанттар әңгіме өткізеді,
көрме ұйымдастыру туралы оқырман пікірін анықтайды. Сөйтіп байқаулар
өткізу жұмысының бірнеше түрін байланыста жүргізуге мүмкіндік тудырады.
Олар: кітаптар туралы әңгімелер, оқыған кітаптарын талқылау,
библиографиялық білімді насихаттау, жалпы оқырманды оқуға тарту.
Көрме -байқаулар циклы.
Тақырыбына қарай бір жылға немесе белгілі бір мерзім көлемінде
есептелуі ыктимал. Әрбір көрме айына 2 рет (екі мәрте) өткізіледі. Апта
бойына жұмыс істейді. Көрме-байқауға 50-60 баспасөз шығармасы қойылады.
Тиімділігін анықтап білу үшін ол кітаптардың формуляры шығарылып алынып,
олардың орнына арнаулы бланкілерге салынады. Осы басылымды алғысы келген
оқырмандар оған өзінің фамилиялары мен оқырман билетінің нөмірін, кітаптар
туралы пікірлерін жазады. Көрме-байқаулардың тақырыптық диапазоны кең олар
белгілі жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz