Ақмола облысы мен Көкшетау қаласы бойынша республикалық бюджет салықтарының түсімін талдау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1.Тарау Корпоративтік табыс салығының маңызы мен мәні және салым
ерекшеліктерінің теориялық 7
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Салықтың мәні: экономикалық белгілері мен функциялары 7
(қызметтері) ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... . 22
1.2 Корпоративтік табыс салығының жасалу 29
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.3. Жеке категориялы салық төлеушілердің салық салу
ерекшеліктері ... ...
1.4 Корпоративтік табыс салығының халық аралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... .
2.Тарау Ақмола облысы мен Көкшетау қаласы бойынша республикалық бюджет
салықтарының түсімін талдау ... ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Салықтық түсімдерді Ақмола облысы бойынша салыстырмалы
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2.2 Көкшетау қаласы бойынша республикалық бюджеттің салық түсімдерін 41
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.3 ЖСШ ҚМБ Көкшетаугазмонтаж кәсіпорынының бюджеттік төлемдерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Тарау Бюджетаралық қатынастарды салықтық оңтайландыру және
әкімшіліктендіру процесін ақпараттауды дамыту. 54
... ... ... ... ... ... .
3.1 Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші 54
салықтар көмегімен
оңтайландыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
... ... .
3.2 Салықтық әкімшіліктендіру процесін ақпараттауды дамытудың
2005-2007 ж.ж.
жобалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... . 78
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
Қосымшалар
Кіріспе
Еліміздің Президентінің Қазақстанға Қазақстан – 2030 жолдауына
аталап көрсеткен Көркею, қауіпсіздік және барлық қазақстандықтардың тұрмыс
жағдайыны жақсаруы бағыты мемлекетіміздің ең маңызды мәселелерінің бірі,
қазіргі заманға сай нәтижелі мемлекеттік қызмет орнын және мемлекеттік
басқарма құрылымын құру [1,3б].
Өткен жылдар бойында өткізілген реформаның нәтижесінде, қазіргі
нарықтық экономика талабына сәйкес келетін мемлекеттік басқарма жүйесі
құрастырылды, орталық қызметтен аудару процесін бастау және үстемділік,
сонымен қатар мемлекеттік басқармадағы жергілікті деңгейдің территориялық
дамуының көп сұрақтарын шешу іске асырылды. Мемлекеттік қызметтің іске
асыруын нәтижелігін қамтамасыз ету үшін орталық және облыстық билік деңгейі
арасындағы үстімдегі жетерліктей нақты белгіленген шаралар іске асырылды.
Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуына қарай мемлекеттің
шаруашылық еңбектерімен, халықпен, қаржылық институттарымен қаржылық
қатынастардың жаңа формалары пайда болып жатыр. Бұл қатынастар қаржылық,
соның органдарымен, көптеген қаржы-несиелік институттармен, ұлттық
сақтандыру кампаниялармен қызмет көрсетіледі. Нарық қатынастар жағдайында
бұл міндеттер мемлекетпен алушылық-несиелік және салықтық-бюджеттік
құралдарды пайдалану негізінде іске асырылады. Олардың комбинациялары макро
және микродеңгейде норманы пропорцияларды қалыптастыруға және республикада
әлеуметтік-экономикалық процесстерді мемлеттік реттеуді қакмтамасыз етуге
мүмкіндік береді.
Аумақтың бірліктің немесе жергілікті әкімшіліктің фискалды дербестік
мәселесі салықтар мен алымдардың деректі әкімшілігі және жиналушы кім болып
табылады деген мәселе шегінде толық тәуелсіз ретінде қарастырылуы мүмкін.
Мұндай міндеттерді бөлу қай жерде өте тиімді орындалатыны негізінде
анықталуы тиіс. Бірақ жергілікті деңгейдегі жауапкершілік туралы мәселе
егер салық бағаланып және жергілікті жерінде оның тиімді жиналуы мүмкін
болатын кезде ғана қабылдануы мүмкін. Берілген жағдайда мемлекет төмен
тұрған бюджеттерге құралдарды аудару бойынша шығындарды үнемдеуге жағымды
экстерналиялар және локальді (қоғамдық) игіліктерді уақытылы ұсыну кезінде
жергілікті органдарға билікті сену сияқты сондай экстерналиттердің болуын
қарастырады.
Мемлекет салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып оның
көмегімен экономикалық дамудың циклдік ауытқуларын жұмсартады, инфляциямен
күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Сол себепті мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдарының ортасынша
салық жүйесі аса маңызды болып табылады. Салық салу тетігі – қандай да
болмасын экономика жүйесінің ең күрделісі болып табылады. Салық салу
процессі мемлекеттік реттеудің ең маңызды әдісі болуы себепті, оның
нәтижелілігіне әлеуметтік – экономикалық саясаттың сәтті іске асуы көп
тәуелді болады.
Экономиканы дамыту, халықты әлеуметтік қорғау және азаматтардың өмір
сүру деңгейінің жоғарылануы облысында белгіленген міндеттерді ұқыпты шешу
үшін әрі қарай бюджетаралық қатынастарды жетілдіру және барлық деңгейдегі
бюджеттік құралдарды тиімді, рационалды (ұтымды) пайдалану қажет. Бұл ретте
елдің экономикалық потенциалын нығайтуға елеулі үлес қосатын және салық
түсімдерінің қолмақты бөлігін беретін экономика секторының ірі шаруашылық
субъектілері, заңды тұлғалар – кәсіпорындардың атқаратын рөлі зор болады.
Қазіргі кезеңде заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының салық кодексінде
келтірілген салықтардың басым көпшілігінің төлеушісі болып табылады.
Кәсіпорындар төлейтін көп салықтың бір ғана түрі болып табылатын
Корпоративтік табыс салығы туралы, оның ставкалары мен салу тәртібі
жайында қоғамда қызу пікір талас бар, саналуан ұсыныстар айтылуда. Бұл
салық түрі бір жағынан мемлекет бюджетін толтырудың елеулі көзі болып
табылса, екінші жағынан кәсіпорынның таза табысының қолмақты бөлігі
бюджетке алынуына байланысты, оның одан әрі даму мүмкіндігін төмендетуде.
Бұл ретте, тек осы салық түрі боынша туындаған қайшылықтарды шешудің
саналуан жолдарын табу, оның тетіктерін жетілдіру сұрақтары аса маңызды.
Белгіленген тақырыптың актуальділігі келесімен қорытындыланады, салық
салу жолында мемлекеттік бюджетке кәсіпорындардан қаржы құралдары өндіріліп
алынады және тауарлар мен қызмет қажет етуді іске асыру және өндіріс
талаптары реттеледі. Салықтар мөлшерінің көлемі, салықты төлеу тәртібі,
салықтар бойынша жеңілдіктер мен шегерімдер күрделі жұмыс алымдарға,
қозғалмайтын мүлікті сатып алуға, негізгі өндірілетін қорларды
инвестициялауға, бағалы қағаздарды сатып алу және басқа операцияларға
саралауға жағдай жасайды. Белгіленген салада, шаруашылық немесе аймақтық
салада салықты төлеуді реттейтін өзіндік салық ахуалы қалыптасады. Оны
бизнес саласын таңдағанда және оны ағымда өндіруде еске алған жөн.
Жұмыстың мақсаты жоғарыда аталған мәселелерді Ақмола облысының нақты
бюджеттік көрсеткіштері мысалында зерттеу және түсімдерді молайту
резервтерін қарастыру болып табылады. Сол себепті жұмыс тақырыбы
Корпоративтік табыс салығының бюджетті толтырудағы орыны және
кәсіпорындардың экономикалық дамуына әсері Көкшетау қаласы мысалында деп
аталады. Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан және қортындыдан тұрады.
Жұмыс барысында отандық және шет елдік ғалым – экономистердің
еңбектері, Қазақстан Республикасның статистика агенттігінің ақпараты,
Ақмола облыстық қаржы департаментінің мәліметтері, Ақмола облысының салық
комитетінің ақпараттары қолданылды. Жұмыс барысында тізбектік қойылымдар,
статистикалық тізбек, дедукция және индукция, тағыда сол сияқты басқада
экономикалық зерттеу әдістері қолданылды.
1.Тарау Корпоративтік табыс салығының маңызы мен мәні және салым
ерекшеліктерінің теориялық сипаттамасы.
1. Салықтың мәні: экономикалық белгілері мен функциялары
(қызметтері).
Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған.
Салықтар, оларды ертеде подати деп атаған, әскери өніммен және өндірудің
ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің
ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар - өркениетті
қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы
көрмейді. әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу
төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте
әсіресе құлдырамайды деп санайды.[2, 45б]
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп
мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп
айтылды.
Салықтық төлемдер мағынасына терең ену үшін салық салудың негізгі
принциптерін белгілеп алу қажет. Сапа, экономикалық тұрғыдан салық салу
жүйесінің қайсы болса да қолайды. Олар Адам Смитпен төрттік жағдай (ереже)
формасында қалыптастырылып, кейін классикалық принциптерге айналып олармен
кейінгі авторлар да келіскен. Олар келесіге келіп тіреледі.
1. Мемлекет адамдары үкіметтің шығындарын жабуға мүмкіндігінше қатысуы
керек, яғни үкімет қорғанысы астында пайдаланып жатқан табысына сай.
Бұл тәртіпті сақтау немесе оған бағынбау былай айтқанда салық салудың
теңдігіне немесе теңсіздігіне алып келеді;
2. Әрбіреуі міндетті түрде төлейтін салық өздігімен емес, нақты
белгіленген болуы тиіс. Салықтың мөлшері, уақыты және төлеу әдісі
төлеушінің өзіне сияқты басқаларға да түсінікті және мәлімді болуы
керек;
3. Әрбір салық түрі төлеушіге ыңғайлы түрде және уақытында алынуы керек;
4. Әрбір салық түрі.
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және торлықтырылған. Салық
салудың қазіргі таңдағы принциптері манадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін есепке ала
отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан алынатын
салық прогресивті болуы тиіс;
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш салынуы
қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін емес;
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек;
4. Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс;
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға жеңіл
бейімделуі және икемді болуы керек;
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету керек және
мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді, және
салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде
айтуға әлі ерте.
Жалпы берілген аймақта өткізіліп жатқан қайта құру салықтар мен
алымдар жүйесінің бұтақтану сипаттамасын алып жүр, бірақ оларды нақты
өмірге мемлекетпен жақындатуды қолданып отыруды айтып өткен жөн.
24 сәуір 1995 жылы №2235 шыққан Салық және бюджетке түсетін басқа да
міндетті түсімдер туралы заңдық күші бар Қазақстан Республикасының
Президентінің Жарлығы шыққаннан бері үлкен көлемде толықтырулар мен
түзетулер енгізілген.
Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті
төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен
байланысты өзгертулер мен толықтыруларды еңгізуді жылына бір рет келесі
жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады. Әрине, мұндай қадам салық
заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді. Одан да
басқа, салық салудың мүделігінде Трансферттік баға, Салық құпия
институты және басқалары. Салық есебінде оларды қолдану ерекшеліктерінің
түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің,
жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде түсініктер
еңгізілген.[3. 12б]
Салық дегеніміз не? Салық – бұл мемлекеттік заңдылықтар негізінде
мемлекетпен өткізілетін заңды және жеке тұлғалардан міндетті түсімдер мен
алымдар.[4,112б.] Қазақстан ғалымы Е.В.Похоров өте бір қызық ереже ұсынды.
Оның ойынша салық - бұл жоғары мемлекеттік билік органдармен
(парламентпен) заңдар арқылы біржақты белгіленетін міндетті, төлеусіз және
қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар әрдайым өкілеттік органдармен заңды және
жеке тұлғалардан өндіріліп алынады, мемлекеттік бюджетке (республикалық
және жергілікті) есептелу жолымен мемлекеттің кіріспе (мемлекеттік
меншікке) енеді және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі. Бұл
анықтама әдебиетте ұсынылған барлығынан жақсыларының бірі болып табылады
және эксперттер бойынша дұрыс көзқарас ұсынады.
Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы
ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта бөлу
инструменті болып, салықтар бөлу жүйесіндегі болатын шығындарды санау
немесе басқа қызмет нысанында дамуда ұстауға негізделген.
Салық – ол мемлекеттік органдар қызметін қамтамасыз ету мақсатында
заңды және жеке тұлғалардан алынатын мемлекетпен белгіленген міндетті
төлем.
Салықтың экономикалық белгісін қарастырайық:
1. – Салық бұл материалдық төлем, яғни салық төлеу әрдайым салық
төлеушінің мүлігін (әрине, ақша құралдарын) мемлекет пайдасына
шеттету;
2. – Салық бұл ақшаны қайтарымсыз өндіріп алу (төлеу). Салықты төлеу
кезінде құнның біржақты қозғалысы бар: салық төлеушіден мемлекетке
және солай ғана;
3. – Салық салық салу объектісінің мәнімен сипатталады;
4. – Салық әрдайым жеке анықталған сипаттамада болады, яғни әрдайым нақты
заңды немесе жеке тұлға түрінде төлеу субъектісі болады. өзінің
субъектісіз (яғни төлеуші) салық бола алмайды, бірақ оның болмауы
мұндай жағдайда ешкімнен ақша ала алмайды;
5. – Салық үшін анықталған төлем көлемі сипатты. Қазіргі таңдағы
мемлекет, салықты төлетуде қанша алғысы келсе, сонша алып қою
принципі бойынша қызмет істей алмайды. Салықты белгілейтін нормативтік
актілерде әрдайым сол немесе басқа тәсілмен салық көлемі анықталады
(табыстан пайыз түрінде, нақты тіркелген сома және басқа да түрде).
Салықтың анықталған көлемінің бар болуыф салықтық міндеттеме мазмұнын
қалыптастырады, салық төлеуші мемлекетке қанша салық төлеу керек
екенін біледі.
Өзінің спецификалық белгісі күшінде салық мемлекеттің табысын
қалыптастыратын басқа төлемдерден ерекшеленеді.[5,11]
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар мен бірге
алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасыз болып келеді; алым
қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен бір
құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-қатынасқа
түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып жүреді:
алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-қатынасқа
түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен мемлекетке
жолығудың өзі ерікті болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген
басқа да міндетті төлемдерге баж да жатады.
Мемлекеттік баж – бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар әрекеттер
үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік органдармен және
мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлеулер.[6, 13б.]
Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж – бұл
міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге
ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы),
немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды
пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта
болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.
Ұсынылған түрлі салықтарды сипаттай келе тура және жанама түрлеріне
бөлінетіндерге тоқталып кетейік:
Тура салықтар мүлік табысына тікелей белгіленеді. Олар өз кезегінде
нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты – салық төлеушінің жеке түрі есептелмейді және салық салу
объектісінің дерек табысына, мүліктің жағдайынан және субъекті жайына
байланысты.
Нақты салықтар – бұл мүлікке деген салық. Немесе салық төлеушінің өзі
емес тура оның табысы немесе мүлігі салынады, яғни мүлікті сату, сатып алу
немесе иемдену. Бұл салықтың ерекешелігі, ол салық төлеушінің қаржы
жағдайын есепке алмады.
Жеке – салық салу объектісі болып мүлік болмайды, ол салық салу
төлеушінің есептелген табыс немесе пайдасының бір бөлігі болатын салықтар
түрі (халықтан жеке салық, мүлік салығы және басқалары).
Жеке салықтар тек қана халық табысына салынады, олар салық төлеушінің
төлеу қабілетін есепке алуы тиіс. Мысал болып, салықтардың классикалық
түрлерінің бірі болып табыс салығы болуы мүмкін. Табыс салығына арналған
Қазақстан Республикасының бірінші заңы 1991 жылы желтоқсанның 24 күні
шықты. Ол Қазақ ССР Заңына еңгізілген өзгертулер туралы, Қазақ ССР
азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ тұлғалардан табыс
салығы туралы.
Жеке және нақты салықтар арасындағы айырмашылық салық жүйесінде салық
ауыртпашылығын бөлудің теңдігі мен әділдігі көзқарасынан анықталатын
мағына. Осы критерия бойынша нақты салықтар салық төлеушілердің жеке
жағдайын есепке ала отыратын жақсы әзірленген жеке салықтарға шегінімді.
Сондықтан жеке салықтарды кең пайдалануға бағытталуы дұрыстау болар.
Салық төлеуші салық көзінен төлейді – материалды қордан, адам салық
төленеді (еңбек немесе кәсіпкерлік қор). Салықты төлеудің екі тәсілі бар:
табыстан және капиталдан. Экономика көзқарасынан олардың қайсысын қолдану
мақсатты екенін айтуға болмайды, өйткені әрбір жеке жағдайды барлық
экономикалық, қаржылық және әлеуметтік-саяси жағдайлардың жиынтықтар
негізінде шешу керек. Салық теориясында салық бірлігі түсінігі бар – бұл
салықты есептеу негізіне жатқызылған салық объектісінің бөлігі. Мысалы,
табыс салығында салық бірлігі – теңге, рубль немесе марка: жер бойынша – 1
гектар, 1 участке; акцизде – 1 шөлмек, 1 қорап шылым.[7,22]
1.2 Корпоративтік табыс салығының жасалу негіздері
Корпоративтік табыс салығының әрекет механизмі және оның
ерекшеліктері төмендегі схемада көрсетілген:
Сурет 1.ҚР бойынша корпоративтік табыс салығының әрекет тетігі.
Берілген салық түрінің бөліктері негізінде, Қазақстан Республикасы
территориясында тұрған жері бойынша заңды тұлғаның соңғы салықтық
жауапкершілігін жобалайтын резиденттік ең маңызды түсініктердің бірі болып
табылады. Салық юрисдикциясы резиденттері сонымен бірге (ішінде салық
заңының күші бар территориялар) шетел кіріс көздерін қоса отырып, барлық
көздерден келген кірістерге салық салады.[8.]
Заңды тұлғаны резидент деп тану үшін салықтық домицильдің бар болу
критерийлері қарастырылады. Салықтық домициль - заңды (жеке) тұлғаны салық
төлеуші деп тану үшін қажетті, анықталған белгілердің жиынтығы. Мұндай
белгілердің арасында заңды тұлғалар үшін бөлінеді:
- фирманы басқару органның тұрған жері;
- компанияны басқарудың дұрыс орны;
- тіркеу орны;
- берілген юрисдикцияда, резиденцияның болуы, яғни үнемі қолданып
тұратын заңды иелену немесе меншік құқығына қызметтік ғимарат.
Жалпы қабылданған салық салу ережелеріне келісті, берілген
юрисдикцияда салық домициль белгілерінің бар болуымен заңды тұлға
резидент болып, ал егер домициль белгілері жоқ болса резидент емес болып
есептеледі. Шетелдік заңды тұлғалардың бірлескен салық салу тәжірибесін
қолдануды зерделеу, көрсетілген кестедегі аумақтылық және резиденттік
принциптерді қарастыру қажеттілігін шарт етеді.
Корпоративтік салық салу принциптері
Салық салу нысанасы Резиденттік принцип Территориялық
(аумақтық)принцип
Салық төлеушінің ескерілу Мағынасыз дәрежеде
материалдық және ескеріледі
әлеуметтік жағдайы
Салықтық база Берілген юрисдикцияда Осы факторлар соңғы
шетел резиденттеріңіңрезиденттік
барлық табыстары тәуелсіздіктен тыс,
еркін айтылған елде
қолданылатын барлық
өндіріс факторларынан
алынған табыстар.
Төленген салық Бірлестік пайдасына Табыстарды ретке
түрлері салықтар, жеке кіріс келтіру салықтары,
салықтары, мүлікке яғни роялти,
салықтар, дивиденттер, пайыздар
трансферттік салықтартүрінде шетел
резидентінің
пайдасына табыс әкелу
Принцип тиімділігі Капиталды экспортқа Капиталды импортқа
шығаратын елдер үшін шығаратын елдер үшін
Ақпарат көзі: ҚР Салық кодексі
Сауда операцияларын өткізу юрисдикцияларынан алынған заңды
тұлғалардың барлық табыстарына резиденттік принципке келісті өзі резидент
болып отырған елде кіріс салықтары салынады.
Резиденттік принцип әлемдік тәжірибеде жеке тұлғаларға салық салу
үшін тән екенін айта кетуге болады.
Егер жеке тұлға екі есе салық салуға кезіккен болса, онда шетел
мелекеттері өздерінің резидент емес жеке кіріс салық салудан босатады, не
болмаса мұндай тұлғаларға төмен ақы (ставка) (15% төмен) қолданылады.
Табыс салығын салудың қазақстандық жүйесін жасау негізін
резиденттік сын ретінде және табыс табу аумақтық сыны ретінде құрайды.
Корпоративтік салық ақысы кірген кіріске байланысты 10-30%
көлемінде болады.
Корпоративтік табыс салығы келесі формуламен есептеледі:
КТС = ( (ССТ- Корр. Бап 122)-шығындар) % бұл жерде мөлшер
КТС – Корпоративтік табыс салығы
ССТ – салық салу табысы
Корр. 122 бап – Қазақстан Республикасы Салық Кодексінің 122 бабына келісті
ССТ-тан алынатын шығындарға жатады.
Шығындар – 124 бапқа сәйкес тасымалданған шығындар бағасы
% мөлшер – корпоративтік кіріс салығы мөлшері келесі формула бойынша салық
салу кірісі БЖК және шегеру арасындағы айырмашылық ретінде есептеледі:
ССТ = БЖК –шегерулер
бұл жерде:
ССК – салық салу кірісі
БЖК- біріккен жылдық кіріс
Корпоративтік табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының заңды
тұлға резиденттері жатады. Қазақстан Республикасының халық банкі және
мемлекеттік ұйымдар, ҚР дерек көздерінен алынатын кірістер немесе тұрақты
мекемелер арқылы ҚР-да қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға резидент емес
бұларға жатпайды (ары қарай бөлім бойынша – салық төлеушілер).[9.]
Корпоративтік табыс салығын салу обьектілері болып табылатындар:
1) салық салу табысы;
2) төлем көздерінен алынатын табыс;
3) тұрақты мекеме арқылы ҚР қызметін жүзеге асыратын заңды тұлға -
резидент емес таза табысы.
Салық салу табысы келісті өндірілетін, түзету және шегерулер арасындағы
айырмашылық біріккен жылдық табыс анықталады.
Жылдық жиынтық табысқа салық төлеушінің барлық табыс түрлері кіреді:
1. Тауарларды іске асырудан кірген табыс;
2. Амортизацияға жатпайтын активтер, құрылыстар, ғимараттарды іске асыру
барысын бағаның өсуінен кірген табыстар;
3. Міндеттерді есептен шығарудан түскен табыстар;
4. Күдікті міндеттер бойынша табыстар;
5. Мүлікті жалға беруден түскен табыстар;
6. ҚР заңы провизисы рұқсатымен әртүрлі банк операцияларын жүзеге асыратын
ұйымдар және құрылған банк провизиялары мөлшерінің төмендеуінен кірген
табыстар;
7. Қарыз талаптарынан қайтудан түскен табыстар;
8. Кәсіпкерлік қызметті тоқтату немесе шектеу келісімімен алынған
табыстар;
9. Бөлімше балансының құндылығынан бекітілген активтердің шығу бағасын
көтеруден кірген табыстар;
10. Кен орындарын өндіру салдарын жою бойынша нақты шығындар бағасында
кен орындарды өндіру салдарын жою қорына аударылатын бағаның өсуінен
түсетін табыстар;
11. жалпы тиесілі меншіктер түскен кірістерді бөлу барысында алған
табыстар;
12. Қарыздардан түскен немесе тағайындалған айыппұлдар, санкция түрлері
және өсімдер, қайтарылған бюджеттегі ертеде айғақсыз ұсталған
айыппұлдардан басқа
13. Ерте өндірілген шегерулер бойынша алынған өтемақылар;
14. Ақысыз алынған мүліктер, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
15. Дивиденттер;
16. Әрбір құрылтайшы мен қатысушының үлесі сақталып, заңды тұлға –
резиденттің жарғылық капиталын арттыруға жіберілген және таза табысты
бөлу барысында алынған табыс;
17. Сыйақылар;
18. Теріс бағамдық айырмашылық бағасынан оң бағамдық айырмашылық бағасының
жоғарылауы;
19. Ұтымдар;
20. Роялти;
21. Әлеуметтік сферадағы объектілерді пайдаланудан алынған шығындардан
табыстардың өсуі.[10,25]
Жылдық жиынтық табыстарға түзету енгізу.
Салық төлеушілердің біріккен жылдық табысынан шығаруға жататындар:
1) Қазақстан Республикасы төлем көздеріне ерте салынған, ҚР заңды тұлға
резиденттерінен алынған дивиденттер;
2) Эмитенттің жеке акцияларын іске асыру барысында бағаның өсуі және
орналастыру барысында эмитенттен алынған жеке акция бағаларының үстінен
өсуі;
3) Қор биржасы “А,, және “В,, ресми тізімінде іске асыру күнінде болған,
акция, облигацияларды іске асыру барысында бағаның өсуінен түскен
табыстар;
4) Агентті облигациялармен және мемлекеттік құнды қағаздармен
операциялардан түскен табыстар;
5) Белгілеу бойынша пайдалануға және табиғаттық және техногендік түрдегі
төтенше жағдайлар туған жағдайда гуманитарлық көмек түрінде алынған
мүлік бағасы
6) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімінің негізінде республикалық,
мемлекеттік кәсіпорындарының ақысыз алынған негізгі қаражат бағасы;
7) Жеке зейнет есебіне жіберілген және зейнеттікті қамтамасыз ету туралы
ҚР Заңына сәйкес алынған инвестициялық табыстар;
8) Әлеуметтік сақтандыру мемлекеттік қорының активтерін молайтуға
жіберілген және міндетті әлеуметтік сақатндыру туралы ҚР Заңына сәйкес
алынған инвестициялық табыстар;
9) ҚР кастодианалар есебіне инвестициялық қорлар туралы заңына сәйкес
пайлық және акционерлік инвестициялық қорлардан алынған инвестициялық
табыстар;
10) әрбір құрылтайшы, қатысушылардың қатысу үлестері сақталуымен заңды
тұлға резиденттердің жарғылық капиталын арттыруға жіберілген және таза
табысты бөлу барысында алынған табыс;
Активтерді бағалау басқа әдістеріне көшу барысында салық
төлеушінің біріккен жылдық табысы, бағалаудың жаңа әдістерін қолдану
нәтижесінде алынған, теріс айырмашылық бағасына азайту және оң
айырмашылық бағасына өсіруге жатады.[11.]
Активтерді бағалаудың басқа әдістеріне көшу салық төлеушінің салық
органының хабарлауымен өндіріледі. Шегерулер: Салық төлеушінің біріккен
жылдық табыс алуымен байланысты шығындары, шегерулерге жатпайтын
шығындарында, басқа салық салу кірістерін анықтау барысында шегеруге
жатады.
Салық Кодексімен нормаға сай шығындарды шегерулерге жатқызу жағдайы
анықталған.
Жаратылыс монополистерінен келген шығындар, ҚР Заңдарымен
белгіленген мөлшер маңайында шегеруге жатады. Егер бірдей жұмсалатын
шығындар, шығындардың бірнеше баптарында қарастырылған болса, онда салық
салу кірісінде есептесу барысында көрсетілген шығындар бірақ рет есептен
шығарылады.
Шегеруге белгіленген немесе тағайындалған айыппұлдар, өсімдер,
аумалылықтар, біріккен жылдық табыс алуға байланысты мемлекеттік бюджетке
енгізуге жарайтындардан басқалары:
1) Өкілділік шығындар бойынша және қызметтік іс-сапарлар барысында
төлемақы бағасын шегеру;
2) Сыйақы бойынша шегеру;
3) Күдікті міндеттер бойынша төленген шегерулер;
4) Күдікті талаптар бойынша шегерулер;
5) Резервтік қорларға шығару бойынша шегерулер;
6) Ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстарға шығын бойынша
шегерулер;
7) Сақтандыру сыйақысы бойынша шығындар шегерулері;
8) Әлеуметтік төлемдерге шығындар шегерулері;
9) Табиғат ресурстарын табуға және кен қазушылардың басқа шегерулерін
геологиялық зерттеу және дайындық жұмыстарына шығатын шығындар
бойынша шегерулер;
10) Теріс курстық айырмашылықтың оң курстық айырмашылықтардан
бағасының өсуін шегеру;
11) Салықтарды шегеру;
12) Бекітілген активтер бойынша шегерулер;
13) Жөндеуге жұмсалатын шығындар бойынша шегерулер;
14) Ұзақ мерзімді келісім – шарт бойынша табыстар мен шегерулер.[12.]
Салық салушылық табыстарды түзету. Салық төлеушінің салық
салушылық кірістерінен келесі шығындар салық салушылық кірістерден үш
пайыз көлемінде алынып тасталынады:
1) салық төлеушінің әлеуметтік сала объектілерін асырауға нақты
шығарған шығындары;
2) коммерциялық емес ұйымдарға мүліктің ақысы берілуі;
3) көмек қажет етуші жақ үндеуінің негізінде салық төлеушінің шешімі
бар демеушілік көмек;
4) ҚР Заңына сәйкес жеке тұлғаға көрсетілетін әлеуметтік көмек.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер, мүгедектердің
еңбекақысына өндірілген шығындардың 2 есе мөлшердегі бағасына салық салу
кірістерін азайтуға және мүгедектерге төленетін басқа да төлемдер мен
еңбек ақыларынан есептелген әлеуметтік салық бағасынан 50 пайыз азайтуға
құқылары бар. Салық төлеушілер лизинг алушыға кейіннен берілетін үш жылдан
артық мерзіммен берілген негізгі қаражаттар қаржылық лизинг бойынша
алынған сыйақы бағасына салық салу кірісін азайтады. Қызметі
ауылшарушылығын несиелеу болып табылатын, банктың әртүрлі операцияларын
жүзеге асыратын ұйымдар, өз қызметінің кіріс бағасына салық салу табысын
азайтады.[13.] Нақты қызметі ауылшарушылық аймағына микронесие беру болып
табылатын микронесиелі ұйымдар, өз қызметтерінің табыс бағасына салық
салу кірісін азайтады. Шығындар: Кәсіпкерлік қызметтен шығын дегеніміз-
түзетілген, біріккен жылдық кірістен шегеруді өсіру, құнды қағаздарды іске
асырудан шығын болып есептелетіндер:
Қарыздық құнды қағаздардан басқа, құнды қағаздар бойынша
қамтамасыз ету мен іске асыру бағасы арасындағы теріс айырмашылық;
Қарыздық құнды қағаз бойынша – іске асыру уақытына сыйақы
немеседисконат амортизациясын есепке ала отырып, сатып алу құны мен іске
асыру құны арасындағы теріс айырмашылық..[14.]
Салық төлеушілер салықтық кезең кезінде корпоративтік кіріс
салығын қабылдаған тәртіппен аванс төлеуді енгізу жолымен төлейді. Салық
төлеу кезінде салық төлеушінің төлеген корпоративтік кіріс салығы бойынша
аванс төлеу құндарын ағымдағы салықтық кезеңдегі корпоративтік кіріс
салығының шамаланған құнынан шыға отырып есептелінеді.
Салық төлеушінің төлеуіне жататын аванстық төлем құны салықтық
кезең уақытында тең несібемен төленеді.
Корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдама (декларация)
бергенге дейін кезеңде төлеуге жататын аванстық төлем құнын есеп айырысу
салық төлеуші тіркелген орны бойынша салық органына есеп беру салықтық
кезеңінің 20-қаңтарына дейін құрып ұсынуы қажет. Корпоративтік табыс
салығы бойынша мағлұмдама тапсырғаннан кейін төлеуге жататын аванс
төлеуші берген күннен бастап жиырма күн ішінде кешіктірмей тапсырады.
Өткен салық салу кезеңіне мағлұмдама тапсырғанға дейінгі
төленетін аванстық төлем құнынан басқа түзету себептерін жазбаша түрде
көрсете отырып, салықтық кезеңнің келесі айлары үшін аванстық төлемдердің
түзетілген есеп айырысу құндарын ұсынуға құқылы.
1.3. Жеке категориялы салық төлеушілердің салық салу ерекшеліктері
Сақтандырылған ұйымдардың салық салуы:
Қайта сақтандыру және сақтандыру бойынша қызметтерін жүзеге
асыратын сақтандыру ұйымдарының корпоративтік табыс салығын салу объектісі
болып сақтандыру сыйақылары түріндегі кіріс есептеледі. Бұл сақтандыру
келісімі бойынша салық салу кезеңі кезінде сақтандырған және қайта
сақтандырған тұлғалардың алған сыйақыларына жатады.
Келесі сақтандыру қызметтерінен түскен кіріс түрлері сақтандыру
ұйымдарының салық салу объектілері болып есептеледі:
1) қайта сақтандыру келісімі бойынша алуға жататын комиссиондық
сыйақылар;
2) инвестициялық кірістер және депозитке сақтандыру ұйымдарының
активтерін орналастырудан алынған бағамдық айырмашылық бойынша
кірістер, құнды қағаздар және басқа қаржылық құралдар;
3) сақтандыру (қайта сақтандыру) келісімдерімен байланысты несие
берушілер және дебиторлар қарыздары қайта бағалау бойынша
бағамдық айырмашылық;
4) қайта сақтандыру келісімімен сәйкес сақтандыру оқиғасын ретке
келтіру бойынша шығындар және сақтандыру төлемдеріндегі қайта
сақтандырушының несібесі;
5) сақтандыру (қайта сақтандыру) келісімі бойынша үшінші адамдар
суброгация тәртібінде талаптары бойынша кірістер;
6) 2002ж. 1-қаңтарға дейін қолданған Қазақстан Респубикасының Салық
заңымен сәйкес шегеруге жіберілген, сақтандыру резервтеріне
аударылған бағадан басқа салық кезеңі кезіндегі сақтандыру
резервтерінің мөлшерін азайту;
7) жинақтық сақтандыру келісімі бойынша сақтандырушыларға берілген
қарыз бойынша кірістер;
8) 2002ж. 1-қаңтарға дейін қолданған ҚР Салық заңына сәйкес
шегеруге жіберілген шығындар бойынша күдікті міндеттерден
басқа, сақтандыру қызметінен күдікті міндеттер бойынша кірістер;
9) сақтандыру ұйымдарының сақтандыру төлемдерін кепілдік қорымен
жүзеге асыратын, сақтандыру төлемдерін кепілдендіру жүйесінің
қатысушысы болып табылатын, міндетті сақтандыру келісімі бойынша
сақтандыру сыйлықақыларын төлеуге, мәжбүрлі таратылған
сақтандыру ұйымдарын сақтандырушымен бекітілген өтемақы
төлемдері;[15]
Салық салу мақсатында сақтандыру ұйымдары басқа қызметтерден
шығындар, табыс бойынша және сақтандыру сыйлықақыларын орналастыру
қызметтерін қоса отырып, сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша
қызметтерін жүзеге асырудан алған табыстары бойынша бөлек есеп жүргізуге
міндетті.
Келесі мөлшерде сақтандыру ұйымдары сақтандыру келісімі бойынша
тіркелген есептеу түрінде корпоративтік табыс салығын төлейді:
1) жинақтық емес сақтандыру бойынша (қайта сақтандыру) – сақтандыру
сыйақысын алуға жататын бағадан 4 пайыз;
2) жинақтық сақтандыру бойынша (қайта сақтандыру) – сақтандыру
сыйақысын алуға жататын бағадан 2 пайыз;
3) аннуитеттік сақтандыру бойынша - алынған сақтандыру
сыйақысы сомасынан 1 пайызы;
Салық кезеңі бойына сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары алуға
тиіс (алынған) кіріске СК бекітілген мөлшерлеме бойынша корпоративтік
табыс салығы салынады.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру сыйлықақысы
түріндегі кіріс бойынша айға есептелген корпоротивтік табыс салығы
жөніндегі айлық есеп айырысуын келесі есеп кезеңіндегі айдың 15-і күнінен
кешіктірмей салық органына тапсырады.
Кіріс бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары аванстық
төлем сомасының есебін бекітілген тәртіпте тапсырады. Салық кезеңінің
қорытындысы жөнінде сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары барлық кіріс
бойынша мағлұмдамаларды белгіленген мерзімде тапсыруға міндетті.
Корпоративті табыс салығын түпкілікті есептеу және төлеу белгіленген
мерзімде жүргізіледі.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтанушыдан және
қайта сақтандырудан сақтандыру (қайта сақтандыру) келісім шарты негізінде
сақтандыру сыйлықақысы түрінде алынуға тиіс кіріс бойынша корпоротивтік
табыс салығын келесі есепті кезеңіндегі айдың 15 күніне дейін
төлейді.[16,22] Салық кезеңі бойына алынуға (алынған) тиіс кіріс бойынша
тәртіпке сай аванстық төлемдер төленеді. Мұнай, химия өнеркәсібінде
қызметін жүзеге асыратын кейбір ұйымдарға салық салу.
Мұнай, химия өнеркәсібінде қызметін жүзеге асыратын, оларға осы баптың
күші қолданатын ұйымдарға, төмендегі шартқа жататын, ұйымдар жатады.
1) мемлекеттік тіркеуден 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2007 жылдың
31 желтоқсанына дейін кезеңде өткен;
2) көрсетілген кезеңде мемлекеттік қабылдау комиссиясымен өндіріске
қабылданған өндірістік тұрғыдағы объектілер (толық техникалық жабдықпен);
3) Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталған қызмет түрлері
бойынша ҚР жер қойнауынан алынған газ және мұнайдан алынған өнімдер өңдеуде
негізделген жеке меншік өндіріс тауарларын іске асырудан алынатын
(алынған) кіріс, жылдық жиынтық табыстың 90 пайызы;
4) Қаржылық жылға сәйкес келетін республикалық бюджет
туралы заңмен қабылданған, бес миллионнан төмен емес айлық есептік
көрсеткіштерді құрайтын өндірістік объектілерге тағайындалған
инвестицияның ең аз көлемі. Жер қойнауын пайдаланушылар, акцизделетін
тауарлар өндіретін ұйымдар. Арнайы салықтық тәртіп қолданатын ұйымда.
Бюджеттік төлеуге жататын корпоративтік табыс салығының
сомасын анықтау барысында, корпоративтік табыс салығының есептелген сомасы
жүз пайызға азаяды. Cалық сомасының азаюы анықталған, корпоративтік табыс
салығы бойынша аванстық төлем сомасын есептеу барысында қолданылады.
Көрсетілген шарттар сақталмаған жағдайда мұнай, химиялық
өнеркәсіп қызметін жүзеге асыратын ұйымдар табыстарына жалпы белгіленген
тәртіпте салық салынады.
Егер басқасы белгіленбесе, онда ережесі, мемлекеттік қабылдау
комиссиясының өндіріске тағайындаған объектілерді пайдалануды қабылдаған
күннен бес жыл ішінде қолданылады.[17]
Қазақстан Республикасы Үкіметі қызмет түрлері және инвестиция
көлемдеріне байланысты тіркелген активтеріне мемлекеттік қабылдау
комиссиясының өндіріске тағайындаған объектілерді пайдалануды қабылдаған
күннен он жылдан асырмайтын ережесін қолданудың басқа мерзімі белгілене
алады, ережесін қолдану тәртібі бес жылдан артық мерзімге Қазақстан
Республикасы Үкіметімен анықталады.
Жеке меншік пәтерлер кооперативтерден басқа, мекемелер және тұтынушы
кооперативтері, акционерлік қоғамдардан басқа Қазақстан Республикасы
азаматтық заңына сәйкес коммерциялық емес мәртебесі бар ұйымдар, өз
қызметін қоғам мүддесіне жүзеге асыратын және келесі шарттарға сәйкес,
коммерциялық емес ұйым болып танылады:
1) осы сапада табыс алу мақсаты жоқ;
2) қатысушылар арасында алынған мүлік және таза табысты бөлмейді.
Ақысыз негізде қайырымдылық және аударым, ақысыз қайтарылған мүлік,
қайырымдылық және демеушілік көмек, кондоминиум қатысушыларының жарнасын,
мүшелікке кіру жарнасы, грант, депозит бойынша сыйақы түрінде алынған
коммерциялық емес ұйымдардың табысы, салық салуға жатпайды. Жалпы
белгіленген тәртіпте салық салуға жататын табыс алу барысында, шегеруге
жіберілген коммерциялық емес ұйымдардың шығын сомасы жалпы шығын сомасында
үйлесімділік әдісі бойынша.[18,21]
Әлеуметтік сферада қызметін жүзеге асыратын ұйымдардың
салық салуы: Әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдарға
табыстары жылдық жиынтық табысының грант түрінде, қайырымдылық көмек,
ақысыз берілген мүлік, ақысыз негізде қайырымдылық және аударым және
келесі қызмет түрлерінен алынатын табыстардың 90 пайызын құрайтын ұйымдар
жатады:
1) косметологиялық көмектен басқа, медициналық көмек көрсету;
2) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту саласында: бастауыш,
негізгі, орта, қосымша жалпы білім беру: бастауыш, орта,
жоғары және жоғары оқу орнынан кейін кәсіптік білім беру;
айтылған қызмет түрлерін жүргізу құқығына сәйкес лицензия
бойынша жүзеге асыратын, мамандықты жетілдіру және қайта
даярлау қызметтерін көрсету;
3) ғылым, спорт, мәдениет саласында қызмет, тарихи және
мәдениеттік мұраларды сақтау бойынша қызмет көрсету, архивтік
құндылықтар, қарттар мен мүгедектерді, балаларды әлеуметтік
қорғау және қамтамасыз ету қызметтері;
4) кітапханалық қызмет көрсету;
Әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдарға тағы да
келесі шарттарға сәйкес ұйымдар жатады:
Салық салу кезеңінде мүгедектер саны жұмысшылардың жалпы санынан 51
пайызын құрайды; Салық салу кезеңінде мүгедектердің еңбекақысы бойынша
шығындар еңбекақысын төлеу бойынша жалпы шығындардан 51 пайызын құрайды.
Төлем көздерінен ұсталған салық. Егер басқасы осы бапта
қарастырылмаған болса, төлем көздеріне салық салынатын табыстарға
кіретіндер:
1) дивиденттер;
2) қаржылық ұйымдар және қаржылық нарықты қадағалау және ретке келтіру
бойынша мемлекеттік атқарушы органдардың лицензиясы, банк
операцияларының бөлек түрлерін жүзеге асыратын, жеке тұлғаларға
төленетін сыйақыларынан және ұйымдар мен банктердегі олардың
салымдарынан басқа депозит бойынша сыйақылар;
3) ұтымдар;
4) резидент емес тердің тұрақты мекемелеріне байланысты емес, анықталған
Қазақстан Республикасы деректемелерінен алынған резидент емес тердің
табысы;
5) банк резиденттерге және лизинг берушілерге төленетін сыйақылар және
атқару органының лицензиясының негізінде қапрыз операцияларын жүзеге
асыратын, ұйымдарға төленетін кредит бойынша сыйақылардан басқа заңды
тұлғаларға төленетін борышқорлық құнды қағаздар бойынша сыйақылардан
басқа, сыйақылар;
6) Банк резиденттерге және жеке тұлғаларға төленетін сыйақылардан басқа
шығару шарттарына сәйкес эмитенттерге төленетін купон түрінде
борышқорлық құнды қағаздар бойынша сыйақылар.
Төлем көздеріне салық салуға жатпайтындар:
Орналастырылған активтер бойынша және әлеуметтік сақтандыру
мемлекеттік қоры, пайлық және акционерлік инвестициялық қорлар
,зейнеттік активтерді орналастыру бойынша жинақтық зейнеттік қорлармен
төленетін инвестициалық табыстар; акционерлік инвестициалық қорлар акциясы
мен пайлық пай бойынша дивиденттер; ұтымды төлеуде ұсталған салық сомасы
төлем көздерінен осы салықтың ұсталғанын дәлелдейтін құжаттардың болуына
сыйақылар, салымдар бойынша сыйақылар жөнінде коммерциялық емес ұйымдар
және әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар, сақтандыру
ұйымдарынан басқа салық төлеушінің салық салу кезеңінде есептелген,
корпоративтік табыс салығы есебіне алынады.[19,13]
Төлем көздерінен ұсталған салық сомасын аудару салық агентінің
тұрғылық жері бойынша жүзеге асырылады. Салық салу агенті тоқсаннан
кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей төлем көздерінен ұсталған салық сомасы
бойынша есеп беру керек.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтар. Инвестициялық салықтық
пұрсаттылықтар, корпоративтік табыс салығы бойынша, жер салығы және
мүлікке салық бойынша ұсынылады.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтар – бұл жаңасын құру
мақсатында инвестициалық жобаны іске асыруды жүзеге асыратын заңды-
тұлғалар, салық төлеушілердің жылдық табыс жиынтығынан қосымша шегерулерге
құқық беру немесе корпоративтік кіріс салығын төлеуден
босату,инвестициалық жобаны іске асыру үшін пайдаланылатын жер үлескілері
бойынша жер салығын төлеуден босату, қолданыстағы өндірістерді жаңарту
және кеңейту.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтарды қолдану үшін қайта
еңгізілу, қайта құруға өндірілген шығындар бөлігінде қайта құрылған
объектілерді қоса, инвестициалық жобада тіркелген активтерді пайдалануға
алғаш еңгізу болып саналады.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтар (ары қарай-
пұрсаттылықтар) инвестициалық жобаны іске асыруды жүзеге асыратын заңды
тұлғалар, салық төлеушілерге беріледі. Пұрсаттылықтар келесі мерзімде
пұрсаттылықтарды қолдану басы уақытын белгілейтін өзара шартқа сәйкес салық
төлеушілерге беріледі:
Тіркелген активтерді пайдалануға кіргізген жылдың келесі
жылының 1- қаңтарынан бастап, өзара шартты аяқтау сәтінде шаруашылық
қызметін жүзеге асырушы салық төлеушілерге; қабылдау комиссиясымен
өндіріске тағайындалған объектілерді пайдалануға алған күннен бастап –
қайта құрылған салық төлеушілер;
Пұрсаттылықтар күші мерзімінен бұрын аяқталуы екі жақтың
келісімі бойынша жүзеге асуы мүмкін. Сонымен бірге ҚР инвестиция туралы
заңымен белгіленген жағдайда әрбір жақтың бір жақты тәртібінде тоқталуы
мүмкін.
4. Корпоративтік табыс салығының халықаралық тәжірибесі.
Даниядағы корпоративтік табыс салығы. Дания- салық жағынан біршама
жоғары деңгейлі ел. Кірістің бюджет саласында жеке тұлғалардан түсетін
табыс салығының алатын орны ерекше.
Салықтың көлемі салық төлеушінің статусына байланысты ұсталады,
(резиденттен немесе резидент еместен) және кірістің алатын көзіне де
байланысты болады. Резидент деп Дания жерінде тұратын немесе толық 6 ай
тұратын жеке тұлғаларды есептеуге болады, (егер олардың жеке үйлері болмаса
да сол жердің адамы деп саналады ). Резиденттер салықты барлық кірістен
төлесе (Дания жеріндегі және басқа территориядан кірістен ), ал резидент
деп саналмайтындар- тек сол Дания жерінде тапқан кірістен ғана төлейді. Әр
түрлі кіріс түрлері салымның түрлеріне қарай алынады. Бұл кірістің түрі
мынадай мақсатта бірнеше топқа бөлінеді. Жеке кіріс, капиталдан алынатын
кіріс, жай кіріс және акциядан алынатын кіріс. Табыс салығы мемлекеттік,
муниципалдық және мешіттік салық деп бөлінеді. Муниципалдық және мешіттік
салықтың орташа салымы 29,5% құрайды. Мемлекеттік салық салымы кіріске
байланысты. Егер жай салық 134500 дат кронасын құраса және одан асатын
болса, оған 5% немесе 15% көлемінде қосымша салық салынады және 243500 дат
кронасында осылай салық төленеді. 1996 жылы осы салық түрі 60% болса, 1998
жылы 58% болды. Дания аймағында орналасқан компания басқаратын басты орган
және ол дат елінің заңына сәйкес тіркелген болса, сонда ғана Данияның
резиденті болып есептеледі. Заңды тұлға резиденттері кірісіне қарай толық
салық төлеуге міндетті, ол салық түрі Дания аймағындағы және осы жерден
тыс тапқан кірісіне байланысты ұсталынады. Резидент емес компаниялар
салықты Дания жерінде тапқан кіріс көзінен, сонымен қатар жерге, авторлық
гонорарға, дивидендке де төлеугу тиіс. Салық уақыты қаржы жылындағы алынған
есепке бөлінеді. Қаржы жылы жаңа қалыптасқан компаниялар үшін тіркелген
күннен бастап есептеледі. Салық салымы 34% көлемде резиденттер үшін және
резиденттер емес үшін жасалады. Салық төлеу кезінде компаниялардың
кірісінен алынатын салықтық айырмашылығы болмайды. Кірістен алынатын
салыққа өте қатаң ереже сақталады. Кірістен алынатын салық–қаржы жылындағы
жыл бойы беріп келген есепке байланысты болады. Бұл салық түрі бизнес
жүргізген уақытта төмендетіледі (жүргізу, сақтау және бизнесті қолдау үшін
). Бірақ мәдени шаралар өткізетін болса, бұл салықтан 25% шығын осыны
өткізу үшін жұмсалады.[20]
Капиталдық шығындар салық алынатын базалар үшін төмендетілмейді.
Кейбір бизнесті ұлғайту және ашу үшін салық салымы төмендетіледі
(маркетингтік зерттеу жұмыстарына, гонорарларға, тіркеу салымы ). Дивиденд
және пайыз толық көлемде алынады. Мекеме материалдық таза құн запасының
көлмін төмендетеді, бұл бухгалтерлік кітапша бойынша жүзеге асады, яғни
салық көлемі жылына 12% болады. Бұл алынған сома келесі жылы алынатын қаржы
кірісіне қосылу керек, сонымен қатар келесі алынатын салық, қажеттілікке
қарай төмендетілуі мүмкін. Бұл жеңілдік салықтың қысқартылуы мақсатында
жұмсалып, келесі жылдың табысынан ұсталынады.
Амортизация корпоративтік табыс салығыны мақсатында саналмайды,
бұл активтік баланстық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1.Тарау Корпоративтік табыс салығының маңызы мен мәні және салым
ерекшеліктерінің теориялық 7
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Салықтың мәні: экономикалық белгілері мен функциялары 7
(қызметтері) ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... . 22
1.2 Корпоративтік табыс салығының жасалу 29
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.3. Жеке категориялы салық төлеушілердің салық салу
ерекшеліктері ... ...
1.4 Корпоративтік табыс салығының халық аралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... .
2.Тарау Ақмола облысы мен Көкшетау қаласы бойынша республикалық бюджет
салықтарының түсімін талдау ... ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Салықтық түсімдерді Ақмола облысы бойынша салыстырмалы
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2.2 Көкшетау қаласы бойынша республикалық бюджеттің салық түсімдерін 41
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.3 ЖСШ ҚМБ Көкшетаугазмонтаж кәсіпорынының бюджеттік төлемдерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Тарау Бюджетаралық қатынастарды салықтық оңтайландыру және
әкімшіліктендіру процесін ақпараттауды дамыту. 54
... ... ... ... ... ... .
3.1 Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші 54
салықтар көмегімен
оңтайландыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
... ... .
3.2 Салықтық әкімшіліктендіру процесін ақпараттауды дамытудың
2005-2007 ж.ж.
жобалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... . 78
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
Қосымшалар
Кіріспе
Еліміздің Президентінің Қазақстанға Қазақстан – 2030 жолдауына
аталап көрсеткен Көркею, қауіпсіздік және барлық қазақстандықтардың тұрмыс
жағдайыны жақсаруы бағыты мемлекетіміздің ең маңызды мәселелерінің бірі,
қазіргі заманға сай нәтижелі мемлекеттік қызмет орнын және мемлекеттік
басқарма құрылымын құру [1,3б].
Өткен жылдар бойында өткізілген реформаның нәтижесінде, қазіргі
нарықтық экономика талабына сәйкес келетін мемлекеттік басқарма жүйесі
құрастырылды, орталық қызметтен аудару процесін бастау және үстемділік,
сонымен қатар мемлекеттік басқармадағы жергілікті деңгейдің территориялық
дамуының көп сұрақтарын шешу іске асырылды. Мемлекеттік қызметтің іске
асыруын нәтижелігін қамтамасыз ету үшін орталық және облыстық билік деңгейі
арасындағы үстімдегі жетерліктей нақты белгіленген шаралар іске асырылды.
Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуына қарай мемлекеттің
шаруашылық еңбектерімен, халықпен, қаржылық институттарымен қаржылық
қатынастардың жаңа формалары пайда болып жатыр. Бұл қатынастар қаржылық,
соның органдарымен, көптеген қаржы-несиелік институттармен, ұлттық
сақтандыру кампаниялармен қызмет көрсетіледі. Нарық қатынастар жағдайында
бұл міндеттер мемлекетпен алушылық-несиелік және салықтық-бюджеттік
құралдарды пайдалану негізінде іске асырылады. Олардың комбинациялары макро
және микродеңгейде норманы пропорцияларды қалыптастыруға және республикада
әлеуметтік-экономикалық процесстерді мемлеттік реттеуді қакмтамасыз етуге
мүмкіндік береді.
Аумақтың бірліктің немесе жергілікті әкімшіліктің фискалды дербестік
мәселесі салықтар мен алымдардың деректі әкімшілігі және жиналушы кім болып
табылады деген мәселе шегінде толық тәуелсіз ретінде қарастырылуы мүмкін.
Мұндай міндеттерді бөлу қай жерде өте тиімді орындалатыны негізінде
анықталуы тиіс. Бірақ жергілікті деңгейдегі жауапкершілік туралы мәселе
егер салық бағаланып және жергілікті жерінде оның тиімді жиналуы мүмкін
болатын кезде ғана қабылдануы мүмкін. Берілген жағдайда мемлекет төмен
тұрған бюджеттерге құралдарды аудару бойынша шығындарды үнемдеуге жағымды
экстерналиялар және локальді (қоғамдық) игіліктерді уақытылы ұсыну кезінде
жергілікті органдарға билікті сену сияқты сондай экстерналиттердің болуын
қарастырады.
Мемлекет салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып оның
көмегімен экономикалық дамудың циклдік ауытқуларын жұмсартады, инфляциямен
күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Сол себепті мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдарының ортасынша
салық жүйесі аса маңызды болып табылады. Салық салу тетігі – қандай да
болмасын экономика жүйесінің ең күрделісі болып табылады. Салық салу
процессі мемлекеттік реттеудің ең маңызды әдісі болуы себепті, оның
нәтижелілігіне әлеуметтік – экономикалық саясаттың сәтті іске асуы көп
тәуелді болады.
Экономиканы дамыту, халықты әлеуметтік қорғау және азаматтардың өмір
сүру деңгейінің жоғарылануы облысында белгіленген міндеттерді ұқыпты шешу
үшін әрі қарай бюджетаралық қатынастарды жетілдіру және барлық деңгейдегі
бюджеттік құралдарды тиімді, рационалды (ұтымды) пайдалану қажет. Бұл ретте
елдің экономикалық потенциалын нығайтуға елеулі үлес қосатын және салық
түсімдерінің қолмақты бөлігін беретін экономика секторының ірі шаруашылық
субъектілері, заңды тұлғалар – кәсіпорындардың атқаратын рөлі зор болады.
Қазіргі кезеңде заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының салық кодексінде
келтірілген салықтардың басым көпшілігінің төлеушісі болып табылады.
Кәсіпорындар төлейтін көп салықтың бір ғана түрі болып табылатын
Корпоративтік табыс салығы туралы, оның ставкалары мен салу тәртібі
жайында қоғамда қызу пікір талас бар, саналуан ұсыныстар айтылуда. Бұл
салық түрі бір жағынан мемлекет бюджетін толтырудың елеулі көзі болып
табылса, екінші жағынан кәсіпорынның таза табысының қолмақты бөлігі
бюджетке алынуына байланысты, оның одан әрі даму мүмкіндігін төмендетуде.
Бұл ретте, тек осы салық түрі боынша туындаған қайшылықтарды шешудің
саналуан жолдарын табу, оның тетіктерін жетілдіру сұрақтары аса маңызды.
Белгіленген тақырыптың актуальділігі келесімен қорытындыланады, салық
салу жолында мемлекеттік бюджетке кәсіпорындардан қаржы құралдары өндіріліп
алынады және тауарлар мен қызмет қажет етуді іске асыру және өндіріс
талаптары реттеледі. Салықтар мөлшерінің көлемі, салықты төлеу тәртібі,
салықтар бойынша жеңілдіктер мен шегерімдер күрделі жұмыс алымдарға,
қозғалмайтын мүлікті сатып алуға, негізгі өндірілетін қорларды
инвестициялауға, бағалы қағаздарды сатып алу және басқа операцияларға
саралауға жағдай жасайды. Белгіленген салада, шаруашылық немесе аймақтық
салада салықты төлеуді реттейтін өзіндік салық ахуалы қалыптасады. Оны
бизнес саласын таңдағанда және оны ағымда өндіруде еске алған жөн.
Жұмыстың мақсаты жоғарыда аталған мәселелерді Ақмола облысының нақты
бюджеттік көрсеткіштері мысалында зерттеу және түсімдерді молайту
резервтерін қарастыру болып табылады. Сол себепті жұмыс тақырыбы
Корпоративтік табыс салығының бюджетті толтырудағы орыны және
кәсіпорындардың экономикалық дамуына әсері Көкшетау қаласы мысалында деп
аталады. Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан және қортындыдан тұрады.
Жұмыс барысында отандық және шет елдік ғалым – экономистердің
еңбектері, Қазақстан Республикасның статистика агенттігінің ақпараты,
Ақмола облыстық қаржы департаментінің мәліметтері, Ақмола облысының салық
комитетінің ақпараттары қолданылды. Жұмыс барысында тізбектік қойылымдар,
статистикалық тізбек, дедукция және индукция, тағыда сол сияқты басқада
экономикалық зерттеу әдістері қолданылды.
1.Тарау Корпоративтік табыс салығының маңызы мен мәні және салым
ерекшеліктерінің теориялық сипаттамасы.
1. Салықтың мәні: экономикалық белгілері мен функциялары
(қызметтері).
Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған.
Салықтар, оларды ертеде подати деп атаған, әскери өніммен және өндірудің
ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің
ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар - өркениетті
қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы
көрмейді. әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу
төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте
әсіресе құлдырамайды деп санайды.[2, 45б]
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп
мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп
айтылды.
Салықтық төлемдер мағынасына терең ену үшін салық салудың негізгі
принциптерін белгілеп алу қажет. Сапа, экономикалық тұрғыдан салық салу
жүйесінің қайсы болса да қолайды. Олар Адам Смитпен төрттік жағдай (ереже)
формасында қалыптастырылып, кейін классикалық принциптерге айналып олармен
кейінгі авторлар да келіскен. Олар келесіге келіп тіреледі.
1. Мемлекет адамдары үкіметтің шығындарын жабуға мүмкіндігінше қатысуы
керек, яғни үкімет қорғанысы астында пайдаланып жатқан табысына сай.
Бұл тәртіпті сақтау немесе оған бағынбау былай айтқанда салық салудың
теңдігіне немесе теңсіздігіне алып келеді;
2. Әрбіреуі міндетті түрде төлейтін салық өздігімен емес, нақты
белгіленген болуы тиіс. Салықтың мөлшері, уақыты және төлеу әдісі
төлеушінің өзіне сияқты басқаларға да түсінікті және мәлімді болуы
керек;
3. Әрбір салық түрі төлеушіге ыңғайлы түрде және уақытында алынуы керек;
4. Әрбір салық түрі.
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және торлықтырылған. Салық
салудың қазіргі таңдағы принциптері манадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін есепке ала
отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан алынатын
салық прогресивті болуы тиіс;
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш салынуы
қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін емес;
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек;
4. Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс;
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға жеңіл
бейімделуі және икемді болуы керек;
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету керек және
мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді, және
салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде
айтуға әлі ерте.
Жалпы берілген аймақта өткізіліп жатқан қайта құру салықтар мен
алымдар жүйесінің бұтақтану сипаттамасын алып жүр, бірақ оларды нақты
өмірге мемлекетпен жақындатуды қолданып отыруды айтып өткен жөн.
24 сәуір 1995 жылы №2235 шыққан Салық және бюджетке түсетін басқа да
міндетті түсімдер туралы заңдық күші бар Қазақстан Республикасының
Президентінің Жарлығы шыққаннан бері үлкен көлемде толықтырулар мен
түзетулер енгізілген.
Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті
төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен
байланысты өзгертулер мен толықтыруларды еңгізуді жылына бір рет келесі
жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады. Әрине, мұндай қадам салық
заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді. Одан да
басқа, салық салудың мүделігінде Трансферттік баға, Салық құпия
институты және басқалары. Салық есебінде оларды қолдану ерекшеліктерінің
түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің,
жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде түсініктер
еңгізілген.[3. 12б]
Салық дегеніміз не? Салық – бұл мемлекеттік заңдылықтар негізінде
мемлекетпен өткізілетін заңды және жеке тұлғалардан міндетті түсімдер мен
алымдар.[4,112б.] Қазақстан ғалымы Е.В.Похоров өте бір қызық ереже ұсынды.
Оның ойынша салық - бұл жоғары мемлекеттік билік органдармен
(парламентпен) заңдар арқылы біржақты белгіленетін міндетті, төлеусіз және
қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар әрдайым өкілеттік органдармен заңды және
жеке тұлғалардан өндіріліп алынады, мемлекеттік бюджетке (республикалық
және жергілікті) есептелу жолымен мемлекеттің кіріспе (мемлекеттік
меншікке) енеді және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі. Бұл
анықтама әдебиетте ұсынылған барлығынан жақсыларының бірі болып табылады
және эксперттер бойынша дұрыс көзқарас ұсынады.
Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы
ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта бөлу
инструменті болып, салықтар бөлу жүйесіндегі болатын шығындарды санау
немесе басқа қызмет нысанында дамуда ұстауға негізделген.
Салық – ол мемлекеттік органдар қызметін қамтамасыз ету мақсатында
заңды және жеке тұлғалардан алынатын мемлекетпен белгіленген міндетті
төлем.
Салықтың экономикалық белгісін қарастырайық:
1. – Салық бұл материалдық төлем, яғни салық төлеу әрдайым салық
төлеушінің мүлігін (әрине, ақша құралдарын) мемлекет пайдасына
шеттету;
2. – Салық бұл ақшаны қайтарымсыз өндіріп алу (төлеу). Салықты төлеу
кезінде құнның біржақты қозғалысы бар: салық төлеушіден мемлекетке
және солай ғана;
3. – Салық салық салу объектісінің мәнімен сипатталады;
4. – Салық әрдайым жеке анықталған сипаттамада болады, яғни әрдайым нақты
заңды немесе жеке тұлға түрінде төлеу субъектісі болады. өзінің
субъектісіз (яғни төлеуші) салық бола алмайды, бірақ оның болмауы
мұндай жағдайда ешкімнен ақша ала алмайды;
5. – Салық үшін анықталған төлем көлемі сипатты. Қазіргі таңдағы
мемлекет, салықты төлетуде қанша алғысы келсе, сонша алып қою
принципі бойынша қызмет істей алмайды. Салықты белгілейтін нормативтік
актілерде әрдайым сол немесе басқа тәсілмен салық көлемі анықталады
(табыстан пайыз түрінде, нақты тіркелген сома және басқа да түрде).
Салықтың анықталған көлемінің бар болуыф салықтық міндеттеме мазмұнын
қалыптастырады, салық төлеуші мемлекетке қанша салық төлеу керек
екенін біледі.
Өзінің спецификалық белгісі күшінде салық мемлекеттің табысын
қалыптастыратын басқа төлемдерден ерекшеленеді.[5,11]
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар мен бірге
алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасыз болып келеді; алым
қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен бір
құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-қатынасқа
түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып жүреді:
алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-қатынасқа
түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен мемлекетке
жолығудың өзі ерікті болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген
басқа да міндетті төлемдерге баж да жатады.
Мемлекеттік баж – бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар әрекеттер
үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік органдармен және
мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлеулер.[6, 13б.]
Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж – бұл
міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге
ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы),
немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды
пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта
болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.
Ұсынылған түрлі салықтарды сипаттай келе тура және жанама түрлеріне
бөлінетіндерге тоқталып кетейік:
Тура салықтар мүлік табысына тікелей белгіленеді. Олар өз кезегінде
нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты – салық төлеушінің жеке түрі есептелмейді және салық салу
объектісінің дерек табысына, мүліктің жағдайынан және субъекті жайына
байланысты.
Нақты салықтар – бұл мүлікке деген салық. Немесе салық төлеушінің өзі
емес тура оның табысы немесе мүлігі салынады, яғни мүлікті сату, сатып алу
немесе иемдену. Бұл салықтың ерекешелігі, ол салық төлеушінің қаржы
жағдайын есепке алмады.
Жеке – салық салу объектісі болып мүлік болмайды, ол салық салу
төлеушінің есептелген табыс немесе пайдасының бір бөлігі болатын салықтар
түрі (халықтан жеке салық, мүлік салығы және басқалары).
Жеке салықтар тек қана халық табысына салынады, олар салық төлеушінің
төлеу қабілетін есепке алуы тиіс. Мысал болып, салықтардың классикалық
түрлерінің бірі болып табыс салығы болуы мүмкін. Табыс салығына арналған
Қазақстан Республикасының бірінші заңы 1991 жылы желтоқсанның 24 күні
шықты. Ол Қазақ ССР Заңына еңгізілген өзгертулер туралы, Қазақ ССР
азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ тұлғалардан табыс
салығы туралы.
Жеке және нақты салықтар арасындағы айырмашылық салық жүйесінде салық
ауыртпашылығын бөлудің теңдігі мен әділдігі көзқарасынан анықталатын
мағына. Осы критерия бойынша нақты салықтар салық төлеушілердің жеке
жағдайын есепке ала отыратын жақсы әзірленген жеке салықтарға шегінімді.
Сондықтан жеке салықтарды кең пайдалануға бағытталуы дұрыстау болар.
Салық төлеуші салық көзінен төлейді – материалды қордан, адам салық
төленеді (еңбек немесе кәсіпкерлік қор). Салықты төлеудің екі тәсілі бар:
табыстан және капиталдан. Экономика көзқарасынан олардың қайсысын қолдану
мақсатты екенін айтуға болмайды, өйткені әрбір жеке жағдайды барлық
экономикалық, қаржылық және әлеуметтік-саяси жағдайлардың жиынтықтар
негізінде шешу керек. Салық теориясында салық бірлігі түсінігі бар – бұл
салықты есептеу негізіне жатқызылған салық объектісінің бөлігі. Мысалы,
табыс салығында салық бірлігі – теңге, рубль немесе марка: жер бойынша – 1
гектар, 1 участке; акцизде – 1 шөлмек, 1 қорап шылым.[7,22]
1.2 Корпоративтік табыс салығының жасалу негіздері
Корпоративтік табыс салығының әрекет механизмі және оның
ерекшеліктері төмендегі схемада көрсетілген:
Сурет 1.ҚР бойынша корпоративтік табыс салығының әрекет тетігі.
Берілген салық түрінің бөліктері негізінде, Қазақстан Республикасы
территориясында тұрған жері бойынша заңды тұлғаның соңғы салықтық
жауапкершілігін жобалайтын резиденттік ең маңызды түсініктердің бірі болып
табылады. Салық юрисдикциясы резиденттері сонымен бірге (ішінде салық
заңының күші бар территориялар) шетел кіріс көздерін қоса отырып, барлық
көздерден келген кірістерге салық салады.[8.]
Заңды тұлғаны резидент деп тану үшін салықтық домицильдің бар болу
критерийлері қарастырылады. Салықтық домициль - заңды (жеке) тұлғаны салық
төлеуші деп тану үшін қажетті, анықталған белгілердің жиынтығы. Мұндай
белгілердің арасында заңды тұлғалар үшін бөлінеді:
- фирманы басқару органның тұрған жері;
- компанияны басқарудың дұрыс орны;
- тіркеу орны;
- берілген юрисдикцияда, резиденцияның болуы, яғни үнемі қолданып
тұратын заңды иелену немесе меншік құқығына қызметтік ғимарат.
Жалпы қабылданған салық салу ережелеріне келісті, берілген
юрисдикцияда салық домициль белгілерінің бар болуымен заңды тұлға
резидент болып, ал егер домициль белгілері жоқ болса резидент емес болып
есептеледі. Шетелдік заңды тұлғалардың бірлескен салық салу тәжірибесін
қолдануды зерделеу, көрсетілген кестедегі аумақтылық және резиденттік
принциптерді қарастыру қажеттілігін шарт етеді.
Корпоративтік салық салу принциптері
Салық салу нысанасы Резиденттік принцип Территориялық
(аумақтық)принцип
Салық төлеушінің ескерілу Мағынасыз дәрежеде
материалдық және ескеріледі
әлеуметтік жағдайы
Салықтық база Берілген юрисдикцияда Осы факторлар соңғы
шетел резиденттеріңіңрезиденттік
барлық табыстары тәуелсіздіктен тыс,
еркін айтылған елде
қолданылатын барлық
өндіріс факторларынан
алынған табыстар.
Төленген салық Бірлестік пайдасына Табыстарды ретке
түрлері салықтар, жеке кіріс келтіру салықтары,
салықтары, мүлікке яғни роялти,
салықтар, дивиденттер, пайыздар
трансферттік салықтартүрінде шетел
резидентінің
пайдасына табыс әкелу
Принцип тиімділігі Капиталды экспортқа Капиталды импортқа
шығаратын елдер үшін шығаратын елдер үшін
Ақпарат көзі: ҚР Салық кодексі
Сауда операцияларын өткізу юрисдикцияларынан алынған заңды
тұлғалардың барлық табыстарына резиденттік принципке келісті өзі резидент
болып отырған елде кіріс салықтары салынады.
Резиденттік принцип әлемдік тәжірибеде жеке тұлғаларға салық салу
үшін тән екенін айта кетуге болады.
Егер жеке тұлға екі есе салық салуға кезіккен болса, онда шетел
мелекеттері өздерінің резидент емес жеке кіріс салық салудан босатады, не
болмаса мұндай тұлғаларға төмен ақы (ставка) (15% төмен) қолданылады.
Табыс салығын салудың қазақстандық жүйесін жасау негізін
резиденттік сын ретінде және табыс табу аумақтық сыны ретінде құрайды.
Корпоративтік салық ақысы кірген кіріске байланысты 10-30%
көлемінде болады.
Корпоративтік табыс салығы келесі формуламен есептеледі:
КТС = ( (ССТ- Корр. Бап 122)-шығындар) % бұл жерде мөлшер
КТС – Корпоративтік табыс салығы
ССТ – салық салу табысы
Корр. 122 бап – Қазақстан Республикасы Салық Кодексінің 122 бабына келісті
ССТ-тан алынатын шығындарға жатады.
Шығындар – 124 бапқа сәйкес тасымалданған шығындар бағасы
% мөлшер – корпоративтік кіріс салығы мөлшері келесі формула бойынша салық
салу кірісі БЖК және шегеру арасындағы айырмашылық ретінде есептеледі:
ССТ = БЖК –шегерулер
бұл жерде:
ССК – салық салу кірісі
БЖК- біріккен жылдық кіріс
Корпоративтік табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының заңды
тұлға резиденттері жатады. Қазақстан Республикасының халық банкі және
мемлекеттік ұйымдар, ҚР дерек көздерінен алынатын кірістер немесе тұрақты
мекемелер арқылы ҚР-да қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға резидент емес
бұларға жатпайды (ары қарай бөлім бойынша – салық төлеушілер).[9.]
Корпоративтік табыс салығын салу обьектілері болып табылатындар:
1) салық салу табысы;
2) төлем көздерінен алынатын табыс;
3) тұрақты мекеме арқылы ҚР қызметін жүзеге асыратын заңды тұлға -
резидент емес таза табысы.
Салық салу табысы келісті өндірілетін, түзету және шегерулер арасындағы
айырмашылық біріккен жылдық табыс анықталады.
Жылдық жиынтық табысқа салық төлеушінің барлық табыс түрлері кіреді:
1. Тауарларды іске асырудан кірген табыс;
2. Амортизацияға жатпайтын активтер, құрылыстар, ғимараттарды іске асыру
барысын бағаның өсуінен кірген табыстар;
3. Міндеттерді есептен шығарудан түскен табыстар;
4. Күдікті міндеттер бойынша табыстар;
5. Мүлікті жалға беруден түскен табыстар;
6. ҚР заңы провизисы рұқсатымен әртүрлі банк операцияларын жүзеге асыратын
ұйымдар және құрылған банк провизиялары мөлшерінің төмендеуінен кірген
табыстар;
7. Қарыз талаптарынан қайтудан түскен табыстар;
8. Кәсіпкерлік қызметті тоқтату немесе шектеу келісімімен алынған
табыстар;
9. Бөлімше балансының құндылығынан бекітілген активтердің шығу бағасын
көтеруден кірген табыстар;
10. Кен орындарын өндіру салдарын жою бойынша нақты шығындар бағасында
кен орындарды өндіру салдарын жою қорына аударылатын бағаның өсуінен
түсетін табыстар;
11. жалпы тиесілі меншіктер түскен кірістерді бөлу барысында алған
табыстар;
12. Қарыздардан түскен немесе тағайындалған айыппұлдар, санкция түрлері
және өсімдер, қайтарылған бюджеттегі ертеде айғақсыз ұсталған
айыппұлдардан басқа
13. Ерте өндірілген шегерулер бойынша алынған өтемақылар;
14. Ақысыз алынған мүліктер, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
15. Дивиденттер;
16. Әрбір құрылтайшы мен қатысушының үлесі сақталып, заңды тұлға –
резиденттің жарғылық капиталын арттыруға жіберілген және таза табысты
бөлу барысында алынған табыс;
17. Сыйақылар;
18. Теріс бағамдық айырмашылық бағасынан оң бағамдық айырмашылық бағасының
жоғарылауы;
19. Ұтымдар;
20. Роялти;
21. Әлеуметтік сферадағы объектілерді пайдаланудан алынған шығындардан
табыстардың өсуі.[10,25]
Жылдық жиынтық табыстарға түзету енгізу.
Салық төлеушілердің біріккен жылдық табысынан шығаруға жататындар:
1) Қазақстан Республикасы төлем көздеріне ерте салынған, ҚР заңды тұлға
резиденттерінен алынған дивиденттер;
2) Эмитенттің жеке акцияларын іске асыру барысында бағаның өсуі және
орналастыру барысында эмитенттен алынған жеке акция бағаларының үстінен
өсуі;
3) Қор биржасы “А,, және “В,, ресми тізімінде іске асыру күнінде болған,
акция, облигацияларды іске асыру барысында бағаның өсуінен түскен
табыстар;
4) Агентті облигациялармен және мемлекеттік құнды қағаздармен
операциялардан түскен табыстар;
5) Белгілеу бойынша пайдалануға және табиғаттық және техногендік түрдегі
төтенше жағдайлар туған жағдайда гуманитарлық көмек түрінде алынған
мүлік бағасы
6) Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімінің негізінде республикалық,
мемлекеттік кәсіпорындарының ақысыз алынған негізгі қаражат бағасы;
7) Жеке зейнет есебіне жіберілген және зейнеттікті қамтамасыз ету туралы
ҚР Заңына сәйкес алынған инвестициялық табыстар;
8) Әлеуметтік сақтандыру мемлекеттік қорының активтерін молайтуға
жіберілген және міндетті әлеуметтік сақатндыру туралы ҚР Заңына сәйкес
алынған инвестициялық табыстар;
9) ҚР кастодианалар есебіне инвестициялық қорлар туралы заңына сәйкес
пайлық және акционерлік инвестициялық қорлардан алынған инвестициялық
табыстар;
10) әрбір құрылтайшы, қатысушылардың қатысу үлестері сақталуымен заңды
тұлға резиденттердің жарғылық капиталын арттыруға жіберілген және таза
табысты бөлу барысында алынған табыс;
Активтерді бағалау басқа әдістеріне көшу барысында салық
төлеушінің біріккен жылдық табысы, бағалаудың жаңа әдістерін қолдану
нәтижесінде алынған, теріс айырмашылық бағасына азайту және оң
айырмашылық бағасына өсіруге жатады.[11.]
Активтерді бағалаудың басқа әдістеріне көшу салық төлеушінің салық
органының хабарлауымен өндіріледі. Шегерулер: Салық төлеушінің біріккен
жылдық табыс алуымен байланысты шығындары, шегерулерге жатпайтын
шығындарында, басқа салық салу кірістерін анықтау барысында шегеруге
жатады.
Салық Кодексімен нормаға сай шығындарды шегерулерге жатқызу жағдайы
анықталған.
Жаратылыс монополистерінен келген шығындар, ҚР Заңдарымен
белгіленген мөлшер маңайында шегеруге жатады. Егер бірдей жұмсалатын
шығындар, шығындардың бірнеше баптарында қарастырылған болса, онда салық
салу кірісінде есептесу барысында көрсетілген шығындар бірақ рет есептен
шығарылады.
Шегеруге белгіленген немесе тағайындалған айыппұлдар, өсімдер,
аумалылықтар, біріккен жылдық табыс алуға байланысты мемлекеттік бюджетке
енгізуге жарайтындардан басқалары:
1) Өкілділік шығындар бойынша және қызметтік іс-сапарлар барысында
төлемақы бағасын шегеру;
2) Сыйақы бойынша шегеру;
3) Күдікті міндеттер бойынша төленген шегерулер;
4) Күдікті талаптар бойынша шегерулер;
5) Резервтік қорларға шығару бойынша шегерулер;
6) Ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстарға шығын бойынша
шегерулер;
7) Сақтандыру сыйақысы бойынша шығындар шегерулері;
8) Әлеуметтік төлемдерге шығындар шегерулері;
9) Табиғат ресурстарын табуға және кен қазушылардың басқа шегерулерін
геологиялық зерттеу және дайындық жұмыстарына шығатын шығындар
бойынша шегерулер;
10) Теріс курстық айырмашылықтың оң курстық айырмашылықтардан
бағасының өсуін шегеру;
11) Салықтарды шегеру;
12) Бекітілген активтер бойынша шегерулер;
13) Жөндеуге жұмсалатын шығындар бойынша шегерулер;
14) Ұзақ мерзімді келісім – шарт бойынша табыстар мен шегерулер.[12.]
Салық салушылық табыстарды түзету. Салық төлеушінің салық
салушылық кірістерінен келесі шығындар салық салушылық кірістерден үш
пайыз көлемінде алынып тасталынады:
1) салық төлеушінің әлеуметтік сала объектілерін асырауға нақты
шығарған шығындары;
2) коммерциялық емес ұйымдарға мүліктің ақысы берілуі;
3) көмек қажет етуші жақ үндеуінің негізінде салық төлеушінің шешімі
бар демеушілік көмек;
4) ҚР Заңына сәйкес жеке тұлғаға көрсетілетін әлеуметтік көмек.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер, мүгедектердің
еңбекақысына өндірілген шығындардың 2 есе мөлшердегі бағасына салық салу
кірістерін азайтуға және мүгедектерге төленетін басқа да төлемдер мен
еңбек ақыларынан есептелген әлеуметтік салық бағасынан 50 пайыз азайтуға
құқылары бар. Салық төлеушілер лизинг алушыға кейіннен берілетін үш жылдан
артық мерзіммен берілген негізгі қаражаттар қаржылық лизинг бойынша
алынған сыйақы бағасына салық салу кірісін азайтады. Қызметі
ауылшарушылығын несиелеу болып табылатын, банктың әртүрлі операцияларын
жүзеге асыратын ұйымдар, өз қызметінің кіріс бағасына салық салу табысын
азайтады.[13.] Нақты қызметі ауылшарушылық аймағына микронесие беру болып
табылатын микронесиелі ұйымдар, өз қызметтерінің табыс бағасына салық
салу кірісін азайтады. Шығындар: Кәсіпкерлік қызметтен шығын дегеніміз-
түзетілген, біріккен жылдық кірістен шегеруді өсіру, құнды қағаздарды іске
асырудан шығын болып есептелетіндер:
Қарыздық құнды қағаздардан басқа, құнды қағаздар бойынша
қамтамасыз ету мен іске асыру бағасы арасындағы теріс айырмашылық;
Қарыздық құнды қағаз бойынша – іске асыру уақытына сыйақы
немеседисконат амортизациясын есепке ала отырып, сатып алу құны мен іске
асыру құны арасындағы теріс айырмашылық..[14.]
Салық төлеушілер салықтық кезең кезінде корпоративтік кіріс
салығын қабылдаған тәртіппен аванс төлеуді енгізу жолымен төлейді. Салық
төлеу кезінде салық төлеушінің төлеген корпоративтік кіріс салығы бойынша
аванс төлеу құндарын ағымдағы салықтық кезеңдегі корпоративтік кіріс
салығының шамаланған құнынан шыға отырып есептелінеді.
Салық төлеушінің төлеуіне жататын аванстық төлем құны салықтық
кезең уақытында тең несібемен төленеді.
Корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдама (декларация)
бергенге дейін кезеңде төлеуге жататын аванстық төлем құнын есеп айырысу
салық төлеуші тіркелген орны бойынша салық органына есеп беру салықтық
кезеңінің 20-қаңтарына дейін құрып ұсынуы қажет. Корпоративтік табыс
салығы бойынша мағлұмдама тапсырғаннан кейін төлеуге жататын аванс
төлеуші берген күннен бастап жиырма күн ішінде кешіктірмей тапсырады.
Өткен салық салу кезеңіне мағлұмдама тапсырғанға дейінгі
төленетін аванстық төлем құнынан басқа түзету себептерін жазбаша түрде
көрсете отырып, салықтық кезеңнің келесі айлары үшін аванстық төлемдердің
түзетілген есеп айырысу құндарын ұсынуға құқылы.
1.3. Жеке категориялы салық төлеушілердің салық салу ерекшеліктері
Сақтандырылған ұйымдардың салық салуы:
Қайта сақтандыру және сақтандыру бойынша қызметтерін жүзеге
асыратын сақтандыру ұйымдарының корпоративтік табыс салығын салу объектісі
болып сақтандыру сыйақылары түріндегі кіріс есептеледі. Бұл сақтандыру
келісімі бойынша салық салу кезеңі кезінде сақтандырған және қайта
сақтандырған тұлғалардың алған сыйақыларына жатады.
Келесі сақтандыру қызметтерінен түскен кіріс түрлері сақтандыру
ұйымдарының салық салу объектілері болып есептеледі:
1) қайта сақтандыру келісімі бойынша алуға жататын комиссиондық
сыйақылар;
2) инвестициялық кірістер және депозитке сақтандыру ұйымдарының
активтерін орналастырудан алынған бағамдық айырмашылық бойынша
кірістер, құнды қағаздар және басқа қаржылық құралдар;
3) сақтандыру (қайта сақтандыру) келісімдерімен байланысты несие
берушілер және дебиторлар қарыздары қайта бағалау бойынша
бағамдық айырмашылық;
4) қайта сақтандыру келісімімен сәйкес сақтандыру оқиғасын ретке
келтіру бойынша шығындар және сақтандыру төлемдеріндегі қайта
сақтандырушының несібесі;
5) сақтандыру (қайта сақтандыру) келісімі бойынша үшінші адамдар
суброгация тәртібінде талаптары бойынша кірістер;
6) 2002ж. 1-қаңтарға дейін қолданған Қазақстан Респубикасының Салық
заңымен сәйкес шегеруге жіберілген, сақтандыру резервтеріне
аударылған бағадан басқа салық кезеңі кезіндегі сақтандыру
резервтерінің мөлшерін азайту;
7) жинақтық сақтандыру келісімі бойынша сақтандырушыларға берілген
қарыз бойынша кірістер;
8) 2002ж. 1-қаңтарға дейін қолданған ҚР Салық заңына сәйкес
шегеруге жіберілген шығындар бойынша күдікті міндеттерден
басқа, сақтандыру қызметінен күдікті міндеттер бойынша кірістер;
9) сақтандыру ұйымдарының сақтандыру төлемдерін кепілдік қорымен
жүзеге асыратын, сақтандыру төлемдерін кепілдендіру жүйесінің
қатысушысы болып табылатын, міндетті сақтандыру келісімі бойынша
сақтандыру сыйлықақыларын төлеуге, мәжбүрлі таратылған
сақтандыру ұйымдарын сақтандырушымен бекітілген өтемақы
төлемдері;[15]
Салық салу мақсатында сақтандыру ұйымдары басқа қызметтерден
шығындар, табыс бойынша және сақтандыру сыйлықақыларын орналастыру
қызметтерін қоса отырып, сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша
қызметтерін жүзеге асырудан алған табыстары бойынша бөлек есеп жүргізуге
міндетті.
Келесі мөлшерде сақтандыру ұйымдары сақтандыру келісімі бойынша
тіркелген есептеу түрінде корпоративтік табыс салығын төлейді:
1) жинақтық емес сақтандыру бойынша (қайта сақтандыру) – сақтандыру
сыйақысын алуға жататын бағадан 4 пайыз;
2) жинақтық сақтандыру бойынша (қайта сақтандыру) – сақтандыру
сыйақысын алуға жататын бағадан 2 пайыз;
3) аннуитеттік сақтандыру бойынша - алынған сақтандыру
сыйақысы сомасынан 1 пайызы;
Салық кезеңі бойына сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары алуға
тиіс (алынған) кіріске СК бекітілген мөлшерлеме бойынша корпоративтік
табыс салығы салынады.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтандыру сыйлықақысы
түріндегі кіріс бойынша айға есептелген корпоротивтік табыс салығы
жөніндегі айлық есеп айырысуын келесі есеп кезеңіндегі айдың 15-і күнінен
кешіктірмей салық органына тапсырады.
Кіріс бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары аванстық
төлем сомасының есебін бекітілген тәртіпте тапсырады. Салық кезеңінің
қорытындысы жөнінде сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары барлық кіріс
бойынша мағлұмдамаларды белгіленген мерзімде тапсыруға міндетті.
Корпоративті табыс салығын түпкілікті есептеу және төлеу белгіленген
мерзімде жүргізіледі.
Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сақтанушыдан және
қайта сақтандырудан сақтандыру (қайта сақтандыру) келісім шарты негізінде
сақтандыру сыйлықақысы түрінде алынуға тиіс кіріс бойынша корпоротивтік
табыс салығын келесі есепті кезеңіндегі айдың 15 күніне дейін
төлейді.[16,22] Салық кезеңі бойына алынуға (алынған) тиіс кіріс бойынша
тәртіпке сай аванстық төлемдер төленеді. Мұнай, химия өнеркәсібінде
қызметін жүзеге асыратын кейбір ұйымдарға салық салу.
Мұнай, химия өнеркәсібінде қызметін жүзеге асыратын, оларға осы баптың
күші қолданатын ұйымдарға, төмендегі шартқа жататын, ұйымдар жатады.
1) мемлекеттік тіркеуден 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2007 жылдың
31 желтоқсанына дейін кезеңде өткен;
2) көрсетілген кезеңде мемлекеттік қабылдау комиссиясымен өндіріске
қабылданған өндірістік тұрғыдағы объектілер (толық техникалық жабдықпен);
3) Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталған қызмет түрлері
бойынша ҚР жер қойнауынан алынған газ және мұнайдан алынған өнімдер өңдеуде
негізделген жеке меншік өндіріс тауарларын іске асырудан алынатын
(алынған) кіріс, жылдық жиынтық табыстың 90 пайызы;
4) Қаржылық жылға сәйкес келетін республикалық бюджет
туралы заңмен қабылданған, бес миллионнан төмен емес айлық есептік
көрсеткіштерді құрайтын өндірістік объектілерге тағайындалған
инвестицияның ең аз көлемі. Жер қойнауын пайдаланушылар, акцизделетін
тауарлар өндіретін ұйымдар. Арнайы салықтық тәртіп қолданатын ұйымда.
Бюджеттік төлеуге жататын корпоративтік табыс салығының
сомасын анықтау барысында, корпоративтік табыс салығының есептелген сомасы
жүз пайызға азаяды. Cалық сомасының азаюы анықталған, корпоративтік табыс
салығы бойынша аванстық төлем сомасын есептеу барысында қолданылады.
Көрсетілген шарттар сақталмаған жағдайда мұнай, химиялық
өнеркәсіп қызметін жүзеге асыратын ұйымдар табыстарына жалпы белгіленген
тәртіпте салық салынады.
Егер басқасы белгіленбесе, онда ережесі, мемлекеттік қабылдау
комиссиясының өндіріске тағайындаған объектілерді пайдалануды қабылдаған
күннен бес жыл ішінде қолданылады.[17]
Қазақстан Республикасы Үкіметі қызмет түрлері және инвестиция
көлемдеріне байланысты тіркелген активтеріне мемлекеттік қабылдау
комиссиясының өндіріске тағайындаған объектілерді пайдалануды қабылдаған
күннен он жылдан асырмайтын ережесін қолданудың басқа мерзімі белгілене
алады, ережесін қолдану тәртібі бес жылдан артық мерзімге Қазақстан
Республикасы Үкіметімен анықталады.
Жеке меншік пәтерлер кооперативтерден басқа, мекемелер және тұтынушы
кооперативтері, акционерлік қоғамдардан басқа Қазақстан Республикасы
азаматтық заңына сәйкес коммерциялық емес мәртебесі бар ұйымдар, өз
қызметін қоғам мүддесіне жүзеге асыратын және келесі шарттарға сәйкес,
коммерциялық емес ұйым болып танылады:
1) осы сапада табыс алу мақсаты жоқ;
2) қатысушылар арасында алынған мүлік және таза табысты бөлмейді.
Ақысыз негізде қайырымдылық және аударым, ақысыз қайтарылған мүлік,
қайырымдылық және демеушілік көмек, кондоминиум қатысушыларының жарнасын,
мүшелікке кіру жарнасы, грант, депозит бойынша сыйақы түрінде алынған
коммерциялық емес ұйымдардың табысы, салық салуға жатпайды. Жалпы
белгіленген тәртіпте салық салуға жататын табыс алу барысында, шегеруге
жіберілген коммерциялық емес ұйымдардың шығын сомасы жалпы шығын сомасында
үйлесімділік әдісі бойынша.[18,21]
Әлеуметтік сферада қызметін жүзеге асыратын ұйымдардың
салық салуы: Әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдарға
табыстары жылдық жиынтық табысының грант түрінде, қайырымдылық көмек,
ақысыз берілген мүлік, ақысыз негізде қайырымдылық және аударым және
келесі қызмет түрлерінен алынатын табыстардың 90 пайызын құрайтын ұйымдар
жатады:
1) косметологиялық көмектен басқа, медициналық көмек көрсету;
2) мектепке дейінгі тәрбие және оқыту саласында: бастауыш,
негізгі, орта, қосымша жалпы білім беру: бастауыш, орта,
жоғары және жоғары оқу орнынан кейін кәсіптік білім беру;
айтылған қызмет түрлерін жүргізу құқығына сәйкес лицензия
бойынша жүзеге асыратын, мамандықты жетілдіру және қайта
даярлау қызметтерін көрсету;
3) ғылым, спорт, мәдениет саласында қызмет, тарихи және
мәдениеттік мұраларды сақтау бойынша қызмет көрсету, архивтік
құндылықтар, қарттар мен мүгедектерді, балаларды әлеуметтік
қорғау және қамтамасыз ету қызметтері;
4) кітапханалық қызмет көрсету;
Әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдарға тағы да
келесі шарттарға сәйкес ұйымдар жатады:
Салық салу кезеңінде мүгедектер саны жұмысшылардың жалпы санынан 51
пайызын құрайды; Салық салу кезеңінде мүгедектердің еңбекақысы бойынша
шығындар еңбекақысын төлеу бойынша жалпы шығындардан 51 пайызын құрайды.
Төлем көздерінен ұсталған салық. Егер басқасы осы бапта
қарастырылмаған болса, төлем көздеріне салық салынатын табыстарға
кіретіндер:
1) дивиденттер;
2) қаржылық ұйымдар және қаржылық нарықты қадағалау және ретке келтіру
бойынша мемлекеттік атқарушы органдардың лицензиясы, банк
операцияларының бөлек түрлерін жүзеге асыратын, жеке тұлғаларға
төленетін сыйақыларынан және ұйымдар мен банктердегі олардың
салымдарынан басқа депозит бойынша сыйақылар;
3) ұтымдар;
4) резидент емес тердің тұрақты мекемелеріне байланысты емес, анықталған
Қазақстан Республикасы деректемелерінен алынған резидент емес тердің
табысы;
5) банк резиденттерге және лизинг берушілерге төленетін сыйақылар және
атқару органының лицензиясының негізінде қапрыз операцияларын жүзеге
асыратын, ұйымдарға төленетін кредит бойынша сыйақылардан басқа заңды
тұлғаларға төленетін борышқорлық құнды қағаздар бойынша сыйақылардан
басқа, сыйақылар;
6) Банк резиденттерге және жеке тұлғаларға төленетін сыйақылардан басқа
шығару шарттарына сәйкес эмитенттерге төленетін купон түрінде
борышқорлық құнды қағаздар бойынша сыйақылар.
Төлем көздеріне салық салуға жатпайтындар:
Орналастырылған активтер бойынша және әлеуметтік сақтандыру
мемлекеттік қоры, пайлық және акционерлік инвестициялық қорлар
,зейнеттік активтерді орналастыру бойынша жинақтық зейнеттік қорлармен
төленетін инвестициалық табыстар; акционерлік инвестициалық қорлар акциясы
мен пайлық пай бойынша дивиденттер; ұтымды төлеуде ұсталған салық сомасы
төлем көздерінен осы салықтың ұсталғанын дәлелдейтін құжаттардың болуына
сыйақылар, салымдар бойынша сыйақылар жөнінде коммерциялық емес ұйымдар
және әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар, сақтандыру
ұйымдарынан басқа салық төлеушінің салық салу кезеңінде есептелген,
корпоративтік табыс салығы есебіне алынады.[19,13]
Төлем көздерінен ұсталған салық сомасын аудару салық агентінің
тұрғылық жері бойынша жүзеге асырылады. Салық салу агенті тоқсаннан
кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей төлем көздерінен ұсталған салық сомасы
бойынша есеп беру керек.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтар. Инвестициялық салықтық
пұрсаттылықтар, корпоративтік табыс салығы бойынша, жер салығы және
мүлікке салық бойынша ұсынылады.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтар – бұл жаңасын құру
мақсатында инвестициалық жобаны іске асыруды жүзеге асыратын заңды-
тұлғалар, салық төлеушілердің жылдық табыс жиынтығынан қосымша шегерулерге
құқық беру немесе корпоративтік кіріс салығын төлеуден
босату,инвестициалық жобаны іске асыру үшін пайдаланылатын жер үлескілері
бойынша жер салығын төлеуден босату, қолданыстағы өндірістерді жаңарту
және кеңейту.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтарды қолдану үшін қайта
еңгізілу, қайта құруға өндірілген шығындар бөлігінде қайта құрылған
объектілерді қоса, инвестициалық жобада тіркелген активтерді пайдалануға
алғаш еңгізу болып саналады.
Инвестициялық салықтық пұрсаттылықтар (ары қарай-
пұрсаттылықтар) инвестициалық жобаны іске асыруды жүзеге асыратын заңды
тұлғалар, салық төлеушілерге беріледі. Пұрсаттылықтар келесі мерзімде
пұрсаттылықтарды қолдану басы уақытын белгілейтін өзара шартқа сәйкес салық
төлеушілерге беріледі:
Тіркелген активтерді пайдалануға кіргізген жылдың келесі
жылының 1- қаңтарынан бастап, өзара шартты аяқтау сәтінде шаруашылық
қызметін жүзеге асырушы салық төлеушілерге; қабылдау комиссиясымен
өндіріске тағайындалған объектілерді пайдалануға алған күннен бастап –
қайта құрылған салық төлеушілер;
Пұрсаттылықтар күші мерзімінен бұрын аяқталуы екі жақтың
келісімі бойынша жүзеге асуы мүмкін. Сонымен бірге ҚР инвестиция туралы
заңымен белгіленген жағдайда әрбір жақтың бір жақты тәртібінде тоқталуы
мүмкін.
4. Корпоративтік табыс салығының халықаралық тәжірибесі.
Даниядағы корпоративтік табыс салығы. Дания- салық жағынан біршама
жоғары деңгейлі ел. Кірістің бюджет саласында жеке тұлғалардан түсетін
табыс салығының алатын орны ерекше.
Салықтың көлемі салық төлеушінің статусына байланысты ұсталады,
(резиденттен немесе резидент еместен) және кірістің алатын көзіне де
байланысты болады. Резидент деп Дания жерінде тұратын немесе толық 6 ай
тұратын жеке тұлғаларды есептеуге болады, (егер олардың жеке үйлері болмаса
да сол жердің адамы деп саналады ). Резиденттер салықты барлық кірістен
төлесе (Дания жеріндегі және басқа территориядан кірістен ), ал резидент
деп саналмайтындар- тек сол Дания жерінде тапқан кірістен ғана төлейді. Әр
түрлі кіріс түрлері салымның түрлеріне қарай алынады. Бұл кірістің түрі
мынадай мақсатта бірнеше топқа бөлінеді. Жеке кіріс, капиталдан алынатын
кіріс, жай кіріс және акциядан алынатын кіріс. Табыс салығы мемлекеттік,
муниципалдық және мешіттік салық деп бөлінеді. Муниципалдық және мешіттік
салықтың орташа салымы 29,5% құрайды. Мемлекеттік салық салымы кіріске
байланысты. Егер жай салық 134500 дат кронасын құраса және одан асатын
болса, оған 5% немесе 15% көлемінде қосымша салық салынады және 243500 дат
кронасында осылай салық төленеді. 1996 жылы осы салық түрі 60% болса, 1998
жылы 58% болды. Дания аймағында орналасқан компания басқаратын басты орган
және ол дат елінің заңына сәйкес тіркелген болса, сонда ғана Данияның
резиденті болып есептеледі. Заңды тұлға резиденттері кірісіне қарай толық
салық төлеуге міндетті, ол салық түрі Дания аймағындағы және осы жерден
тыс тапқан кірісіне байланысты ұсталынады. Резидент емес компаниялар
салықты Дания жерінде тапқан кіріс көзінен, сонымен қатар жерге, авторлық
гонорарға, дивидендке де төлеугу тиіс. Салық уақыты қаржы жылындағы алынған
есепке бөлінеді. Қаржы жылы жаңа қалыптасқан компаниялар үшін тіркелген
күннен бастап есептеледі. Салық салымы 34% көлемде резиденттер үшін және
резиденттер емес үшін жасалады. Салық төлеу кезінде компаниялардың
кірісінен алынатын салықтық айырмашылығы болмайды. Кірістен алынатын
салыққа өте қатаң ереже сақталады. Кірістен алынатын салық–қаржы жылындағы
жыл бойы беріп келген есепке байланысты болады. Бұл салық түрі бизнес
жүргізген уақытта төмендетіледі (жүргізу, сақтау және бизнесті қолдау үшін
). Бірақ мәдени шаралар өткізетін болса, бұл салықтан 25% шығын осыны
өткізу үшін жұмсалады.[20]
Капиталдық шығындар салық алынатын базалар үшін төмендетілмейді.
Кейбір бизнесті ұлғайту және ашу үшін салық салымы төмендетіледі
(маркетингтік зерттеу жұмыстарына, гонорарларға, тіркеу салымы ). Дивиденд
және пайыз толық көлемде алынады. Мекеме материалдық таза құн запасының
көлмін төмендетеді, бұл бухгалтерлік кітапша бойынша жүзеге асады, яғни
салық көлемі жылына 12% болады. Бұл алынған сома келесі жылы алынатын қаржы
кірісіне қосылу керек, сонымен қатар келесі алынатын салық, қажеттілікке
қарай төмендетілуі мүмкін. Бұл жеңілдік салықтың қысқартылуы мақсатында
жұмсалып, келесі жылдың табысынан ұсталынады.
Амортизация корпоративтік табыс салығыны мақсатында саналмайды,
бұл активтік баланстық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz