Ақмола облысы мен Көкшетау қаласы бойынша республикалық бюджет салықтарының түсімін талдау

Мазмұны

Кіріспе

Еліміздің Президентінің Қазақстанға «Қазақстан - 2030» жолдауына аталап көрсеткен «Көркею, қауіпсіздік және барлық қазақстандықтардың тұрмыс жағдайыны жақсаруы» бағыты мемлекетіміздің ең маңызды мәселелерінің бірі, қазіргі заманға сай нәтижелі мемлекеттік қызмет орнын және мемлекеттік басқарма құрылымын құру [1, 3б] .

Өткен жылдар бойында өткізілген реформаның нәтижесінде, қазіргі нарықтық экономика талабына сәйкес келетін мемлекеттік басқарма жүйесі құрастырылды, орталық қызметтен аудару процесін бастау және үстемділік, сонымен қатар мемлекеттік басқармадағы жергілікті деңгейдің территориялық дамуының көп сұрақтарын шешу іске асырылды. Мемлекеттік қызметтің іске асыруын нәтижелігін қамтамасыз ету үшін орталық және облыстық билік деңгейі арасындағы үстімдегі жетерліктей нақты белгіленген шаралар іске асырылды.

Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуына қарай мемлекеттің шаруашылық еңбектерімен, халықпен, қаржылық институттарымен қаржылық қатынастардың жаңа формалары пайда болып жатыр. Бұл қатынастар қаржылық, соның органдарымен, көптеген қаржы-несиелік институттармен, ұлттық сақтандыру кампаниялармен қызмет көрсетіледі. Нарық қатынастар жағдайында бұл міндеттер мемлекетпен алушылық-несиелік және салықтық-бюджеттік құралдарды пайдалану негізінде іске асырылады. Олардың комбинациялары макро және микродеңгейде норманы пропорцияларды қалыптастыруға және республикада әлеуметтік-экономикалық процесстерді мемлеттік реттеуді қакмтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Аумақтың бірліктің немесе жергілікті әкімшіліктің фискалды дербестік мәселесі салықтар мен алымдардың деректі әкімшілігі және жиналушы кім болып табылады деген мәселе шегінде толық тәуелсіз ретінде қарастырылуы мүмкін. Мұндай міндеттерді бөлу қай жерде өте тиімді орындалатыны негізінде анықталуы тиіс. Бірақ жергілікті деңгейдегі жауапкершілік туралы мәселе егер салық бағаланып және жергілікті жерінде оның тиімді жиналуы мүмкін болатын кезде ғана қабылдануы мүмкін. Берілген жағдайда мемлекет төмен тұрған бюджеттерге құралдарды аудару бойынша шығындарды үнемдеуге жағымды экстерналиялар және локальді (қоғамдық) игіліктерді уақытылы ұсыну кезінде жергілікті органдарға билікті сену сияқты сондай экстерналиттердің болуын қарастырады.

Мемлекет салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып оның көмегімен экономикалық дамудың циклдік ауытқуларын жұмсартады, инфляциямен күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.

Сол себепті мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдарының ортасынша салық жүйесі аса маңызды болып табылады. Салық салу тетігі - қандай да болмасын экономика жүйесінің ең күрделісі болып табылады. Салық салу процессі мемлекеттік реттеудің ең маңызды әдісі болуы себепті, оның нәтижелілігіне әлеуметтік - экономикалық саясаттың сәтті іске асуы көп тәуелді болады.

Экономиканы дамыту, халықты әлеуметтік қорғау және азаматтардың өмір сүру деңгейінің жоғарылануы облысында белгіленген міндеттерді ұқыпты шешу үшін әрі қарай бюджетаралық қатынастарды жетілдіру және барлық деңгейдегі бюджеттік құралдарды тиімді, рационалды (ұтымды) пайдалану қажет. Бұл ретте елдің экономикалық потенциалын нығайтуға елеулі үлес қосатын және салық түсімдерінің қолмақты бөлігін беретін экономика секторының ірі шаруашылық субъектілері, заңды тұлғалар - кәсіпорындардың атқаратын рөлі зор болады. Қазіргі кезеңде заңды тұлғалар «Қазақстан Республикасының салық кодексінде» келтірілген салықтардың басым көпшілігінің төлеушісі болып табылады. Кәсіпорындар төлейтін көп салықтың бір ғана түрі болып табылатын «Корпоративтік табыс салығы» туралы, оның ставкалары мен салу тәртібі жайында қоғамда қызу пікір талас бар, саналуан ұсыныстар айтылуда. Бұл салық түрі бір жағынан мемлекет бюджетін толтырудың елеулі көзі болып табылса, екінші жағынан кәсіпорынның таза табысының қолмақты бөлігі бюджетке алынуына байланысты, оның одан әрі даму мүмкіндігін төмендетуде. Бұл ретте, тек осы салық түрі боынша туындаған қайшылықтарды шешудің саналуан жолдарын табу, оның тетіктерін жетілдіру сұрақтары аса маңызды.

Белгіленген тақырыптың актуальділігі келесімен қорытындыланады, салық салу жолында мемлекеттік бюджетке кәсіпорындардан қаржы құралдары өндіріліп алынады және тауарлар мен қызмет қажет етуді іске асыру және өндіріс талаптары реттеледі. Салықтар мөлшерінің көлемі, салықты төлеу тәртібі, салықтар бойынша жеңілдіктер мен шегерімдер күрделі жұмыс алымдарға, қозғалмайтын мүлікті сатып алуға, негізгі өндірілетін қорларды инвестициялауға, бағалы қағаздарды сатып алу және басқа операцияларға саралауға жағдай жасайды. Белгіленген салада, шаруашылық немесе аймақтық салада салықты төлеуді реттейтін өзіндік «салық ахуалы» қалыптасады. Оны бизнес саласын таңдағанда және оны ағымда өндіруде еске алған жөн.

Жұмыстың мақсаты жоғарыда аталған мәселелерді Ақмола облысының нақты бюджеттік көрсеткіштері мысалында зерттеу және түсімдерді молайту резервтерін қарастыру болып табылады. Сол себепті жұмыс тақырыбы «Корпоративтік табыс салығының бюджетті толтырудағы орыны және кәсіпорындардың экономикалық дамуына әсері Көкшетау қаласы мысалында» деп аталады. Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан және қортындыдан тұрады.

Жұмыс барысында отандық және шет елдік ғалым - экономистердің еңбектері, Қазақстан Республикасның статистика агенттігінің ақпараты, Ақмола облыстық қаржы департаментінің мәліметтері, Ақмола облысының салық комитетінің ақпараттары қолданылды. Жұмыс барысында тізбектік қойылымдар, статистикалық тізбек, дедукция және индукция, тағыда сол сияқты басқада экономикалық зерттеу әдістері қолданылды.

1. Тарау Корпоративтік табыс салығының маңызы мен мәні және салым ерекшеліктерінің теориялық сипаттамасы.

1. Салықтың мәні: экономикалық белгілері мен функциялары(қызметтері) .

Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған. Салықтар, оларды ертеде «подати» деп атаған, әскери өніммен және өндірудің ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.

Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: «Салықтар - өркениетті қоғамның бағасы». Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы көрмейді. әрбіреуі өздігімен: «Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте әсіресе құлдырамайды» деп санайды. [2, 45б]

Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді. Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің «негіздеуші - аталарының» бір афоризімінде: «Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар» деп айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп айтылды.

Салықтық төлемдер мағынасына терең ену үшін салық салудың негізгі принциптерін белгілеп алу қажет. Сапа, экономикалық тұрғыдан салық салу жүйесінің қайсы болса да қолайды. Олар Адам Смитпен төрттік жағдай (ереже) формасында қалыптастырылып, кейін классикалық принциптерге айналып олармен кейінгі авторлар да келіскен. Олар келесіге келіп тіреледі.

1. Мемлекет адамдары үкіметтің шығындарын жабуға мүмкіндігінше қатысуы керек, яғни үкімет қорғанысы астында пайдаланып жатқан табысына сай. Бұл тәртіпті сақтау немесе оған бағынбау былай айтқанда салық салудың теңдігіне немесе теңсіздігіне алып келеді;
2. Әрбіреуі міндетті түрде төлейтін салық өздігімен емес, нақты белгіленген болуы тиіс. Салықтың мөлшері, уақыты және төлеу әдісі төлеушінің өзіне сияқты басқаларға да түсінікті және мәлімді болуы керек;
3. Әрбір салық түрі төлеушіге ыңғайлы түрде және уақытында алынуы керек;
4. Әрбір салық түрі.

Адам Смит принциптері, салық саясатының «аксиомаларына» айналған олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және торлықтырылған. Салық салудың қазіргі таңдағы принциптері манадай:

1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін есепке ала отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан алынатын салық прогресивті болуы тиіс;
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш салынуы қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін емес;
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек;
4. Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге экономды болуы тиіс;
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға жеңіл бейімделуі және икемді болуы керек;
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету керек және мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.

Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді, және салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде айтуға әлі ерте.

Жалпы берілген аймақта өткізіліп жатқан қайта құру салықтар мен алымдар жүйесінің «бұтақтану» сипаттамасын алып жүр, бірақ оларды нақты өмірге мемлекетпен жақындатуды қолданып отыруды айтып өткен жөн.

24 сәуір 1995 жылы №2235 шыққан «Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті түсімдер туралы» заңдық күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы шыққаннан бері үлкен көлемде толықтырулар мен түзетулер енгізілген.

Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен байланысты өзгертулер мен толықтыруларды еңгізуді жылына бір рет келесі жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады. Әрине, мұндай қадам салық заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді. Одан да басқа, салық салудың мүделігінде «Трансферттік баға», «Салық құпия институты» және басқалары. Салық есебінде оларды қолдану ерекшеліктерінің түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің, жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде түсініктер еңгізілген. [3. 12б]

Салық дегеніміз не? Салық - бұл мемлекеттік заңдылықтар негізінде мемлекетпен өткізілетін заңды және жеке тұлғалардан міндетті түсімдер мен алымдар. [4, 112б. ] Қазақстан ғалымы Е. В. Похоров өте бір қызық ереже ұсынды. Оның ойынша «салық» - бұл жоғары мемлекеттік билік органдармен (парламентпен) заңдар арқылы біржақты белгіленетін міндетті, төлеусіз және қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар әрдайым өкілеттік органдармен заңды және жеке тұлғалардан өндіріліп алынады, мемлекеттік бюджетке (республикалық және жергілікті) есептелу жолымен мемлекеттің кіріспе (мемлекеттік меншікке) енеді және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі. Бұл анықтама әдебиетте ұсынылған барлығынан жақсыларының бірі болып табылады және эксперттер бойынша дұрыс көзқарас ұсынады.

Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта бөлу инструменті болып, салықтар бөлу жүйесіндегі болатын шығындарды санау немесе басқа қызмет нысанында дамуда ұстауға негізделген.

Салық - ол мемлекеттік органдар қызметін қамтамасыз ету мақсатында заңды және жеке тұлғалардан алынатын мемлекетпен белгіленген міндетті төлем.

Салықтың экономикалық белгісін қарастырайық:

1. - Салық бұл материалдық төлем, яғни салық төлеу әрдайым салық төлеушінің мүлігін (әрине, ақша құралдарын) мемлекет пайдасына шеттету;
2. - Салық бұл ақшаны қайтарымсыз өндіріп алу (төлеу) . Салықты төлеу кезінде құнның біржақты қозғалысы бар: салық төлеушіден мемлекетке және солай ғана;
3. - Салық салық салу объектісінің мәнімен сипатталады;
4. - Салық әрдайым жеке анықталған сипаттамада болады, яғни әрдайым нақты заңды немесе жеке тұлға түрінде төлеу субъектісі болады. өзінің субъектісіз (яғни төлеуші) салық бола алмайды, бірақ оның болмауы мұндай жағдайда ешкімнен ақша ала алмайды;
5. - Салық үшін анықталған төлем көлемі сипатты. Қазіргі таңдағы мемлекет, салықты төлетуде «қанша алғысы келсе, сонша алып қою» принципі бойынша қызмет істей алмайды. Салықты белгілейтін нормативтік актілерде әрдайым сол немесе басқа тәсілмен салық көлемі анықталады (табыстан пайыз түрінде, нақты тіркелген сома және басқа да түрде) . Салықтың анықталған көлемінің бар болуыф салықтық міндеттеме мазмұнын қалыптастырады, салық төлеуші мемлекетке қанша салық төлеу керек екенін біледі.

Өзінің спецификалық белгісі күшінде салық мемлекеттің табысын қалыптастыратын басқа төлемдерден ерекшеленеді. [5, 11]

Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.

Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар мен бірге «алымдар» сияқты басқа да түрлерді еске алады.

Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасыз болып келеді; алым қатысты баламалы төлем болып келеді - алымды төлеп субъект мемлекетпен бір құқық немесе рұқсат алады.

Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-қатынасқа түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып жүреді: алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-қатынасқа түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен мемлекетке жолығудың өзі ерікті болады.

Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген «басқа да міндетті төлемдерге» «баж» да жатады.

Мемлекеттік баж - бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар әрекеттер үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік органдармен және мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлеулер. [6, 13б. ]

Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж - бұл міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы), немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.

Ұсынылған түрлі салықтарды сипаттай келе тура және жанама түрлеріне бөлінетіндерге тоқталып кетейік:

Тура салықтар мүлік табысына тікелей белгіленеді. Олар өз кезегінде нақты және жеке болып бөлінеді.

Нақты - салық төлеушінің жеке түрі есептелмейді және салық салу объектісінің дерек табысына, мүліктің жағдайынан және субъекті жайына байланысты.

Нақты салықтар - бұл мүлікке деген салық. Немесе салық төлеушінің өзі емес тура оның табысы немесе мүлігі салынады, яғни мүлікті сату, сатып алу немесе иемдену. Бұл салықтың ерекешелігі, ол салық төлеушінің қаржы жағдайын есепке алмады.

Жеке - салық салу объектісі болып мүлік болмайды, ол салық салу төлеушінің есептелген табыс немесе пайдасының бір бөлігі болатын салықтар түрі (халықтан жеке салық, мүлік салығы және басқалары) .

Жеке салықтар тек қана халық табысына салынады, олар салық төлеушінің төлеу қабілетін есепке алуы тиіс. Мысал болып, салықтардың классикалық түрлерінің бірі болып табыс салығы болуы мүмкін. Табыс салығына арналған Қазақстан Республикасының бірінші заңы 1991 жылы желтоқсанның 24 күні шықты. Ол «Қазақ ССР Заңына еңгізілген өзгертулер туралы», «Қазақ ССР азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ тұлғалардан табыс салығы туралы».

Жеке және нақты салықтар арасындағы айырмашылық салық жүйесінде салық ауыртпашылығын бөлудің теңдігі мен әділдігі көзқарасынан анықталатын мағына. Осы критерия бойынша нақты салықтар салық төлеушілердің жеке жағдайын есепке ала отыратын жақсы әзірленген жеке салықтарға шегінімді. Сондықтан жеке салықтарды кең пайдалануға бағытталуы дұрыстау болар.

Салық төлеуші салық көзінен төлейді - материалды қордан, адам салық төленеді (еңбек немесе кәсіпкерлік қор) . Салықты төлеудің екі тәсілі бар: табыстан және капиталдан. Экономика көзқарасынан олардың қайсысын қолдану мақсатты екенін айтуға болмайды, өйткені әрбір жеке жағдайды барлық экономикалық, қаржылық және әлеуметтік-саяси жағдайлардың жиынтықтар негізінде шешу керек. Салық теориясында салық бірлігі түсінігі бар - бұл салықты есептеу негізіне жатқызылған салық объектісінің бөлігі. Мысалы, табыс салығында салық бірлігі - теңге, рубль немесе марка: жер бойынша - 1 гектар, 1 участке; акцизде - 1 шөлмек, 1 қорап шылым. [7, 22]

1. 2 Корпоративтік табыс салығының жасалу негіздері

Корпоративтік табыс салығының әрекет механизмі және оның ерекшеліктері төмендегі схемада көрсетілген:

Сурет 1. ҚР бойынша корпоративтік табыс салығының әрекет тетігі.

Берілген салық түрінің бөліктері негізінде, Қазақстан Республикасы территориясында тұрған жері бойынша заңды тұлғаның соңғы салықтық жауапкершілігін жобалайтын резиденттік ең маңызды түсініктердің бірі болып табылады. Салық юрисдикциясы резиденттері сонымен бірге (ішінде салық заңының күші бар территориялар) шетел кіріс көздерін қоса отырып, барлық көздерден келген кірістерге салық салады. [8. ]

Заңды тұлғаны резидент деп тану үшін салықтық домицильдің бар болу критерийлері қарастырылады. Салықтық домициль - заңды (жеке) тұлғаны салық төлеуші деп тану үшін қажетті, анықталған белгілердің жиынтығы. Мұндай белгілердің арасында заңды тұлғалар үшін бөлінеді:

• фирманы басқару органның тұрған жері;
• компанияны басқарудың дұрыс орны;
• тіркеу орны;
• берілген юрисдикцияда, резиденцияның болуы, яғни үнемі қолданып тұратын заңды иелену немесе меншік құқығына қызметтік ғимарат.

Жалпы қабылданған салық салу ережелеріне келісті, берілген юрисдикцияда салық домициль белгілерінің бар болуымен заңды тұлға резидент болып, ал егер домициль белгілері жоқ болса резидент емес болып есептеледі. Шетелдік заңды тұлғалардың бірлескен салық салу тәжірибесін қолдануды зерделеу, көрсетілген кестедегі аумақтылық және резиденттік принциптерді қарастыру қажеттілігін шарт етеді.

Корпоративтік салық салу принциптері

Ақпарат көзі: ҚР Салық кодексі

Сауда операцияларын өткізу юрисдикцияларынан алынған заңды тұлғалардың барлық табыстарына резиденттік принципке келісті өзі резидент болып отырған елде кіріс салықтары салынады.

Резиденттік принцип әлемдік тәжірибеде жеке тұлғаларға салық салу үшін тән екенін айта кетуге болады.

Егер жеке тұлға екі есе салық салуға кезіккен болса, онда шетел мелекеттері өздерінің резидент емес жеке кіріс салық салудан босатады, не болмаса мұндай тұлғаларға төмен ақы (ставка) (15% төмен) қолданылады.

Табыс салығын салудың қазақстандық жүйесін жасау негізін резиденттік сын ретінде және табыс табу аумақтық сыны ретінде құрайды.

Корпоративтік салық ақысы кірген кіріске байланысты 10-30% көлемінде болады.

Корпоративтік табыс салығы келесі формуламен есептеледі:

КТС = ( (ССТ- Корр. Бап 122) -шығындар) % бұл жерде мөлшер

КТС - Корпоративтік табыс салығы

ССТ - салық салу табысы

Корр. 122 бап - Қазақстан Республикасы Салық Кодексінің 122 бабына келісті ССТ-тан алынатын шығындарға жатады.

Шығындар - 124 бапқа сәйкес тасымалданған шығындар бағасы

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс