Тәуелсіз Қазақстанда бәсеке қабілетінің даму мәселелері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе: . . . 4

1. Нарық механизімінің қозғаушы күші - бәсеке . . . 7

1. 1 Бәсеке дамуының теориялық аспектілері . . . 7

1. 2 Бәсекеге қабілетті қамтамасыз етудің мәселелері . . . 10

1. 3 Бәсекенің шет елдік тәжірибе бойынша дамуы . . . 25

2. Тәуелсіз Қазақстанда бәсеке қабілетінің даму мәселелері . . . 29

2. 1 Ұлттық экономиканың бәсекеге қабілетінің дамуы . . . 29

2. 2 Мемлекеттің ішкі нарықта импортты алмастыру саясаты . . . 44

2. 3 Ақмола облысы бойынша бәсеке дамуының жағдайы . . . 48

3. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетті арттыру мақсатындағы негізгі бағыттары . . . 53

3. 1Қазақстанның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру жолындғы бағыттары . . . 53

3. 2 Экономикадағы кластерлік жүйенің даму мәселелері . . . 59

3. 3 Берілген тақырып бойынша мектепте оқушылармен сабақ жүргізу әдістемесі . . . 67

Қорытынды . . . 70

Қолданылған әдебиет тізімі . . . 72

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынмен қол жеткізу негізгі міндетіміз болып қала береді.

Біз бұған өз экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру ырқылы елімізді дамытуын 2010 жылға дейінгі жоспарына сәйкес қол жеткіземіз.

Бәсеке ұғымы нарықтық экономиканың тиімді жұмыс істеуі мен дамуының басты тетігі болып табылады. Бәсек жоқ жерде және өңдірілген өнім бәсекеге төтеп бере алмайтын болса, нарықтық экономиканы тиімді деп, ал оның өсуі тұрақты деп атуға болмайды.

Қазақстан экономикасының тап бүгінгі күндегі дамуының негізгі үрдістерін және бағыттарын сараптай келе бәсекеге қабілеттіліктің ақтандақтары анықталады. Жалпы еліміздің сол бәсекелестік күресіндегі қабілеттері мен мүмкіндіктері, сонымен қатар әлемдік экономикалық деңгейдегі даму мәселесі қозғалады. Сыртқы және ішкі экономикалық үрдістердің маныздылығы, ондағы Қазақстан ұстанатын позициясының қаншалықты беріктігі туралы мәселелер қарастырылады.

Қазіргі танда әлемдік экономика жаҺандану үрдісінде іске асырылып, бағдарланып жасалуда. Әлемдік экономикаға интеграциялану барысында әрбір мемлекет, сол мемлекеттің әр бір аймағы мекеме мен өнеркәсібі өзіне тиімді деген жағдайды ұстануға тырысуда. Дүние жүзілік денгейде экономикалық тұрғыдан күш сынасу үшін, мемлекет ішкі жағдайды неғұрлым берік әрі жүйелі құрылған болуы керек. Ішкі экономикалық жағдайының беріктігі оның экономикалық даму тұрақтылығы, озықтығына байланысты. Сол себепті бәсекеге қабілеттілік әр бір мемлекеттің әлемдік экономикалық сахнадағы рөлін анықтаушы болып табылады. Және бүгінгі күнде экономикалық манызды шарт. Қазақстан Республикасы әуелден ресурс тұрғысынан жоғары қамтылған мемлекеттердің бірі, алайда экономикалық дамуы тежеулі еді. Республиканың басты мақсаты бар ресурстарды қолданып мешеулікті артта қалдырып, аршынды дамып келе жатқан, экономикалық деңгейі ең жоғары 50 мемлекеттің қатарына қосылу. Бұл мақсатқа тек бәсекеге қабілеттіліктің әр бір көрсеткішін жан жақты зерттеп оның тиімдісің өзімізге қолдану арқылы жетуге мүмкін. Сондықтан тап бүгінгі күнгі экономикамызда жетіліп келе жатқан бәсекелестікті ұлғайту өзекті болып табылады.

Тақырыптын зерттелуі: Бәсекеге қабілеттілік жайлы, оның мәселелері жайлы, Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеттілігі туралы зерттеу жұмыстары түрлі деңгейде, әрі әр келкі толық қанды зерттеледі және зерттеліп келеді. Бәсеке, бәсекенің дамуы, оның теориялық тұрғыдан жетік зерттеген әрі сараптаған ғалымдардың бірі М. Портер. болып табылады. Оның “Международная конкурентоспособность” еңбегі бүгінгі күні бәсеке жайлы негізгі оқулық ретінде қарастырылуда. М. Портер бұл оқулықта көптеген жылдар бойы жүргізген түрлі мемлекеттердегі экономикалық зерттеулер негізінде олардың бәсекеге қабілеттілікті анықтап, жалпы бәсекеге қабілеттілік теорияларын келтірген.

Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеттілік жайлы Бегежанов Е. Б. “Теоритические аспекты международной конкурентоспособности Республики Казахстан”, Джумагелдиева Т. А. “Экономический механизм развития конокуренции Республики Казахстан ”, Нурсейт Н. А. “ Основные факторы конкурентоспособности және т. б. ғылыми еңбектерде. Сонымен қатар ғылыми мақалаларда Наренова А. М. “ О конкурентоспособности национальной экономики”, Сагадиев К. «Проблемы национальной экономики” Жаукина М. А. “Влияние конкурентоспособности на устойчивое развитие Казахстанской экономики” т. б. қарастырады. Қазақстандағы бәсекелік даму жолындағы импорт алмастыру мәселесін Жаманкулов Б. С. Импортозамещение в Республики Казахстан в условиях рыночных отношений: теория, практика, перспективы”, Абдикаримова А. Т. “Импортозамещение и проблемы расширения рынка Республики Казахстан”, Кошанов А. Т. “Конкурентоспособное импортозамещение и внутрений рынок” қарастырп, толық дерлік ашылады. Еліміздің қазіргі тандағы “Біріккен сауда ұйымына “ т. б. көптеген экономикалық қауымдастықтарға интеграциялану бағыттары Рогачева А. А:” Экономические компоненты устойчивого развития Казахстана в условиях его интеграции в мирохозяйственную систему”, Алшанов Р. Әшімбаев А. “Бүкіләлемдік сауда ұйымы және Қазақстан”, Донских А. “На орбите глобального бизнеса” қарастырылып, сол интеграция бағытындағы жеке мәселе кластерлік экономика жайлы құнды деректер Джангарашева Н. В. “Кластерный анализ рыночных сигментов”, Байзақов С. және Райхан Н. “ Қазақстан экономикасын кластерлер көтереді” т. б. көптеген еңбектерде қарастырылады.

Тақырыптың мақсаты: Қазақстан Республикасының кәзіргі тандағы экономикалық дамуының артылықшылықтары мен кемшіліктерін, басымдықтары мен проблемаларын айқындау. Сонымен қатар жыл сайын қойылған экономикалық бағдарламалардың іске асырылу деңгейін анықтау. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеттіліктің қандай жүйемен іске асырылып жатқандығын, болашақта еліміздің әлемдік өз орнын қандай деңгейден алатының анықтау.

Тақырыптын зерттеу обьектісі: Бұл Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеттілігі болып табылады. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеттігінің айқындаушы факторларын, негізгі, басты көрсеткіштерінің жетілуін қарастыру . Жалпы Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетінің аумағы, оның дамуы мен жетілуі.

Жұмыс барысында бірінші тарауда жалпы бәсекеге қабілеттігінің тарихы мен теориялық қағидалары берілді. Оның әлемдік денгейде дамуы қарастырылады. Келесі тарау елдің жалпы экономикалық көрінісі мен бәсекеге қабілеттігінің ішкі нарықтағы жүйесі анықтайды. Және облыс деңгейінде дамуы сиптталды. Соңғы бөлімде бәсекеге қабілетін дамыту барысындағы жалпы болашақ шараларың жүргізілуі қарастырылды. Яғни Қазақстан Республикасының әлемдік экономикаға интеграциялану бағыты ашылып, ішкі напрықтағы жаңа кластерлік бағыт сараланды.

1. бөлім Нарық механизімінің қозғаушы күші - бәсеке

Бәсеке дамуының теориялық аспектілері

“Бәсеке” - көне латын тілінен “қақтығысу” деп аударылады және үнемі ерекше жаңа нәтижелерге жету үшін күресуге ұмтылдырады. Сонымен бірге нарық механизімінің элементі ретінде тауарды өндіру мен сатуда нарықтық субъектілердің өзара іс-әрекеттерінің пайда болуын қамтамасыз етеді.

Қоғамда нарық дамуымен қатар бәсеке де жетіліп жатты. Нарық стихиялы түрде дамушы немесе еркін нарық, монополиялық нарық, реттелмелі нарық деп бөлінеді. Нарықтың түріне қарай бәсеке де өзінше солармен қатар дамып отырады. Және түрлі көріністе болады. [2]

Стихиялық нарық-капитализмнің алғашқы кезенінде болды, оған еркін тауар өндірушілері мен сатып алушылар еркін бәсеке мен еркін бағалар тән болды.

Монополиялық нарық- XIXғ. аяғында XX ғ. басында, алғашқы кезендерінде өмір сүрді. Нарықтың бұл түрінде еркін бәсеке шектеледі, ал ол экономикадағы сапалық және сандық өзгерістердің динамикасына кері әсер етеді. Бұндай үстемдік ғылыми техникалық прогресстің баяулауына, бағаның өсуіне, тауар тапшылығына тағы басқа жағдайларға әкеп салады.

Реттелмелі нарық қазіргі заманның өркениетті елдеріне тән. Оны тек қана еркін тауар өндірушілері мен тұтынушылары, еркін бәсеке мен бағалар ғана емес, сонымен бірге өнім өндірушілерге мемлекеттік тапсырысты орналастыру, шаруашылық субъектілеріне қаржы - несие тұтынуы арқылы әсер етуі. Бәсеке нарық субъектісінің тепе-тендік құқықтағы тауарды пайдалы өткізу үшін өзара экономикалық жарысын көрсетеді немесе қаржыны өте пайдалы жұмсау. Бәсекенің болмауы монополизмге алып барады. Сондықтан жеке кәсіпорын, банк, мемлекет өздерінің кұқықтарын нарықта өктем жүргізеді. Нарық субъектілері көп болса, бәсеке тиімді жүреді. Себебі бәсеке мен монополия бір-біріне кері ұғымдар. Батыс сарапшыларынын бағалауынша, бір тауар түрін сатушылар 4-5 тен аз болмағаны жөн, ал 8-15-тен болса өте тиімді. Егер төрт фирма 80% сауда-саттықты бақыласа, онда нарық монополияланған болып табылады.

Бәсекенің классикалық түрін еркін, жетілген, бағалық деп атау баршаға белгілі нәрсе. Мұнда баға құрылымының еркін механизмі экономиканы жүргізудің өте тиімді тәсілі ретінде бағаланады. А. Смит бәсекенің еркін (классикалық) теориясының негізін қалаған. Бәсекенің классикалық түрі нарықтық экономикасы бар елдерде ХVІІІ-ші ғасырда және ХІХ-шы ғасырдың соңғы ширегіне дейін байқалды. Демек, бәсеке өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында монополиялық бірлестіктердің (картель, синдикат, концерн) тууына дейін болған. [61]

Стихиялы нарықтың идеологы, әлемдік экономикалық теорияның негізін салушы Адам Смит (1723-1790) өзінің “Халықтар байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу” (1776) деген басты еңбегінде- жеке меншік иелерінің байлықты көбейтудегі мүддесі өндірісті дамытудың және оның қоғамдық қажеттіліктерге лайықтаудың қозғаушы күші болып табылады. Оның пікірінше, мемлекет мұндай даулы мәселелерді шешуге араласпауы керек, ол тек жалпы тәртіпті қамтамасыз ететін “түнгі күзетшінің” рөлін атқару қажет. Мемлекет “Laisser faire” - “мейлі өзімен өзі жүрсін” саясатын жүргізіп бәсекені шектеуден аулақ болуы керек. Бірақ А. Смит осы екі дәлел негізінде жатпай анархияны қорғағаны жоқ керісінше, ол жеке капиталдың монополиялар мен картельдер арқылы бәсеке күресіне шек қоятын “жаман әдеттеріне” мейлінше күдікпен қарады. Тек бәсеке ғана бағаны төмендету және өндіріс көлемін арттыруға ынталандырады, нарықты реттеуге қабілеті болады деп көрсеткен болатын. А. Смит бәсекені нарықтың “көрінбейтін қолы” деп атаған және сол арқылы өзінің экономикалық пайдасы түріндегі өз бас пайдасын ойлаған жекелеген адамдардың талпынысы жалпы қоғамның игілігіне айналады. [61]

Сөйтіп, А. Смит нарықтық экономиканың өзін-өзі реттеу механизімін ашты. Еркін бәсеке мен нарықтың “көрінбейтін қолы” - ның пайғамбары пікірінше - жеке мүддені қоғамдық игіліктің пайдасына жарату мүмкін болады.

Классикалық (еркін) бәсекенің орнына еркін емес, жетілмеген бағалық емес монополиялық бәсеке келді. Бәсекелестік күрестің нақты өзгеруі монополиялық бәсеке теориясында айкын көрінді. Оның негізін қалаушы американ экономисі Чемберлин Эдвард Гастингс (1899-1967ж. ж. ) болды.

Ол монополиялық бәсекенің негізгі ережесін жасады және бәсеке күресінің бір түрін ерекше байқады: "өнімді дифференциациялау" үшін. Ол былай деп жазған: Жіктелумен бірге монополия пайда болады және жіктелудің ұлғаюына қарай монополия элементтері көбірек бола бастайды" барлығында, қайда болса да белгілі дәрежеде жіктелу кездеседі. Әрбір сатушы өз меншігіндегі өнімге абсолюттік монополияға ие, бірақ оған қарамай кейбір кезде жетілмеген ауыстырушылар тарапынан бәсекеге ұшырайды . Сондықтан өз-өзімен бәсекелестік күрес тәсілі ретінде монополиялар өнімді жіктеуге ұмтылады.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, батыстың экономикалық ойы, қазіргі жағдайда ірі компаниялар барын айта отырып, олардың тауарды өткізу нарығына өзара бөлісуін көрсетті. "Көптеген ірі корпорациялар олигополиялық нарық кұрылымында әрекет етеді, "-деп 1975 жылы американ экономистері Роберт Хейлбронер (1919ж. ) мен Лестер Туроу (1938ж. ) жазды. "Олар рынокты бөледі және бір-бірімен жарнама, өнім жіктеуді, қызмет жасауды ұсыну т. б. арқылы бәсекелестікке түседі". Американ экономисі Пол Самуэльсон былай деген: "Басты қауіп монополияда жатыр немесе жетілмеген бәсекеде. Жетілген бәсеке көптеген өндірушілердің іске тартып, бірде бір фирманың тауар бағасына әсер етуі болмауын қадағалайды. "[61]

Бәсекені алғаш зерттеген және маңызын аша білген А. Смит болса, осы А. Смит зерттеулерінің жалғасы іспеттес. Бәсекенің нарықтағы дамуы, қазіргі нарықтағы бәсеке жүйесін, құрлымын, даму белсенділігін жан-жақты сараптаған, сонымен бірге бәсеке әсер ететін артықшылықты, ауқымды, күшті ашық көрсете білген көрнекті ағылшын экономист, ғалым Майкл Портердің маңызы зор. Бұл зерттеулерді М. Портердің “Халықаралық бәсеке” атты еңбегінде жинақтаған және нарықтық экономикада алға озған 10 мемлекеттердің (АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Германия, Франция, Корей және т. б. ) қабілетін, бәсекелік қабілеттін аумағын жан-жақты көрсете білді.

Ол бәсекенің нарық механизімінің ажырамас бөлігі екенің дәлелдеді.

1. 2 Бәсекеге қабілетті қамтамасыз етудің мәселелері

Таза капитализм механизмі ретінде нарықтық жүйе болып саналса да, сол экономиканың негізгі, маңызды рөл ойнаушысы-бәсеке. Ұсыныс пен сұраныс нарық механизімінде ұйымдарға, ұжымдарға тұтынушылардың тілектерін білдіреді. Ал бәсеке болса осы талап- тілектерді қанағаттандыруда, мекеме мен ұйымдарды шикізат шығарушыларды тағы басқаларды дұрыс бағыттап отырады.

Бәсеке бұл- қазіргі замандағы аса өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені нарықтық жүйден айрылмас бөлік ретінде үнемі жаныңда болады. Әсіресе біздің еліміз үшін тап қазіргі кезеңде маңызды мәселе болып табылады. Мемлекетіміздің қазіргі заманға сай техника мен технология арқылы бәсекеге қабілетті өнім өндіруге талпынып және экономикасы жоғары деңгейдегі мемлекеттерге дейін жетуге тырысуда. Сондықтан да Ел басшысы еліміздің бәсекесі жайлы халыққа жолдау арнайды. Бұл жолдауда Қазақстанның экономикасы да, халқы да, жалпы елдің өзі бәсекеге қабілетті деңгейге жету үшін негізгі жолдарды сараптайды.

“Бәсекеге қабілетті экономика, бәсекеге қабілетті мемлекеттік қолданудың қолайлы жағдайында емес, бәсекелестермен қатаң күресте қол жеткізетіні баршаға мәлім” - деп пайымдайды ол, және сол қатаң күреске бел буады. [35]

Нарық механизмі кәсіпкерлік пен бәсекелестікті дамытпайынша өмір сүре алмайды. Ал бұл меншіктің алуан түрлі формалары және әр түрлі тауар өндірушілер болғанда ғана мүмкін, бұнда өндіріс экономикалық жағынан әлсіз, өмір сүруге қабілеті жоқ шаруашылықтардан тазарады оның есесіне олардың тиімді жұмыс жасайтын болашағын үміт күттіретін қолайлы жағдай жасайды. Бұдан біз нарықтық қоғамға қажет шаруашылық бірліктерін біріктірудің демократиялық механизмі және ең әділетті төрешісі екенің көріп отырмыз. Нарықтық экономиканы бәсеке күресінсіз көзге елестеу мүмкін емес. Бәсекені- нарықтың кең құқылы субъектілерінің араласуында тауарларды барынша тиімді өткізу, немесе капиталды белгілі бір өндіріс саласында пайдалы түрде орналастыруға байланысты болатын экономикалық сайыс деп түсіну керек. Бәсекенің болмауы монополизмге әкеледі, яғни нарықта кейбір кәсіпорындардың, банктердің, мемлекеттің өздерінің қойған шартына көндіруге тырысқан үстемдігіне жол береді. Нарық субъектілері неғұрлым көп болған сайын бәсекенің тиімділігі де соғұрлым жоғары болады. Ол пайданы мол табуды және осының негізінде өндіріс көлемін кеңейтуге жол ашады. Бәсеке нарықтық субъектілер мен пропорцияны реттеу механизімінің өзара әрекетінің нысаны ретінде жүреді. Бәсекенің негізгі қызметі пайда, процент нормасы, баға және тағы басқа экономикалық реттеушілер көлемін анықтау болып табылады.

Бәсекені, оның тәсіліне қарай былай бөлеміз: бағалалық және бағалалық емес немесе өнімнің сапалық (тұтыну құны) негізіндегі бәсеке. Біртекті өнімдер түрінің нарықтың өзінде әртүрлі бағаларды көрсетуі бағалық бәсекелестіктің мән-жайын түсіндіреді. Сатушы өзінің өніміне бағаны түсіре отырып, тауарына барынша назар аудартады және түптеп келгенде нарықта нәтижеге қол жеткізеді. Бағалық бәсекенің негізгі тәсілі өндіріс шығындарын және өткерілетін тауарлар бағасын төмендету болып табылады. Баға еместік бәсеке ең алдымен өнім сапасын жақсартуды көздейді. Баға еместік бәсекенің басты қаруы -жарнама, маркетинг факторларын және басқаларын қолдану болмақ. Қазіргі нарықтар өнім түрлерімен ғана бөлініп қоймайды және бәсеке сипатымен да бөлінеді: жетілген бәсеке нарығы, монополиялық бәсеке нарығы, олигополиялық бәсеке нарығы, таза монополия нарығы.

1. Жетілген бәсеке нарығы - кезкелген ұқсас (бір-бірін ауыстыратын) тауарларды сатушылар мен сатып алушылардың көптеген құрамынан тұрады. Бірде бір сатып алушы мен сатушы жеке дара сұранымды, нарыққа тауардын түсуін немесе оның бағасын бақылай алмайды. Сатушы бағаны нарықтық бағадан жоғары қоюға дәрмені жетпейді, себебі сатып алушы өзіне қажетті мөлшерде тауарды нарықтық бағамен еркін ала алады. Әрбір сатушы бір ғана тауар өнімін сатады. Бұларға нарыққа тез келуге болады және тез кетуге болады. Осындай нарықтың моделіне, мысалы, ауыл шаруашылығы өнімдер нарығы өте жақын- бидай, көкөніс, жеміс-жидек және т. б.

2. Монополиялық бәсеке нарығы (грек сөзі "монос"- бір, "полео"-сатамын) - көптеген сатушылардың ұқсас, бірақ әр текті өнімді сатуынан құралады. Өнімдерін бір-бірінен сапасы, қасиеті, сыртқы әрлеуі бойынша ажыратуға болады, сондай-ақ ассортименті, қызмет көрсетуі бойынша да бөлуге болады. Сатып алушылар осындай ерекшелігін көре тұра тауарларға жоғары бағаны төлеуге дайын тұрады. Осындай модельге, мысалы - киім, аяқ-киім, тағам өнімдері, жағар маймен және т. б. бөлшек сауда жасау өте жақын.

3. Олигополия (грек сөзі "олигос" - аздау, ''полео"- сатамын) - бірнеше деген сатушылар нарығын көрсетеді, байқалатыны тіпті, осылардың кейбіреулері нрықтың көп бөлігін бақылайды. Өнім бұл жағдайда бір текті және әр текті болуы мүмкін олигополиялық бәсекенің бірдей бір белгісі сол оған қатысушылардың бағаның толыққанды көтерілгендігінің оң нәтижесіне есеп құра алмайды. Себебі, бәсекелестер оны төмендетуге мәжбүр етеді. Олигополиялық нарық жағдайында өнімдер бір үлгіде жасалған (мысалы: алюминий, болат, химия өнеркәсібі өнімі) немесе жіктелген (мысалы: автомобиль, компьютер, ауылшаруашылық инвентарь, тұрмыстық прибор және т. б. ) .

4. Таза мопополия нарықтың бұл түрінде бір ғана өндіруші бір текті өнімді 100%-ға сатуды жүзеге асырады жөне ол өнімді соған жақын ауыстырушылар жоқ. Таза монополияға мысал ретінде жергілікті қоғамдық қолдану кәсіпорындары қызмет жасауы кіреді: жергілікті телефон байланысы, электр жүйесін жөндуші және басқа да қоғамдық кызмет жасау жүйелері.

Бәсеке-құрылымдық ұғым, ал бақталастық мінез-құлықтық ұғым. Төртінші жетілген бәсеке кезінде бақталастық болмайды, ал жетілмеген бәсекеде бақталастық мінез-құлық нрықта байқалып қалады. Монополия кезінде бақталастық жоқ. Жеке өндіруші артықтау жағдайға ие болып, ол өнімнің нарығын бақыласа онда өндірістің монополиялық құрылымы пайда болады. Тіпті шағын кәсіпорынның өзінде монополист болуы мүмкін, егер онын тауар өндірісіндегі үлесі жоғары болса. Ірі корпорация монополиялық жағдайға ие болмауы да мүмкін, егер онын нрықтық қарқыны басқа өнідрушілермен тепе-тең болса.

Нарық жағдайын бақылай отырып, бәсеке жағдай жасау мен қолдау мемлекеттік монополияға қарсы органдардың ісі болып табылады. Бәсекелестік ортаның қалыптасуына шағын және орта кәсіпорындар қызметінің еркіндігі ерекше роль атқарады. Бәсекенің қатынастар дамуына белгілі әсері бар. Әр бір кәсіпкердің мақсаты: пайданы барынша ұлғайту, сондықтан да шаруашылық қызметінің көлемін ұлғайту. Ал бұның өзі өндірістің аса қолайлы жағдайлары үшін кәсіпкердің өзара күресіне әкеліп соғады да, олар бір-біріне деген қатынасы қарсыластар немесе бәсекелестер ретінде көрінеді. Егер қандай да бір тауардың ұсынысы сұраныстан көп болса, онда сатушылардың арасындағы бәсекелік күрес күшейеді. Олардың әр қайсысы өз тауарын сату үшін бағасын төмендетуге жиі барады, ал ол өз кезегінде осы тауарды өңдірудің көлемін қысқартады. Ал егер сұраныс ұсыныстан көп болса, онда бір-бірімен бәсекеге сатып алушылар түседі. Тапшы тауарды алу мүмкіндігіне ие болу үшін әр бір сатып алушы өз қарсыласына қарағанда жоғары баға ұсынуға тырысады. Баға өседі, ал осы тауарға ұсынысты ұлғайтады.

Егер белгілі бір тауарға тұтынушылық сұраныс өссе, онда тауардың бағасы өсетіндігі белгілі. Бұл жағдайда экономикалық пайданың өсуі өзге тауар өндірушілерге нақ осы өнімді көбірек шығаруға түрткі болады.

Бәсеке көптеген фирмалардың жаңа салаға кіруіне, сонымен бірге өндірісті ұлғайтуға, бағаларын төмендетуге әсер етеді. Көптеген фирмалар бәсеке әсерінен өндіріс технологияларын жаңа эффективті әдісіне көшіреді. Ал фирма тиімді өндіру технологиясын қолданбаса өзге бәсекелес фирмалардан қалып қоюы даусыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.