ТАКТИКАЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ ЖҮРГІЗУ БАРЫСЫНДА ТЕРГЕУШІ МЕН ЖЕДЕЛ ІЗДЕСТІРУ ҚЫЗМЕТКЕРІНІҢ ӨЗАРА ҚАРЫМ- ҚАТЫНАСЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
жоспар
кіріспе
1. Қылмыстық іс қозғау және алдын ала тергеу сатыларындағы анықтау
органдары мен тергеушінің өзара қарым-қатынасының құқықытық негізі мен
нысаны
1. Қылмыстық іс қозғау сатысындағы тергеуші мен анықтау органдарының қарым-
қатынасы
2. Алдын-ала тергеу барысы кезінде тергеуші мен анықтау органдарының қарым-
қатынасы
3. Жедел тергеу тобының қызметі мен ұйымдастырылуы және оның тергеу
топтармен айырмашылығы
2. Тактикалық іс-әрекеттерді жүргізу барысында тергеуші мен жедел іздестіру
қызметкерінің өзара қарым-қатынасының өзекті мәселелері
1. Тактикалық іс-қимылдар тергеуші мен жедел іздесіру қызметкерінің өзара
қарым-қатынасының нысаны ретінде
2. Жедел іздестіру қызметінің нәтижелерін дәлелдеу процесінде қолданудың
өзекті мәселелері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Қазақстанның мемлекеттiк және заңға сүйенген жүйесінде болған
реформалары жаңа институттар және қоғамдық және әлеуметтiк өмiрдiң
формаларының пайда болулары, жаңа экономикалық қатынастарға көшулеріне
қатысты және өкiметтiң саяси құрылымының өзгерiсiне әсер етті. Бiздiң
еліміздегі экономикалық, саяси, әлеуметтiк өзгерістер осы саладағы жаңа
құқықты құжаттардың өңдеуiн талап еттi. Заңмен қорғалатын қоғам және
мемлекеттiң мүдделерiне, азаматтардың құқық пен бостандықтарына нақты
қорқыту болатын, реформалардың өткiзуi дегенмен қылмыстылықтың өсуiмен
кедергiленедi. Қылмыстылықтың басқыншылық және ұйымшылдығы екпiндейдi,
қылмыстылықтың жаңа және аса қауiптi түрлері пайда болып жатыр.
Қылмыс тек қана iс жүргiзу жолымен ашылуы мүмкiн емес, және қылмыстық
iстiң табысты тергеуi үшiн тергеу органдар мен анықтау органдарының айқын
жайғасқан және үйлесiмдi өзара әрекеттесуi керек, iс бойынша iс жүргiзу
және дәлелдердi алу формаларының жедел iздестiруi және ақиқатты анықтауының
тiркесуі. Құқықтық тәртiптiң күйi құқық қорғау органдаң қызметiнің
үйлестiру тиiмдiлiгiн жоғарылатуының қажеттiлiгiн талап етеді, әсіресе
анықтау және тергеу органдарын жеке алғанда.
Қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық іс қозғаудың мәнін айқындайтын
арнаулы нормалар болмағанымен, осы сатыны жүзеге асыру рәсіміне "Қылмыстық
іс қозғау" деп аталатын дербес 23-тарау арналған, ал ол "Қылмыстық іс
бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу" деп аталатын 6-бөлімнің құрамдас бөлігі
болып табылады.
Бұл жағдайдың мынадай тұрғыдан ерекше маңызы бар:
- қылмыстық іс жүргізу кодексінің ( ҚІЖК), басқаша айтқанда, аспаптық
немесе операциялық бөлімі деп аталатын Ерекше бөлімі сотқа дейінгі іс
жүргізуді реттеуден басталады, яғни заң шығарушыларлар қылмыстық іс қозғау
сатысының маңызын ресми қылмыстық іс жүргізу қызметі басталатын акт ретінде
анықтаған;
- қылмыстық іс қозғауды сотқа дейінгі іс жүргізуге жатқызу осы құқық
қатынастары субъектілерінің сапалық құрамына бағдарланады, ал мұндай құқық
қатынастары талданатын сатыдағы қылмыстық процеске тартылатын тиісті
тұлғалар мәртебесінің жиынтығынан туындайтын құқық қатынастарының сипатын
айқындауға мүмкіндік береді;
- қылмыстық іс қозғау рәсімінің өзін реттейтін жарлықтарды талдау
арқылы ғана, сондай-ақ белгілі дәрежеде осы сатыға қатысы бар басқа да
нормалардың мәні арқылы қылмыстық іс қозғау сатысының мәні мен мазмұнын,
оның құқықтық табиғатын түсінуге болады.
Қылмыстық іс қозғаудың зандық анықтамасының болмауы құқық нормаларын
түсінуге, оларға түсінік беруге және оларды қолдануға қойылатын біркелкі
талаптарды сақтауды қиындатады. Оның үстіне, ҚІЖК-нің осы бөлігінде
көзделген рәсімдерді дәлме-дәл сақтаған жағдайда соңғы талапты толық
орындауға болады.
ҚІЖК-нің 7-бабының 27-тармағына сәйкес "іс бойынша іс жүргізу" -
қылмыстық іс қозгау, сотқа дейінгі дайындық, сотта істі қарау және соттың
үкімін (қаулысын) орындау барысында нақты қылмыстық іс бойынша жүзеге
асырылатын іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің жиынтығы болып табылады.
Одан әрі, осы баптың 28-тармағында "қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс
жүргізу" - бұл қылмыстық іс қозғалған кезден бастап оны мәні бойынша қарау
үшін сотқа жолдағанға дейін қылмыстық іс бойынша іс жургізу деп айтылған.
Келтірілген қағидалар бұрынырақ айтылған мынадай ойларды растай түседі:
- қылмыстық іс қозғау және сотқа дейінгі дайындық әрекеттері өзара
алғанда тұтас әрі оның бір бөлігі ретінде түсініледі;
- қылмыстық іс қозғау секілді бастапқы іс-әрекетсіз сотқа дейінгі
дайындықтың болуы мүмкін емес;
- қылмыстық іс қозғау сатысының болмауы қылмыстық іс жүргізу құқық
қатынастарының жоқтығын көрсетеді.
Сонымен, қылмыстық іс қозғау дегеніміз — бұл қылмыстық процестің ең
бірінші және міндетті сатысы болып есептеледі, онда қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жасаған немесе
дайындалып жатқан қылмыс жөнінде хабар алған соң қылмыстық іс қозғау
жөнінде шешім қабылдауға қажетті алғышартгың бар-жоғын анықтайды.
Қылмыстық іс қозғау фактісі қылмыстық ізге түсумен бірдей емес.
Қылмыстық ізге түсудің адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту кезінен
басталатыны, яғни іс жүргізу шешімдерінің уақыты мен көп сатылылығы жөнінен
қылмыстық іс қозғаудан артта қалатыны белгілі. Қылмыстық ізге түсу
әрекетінің қылмыстық іс қозғаумен байланысты болатыны соншама, қылмыстық іс
қозғамайынша, қылмыстық ізге түсудің болуы мүмкін емес. Қылмыстық іс
қозғаудың қылмыстық ізге түсуден басты айырмашылығы — қылмыстық ізге түсу
қашан да қылмыс жасауға қатыстылығы уәкілетті органдардың сотқа дейінгі
жұмысы барысында дәлелденген нақты адамға қарсы бағытталған және бұл адам
corpus delicti шегінде, яғни материалдық-құқықтық мағынада құқық
субъектінің барлық белгілерін иеленеді, олай болмаған жағдайда қылмыстық
тәртіппен ешкімнің ізіне түсуге болмас еді. Қылмыс жасады деп сезіктенген
адам туралы ешқандай мәлімет болмаған жағдайларда шешім қабылданатын
кездердегі қылмыстық іс қозғау сатысы -бұл басқа мәселе. Оған қоса,
уәкілетті адамдардың қылмыстық іс қозғағаннан кейін жасайтын әрекеттерінің
нәтижелері істелген әрекетте қылмыстық сипаттағы белгілердің немесе осындай
жағдайда айтылып жүрген қылмыс құрамының жоқтығы туралы қорытынды жасауға
негіз болуы мүмкін. Қылмыстық әрекет жасаған адам туралы мәліметтер
болмайтын, бірақ мұндай әрекеттің қылмыстық сипаты болуы мүмкіндігін
көрсететін белгілер кездесетін жағдайларда қылмыстық іс қозғау туралы шешім
қабылдау тәжірибеде "факті бойынша қылмыстық іс қозғау" деп аталады (бұл
шартты атау, ресми терминологияға жатпайды). Егер қылмыс жасаған деп
сезіктенетін адам қылмыстық іс қозғау сатысында анықталатын болса, онда бұл
адамға қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылданады.
Қылмыстық іс қозғауға уәкілеттігі бар лауазым иелері осындай шешім
қабылданған кезден бастап ҚІЖК бойынша қылмыс жасау жағдайларын, оны
жасаған адамды, айыптының қылмыстық ізіне түсудің негіздерін анықтау
секілді мақсаттарға жету үшін көзделген кез келген іс жүргізу әрекеттерін
қолдануға құқылы.
Қылмыстық іс қозғау бұл қылмыстық процестің дербес сатысы. Бұл
дегеніміз, осы кезеңде пайда болған құқық қатынастары оларды өзге іс
жүргізу сатылары мен кезеңдерінен оқшаулайтын өзіңдік белгілерге ие
болатынын білдіреді, өйткені олар, біріншіден, осы сатының мақсаттарын
жүзеге асыратын іс жүргізу құралдарының мақсаттары мен міндеттері жөнінен,
екіншіден, олардың сипаты мен құрылымы жөнінен ерекше белгілерге ие болады.
Сонымен, қылмыстық іс қозғау сатысының маңыздылығы мынада:
- уәкілетті орган (лауазым иесі) қылмыстық іс жүргізу мүддесін
туғызатын қылмыстық әрекетті оған қылмыстық жаза белгілеу қажеттігін
көрсететін белгілер тұрғысынан бағалайды;
- қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылдау қылмысты тез ашу,
қылмыстың жасалу жағдайларын толық әрі әділ тергеу, қылмыс жасаған адамның
кінәлылығын дәлелдеу үшін іс жүргізу жағдайларын туғызуға бағытталған;
- ҚІЖК-нің талаптарына сәйкес қылмыстық іс қозғау туралы ресімделген
шешім сотқа дейінгі қызметтің барысында туатын барлық өзге құқық
қатынастарын жүзеге асыру үшін бастапқы іс жүргізу құқықтық қадам болып
табылады; - уәкілетті органның қылмыстық іс қозғау жөніндегідұрыс
ресімделген іс жүргізу шешімі сотқа дейінгі қызметті бастау заңдылығының
өзіндік кепілдігі болып саналады.
Қылмыстық іс қозғау сатыларының мақсаттары мыналар:
- қылмысты тергеу ісін дер кезінде бастауды қамтамасыз ету;
- осы қылмысты тергеуге тиісті органды анықтау;
- екінші мақсатпен өзара байланысты — осы сатыда сотқа дейінгі
қызметке қатысатын уәкілетті органдар мен лауазым иелерін, сондай-ақ
олардың уәкілеттігі ауқымын анықтау.
Заң қылмысты болдырмауға немесе оның жолын кесуге, сондай-ақ қылмыстың
іздерін сақтауға бағытталған шараларды қолдану үшін мемлекеттік органдар
мен лауазымды адамдардың міндетгі түрде жауап қайтаруын көздейді.
Қылмыстық іс қозғау сатысының міндеттері ҚІЖК-нің 8-бабында
көзделгеніндей, жасалған қылмысқа дер кезінде назар аударуға, оны тез әрі
толық ашуға, кінәлы адамды анықтауға, одан кейін сотта істі әділ қарауға
бағытталған қылмыстық процестің жалпы міндеттерінен келіп шығады.
Бұл сатының міндеттерін дұрыс шешу бұдан былайғы алдын ала тергеуді
ойдағыдай жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Қылмыстық істі дер кезінде
қозғамау дәлелдемелерді жоғалтуға, қылмысты жасыруға әкеп соқтырады, осының
нәтижесінде қылмыстық іс бойынша - қылмыстық процестің негізгі мақсаты
бойынша ақиқатгы анықтау мүмкін болмай қалады.
Дегенмен алдын ала тергеу органдарында өзара әрекеттесудiң төңiрегiде
барлығы тегiс болмады. Елімізде әрбiр үшiншi қылмыстың ашылмай қалуы,
тергеу мен анықтау органдарының қатынасына, өз ара қатынастарының әлсiз,
нашар және өнiмсiз формаларына, жеткілікті емес кәсіби дайындықтарына
байланысты.
Алдын ала тергеу органдарының қызметкерлерi көбiнесе, олардың құзыры
қалай шектелінетінін түсіне алмайды. Бір қатар органдарда тергеушiлер
анықтау органдарға тапсырмалар ресiмдеуде, нақты мекеменiң құзырына
жатпайтын есептiң қойына рұқсат етедi, анықтау органдарының құқықтық
қабiлеттiгi туралы тергеушiлер айқын білмеуіне, тергеудiң тағы басқа
органдары мен милицияның құзырымен қатынастығына байланысты.
Осы жағдайда пайда болған (соңғы жылдары елдегi кенет өскен
қылмыстылық деңгейi) ахуал бұл мәселелерiнiң болуы, әрине, оған рұхсат
етiлмейдi және дәл қазiр бұл көкейкестi сұрақ болып табылады
Осының барлығы, заңнамамен реттелмеген анықтау және тергеу
органдарының өзара әрекеттесуiсіз мүмкiн емес, қылмысты тиiмдi ашуға және
тергеуге және соңында қылмыскерлiкпен тиімді күресуге бұның барлығы
куәландырады.
Зерттеу нысаналар болып табылады:
- қылмыстық топтармен жасалатын қылмыстарды ашу және тергеу бойынша
тергеушiлер және жедел қызметкерлердiң қызметi;
- ТМО әр түрлi елдерінің тергеу және жедел аппараттарының өзара
әрекеттесуiн ұйымдастыруы;
- ТМО елдерінің құқық қорғау органдарының қызметін басқаратын
ұлтаралық органдар;
- ақпараттық қамтамасыз етудiң ұлтаралық жүйелері.
1. Қылмыстық іс қозғау және алдыл ала тергеу сатыларындағы анықтау
органдары мен тергеушінің өзара қарым-қатынасының құқықытық негізі мен
нысаны
1. Қылмыстық іс қозғау сатысындағы тергеуші мен анықтау органдарының қарым-
қатынасы
Жақсы тәртiпке келтiрiлген, тергеушi және анықтау органның iскер және
тиiмдi өзара әрекеттесуi, қылмыстардың табысты тергеуін қамтамасыз ететiн
ең маңызды шарттардың бiрi екенін көрсетедi.
Өзара әрекеттесу - бұл заттардың, құбылыстың өзара байланысы,
келiсушiлiгі, бiр-бiрiне олардың алдын ала келiсiп алуы.
Өзара әрекеттесу келесi есептерді шешуге бағытталған:
1. Қылмыстарды тергеуі және ашуы;
2. Қылмыс жасаған тұлғаларды Заңмен белгiленген жауапкершiлікке
тартуы, және ол келтiрiлген материалдық залалдың орнын толтыруы;
3. Қылмыскерлерді iздестiру, қылмыстарды жасауға жол бермеу бойынша
бiрлескен қызмет, және оларды жою бойынша шараларды қабылдауы.
Тергеушi және анықтау органның өзара әрекеттесуi нақты алғышарттармен
шартталған:
- қылмыспен күресу бойынша алдында тұрған есептердiң ортақтығымен.
Қызмет бабына байланысты тергеушi және анықтау органның қызметкерлерi,
қылмысты және оны тудыратын себептерiн жоюына өзара әрекеттесу керек, және
бұл есептердiң өте тиiмдi жүзеге асыруын қамтамасыз етуге, қылмысты
тоқтатуға және ашуға өз күштерiн бағыттау керек; осы есептердің оңтайлы
шешілуіне өз ара қатынастары өте тиімді ықпал етеді;
- олардың өкiлеттiктерiнiң айырмашылығымен. Тергеушiнiң әрекеттерi
сот айғақтарының алуына бағытталған, ал анықтау органы - тергеу әсерлері
арқылы тергеушi сотта жүзеге асырытын дәлел айғақтарының көздерін анықтауға
негiзделген.
Соңғысы (оқиға орындарын тексеруге қоспағанда) тергеушiмен қылмыстық
iс қозғаудан кейiн және оның тергеуiн аяқтауға дейiн өндiрiп алады; жедел
iздестiру шаралар қылмыстық iс қозғауға дейiн қолданыла алады, кейде тергеу
жүрiс бойы, және iстi қарастыруды аяқтаудан кейiн.
Тергеушiнің жедел iздестiру шараларын жүзеге асыруға құқығы жоқ; бiр
жағдайда жедел қызметкер анықтаушы тұлғасында, ал басқасында тергеушiнiң
тапсырмасымен тергеу әсерлерін өндiрiп алуға мүмкүндігі бар;
- Қылмыспен күресуде олардың күштерiнiң, құрал және әдiстерінің
ерекшелiгiмен. Тергеушiнiң қызметi қылмыстық iс жүргiзу заңымен қатал
реттелген, не өзара әрекеттесулерде қолданылатын құралдар мен әдiстердiң
сипатын анықтайды. Анықтау органның жұмысы (анықтауды өндiрiстiң түрiнде)
әкiмдiк-құқықтық, iс жүргiзу және жедел iздестiру қызметiнен қосылады.
- тергеушi және анықтау органның, олардың бiр-бiрiне әкiмшiлiк
бағыныштылықтың жоқтығынан шығатын дербестiгiмен. Олар, өз беттерiнше өзара
әрекеттесу процессiнде не бiр тән құрал мен әдiстердi қолданады. Бір-біріне
бағыну арқылы өзара әрекеттесу арқылы құрылмайды, оның негiзіне әрбiр
әрекеттесетін органдардың тәуелсiздiгі салыну керек;
- қылмыстарды алдынан ала ескерту және ашу бойынша жұмыс деңгейiнің
жоғарылатуымен. Құқық қорғау органдарына дұрыс ұйымдастырылған өзара
әрекеттесу өз жұмысының сапа және тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi,
күштер және құралдардың оларды алдында тұрған ең төменгi шығындары бар
есептерiнiң шешiмiне жетуге мүмкiндiк бередi.
- Әйтсе де, құқық қорғау функцияны орындайтын қызметтердiң тығыз және
жан-жақты өзара байланысы, ортақ мақсаттары мен есептері олардың қызметiнiң
заңға сүйенген реттеуiндегi түбегейлi дифференциацияны жоймайды, кейбiр
айырмашылықтар заң бұйрық берiлген өз функция орындайтын әрбiр органның
ерекшелiктерiне байланысты шығармайды. Анықтау орган мен тергеушi
процесстерде, осыған міндеттері мен құқықтары бар немесе олардың жоқтығын
растайтын, мемлекет атынан шешiмдер қабылдайды. Олар жеке және заңды
тұлғаларға қатысты қабылдаған шешiмдерi міндетті түрде орындауларға жатады.
Сөйтіп келгенде, адуынды ұйғарымдар әдiсi анықтау органдар мен
тергеудің арасындағы өзара әрекеттесулер процесінде жүзеге асырылатын
шешiмдерге тән.
Өзара әрекеттесу басқарушылық қызметтiң функцияларынң бiрi болып
табылады, ол еңбекттің бөлiнуін және іс-қимылдарының келiсушiлiгiн
қамтамасыз етедi, күш, уақыт, құралды берекелі ұстауға мүмкiндiк бередi.
Жекеленген, бытыраңқы әсерлермен шешілмейтін есептерді, өзара әрекеттесу
арқылы жүзеге асыру мүмкiн.
Қылмыспен күресуде өзара әрекеттесумен басқару осы өзара әрекеттесудiң
нақты тәртiбінiң бар болуын болжайды; бұл тәртiптi тап қалған күйінде
сүйемелдеуi; тiкелей құқық қорғау қызметтiң тиiмдiлiгiн жетілдіру
мақсаттарындағы оны тұрақты қамтамасыз ету.
Осының барлығы қорытынды жасауға мүмкiндiк бередi: қылмыспен күресте
қылмыс саласы саясатындағы өзара әрекеттесудiң белсенділігі және ықшамдауы
басқару жүйесiнің ең маңызды жолы болып табылады.
Адамдардың бiрiгуi анықтау және тергеушi органдарының өзара әрекеттесу
қызметтерінің бiрi ұйым болып табылады. Ұйым бiртұтас басқару жүйенi,
белгілі құрылылыс, кестені, әрбiр тараптың орнын және рөлiн құрастыруға
мүмкiндiк бередi, қабылдаулар және өзара әрекеттесудiң әдiстерi мен
тәсілдерін жан-жақты өндеуге мүмкiншiлiк бередi. Өзара әрекеттесу ұйымы
тараптардың мiндеттерi мен құқықтарын анықтауды, қатынастардың ретiн
қосады, күштер және құралдардың қоюын да дұрыс айтады.
Анықтау және тергеушi органдардың арасындағы өзара әрекеттесу ұйымы
ақпараттық қамтамасыз етусiз болуы мүмкiн емес. Әрекеттесе, нақты қылмыстық
iстер бойынша маңызды басқарушылық шешiмдер қабылдану арқылы кейiннен
жүзеге асырылатын, тараптар жинайды, талда түсетiн мәлiметтi, сақтал,
жинақта. Анықтаудың органдары және тергеушi жағдайларды өзара әрекеттесе
үнемi зерттеп отырады, оның өзгерiстерi болжауға тырысады, өсу және
қылмыстық әсер етулердi басылуды динамикаларды анықтап болжайды.
Анықтау және тергеу органдардың арасындағы өзара әрекеттесу тиiстi
басқарусыз мүмкiн емес. басқару арқылы өзара әрекеттесудiң мақсаттары және
есептерi анықталады, қабылдау мен әдiстердi нақтыланады, тактика және
стратегиясы бекітіледі, тиiмдiлiгі көтеріледі, қойылған нәтижеге жетедi.
Өзара әрекеттесу процесіне қатысатын нақты адамдардың мiнез-құлығына ықпал
көрсетіледі. Анықтау және тергеушi органдарының өзара әрекеттесу
процесiндегі бақылауға маңызды мән берiледi. Бақылау өзара әрекеттесу
процесiнде мүмкін болған кемшiлiктер және бiлместiктi айқындап, бұрын қабыл
алылған шешiмдi дәлдеп, аралық және қызметтiң шектi нәтижесiн бағалай алуға
уақытында мүмкiндiк бередi.
Барлық пайда болатын сұрақтардың шешуi өзара жұмыс iстейтін тараптардың
жағдайын заңға сүйенген реттеуiсiз мүмкiн емес. Өзара әрекеттесудің
құқықтық негізі болып ҚР Конституциясы, ҚР-ның заңдары және олардың
негiзінде шығарылған заңды актiлер, сонымен бiрге екi және көп жақты
келiсiм (келiсiм ) шарттары қызмет көрсетедi.
Өзара әрекеттесу процесін реттейтін құқықтық нормаларды бірнеше топ-
топтарға бөлуге болуды:
1. ҚР-ның Конституциясы;
2. 12.08.95ж. Жедел iздестiру қызметі туралы Заң;
3. ҚР Бас прокурорының тергеу жұмысын ұйымдастыру сұрақтары бойынша
бұйрықтары және жөн-жобасы;
4. Өзара әрекеттесудiң форма және әдiстерiн бағыттайтын, мекеме аралық
бұйрықтары, өзара оның жүзеге асыруы, өзара құқықтары және мiндеттері,
нақты бағыттармен анықталатын келiсiм, нұсқау, жөн-жобалары;
5. Өзара әрекеттесудің жеке мәселелері бойынша құқық қорғау
органдарымен шығарылған нормативтiк құжаттар, сонымен бiрге келiсiм шарты
және нақты мемлекеттiк құрылыммен жасалынған келiсiмдер. Олардағы өзара
әрекеттесудiң сұрақтары жергiлiктi шарттарды есепке алуы арқылы әрі қарай
нақтыланады.
Өзіне тән қағидалары мен заң акттерiнде негiзделген, бiр-бiрiнiң
мүмкiндiктерiн бiлетiн және қылмысты табысты ашу мақсатында iске асыратын
негiзделетiн қызметте, тергеу және қылмыстардан сақтап қалуда осындай өзара
әрекеттесуді анықтау органы мен тергеушiнiң үйлесiмдi бiрлескен қызметі
сияқты анықтауға болады.
Негiзгi қағидаларға жатады:
1. Заңның талаптарына бiрлескен қызметтiң сәйкестiгі;
2. Шешiм қабылдаудағы қылмыстың дер кезiнде және сапалы тергеуi, оның
iс жүргiзу дербестiгiне істi ұйымдастыру рөлі және тергеушiнiң
жауапкершiлiгi;
3. Анықтау органдарының (қолданыстағы заң шектерiндегi) жедел iздестiру
қызметiнің құралдары мен әдiстерiн таңдауындағы дербестiгі;
4. Өзара әрекеттесудiң жоспарлылығы;
5. Өзара әрекеттесудiң үзiлiссiздiгі.
Көрcетiлген қағидаларды толығырақ қарап шығамыз:
1. Заңның талаптарына бiрлескен қызметтiң сәйкестiгі, тергелетін iстер
бойынша тапсырмалар және iздестiру және тергеу әсерлердiң өндiрiсi туралы
жөн-жоба және жәрдемдесудi анықтау органдарынан жеке тергеу әсерлердiң
өндiрiсiнде талап етуге құқықтығын бiлдiредi. Мұндай жөн-жобалар және
тергеушiнiң тапсырмасы анықтау органдары үшiн жазбаша берiлiп және міндетті
болып табылады.
2. Шешiм қабылдаудағы қылмыстың дер кезiнде және сапалы тергеуi,
кейбiр жайларды ескермегенде, оның iс жүргiзу дербестiгiне тергеушiнiң iстi
ұйымдастыру рөлі және жауапкершiлiгi, прокурор және соттың санкциясын алуы
керек. Бұл маңызды қағида тергеушiден шығатын бiрлескен қызметте әрекет
болғандығымен арқасында. Қашан болғанын, неткен қызметтер көмек көрсету
үшiн тартуы керек болғанын тап оның нақты iстiң жағдайларының есепке
алуымен жағдайларды және қызметкерді анықтайды.
Тиiстi органдар және бөлiмшелер тергеушiнiң тапсырмасын орындауы
керек.
Тергеушiнiң шешiмдерiн тек орындаушылар рөлiн бiрлесіп қызметтер
атқаратындарға ғана жатқызбау керек. Егер iстiң жағдайларына сүйене олардың
қатысуы пайда көрсете алатынын санаса, жедел қызметкер өзара әрекеттесудiң
мұрындықтарымен сөз сөйлеуге, өз көмегiн тергеушiге ұсына алады. Жедел
қызметкерлер мәлiметтердiң жедел iздестiрулер iсі бойынша тергеушiні
хабардар ете алады және осы туралы шара қолдана отырып көз және олардың алу
әдiстерiн ашу жөнінде баяндап бере алады. Тергеушi және жедел қызметкер
мұндай мәлiметтiң нақты тексеруiн және iске асыруларын сонымен бiрге
қамтамасыз етедi.
Қылмыс туралы материалдардың (тергеуге дейiн) алдын ала тексеру
кезеңдерiнде жедел қызметкердің өзара iс-қимыл әрекетнен шығады. Ол қылмыс
туралы алғашқы материалдардың ерекшелiктерiн есепке алуымен iстестiкке
басқа мүдделi қызметтердiң қызметкерлерiн тарту туралы шешiм қабылдайды, не
туралы қарқынның дәрежесi және алдағы iскер байланысуларды нақты бағыттарды
алқалы анықтаған тиiстi жетекшiлер мәлiмет бередi. Өзара қатынастарын кім
бастамаса да, жедел қызметкер қылмыстарды ескертуге тәуелсiз жауапты
болады, олардың ашылуы, оны ар жағында тергеушiсiмен бiрге жауап бередi.
3. Жедел iздестiру қызметтiң құралдарын және әдiстерiн таңдауындағы
анықтау органдарының дербестiгі (қолданыстағы заң шектерiндегi) қылмыс
жасаған тұлғаларды табуға және ұстауы бойынша шараның жедел iздестiруiн өз
алдына жүзеге асыра алады; өзi өткiзуi үшiн күштi пайдаланатын және басқа
қызметтердiң құралы және бұл қызметтердiң iстестiгiне уақытында
қызықтыратын болуы керек, болатын iздестiру шараларды анықтайды; жедел
iздестiру шаралардың сапалы өткiзуіне жауапкершiлiк жүктейдi.
4. Өзара әрекеттесудiң жоспарлылығы - өзара әрекеттесудiң ең маңызды
қағидасы. Тергеу және шаралардың жедел iздестiрулерi үйлесiмдi жоспарлауды
жүзеге асырып, жоспарлы негiзде барлық жұмысты құру керек. Өзара жұмыс
iстейтін субъектілерге, әртүрлi ахуалдарды есепке алып, өз мүмкiндiктерiн
тиiмдi қолдануға жоспар өз функцияларын орындауда көмектеседi. Жоспарда
барлық мүдделi қызметтердiң қатысуын ескеру керек. Тергеу жоспары сала мен
олардың өзара әрекеттесу ретiн анықтайды. Барлық орындаушылар үшiн ол бөлек
те, және бiртұтас бола алады. Бөлек жоспар жалпы жоспарда көрсетілуі тиімді
болмағанда, жедел iздестiрулер шаралардын нақты мазмұнын көрсету керек
болуы құрайды. Жеке жоспарларды өте күрделi тергеу әсерлердiң өндiрiсi үшiн
құрайды.
Өзара әрекеттесу қағиданың мәнi тараптары екi жақтың келiсiмi бойынша
өзара тiкелей үйлесiмдi жоспар жүйелерiн өндейдi, олардың орындауларын
ұйымдастырады, есепке алу және бақылау және бұл негiздере тәртiпке
келтiредi, қойылған есептердiң шешiмi негізінде мақсаттарындағы барлық
буындарын бiрлiктердi қамтамасыз етедi.
5. Қылмыстың тергеуiнде өзара әрекеттесудiң үзiлiссiздiгі деген, ол
қылмыстық iс қозғауға сылтауды пайда болуды немесе тығылған қылмыскердiң
iздестiруiне негiздерiмен бастайтынын бiлдiредi. Бұдан әрi ұзақтық және
өзара әрекеттесудi қарқын iстiң жағдайларымен және мүдделерiмен болжанады;
өзара әрекеттесу iс бойынша тергеу ахуалы талап ететiндей пайда созылады.
Тергеушi және анықтау органдарының өзара әрекеттесуi екi негiзгi
формаларда болады: iс жүргiзу және ұйымдастыру.
Тергеушi мен анықтау органның арасында өзара әрекеттесудің iс жүргiзу
формалары ҚР-ның заң түрінде ҚІКмен бекiтілген. Олар басқа заңдарда да
қарастырылған, осыған байланысты субъекттердiң арасындағы қатынастар заңға
сүйенген. Iс жүргiзу формаларымен болып табылады:
1. (ҚР ҚІК 127-шi бабы 4. б.) iздестiру және тергеу әсерлердiң
өндiрiсi туралы анықтау органға тергеушiнiң тапсырмасы;
2. (ҚР ҚІК 127-шi бабы 4. б.) жеке тергеу әсерлердiң өндiрiсiндегi
тергеушiге анықтау органның жәрдемдесуi;
3. (ҚР ҚІК 127-шi бабы 4. б.) қылмыскердiң анықтауына дейiн анықтау
органы тапсырған iстер бойынша шаралардың жедел iздестiрулерiн қолдану
нәтижелерi туралы тергеушiнiң ескертуi.
Тергеушi және анықтау органның өзара әрекеттесуiн ұйымдастыру формасы
туынды болып табылады, iс жүргiзу олардан бөлiнбейді. Ұйымдастыру формасы
мекемелiк нормативтiк актiлер және тәжiрибесімен реттелінедi. Ұйымдастыру
формалары болып табылады:
1. (ЖТТ) тергеу-жедел топтарды жасауы және мұндай өзара әрекеттесудiң
нәтижелерiнiң бағасы;
2. Тергеушi мен жедел қызметкердiң аралығында мәлiметпен ауыс-түйiс;
3. Тергеу әсерлер мен жедел iздестiру шараларын үйлесiмдi жоспарлауы;
4. Іздестiру жолымен алынған мәліметтермен тергеушiнiң танысуы.
Оларды толығырақ қарап шығамыз:
1. Тергеу-жедел топтарын жасауы. Тергеу-жедел топ – өзара әрекеттесу
аппараттардың ішінде тергеу және жедел iздестiру формасы ең кең таралған.
ТЖТ сипаттайтын негізгі белгілеріне жатқызуға болады: жүргізген істер мен
жедел-іздестіру әрекеттер мақсаттарының ортақтығы; бұл шаралардың
жоспарлауының келiсушiлiгі; әрбiр тараптардың өзара жасаған қызметiнiң
дербестiгi; жедел iздестiру жолымен алған мәлiметті тергеушiмен тез
қолдануы және жаңа есептердi қойуы; тергеу кезінде алған мәлiметтердi жедел-
iздестiру жұмысын өткiзуiнде қолдануы.
Тергеу-жедел топтары тергеу бөлiмшелерiнiң күш пен құралдарын,
сараптама - криминалистика бөлiмшелерiнің, кезекші бөлiгінің жедел және
тағы басқа қызметтердiң қызметкерлерін тергеушiнiң басшылығымен кешендi
қолдануын қамтамасыз етедi.
ТҰТ-да тергеушiлер мен жедел қызметкерлерiнiң өзара әрекеттесуi
бiрнеше жолдармен өтеді:
1. жедел iздестiру және тергеу әрекеттерін өткізуін үйлесiмдi жоспарлау
негiзiнде;
2. ТҰТ-ның құрамына кіретін жедел iздестiру қызметкері өзара
әрекеттесудің құрастырылған формаларының жолымен жедел-іздестіру, сондай-ақ
(тергеушiнiң бiр жолғы тапсырмалары бойынша) бөлек тергеу әрекеттерін
өткiзуі (тiнтулер, тексеру, қараулар).
3. тергеу әрекеттерін дайындау мен өткізуінде (куәгерлердi шақыру мен
iздестiруде, оқиға орынын қорғауға, берген көрсетулердi тексеруде көмек
тағы сол сияқтылар).
54% сұраған тергеушiлер аппараттардың жедел iздестiру қызметкерлерімен
өзара әрекеттесу форманы сияқты тергеу-жедел топтардағы жұмысына өте керек
баға қояды, қылмыскердi iздеудiң 52% қызметкерлерi тек қана бiрлескен
тергеу және әсерлердiң жедел iздестiрулерiн үйлесiмдi жоспардың негiзiнде
тергеушiмен әрекеттесуді қалайды. Мұндай позициясыны жедел қызметкерлер ТҰТ-
на араласуының айқын және үйлесiмдi нәтижелi жұмысын талап ететiн
түсiндiруге болады, өйткенi олардың ТҰТ жұмыс iстеуiнiң нәтижелерiне
тергеушi жағынан бақылауы елеулi жоғары, не жоспар бойынша жұмысқа
қатысқаннан.
IIБ бастығының немесе прокурор бұйрығының негiзiнде ТҰТ-ның жұмысымен
тергеушi басшылық етедi. Топтың құрамында бiрнеше жедел қызметкерлер
саналатын болса, бұл ереже жедел iздестiру жұмысты басқару бойынша бас
жедел қызметкерге де таралады.
Тергеу-жедел топтың тергеушi-жетекшiсi істiң тергеуiне қатысатын
тергеушiлер мен жедел қызметкерлердiң, ТҰТ ұйымдастыру туралы қаулы
шығарады және фамилияларын көрсетедi. Тергеушi екi функцияны орындайды: iс
жүргiзу (дәлелдік мәлiметтердi жиу бойынша) және (топ мүшелерiнiң жұмысымен
басшылық ету) ұйымдастырушы. Оның жұмысы сондықтан бұл бағыттар бойынша
бағалануы керек. Ол топ мүшелерiнің қызметiн анықтайды, топ мүшелерiмен
бiрлесiп тергеу әрекеттерінің жоспарын мақұлдайды, ТҰТ мүшелерінің
арасындағы жұмысты бөледі, жедел iздестiру қызметкерлерiнен жедел мәлiметтi
алады және оны қолдану тәртібі мен тактикасын жасайды, топ мүшелерiне
әдiстемелiк көмек көрсетедi және жоспардың орындау жүрiсін тексередi,
аптасына 1реттен сирек емес жұмыс мәжiлiстерi өткiзедi, аралық және шектi
жұмыстың нәтижелерiн бағалайды.
Тергеу-жедел топтың мүшесi ретінде бас жедел қызметкер iс бойынша жедел
iздестiру шараларды өткiзу жоспарын жүргізеді және оның орындауын
тексередi, жедел iздестiру мәлiметтi жүйелейдi және оны топ жетекшiсiне
уақытында жібередi; iздестiру және жедел iздестiру жұмысқа өзi қатысады.
Тергеу-жедел топтың жұмыс нәтижелерi (талдау, жоспарлау, алған
материалдарының бағаларынан) бiрлескен қызмет тиiмдiлiгінен сияқтыларға,
сондай ақ әр-бір жұмысшының жұмыс тиімділігінен тәуелдi болады. Сонымен
бiрге тергеушi және жедел қызметкерлердiң жұмысына дифференциалдалған
бағасы сақталуы керек. Жедел қызметкерлерiнiң мақсаты болып қылмысты
жасаған тұлға, оқиға туралы да дәлелдерiнiң алу көздерi туралы мәлiметiн
жиу, тергеуiн тұрақты жедел қамтамасыз ету жолымен табылады. Тергеушiнiң
мақсаты iс бойынша айғақ жинау болып табылады, соның iшiнде: және жедел
мәлiметтi тез қолданул көмегiмен де.
Осылай, қылмыскердi iздеу өкiлі - жедел қызметкер қылмыс орнын
тексеруден кейiн пәтерлер аралап шығуы, оқиғаның басқа көрермендерін және
куәгерлерiн айқындау үшiн, басқа iздестiру әсерлерiн, сұрау өткiзуi керек.
Егер куәгерлердiң бiреуi анықталмай қалса, онда жедел қызметкер бұған
жауапкершiлiк алып жүредi. Егер тергеушi, куәгерлер туралы мәлiметтер алып,
жауап алуда терiс тактиканы не бiр шын көрсетулердi ала алмаса, онда бұл
тергеушiнiң қызметiндегi кемшiлiк деп саналады. ТҰТ жұмысын сондықтан
кәсiби әзiрлiгіне және тергеушiлердiң тәжiрибесiн есепке алуымен жасау
дұрыс болады. Тәжiрибелi тергеушiлерге қылмыстың жеке оқиғалары бойынша
жұмысты мiндеттеу керек, тәжiрибелiден кемдердi - жеке тергеу әсерлерiн
жүктеу дұрыс. Бұл жағдайларды жедел қызметкерлерге де жатқызуға болады.
Тергеушi мен жедел қызметкердiң арасындағы мәлiметпен ауыс-түйiс.
Бұл формаға өзара әрекеттесу жедел iздестiру шаралары және тергеу
әсерлердiң өзара мүдде ұсынатын процесс алған мәлiметке бiр-бiрi беру болып
табылады. Жазбаша, ауызша мұндай мәлiметтiң берiлуi iске аса алады.
Жедел iздестiру жолымен алған мәлiметтi пайдалана, тергеушi ең алдымен
осы қылмысты ашу үстiнде жұмыс iстейтiн анықтау органның қызметкерлерiн iс
бойынша материалдарымен таныстыруы керек. Бұл жаңа мәлiметке сәйкес
бiрлескен әсерлерін келiсуге, үйлестiруге мүмкiндiк бередi, әйтпесе жедел
iздестiру шаралары белгiлi жағдайларды орындауға бағытталып, зерттеулерге
жататын сұрақтар анықтаусыз қалу мүмкін.
Iстердiң зерттеуi және жаттығу қызметкерлерiнiң сұраулары көрсеттi:
қылмыс жасаған тұлғаны анықтауында, мәлiметпен ауыс-түйiс өзара
әрекеттесудiң тиiмдi формасы болып келеді. Ол iс жүзiнде дегенмен шамалы
қолданылады. Сұрауда тергеушiлердің тек 15% және қылмыскердi iздеу
уәкiлінің 10% ғана жедел және тергеу мәлiметтермен әрдайым хабардар
болғанын көрсеттi; 73% тергеушiлер және 83% қылмыскердi жедел iздеу уәкiлі
- кейде, (12% және 2%) өңгесi орналастырады. Сонымен бiрге 95% тергеушiлер
және 98% жедел уәкiлдері жедел және тергеу мәлiметпен айырбас қылмыс болған
тұлғаның анықтауына мүмкiндiк туғызатынын санайды. Тергеушiлердің тек 44%
және қылмыскердi жедел iздеулер уәкiл 45% ғана аралық сол сұрауда
тұлғаларымен өзара жұмыс iстеуді олар хабарлайды.
Тергеу әсерлерiн және жедел iздестiру шаралардың үйлесiмдi жоспарлауы.
Тергеу-жедел шаралардың жоспарлауы тергеушi және жедел қызметкердiң өзара
әрекеттесулерiн ұйымдастыруы-тактикалық форма ретiнде, өзара әрекеттесудiң
ұйымдастыру - тактикалық және заңға сүйенген сұрақтарына сәйкес келiп
бекiтетiн ұйымдастыру дайындық кезең болғанына жатады. Сонымен бiрге әрбiр
тараптың өзара жұмыс iстеу рөлі және орны есепке алынады. Қылмыстық iс
қозғау кезеңде де, сондай ақ қылмыстың тергеуiнің әрбір кезеңінде де өзара
әрекеттесудiң осы формасы қолдана алынады.
Жедел қызметкерге де, тергеушiге де үйлесiмдi жоспарлаудағы әрекет тең
дәрежеде жатады. Тергеушiде де, жедел қызметкерде де бұл қылмыстардың
ашылуы бойынша қажеттi шаралардың қабылдануында мiндеттi, ҚР-ның ҚІК-ның 4
б. 119-шы баптарына сәйкес шартталған. Олар сондықтан өз күштерiн
бiрiктiруде қызықтырған.
Алайда, барлық. бiрлескен жоспарлауда, жауапкершiлiк тергеушiге
тапсырылады, бұл қылмыстардың тергеуi бойынша ұйымдастырушы және ұжымдық
қызметтiң жетекшiсi.
Бiрлескен жоспарлаудың мәні анықтау және тергеу органдары өзара
байланысты тергеу әсерлердiң жоспарында және шаралардың жедел
iздестiрулерiн шағылысатын нақты есептердiң шешiміне бағытталған шаралардың
жүйесiн өндейтiндiгiнде. Бiртұтас үйлесiмдi жоспар тергеу, сонымен бiрге
жедел бөлiмше жетекшiмен қаралады, кейiн бекiтуге iшкi iстер органының
басшысына жеткiзiлiп берiледi. Бұдан әрi жоспар өндiрiсте болатын
тергеушiде сақталады. Жоспарлы шаралардың өңдеуi - әзiрлеудi және қойылған
есептiң шешiміне бағытталған ұйымдастыру - тактикалық шаралардың жиынтығы.
Қылмыстық iс бойынша ғылыми-әдiстемелiк ұсыныстарды есепке алуымен
өзара жұмыс iстейтін тараптарына ол, тәжiрибелері негізінде шектi
нәтижесінiң табысына жету бойынша өте тиiмдi жолдарын iстеп шығаруға
мүмкiндiк бередi. Сонымен бірге құзыретінде бар күштер мен құралдарды
бөледі, қойылған мақсаттар мен есептерді анықтайды, оларды шешу үшін ең
тиімді, қолайлы әдiстерді белгілейді, өз қызметкерлерiнiң дайындығының
деңгейлерiн қойылған мақсаттарды шешуге қажеттi болжалды шаралардың
орындауына қамтамасыз етедi.
Жоспардың орындауы тергеу және жедел бөлiмшелердiң басшысы, тергеушiмен
тексеріледi. Олар жоспардың орындауының нәтижелерiн бір жетi сайын
талқылауы керек. Жедел қызметкердiң жоспарлы шараларының орындамауы
қызметтiк пәннiң бұзушылығы болып табылады, өйткенi iшкi iстер органының
басшысымен бекiтiлген ұйғарым басқару жоспар болып қалыптасады.
Өзара әрекеттесудiң қаралатын формасының мазмұнына тергеу және
iздестiру болжамдары бар мәлiметiнің бiрлескен талдауы және сонымен бiрге
оларды тексеруiн анықтау жолы қосылады.
Жедел iздестiру жолымен алған мәлiметтермен тергеушiнiң танысуы. Жедел
жолымен алған мәлiметтермен тергеушiнiң танысу құқығы мекеме iшiндегі
актілермен бекiтілген. Тергеушіге қылмыстардың ашылу әдiстерi мен
құралдарын жасырын түрде сақтау үшін, алайда жөн-жобасыз және оларды алу
көздерiсіз берiледi. Тергеушiге жедел материалдармен танысу қылмыстың
суретiн жақсы көрсетiп, қылмыстық әсерлердiң тетiгiн тереңiрек анықтап,
әрбiр қатысушының рөлiн айқынырақ анықтап және, ақырында, тергеудiң өте
тиiмдi жолдарын жоспарлануға көмектеседi.
Тергеушi анықтау органдардан түскен материалдарды зерттеп және ҚР-ның
ҚІК-ның 109-шы бабымен бекітілген мерзiмдерде олар бойынша шешiм қабылдауы
керек. Қылмыстық iс қозғау үшiн жедел материалдардың дайындығын бағалайтын
белгiлерi жеткілікті болу керек, олар қылмысты сипаттау тиісті, оның
ішінде: қылмысты iске асыру уақыты, орны, әдiсі, келтірілген залалы, нақты
жағдайлары, қылмысқа қатысты тұлғалар туралы ақпараттар болу керек.
Егер жедел материалдарда қылмыстық iс қозғау туралы мәлiметтер
жеткіліксіз болса, шешiм қабылдауға мүмкiндiк бермесе, (тергеу бөлiмшенiң
басшысы) тергеушiнi олардың қылмыстық iс қозғау кедергi келтiретiн
жағдайлар және шаралардың жазбаша мазмұндамасымен, кемшiлiктердi жоюға
жататын орындаулармен қайтарады. Анықтау органдары сол реттегiдей
материалдарын тергеушiнiң жөн-жобасын орындап алып бередi, сонымен қатар
олардың бастапқы бағытында.
Егер қылмыстық iс қозғау туралы шешiм қабылданса, тергеушi және жедел
қызметкер тергеу әсерлерден тысқары жағдайлар көрсетiлген бiрлескен жоспар
белгiленеді, тергеу әрекеттерінен басқа, жедел жолымен анықтауға жататын,
сонымен бiрге мерзiмдері және нақты орындаушылары көрсетіледі.
Сөйтіп келгенде, тергеушi және анықтау органның өзара әрекеттесуi
тергеу және қылмыстардың ашылуы үшiн ең маңызды табысты шарттардың бiрi
болып табылады.
Ол заңдылықты қағидаларда, қылмыстарды ашуды ұйымдастыруға тергеушінің
ұйымдастырушылық рөліне, жедел iздестiру қызметiнің құралдары және
әдiстерiнiң дербестiгі, жоспарлылығы және үзiлiссiздiгінде негізделінеді
және екi негiзгi формаларда өтеді: iс жүргiзу және ұйымдастырушы. Өзара
әрекеттесу және тергеушi мен анықтау органның жемiстi жұмыс ұйымдастырылған
өте тиiмдi асыл күштердi ұқыптап ұстауға, құрал және құқық қорғау
органдарының уақыты, мүмкiндiк беруді қамтамасыз етедi.
Қылмыстардың ашылуындағы бастапқы кезеңде алдын ала тергеу және анықтау
органдарының алдында тұрған есептердiң ортақтығы мен күрделiлiгі олардың
арасындағы өзара өте тығыз әрекеттесу қажеттiлiгін анықтайды. Тергеушi,
жедел қызметкер және кезектi бөлiктің аралығында өзара әрекеттесу мекеме
iшiнде нормативтiк актiлерге сәйкес, кезектi бөлiкке, тергеушi тергеуге
қылмыс туралы мәлімет келіп түскеннен басталады.
Iшкi iстер органдарында кезектi бөлімшелер жөнінде айқын жүйе орын
алды, олардың қызметтерi мекемелiк нормативтiк актiлермен реттелінедi.
кезектi бөлiкке қылмысты iске асыруы немесе оған дайындалып жатқан туралы
хабардың түсуiнен бастап тиісті әрекеттер қабылдау керек, осы сәтте
тергеуші, кезекші қызметкер және сарапшы – криминалистның арасындағы
қатынасты бағыттау, қылмыстың ашылу орынын тексеруi үшiн сарапшы- тағы
басқа мамандар және олардың iздерге шығуын және қылмыскердiң ұстауын дереу
ұйымдастыру тиіс.
Дәл қазiр кезектi бөлiмшелер қажеттi техника, көлiк құралдары, радио,
телефон және көшiрме байланыс, электрондық почтамен, жақсы дайын тұрған
кадрларымен жабдықталған, қылмыс туралы сигналдың түсуi бойынша биiк кәсiби
деңгейде бiрден тергеу жұмысты тiкелей орындайтын барлық қызметтердi күш
нысаналы қолданып үйлестiруге мүмкiндiк берген қызметкерлер. Болған немесе
қылмыстардың дайындалып жатқандары туралы өтiнiштер ең алдымен iшкi iстер
органдардың кезектi бөлiгiне тiкелей келіп түседi. Қылмыстар туралы келіп
түскен мәлiметтердiң көбі - хаттар, азаматтардың өтiнiштері, қоғамдық
ұйымдардың лауазымды тұлғаларының және өкiлдерiнiң мәліметтері.
Кезектi бөлiкке түсетін азаматтар және лауазымды тұлғалардың
өтiнiштерi, жағдайлардың көпшiлiгiнде қылмыстардың дайындалып жатқандары
туралы немесе болған қылмыс туралы хабарлама телефон бойынша ауызша формада
болады. Осындай хабарламалар кезектi бөлiкте айдың iшiнде сақталатын,
арнайы "02" телефон жазуына сақталады.
Азаматтар кезектi бөлiкке тiкелей шағымданса, қылмыс туралы әрбiр өтiнiш
Өтiнiштер және қылмысы туралы хабарлар № 1 есепке алу кiтабына тіркеледі
және ол өтініш не туралы, кімнен келіп түсті және уақыты, күні жазылады.
Сонымен бiрге прокуратура органдарындағы өтiнiштер және тергеушiлерге және
прокурора түскен хабар-ошарлар Қылмыстар туралы хабарларды есепке алу
журналына енгізіледі. Сонымен бiрге мiндеттi түрде қылмыстық iс жүргiзу
заңының талаптарына сәйкес хаттама рәсімделінеді, мәлiмдеушiге өтiнiштiң
қабылдануы туралы ескерту жазып береді.
Ол болған қылмыстар туралы журналда тiркеледi. (Сонымен бiрге телефон
бойынша қатынастар осы кiтапқа тiркеледi).
Тiркелген өтiнiштер және хабарлар iшкi iстер органның басшысына
берiледi, өз тарапынан ол қарастырып ҚІК 109 бабына сәйкес тексерудi
өткiзуге, қылмыстық iстi қөтеруге тиiстi бағыт беретiн шамасында әрекеттер
жасайды. Материалдардың сотқа дейiн әзiрлеуiн өткiзу. Бұл туралы өтiнiштер
және хабарларды есепке алу кiтабында белгi iстелiнедi. Онда қылмыстық iс
қозғау нөмiр және датасы көрсетiледi. қылмыстық iс қозғалмайтыны
көрсетiлмесе, тексеру материалының нөмiрi жазылады.
Қылмыстық iс қозғау қабыл алмау туралы материалдар бойынша қылмыстық iс
қозғау қабыл алмау туралы қаулы көтерiп шығарылған материалдарды есепке
алуын журналда тiркеледi. Материалдардың әрқайсыларына кезектi реттiк нөмiр
тағайындайды.
Келіп түскен өтiнiш немесе қылмыс туралы хабар бойынша үш тәуліктен
аспайтын мерзiмге дейін (ҚІК 109-шы бап), кейбір ерекше жағдайларда он
тәуліктен аспайтын мерзiмге дейін қылмыстық iс қоздыру туралы шешiм
қабылдауы керек, қылмыстық iс қозғау қабыл алмау туралы немесе хаттама
формасы бойынша материалдардың сотқа дейiн әзiрлеуiн iстi қарастыру туралы
шешім қабылдану керек.
Қылмыстық iс қозғау - ары қарай тергеу әсерлері үшiн қажеттi негiздердi
құратын қылмыстық процесстiң бiрiншi кезеңi. Қылмыстық iс қозғау құқық
қорғау органдарының әрекеті деп, не бiрдегi қылмыс құрамының белгiлерi
болып және алға басу шараларда мемлекеттiк қызметтер және азаматтардың
қатыстырылатын әсерлердi бастайтын көрсетеді.
Анықтау орган, тергеушi, прокурор немесе сот қылмыстық iс қозғау туралы
негiздерiн анықтауға шаралар қолданады.
Демек, қылмыстық iс қозғаудың негіздерін анықтау болып алдында болған
оқиғаның жағдайларын тексеруi, немесе азаматтың өтiнiшi немесе қылмыстың
белгiлерiн тiкелей табылуы болады.
ҚРның ҚІК қылмыстық iс қозғауға дейiн мүмкін болатын (ҚРның ҚІК б. 2
178-шi бабы), жалғыз тергеу әрекеттердің бірі деп оқиға орнын тексерудi
өткiзуiн санайды. Осыған байланысты, қылмысты жасаған іздері бойынша
нәтижелі шешу қағадиларының бірі болып тергеу-жедел топты ұйымдастырып
қылмыс орнына лезде шығу және қылмысты ұстауға барлық күш-жігерлерін салу
болады.
Осыған байланысты, iшкi iстер органы бойынша кезекшiге пост, патрулдiк
милиция топтары, ГИБДД кезектi бөлiктерi және медициналық салауаттылық
бағындырған, ол қызмет көрсетiлетiн аумақта барлық оқиғалары туралы мәлiмет
берген және олардың өзара әрекеттесуiн ұйымдастыратын айықтырғыштар.
Қылмыс туралы хабардың түсуiнен бастап кезекшiнің аса маңызды және
шұғыл мақсаты – қылмысты тоқтату және оның iздерiн сақтауға және
қылмыскердiң ұстауына күшін салу. Бұл жағдайда, тәуелсiз жетiстiк қылмыс
туралы мәлiметтiң түсу формасы және әдiсінен емес, мекемелiк нормативтiк
актiмен белгіленген кезекші бөлімдер қызметкерлерінің өз мiндеттерiн білуі
мен бастамасынан тәуелдi болады. Мiне тән мысал: мейрамхананы тонау туралы
және тонаушының ерекше белгілерін алып, хабарды дереу мейрамхананың жанында
күзетшi болатынын бiле, оларға осы туралы хабарлады және милициялық
автомашинада жұмыс iстейтiн барлық қызметкерлерлерге және МЖП рация бойынша
бұл туралы мәлiмет бердi. Мейрамхана қасындағы күзетшiге дереу көмек
көрсету үшiн шығу. Сонда кезектi тергеу-жедел топты да бағыттады. Рация
бойынша дабылдану алған күзетшi мейрамханадан шығып жатқан сезiктiні
ұстады. Кезектi бөлiк бiрiншi дабыл қабылдаған соң, саналы минутта қылмыс
әйгiлендi.
Оқиға орнына шығуды дұрыс және дер кезiнде ұйымдастыру, тергеушiмен оны
біліктілі тексеруi - қылмыстың табысты ашылуының мiндеттi түрде бір шарты.
Қылмыс және қылмыскер туралы мәлiметтi жинау оқиға орнын қарау мен оған
қосымша жедел-іздестіру шараларды жүзеге асыруы ең тиімді әдістердің бірі,
және оны тиімді қолдануы қылмыс жасаған тұлғаны әшкерелеуiне мүмкiндiк
тудырады және қылмыстың ашылуына көпшiлiгiнде жағдайды қамтамасыз етедi.
Қылмыс орнын тексеруде және өткiзiлген шаралар мазмұнымен алған
мәлiметтерiнiң арасындағы тығыз байланыс бар, олардың мақсаты және бағыты
қарау-тексерудiң толықтығы мен сапаласынан тәуелдi болады. Тәжiрибенiң
зерттеуiнен көрінедi, тергеу басында тиiстi ақпараттық базаның жоқтығы,
оқиға орнын тиянақты тексермеу және тексеру хаттамасын олақ құрастыруы,
қылмыстардың ашылу және тергеулерiн қиындатады.
Қылмыс орнын тексеру нәтижесi бір қатар негiзгi факторларынан тәуелдi
болады, оның ішінде қылмыс iстелген жерге шығудың тез және уақытылы
болуына; тергеушi тексерудiң тактикалық тәсiлдерiн бiлуі; әр түрлi
қызметтер және iшкi iстер органдар бөлiмшелерiнiң өкiлдерiмен арнаулы
құралдар мен әдiстерiнiң кешендi зерттеуi; тергеушiнің өзара жұмыс iстейтін
тұлғалардың бiрлескен жұмысын ұйымдастыруды бiлуі.
Қылмыс iстелген жердегi жұмыстың жетiстiгi көбінесе тергеушiнiң
күштерінен ғана емес, қылмыс орнына барған басқа тұлғалардан да тәуелді,
өзара әрекеттесудiң негiзгi ұйымдастыру формасы болып тергеу-жедел тобы
болғанына байланысты, маңызды сұрақ болып осы топты ұйымдастыру мәселесі,
оның құрамына кіретін тұлғалардың өзара қатынастарын жасау және олардың
қызметтерiмен басқару болып саналады.
Мекемелiк нормативтiк актiлермен тергеушi оқиға орнына шығатын тергеу
жедел топтың жетекшiсі болып бекiтілген. Ол тексеру мерзiмде басқаруды
жүзеге асырады, оның жұмысының ретiн анықтайды, оның барлық мүшелерiңiң
үйлесiмдi қызметiн қамтамасыз етедi. Оның (ҚРның ҚІК б. 4 127-шi бап.)
өткiзуiнде де, әзiрлеу процессте де тергеушiнiң жөн-жоба және тапсырмалары
тексерудiң барлық қатысушылары үшiн сөзсiз болып табылады.
Тергеуші, қылмыстың дәрежесiне, оның ерекшелiктерiне, болған салдарына
және т.б. байланысты, тексерудiң алдында алдағы жұмыстың ерекшелiгi мен
нысанға топтың құрамы сәйкес келетінін тексеруi керек, және керек болса
кезектi бөлiкпен келісе басқа қызметтер және мамандарды, сарапшылардан
тысқары тексеруге тарта алады. Осылай, жол - көлiк оқиғаның тексеруiнде,
топқа ГИБДД қызметкері, эксперт-автотехник, ал өрт орнын тексеруiнде тергеу-
жедел топқа мемлекеттiк өртке қарсы қызметiнiң қызметкерлерi және маман-
электршi, химик, құрылысшылар тағы сол сияқты қызметкерлер кiруi керек.
Тексеру барысында, тергеушi оның шекарасын анықтайды, тексеру хаттаманы
құрайды, жедел қызметкер, сарапшы-криминалист, кинологке, дәрiгерлiк сот
саласының маманы тағы басқаларға жөн-жобаны бередi. Бұл қажеттi тергеу және
жедел әсерлердiң үйлестiруiн қамтамасыз етедi, тергеу және жедел iздестiру
жұмыста қылмыстың алып қойылған заттық iздерiн айқындалған және оқиға
орындарында өте тиiмдi қолдануға мүмкiндiк бередi.
Оқиға орындарын тексеруде қатысқан тұлғалардың араларының мiндеттерi
дұрыс үлестiрiлуiне, олардың әсерлерiнiң сипатына айқын анықтауын, дер
кезiнде өзара дерек беруіне үлкен мән береді.
Тексеру орнын тактикалық ерекшелiктерi оқиға орны әртүрлi көзқарастар
және әр түрлi әдiстерді тергеу-жедел топтың мүшелерi қолдануынан зерттеліу
тұрады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл зерттеулер кешендi сипатты болады.
Оқиға орынды тексеруде ерекше роль маман-криминалистқа берiледi. Ол
мекемелiк нормативтiк актiлерге сәйкес тергеушiге жәрдемдеседі: тауып алу,
бекiту, басқа айғақты заттарды дәлелдеуге және iздерін сақтауға,
салыстырмалы үлгiлердi таңдау, сонымен бiрге арнайы білуі керек басқа
көмектi талап ететін жағдайларда көмек көрсетеді. Криминалистика құралдары
және әдiстердiң қолдануы туралы алған криминалистика мәлiметiнiң тексеруiн
хаттамада толық және дұрыс, сонымен бiрге мәлiметтерді көрсетуге
көмектеседi.
Жөн-жобаны немесе басқа да әрекеттерді жасауға рұқсат беруге құқығы бар
маман, криминалист-маман өз функцияларын тергеушiнiң басшылығымен жүзеге
асырады. Бірақ бұл нұсқаулар дегенмен шектелген сипаттарды тасиды. Тек қана
зерттеуге ғана байланысты. Қылмыстың материалдық iздерiн бекiтуде, әдісін
қолдануын маман өзі анықтайды.
Болған қылмыс туралы топтың мүшелерi бастапқы мәлiметтi инспектордың
қатысушыларынан алады. Мекемелiк нормативтiк актiлермен тергеу-жедел топтың
келуiне дейiн, оқиға орынына милиция уческелiк инспекторы бiрiншi келеді
деп бекiтілген. Ол жедел-тергеу топ келгенше дейін қылмыс орнын қорғауын
қамтамасыз етiп және қылмысқа қатысты тұлғалар, қылмыс туралы алдын ала
мәлiметтi жинауға мiндеттi.
Ол қылмыстың сипаты жөнінде, жедел мүдде тудыратын жәбiрленушiлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
кіріспе
1. Қылмыстық іс қозғау және алдын ала тергеу сатыларындағы анықтау
органдары мен тергеушінің өзара қарым-қатынасының құқықытық негізі мен
нысаны
1. Қылмыстық іс қозғау сатысындағы тергеуші мен анықтау органдарының қарым-
қатынасы
2. Алдын-ала тергеу барысы кезінде тергеуші мен анықтау органдарының қарым-
қатынасы
3. Жедел тергеу тобының қызметі мен ұйымдастырылуы және оның тергеу
топтармен айырмашылығы
2. Тактикалық іс-әрекеттерді жүргізу барысында тергеуші мен жедел іздестіру
қызметкерінің өзара қарым-қатынасының өзекті мәселелері
1. Тактикалық іс-қимылдар тергеуші мен жедел іздесіру қызметкерінің өзара
қарым-қатынасының нысаны ретінде
2. Жедел іздестіру қызметінің нәтижелерін дәлелдеу процесінде қолданудың
өзекті мәселелері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Қазақстанның мемлекеттiк және заңға сүйенген жүйесінде болған
реформалары жаңа институттар және қоғамдық және әлеуметтiк өмiрдiң
формаларының пайда болулары, жаңа экономикалық қатынастарға көшулеріне
қатысты және өкiметтiң саяси құрылымының өзгерiсiне әсер етті. Бiздiң
еліміздегі экономикалық, саяси, әлеуметтiк өзгерістер осы саладағы жаңа
құқықты құжаттардың өңдеуiн талап еттi. Заңмен қорғалатын қоғам және
мемлекеттiң мүдделерiне, азаматтардың құқық пен бостандықтарына нақты
қорқыту болатын, реформалардың өткiзуi дегенмен қылмыстылықтың өсуiмен
кедергiленедi. Қылмыстылықтың басқыншылық және ұйымшылдығы екпiндейдi,
қылмыстылықтың жаңа және аса қауiптi түрлері пайда болып жатыр.
Қылмыс тек қана iс жүргiзу жолымен ашылуы мүмкiн емес, және қылмыстық
iстiң табысты тергеуi үшiн тергеу органдар мен анықтау органдарының айқын
жайғасқан және үйлесiмдi өзара әрекеттесуi керек, iс бойынша iс жүргiзу
және дәлелдердi алу формаларының жедел iздестiруi және ақиқатты анықтауының
тiркесуі. Құқықтық тәртiптiң күйi құқық қорғау органдаң қызметiнің
үйлестiру тиiмдiлiгiн жоғарылатуының қажеттiлiгiн талап етеді, әсіресе
анықтау және тергеу органдарын жеке алғанда.
Қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық іс қозғаудың мәнін айқындайтын
арнаулы нормалар болмағанымен, осы сатыны жүзеге асыру рәсіміне "Қылмыстық
іс қозғау" деп аталатын дербес 23-тарау арналған, ал ол "Қылмыстық іс
бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу" деп аталатын 6-бөлімнің құрамдас бөлігі
болып табылады.
Бұл жағдайдың мынадай тұрғыдан ерекше маңызы бар:
- қылмыстық іс жүргізу кодексінің ( ҚІЖК), басқаша айтқанда, аспаптық
немесе операциялық бөлімі деп аталатын Ерекше бөлімі сотқа дейінгі іс
жүргізуді реттеуден басталады, яғни заң шығарушыларлар қылмыстық іс қозғау
сатысының маңызын ресми қылмыстық іс жүргізу қызметі басталатын акт ретінде
анықтаған;
- қылмыстық іс қозғауды сотқа дейінгі іс жүргізуге жатқызу осы құқық
қатынастары субъектілерінің сапалық құрамына бағдарланады, ал мұндай құқық
қатынастары талданатын сатыдағы қылмыстық процеске тартылатын тиісті
тұлғалар мәртебесінің жиынтығынан туындайтын құқық қатынастарының сипатын
айқындауға мүмкіндік береді;
- қылмыстық іс қозғау рәсімінің өзін реттейтін жарлықтарды талдау
арқылы ғана, сондай-ақ белгілі дәрежеде осы сатыға қатысы бар басқа да
нормалардың мәні арқылы қылмыстық іс қозғау сатысының мәні мен мазмұнын,
оның құқықтық табиғатын түсінуге болады.
Қылмыстық іс қозғаудың зандық анықтамасының болмауы құқық нормаларын
түсінуге, оларға түсінік беруге және оларды қолдануға қойылатын біркелкі
талаптарды сақтауды қиындатады. Оның үстіне, ҚІЖК-нің осы бөлігінде
көзделген рәсімдерді дәлме-дәл сақтаған жағдайда соңғы талапты толық
орындауға болады.
ҚІЖК-нің 7-бабының 27-тармағына сәйкес "іс бойынша іс жүргізу" -
қылмыстық іс қозгау, сотқа дейінгі дайындық, сотта істі қарау және соттың
үкімін (қаулысын) орындау барысында нақты қылмыстық іс бойынша жүзеге
асырылатын іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің жиынтығы болып табылады.
Одан әрі, осы баптың 28-тармағында "қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс
жүргізу" - бұл қылмыстық іс қозғалған кезден бастап оны мәні бойынша қарау
үшін сотқа жолдағанға дейін қылмыстық іс бойынша іс жургізу деп айтылған.
Келтірілген қағидалар бұрынырақ айтылған мынадай ойларды растай түседі:
- қылмыстық іс қозғау және сотқа дейінгі дайындық әрекеттері өзара
алғанда тұтас әрі оның бір бөлігі ретінде түсініледі;
- қылмыстық іс қозғау секілді бастапқы іс-әрекетсіз сотқа дейінгі
дайындықтың болуы мүмкін емес;
- қылмыстық іс қозғау сатысының болмауы қылмыстық іс жүргізу құқық
қатынастарының жоқтығын көрсетеді.
Сонымен, қылмыстық іс қозғау дегеніміз — бұл қылмыстық процестің ең
бірінші және міндетті сатысы болып есептеледі, онда қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жасаған немесе
дайындалып жатқан қылмыс жөнінде хабар алған соң қылмыстық іс қозғау
жөнінде шешім қабылдауға қажетті алғышартгың бар-жоғын анықтайды.
Қылмыстық іс қозғау фактісі қылмыстық ізге түсумен бірдей емес.
Қылмыстық ізге түсудің адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту кезінен
басталатыны, яғни іс жүргізу шешімдерінің уақыты мен көп сатылылығы жөнінен
қылмыстық іс қозғаудан артта қалатыны белгілі. Қылмыстық ізге түсу
әрекетінің қылмыстық іс қозғаумен байланысты болатыны соншама, қылмыстық іс
қозғамайынша, қылмыстық ізге түсудің болуы мүмкін емес. Қылмыстық іс
қозғаудың қылмыстық ізге түсуден басты айырмашылығы — қылмыстық ізге түсу
қашан да қылмыс жасауға қатыстылығы уәкілетті органдардың сотқа дейінгі
жұмысы барысында дәлелденген нақты адамға қарсы бағытталған және бұл адам
corpus delicti шегінде, яғни материалдық-құқықтық мағынада құқық
субъектінің барлық белгілерін иеленеді, олай болмаған жағдайда қылмыстық
тәртіппен ешкімнің ізіне түсуге болмас еді. Қылмыс жасады деп сезіктенген
адам туралы ешқандай мәлімет болмаған жағдайларда шешім қабылданатын
кездердегі қылмыстық іс қозғау сатысы -бұл басқа мәселе. Оған қоса,
уәкілетті адамдардың қылмыстық іс қозғағаннан кейін жасайтын әрекеттерінің
нәтижелері істелген әрекетте қылмыстық сипаттағы белгілердің немесе осындай
жағдайда айтылып жүрген қылмыс құрамының жоқтығы туралы қорытынды жасауға
негіз болуы мүмкін. Қылмыстық әрекет жасаған адам туралы мәліметтер
болмайтын, бірақ мұндай әрекеттің қылмыстық сипаты болуы мүмкіндігін
көрсететін белгілер кездесетін жағдайларда қылмыстық іс қозғау туралы шешім
қабылдау тәжірибеде "факті бойынша қылмыстық іс қозғау" деп аталады (бұл
шартты атау, ресми терминологияға жатпайды). Егер қылмыс жасаған деп
сезіктенетін адам қылмыстық іс қозғау сатысында анықталатын болса, онда бұл
адамға қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылданады.
Қылмыстық іс қозғауға уәкілеттігі бар лауазым иелері осындай шешім
қабылданған кезден бастап ҚІЖК бойынша қылмыс жасау жағдайларын, оны
жасаған адамды, айыптының қылмыстық ізіне түсудің негіздерін анықтау
секілді мақсаттарға жету үшін көзделген кез келген іс жүргізу әрекеттерін
қолдануға құқылы.
Қылмыстық іс қозғау бұл қылмыстық процестің дербес сатысы. Бұл
дегеніміз, осы кезеңде пайда болған құқық қатынастары оларды өзге іс
жүргізу сатылары мен кезеңдерінен оқшаулайтын өзіңдік белгілерге ие
болатынын білдіреді, өйткені олар, біріншіден, осы сатының мақсаттарын
жүзеге асыратын іс жүргізу құралдарының мақсаттары мен міндеттері жөнінен,
екіншіден, олардың сипаты мен құрылымы жөнінен ерекше белгілерге ие болады.
Сонымен, қылмыстық іс қозғау сатысының маңыздылығы мынада:
- уәкілетті орган (лауазым иесі) қылмыстық іс жүргізу мүддесін
туғызатын қылмыстық әрекетті оған қылмыстық жаза белгілеу қажеттігін
көрсететін белгілер тұрғысынан бағалайды;
- қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылдау қылмысты тез ашу,
қылмыстың жасалу жағдайларын толық әрі әділ тергеу, қылмыс жасаған адамның
кінәлылығын дәлелдеу үшін іс жүргізу жағдайларын туғызуға бағытталған;
- ҚІЖК-нің талаптарына сәйкес қылмыстық іс қозғау туралы ресімделген
шешім сотқа дейінгі қызметтің барысында туатын барлық өзге құқық
қатынастарын жүзеге асыру үшін бастапқы іс жүргізу құқықтық қадам болып
табылады; - уәкілетті органның қылмыстық іс қозғау жөніндегідұрыс
ресімделген іс жүргізу шешімі сотқа дейінгі қызметті бастау заңдылығының
өзіндік кепілдігі болып саналады.
Қылмыстық іс қозғау сатыларының мақсаттары мыналар:
- қылмысты тергеу ісін дер кезінде бастауды қамтамасыз ету;
- осы қылмысты тергеуге тиісті органды анықтау;
- екінші мақсатпен өзара байланысты — осы сатыда сотқа дейінгі
қызметке қатысатын уәкілетті органдар мен лауазым иелерін, сондай-ақ
олардың уәкілеттігі ауқымын анықтау.
Заң қылмысты болдырмауға немесе оның жолын кесуге, сондай-ақ қылмыстың
іздерін сақтауға бағытталған шараларды қолдану үшін мемлекеттік органдар
мен лауазымды адамдардың міндетгі түрде жауап қайтаруын көздейді.
Қылмыстық іс қозғау сатысының міндеттері ҚІЖК-нің 8-бабында
көзделгеніндей, жасалған қылмысқа дер кезінде назар аударуға, оны тез әрі
толық ашуға, кінәлы адамды анықтауға, одан кейін сотта істі әділ қарауға
бағытталған қылмыстық процестің жалпы міндеттерінен келіп шығады.
Бұл сатының міндеттерін дұрыс шешу бұдан былайғы алдын ала тергеуді
ойдағыдай жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Қылмыстық істі дер кезінде
қозғамау дәлелдемелерді жоғалтуға, қылмысты жасыруға әкеп соқтырады, осының
нәтижесінде қылмыстық іс бойынша - қылмыстық процестің негізгі мақсаты
бойынша ақиқатгы анықтау мүмкін болмай қалады.
Дегенмен алдын ала тергеу органдарында өзара әрекеттесудiң төңiрегiде
барлығы тегiс болмады. Елімізде әрбiр үшiншi қылмыстың ашылмай қалуы,
тергеу мен анықтау органдарының қатынасына, өз ара қатынастарының әлсiз,
нашар және өнiмсiз формаларына, жеткілікті емес кәсіби дайындықтарына
байланысты.
Алдын ала тергеу органдарының қызметкерлерi көбiнесе, олардың құзыры
қалай шектелінетінін түсіне алмайды. Бір қатар органдарда тергеушiлер
анықтау органдарға тапсырмалар ресiмдеуде, нақты мекеменiң құзырына
жатпайтын есептiң қойына рұқсат етедi, анықтау органдарының құқықтық
қабiлеттiгi туралы тергеушiлер айқын білмеуіне, тергеудiң тағы басқа
органдары мен милицияның құзырымен қатынастығына байланысты.
Осы жағдайда пайда болған (соңғы жылдары елдегi кенет өскен
қылмыстылық деңгейi) ахуал бұл мәселелерiнiң болуы, әрине, оған рұхсат
етiлмейдi және дәл қазiр бұл көкейкестi сұрақ болып табылады
Осының барлығы, заңнамамен реттелмеген анықтау және тергеу
органдарының өзара әрекеттесуiсіз мүмкiн емес, қылмысты тиiмдi ашуға және
тергеуге және соңында қылмыскерлiкпен тиімді күресуге бұның барлығы
куәландырады.
Зерттеу нысаналар болып табылады:
- қылмыстық топтармен жасалатын қылмыстарды ашу және тергеу бойынша
тергеушiлер және жедел қызметкерлердiң қызметi;
- ТМО әр түрлi елдерінің тергеу және жедел аппараттарының өзара
әрекеттесуiн ұйымдастыруы;
- ТМО елдерінің құқық қорғау органдарының қызметін басқаратын
ұлтаралық органдар;
- ақпараттық қамтамасыз етудiң ұлтаралық жүйелері.
1. Қылмыстық іс қозғау және алдыл ала тергеу сатыларындағы анықтау
органдары мен тергеушінің өзара қарым-қатынасының құқықытық негізі мен
нысаны
1. Қылмыстық іс қозғау сатысындағы тергеуші мен анықтау органдарының қарым-
қатынасы
Жақсы тәртiпке келтiрiлген, тергеушi және анықтау органның iскер және
тиiмдi өзара әрекеттесуi, қылмыстардың табысты тергеуін қамтамасыз ететiн
ең маңызды шарттардың бiрi екенін көрсетедi.
Өзара әрекеттесу - бұл заттардың, құбылыстың өзара байланысы,
келiсушiлiгі, бiр-бiрiне олардың алдын ала келiсiп алуы.
Өзара әрекеттесу келесi есептерді шешуге бағытталған:
1. Қылмыстарды тергеуі және ашуы;
2. Қылмыс жасаған тұлғаларды Заңмен белгiленген жауапкершiлікке
тартуы, және ол келтiрiлген материалдық залалдың орнын толтыруы;
3. Қылмыскерлерді iздестiру, қылмыстарды жасауға жол бермеу бойынша
бiрлескен қызмет, және оларды жою бойынша шараларды қабылдауы.
Тергеушi және анықтау органның өзара әрекеттесуi нақты алғышарттармен
шартталған:
- қылмыспен күресу бойынша алдында тұрған есептердiң ортақтығымен.
Қызмет бабына байланысты тергеушi және анықтау органның қызметкерлерi,
қылмысты және оны тудыратын себептерiн жоюына өзара әрекеттесу керек, және
бұл есептердiң өте тиiмдi жүзеге асыруын қамтамасыз етуге, қылмысты
тоқтатуға және ашуға өз күштерiн бағыттау керек; осы есептердің оңтайлы
шешілуіне өз ара қатынастары өте тиімді ықпал етеді;
- олардың өкiлеттiктерiнiң айырмашылығымен. Тергеушiнiң әрекеттерi
сот айғақтарының алуына бағытталған, ал анықтау органы - тергеу әсерлері
арқылы тергеушi сотта жүзеге асырытын дәлел айғақтарының көздерін анықтауға
негiзделген.
Соңғысы (оқиға орындарын тексеруге қоспағанда) тергеушiмен қылмыстық
iс қозғаудан кейiн және оның тергеуiн аяқтауға дейiн өндiрiп алады; жедел
iздестiру шаралар қылмыстық iс қозғауға дейiн қолданыла алады, кейде тергеу
жүрiс бойы, және iстi қарастыруды аяқтаудан кейiн.
Тергеушiнің жедел iздестiру шараларын жүзеге асыруға құқығы жоқ; бiр
жағдайда жедел қызметкер анықтаушы тұлғасында, ал басқасында тергеушiнiң
тапсырмасымен тергеу әсерлерін өндiрiп алуға мүмкүндігі бар;
- Қылмыспен күресуде олардың күштерiнiң, құрал және әдiстерінің
ерекшелiгiмен. Тергеушiнiң қызметi қылмыстық iс жүргiзу заңымен қатал
реттелген, не өзара әрекеттесулерде қолданылатын құралдар мен әдiстердiң
сипатын анықтайды. Анықтау органның жұмысы (анықтауды өндiрiстiң түрiнде)
әкiмдiк-құқықтық, iс жүргiзу және жедел iздестiру қызметiнен қосылады.
- тергеушi және анықтау органның, олардың бiр-бiрiне әкiмшiлiк
бағыныштылықтың жоқтығынан шығатын дербестiгiмен. Олар, өз беттерiнше өзара
әрекеттесу процессiнде не бiр тән құрал мен әдiстердi қолданады. Бір-біріне
бағыну арқылы өзара әрекеттесу арқылы құрылмайды, оның негiзіне әрбiр
әрекеттесетін органдардың тәуелсiздiгі салыну керек;
- қылмыстарды алдынан ала ескерту және ашу бойынша жұмыс деңгейiнің
жоғарылатуымен. Құқық қорғау органдарына дұрыс ұйымдастырылған өзара
әрекеттесу өз жұмысының сапа және тиiмдiлiгiн жоғарылатуға көмектеседi,
күштер және құралдардың оларды алдында тұрған ең төменгi шығындары бар
есептерiнiң шешiмiне жетуге мүмкiндiк бередi.
- Әйтсе де, құқық қорғау функцияны орындайтын қызметтердiң тығыз және
жан-жақты өзара байланысы, ортақ мақсаттары мен есептері олардың қызметiнiң
заңға сүйенген реттеуiндегi түбегейлi дифференциацияны жоймайды, кейбiр
айырмашылықтар заң бұйрық берiлген өз функция орындайтын әрбiр органның
ерекшелiктерiне байланысты шығармайды. Анықтау орган мен тергеушi
процесстерде, осыған міндеттері мен құқықтары бар немесе олардың жоқтығын
растайтын, мемлекет атынан шешiмдер қабылдайды. Олар жеке және заңды
тұлғаларға қатысты қабылдаған шешiмдерi міндетті түрде орындауларға жатады.
Сөйтіп келгенде, адуынды ұйғарымдар әдiсi анықтау органдар мен
тергеудің арасындағы өзара әрекеттесулер процесінде жүзеге асырылатын
шешiмдерге тән.
Өзара әрекеттесу басқарушылық қызметтiң функцияларынң бiрi болып
табылады, ол еңбекттің бөлiнуін және іс-қимылдарының келiсушiлiгiн
қамтамасыз етедi, күш, уақыт, құралды берекелі ұстауға мүмкiндiк бередi.
Жекеленген, бытыраңқы әсерлермен шешілмейтін есептерді, өзара әрекеттесу
арқылы жүзеге асыру мүмкiн.
Қылмыспен күресуде өзара әрекеттесумен басқару осы өзара әрекеттесудiң
нақты тәртiбінiң бар болуын болжайды; бұл тәртiптi тап қалған күйінде
сүйемелдеуi; тiкелей құқық қорғау қызметтiң тиiмдiлiгiн жетілдіру
мақсаттарындағы оны тұрақты қамтамасыз ету.
Осының барлығы қорытынды жасауға мүмкiндiк бередi: қылмыспен күресте
қылмыс саласы саясатындағы өзара әрекеттесудiң белсенділігі және ықшамдауы
басқару жүйесiнің ең маңызды жолы болып табылады.
Адамдардың бiрiгуi анықтау және тергеушi органдарының өзара әрекеттесу
қызметтерінің бiрi ұйым болып табылады. Ұйым бiртұтас басқару жүйенi,
белгілі құрылылыс, кестені, әрбiр тараптың орнын және рөлiн құрастыруға
мүмкiндiк бередi, қабылдаулар және өзара әрекеттесудiң әдiстерi мен
тәсілдерін жан-жақты өндеуге мүмкiншiлiк бередi. Өзара әрекеттесу ұйымы
тараптардың мiндеттерi мен құқықтарын анықтауды, қатынастардың ретiн
қосады, күштер және құралдардың қоюын да дұрыс айтады.
Анықтау және тергеушi органдардың арасындағы өзара әрекеттесу ұйымы
ақпараттық қамтамасыз етусiз болуы мүмкiн емес. Әрекеттесе, нақты қылмыстық
iстер бойынша маңызды басқарушылық шешiмдер қабылдану арқылы кейiннен
жүзеге асырылатын, тараптар жинайды, талда түсетiн мәлiметтi, сақтал,
жинақта. Анықтаудың органдары және тергеушi жағдайларды өзара әрекеттесе
үнемi зерттеп отырады, оның өзгерiстерi болжауға тырысады, өсу және
қылмыстық әсер етулердi басылуды динамикаларды анықтап болжайды.
Анықтау және тергеу органдардың арасындағы өзара әрекеттесу тиiстi
басқарусыз мүмкiн емес. басқару арқылы өзара әрекеттесудiң мақсаттары және
есептерi анықталады, қабылдау мен әдiстердi нақтыланады, тактика және
стратегиясы бекітіледі, тиiмдiлiгі көтеріледі, қойылған нәтижеге жетедi.
Өзара әрекеттесу процесіне қатысатын нақты адамдардың мiнез-құлығына ықпал
көрсетіледі. Анықтау және тергеушi органдарының өзара әрекеттесу
процесiндегі бақылауға маңызды мән берiледi. Бақылау өзара әрекеттесу
процесiнде мүмкін болған кемшiлiктер және бiлместiктi айқындап, бұрын қабыл
алылған шешiмдi дәлдеп, аралық және қызметтiң шектi нәтижесiн бағалай алуға
уақытында мүмкiндiк бередi.
Барлық пайда болатын сұрақтардың шешуi өзара жұмыс iстейтін тараптардың
жағдайын заңға сүйенген реттеуiсiз мүмкiн емес. Өзара әрекеттесудің
құқықтық негізі болып ҚР Конституциясы, ҚР-ның заңдары және олардың
негiзінде шығарылған заңды актiлер, сонымен бiрге екi және көп жақты
келiсiм (келiсiм ) шарттары қызмет көрсетедi.
Өзара әрекеттесу процесін реттейтін құқықтық нормаларды бірнеше топ-
топтарға бөлуге болуды:
1. ҚР-ның Конституциясы;
2. 12.08.95ж. Жедел iздестiру қызметі туралы Заң;
3. ҚР Бас прокурорының тергеу жұмысын ұйымдастыру сұрақтары бойынша
бұйрықтары және жөн-жобасы;
4. Өзара әрекеттесудiң форма және әдiстерiн бағыттайтын, мекеме аралық
бұйрықтары, өзара оның жүзеге асыруы, өзара құқықтары және мiндеттері,
нақты бағыттармен анықталатын келiсiм, нұсқау, жөн-жобалары;
5. Өзара әрекеттесудің жеке мәселелері бойынша құқық қорғау
органдарымен шығарылған нормативтiк құжаттар, сонымен бiрге келiсiм шарты
және нақты мемлекеттiк құрылыммен жасалынған келiсiмдер. Олардағы өзара
әрекеттесудiң сұрақтары жергiлiктi шарттарды есепке алуы арқылы әрі қарай
нақтыланады.
Өзіне тән қағидалары мен заң акттерiнде негiзделген, бiр-бiрiнiң
мүмкiндiктерiн бiлетiн және қылмысты табысты ашу мақсатында iске асыратын
негiзделетiн қызметте, тергеу және қылмыстардан сақтап қалуда осындай өзара
әрекеттесуді анықтау органы мен тергеушiнiң үйлесiмдi бiрлескен қызметі
сияқты анықтауға болады.
Негiзгi қағидаларға жатады:
1. Заңның талаптарына бiрлескен қызметтiң сәйкестiгі;
2. Шешiм қабылдаудағы қылмыстың дер кезiнде және сапалы тергеуi, оның
iс жүргiзу дербестiгiне істi ұйымдастыру рөлі және тергеушiнiң
жауапкершiлiгi;
3. Анықтау органдарының (қолданыстағы заң шектерiндегi) жедел iздестiру
қызметiнің құралдары мен әдiстерiн таңдауындағы дербестiгі;
4. Өзара әрекеттесудiң жоспарлылығы;
5. Өзара әрекеттесудiң үзiлiссiздiгі.
Көрcетiлген қағидаларды толығырақ қарап шығамыз:
1. Заңның талаптарына бiрлескен қызметтiң сәйкестiгі, тергелетін iстер
бойынша тапсырмалар және iздестiру және тергеу әсерлердiң өндiрiсi туралы
жөн-жоба және жәрдемдесудi анықтау органдарынан жеке тергеу әсерлердiң
өндiрiсiнде талап етуге құқықтығын бiлдiредi. Мұндай жөн-жобалар және
тергеушiнiң тапсырмасы анықтау органдары үшiн жазбаша берiлiп және міндетті
болып табылады.
2. Шешiм қабылдаудағы қылмыстың дер кезiнде және сапалы тергеуi,
кейбiр жайларды ескермегенде, оның iс жүргiзу дербестiгiне тергеушiнiң iстi
ұйымдастыру рөлі және жауапкершiлiгi, прокурор және соттың санкциясын алуы
керек. Бұл маңызды қағида тергеушiден шығатын бiрлескен қызметте әрекет
болғандығымен арқасында. Қашан болғанын, неткен қызметтер көмек көрсету
үшiн тартуы керек болғанын тап оның нақты iстiң жағдайларының есепке
алуымен жағдайларды және қызметкерді анықтайды.
Тиiстi органдар және бөлiмшелер тергеушiнiң тапсырмасын орындауы
керек.
Тергеушiнiң шешiмдерiн тек орындаушылар рөлiн бiрлесіп қызметтер
атқаратындарға ғана жатқызбау керек. Егер iстiң жағдайларына сүйене олардың
қатысуы пайда көрсете алатынын санаса, жедел қызметкер өзара әрекеттесудiң
мұрындықтарымен сөз сөйлеуге, өз көмегiн тергеушiге ұсына алады. Жедел
қызметкерлер мәлiметтердiң жедел iздестiрулер iсі бойынша тергеушiні
хабардар ете алады және осы туралы шара қолдана отырып көз және олардың алу
әдiстерiн ашу жөнінде баяндап бере алады. Тергеушi және жедел қызметкер
мұндай мәлiметтiң нақты тексеруiн және iске асыруларын сонымен бiрге
қамтамасыз етедi.
Қылмыс туралы материалдардың (тергеуге дейiн) алдын ала тексеру
кезеңдерiнде жедел қызметкердің өзара iс-қимыл әрекетнен шығады. Ол қылмыс
туралы алғашқы материалдардың ерекшелiктерiн есепке алуымен iстестiкке
басқа мүдделi қызметтердiң қызметкерлерiн тарту туралы шешiм қабылдайды, не
туралы қарқынның дәрежесi және алдағы iскер байланысуларды нақты бағыттарды
алқалы анықтаған тиiстi жетекшiлер мәлiмет бередi. Өзара қатынастарын кім
бастамаса да, жедел қызметкер қылмыстарды ескертуге тәуелсiз жауапты
болады, олардың ашылуы, оны ар жағында тергеушiсiмен бiрге жауап бередi.
3. Жедел iздестiру қызметтiң құралдарын және әдiстерiн таңдауындағы
анықтау органдарының дербестiгі (қолданыстағы заң шектерiндегi) қылмыс
жасаған тұлғаларды табуға және ұстауы бойынша шараның жедел iздестiруiн өз
алдына жүзеге асыра алады; өзi өткiзуi үшiн күштi пайдаланатын және басқа
қызметтердiң құралы және бұл қызметтердiң iстестiгiне уақытында
қызықтыратын болуы керек, болатын iздестiру шараларды анықтайды; жедел
iздестiру шаралардың сапалы өткiзуіне жауапкершiлiк жүктейдi.
4. Өзара әрекеттесудiң жоспарлылығы - өзара әрекеттесудiң ең маңызды
қағидасы. Тергеу және шаралардың жедел iздестiрулерi үйлесiмдi жоспарлауды
жүзеге асырып, жоспарлы негiзде барлық жұмысты құру керек. Өзара жұмыс
iстейтін субъектілерге, әртүрлi ахуалдарды есепке алып, өз мүмкiндiктерiн
тиiмдi қолдануға жоспар өз функцияларын орындауда көмектеседi. Жоспарда
барлық мүдделi қызметтердiң қатысуын ескеру керек. Тергеу жоспары сала мен
олардың өзара әрекеттесу ретiн анықтайды. Барлық орындаушылар үшiн ол бөлек
те, және бiртұтас бола алады. Бөлек жоспар жалпы жоспарда көрсетілуі тиімді
болмағанда, жедел iздестiрулер шаралардын нақты мазмұнын көрсету керек
болуы құрайды. Жеке жоспарларды өте күрделi тергеу әсерлердiң өндiрiсi үшiн
құрайды.
Өзара әрекеттесу қағиданың мәнi тараптары екi жақтың келiсiмi бойынша
өзара тiкелей үйлесiмдi жоспар жүйелерiн өндейдi, олардың орындауларын
ұйымдастырады, есепке алу және бақылау және бұл негiздере тәртiпке
келтiредi, қойылған есептердiң шешiмi негізінде мақсаттарындағы барлық
буындарын бiрлiктердi қамтамасыз етедi.
5. Қылмыстың тергеуiнде өзара әрекеттесудiң үзiлiссiздiгі деген, ол
қылмыстық iс қозғауға сылтауды пайда болуды немесе тығылған қылмыскердiң
iздестiруiне негiздерiмен бастайтынын бiлдiредi. Бұдан әрi ұзақтық және
өзара әрекеттесудi қарқын iстiң жағдайларымен және мүдделерiмен болжанады;
өзара әрекеттесу iс бойынша тергеу ахуалы талап ететiндей пайда созылады.
Тергеушi және анықтау органдарының өзара әрекеттесуi екi негiзгi
формаларда болады: iс жүргiзу және ұйымдастыру.
Тергеушi мен анықтау органның арасында өзара әрекеттесудің iс жүргiзу
формалары ҚР-ның заң түрінде ҚІКмен бекiтілген. Олар басқа заңдарда да
қарастырылған, осыған байланысты субъекттердiң арасындағы қатынастар заңға
сүйенген. Iс жүргiзу формаларымен болып табылады:
1. (ҚР ҚІК 127-шi бабы 4. б.) iздестiру және тергеу әсерлердiң
өндiрiсi туралы анықтау органға тергеушiнiң тапсырмасы;
2. (ҚР ҚІК 127-шi бабы 4. б.) жеке тергеу әсерлердiң өндiрiсiндегi
тергеушiге анықтау органның жәрдемдесуi;
3. (ҚР ҚІК 127-шi бабы 4. б.) қылмыскердiң анықтауына дейiн анықтау
органы тапсырған iстер бойынша шаралардың жедел iздестiрулерiн қолдану
нәтижелерi туралы тергеушiнiң ескертуi.
Тергеушi және анықтау органның өзара әрекеттесуiн ұйымдастыру формасы
туынды болып табылады, iс жүргiзу олардан бөлiнбейді. Ұйымдастыру формасы
мекемелiк нормативтiк актiлер және тәжiрибесімен реттелінедi. Ұйымдастыру
формалары болып табылады:
1. (ЖТТ) тергеу-жедел топтарды жасауы және мұндай өзара әрекеттесудiң
нәтижелерiнiң бағасы;
2. Тергеушi мен жедел қызметкердiң аралығында мәлiметпен ауыс-түйiс;
3. Тергеу әсерлер мен жедел iздестiру шараларын үйлесiмдi жоспарлауы;
4. Іздестiру жолымен алынған мәліметтермен тергеушiнiң танысуы.
Оларды толығырақ қарап шығамыз:
1. Тергеу-жедел топтарын жасауы. Тергеу-жедел топ – өзара әрекеттесу
аппараттардың ішінде тергеу және жедел iздестiру формасы ең кең таралған.
ТЖТ сипаттайтын негізгі белгілеріне жатқызуға болады: жүргізген істер мен
жедел-іздестіру әрекеттер мақсаттарының ортақтығы; бұл шаралардың
жоспарлауының келiсушiлiгі; әрбiр тараптардың өзара жасаған қызметiнiң
дербестiгi; жедел iздестiру жолымен алған мәлiметті тергеушiмен тез
қолдануы және жаңа есептердi қойуы; тергеу кезінде алған мәлiметтердi жедел-
iздестiру жұмысын өткiзуiнде қолдануы.
Тергеу-жедел топтары тергеу бөлiмшелерiнiң күш пен құралдарын,
сараптама - криминалистика бөлiмшелерiнің, кезекші бөлiгінің жедел және
тағы басқа қызметтердiң қызметкерлерін тергеушiнiң басшылығымен кешендi
қолдануын қамтамасыз етедi.
ТҰТ-да тергеушiлер мен жедел қызметкерлерiнiң өзара әрекеттесуi
бiрнеше жолдармен өтеді:
1. жедел iздестiру және тергеу әрекеттерін өткізуін үйлесiмдi жоспарлау
негiзiнде;
2. ТҰТ-ның құрамына кіретін жедел iздестiру қызметкері өзара
әрекеттесудің құрастырылған формаларының жолымен жедел-іздестіру, сондай-ақ
(тергеушiнiң бiр жолғы тапсырмалары бойынша) бөлек тергеу әрекеттерін
өткiзуі (тiнтулер, тексеру, қараулар).
3. тергеу әрекеттерін дайындау мен өткізуінде (куәгерлердi шақыру мен
iздестiруде, оқиға орынын қорғауға, берген көрсетулердi тексеруде көмек
тағы сол сияқтылар).
54% сұраған тергеушiлер аппараттардың жедел iздестiру қызметкерлерімен
өзара әрекеттесу форманы сияқты тергеу-жедел топтардағы жұмысына өте керек
баға қояды, қылмыскердi iздеудiң 52% қызметкерлерi тек қана бiрлескен
тергеу және әсерлердiң жедел iздестiрулерiн үйлесiмдi жоспардың негiзiнде
тергеушiмен әрекеттесуді қалайды. Мұндай позициясыны жедел қызметкерлер ТҰТ-
на араласуының айқын және үйлесiмдi нәтижелi жұмысын талап ететiн
түсiндiруге болады, өйткенi олардың ТҰТ жұмыс iстеуiнiң нәтижелерiне
тергеушi жағынан бақылауы елеулi жоғары, не жоспар бойынша жұмысқа
қатысқаннан.
IIБ бастығының немесе прокурор бұйрығының негiзiнде ТҰТ-ның жұмысымен
тергеушi басшылық етедi. Топтың құрамында бiрнеше жедел қызметкерлер
саналатын болса, бұл ереже жедел iздестiру жұмысты басқару бойынша бас
жедел қызметкерге де таралады.
Тергеу-жедел топтың тергеушi-жетекшiсi істiң тергеуiне қатысатын
тергеушiлер мен жедел қызметкерлердiң, ТҰТ ұйымдастыру туралы қаулы
шығарады және фамилияларын көрсетедi. Тергеушi екi функцияны орындайды: iс
жүргiзу (дәлелдік мәлiметтердi жиу бойынша) және (топ мүшелерiнiң жұмысымен
басшылық ету) ұйымдастырушы. Оның жұмысы сондықтан бұл бағыттар бойынша
бағалануы керек. Ол топ мүшелерiнің қызметiн анықтайды, топ мүшелерiмен
бiрлесiп тергеу әрекеттерінің жоспарын мақұлдайды, ТҰТ мүшелерінің
арасындағы жұмысты бөледі, жедел iздестiру қызметкерлерiнен жедел мәлiметтi
алады және оны қолдану тәртібі мен тактикасын жасайды, топ мүшелерiне
әдiстемелiк көмек көрсетедi және жоспардың орындау жүрiсін тексередi,
аптасына 1реттен сирек емес жұмыс мәжiлiстерi өткiзедi, аралық және шектi
жұмыстың нәтижелерiн бағалайды.
Тергеу-жедел топтың мүшесi ретінде бас жедел қызметкер iс бойынша жедел
iздестiру шараларды өткiзу жоспарын жүргізеді және оның орындауын
тексередi, жедел iздестiру мәлiметтi жүйелейдi және оны топ жетекшiсiне
уақытында жібередi; iздестiру және жедел iздестiру жұмысқа өзi қатысады.
Тергеу-жедел топтың жұмыс нәтижелерi (талдау, жоспарлау, алған
материалдарының бағаларынан) бiрлескен қызмет тиiмдiлiгінен сияқтыларға,
сондай ақ әр-бір жұмысшының жұмыс тиімділігінен тәуелдi болады. Сонымен
бiрге тергеушi және жедел қызметкерлердiң жұмысына дифференциалдалған
бағасы сақталуы керек. Жедел қызметкерлерiнiң мақсаты болып қылмысты
жасаған тұлға, оқиға туралы да дәлелдерiнiң алу көздерi туралы мәлiметiн
жиу, тергеуiн тұрақты жедел қамтамасыз ету жолымен табылады. Тергеушiнiң
мақсаты iс бойынша айғақ жинау болып табылады, соның iшiнде: және жедел
мәлiметтi тез қолданул көмегiмен де.
Осылай, қылмыскердi iздеу өкiлі - жедел қызметкер қылмыс орнын
тексеруден кейiн пәтерлер аралап шығуы, оқиғаның басқа көрермендерін және
куәгерлерiн айқындау үшiн, басқа iздестiру әсерлерiн, сұрау өткiзуi керек.
Егер куәгерлердiң бiреуi анықталмай қалса, онда жедел қызметкер бұған
жауапкершiлiк алып жүредi. Егер тергеушi, куәгерлер туралы мәлiметтер алып,
жауап алуда терiс тактиканы не бiр шын көрсетулердi ала алмаса, онда бұл
тергеушiнiң қызметiндегi кемшiлiк деп саналады. ТҰТ жұмысын сондықтан
кәсiби әзiрлiгіне және тергеушiлердiң тәжiрибесiн есепке алуымен жасау
дұрыс болады. Тәжiрибелi тергеушiлерге қылмыстың жеке оқиғалары бойынша
жұмысты мiндеттеу керек, тәжiрибелiден кемдердi - жеке тергеу әсерлерiн
жүктеу дұрыс. Бұл жағдайларды жедел қызметкерлерге де жатқызуға болады.
Тергеушi мен жедел қызметкердiң арасындағы мәлiметпен ауыс-түйiс.
Бұл формаға өзара әрекеттесу жедел iздестiру шаралары және тергеу
әсерлердiң өзара мүдде ұсынатын процесс алған мәлiметке бiр-бiрi беру болып
табылады. Жазбаша, ауызша мұндай мәлiметтiң берiлуi iске аса алады.
Жедел iздестiру жолымен алған мәлiметтi пайдалана, тергеушi ең алдымен
осы қылмысты ашу үстiнде жұмыс iстейтiн анықтау органның қызметкерлерiн iс
бойынша материалдарымен таныстыруы керек. Бұл жаңа мәлiметке сәйкес
бiрлескен әсерлерін келiсуге, үйлестiруге мүмкiндiк бередi, әйтпесе жедел
iздестiру шаралары белгiлi жағдайларды орындауға бағытталып, зерттеулерге
жататын сұрақтар анықтаусыз қалу мүмкін.
Iстердiң зерттеуi және жаттығу қызметкерлерiнiң сұраулары көрсеттi:
қылмыс жасаған тұлғаны анықтауында, мәлiметпен ауыс-түйiс өзара
әрекеттесудiң тиiмдi формасы болып келеді. Ол iс жүзiнде дегенмен шамалы
қолданылады. Сұрауда тергеушiлердің тек 15% және қылмыскердi iздеу
уәкiлінің 10% ғана жедел және тергеу мәлiметтермен әрдайым хабардар
болғанын көрсеттi; 73% тергеушiлер және 83% қылмыскердi жедел iздеу уәкiлі
- кейде, (12% және 2%) өңгесi орналастырады. Сонымен бiрге 95% тергеушiлер
және 98% жедел уәкiлдері жедел және тергеу мәлiметпен айырбас қылмыс болған
тұлғаның анықтауына мүмкiндiк туғызатынын санайды. Тергеушiлердің тек 44%
және қылмыскердi жедел iздеулер уәкiл 45% ғана аралық сол сұрауда
тұлғаларымен өзара жұмыс iстеуді олар хабарлайды.
Тергеу әсерлерiн және жедел iздестiру шаралардың үйлесiмдi жоспарлауы.
Тергеу-жедел шаралардың жоспарлауы тергеушi және жедел қызметкердiң өзара
әрекеттесулерiн ұйымдастыруы-тактикалық форма ретiнде, өзара әрекеттесудiң
ұйымдастыру - тактикалық және заңға сүйенген сұрақтарына сәйкес келiп
бекiтетiн ұйымдастыру дайындық кезең болғанына жатады. Сонымен бiрге әрбiр
тараптың өзара жұмыс iстеу рөлі және орны есепке алынады. Қылмыстық iс
қозғау кезеңде де, сондай ақ қылмыстың тергеуiнің әрбір кезеңінде де өзара
әрекеттесудiң осы формасы қолдана алынады.
Жедел қызметкерге де, тергеушiге де үйлесiмдi жоспарлаудағы әрекет тең
дәрежеде жатады. Тергеушiде де, жедел қызметкерде де бұл қылмыстардың
ашылуы бойынша қажеттi шаралардың қабылдануында мiндеттi, ҚР-ның ҚІК-ның 4
б. 119-шы баптарына сәйкес шартталған. Олар сондықтан өз күштерiн
бiрiктiруде қызықтырған.
Алайда, барлық. бiрлескен жоспарлауда, жауапкершiлiк тергеушiге
тапсырылады, бұл қылмыстардың тергеуi бойынша ұйымдастырушы және ұжымдық
қызметтiң жетекшiсi.
Бiрлескен жоспарлаудың мәні анықтау және тергеу органдары өзара
байланысты тергеу әсерлердiң жоспарында және шаралардың жедел
iздестiрулерiн шағылысатын нақты есептердiң шешiміне бағытталған шаралардың
жүйесiн өндейтiндiгiнде. Бiртұтас үйлесiмдi жоспар тергеу, сонымен бiрге
жедел бөлiмше жетекшiмен қаралады, кейiн бекiтуге iшкi iстер органының
басшысына жеткiзiлiп берiледi. Бұдан әрi жоспар өндiрiсте болатын
тергеушiде сақталады. Жоспарлы шаралардың өңдеуi - әзiрлеудi және қойылған
есептiң шешiміне бағытталған ұйымдастыру - тактикалық шаралардың жиынтығы.
Қылмыстық iс бойынша ғылыми-әдiстемелiк ұсыныстарды есепке алуымен
өзара жұмыс iстейтін тараптарына ол, тәжiрибелері негізінде шектi
нәтижесінiң табысына жету бойынша өте тиiмдi жолдарын iстеп шығаруға
мүмкiндiк бередi. Сонымен бірге құзыретінде бар күштер мен құралдарды
бөледі, қойылған мақсаттар мен есептерді анықтайды, оларды шешу үшін ең
тиімді, қолайлы әдiстерді белгілейді, өз қызметкерлерiнiң дайындығының
деңгейлерiн қойылған мақсаттарды шешуге қажеттi болжалды шаралардың
орындауына қамтамасыз етедi.
Жоспардың орындауы тергеу және жедел бөлiмшелердiң басшысы, тергеушiмен
тексеріледi. Олар жоспардың орындауының нәтижелерiн бір жетi сайын
талқылауы керек. Жедел қызметкердiң жоспарлы шараларының орындамауы
қызметтiк пәннiң бұзушылығы болып табылады, өйткенi iшкi iстер органының
басшысымен бекiтiлген ұйғарым басқару жоспар болып қалыптасады.
Өзара әрекеттесудiң қаралатын формасының мазмұнына тергеу және
iздестiру болжамдары бар мәлiметiнің бiрлескен талдауы және сонымен бiрге
оларды тексеруiн анықтау жолы қосылады.
Жедел iздестiру жолымен алған мәлiметтермен тергеушiнiң танысуы. Жедел
жолымен алған мәлiметтермен тергеушiнiң танысу құқығы мекеме iшiндегі
актілермен бекiтілген. Тергеушіге қылмыстардың ашылу әдiстерi мен
құралдарын жасырын түрде сақтау үшін, алайда жөн-жобасыз және оларды алу
көздерiсіз берiледi. Тергеушiге жедел материалдармен танысу қылмыстың
суретiн жақсы көрсетiп, қылмыстық әсерлердiң тетiгiн тереңiрек анықтап,
әрбiр қатысушының рөлiн айқынырақ анықтап және, ақырында, тергеудiң өте
тиiмдi жолдарын жоспарлануға көмектеседi.
Тергеушi анықтау органдардан түскен материалдарды зерттеп және ҚР-ның
ҚІК-ның 109-шы бабымен бекітілген мерзiмдерде олар бойынша шешiм қабылдауы
керек. Қылмыстық iс қозғау үшiн жедел материалдардың дайындығын бағалайтын
белгiлерi жеткілікті болу керек, олар қылмысты сипаттау тиісті, оның
ішінде: қылмысты iске асыру уақыты, орны, әдiсі, келтірілген залалы, нақты
жағдайлары, қылмысқа қатысты тұлғалар туралы ақпараттар болу керек.
Егер жедел материалдарда қылмыстық iс қозғау туралы мәлiметтер
жеткіліксіз болса, шешiм қабылдауға мүмкiндiк бермесе, (тергеу бөлiмшенiң
басшысы) тергеушiнi олардың қылмыстық iс қозғау кедергi келтiретiн
жағдайлар және шаралардың жазбаша мазмұндамасымен, кемшiлiктердi жоюға
жататын орындаулармен қайтарады. Анықтау органдары сол реттегiдей
материалдарын тергеушiнiң жөн-жобасын орындап алып бередi, сонымен қатар
олардың бастапқы бағытында.
Егер қылмыстық iс қозғау туралы шешiм қабылданса, тергеушi және жедел
қызметкер тергеу әсерлерден тысқары жағдайлар көрсетiлген бiрлескен жоспар
белгiленеді, тергеу әрекеттерінен басқа, жедел жолымен анықтауға жататын,
сонымен бiрге мерзiмдері және нақты орындаушылары көрсетіледі.
Сөйтіп келгенде, тергеушi және анықтау органның өзара әрекеттесуi
тергеу және қылмыстардың ашылуы үшiн ең маңызды табысты шарттардың бiрi
болып табылады.
Ол заңдылықты қағидаларда, қылмыстарды ашуды ұйымдастыруға тергеушінің
ұйымдастырушылық рөліне, жедел iздестiру қызметiнің құралдары және
әдiстерiнiң дербестiгі, жоспарлылығы және үзiлiссiздiгінде негізделінеді
және екi негiзгi формаларда өтеді: iс жүргiзу және ұйымдастырушы. Өзара
әрекеттесу және тергеушi мен анықтау органның жемiстi жұмыс ұйымдастырылған
өте тиiмдi асыл күштердi ұқыптап ұстауға, құрал және құқық қорғау
органдарының уақыты, мүмкiндiк беруді қамтамасыз етедi.
Қылмыстардың ашылуындағы бастапқы кезеңде алдын ала тергеу және анықтау
органдарының алдында тұрған есептердiң ортақтығы мен күрделiлiгі олардың
арасындағы өзара өте тығыз әрекеттесу қажеттiлiгін анықтайды. Тергеушi,
жедел қызметкер және кезектi бөлiктің аралығында өзара әрекеттесу мекеме
iшiнде нормативтiк актiлерге сәйкес, кезектi бөлiкке, тергеушi тергеуге
қылмыс туралы мәлімет келіп түскеннен басталады.
Iшкi iстер органдарында кезектi бөлімшелер жөнінде айқын жүйе орын
алды, олардың қызметтерi мекемелiк нормативтiк актiлермен реттелінедi.
кезектi бөлiкке қылмысты iске асыруы немесе оған дайындалып жатқан туралы
хабардың түсуiнен бастап тиісті әрекеттер қабылдау керек, осы сәтте
тергеуші, кезекші қызметкер және сарапшы – криминалистның арасындағы
қатынасты бағыттау, қылмыстың ашылу орынын тексеруi үшiн сарапшы- тағы
басқа мамандар және олардың iздерге шығуын және қылмыскердiң ұстауын дереу
ұйымдастыру тиіс.
Дәл қазiр кезектi бөлiмшелер қажеттi техника, көлiк құралдары, радио,
телефон және көшiрме байланыс, электрондық почтамен, жақсы дайын тұрған
кадрларымен жабдықталған, қылмыс туралы сигналдың түсуi бойынша биiк кәсiби
деңгейде бiрден тергеу жұмысты тiкелей орындайтын барлық қызметтердi күш
нысаналы қолданып үйлестiруге мүмкiндiк берген қызметкерлер. Болған немесе
қылмыстардың дайындалып жатқандары туралы өтiнiштер ең алдымен iшкi iстер
органдардың кезектi бөлiгiне тiкелей келіп түседi. Қылмыстар туралы келіп
түскен мәлiметтердiң көбі - хаттар, азаматтардың өтiнiштері, қоғамдық
ұйымдардың лауазымды тұлғаларының және өкiлдерiнiң мәліметтері.
Кезектi бөлiкке түсетін азаматтар және лауазымды тұлғалардың
өтiнiштерi, жағдайлардың көпшiлiгiнде қылмыстардың дайындалып жатқандары
туралы немесе болған қылмыс туралы хабарлама телефон бойынша ауызша формада
болады. Осындай хабарламалар кезектi бөлiкте айдың iшiнде сақталатын,
арнайы "02" телефон жазуына сақталады.
Азаматтар кезектi бөлiкке тiкелей шағымданса, қылмыс туралы әрбiр өтiнiш
Өтiнiштер және қылмысы туралы хабарлар № 1 есепке алу кiтабына тіркеледі
және ол өтініш не туралы, кімнен келіп түсті және уақыты, күні жазылады.
Сонымен бiрге прокуратура органдарындағы өтiнiштер және тергеушiлерге және
прокурора түскен хабар-ошарлар Қылмыстар туралы хабарларды есепке алу
журналына енгізіледі. Сонымен бiрге мiндеттi түрде қылмыстық iс жүргiзу
заңының талаптарына сәйкес хаттама рәсімделінеді, мәлiмдеушiге өтiнiштiң
қабылдануы туралы ескерту жазып береді.
Ол болған қылмыстар туралы журналда тiркеледi. (Сонымен бiрге телефон
бойынша қатынастар осы кiтапқа тiркеледi).
Тiркелген өтiнiштер және хабарлар iшкi iстер органның басшысына
берiледi, өз тарапынан ол қарастырып ҚІК 109 бабына сәйкес тексерудi
өткiзуге, қылмыстық iстi қөтеруге тиiстi бағыт беретiн шамасында әрекеттер
жасайды. Материалдардың сотқа дейiн әзiрлеуiн өткiзу. Бұл туралы өтiнiштер
және хабарларды есепке алу кiтабында белгi iстелiнедi. Онда қылмыстық iс
қозғау нөмiр және датасы көрсетiледi. қылмыстық iс қозғалмайтыны
көрсетiлмесе, тексеру материалының нөмiрi жазылады.
Қылмыстық iс қозғау қабыл алмау туралы материалдар бойынша қылмыстық iс
қозғау қабыл алмау туралы қаулы көтерiп шығарылған материалдарды есепке
алуын журналда тiркеледi. Материалдардың әрқайсыларына кезектi реттiк нөмiр
тағайындайды.
Келіп түскен өтiнiш немесе қылмыс туралы хабар бойынша үш тәуліктен
аспайтын мерзiмге дейін (ҚІК 109-шы бап), кейбір ерекше жағдайларда он
тәуліктен аспайтын мерзiмге дейін қылмыстық iс қоздыру туралы шешiм
қабылдауы керек, қылмыстық iс қозғау қабыл алмау туралы немесе хаттама
формасы бойынша материалдардың сотқа дейiн әзiрлеуiн iстi қарастыру туралы
шешім қабылдану керек.
Қылмыстық iс қозғау - ары қарай тергеу әсерлері үшiн қажеттi негiздердi
құратын қылмыстық процесстiң бiрiншi кезеңi. Қылмыстық iс қозғау құқық
қорғау органдарының әрекеті деп, не бiрдегi қылмыс құрамының белгiлерi
болып және алға басу шараларда мемлекеттiк қызметтер және азаматтардың
қатыстырылатын әсерлердi бастайтын көрсетеді.
Анықтау орган, тергеушi, прокурор немесе сот қылмыстық iс қозғау туралы
негiздерiн анықтауға шаралар қолданады.
Демек, қылмыстық iс қозғаудың негіздерін анықтау болып алдында болған
оқиғаның жағдайларын тексеруi, немесе азаматтың өтiнiшi немесе қылмыстың
белгiлерiн тiкелей табылуы болады.
ҚРның ҚІК қылмыстық iс қозғауға дейiн мүмкін болатын (ҚРның ҚІК б. 2
178-шi бабы), жалғыз тергеу әрекеттердің бірі деп оқиға орнын тексерудi
өткiзуiн санайды. Осыған байланысты, қылмысты жасаған іздері бойынша
нәтижелі шешу қағадиларының бірі болып тергеу-жедел топты ұйымдастырып
қылмыс орнына лезде шығу және қылмысты ұстауға барлық күш-жігерлерін салу
болады.
Осыған байланысты, iшкi iстер органы бойынша кезекшiге пост, патрулдiк
милиция топтары, ГИБДД кезектi бөлiктерi және медициналық салауаттылық
бағындырған, ол қызмет көрсетiлетiн аумақта барлық оқиғалары туралы мәлiмет
берген және олардың өзара әрекеттесуiн ұйымдастыратын айықтырғыштар.
Қылмыс туралы хабардың түсуiнен бастап кезекшiнің аса маңызды және
шұғыл мақсаты – қылмысты тоқтату және оның iздерiн сақтауға және
қылмыскердiң ұстауына күшін салу. Бұл жағдайда, тәуелсiз жетiстiк қылмыс
туралы мәлiметтiң түсу формасы және әдiсінен емес, мекемелiк нормативтiк
актiмен белгіленген кезекші бөлімдер қызметкерлерінің өз мiндеттерiн білуі
мен бастамасынан тәуелдi болады. Мiне тән мысал: мейрамхананы тонау туралы
және тонаушының ерекше белгілерін алып, хабарды дереу мейрамхананың жанында
күзетшi болатынын бiле, оларға осы туралы хабарлады және милициялық
автомашинада жұмыс iстейтiн барлық қызметкерлерлерге және МЖП рация бойынша
бұл туралы мәлiмет бердi. Мейрамхана қасындағы күзетшiге дереу көмек
көрсету үшiн шығу. Сонда кезектi тергеу-жедел топты да бағыттады. Рация
бойынша дабылдану алған күзетшi мейрамханадан шығып жатқан сезiктiні
ұстады. Кезектi бөлiк бiрiншi дабыл қабылдаған соң, саналы минутта қылмыс
әйгiлендi.
Оқиға орнына шығуды дұрыс және дер кезiнде ұйымдастыру, тергеушiмен оны
біліктілі тексеруi - қылмыстың табысты ашылуының мiндеттi түрде бір шарты.
Қылмыс және қылмыскер туралы мәлiметтi жинау оқиға орнын қарау мен оған
қосымша жедел-іздестіру шараларды жүзеге асыруы ең тиімді әдістердің бірі,
және оны тиімді қолдануы қылмыс жасаған тұлғаны әшкерелеуiне мүмкiндiк
тудырады және қылмыстың ашылуына көпшiлiгiнде жағдайды қамтамасыз етедi.
Қылмыс орнын тексеруде және өткiзiлген шаралар мазмұнымен алған
мәлiметтерiнiң арасындағы тығыз байланыс бар, олардың мақсаты және бағыты
қарау-тексерудiң толықтығы мен сапаласынан тәуелдi болады. Тәжiрибенiң
зерттеуiнен көрінедi, тергеу басында тиiстi ақпараттық базаның жоқтығы,
оқиға орнын тиянақты тексермеу және тексеру хаттамасын олақ құрастыруы,
қылмыстардың ашылу және тергеулерiн қиындатады.
Қылмыс орнын тексеру нәтижесi бір қатар негiзгi факторларынан тәуелдi
болады, оның ішінде қылмыс iстелген жерге шығудың тез және уақытылы
болуына; тергеушi тексерудiң тактикалық тәсiлдерiн бiлуі; әр түрлi
қызметтер және iшкi iстер органдар бөлiмшелерiнiң өкiлдерiмен арнаулы
құралдар мен әдiстерiнiң кешендi зерттеуi; тергеушiнің өзара жұмыс iстейтін
тұлғалардың бiрлескен жұмысын ұйымдастыруды бiлуі.
Қылмыс iстелген жердегi жұмыстың жетiстiгi көбінесе тергеушiнiң
күштерінен ғана емес, қылмыс орнына барған басқа тұлғалардан да тәуелді,
өзара әрекеттесудiң негiзгi ұйымдастыру формасы болып тергеу-жедел тобы
болғанына байланысты, маңызды сұрақ болып осы топты ұйымдастыру мәселесі,
оның құрамына кіретін тұлғалардың өзара қатынастарын жасау және олардың
қызметтерiмен басқару болып саналады.
Мекемелiк нормативтiк актiлермен тергеушi оқиға орнына шығатын тергеу
жедел топтың жетекшiсі болып бекiтілген. Ол тексеру мерзiмде басқаруды
жүзеге асырады, оның жұмысының ретiн анықтайды, оның барлық мүшелерiңiң
үйлесiмдi қызметiн қамтамасыз етедi. Оның (ҚРның ҚІК б. 4 127-шi бап.)
өткiзуiнде де, әзiрлеу процессте де тергеушiнiң жөн-жоба және тапсырмалары
тексерудiң барлық қатысушылары үшiн сөзсiз болып табылады.
Тергеуші, қылмыстың дәрежесiне, оның ерекшелiктерiне, болған салдарына
және т.б. байланысты, тексерудiң алдында алдағы жұмыстың ерекшелiгi мен
нысанға топтың құрамы сәйкес келетінін тексеруi керек, және керек болса
кезектi бөлiкпен келісе басқа қызметтер және мамандарды, сарапшылардан
тысқары тексеруге тарта алады. Осылай, жол - көлiк оқиғаның тексеруiнде,
топқа ГИБДД қызметкері, эксперт-автотехник, ал өрт орнын тексеруiнде тергеу-
жедел топқа мемлекеттiк өртке қарсы қызметiнiң қызметкерлерi және маман-
электршi, химик, құрылысшылар тағы сол сияқты қызметкерлер кiруi керек.
Тексеру барысында, тергеушi оның шекарасын анықтайды, тексеру хаттаманы
құрайды, жедел қызметкер, сарапшы-криминалист, кинологке, дәрiгерлiк сот
саласының маманы тағы басқаларға жөн-жобаны бередi. Бұл қажеттi тергеу және
жедел әсерлердiң үйлестiруiн қамтамасыз етедi, тергеу және жедел iздестiру
жұмыста қылмыстың алып қойылған заттық iздерiн айқындалған және оқиға
орындарында өте тиiмдi қолдануға мүмкiндiк бередi.
Оқиға орындарын тексеруде қатысқан тұлғалардың араларының мiндеттерi
дұрыс үлестiрiлуiне, олардың әсерлерiнiң сипатына айқын анықтауын, дер
кезiнде өзара дерек беруіне үлкен мән береді.
Тексеру орнын тактикалық ерекшелiктерi оқиға орны әртүрлi көзқарастар
және әр түрлi әдiстерді тергеу-жедел топтың мүшелерi қолдануынан зерттеліу
тұрады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл зерттеулер кешендi сипатты болады.
Оқиға орынды тексеруде ерекше роль маман-криминалистқа берiледi. Ол
мекемелiк нормативтiк актiлерге сәйкес тергеушiге жәрдемдеседі: тауып алу,
бекiту, басқа айғақты заттарды дәлелдеуге және iздерін сақтауға,
салыстырмалы үлгiлердi таңдау, сонымен бiрге арнайы білуі керек басқа
көмектi талап ететін жағдайларда көмек көрсетеді. Криминалистика құралдары
және әдiстердiң қолдануы туралы алған криминалистика мәлiметiнiң тексеруiн
хаттамада толық және дұрыс, сонымен бiрге мәлiметтерді көрсетуге
көмектеседi.
Жөн-жобаны немесе басқа да әрекеттерді жасауға рұқсат беруге құқығы бар
маман, криминалист-маман өз функцияларын тергеушiнiң басшылығымен жүзеге
асырады. Бірақ бұл нұсқаулар дегенмен шектелген сипаттарды тасиды. Тек қана
зерттеуге ғана байланысты. Қылмыстың материалдық iздерiн бекiтуде, әдісін
қолдануын маман өзі анықтайды.
Болған қылмыс туралы топтың мүшелерi бастапқы мәлiметтi инспектордың
қатысушыларынан алады. Мекемелiк нормативтiк актiлермен тергеу-жедел топтың
келуiне дейiн, оқиға орынына милиция уческелiк инспекторы бiрiншi келеді
деп бекiтілген. Ол жедел-тергеу топ келгенше дейін қылмыс орнын қорғауын
қамтамасыз етiп және қылмысқа қатысты тұлғалар, қылмыс туралы алдын ала
мәлiметтi жинауға мiндеттi.
Ол қылмыстың сипаты жөнінде, жедел мүдде тудыратын жәбiрленушiлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz