Қоңқаева Салтанат Қазақ эпосының көркемдік шеберлігі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Филология факультеті Қазақ филологиясы кафедрасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ Қоңқаева Салтанат Қазақ эпосының көркемдік шеберлігі

Ғылыми жетекшісі: ф. ғ. к, проф. м. а. Жәмбек С. Н.

Көкшетау - 2014

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. "Алпамыс батыр", "Қобыланды батыр", сықылды қазақ батырлар жырларында қалмақ, монғол басқыншыларының шабуылы баяндалып, қазақ батырларының сол күрестегі ерлігі жырланады. Олардың отаншылдығы мен адалдығы, уәдеге беріктігі зұлымдық пен қиянатқа қарсы қойылады. Әрине батырлар жырындағы оқиғалардың тарихпен жанасымы өзінше болады. Бір жыр бірнеше ғасырды аралап, жүздеген жыршы - жыраулардың аузынан өтетіндіктен, онда әр ғасырдағы тарихи фактілер араласа жүреді. Сөйтіп, батырлар жырында "әр дәуірден құралған кезеңнен" алынған батырдың жиынтық бейнесі тұлғаланады. Батырлар жырындағы, тарихи жыр, дастандардағы тереңнен тамыр тартқан туған жер туралы идеяны бірінші қатарға қоюымыз қажет. Батырлар жыры туралы бірде-бір халық мұрасы осы идеяны айналып өтпеген.

Ең бастысы осы идея, осы арнадағы құндылықтар - қазақ әдебиетінің сан ғасырлар бойында жасалған, сандаған кезеңдерді көктей өтіп, бірақ берік ұлттық рухани арқауынан бір сәтке де айрылмаған бай тарихындағы көркем әдебиет үлгілерінің баршасында да басты нысана болған. Батырлар жырын бір ғана тайпаның шеңберінде қалған эпос деуге бола бермейді. Оларды басқа айтушылар да жырлап, толықтырып, бүкіл халық мұрасына айналдырып отырған. Біз қазақ эпосы қай кезеңде туды деген мәселені сөз еткенде, оны ең алдымен тарихи оқиғалар ізінен және түрліше тотемдік, мифтік, діни ұғымдардан, жер-су, кісі аттарынан іздеуіміз шарт. Сонда ғана қазақ эпосына таптық сана қай кезеңде ене бастаған, фольклордағы мифологиялық ойлау қалай туған, тайпалық, ұлттық, халықтық сипат қалай орныққан деген мәселелерге дұрыс жауап бере алмақпыз. Барлық эпос геройларын мезгіл-мекенсіз социологиялаудың берері жоқ. Мұның бәрі фольклордағы фантазия қуаты мен көркем ойлаудың, тілдік құбылыстардың өркендеу процесін рухани мәдениет тарихына жақындау келіп зерттеуге жол ашады. Әрбір образға әдеби мінездемемен қатар тарихи түсінік беріп отыру шарт. Көркем ойлау, көшпелі өмірде сапа мен тілдің табысы, рухани жағынан ең марқа құбылыс болса, түрлі тарихи формацияларға синантроп, антропология, неолит, андрон мәдениеті деп келуден гөрі, фольклор тарихы арқылы келу мақсатқа көп жақын. Бұл үшін қазақ фольклорының табиғаты мен генезисін тілмен қатар қойып зерттеу қажет. Сюжет тарихтан туады. Қазақ эпосының табиғатына қарап отырсақ, көркем ойлау тотемдік, мифологиялық, тарихи-реалдық сатылардан өткен. Халық санасында тайпалық із, эпос тудырған арна осы. Қазақ эпосының тарихилығын сөз еткенде, бір ғана ру, тайпа, халық шеңберінде қалмай, сюжеттерді бүкіл Орта Азия, Алтай, тіпті Шығыс әлемі деңгейінде салыстыра зерттеу керек . Ертедегі космологиялық нанымдар, әлеуметтік құрылыс көп елдердің басынан өткен болса, эпосты от басы, ошақ қасында зерттеу пайдасыз.

Жадағай әдеби мінездеме - сыңаржақ методология. Осы орайда қазақ эпосын тарихи желіге қойып дұрыс топтастырған ғалым Ә. Марғұлан болды. Тарихи эпосты кенжелету, оны зерттеуден шет қалдыру лайықсыз. Өйткені эпостың өзі шежіреге жақын болса, оның жылнамалық, шын тарихи оқиғаларға негізделген салалары жоқ емес. Тарихты бірыңғай жүйе, эпосты бір ғана стадиялық қисынмен түсіндіру тарихилық принципке жат. Тарих- диалектикалық құбылыс. Оны жақсартуға да, нашарлатуға да болмайды. Тарихи эпос әр салалы болса, оның қиыншылықтары да аз емес. Репертуары мол қазақтың батырлық жырлары зерделі де байыпты зерттеуді, салиқалы ой-пікірлерді қажет етеді.

Зерттеу нысаны. Қазақ халық ауыз әдебиетінің бай да мол, көркем де мазмұнды саласы-батырлар жырының үлгілері.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Бұл жұмыстың негізгі мақсаты - Қазақ батырлар жырындағы басты қаһарман- елін сүйген батыр, ал оның басты мақсат-мұраты - халқын, Отанын басқыншы жаудан қорғау, ерлікті дәріптеу, шығарманың идеясын тартыс арқылы дәлелдеу. Сол үшін кейіпкерлердің ой-сезімін, іс-әрекеті мен арманын жақсы көрсету. Осы негізгі мақсатты айқындау үшін алдымызға мынадай міндеттерді қойдық:

- Батырлар жырларына тереңірек үңіліп, өзіндік ерекшеліктерін анықтау;

- Батырлар жырларының композициялық және тілдік ерекшеліктерінің қолданылу жүйесін, олардың мәнін, жасалу жолдарын көрсету.

- Батырлар жырларындағы үндестікті жан-жақты зерттеп, саралап, халық мұрасының құндылығына айрықша мән беру.

Диплом жұмысының дереккөздері. Халық ауыз әдебиеті мұралары және мерзімді баспасөз деректері.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Туған жерді қорғау, сақтау, келер ұрпаққа аманаттау, ел бірлігі, ел ынтымағы идеясы-бізге жеткен барлық әдеби мұралардың алтын арқауы. Осынау әдебиет үлгілерін қазіргі күнге дейін қазақ руханиятының алтын ұстанымдарындай ұлт үшін, оның болашағы үшін қызмет етіп жатқан қайталанбас қазыналарымыз ретінде қабылдауымыз қажет. Және де ұлттық идеяның алтын діңгектеріндей бой көтерген рухани құндылықтарымыздың барлығы да бір ғана мақсат жолында, бір ғана мұратты көздеп халық жүрегіне жол тартты.

Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Зерттеу нәтижелерін төл әдеби тіліміздің тарихын жасауда эпостық, теориялық, тіл байлығын дамытуда, жоғары оқу орындары үшін оқулықтар мен оқу құралдарын жазуда, сондай-ақ, филология факультетіндегі қазақ бөлімдері студенттері үшін арнайы курстар мен семинарлар жүргізуде кеңінен пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар. Диплом жұмысын орындау барысында шешілуге тиісті төмендегідей тұжырымдар ұсынылып отыр:

- Өзінің ел-жұртын, халқын сүйген, оларға жан-тәнімен беріле адал қызмет еткен және бұл жолда тамаша ерлік істер жасаған батырлар жайында шығарылған жырлардың халық әдебиеті тарихынан алатын орны айрықша;

- "Алпамыс батыр", "Қобыланды батыр", сықылды қазақ батырлар жырларында қалмақ, моңғол басқыншыларының шабуылы баяндалып, қазақ батырларының сол күрестегі ерліктері кеңінен сөз болады;

- Патриоттық ерлік істерді, Отанды сүюшілікті суреттейтін батырлар жырын халық аса жоғары бағалайды, ескіден сақталған мәдени мұраның ең жақсы үлгілері ретінде қабылдайды.

Зерттеу әдістері. Диплом жұмысының зерттеу әдістеріне қалыптасқан бірқатар ілгерінді әдіс -тәсілдер алынды, яғни тарихи-салыстырмалы, сипаттау, жинақтау.

Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, тараушалардан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І БАТЫРЛАР ЖЫРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ, ТАРИХИЛЫҒЫ МЕН ТӘЛІМДІК АРНАЛАРЫ

Ауыз әдебиетінің бағзы заманнан ескірмей ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отырған күрделі де мол бір саласы - батырлар жыры. Бұл жырларды жыршы-жыраулар ғасырлар бойы қобызға немесе домбыраға қосып, белгілі бір әнмен айтып, ауыздан-ауызға таратып келген. Қазақ батырлар жырындағы басты қаһарман елін сүйген батыр, ал оның басты мақсат-мұраты - халқын, Отанын басқыншы жаудан қорғау. Батырлар жырының көпшілігінде халықтың түбегейлі мұң-мүдесі көкселеді. Батырдың халыққа қамқоршы болу арманы, сол жолдағы іс-әрекеті жырлануы арқылы оның өз-үй ішіне, өз руына деген сүйіспеншілігі де айқындалады. Батырлар жырларынан ерте замандағы баласы жоқ қарттың, бастаушысы жоқ елдің басқадан жәбір-жапа көретіні де танылады. Басқыншылардан қорғайтын батыр жайлы жырлар ел қиялында осындай зарығу, торығу тұсында туады [1, б. ] .

Қазақ ауыз әдебиеті үлгілерінің ел арасынан жиналуы он тоғызыншы ғасырдан басталады десек, мұны батырлар жыры жөнінде айтуға болады. Батырлар жыры да ел арасынан XIX ғасырдың ішінде жазылып алына бастады. Бұған, әсіресе, Ш. Уәлихановтың, В. Радловтың, Н. Ильминскийдің, Г. Потаниннің, А. Васильевтің, Ә. Диваевтың, т. б. жинап бастырған батырлар жыры дәлел. Дегенмен батырлар жырының молынан жиналған кезі кеңестік дәуірде болды. Қазақтың Ұлттық ғылым академиясының қолжазба қорында батырлар жырының, көлем жағынан ғана алғанда, алты мың баспа табақтай материалы болуы - кеңестік дәуірде ауыз әдебиетін жинау ісіне көп көңіл бөлініп келе жатқандығын сипаттайды.

Батырлар жырын зерттеу ісі де кеңестік дәуірде қолға алынды. Батырлар жыры жайында газет, журналдық мақалалардан бастап, кандидаттық, докторлық диссертацияларға дейін еңбектер жазылды, орта мектепке арналған оқу құралдары көлемінде зерттелді. Қазақтың батырлар жырын зерттеуде С. Сейфуллин, М. Әуезов, С. Мұқанов, Қ. Жұмалиев, Ә. Марғұлан, Б. Кенжебаев, А. С. Орлов, Н. С. Смирнова, Т. Сыдықов секілді әдебиетші-ғалымдар бірсыпыра жұмыстар жүргізді. Бұлардың еңбектері ірілі-ұсақты кемшіліктері бола тұрса да, батырлар жырын ғылыми түрғыдан зерттеудің алғашқы бастамасы еді.

Батырлар жырын зерттеуде қате-кемшіліктер де болмай қойған жоқ. Кейбір еңбектерде батырлар жыры сын көзімен қаралмай, барлығын бірдей халықтық деп бағалау, асыра мақтау басым болды.

Бертін келе батырлар жырының барлығын бірдей халыққа жат деп көрсету кейбір әдебиетшілер мен тарихшылардың еңбектерінен орын алды.

Шынына келгенде, батырлар жыры жайында орын алған бұл екі көзқарастың екеуі де теріс, зиянды еді. Батырлар жырының барлығын кіршігі

жок, таза халықтық шығармалар деп бағалау немесе олардың бәрі де халыққа жат деп көрсету - тарихқа жасалған үлкен қиянат болып табылады.

Батырлар жырының, тіпті жалпы ауыз әдебиетінің ерте заманда, халықтың жазу-сызу өнері болмаған кезінде туғандығын, олар ауызша туып, ел арасында ауызша айтылу арқылы тарағандығын, ұрпақтан-ұрпаққа ауызша айту негізінде жеткендігін, осының негізінде әр түрлі қоғамдық, таптық тілектерге сәйкес талай-талай өзгерістерге ұшырағанын еске алсақ, әрбір жырдың жай-күйі ашыла түспек. Кейбір жырлардың алғашқы нұсқасы халықтық ортада туып, кейіннен оны үстем таптың иемденіп кеткенін де аңғарамыз.

Сондықтан біз батырлар жырын сөз еткенде оның туу, ел арасына тарау жайын, қандай жағдайда және қалай болғандығын еске алуға тиістіміз. Жырды зерттегенде, оқытқанда, талдағанда екі мәдениет туралы ғылыми ілімге сүйене отырып, шын мәніндегі халықтық жырларды ала білуіміз керек. Батырлар жырының барлығын таза халықтық немесе бәрі де халыққа жат, керексіз мүлік деп қараушылықтың зиянды екендігін есте тұту қажет [2, 54-55 бб. ] .

Қазақ фольклоры көлемінің молдығы, мазмұндылығы және көркемдігінің тереңдігі жағынан еш халықтың рухани мұраларынан кем түспейді. Жұртшылығымызға мәлім батырлар жырларының арасында бірнеше ғана эпизодтан құралған туындылар немесе батырдың бір ғана ерлігін көрсететін қысқа да әлденеше ерлік оқиғаларды бір адамның басына жинақтап, композициялық жағынан ажырамас бір бүтін дәрежесіне көтерілген күрделі де кесек ауқымды туындылар баршылық . Мысалы: «Алпамыс», «Қобыланды», тағы басқа. Бір батырдың ғана ерлігі емес, көптеген батырлардың ерліктерін жалғастыра суреттейтін эпопеялық сипатқа ие болған циклды эпостардың болуы қазақ халқының рухани мұрасы аса мол, әсіресе, жыршылық дәстүрі өте жоғары деңгейде дамыған ел екендігін аңғартады. Бұның екі түрлі себебі бар: біріншіден, өзінің өткен тарихында сан қилы қайшылықты тағдырды бастарынан кешіріп, көптеген ғасырларға ұласқан. Ондай қиыншылықтарға мұқалып қалмай, қайта өршілдік рухын күштей түскен халқымыздың рухының асылдығына байланысты. Екіншіден, тек қазақ мәдениеті үлгілерінің халық арасына ауызша таралуы, ұрпақтарға мирас етіп қалдырылуы ауызша түрде жүзеге асып келетіндігіне қарамастан, қазақ ауыз әдебиетінің байлығы және көркемдік мазмұндылығы Қазан төңкерісінен бұрынғы орыстың ірі ғалымдарының да назарын ерекше аударады. Атақты орыс ғалымдары, түркітанушылар В. В. Радлов, Г. Н. Потанин, т. б. қазақ фольклорын жоғары бағалады. Академик В. В. Радлов құрастырған «Образцы устной литературы тюркских племен» деп аталатын он томдық жинақтың үшінші томында қазақ, бесінші томында қырғыз, жетінші томында ноғайлы дәуірінен кейін ғана қонысы бөлектенген ноғай, қырым татарлары сияқты халықтардың фольклоры мен ауыз әдебиеті үлгілерін жариялай отырып, төмендегідей қорытындыға келеді.

« . . . Өздерімен туыстас түрік тектес елдермен салыстырғанда, қырғыздар да, қазақтар да сөзге шешендіктерімен ерекше көзге түседі. Олардың шешендіктеріне шынында да, таң қалмасқа болмайды. Қазақтар сөйлегенде ешбір мүдірмей, күрмелмей, есіп жүре береді, ойларын дәл, айқын етіп бере білумен қатар сөз, сөйлемдерін белгілі бір дәрежеде әдемілікке безейді, әңгімелесіп отырғанның өзінде, жай сөйлемінде, не жайылма сөйлемінде болсын, ырғақ анық байқалып және жиі кездеседі.

Сонымен бірге қазақта суырыпсалмалық - мейлінше кең тараған өнер. Аз-кем тәжірибесі бар ақындар жиындағылар туралы табанда өз жандарынан өлең шығарып, әдемілеп жырлап беруге мүмкіншіліктері мол». [3, 41-45 бб. ] .

Бұл айтылғандардың бәрі де қазақ халық ауыз әдебиетінің байлығын дәлелдейтін фактілер, ғылыми қорытындылар десек, зерттеу жұмысымызда сөз еткелі отырғанымыз - эпостық жырлар зерттелуінің жай-күйі.

Қазақша батырлар жыры деп аталатын эпикалық поэмалар ерте заманнан бері халықтың жан азығы қызметін атқарып келген, көбінің қай ғасырда пайда болғаны белгісіз, атадан балаға, ұрпақтан ұрпаққа ауызша түрде берілу жолымен замандар бойы сақталып, игілігімізге айналып отырған қымбат қазына. Бұл жырларды әуелде белгілі ақындар шығарса да, жыршы-айтушылардың репертуарына еніп, ұжымдық өңдеуден өтіп, ұзақ уақыт бойы ауызша айтылуы барысында бастапқы авторлардың аты-жөні ұмытылып, халықтың ортақ меншігіне айналған. Батырлар жырын айтушылар да, бізге жеткізушілер де - жыршылар.

Халық ауыз әдебиетін жинау, оны бастыру мәселесі ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында қолға алынады. Осы кезде бұл мәселемен өндіре айналысқан ғалымдардың ішінен жоғарыда аталған ғалымдармен қатар Ш. Уәлиханов, Н. Ильминский, А. Е. Алекторов, А. Н. Васильев, т. б. ілтипатпен ауызға алуға тиіспіз. Бұл ғалымдар қазақ ауыз әдебиетін тек қана жинап қоймайды, жинаған материалдарын сол уақытта орыс және қазақ тілінде шығарып тұрған газет-журналдар мен өзге де басылымдарда жариялады, кейбіреулерін жеке кітапша етіп шығарады. Сөйтіп қазақ ауыз әдебиетіне жұртшылықтың көңілін аударып, әлемдік мәдениет қорына қосарлық үлкен қазына екендігін танытты. Енді сол қазақ эпосының көркемдігі, мазмұндылығы, танымдық-тәрбиелік мәні жөнінен дүние жүзі халықтарының кез келген інжу-маржанымен иық тіресе алатын төрт үлгісіне тоқталайық.

Қазақ эпосының шоқтығы биік туындылары болып табылатын бұл төрт жырдың ішіндегі ең көнесі - «Алпамыс батыр». Зерттеушілер оны Түрік қағанаты дәуірінде (7-8ғасыр) айтылып, таралып келген жыр деп есептейді. Содан бері қанатын кең жайып қазақ, өзбек, татар, башқұрт, қарақалпақ және алтайлықтарда осы уақытқа дейін сақталған. Ғасырлар бойы әр халық өзінше жырлап, өңдегендіктен, сюжетінде, композициялық құрылымында өзгерістер пайда болып, сол халықтың өзіне тән төл туындысы болып кеткен. «Алпамыс батыр» жыры - алуан нұсқаларға тармақталып, күрделіленген көп эпостың бірі. Қазақтарда «Алпамыс» эпосының қазақша нұсқалары халық аузынан ХІХ ғасырдың аяғында қағаз бетіне түсіріле бастады. Қазақтың «Алпамыс батырының» ең алғашқы басылымы 1896 жылы Жүсіпбек Қожа Шайхисламұлының баспаға дайындауымен жарық көрді. «Алпамыс» жырының нұсқаларында қазақ эпосының өзге де үлгілеріндей, халықтың тарихи көзқарасы мен арман-мұраты, олардың өмірлік тәжірибесінің нәтижесі болып табылатын дүниетанымы айқын сезіледі. Жырдың барлық құрамдас бөлшектері жырдың негізгі өзегі болып табылатын жұртшылықта ел қорғау, тәуелсіздікті сақтау жолындағы күреске шақыру идеясына қызмет етеді. Алпамыстың туған еліне, үй ішіне деген сүйіспеншілігін бейнелейтін айшықты эпизодтар - осы айтқанымыздың айқын айғағы [3, 73-75 бб. ] .

«Алпамыс батыр» және «Манас» жырларының ұқсас қасиеттері біршама. Түркі тектес халықтар өз әдебиеттерінің тарихын бәріне ортақ ертедегі жазу-сызудан, әдеби нұсқалардан, жеке ақын шығармаларынан бастайды. Басқаша айтқанда тегі бір, түрі бір туыстас халықтар өз дебиетінің тарихын бертіндегі ұлт болып қалыптасқан шақтан емес, бірге жүріп тіршілік еткен бәрімізге ортақ дәуірден бастайды, бұл әбден заңды. Сонда XV ғасырға дейін жасалған әдеби шығармалар, мәдениет ескерткіштері түркі тілдес халықтардың бәріне ортақ болып, олардың ертедегі әдебиет тарихы бір болып келеді. Бізге жеткен бұл ескерткіштердің таза бір тілде жазылғаны кездесе бермейді. Сондықтан да ол мұралар қазақ, қырғыз, татар, өзбек, башқұрт т. б. түркі халықтардың ортақ қазынасы, әрқайсысының заңды игілігі болып есептеледі. [4, 56-60 бб. ] .

«Манас» - тарихи заманнан таулы Азия қыратында ұрпақтан ұрпаққа мұра болып келе жатқан қызықты жыр, қырғыздың айтулы мұрасы. Бұл жырды алғаш рет қағаз бетіне түсіріп, оны әдебиет дүниесінің белгілі бір кеніші еткен ғалым Шоқан Уәлиханов еді. Шоқаннан бес-алты жыл кейін жырды көптеген ғалымдар зерттей бастайды.

1942 жылы Кембридж сериясымен шыққан «Манас» жыры кейіннен бірталай өзгертіліп, кеңес ғалымы В. М. Жирмунскийдің қатысуымен жаңадан толықтырылып шығарылды. Бұл кітаптың бірнеше беттері «Манас» жырына арналып, оның қазақ әдебиетіне де байланысы бары айтылған. Лондон университетінің профессоры А. Хатто «Манас» жырын биік ғылым сатысында зерттеп, ондағы эпизоттарды, қаһармандардың тарихи бейнесін анықтайды.

Осы келтірілгендерден-ақ қырғыз халқы жасаған «Манас» жырының дүниежүзілік әдебиеттен алатын орны қандай екенін айқын көруге болады.

«Алпамыс батыр» - Алпамыс батыр жайындағы эпикалық шығарма, түркі тілдес көптеген халықтарда кездеседі. Оның көлемді, көркем жырланған нұсқалары өзбек, қарақалпақ, татар, башқұрт, алтай халықтары арасында да мол тараған.

«Батырлар жырының» екінші кітабында «Алпамыс батыр» жырының әр уақытта жарияланған үш түрлі нұсқасы енгізілген. Олар: «Алпамыс батыр», «Алпамыс батырдың қиссасы», «Қисса Алпамыс» . Осы аталған шығармалардың бәрі де қартайғанша сүймеген перзенттің ащы зарын, сол перзент жолында көрген есепсіз мехнат-азапты суреттеуден басталады. Сәл ғана өзгергені болмаса, «Алпамыс», «Алпамша», «Алып Манаш», «Алпамыша минэн Барсын хылуу» жырларындағы кейіпкерлердің аты да (Байбөрі-Байпарақ-Байбура; Алпамыс - Алпамша - Алып Манаш - Алпамыш; Гүлбаршын-Гульбарчин-Барсын хылуу), тағдыр, іс-әрекеттері де өте ұқсас.

Бамсы, Алпамыс, Алпамыш, Алпамша, Алып Манаш, Алып Бамсы деген ер есімдерінің өзі де осыны аңғартады.

Енді эпостардың сюжеттік ұқсастықтарына салыстырмалы талдау жасап қаралық. Әрине, осыншалықты мол әрі сан салалы материалды жеріне жеткізе, сарқа талдау жасаймыз деген ойдан аулақпыз. Себебі жырлар әрқилы әрі ұзақ замандар бойына туып қалыптасты және бұларға әр алуан жыршылардың шығармашылық қатынасы болды. Бұларда сюжеттік қарама-қайшы жәйттер де көп.

Дегенмен біз екі жырдың ішінен сюжеттерінің ұқсас жағына ғана назар аудардық. «Алпамыс батыр» жырында Алпамыс аңғалдықпен Тайшық ханның құрған торына түсіп қалып, жеті жыл зыңданда отырады. Тайшық ханның қызы Қарагөзайымның серкелерін бағатын Кейқуаттың көмегімен зыңданнан шығады. Көкөзек деген жерде Тайшық ханмен кездесіп, оны өлтіреді де, Кейқуатты сол қалмақ еліне хан сайлайды. Өзі Тайшық ханның жалғыз қызы Қарагөзайымды некелеп алып, қырық қыздың басы Нарзангүл (Жүрметүс - Майкөт-Сұлтақұл нұсқасында ) деген қызды Кейқуатқа қосты». Ал «Манас» жырында да осыған ұқсас оқиға бар. Қалмақтың Шооруг ханы Қашқарды жаулап алды. Оған қарсы аттанған Манас Шооругпен Көккөзек деген жерде кездесіп, ақыры оны жеңді. Ол елге Арғын Ажыбай дегенді хан қылып қойды. Өзі Шооругтың қызы Ақылайға үйленеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.