Кітапхананы жаңа технологиялармен қамтамасыз ету
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Қоғамдағы кітапхананың алатын ролі
1.1 Қазіргі кездегі кітапханалардың қоғамдағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Кітапхананың негізгі бағыттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 18
2. Сапалы кітапханалық-библиографиялық қызмет көрсету
2.1 Қазіргі заман жағдайында оқырмандарға кітапханалық - библиографиялық
қызмет көрсетудің
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .26
2.2 Пайдаланушылардың ақпараттық мәдениетін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ...37
3. Кітапхананы жаңа технологиялармен қамтамасыз ету
3.1 Кітапхана жұмысының үдірісіне инновациялық ақпараттық технологияларды
енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..51
3.2 Кітапхана қызметкерлерінің кәсіби біліктіліктерін
арттыру ... ... ... ... ... ... .59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..76
ҚОСЫМША: А
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық,
білім беру және мәдени ағарту қызметінің негізі болып табылады.
ХХІ ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Барлық білімнің
қайнар көзі – кітапханада екені баршамызға анық.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани
байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын
қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кітапхана қызметін дамытуда көпшілік кітапханалардың және мекемелермен
ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын
талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде
ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын
идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады. Жалпы
кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет
қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы
қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет-ақ.
Елімізде соңғы жылдары электрондық кітапханаларды құру қызметінің кең
қанат жайып келе жатқанына орай кітапханаларда электрондық кітапханаларды
құруға байланысты бірқатар шешілуі тиіс мәселелер бар. Көптеген кітапхана
басшылары мен кітапханашылар электрондық кітапхананың не екенін;
электрондық құжаттардың не екенін; электрондық кітапханаға электрондық
құжаттың қай түрлерін енгізуі тиіс екені; дәстүрлі кітапхана
технологияларының электрондық құжаттың өзгешелігіне қай дәрежде сәйкес
келетіні; электрондық құжат кеңістігінің субъектілерінің қатынасы қалай
құрылуы тиіс екені туралы анық түсінік кейде жетпей жатады.
Республикалық кітапханаларда электрондық-ақпараттық ортаны дамыту
мақсатында деректер базасын қалыптастыру, қашықтағы пайдаланушылардың
әралуан ақпарат ресурстарына еркін, жедел енуді ұсыну, сервис сапасын
дамыту және инновациялық ақпараттық технология негізінде ақпараттық
қызметтің тізбесін көбейту, жоғарғы оқу орындары бойынша тақырыптық
деректер базаларын, қызметкерлердің еңбектерінің библиографиялық деректер
базасын жасау жүргізу міндеттеледі.
Диплом жұмысының мақсаты:
1. Заман талабына сай қызмет көрсетудің мәнін, мазмұнын айқындайтын
тәжірибелер арқылы зерттеу.
2. Кітапханалық қызмет көрсету жолдары арқылы ақпараттық мәдениетін
қалыптастырудың өшемдері мен көрсеткіштерін айқындау.
Диплом жұмысының міндеттері:
- қазіргі кездегі кітапханалардың қоғамдағы ролі;
- кітапханалық қызмет көрсетудің міндеттері;
- кітапханалық қызмет көрсету мен ресурстардың қолжетімді болуы;
- пайдаланушылардың ақпараттық мәдениетін дамыту;
- қазір заманғы кәсіби технологиялар мен қызметтерді игеру;
- кітапхана қызметкерлерінің кәсіби біліктіліктерін арттыру.
Зертеу объектісі: Кітапхана жұмысының үдірісіне инновациялық
ақпараттық технологияларды енгізу.
Зерттеудің нысаны: Қазіргі таңда пайдаланушыларға сапалы
автоматтандырылған кітапханалық- библиографиялық қызмет көрсету.
Теориялық -методологиялық негізі: Дипломдық жұмысты жазуда
З. К. Қосуакова, А. Шапошников, В. К.Клюев, Т. Ф. Берестова, М.
Я.Дворкина сияқты беделді кітапхана ісінің жанашырларының еңбектері
пайдаланылды.
Зерттеу әдістері: Сауалнамалар жүргізілді, Республикамыздың алдыңғы
қатардағы кітапханаларының модернизациялау кезеңдерінен тың деректер,
негіздер келтірілді.
Ғылыми жаңашылдығы: Технологиялық үдірістерді модернизациялау негізінде
кітапхана жұмысының мазмұнды аспектілеріне де өзгерістер енгізілуде.
Интернет-ресурстарды игеру, жаңа ақпараттық технологияларға өту,
кітапханаларды қазіргі заманғы ақпараттық мекемеге айналдыру, заманауи
талаптарға сәйкес ақпараттық қызмет көрсету сапасын көтеруге ықпал ету.
Теориялық құндылығы:
- кітапханаларда жаңа технологияны пайдалана отырып сапалы қызмет
көрсетудің көкейтесті мәселелері;
- кітапхана қызметінің қазіргі қоғамдағы ролі;
- кітапхана қызметіне заман талабына сай үдірістер енгізу
ерекшелігі;
- компьютерлік технологияларды кітапханалық қызмет көрсетуде дұрыс
пайдалану;
Практикалық құндылығы: Көркем әдебиетті оқу мәселесіне арналған жедел
сауалнамаға аудандық кітапхананың 41 қызметкерлері қатыстырылды.
Кітапханашылармен кітапхана жетекшілерімен сұхбаттасу сияқты нақты
әлеуметтік зерттеулер мен кітапхана ісін бақылаудың дәстүрлі әдістемелері
пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш бөлімнен, қортытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, пәні, мақсаты, болжамы,
міндеттері, жетекші идеясы, деректі көздері, тәжірибелері енгізілуі
баяндалады.
Қорытындыда Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың мына сөзін тілге тиек
ете отырып: Қазақстан ел болашағы – жас ұрпақтың әлемдік стандартқа сай
білім алуы үшін барлық жағдай жасалған. Бұл – мемлекеттік даму саясатының
басым бағыттарының бірі . Болашақта білімді де, қабілетті, ел үшін аянбай
еңбектеніп, Қазақстанның даңқын асыратынына, мәртебесін асқақтататына мен
сенемін . Қазіргі кезде адамдардың өскелең талаптарын қанағаттандыру,
рухани байлығы мен жалпы қабілетін дамыту және оқырман мен кітап
арасындағы алтын көпір бола тұра мүмкіндігінше жоғарғы деңгейде қызмет
көрсетуді көздеу.
1.Қоғамдағы кітапхананың алатын ролі
1.1 Қазіргі кезеңдегі кітапханалардың қоғамдағы ролі
Көк туымыз желбіреп егеменді ел атандық. Тәуелсіздіктің алғашқы
жылдарында мемлекетіміз ТМД елдеріне ғана белгілі болса, қазір экономикалық
және саяси жетістіктері нәтижесінде Қазақстан бар әлемге танымал. Аймақтық
көшбасшылыққа ұмтылған Қазақстан, енді бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына
кіруді көздеп отыр. Сол мақсатқа жету үшін, республикамыздың түрлі саласын
дамыту бағыттары белгіленіп отыр. Солардың бірі мәдениет саласындағы
кітапхана ісі жүйесі.
Барлық ғылым мен ілім бір ұрпақ ауысуында тоқырайды, ал оны қалпына
келуіне жүздеген жылдар қажет [1, google.kz].
Кітапхана ақпарат сақтаушы, адамдардың біліктілігін, білімділігін
арттырушы мекеме болып табылады. Бүгінгі таңда кітапханашылар
ақпараттандырылған қоғам тәрбиелеуде үлкен рөл атқаруда.
ХХІ ғасырдағы технологиялар дамуына қарамастан Қазақстанда
кітапханаларды жаңа технологиямен қамтамасыз ету әлеуметтік – мәдени саланы
және қоғамды ақпараттандырудың жаңа талабына сәйкес, кітапханаларды
дамытудағы тұжырымдамаларды, стратегияларды ұзақ мерзімді бағдарламалармен
жобалар жасау ғылыми әдістемелік негіздері мәселелерін шешу әлі де
өзектілігін жоғалтпай отыр. Бір сәт шегініс жасасақ кеңестер дәуірінде
мемлекеттің басты саяси деңгейіне дейін көтеріліп, ұрпақ тәрбиесінде
қоғамдық – тарихи қажеттілігін дәлелдеген кітапханалар әлеуметтік тәрбие
мекемесі ретіндегі рөлі толық құнсыздану жағдайына дейін құлдырап кетті.
Қазіргі ақпараттық қоғамның дамуы пайдаланушының орасан зор ақпараттық
мәліметтерге кедергісіз қол жеткізуін қамтамасыз етумен анықталады.
Интернеттің қарқынды дамуы оқырмандарға кітапханалық қызмет көрсету
жүйесіне маңызды өзгерістерді енгізуде [2, 20].
Әрине, жаһандық ақпараттандыру кітапхана қызметкерлерін де, оның
іскерлік қабілеттеріне деген талаптарды да өзгертті. Электрондық қорларды
ілгері жылжыту үшін пайдаланушыны ғана емес, сонымен қатар кітапханашыны да
электрондық қорларды іздеуге және пайдалануға үйрету керек болып отыр.
Ақпараттық қоғамды құрудың әлемдік тенденциясы барлық деңгейдегі
кітапханалардың тыныс-тіршілігіне, кітапханалық үрдіске де өз әсерін
тигізбей қоймайды. Ақпараттық қоғамға батыл қадам жасап, ақпараттар
ағынында алтын көпірдей болып, ақпарат пен пайдаланушының арасын жалғап
тұрған маңызды тетік болып табылатын кітапханалар – ақпарат көзі, ақпаратты
таратуды ұйымдастырушы, ақпараттық-кітапханалық мәдениетті тәрбиелеу
орталығы, сауатты пайдаланушыны қалыптастыру орындарының бірі [3, 105].
Ғаламдық ақпараттар қорының көзі болып табылатын ақпараттық жаңа
технологиялар мен Интернет жүйесі дамыған біздің ғасырымызда оқырмандарға
дәстүрлі түрде қызмет көрсету жеткіліксіз болып отыр. Осыған орай
кітапханалар алдына жаңа міндеттер қойылуда және олардың арасында кітапхана
қорын ақпаратты электрондық тасығыштармен және компьютермен жабдықтау,
оқырмандарға оны ұсыну, оқырмандарға ғаламтор қорын пайдалану ерекше орын
алады. Алайда оған қыруар қаражат пен уақыт керек. Кітапханалардың
көкейтесті проблемалары: материалдық-техникалық базаны нығайту, заманауи
ақпараттық технологиялармен жабдықтау, кітапханашылардың ғаламтормен жұмыс
істей алмауы.
Кітапханашылар мамандығындағы әлеуметтік дағдарыс, рефлекциялық
мәдениеттің төмендеуі, кәсіби тәжірибе стереотиптерінің ауысуы, кәсіби
сананы қайта құру, тіпті өз мамандық шеңберін өзгертпейтін, бірақ кәсіби
қызметінің жаңа жағдайында жұмыс істеу бәсекелестігін туғыза білуде
кітапханашыларымыз жаңа заман талабымен таласа алмады [4, 182].
Тәуелсіздік мұраты жаңа ұрпақты жаңа санада, қазіргі қоғамдық өмірге
бейім, бәсекеге қабілетті етіп тәрбиелеуді талап етіп отыр. Бұл талаптардың
жүзеге асыруда кітапханалар көптеген түйінді мәселелерге кезігіп отыр.
Кеңес дәуірінде адамның қабілеті бірдей, бір-бірінен айырмасы жоқ
деген теңгермешілік, жансақ ұстаным кітапхана жүйесінде де орын алды.
Кітапханашы қадірсіз мамандыққа айналып өзінің жеке тұлға ретінде дамуы
дәрменсіз жағдайға ұшырады.
Көп жылдар бойы кітапханашылардың қызметтік моралдық іскерлік
қасиеттерін зерделеу мен бағалау жүйесі дағдарысқа ұшырағандықтан бүгінде
ауыл жағдайында өз білімін тереңдетуге қабілетті, басқару ғылымын
меңгерген, психологиялық – кітапханалық білімдерді игерген, жаңа кәсіптік
қасиеттері бар кітапханашылар сирек. Бұған кітапханашыларға еңбекақы
төлеудің қазіргі жәй -күйі бойынша еңбек бағасымен іс жүзіндегі құнының
арасындағы елеулі алшақтықтар да әсерін тигізіп отыр [5, 52].
Елбасымыздың Қазақстан халқына Жолдауында бәсекеге қабілетті экономика
қалыптастырып, өзге елдер өркениетімен мәдениетінен еш қалыспайтын білім
жүйесін дамыту қажеттігі ескертілген. Осы орайда кітапхана мамандарын оқыту
мен тәрбиелеудің сапасын көтеруде жалпылама оқытудан гөрі ғылыми техниканың
жаңа жетістіктерін игерген маман даярлау қолға алынуы қажет.
Сондықтан алдағы уақытта кітапханашылар дайындайтын жоғарғы оқу
орындарына мемлекеттік тапсырысты көбейту мәселелерін қою орынды. Өйткені
кітапхана білім ошағы ғана емес, ол сол мекеннің мәдени және рухани
ахуалын көрсететін құрметті орын.
Қазіргі кезде кітапханатану саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер,
түрлі ынталы бастамаларға кең жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда оқырман
тәрбиелеумен айналысатын кітапханашылық қызметтің тиімділігін арттыру оны
жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі өзінен-өзі туындап отыр. Бұл үшін
кітапханашыларымыз кітапхана қызметіндегі инновациялық іс-әрекеттің ғылыми
– педагогикалық негіздерін меңгеруді мақсат етуі тиіс.
Кітапхана саласындағы ізденістер, инновациялық жұмыстар ауылға
қаншалықты тиімділік әкеліп жатыр? Кітапхана ғылымының өркендеуі үшін не
істеу қажет? Әсіресе жас кітапханашылардың болашақта кітапхана мамандығын
көптеп таңдауы үшін нендей шешімдер керек? Кітапханашының білімі мен
біліктілігі, рухани әлеуеті, құқықтық және саяси мәдениеті қандай деңгейде
болуы керек? Кітапханаларды түбегейлі автоматтандыру мәселесі қай ғасырда
шешілетіні де күмән туғызады? [6, 99].
Бүгінгідей ақпараттық технологиялар қарыштап дамыған кезеңде теледидар
мен интернет алғашқы орында. Интернетті пайдалануда ауыл оқырмандарының
мүмкіндігі өте шектеулі. Ал отандық және әлемдік әдебиет байлықтарын
оқығысы келетін оқырмандарымызға кітап қорларының 50 пайызы мазмұны
ескірген кітапхана қорлары оқырман сұраныстарын өтей алмайды.
Кітапханаларды осы күнге дейін оқырмандар тарту жоспарларымен, әртүрлі
кітапхана саласын дамытуға арналған оқулықтармен, қосымша әдістемелік
құралдармен қамту мәселесі шешімін таппай келеді. Жаңа стандарттар бойынша
кітапханалық жұмыстың әдістемелік құралдары, жаңа оқыту технологиялары
әбден керек-ақ. Қазіргі таңда Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасын іске
асыру шаралары аясында, жабылған кітапханалар мен мәдениет мекемелерін
қайтадан ашу мәселелері күн тәртібіне қойыла бастады. Бір қатар игі шаралар
да атқарылуда [7, 36].
Кітапханалар тұрғындардың ақпараттық сұранысын қанағаттандыратын
рухани орталық ретінде жұмыс атқаруда.
Кітапханаларда дәстүрлі интернет залдары оқырмандарға кешенді түрде
ақпараттық қызмет көрсетіп отыр. Интернет қызметі, электрондық пошта,
ақпараттық тасымалдау құралдарына деген оқырмандар сұранысы күннен күнге
өсуде.
Оқырмандарының ақпараттық мәдениетін көтеруді жүзеге асыру үшін
кітапханашылар әрбір өткізілген іс-шараларда жаңа ақпараттық технологияның
мүмкіндіктерін көрсетуге тырысады. Кітапханашылардың оқырмандармен жұмыс
істеу әдістемесін жетілдіру, қызметкерлердің кәсіби біліктілігін арттыру
мақсатында Кітапханашылардың мәртебесін көтерудегі көкейтесті мәселелер
және оны шешудің жолдары сияқты семинар кеңестер өткізіледі [8, 42.].
Қазіргі күні кітапханалардың ең көкейтесті мәселесі кітапхана жұмысын
жаңа сапада ұйымдастыру болып отыр. Кітапхана жұмысының формалары мен
әдістерінде оқырман тартудың жаңа әдістемелік жобалары, жоғарғы оқу
орындары жанынан кітапханашыларға көмек беретін ғылыми - әдістемелік
құрылым, кітапханашылар үшін арнаулы курстық бағдарламалар ашылуы қажет.
Кітапхана жаздырып алатын бұқаралық ақпарат құралдары оқырманның
санасына әсер етіп әлеуметтік ортаны қалыптастыратыны сөзсіз. Ондағы сөз
болған мәселелер арқылы қоғамда маңызды саяси проблемалар талқыланады,
ұлттық құндылық, мәдениет қалыптасып дамиды. Алайда кітапханалардың
баспасөз құралдарына жазылу мәселесі де қаржыға келіп тіреледі. Бұл қазіргі
кітапханалардың көкейтесті мәселесі жаңа ақпараттық технологиялармен
түбірлі жабдықталуы болып табылады.
Дамыған елдер тәжірибесіндегі өңірлердегі рухани даму мәселелерін
мемлекет пен бизнес қауымдастығы өзара бірігу арқылы шешу заңдылық
негіздері бар. Осыған сәйкес экономикалық жағынан тұрақты Қазақстандағы
әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорацияларының жұмысын мәдени жобаларға
бағыттап әлеуметтік даму мәселесін шешу қағидаты бойынша жұмыс істеу
принципі жүзеге асырылса, ауыл мәдениет орындарының біршама дамуына жол
ашылар еді [1, google.kz].
Елімізде жүріп жатқан барлық саладағы өзгерістер кітапхана ісіндегі
тәрбие жұмыстарын ғылыми негізде ұйымдастыру қажеттігін алға тартып отыр.
Қоғам өміріндегі әлеуметтік –экономикалық жағдай неғұрлым күрделене түскен
сайын жасөспірімдер тәрбиесінде қиыншылықтар көбейе түсуде. Қазіргі
кітапханашының тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы жеке бас қызметінің
мәдениеттілігі, яғни имиджі, өзін-өзі басқару шеберлігі, әдеби, сөйлеу
шеберлігі және т.б. оқырмандармен қарым-қатынасының тәрбие жұмысында
нәтижелі болуымен сипатталады.
Жалпы тәрбие жұмысында оқырманның жеке дамуын бақылау, қабілеттерінің
ашылуына оңтайлы жағдай жасау;
Оқырманның өзін-өзі басқару арқылы әлеуметтік мәні бар ұжымдық іс-
әрекетті ұйымдастыру;
Кітапханада қолайлы психологиялық ахуал қалыптастыру үшін
оқырмандардың өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру.
Қазіргі кезде кітапхана ғылымында тәрбиені бірнеше бағытқа бөледі.
Олар: қазақстандық патриотизм мен азаматтық тәрбие, зерде мәдениеті, рухани
адамгершілік, салауатты өмір салты, экономикалық, экологиялық, талғам және
отбасылық өмір мәдениетіне тәрбиелеу. Көп жылғы кітапханалық тәжірибемізден
байқап жүрміз, жоғарыда аталған тәрбие жүйесімен көптеген ұрпақтар
тәрбиеленді. Алайда оқырмандарға тәрбие беру ісінің осы бір жүйесін қазіргі
заманға лайықтап қайта жасау керектігі мәселесі туып отыр. Қазіргі кезеңде
кітапханалық білім – тәрбие беру жүйесінің ең басты мәселесі – кітапханалық
қызмет көрсетуді халықаралық деңгейге жуықтату.
Ол үшін кітапханаға заман талабына сай білім және тәрбие стандартын
енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету,
ғылыми - әдістемелік бағытқа ынталандыру. Ауыл кітапханаларында бұрыннан
қалыптасқан бағдарламалармен жұмыс істеу стилі ескірген. Кітапхана барлық
тұлғасымен жаңа оқуға жаңа жұмыстар қызметіне бейімделуі тиіс [3, 221].
Бүгінгі таңда кітапханалық білім беру саласының басты міндеттерінің
бірі келешек ұрпақтарының дүние танымын дұрыс қалыптастыру. Соған сәйкес
кітапханадағы оқу тәрбие жұмысында бұл міндет ерекше назарда болуы тиіс.
Оқырмандар дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді.
Олардың ішінде адамның өмір сүру ортасы, материалдық жағдайлары, ақпаратты
алу құралдары, оқыту және тәрбиелеу бар. Біздің ауылымыздағы жастар мен
жасөспірімдердің биік азаматтығын, олардың еңбек ету, білім алу, кәсіби
дайындықтарын жетілдірумен әлеуметтік белсенділіктерін қалыптастыруда
жергілікті атқарушы органдармен байланыс сабақтастық жүйесі әлсіздігін
көрсетіп отыр. Жастардың осы бағыттағы іс әрекетіне практикалық бағыт-
бағдар жеткіліксіз болғандықтан, ақпараттық құқықтық тәрбие беру деңгейі
төмен.
Кітапханалардың тұрақты оқырмандары болып саналатын 18 – 29
аралығындағы жастардың құқықтық білім алудағы, өзін-өзі еңбекпен қамтудағы
толық ақпаратқа ие болу, кәсіби білімін жетілдіру, күрделі шаруашылық және
әлеуметтік мәселелерін құқықтық тұрғыда шешу, жаңа заманның ғылыми –
техникалық жаңалықтарын дер кезінде пайдалануда ауыл жағдайында көптеген
шешілмеген проблемалар бар. Жастар тәрбиесімен түбегейлі айналысып жүрген
мамандар да мұны жоққа шығармайды [9, 234].
Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім тәрбие
жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп
жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жәй әңгіме
деңгейінен аса алмай қалатындығы жасырын емес.
Кітапханашыларымызды әлеуметтендіру кітапхана мамандығы бойынша қайта
бейімдеу жүйесінің жұмысы сын көтермейді. Республикамызда кітапханашылардың
маман тұрғысында қалыптасу, жан-жақты білім алу, еңбек және медициналық,
психологиялық – педагогикалық, құқықтық- ақпараттық қызметтермен қамтамасыз
етілуде, олардың әлеуметтік бейімделуіне және оңалуына жәрдемдесетін
жүйелердің мүмкіндігі өте аз.
Кітапханалар рухани тәрбие беруде қазіргі оқырманның сұранысын
қанағаттандыру, оқу материалдарын игерудің сан түрлі әдістерімен жұмыс
істеуде жаңа технологияның жоқтығынан қауқарсыз отыр. Өйткені қазіргі кезде
балалар мен жасөспірімдердің нақты азаматтық позициясында дүдәмалдық басым.
Жастардағы әлеуметтік белсенділік әлсіреп, патриоттық сезім төмендеп
кеткен. Мұндай жағдай жас ұрпақ дүниетанымына өзгеріс жасап жалпы тәлім-
тәрбие ісі жағдайына кері ықпалын тигізуде [1, google.kz].
Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауында өткен ғасырдың отызыншы
жылдарында сауатсыздыққа қарсы күрес жүргізілгеніндей, компьютерлік
сауаттандыру жөніндегі ауқымды іске барлық мемлекеттік қызметкерлер сияқты
кітапханашылар да тартылуы қажет. Кітапханашы компьютерді, интернетті және
электрондық поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап болуға тиіс. Осыған
байланысты ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін кітапхана
саласында төмендегідей міндеттер шешілуі тиіс:
Кітапханашылар: компьютерлік техниканы, интернет, телекоммуникациялық
желіні, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиалық,
электрондық оқулықтарды кітапхана ісіне тиімді пайдалану арқылы;
Казіргі заман кітапханашысының терең білімді, тарихи танымдық,
педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және
ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық
құзырлы маман болуды талап ету;
Кітапханашының шығармашылық әлеуетін дамыту бұл оның өзін-өзі дамыту
үрдісі шығармашылық әрекет арқылы кітапханалық білім берудің сан түрлі
әдістерін шеше білу;
Тұлғалық және интеллектуалдық дамуға жол ашу, осыған сәйкес
кітапханашы өзінің кітапханалық қызмет көрсету әрекетіне баға бермейінше,
оның кәсіби шығармашылық әлеуетінің дамуы жайлы сөз етуі де артық болады
[1, yandex.ru.].
Сондықтан кітапхана ісін дамытуда кітапханашылардың кәсіби
шығармашылық қызметінің құрамында мақсаткерлік, оның әдістері, өзін-өзі
бағалау, жаңа нәтижелерге жету, әрі қарай өзін-өзі дамытуға деген
қажеттілік болса, ақпараттық әлеуметтік қызметтің тұтас сапалы кадрлық
жүйесі құрылады. Оқырмандардың осы заманғы ақпараттарды алудағы шектеусіз
әлемдік рынокқа шығуын, әлемдік біліммен ақпараттың негізгі ортасына өз
ауылынан қосылу, бүкіл әлеммен еркін байланысқа түсу мүмкіндігін қамтамасыз
етуде жоғарыдағы аталған кітапхана ісіндегі іс қимыл әрекеттері нақты
өмірге керек.
Кітапхана мамандарының кәсіби дайындықтарын жетілдірудегі
шеберліктерінің шыңдалуы, олардың Конституциялық құқықтарын қорғау мен
қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды өз қызметінде пайдалану арқылы
кітапханашылардың тыныс тіршілігінде өмір сүруге қабілеттілік, біліктілік
мотивтері қалыптасады [1, google.kz].
Кітапхана мамандарын жаңа деңгейде қайта дайындау кітапхана ісінің
кәсіби саласын жоғары деңгейге көтеріп, кітапхана жұмысының жаңа сапалық
тетігі іске қосылып, жүйелі, үздіксіз кітапханалық қызметті жүзеге асырудың
нақты қажеттілігі туады.
Кітапхана жұмысында жаңа технологияларды қолдану – кітапхана қызметінің
сапасын арттырып, оқырмандар санын толықтырып, рухани құндылықтарымызды
қолжетімді деңгейде пайдалануына игі ықпалы болары анық. Заман талабы да
осыны міндеттейді.
Соңғы жылдарда кітапханалық қызмет көрсетуде компьютерлерді, сандық
жүйелер мен ғаламторды қолдануымен байланысты маңызды өзгерістер пайда
болды. Ешқашан да кітапхана қорлары қазіргі күнде сияқты ашық болған емес.
Жаңа технологиялар сұранымды жіберу, ақпаратты алу мен жеткізу процесстерін
жеңілдетеді [6, 98]. Дегенмен, электрондық қорларын пайдаланудың өсуімен
кітапханалардың келімі төмендеп барады. Қазіргі ұрпақ компьютерлермен бірге
бой жетіп барады және виртуальдық ақиқатта өздерін еркін сезеді. Ол үшін
Web – тек ақпарат дерекнамасы ғана емес, сонымен бірге араласу, істестік
пен өз ойын білдіру орыны болып табылады. Бұл кітапханаларды қызмет көрсету
үшін инновациялық шешім табуға және оқырман үшін қолайлы тәсілдерді
пайдаланып қызмет көрсетуге мәжбүр етеді.
Заманға сай жаңа технологиялардың, компьютердің адам өміріне тереңдеп
енуі, ғасырлар бойы санамызға қозғау салып, ой-өрісімізді кеңейтіп, бар
білімді жинақтайтын адамның рухани азығы болып табылатын, кітапқа деген
қызығушылықты, кітап оқу, оқу мәдениетінің төмендеп кетуіне басты себеп
болып тұр. Қоғамның дамуы, адамзаттың өсіп-өркендеуі кітаппен тығыз
байланысты. Кітап оқусыз, жаңалықсыз ешкімде алға баса алмайды, бұл мәселе
бүгінгі таңда жалпы мемлекеттік проблема болып тұр. Оқу - әлеуметтік
жағдайда тілді дамытудағы негізгі қызмет ететін құрал. Оқу адамның көру
және сөйлеу дағдыларын дамытады [1, google.kz].
Бүгінгі күні кітапханалар көптеген салт-дәстүрлердің сақтаушылары болып
саналады және әр түрлі халықтардың, қоғамдық қарым-қатынастар бойынша жазба
дәстүрлерін жинап, сақтай отырып, қоғамның рухани өңдіру жүйесінің маңызды
элементтерінің бірі болып табылады. Сондықтан, кітапханалардың өлкетанулық
қызметтерінің бастапқылықты бағыттардың бірі жергілікті тарихты танытуға,
көптеген оқырмандарын өз өлкесі мен жерінің өткендігі туралы кешенді ең
анық ақпаратқа қол жеткіздіру.
Бүгінгі күні – кітапхана пайдаланушыларға ақпараттық қызмет көрсетудің
негізгі орталығы. Жаһандану дәуірінде жаңа технология қарқынды даму
үстінде. Пайдаланушыларға қашықтықтан электронды қызмет көрсету сол
жаһандану үрдісінің бір ғана көрінісі. Ертең осы қызметтің жаңа, дамыған
түрлері пайда болары сөзсіз. Сондықтан да заман талабына сай кітапхана
қызметкерлері де жаңа белестерден көрінуге тиіс [10, 12].
Қазіргі кездегі кітапхананың қызметі, сонымен бірге кітапханалық
өлкетану, пайдаланушылар мен оқырмандардың қажетті өлкетанулық ақпаратқа
деген кіру жаңа ақпараттық технологияларды қолдануынсыз мүмкін емес.
Қазіргі замандағы әрбір кітапхананың қызмет атқаруы технологиялық
инновацияларды қабылдау қабілетіне байланысты. Олардың дамуына арналған
мүмкіндіктер кітапханада жаңа ақпараттық технологиялар спектрін жасайды.
Ақпараттық технологияларды пайдалана отырып кітапхана оқырмандардың
білімі мен максималды дәрежеде ақпараттандырылуын қамтамасыз етуде.
Кітапхана оқырмандарға қажетті мәліметтерді ұсынып, қалтқысыз қызмет
көрсетеді. Кітапхана жұмысында ақпараттық қорды, мерзімді басылымдар мен
мультимедия қорын, заман талабына сай заманауи технологияны қолданып,
ғаламтордан алынатын мәліметтерді оқырмандарға ұсынады [11, 55].
Өлкетану тақырыбы, өлке тарихы, өлкенің экономикалық-әлеуметтік даму
жайындағы құжаттар жоғары сұраныспен пайдаланылады.
Кітапханалар Электронды үкімет сайтын насихаттап, ақпараттық
қоғамды толық қалыптастыруға айтарлықтай үлес қосуда.
Жалпы алғанда оқырмандардың рухы бай, жаны жайсаң, түйсігі мол, жан-
жақты болуында кітапхананың алатын орны ерекше.
Технологиялық үдірістерді модернизациялау негізінде кітапхана
жұмысының мазмұнды аспектілеріне де өзгерістер енгізілуде. Ол
өзгерістерге жұмыстың жаңа күрделі бағыттарына толық мәтінді ресустарды
құру мен оларды басқару, кітапхананың сайтын жасау, оның мазмұнын толықтыру
мен тұрақты жаңарып отыру. Интернет-ресурстарды игеру, оның ішінде шет
тілдердегі ресурстарды да иеру жатады. Бүгінгі кітапхананың басты бағыты
және оның пайдалаушылармен өзара қарым-қатынасындағы белсенділігі,
кітапханалық сервистерге, ақпараттық қамтамасыз етудің дара және топтық
формаларына деген талаптар да өзгеріп келеді. Кітапхана пайдаланушыларға
ақпарат беруде барынша белсенді бағыт ұстана отырып, ақпараттық
қамтамасыз ету бойынша жаңа қызметтерді ұсынуда [12, 95].
Кітапхана сайттарына қорлардағы электронды оқулықтар енгізілуде.
Кітапхана жұмысында wеb-технологияны пайдалау арқылы пайдаланушыларға
арналған библиографиялық және толықмәтінді мәліметтер базасын ұсыну,
вертуалды тақырыптық кітап көрмелерін ұйымдастыру арқылы кітап қорын
белсенді насихаттауға, вертуалды анықтамалық қызмет ұйымдастыруға,
ақпараттық құжаттарды электронды жеткізу қызметін пайдалану кітапхана
профиліне сәйкес Интернет-ресурстар бойынша навигация құру мүмкіндігіне
қол жеткізуде [1, google.kz].
Кітапханалардың электрондық адрестерінің болуы ақпараттық үдірістерді ,
қашықтан сұраныс жасау және хат жазу режиміне ауыстыруға мүмкіндік береді.
Соңғы жылдарда кітапхана қызмет көрсетуіне енгізілген жаңа сервистердің
көбі Web 2.0.технологиялармен байланысты.
Уикипедия —өзі тіленгендер күштермен құрастырылған еркін энциклопедия.
Ол вики технология бойынша жұмыс істейді — бұл сайт беретін құралдар
арқылы пайдаланушылар бірлесіп құрамы мен мазмұнын өздер өзгерте алады.
Уикипедия – өздігінен ұйымдастырылатын ірі қорлардың бірі болып
саналады. Ол өзекті ақпаратпен ең жоғары жылдамдықпен толтырылады және
әрбір пайдаланушыға жаңа ақпаратқа кіруге жол береді. Бұл қазірге кезде
анықтамалық қорлардың ішінде ең талап етілген.
Осы жоба бойынша кітапхана белсенді қатысып өз потенциалды оқырмандарын
тартуға мүмкінді береді.
Егер кәсіптік кітапханалық бірлестіктің өздігінен ұйымдастыру туралы
айтсақ, Web 2.0 блоги деген құралды белгілеуге болады.
Блог — бұл ары қарай хронологиялық ретінде жазбалар, немесе, постар
басылған онлайн-күнделік болып табылады. Блогты бірегей қылатын тағы да бір
ерекшелік – оқырмандар хабарламаларға өз түсініктемелерін бастыра
алады.
Көбінесе бұл кітапханалық әлемнің жаңалықтарын жариялауға арналған
құрал ретінде есептеледі. Бұл кітапханалық сайттың баламасы. Алға жылжыған
кітапханашылар үшін блог – бұл кітапханалар мен олардың қызметтерінің
жарнамасы үшін тағы бір мүмкіндік. Қазіргі күні кітапханаларыдың ең
көкейтесті мәселесі кітапхана жұмысын жаңа сапада ұйымдастыру болып отыр.
Кітапхана жұмысының формалары мен әдістерінде оқырман тартудың жаңа
әдістемелік жобалары, жоғарғы оқу орындары жанынан кітапханашыларға көмек
беретін ғылыми - әдістемелік құрылым, кітапханашылар үшін арнаулы курстық
бағдарламалар ашылуы қажет.
Кітапхана жаздырып алатын бұқаралық ақпарат құралдары оқырманның
санасына әсер етіп әлеуметтік ортаны қалыптастыратыны сөзсіз. Ондағы сөз
болған мәселелер арқылы қоғамда маңызды саяси проблемалар талқыланады,
ұлттық құндылық, мәдениет қалыптасып дамиды. Алайда кітапханалардың
баспасөз құралдарына жазылу мәселесі де қаржыға келіп тіреледі. Бұл қазіргі
кітапханалардың көкейтесті мәселесі жаңа ақпараттық технологиялармен
түбірлі жабдықталуы болып табылады.
Дамыған елдер тәжірибесіндегі өңірлердегі рухани даму мәселелерін
мемлекет пен бизнес қауымдастығы өзара бірігу арқылы шешу заңдылық
негіздері бар. Осыған сәйкес экономикалық жағынан тұрақты Қазақстандағы
әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорацияларының жұмысын мәдени жобаларға
бағыттап әлеуметтік даму мәселесін шешу қағидаты бойынша жұмыс істеу
принципі жүзеге асырылса, ауыл мәдениет орындарының біршама дамуына жол
ашылар еді.
Елімізде жүріп жатқан барлық саладағы өзгерістер кітапхана ісіндегі
тәрбие жұмыстарын ғылыми негізде ұйымдастыру қажеттігін алға тартып отыр.
Қоғам өміріндегі әлеуметтік –экономикалық жағдай неғұрлым күрделене түскен
сайын жасөспірімдер тәрбиесінде қиыншылықтар көбейе түсуде. Қазіргі
кітапханашының тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы жеке бас қызметінің
мәдениеттілігі, яғни имиджі, өзін-өзі басқару шеберлігі, әдебі, сөйлеу
шеберлігі және т.б. оқырмандармен қарым-қатынасының тәрбие жұмысында
нәтижелі болуымен сипатталады.
Жалпы тәрбие жұмысында оқырманның жеке дамуын бақылау, қабілеттерінің
ашылуына оңтайлы жағдай жасау;
Оқырманның өзін-өзі басқару арқылы әлеуметтік мәні бар ұжымдық іс-
әрекетті ұйымдастыру;
Кітапханада қолайлы психологиялық ахуал қалыптастыру үшін
оқырмандардың өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру
Қазіргі кезде кітапхана ғылымында тәрбиені бірнеше бағытқа бөледі,
олар: қазақстандық патриотизм мен азаматтық тәрбие, зерде мәдениеті, рухани
адамгершілік, салауатты өмір салты, экономикалық, экологиялық, талғам және
отбасылық өмір мәдениетіне тәрбиелеу. Көп жылғы кітапханалық тәжірибемізден
байқап жүрміз, жоғарыда аталған тәрбие жүйесімен көптеген ұрпақтар
тәрбиеленді. Алайда оқырмандарға тәрбие беру ісінің осы бір жүйесін қазіргі
заманға лайықтап қайта жасау керектігі мәселесі туып отыр. Қазіргі кезеңде
кітапханалық білім – тәрбие беру жүйесінің ең басты мәселесі – кітапханалық
қызмет көрсетуді халықаралық деңгейге жуықтату.
Ол үшін кітапханаға заман талабына сай білім және тәрбие стандартын
енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету,
ғылыми - әдістемелік бағытқа ынталандыру. Ауыл кітапханаларында бұрыннан
қалыптасқан бағдарламалармен жұмыс істеу стилі ескірген. Кітапхана барлық
тұлғасымен жаңа оқуға жаңа жұмыстар қызметіне бейімделуі тиіс.
Бүгінгі таңда кітапханалық білім беру саласының басты міндеттерінің
бірі келешек ұрпақтарының дүние танымын дұрыс қалыптастыру. Соған сәйкес
кітапханадағы оқу тәрбие жұмысында бұл міндет ерекше назарда болуы тиіс.
Оқырмандар дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді.
Олардың ішінде адамның өмір сүру ортасы, материалдық жағдайлары, ақпаратты
алу құралдары, оқыту және тәрбиелеу бар. Біздің ауылымыздағы жастар мен
жасөспірімдердің биік азаматтығын, олардың еңбек ету, білім алу, кәсіби
дайындықтарын жетілдірумен әлеуметтік белсенділіктерін қалыптастыруда
жергілікті атқарушы органдармен байланыс сабақтастық жүйесі әлсіздігін
көрсетіп отыр. Жастардың осы бағыттағы іс әрекетіне практикалық бағыт-
бағдар жеткіліксіз болғандықтан, ақпараттық құқықтық тәрбие беру деңгейі
төмен.
Кітапханалардың тұрақты оқырмандары болып саналатын 18 – 29
аралығындағы жастардың құқықтық білім алудағы, өзін-өзі еңбекпен қамтудағы
толық ақпаратқа ие болу, кәсіби білімін жетілдіру, күрделі шаруашылық және
әлеуметтік мәселелерін құқықтық тұрғыда шешу, жаңа заманның ғылыми –
техникалық жаңалықтарын дер кезінде пайдалануда ауыл жағдайында көптеген
шешілмеген проблемалар бар. Жастар тәрбиесімен түбегейлі айналысып жүрген
мамандар да мұны жоққа шығармайды.
Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім тәрбие
жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп
жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жәй әңгіме
деңгейінен аса алмай қалатындығы жасырын емес.
Кітапханашыларымызды әлеуметтендіру кітапхана мамандығы бойынша қайта
бейімдеу жүйесінің жұмысы сын көтермейді. Республикамызда кітапханашылардың
маман тұрғысында қалыптасу, жан-жақты білім алу, еңбек және медициналық,
психологиялық – педагогикалық, құқықтық- ақпараттық қызметтермен қамтамасыз
етілуде, олардың әлеуметтік бейімделуіне және оңалуына жәрдемдесетін
жүйелердің мүмкіндігі өте аз.
Кітапханалар рухани тәрбие беруде қазіргі оқырманның сұранысын
қанағаттандыру, оқу материалдарын игерудің сан түрлі әдістерімен жұмыс
істеуде жаңа технологияның жоқтығынан қауқарсыз отыр. Өйткені қазіргі кезде
балалар мен жасөспірімдердің нақты азаматтық позициясында дүдәмалдық басым.
Жастардағы әлеуметтік белсенділік әлсіреп, патриоттық сезім төмендеп
кеткен. Мұндай жағдай жас ұрпақ дүниетанымына өзгеріс жасап жалпы тәлім-
тәрбие ісі жағдайына кері ықпалын тигізуде.
Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауында өткен ғасырдың отызыншы
жылдарында сауатсыздыққа қарсы күрес жүргізілгеніндей, компьютерлік
сауаттандыру жөніндегі ауқымды іске барлық мемлекеттік қызметкерлер сияқты
кітапханашылар да тартылуы қажет. Кітапханашы компьютерді, Интернетті және
электрондық поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап болуға тиіс. Осыған
байланысты ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін кітапхана
саласында төмендегідей міндеттер шешілуі тиіс:
Кітапханашылар: компьютерлік техниканы, интернет, телекоммуникациялық
желіні, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиалық,
электрондық оқулықтарды кітапхана ісіне тиімді пайдалану арқылы;
Казіргі заман кітапханашысының терең білімді, тарихи танымдық,
педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси- экономикалық білімді және
ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық
құзырлы маман болуды талап ету;
Кітапханашының шығармашылық әлеуетін дамыту бұл оның өзін-өзі дамыту
үрдісі шығармашылық әрекет арқылы кітапханалық білім берудің сан түрлі
әдістерін шеше білу;
Тұлғалық және интеллектуалдық дамуға жол ашу, осыған сәйкес
кітапханашы өзінің кітапханалық қызмет көрсету әрекетіне баға бермейінше,
оның кәсіби шығармашылық әлеуетінің дамуы жайлы сөз етуі де артық.
Сондықтан кітапхана ісін дамытуда кітапханашылардың кәсіби
шығармашылық қызметінің құрамында мақсаткерлік, оның әдістері, өзін-өзі
бағалау, жаңа нәтижелерге жету, әрі қарай өзін-өзі дамытуға деген
қажеттілік болса, ақпараттық әлеуметтік қызметтің тұтас сапалы кадрлық
жүйесі құрылады. Оқырмандардың осы заманғы ақпараттарды алудағы шектеусіз
әлемдік рынокқа шығуын, әлемдік біліммен ақпараттың негізгі ортасына өз
ауылынан қосылу, бүкіл әлеммен еркін байланысқа түсу мүмкіндігін қамтамасыз
етуде жоғарыдағы аталған кітапхана ісіндегі іс қимыл әрекеттері нақты
өмірге керек.
Кітапхана мамандарының кәсіби дайындықтарын жетілдірудегі
шеберліктерінің шыңдалуы, олардың Конституциялық құқықтарын қорғау мен
қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды өз қызметінде пайдалану арқылы
кітапханашылардың тыныс тіршілігінде өмір сүруге қабілеттілік, біліктілік
мотивтері қалыптасады.
Кітапхана мамандарын жаңа деңгейде қайта дайындау кітапхана ісінің
кәсіби саласын жоғары деңгейге көтеріп, кітапхана жұмысының жаңа сапалық
тетігі іске қосылып, жүйелі, үздіксіз кітапханалық қызметті жүзеге асырудың
нақты қажеттілігі туады.
Жаңа ақпараттық технологияларға өту, кітапханаларды қазіргі заманғы
ақпараттық мекемеге айналдыруға, заманауи талаптарға сәйкес ақпараттық
қызмет көрсету сапасын көтеруге ықпал етеді [12, 65].
Сондықтан кітапханалардың бет-бедерін жаңарту, оның функциялары мен
қызмет түрлерін кеңейту, оқырмандардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру
–кітапханаларға жаңа технология енгізумен қатар жүргізілуі тиіс.
Қазіргі уақытта оқырмандар кітапхана жұмысының мүмкіндіктерін біліп,
оны дұрыс пайдалана білгені маңызды. Сондықтан оқырмандардың ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру – кітапханалардың ақпараттық- технологиялық қызмет
көрсету жүйесінің жақсы жолға қойылуы арқылы жүзеге асырылуы сөзсіз.
Сонда ғана кітапханалар білім мен ақпараттың нағыз ордасы болатыны ақиқат.
1.2 Кітапхананың негізгі бағыттары мен міндеттері
Қазіргі ХХІ ғасыр –ақпарат ғасыры. Соңғы жылдары ақпарат маңызды
орынға ие болып, қоғам дамуының басты стратегиялық ресурсына айналды.
Кітапханаларды ғылыми, техникалық, технологиялық және мәдени дамудың
жоғары деңгейіне шығару мақсатында кітапхана саласында жаңа инновациялық
жұмыстарды дамыту жолға қойылған.
Елбасының сындарлы саясатын қолдауда жетістіктерге қол жеткізіп, жас
өркеннің ұлтына, тіліне, діліне деген сүйіспеншілігін ояту мақсатында
кітапхананың атқарар міндеті зор [1, google.kz].
Ұлтымыздың ұлы мұраттары мен мақсаттары жолында кітапхана оқырмандардың
рухани байлығын арттырып, халықтың салт-санасын қалыптастыруда
шығармашылықпен жемісті еңбек етіп келеді.
Кітап қорының көбеюіне, заман талабына сай жаңа технологиялық
инновацияларды еңгізіп, кітапхананың материалдық – техникалық базасын
нығайтуда жаңа үлгідегі кітапханалық жиһаздармен жабдықтауға бар күш-
жігерін жұмсап келеді.
Жаңа технологиялардың дамуы, халықтың ақпаратты және мәдени
тұтастығын қамтамасыз етуде кітапхананың рөлін арттыру мен интеллектуалды
деңгейін көтеруді ескере отырып, кітапханалар жүйесіндегі инфрақұрылым мен
кітапханаларды жаңарту үшін жағдай жасау. Міндеттері:
- кітапхана жүйесіндегі инфрақұрылым, электронды және басқа да
ақпаратты қор мен кітапхана қызметін дамыту;
- аймақтың мәдени мұрасы ретінде кітапхана қорларын сақтауды қамтамасыз
ету;
- кітапханалардың қорынан арнайы маңызды ақпараттарды еркін алу мен
халықтың әр түрлі топтарына жағдай жасай отырып, азаматтардың
конституциялық құқығын қамтамасыз ету;
- кадрлық жетілдіру мен кітапхана қызметкерлерінің біліктілігін
арттыру;
- кітапханаларының материалды-техникалық базасын нығайту мен дамыту;
Кітапхананың мақсаты: Кітапхана ресурстарын толықтыру және каталогтау
бөлімі қорды қалыптастыру; күнделікті толықтыру, қайта толықтыру, мерзімді
басылымдарға жазылу, кітап айырбасын жүзеге асыру; кітапхана қорының
жиынтық және жекелей есебін жүргізу. Толықтырудың негізгі үрдістері
автоматтандырылған: жекелей есепке алу, мерзімді басылымдарға жазылу,
тіркеу есебін жүргізу. Кітапхананың құрылымдық бөлімдері үшін кітаптар мен
басқа материалдарды жүйелеуді, каталогтауды және техникалық өңдеуді бір
орталықтан жүзеге асыру; жаңа түскен басылымдарға электронды каталогтың
деректер базасын қалыптастыру; кітапхананың бас каталогын ұйымдастыру,
жүргізу, саралау; кітапханалардың каталогтарымен жұмыстарына әдістемелік
басшылықты жүзеге асыру [13, 25].
Кітапхана міндеті.
- Әр азаматқа оқырман құқын толық қолдануға кепіл, кітапхана міндеті -
бар қорын, өзінің жоспарын, қызмет көрсету түрлері туралы халыққа ақпарат
беру:
- Қызмет көрсету түрлерi, өздерiнiң жоспарлары, бар қорлар туралы
халықты ақпараттандыру;
- Оқырмандарға қорларын қолдануға, кітапхана қызметін пайдалануға
ыңғайлы жағдай жасауға;
- Кітапханалық, библиографиялық, ақпараттық қызметін жаңартып тұру;
- Оқырмандарға жоғары мәдени қызмет көрсету, (керекті деректерін
таңдауға көмек көрсету, олардың каталог, картотека, анықтама-
библиографиялық және ақпараттық материалдарды пайдалануына ықпал жасау,
жаңа әдебиеттерді таныстыру және басқа шараларды ұйымдастыру);
- Оқырман сұраған деректер жоқ болса, кітаптар аралық абонементпен
сұраныс жасау.
- Оқырмандарға пайдалану мерзімі аяқталған он күннің ішінде қайтаруын
немесе мерзімін ұзартуын еске түсіру. Егер осы айтылған мерзім ішінде
деректер қайтарылмаса, оқырманға талап ету хатын жіберу немесе он күннің
ішінде мазмұны мен құны тең келетін деректерді орнына алып келу. Талап ету
хатында мерзімі өткен күндер үшін ақша төлейтіні туралы, егер
қайтарылмайтын болса немесе орнын толтырмайтын болса он есе нарық құны айып
тағылады.
- Егер белгіленген деректер қайтарылмаса немесе орнына басқаны алып
келмесе, оқырман және абонементтің келісімімен жасалған деректердің он есе
құны төлемі кітапхана кассасына салынады. Алынған соммаға кіріс ордері
жазылып, оқырманға түбіртек беріледі.
- Кітапхана қорына келтірілген зияны үшін төленген ақшалай қаражат
өсім айыбынан кітапхана қорын толықтыруға, басылымдарды түптеуге және т.б.
іс-шараларға жұмсалады.
Кітапханалық қызмет көрсету мақсаттары:
- Кітапхана көрсететін қызмет түрлерін халыққа хабарлау, халықтың
түрлі топтарын кітапханаға тарту шараларын қолдану.
- Оқырмандардың ақпараттық сұраныстарын толық және жылдам орындалуын
қамтамасыз ету.
- Әр түрлі нысандар мен бұқаралық әдіспен, топтық және жеке
ақпараттандыру мақсатында кітапхананың оқырмандарына анықтамалық-ақпараттық
қызмет көрсетуді жетілдіру.
- Балалар және жасөспірімдердің оқуын бағыттау, оларды оқуды ұнатуға
дағдыландыру, кітапханалық-ақпараттық мәдениетін көтеру, жеке тұлғаның
гуманизациялануына жағдай жасау, қазақстандық отан сүйгіштікке баулу.
- Кітапхана қорында оқырмандарға керекті әдебиет болмаған жағдайда,
құжаттарды электрондық тасымалдау арқылы сұраныс жасау. (КАА).
- Қызмет көрсетудің жоғары мәдениетін қамтамасыз ету және қосымша
қызмет көлемін кеңейтіп, ақпарат дереккөздерімен жұмыс жасау үшін қолайлы
жағдай жасау.
- Басылымдардың кітапханаға уақытында қайтарылуын жүйелі түрде
қадағалау.
Кітапхананың миссиясы - әр адам білім алып, интеллектуалды даму үшін
ақпаратқа ашық қол жеткізуін қамтамасыз ету.
Кітапхана дамуының тұжырымдамалық идеясы: Кітапхана саясаты
пайдаланушылардың қызығушылығы мен қажеттіктерін бірінші кезекке қояды.
Кітапхананың мақсаты айқын, қызметі белсенді. Кітапханашылар жаңашылдыққа
ұмтылады және жаңа технологияларды қолдана отырып, пайдаланушыларға жоғары
сапалы, толық та жедел қызмет көрсететін қызметкерлердің кәсіпкерлігіне
негізделеді [10, 9].
Кітапхана саясатының стартегиялық бағыты - өздігінен білім алуға,
халықтың түрлі санатының креативті қызметіне, инновациялық әдістемелік
бағдарламаларды құруға жағдай жасау, көркем-шығармашылық қызметті
ақпараттық қамсыздандыру болып табылады .
Кітапхананың болашағының басым міндеттері:
- Қазақстан халқының мәдени мүрасын сақтау және дамыту:
- Мәдениет аралық және қоғамдық байланысты ұйымдастыру:
- Отаншылдық пен төзімділіктің үйлесімді үндестігін тәрбиелеу:
Кітапхананың жаһандану және ғылыми техникалық даму саласына ену үрдісін
жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды игеру жолымен
жетілдіру [12, 99].
Кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастырудың басым бағыттарының негізгі
ұстанымдары:
1. Қорларды өзектендіру.
2. Кітапханалық қызмет көрсету мен ресурстардың қолжетімді болуы.
3. Тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру.
4. Кітапханалық жүйенің кәсіби бірлестігі.
5. Кітапханаларды үздіксіз дамыту.
6. Кадрлық құрамды толықтыру.
7. Кітапханаларды интегралданған жүйе жағдайында арнайы бағытқа салу.
8. Тұрғындарға кітапханалық қызмет көрсету сапасын стандартту.
9. Қазір заманғы кәсіби стандарттарды, технологиялар мен қызметтерді
игеруде алғырлық таныту.
Кітапхана ережесі. Оқырмандардың құқықтары мен міндеттері:
Кітапхана оқырмандарының (оқырмандар, пайдаланушылар, қызметкерлер)
мынаған құқығы бар:
1. Кітапхана көрсететін кітапхана-ақпарат қызметін тегін пайдалануға;
2. Абонементтен кітаптар мен басқа да ақпарат көздерін уақытша
пайдалануға болады;
3. Кітаптар мен басқа да ақпарат көздерін іздеу мен тандауға кеңесшілік
қызмет алуға;
4. Кітапхана қорында жоқ қажетті ғылыми әдебиеттерді кітапхана аралық
абонемент (КА) арқылы алуға;
5. Кітапханалық-библиографиялық, ақпараттық білім алуға, ақпараттық
дәстүрлі және электронды таратқыштарды игеру және пайдалана білуге;
6. Кітапхана өткізетін шараларға қатысуға;
7. Кітапхана кеңесіне сайлауға және сайлануға, кітапханаға нақты көмек
көрсетуге;
Оқырмандар мынаған міндетті:
1. Әр оқу жылының басында оқырмандар қайта тіркелуге;
2. Кітапхана пайдалану қағидаларын (кітапханасын пайдалану
қағидаларының 3-22 тармақшасына сәйкес) сақтауға;
3. Кітапханадан алған басылымдарын белгіленген мерзімінде
қайтаруға;
4. Кітапхана қорынан алынған баспа шығармаларына, ақпарат тарату
құралдарына, техникалық құрал- жабдықтарға ұқыптылықпен қарауға;
5. Кітапханада тыныштық пен тәртіп сақтауға, кітапханаға үлкен
портфельдер мен сөмкелермен кіруге болмайды;
6. Оқырман кітапхана қорынан дәстүрден тыс ақпарат тарату құжаттарын
алғанда, қызметкердің қатысуымен тексереді, ақаулы болған жағдайда, соғу
үшін кітапхана қызметкеріне ескертеді;
Оқырманға:
1. Кітапханадан өздері қол қоймаған кітаптарды алып шығуға.
2. Кітапхана басылымдарын, бүлдіруге(оларға белгілерін салуға,
сызуға, парақтарын жыртуға, мұқабасын бүгуге т.б.).
3. Каталогтер мен картотекалардан кәртішкелерді шығарып алуға.
4. Ашық кітап қорындағы әдебиеттердің орналасу тәртібін бұзуға.
5. Қызмет бөлмелері мен кітап қоймасына рұқсатсыз кіруге болмайды.
6. Кететін оқушыларға жеке іс қағаздары кітапхана абонементінен
алған әдебиетін қайтарғаннан кейін ғана беріледі. Кететін пайдаланушылар
мен қызметкерлер кітапханада өзінің кету парағына белгі қойдырады. [1,
google.kz]
Сонымен қатар әр бөлімнің жеке талаптары атқаратын қызметтері
белгіленген.
Ақпараттық – библиографиялық бөлім:
Ақпараттық-библиографиялық бөлімде әр түрлі анықтамалық басылымдар,
библиографиялық көрсеткіштер, кітап және газет мақалаларының жылнамалары
жинақталған. Бөлімнің негізгі жұмыс бағыттары: дәстүрлі және электронды
түрде библиографиялық, фактографиялық ақпараттарды жинайды және сақтайды.
Газет, журнал басылымдарын өңдейді: пайдаланушылар үшін қажетті әрбір
ақпаратты қарап отырады, жаңа ақпараттық технология көмегімен дәстүрлі және
электронды картотекаларды және библиографиялық мәліметтер базасын
қалыптастырады, ақпараттық қызмет, анықтама – библиографиялық қызмет
көрсетеді.
Оқырмандар сұранысын орындауға:
- өлкетану, алфавиттік, жүйелік каталогтар;
- мақалалардың тақырыптық картотекасы;
- әзірленген анықтамалар мұрағаты;
- тақырыптық жинақ папкісі;
- анықтамалық – ақпараттық қор;
- кітапхананың кітап қоры негіз болып табылады:
Ақпараттық - библиографиялық бөлім:
- ақпараттық – библиографиялық анықтамалар;
- библиографиялық тізбелер;
- библиографиялық көрсеткіштер;
- ұсыныстық библиографиялық құралдар кұрастырады;
- деректер базасынан ақпарат береді;
МБ (мәліметтер базасы). Мәліметтер базасына білім салалары бойынша
газет-журнал мақалаларының библиографиялық жазбасы енгізілсе, оның ішінде
көбі өлкетану тақырыбы бойынша.
Карточкалы картотекалар. Білім салалары бойынша газет-журнал
мақалаларының библиографиялық жазбасы енгізілген басты хабарлама
катотека мерзімді басылымдар бөлімінде орналасқан. Пайдаланушының өз
бетінше жұмыс істеуіне қол жетімді.Өлкетану тақырыбы бойынша мерзімді
басылымдардағы мақалалардың библиографиялық жазбасы енгізілген Өлкетану
картотекасы кітапхананың ақпараттық-библиографиялық бөлімінде орналасқан
[14, 4].
ХХ ғасыр соңы ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуымен
айқындалып, ақпаратқа қол жеткізу жолындағы географиялық, ведомстволық және
басқа да бөгеттерді азайтуға көмектесті. Ақпараттық қызмет қоғамдық
ақпараттық ресурстар жиынтығын пайдалануға бағытталатын болды. Бұл
ресурстардың навигациялық құралдары ретінде жеке кітапханалардың және
кітапханалық консорциумдардың электрондық каталогтары алынды. Кітапхана
аралық абонемент құжаттарды электрондық табыс етумен алмастырылды.
Қазіргі кезде жалпы білім және актуалды тақырыптарға арналған көптеген
Интернет-ресурстар жұмыс атқарады. Олармен және оларға ұқсас ресурстармен
танысу, оқырмандар үшін ақпарат ұйымдастыру барысында кітапханаларға көп
көмек көрсетеді.
Дәстүрлі мамандандырылған қарым-қатынастан өзге, бүгінгі күні жаңа
ақпараттық технологияларға негізделген заманауи нұсқалар белсенді түрде
қолданылады:
- электрондық журналдар – жылдам жариялануымен, жеделдігімен және
қолайлығымен ерекшеленетін (Интернетке шығу мүмкіндігі болғанда);
- электронды басылымдардың мұрағаты – қандай да бір себептермен баспа
басылымдарына енбей қалған баяндамалар мен материалдардың толық мәтіндері;
- интернет-конференциялар – негізгі ерекшелігі қашықтан қатынасу
мүмкіндігі болуында, ақпаратпен танысуға мүмкіндік алушылар санының
шексіздігінде;
- интернет жүйесіндегі кәсіби форумдар мамандардың көкейкесті
мәселелерді талқылап, консультация алуларына мүмкіндік береді.
Кітапхана үрдістерін автоматтандыру Әлемдік ақпараттандыру және қоғамды
компьютерлендіруге деген тенденция компьютерлік мәдениетке оқытуға,
ақпаратты қоғам технологияларына, ақпараттық ресурстар мен қызмет көрсету
жүйесін ұйымдастыруды құру және пайдалануына әр түрлі ақпараттарға көп
аспектілі және оперативті түрде кіруді қамтамасыз ететін түрлі деңгейдегі
тораптарға деген қажеттілікті күшейтіп отыр [1, google.kz].
Кітапхана үрдістерін автоматтандыру бөлімі қызметтері мен міндет-
бағыттары көбейіп, оқырмандардың талап-тілектеріне, олардың өскелең
интеллектуалды сұраныстарына сәйкес сапалы да нәтижелі ақпаратпен
қамтамасыз етіп, қызмет көрсетуде. Кітапхананың барлық мәліметтерге
қосылуына орай бұл бөлімде ақпаратты бағдарламамен алмасуда, құжаттарды
электронды түрде жеткізуде, жаңа технологияларды қамтамасыз етуде Интернет,
электрондық пошта байланыстары жолға қойылған, сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Қоғамдағы кітапхананың алатын ролі
1.1 Қазіргі кездегі кітапханалардың қоғамдағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Кітапхананың негізгі бағыттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 18
2. Сапалы кітапханалық-библиографиялық қызмет көрсету
2.1 Қазіргі заман жағдайында оқырмандарға кітапханалық - библиографиялық
қызмет көрсетудің
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .26
2.2 Пайдаланушылардың ақпараттық мәдениетін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ...37
3. Кітапхананы жаңа технологиялармен қамтамасыз ету
3.1 Кітапхана жұмысының үдірісіне инновациялық ақпараттық технологияларды
енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..51
3.2 Кітапхана қызметкерлерінің кәсіби біліктіліктерін
арттыру ... ... ... ... ... ... .59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..76
ҚОСЫМША: А
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық,
білім беру және мәдени ағарту қызметінің негізі болып табылады.
ХХІ ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Барлық білімнің
қайнар көзі – кітапханада екені баршамызға анық.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани
байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын
қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кітапхана қызметін дамытуда көпшілік кітапханалардың және мекемелермен
ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын
талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде
ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын
идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады. Жалпы
кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет
қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы
қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет-ақ.
Елімізде соңғы жылдары электрондық кітапханаларды құру қызметінің кең
қанат жайып келе жатқанына орай кітапханаларда электрондық кітапханаларды
құруға байланысты бірқатар шешілуі тиіс мәселелер бар. Көптеген кітапхана
басшылары мен кітапханашылар электрондық кітапхананың не екенін;
электрондық құжаттардың не екенін; электрондық кітапханаға электрондық
құжаттың қай түрлерін енгізуі тиіс екені; дәстүрлі кітапхана
технологияларының электрондық құжаттың өзгешелігіне қай дәрежде сәйкес
келетіні; электрондық құжат кеңістігінің субъектілерінің қатынасы қалай
құрылуы тиіс екені туралы анық түсінік кейде жетпей жатады.
Республикалық кітапханаларда электрондық-ақпараттық ортаны дамыту
мақсатында деректер базасын қалыптастыру, қашықтағы пайдаланушылардың
әралуан ақпарат ресурстарына еркін, жедел енуді ұсыну, сервис сапасын
дамыту және инновациялық ақпараттық технология негізінде ақпараттық
қызметтің тізбесін көбейту, жоғарғы оқу орындары бойынша тақырыптық
деректер базаларын, қызметкерлердің еңбектерінің библиографиялық деректер
базасын жасау жүргізу міндеттеледі.
Диплом жұмысының мақсаты:
1. Заман талабына сай қызмет көрсетудің мәнін, мазмұнын айқындайтын
тәжірибелер арқылы зерттеу.
2. Кітапханалық қызмет көрсету жолдары арқылы ақпараттық мәдениетін
қалыптастырудың өшемдері мен көрсеткіштерін айқындау.
Диплом жұмысының міндеттері:
- қазіргі кездегі кітапханалардың қоғамдағы ролі;
- кітапханалық қызмет көрсетудің міндеттері;
- кітапханалық қызмет көрсету мен ресурстардың қолжетімді болуы;
- пайдаланушылардың ақпараттық мәдениетін дамыту;
- қазір заманғы кәсіби технологиялар мен қызметтерді игеру;
- кітапхана қызметкерлерінің кәсіби біліктіліктерін арттыру.
Зертеу объектісі: Кітапхана жұмысының үдірісіне инновациялық
ақпараттық технологияларды енгізу.
Зерттеудің нысаны: Қазіргі таңда пайдаланушыларға сапалы
автоматтандырылған кітапханалық- библиографиялық қызмет көрсету.
Теориялық -методологиялық негізі: Дипломдық жұмысты жазуда
З. К. Қосуакова, А. Шапошников, В. К.Клюев, Т. Ф. Берестова, М.
Я.Дворкина сияқты беделді кітапхана ісінің жанашырларының еңбектері
пайдаланылды.
Зерттеу әдістері: Сауалнамалар жүргізілді, Республикамыздың алдыңғы
қатардағы кітапханаларының модернизациялау кезеңдерінен тың деректер,
негіздер келтірілді.
Ғылыми жаңашылдығы: Технологиялық үдірістерді модернизациялау негізінде
кітапхана жұмысының мазмұнды аспектілеріне де өзгерістер енгізілуде.
Интернет-ресурстарды игеру, жаңа ақпараттық технологияларға өту,
кітапханаларды қазіргі заманғы ақпараттық мекемеге айналдыру, заманауи
талаптарға сәйкес ақпараттық қызмет көрсету сапасын көтеруге ықпал ету.
Теориялық құндылығы:
- кітапханаларда жаңа технологияны пайдалана отырып сапалы қызмет
көрсетудің көкейтесті мәселелері;
- кітапхана қызметінің қазіргі қоғамдағы ролі;
- кітапхана қызметіне заман талабына сай үдірістер енгізу
ерекшелігі;
- компьютерлік технологияларды кітапханалық қызмет көрсетуде дұрыс
пайдалану;
Практикалық құндылығы: Көркем әдебиетті оқу мәселесіне арналған жедел
сауалнамаға аудандық кітапхананың 41 қызметкерлері қатыстырылды.
Кітапханашылармен кітапхана жетекшілерімен сұхбаттасу сияқты нақты
әлеуметтік зерттеулер мен кітапхана ісін бақылаудың дәстүрлі әдістемелері
пайдаланылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш бөлімнен, қортытындыдан және
пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, пәні, мақсаты, болжамы,
міндеттері, жетекші идеясы, деректі көздері, тәжірибелері енгізілуі
баяндалады.
Қорытындыда Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың мына сөзін тілге тиек
ете отырып: Қазақстан ел болашағы – жас ұрпақтың әлемдік стандартқа сай
білім алуы үшін барлық жағдай жасалған. Бұл – мемлекеттік даму саясатының
басым бағыттарының бірі . Болашақта білімді де, қабілетті, ел үшін аянбай
еңбектеніп, Қазақстанның даңқын асыратынына, мәртебесін асқақтататына мен
сенемін . Қазіргі кезде адамдардың өскелең талаптарын қанағаттандыру,
рухани байлығы мен жалпы қабілетін дамыту және оқырман мен кітап
арасындағы алтын көпір бола тұра мүмкіндігінше жоғарғы деңгейде қызмет
көрсетуді көздеу.
1.Қоғамдағы кітапхананың алатын ролі
1.1 Қазіргі кезеңдегі кітапханалардың қоғамдағы ролі
Көк туымыз желбіреп егеменді ел атандық. Тәуелсіздіктің алғашқы
жылдарында мемлекетіміз ТМД елдеріне ғана белгілі болса, қазір экономикалық
және саяси жетістіктері нәтижесінде Қазақстан бар әлемге танымал. Аймақтық
көшбасшылыққа ұмтылған Қазақстан, енді бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына
кіруді көздеп отыр. Сол мақсатқа жету үшін, республикамыздың түрлі саласын
дамыту бағыттары белгіленіп отыр. Солардың бірі мәдениет саласындағы
кітапхана ісі жүйесі.
Барлық ғылым мен ілім бір ұрпақ ауысуында тоқырайды, ал оны қалпына
келуіне жүздеген жылдар қажет [1, google.kz].
Кітапхана ақпарат сақтаушы, адамдардың біліктілігін, білімділігін
арттырушы мекеме болып табылады. Бүгінгі таңда кітапханашылар
ақпараттандырылған қоғам тәрбиелеуде үлкен рөл атқаруда.
ХХІ ғасырдағы технологиялар дамуына қарамастан Қазақстанда
кітапханаларды жаңа технологиямен қамтамасыз ету әлеуметтік – мәдени саланы
және қоғамды ақпараттандырудың жаңа талабына сәйкес, кітапханаларды
дамытудағы тұжырымдамаларды, стратегияларды ұзақ мерзімді бағдарламалармен
жобалар жасау ғылыми әдістемелік негіздері мәселелерін шешу әлі де
өзектілігін жоғалтпай отыр. Бір сәт шегініс жасасақ кеңестер дәуірінде
мемлекеттің басты саяси деңгейіне дейін көтеріліп, ұрпақ тәрбиесінде
қоғамдық – тарихи қажеттілігін дәлелдеген кітапханалар әлеуметтік тәрбие
мекемесі ретіндегі рөлі толық құнсыздану жағдайына дейін құлдырап кетті.
Қазіргі ақпараттық қоғамның дамуы пайдаланушының орасан зор ақпараттық
мәліметтерге кедергісіз қол жеткізуін қамтамасыз етумен анықталады.
Интернеттің қарқынды дамуы оқырмандарға кітапханалық қызмет көрсету
жүйесіне маңызды өзгерістерді енгізуде [2, 20].
Әрине, жаһандық ақпараттандыру кітапхана қызметкерлерін де, оның
іскерлік қабілеттеріне деген талаптарды да өзгертті. Электрондық қорларды
ілгері жылжыту үшін пайдаланушыны ғана емес, сонымен қатар кітапханашыны да
электрондық қорларды іздеуге және пайдалануға үйрету керек болып отыр.
Ақпараттық қоғамды құрудың әлемдік тенденциясы барлық деңгейдегі
кітапханалардың тыныс-тіршілігіне, кітапханалық үрдіске де өз әсерін
тигізбей қоймайды. Ақпараттық қоғамға батыл қадам жасап, ақпараттар
ағынында алтын көпірдей болып, ақпарат пен пайдаланушының арасын жалғап
тұрған маңызды тетік болып табылатын кітапханалар – ақпарат көзі, ақпаратты
таратуды ұйымдастырушы, ақпараттық-кітапханалық мәдениетті тәрбиелеу
орталығы, сауатты пайдаланушыны қалыптастыру орындарының бірі [3, 105].
Ғаламдық ақпараттар қорының көзі болып табылатын ақпараттық жаңа
технологиялар мен Интернет жүйесі дамыған біздің ғасырымызда оқырмандарға
дәстүрлі түрде қызмет көрсету жеткіліксіз болып отыр. Осыған орай
кітапханалар алдына жаңа міндеттер қойылуда және олардың арасында кітапхана
қорын ақпаратты электрондық тасығыштармен және компьютермен жабдықтау,
оқырмандарға оны ұсыну, оқырмандарға ғаламтор қорын пайдалану ерекше орын
алады. Алайда оған қыруар қаражат пен уақыт керек. Кітапханалардың
көкейтесті проблемалары: материалдық-техникалық базаны нығайту, заманауи
ақпараттық технологиялармен жабдықтау, кітапханашылардың ғаламтормен жұмыс
істей алмауы.
Кітапханашылар мамандығындағы әлеуметтік дағдарыс, рефлекциялық
мәдениеттің төмендеуі, кәсіби тәжірибе стереотиптерінің ауысуы, кәсіби
сананы қайта құру, тіпті өз мамандық шеңберін өзгертпейтін, бірақ кәсіби
қызметінің жаңа жағдайында жұмыс істеу бәсекелестігін туғыза білуде
кітапханашыларымыз жаңа заман талабымен таласа алмады [4, 182].
Тәуелсіздік мұраты жаңа ұрпақты жаңа санада, қазіргі қоғамдық өмірге
бейім, бәсекеге қабілетті етіп тәрбиелеуді талап етіп отыр. Бұл талаптардың
жүзеге асыруда кітапханалар көптеген түйінді мәселелерге кезігіп отыр.
Кеңес дәуірінде адамның қабілеті бірдей, бір-бірінен айырмасы жоқ
деген теңгермешілік, жансақ ұстаным кітапхана жүйесінде де орын алды.
Кітапханашы қадірсіз мамандыққа айналып өзінің жеке тұлға ретінде дамуы
дәрменсіз жағдайға ұшырады.
Көп жылдар бойы кітапханашылардың қызметтік моралдық іскерлік
қасиеттерін зерделеу мен бағалау жүйесі дағдарысқа ұшырағандықтан бүгінде
ауыл жағдайында өз білімін тереңдетуге қабілетті, басқару ғылымын
меңгерген, психологиялық – кітапханалық білімдерді игерген, жаңа кәсіптік
қасиеттері бар кітапханашылар сирек. Бұған кітапханашыларға еңбекақы
төлеудің қазіргі жәй -күйі бойынша еңбек бағасымен іс жүзіндегі құнының
арасындағы елеулі алшақтықтар да әсерін тигізіп отыр [5, 52].
Елбасымыздың Қазақстан халқына Жолдауында бәсекеге қабілетті экономика
қалыптастырып, өзге елдер өркениетімен мәдениетінен еш қалыспайтын білім
жүйесін дамыту қажеттігі ескертілген. Осы орайда кітапхана мамандарын оқыту
мен тәрбиелеудің сапасын көтеруде жалпылама оқытудан гөрі ғылыми техниканың
жаңа жетістіктерін игерген маман даярлау қолға алынуы қажет.
Сондықтан алдағы уақытта кітапханашылар дайындайтын жоғарғы оқу
орындарына мемлекеттік тапсырысты көбейту мәселелерін қою орынды. Өйткені
кітапхана білім ошағы ғана емес, ол сол мекеннің мәдени және рухани
ахуалын көрсететін құрметті орын.
Қазіргі кезде кітапханатану саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер,
түрлі ынталы бастамаларға кең жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда оқырман
тәрбиелеумен айналысатын кітапханашылық қызметтің тиімділігін арттыру оны
жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі өзінен-өзі туындап отыр. Бұл үшін
кітапханашыларымыз кітапхана қызметіндегі инновациялық іс-әрекеттің ғылыми
– педагогикалық негіздерін меңгеруді мақсат етуі тиіс.
Кітапхана саласындағы ізденістер, инновациялық жұмыстар ауылға
қаншалықты тиімділік әкеліп жатыр? Кітапхана ғылымының өркендеуі үшін не
істеу қажет? Әсіресе жас кітапханашылардың болашақта кітапхана мамандығын
көптеп таңдауы үшін нендей шешімдер керек? Кітапханашының білімі мен
біліктілігі, рухани әлеуеті, құқықтық және саяси мәдениеті қандай деңгейде
болуы керек? Кітапханаларды түбегейлі автоматтандыру мәселесі қай ғасырда
шешілетіні де күмән туғызады? [6, 99].
Бүгінгідей ақпараттық технологиялар қарыштап дамыған кезеңде теледидар
мен интернет алғашқы орында. Интернетті пайдалануда ауыл оқырмандарының
мүмкіндігі өте шектеулі. Ал отандық және әлемдік әдебиет байлықтарын
оқығысы келетін оқырмандарымызға кітап қорларының 50 пайызы мазмұны
ескірген кітапхана қорлары оқырман сұраныстарын өтей алмайды.
Кітапханаларды осы күнге дейін оқырмандар тарту жоспарларымен, әртүрлі
кітапхана саласын дамытуға арналған оқулықтармен, қосымша әдістемелік
құралдармен қамту мәселесі шешімін таппай келеді. Жаңа стандарттар бойынша
кітапханалық жұмыстың әдістемелік құралдары, жаңа оқыту технологиялары
әбден керек-ақ. Қазіргі таңда Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасын іске
асыру шаралары аясында, жабылған кітапханалар мен мәдениет мекемелерін
қайтадан ашу мәселелері күн тәртібіне қойыла бастады. Бір қатар игі шаралар
да атқарылуда [7, 36].
Кітапханалар тұрғындардың ақпараттық сұранысын қанағаттандыратын
рухани орталық ретінде жұмыс атқаруда.
Кітапханаларда дәстүрлі интернет залдары оқырмандарға кешенді түрде
ақпараттық қызмет көрсетіп отыр. Интернет қызметі, электрондық пошта,
ақпараттық тасымалдау құралдарына деген оқырмандар сұранысы күннен күнге
өсуде.
Оқырмандарының ақпараттық мәдениетін көтеруді жүзеге асыру үшін
кітапханашылар әрбір өткізілген іс-шараларда жаңа ақпараттық технологияның
мүмкіндіктерін көрсетуге тырысады. Кітапханашылардың оқырмандармен жұмыс
істеу әдістемесін жетілдіру, қызметкерлердің кәсіби біліктілігін арттыру
мақсатында Кітапханашылардың мәртебесін көтерудегі көкейтесті мәселелер
және оны шешудің жолдары сияқты семинар кеңестер өткізіледі [8, 42.].
Қазіргі күні кітапханалардың ең көкейтесті мәселесі кітапхана жұмысын
жаңа сапада ұйымдастыру болып отыр. Кітапхана жұмысының формалары мен
әдістерінде оқырман тартудың жаңа әдістемелік жобалары, жоғарғы оқу
орындары жанынан кітапханашыларға көмек беретін ғылыми - әдістемелік
құрылым, кітапханашылар үшін арнаулы курстық бағдарламалар ашылуы қажет.
Кітапхана жаздырып алатын бұқаралық ақпарат құралдары оқырманның
санасына әсер етіп әлеуметтік ортаны қалыптастыратыны сөзсіз. Ондағы сөз
болған мәселелер арқылы қоғамда маңызды саяси проблемалар талқыланады,
ұлттық құндылық, мәдениет қалыптасып дамиды. Алайда кітапханалардың
баспасөз құралдарына жазылу мәселесі де қаржыға келіп тіреледі. Бұл қазіргі
кітапханалардың көкейтесті мәселесі жаңа ақпараттық технологиялармен
түбірлі жабдықталуы болып табылады.
Дамыған елдер тәжірибесіндегі өңірлердегі рухани даму мәселелерін
мемлекет пен бизнес қауымдастығы өзара бірігу арқылы шешу заңдылық
негіздері бар. Осыған сәйкес экономикалық жағынан тұрақты Қазақстандағы
әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорацияларының жұмысын мәдени жобаларға
бағыттап әлеуметтік даму мәселесін шешу қағидаты бойынша жұмыс істеу
принципі жүзеге асырылса, ауыл мәдениет орындарының біршама дамуына жол
ашылар еді [1, google.kz].
Елімізде жүріп жатқан барлық саладағы өзгерістер кітапхана ісіндегі
тәрбие жұмыстарын ғылыми негізде ұйымдастыру қажеттігін алға тартып отыр.
Қоғам өміріндегі әлеуметтік –экономикалық жағдай неғұрлым күрделене түскен
сайын жасөспірімдер тәрбиесінде қиыншылықтар көбейе түсуде. Қазіргі
кітапханашының тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы жеке бас қызметінің
мәдениеттілігі, яғни имиджі, өзін-өзі басқару шеберлігі, әдеби, сөйлеу
шеберлігі және т.б. оқырмандармен қарым-қатынасының тәрбие жұмысында
нәтижелі болуымен сипатталады.
Жалпы тәрбие жұмысында оқырманның жеке дамуын бақылау, қабілеттерінің
ашылуына оңтайлы жағдай жасау;
Оқырманның өзін-өзі басқару арқылы әлеуметтік мәні бар ұжымдық іс-
әрекетті ұйымдастыру;
Кітапханада қолайлы психологиялық ахуал қалыптастыру үшін
оқырмандардың өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру.
Қазіргі кезде кітапхана ғылымында тәрбиені бірнеше бағытқа бөледі.
Олар: қазақстандық патриотизм мен азаматтық тәрбие, зерде мәдениеті, рухани
адамгершілік, салауатты өмір салты, экономикалық, экологиялық, талғам және
отбасылық өмір мәдениетіне тәрбиелеу. Көп жылғы кітапханалық тәжірибемізден
байқап жүрміз, жоғарыда аталған тәрбие жүйесімен көптеген ұрпақтар
тәрбиеленді. Алайда оқырмандарға тәрбие беру ісінің осы бір жүйесін қазіргі
заманға лайықтап қайта жасау керектігі мәселесі туып отыр. Қазіргі кезеңде
кітапханалық білім – тәрбие беру жүйесінің ең басты мәселесі – кітапханалық
қызмет көрсетуді халықаралық деңгейге жуықтату.
Ол үшін кітапханаға заман талабына сай білім және тәрбие стандартын
енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету,
ғылыми - әдістемелік бағытқа ынталандыру. Ауыл кітапханаларында бұрыннан
қалыптасқан бағдарламалармен жұмыс істеу стилі ескірген. Кітапхана барлық
тұлғасымен жаңа оқуға жаңа жұмыстар қызметіне бейімделуі тиіс [3, 221].
Бүгінгі таңда кітапханалық білім беру саласының басты міндеттерінің
бірі келешек ұрпақтарының дүние танымын дұрыс қалыптастыру. Соған сәйкес
кітапханадағы оқу тәрбие жұмысында бұл міндет ерекше назарда болуы тиіс.
Оқырмандар дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді.
Олардың ішінде адамның өмір сүру ортасы, материалдық жағдайлары, ақпаратты
алу құралдары, оқыту және тәрбиелеу бар. Біздің ауылымыздағы жастар мен
жасөспірімдердің биік азаматтығын, олардың еңбек ету, білім алу, кәсіби
дайындықтарын жетілдірумен әлеуметтік белсенділіктерін қалыптастыруда
жергілікті атқарушы органдармен байланыс сабақтастық жүйесі әлсіздігін
көрсетіп отыр. Жастардың осы бағыттағы іс әрекетіне практикалық бағыт-
бағдар жеткіліксіз болғандықтан, ақпараттық құқықтық тәрбие беру деңгейі
төмен.
Кітапханалардың тұрақты оқырмандары болып саналатын 18 – 29
аралығындағы жастардың құқықтық білім алудағы, өзін-өзі еңбекпен қамтудағы
толық ақпаратқа ие болу, кәсіби білімін жетілдіру, күрделі шаруашылық және
әлеуметтік мәселелерін құқықтық тұрғыда шешу, жаңа заманның ғылыми –
техникалық жаңалықтарын дер кезінде пайдалануда ауыл жағдайында көптеген
шешілмеген проблемалар бар. Жастар тәрбиесімен түбегейлі айналысып жүрген
мамандар да мұны жоққа шығармайды [9, 234].
Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім тәрбие
жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп
жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жәй әңгіме
деңгейінен аса алмай қалатындығы жасырын емес.
Кітапханашыларымызды әлеуметтендіру кітапхана мамандығы бойынша қайта
бейімдеу жүйесінің жұмысы сын көтермейді. Республикамызда кітапханашылардың
маман тұрғысында қалыптасу, жан-жақты білім алу, еңбек және медициналық,
психологиялық – педагогикалық, құқықтық- ақпараттық қызметтермен қамтамасыз
етілуде, олардың әлеуметтік бейімделуіне және оңалуына жәрдемдесетін
жүйелердің мүмкіндігі өте аз.
Кітапханалар рухани тәрбие беруде қазіргі оқырманның сұранысын
қанағаттандыру, оқу материалдарын игерудің сан түрлі әдістерімен жұмыс
істеуде жаңа технологияның жоқтығынан қауқарсыз отыр. Өйткені қазіргі кезде
балалар мен жасөспірімдердің нақты азаматтық позициясында дүдәмалдық басым.
Жастардағы әлеуметтік белсенділік әлсіреп, патриоттық сезім төмендеп
кеткен. Мұндай жағдай жас ұрпақ дүниетанымына өзгеріс жасап жалпы тәлім-
тәрбие ісі жағдайына кері ықпалын тигізуде [1, google.kz].
Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауында өткен ғасырдың отызыншы
жылдарында сауатсыздыққа қарсы күрес жүргізілгеніндей, компьютерлік
сауаттандыру жөніндегі ауқымды іске барлық мемлекеттік қызметкерлер сияқты
кітапханашылар да тартылуы қажет. Кітапханашы компьютерді, интернетті және
электрондық поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап болуға тиіс. Осыған
байланысты ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін кітапхана
саласында төмендегідей міндеттер шешілуі тиіс:
Кітапханашылар: компьютерлік техниканы, интернет, телекоммуникациялық
желіні, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиалық,
электрондық оқулықтарды кітапхана ісіне тиімді пайдалану арқылы;
Казіргі заман кітапханашысының терең білімді, тарихи танымдық,
педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және
ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық
құзырлы маман болуды талап ету;
Кітапханашының шығармашылық әлеуетін дамыту бұл оның өзін-өзі дамыту
үрдісі шығармашылық әрекет арқылы кітапханалық білім берудің сан түрлі
әдістерін шеше білу;
Тұлғалық және интеллектуалдық дамуға жол ашу, осыған сәйкес
кітапханашы өзінің кітапханалық қызмет көрсету әрекетіне баға бермейінше,
оның кәсіби шығармашылық әлеуетінің дамуы жайлы сөз етуі де артық болады
[1, yandex.ru.].
Сондықтан кітапхана ісін дамытуда кітапханашылардың кәсіби
шығармашылық қызметінің құрамында мақсаткерлік, оның әдістері, өзін-өзі
бағалау, жаңа нәтижелерге жету, әрі қарай өзін-өзі дамытуға деген
қажеттілік болса, ақпараттық әлеуметтік қызметтің тұтас сапалы кадрлық
жүйесі құрылады. Оқырмандардың осы заманғы ақпараттарды алудағы шектеусіз
әлемдік рынокқа шығуын, әлемдік біліммен ақпараттың негізгі ортасына өз
ауылынан қосылу, бүкіл әлеммен еркін байланысқа түсу мүмкіндігін қамтамасыз
етуде жоғарыдағы аталған кітапхана ісіндегі іс қимыл әрекеттері нақты
өмірге керек.
Кітапхана мамандарының кәсіби дайындықтарын жетілдірудегі
шеберліктерінің шыңдалуы, олардың Конституциялық құқықтарын қорғау мен
қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды өз қызметінде пайдалану арқылы
кітапханашылардың тыныс тіршілігінде өмір сүруге қабілеттілік, біліктілік
мотивтері қалыптасады [1, google.kz].
Кітапхана мамандарын жаңа деңгейде қайта дайындау кітапхана ісінің
кәсіби саласын жоғары деңгейге көтеріп, кітапхана жұмысының жаңа сапалық
тетігі іске қосылып, жүйелі, үздіксіз кітапханалық қызметті жүзеге асырудың
нақты қажеттілігі туады.
Кітапхана жұмысында жаңа технологияларды қолдану – кітапхана қызметінің
сапасын арттырып, оқырмандар санын толықтырып, рухани құндылықтарымызды
қолжетімді деңгейде пайдалануына игі ықпалы болары анық. Заман талабы да
осыны міндеттейді.
Соңғы жылдарда кітапханалық қызмет көрсетуде компьютерлерді, сандық
жүйелер мен ғаламторды қолдануымен байланысты маңызды өзгерістер пайда
болды. Ешқашан да кітапхана қорлары қазіргі күнде сияқты ашық болған емес.
Жаңа технологиялар сұранымды жіберу, ақпаратты алу мен жеткізу процесстерін
жеңілдетеді [6, 98]. Дегенмен, электрондық қорларын пайдаланудың өсуімен
кітапханалардың келімі төмендеп барады. Қазіргі ұрпақ компьютерлермен бірге
бой жетіп барады және виртуальдық ақиқатта өздерін еркін сезеді. Ол үшін
Web – тек ақпарат дерекнамасы ғана емес, сонымен бірге араласу, істестік
пен өз ойын білдіру орыны болып табылады. Бұл кітапханаларды қызмет көрсету
үшін инновациялық шешім табуға және оқырман үшін қолайлы тәсілдерді
пайдаланып қызмет көрсетуге мәжбүр етеді.
Заманға сай жаңа технологиялардың, компьютердің адам өміріне тереңдеп
енуі, ғасырлар бойы санамызға қозғау салып, ой-өрісімізді кеңейтіп, бар
білімді жинақтайтын адамның рухани азығы болып табылатын, кітапқа деген
қызығушылықты, кітап оқу, оқу мәдениетінің төмендеп кетуіне басты себеп
болып тұр. Қоғамның дамуы, адамзаттың өсіп-өркендеуі кітаппен тығыз
байланысты. Кітап оқусыз, жаңалықсыз ешкімде алға баса алмайды, бұл мәселе
бүгінгі таңда жалпы мемлекеттік проблема болып тұр. Оқу - әлеуметтік
жағдайда тілді дамытудағы негізгі қызмет ететін құрал. Оқу адамның көру
және сөйлеу дағдыларын дамытады [1, google.kz].
Бүгінгі күні кітапханалар көптеген салт-дәстүрлердің сақтаушылары болып
саналады және әр түрлі халықтардың, қоғамдық қарым-қатынастар бойынша жазба
дәстүрлерін жинап, сақтай отырып, қоғамның рухани өңдіру жүйесінің маңызды
элементтерінің бірі болып табылады. Сондықтан, кітапханалардың өлкетанулық
қызметтерінің бастапқылықты бағыттардың бірі жергілікті тарихты танытуға,
көптеген оқырмандарын өз өлкесі мен жерінің өткендігі туралы кешенді ең
анық ақпаратқа қол жеткіздіру.
Бүгінгі күні – кітапхана пайдаланушыларға ақпараттық қызмет көрсетудің
негізгі орталығы. Жаһандану дәуірінде жаңа технология қарқынды даму
үстінде. Пайдаланушыларға қашықтықтан электронды қызмет көрсету сол
жаһандану үрдісінің бір ғана көрінісі. Ертең осы қызметтің жаңа, дамыған
түрлері пайда болары сөзсіз. Сондықтан да заман талабына сай кітапхана
қызметкерлері де жаңа белестерден көрінуге тиіс [10, 12].
Қазіргі кездегі кітапхананың қызметі, сонымен бірге кітапханалық
өлкетану, пайдаланушылар мен оқырмандардың қажетті өлкетанулық ақпаратқа
деген кіру жаңа ақпараттық технологияларды қолдануынсыз мүмкін емес.
Қазіргі замандағы әрбір кітапхананың қызмет атқаруы технологиялық
инновацияларды қабылдау қабілетіне байланысты. Олардың дамуына арналған
мүмкіндіктер кітапханада жаңа ақпараттық технологиялар спектрін жасайды.
Ақпараттық технологияларды пайдалана отырып кітапхана оқырмандардың
білімі мен максималды дәрежеде ақпараттандырылуын қамтамасыз етуде.
Кітапхана оқырмандарға қажетті мәліметтерді ұсынып, қалтқысыз қызмет
көрсетеді. Кітапхана жұмысында ақпараттық қорды, мерзімді басылымдар мен
мультимедия қорын, заман талабына сай заманауи технологияны қолданып,
ғаламтордан алынатын мәліметтерді оқырмандарға ұсынады [11, 55].
Өлкетану тақырыбы, өлке тарихы, өлкенің экономикалық-әлеуметтік даму
жайындағы құжаттар жоғары сұраныспен пайдаланылады.
Кітапханалар Электронды үкімет сайтын насихаттап, ақпараттық
қоғамды толық қалыптастыруға айтарлықтай үлес қосуда.
Жалпы алғанда оқырмандардың рухы бай, жаны жайсаң, түйсігі мол, жан-
жақты болуында кітапхананың алатын орны ерекше.
Технологиялық үдірістерді модернизациялау негізінде кітапхана
жұмысының мазмұнды аспектілеріне де өзгерістер енгізілуде. Ол
өзгерістерге жұмыстың жаңа күрделі бағыттарына толық мәтінді ресустарды
құру мен оларды басқару, кітапхананың сайтын жасау, оның мазмұнын толықтыру
мен тұрақты жаңарып отыру. Интернет-ресурстарды игеру, оның ішінде шет
тілдердегі ресурстарды да иеру жатады. Бүгінгі кітапхананың басты бағыты
және оның пайдалаушылармен өзара қарым-қатынасындағы белсенділігі,
кітапханалық сервистерге, ақпараттық қамтамасыз етудің дара және топтық
формаларына деген талаптар да өзгеріп келеді. Кітапхана пайдаланушыларға
ақпарат беруде барынша белсенді бағыт ұстана отырып, ақпараттық
қамтамасыз ету бойынша жаңа қызметтерді ұсынуда [12, 95].
Кітапхана сайттарына қорлардағы электронды оқулықтар енгізілуде.
Кітапхана жұмысында wеb-технологияны пайдалау арқылы пайдаланушыларға
арналған библиографиялық және толықмәтінді мәліметтер базасын ұсыну,
вертуалды тақырыптық кітап көрмелерін ұйымдастыру арқылы кітап қорын
белсенді насихаттауға, вертуалды анықтамалық қызмет ұйымдастыруға,
ақпараттық құжаттарды электронды жеткізу қызметін пайдалану кітапхана
профиліне сәйкес Интернет-ресурстар бойынша навигация құру мүмкіндігіне
қол жеткізуде [1, google.kz].
Кітапханалардың электрондық адрестерінің болуы ақпараттық үдірістерді ,
қашықтан сұраныс жасау және хат жазу режиміне ауыстыруға мүмкіндік береді.
Соңғы жылдарда кітапхана қызмет көрсетуіне енгізілген жаңа сервистердің
көбі Web 2.0.технологиялармен байланысты.
Уикипедия —өзі тіленгендер күштермен құрастырылған еркін энциклопедия.
Ол вики технология бойынша жұмыс істейді — бұл сайт беретін құралдар
арқылы пайдаланушылар бірлесіп құрамы мен мазмұнын өздер өзгерте алады.
Уикипедия – өздігінен ұйымдастырылатын ірі қорлардың бірі болып
саналады. Ол өзекті ақпаратпен ең жоғары жылдамдықпен толтырылады және
әрбір пайдаланушыға жаңа ақпаратқа кіруге жол береді. Бұл қазірге кезде
анықтамалық қорлардың ішінде ең талап етілген.
Осы жоба бойынша кітапхана белсенді қатысып өз потенциалды оқырмандарын
тартуға мүмкінді береді.
Егер кәсіптік кітапханалық бірлестіктің өздігінен ұйымдастыру туралы
айтсақ, Web 2.0 блоги деген құралды белгілеуге болады.
Блог — бұл ары қарай хронологиялық ретінде жазбалар, немесе, постар
басылған онлайн-күнделік болып табылады. Блогты бірегей қылатын тағы да бір
ерекшелік – оқырмандар хабарламаларға өз түсініктемелерін бастыра
алады.
Көбінесе бұл кітапханалық әлемнің жаңалықтарын жариялауға арналған
құрал ретінде есептеледі. Бұл кітапханалық сайттың баламасы. Алға жылжыған
кітапханашылар үшін блог – бұл кітапханалар мен олардың қызметтерінің
жарнамасы үшін тағы бір мүмкіндік. Қазіргі күні кітапханаларыдың ең
көкейтесті мәселесі кітапхана жұмысын жаңа сапада ұйымдастыру болып отыр.
Кітапхана жұмысының формалары мен әдістерінде оқырман тартудың жаңа
әдістемелік жобалары, жоғарғы оқу орындары жанынан кітапханашыларға көмек
беретін ғылыми - әдістемелік құрылым, кітапханашылар үшін арнаулы курстық
бағдарламалар ашылуы қажет.
Кітапхана жаздырып алатын бұқаралық ақпарат құралдары оқырманның
санасына әсер етіп әлеуметтік ортаны қалыптастыратыны сөзсіз. Ондағы сөз
болған мәселелер арқылы қоғамда маңызды саяси проблемалар талқыланады,
ұлттық құндылық, мәдениет қалыптасып дамиды. Алайда кітапханалардың
баспасөз құралдарына жазылу мәселесі де қаржыға келіп тіреледі. Бұл қазіргі
кітапханалардың көкейтесті мәселесі жаңа ақпараттық технологиялармен
түбірлі жабдықталуы болып табылады.
Дамыған елдер тәжірибесіндегі өңірлердегі рухани даму мәселелерін
мемлекет пен бизнес қауымдастығы өзара бірігу арқылы шешу заңдылық
негіздері бар. Осыған сәйкес экономикалық жағынан тұрақты Қазақстандағы
әлеуметтік – кәсіпкерлік корпорацияларының жұмысын мәдени жобаларға
бағыттап әлеуметтік даму мәселесін шешу қағидаты бойынша жұмыс істеу
принципі жүзеге асырылса, ауыл мәдениет орындарының біршама дамуына жол
ашылар еді.
Елімізде жүріп жатқан барлық саладағы өзгерістер кітапхана ісіндегі
тәрбие жұмыстарын ғылыми негізде ұйымдастыру қажеттігін алға тартып отыр.
Қоғам өміріндегі әлеуметтік –экономикалық жағдай неғұрлым күрделене түскен
сайын жасөспірімдер тәрбиесінде қиыншылықтар көбейе түсуде. Қазіргі
кітапханашының тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы жеке бас қызметінің
мәдениеттілігі, яғни имиджі, өзін-өзі басқару шеберлігі, әдебі, сөйлеу
шеберлігі және т.б. оқырмандармен қарым-қатынасының тәрбие жұмысында
нәтижелі болуымен сипатталады.
Жалпы тәрбие жұмысында оқырманның жеке дамуын бақылау, қабілеттерінің
ашылуына оңтайлы жағдай жасау;
Оқырманның өзін-өзі басқару арқылы әлеуметтік мәні бар ұжымдық іс-
әрекетті ұйымдастыру;
Кітапханада қолайлы психологиялық ахуал қалыптастыру үшін
оқырмандардың өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру
Қазіргі кезде кітапхана ғылымында тәрбиені бірнеше бағытқа бөледі,
олар: қазақстандық патриотизм мен азаматтық тәрбие, зерде мәдениеті, рухани
адамгершілік, салауатты өмір салты, экономикалық, экологиялық, талғам және
отбасылық өмір мәдениетіне тәрбиелеу. Көп жылғы кітапханалық тәжірибемізден
байқап жүрміз, жоғарыда аталған тәрбие жүйесімен көптеген ұрпақтар
тәрбиеленді. Алайда оқырмандарға тәрбие беру ісінің осы бір жүйесін қазіргі
заманға лайықтап қайта жасау керектігі мәселесі туып отыр. Қазіргі кезеңде
кітапханалық білім – тәрбие беру жүйесінің ең басты мәселесі – кітапханалық
қызмет көрсетуді халықаралық деңгейге жуықтату.
Ол үшін кітапханаға заман талабына сай білім және тәрбие стандартын
енгізу, соған сәйкес кәсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету,
ғылыми - әдістемелік бағытқа ынталандыру. Ауыл кітапханаларында бұрыннан
қалыптасқан бағдарламалармен жұмыс істеу стилі ескірген. Кітапхана барлық
тұлғасымен жаңа оқуға жаңа жұмыстар қызметіне бейімделуі тиіс.
Бүгінгі таңда кітапханалық білім беру саласының басты міндеттерінің
бірі келешек ұрпақтарының дүние танымын дұрыс қалыптастыру. Соған сәйкес
кітапханадағы оқу тәрбие жұмысында бұл міндет ерекше назарда болуы тиіс.
Оқырмандар дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді.
Олардың ішінде адамның өмір сүру ортасы, материалдық жағдайлары, ақпаратты
алу құралдары, оқыту және тәрбиелеу бар. Біздің ауылымыздағы жастар мен
жасөспірімдердің биік азаматтығын, олардың еңбек ету, білім алу, кәсіби
дайындықтарын жетілдірумен әлеуметтік белсенділіктерін қалыптастыруда
жергілікті атқарушы органдармен байланыс сабақтастық жүйесі әлсіздігін
көрсетіп отыр. Жастардың осы бағыттағы іс әрекетіне практикалық бағыт-
бағдар жеткіліксіз болғандықтан, ақпараттық құқықтық тәрбие беру деңгейі
төмен.
Кітапханалардың тұрақты оқырмандары болып саналатын 18 – 29
аралығындағы жастардың құқықтық білім алудағы, өзін-өзі еңбекпен қамтудағы
толық ақпаратқа ие болу, кәсіби білімін жетілдіру, күрделі шаруашылық және
әлеуметтік мәселелерін құқықтық тұрғыда шешу, жаңа заманның ғылыми –
техникалық жаңалықтарын дер кезінде пайдалануда ауыл жағдайында көптеген
шешілмеген проблемалар бар. Жастар тәрбиесімен түбегейлі айналысып жүрген
мамандар да мұны жоққа шығармайды.
Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім тәрбие
жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп
жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей, жәй әңгіме
деңгейінен аса алмай қалатындығы жасырын емес.
Кітапханашыларымызды әлеуметтендіру кітапхана мамандығы бойынша қайта
бейімдеу жүйесінің жұмысы сын көтермейді. Республикамызда кітапханашылардың
маман тұрғысында қалыптасу, жан-жақты білім алу, еңбек және медициналық,
психологиялық – педагогикалық, құқықтық- ақпараттық қызметтермен қамтамасыз
етілуде, олардың әлеуметтік бейімделуіне және оңалуына жәрдемдесетін
жүйелердің мүмкіндігі өте аз.
Кітапханалар рухани тәрбие беруде қазіргі оқырманның сұранысын
қанағаттандыру, оқу материалдарын игерудің сан түрлі әдістерімен жұмыс
істеуде жаңа технологияның жоқтығынан қауқарсыз отыр. Өйткені қазіргі кезде
балалар мен жасөспірімдердің нақты азаматтық позициясында дүдәмалдық басым.
Жастардағы әлеуметтік белсенділік әлсіреп, патриоттық сезім төмендеп
кеткен. Мұндай жағдай жас ұрпақ дүниетанымына өзгеріс жасап жалпы тәлім-
тәрбие ісі жағдайына кері ықпалын тигізуде.
Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауында өткен ғасырдың отызыншы
жылдарында сауатсыздыққа қарсы күрес жүргізілгеніндей, компьютерлік
сауаттандыру жөніндегі ауқымды іске барлық мемлекеттік қызметкерлер сияқты
кітапханашылар да тартылуы қажет. Кітапханашы компьютерді, Интернетті және
электрондық поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап болуға тиіс. Осыған
байланысты ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін кітапхана
саласында төмендегідей міндеттер шешілуі тиіс:
Кітапханашылар: компьютерлік техниканы, интернет, телекоммуникациялық
желіні, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиалық,
электрондық оқулықтарды кітапхана ісіне тиімді пайдалану арқылы;
Казіргі заман кітапханашысының терең білімді, тарихи танымдық,
педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси- экономикалық білімді және
ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық
құзырлы маман болуды талап ету;
Кітапханашының шығармашылық әлеуетін дамыту бұл оның өзін-өзі дамыту
үрдісі шығармашылық әрекет арқылы кітапханалық білім берудің сан түрлі
әдістерін шеше білу;
Тұлғалық және интеллектуалдық дамуға жол ашу, осыған сәйкес
кітапханашы өзінің кітапханалық қызмет көрсету әрекетіне баға бермейінше,
оның кәсіби шығармашылық әлеуетінің дамуы жайлы сөз етуі де артық.
Сондықтан кітапхана ісін дамытуда кітапханашылардың кәсіби
шығармашылық қызметінің құрамында мақсаткерлік, оның әдістері, өзін-өзі
бағалау, жаңа нәтижелерге жету, әрі қарай өзін-өзі дамытуға деген
қажеттілік болса, ақпараттық әлеуметтік қызметтің тұтас сапалы кадрлық
жүйесі құрылады. Оқырмандардың осы заманғы ақпараттарды алудағы шектеусіз
әлемдік рынокқа шығуын, әлемдік біліммен ақпараттың негізгі ортасына өз
ауылынан қосылу, бүкіл әлеммен еркін байланысқа түсу мүмкіндігін қамтамасыз
етуде жоғарыдағы аталған кітапхана ісіндегі іс қимыл әрекеттері нақты
өмірге керек.
Кітапхана мамандарының кәсіби дайындықтарын жетілдірудегі
шеберліктерінің шыңдалуы, олардың Конституциялық құқықтарын қорғау мен
қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды өз қызметінде пайдалану арқылы
кітапханашылардың тыныс тіршілігінде өмір сүруге қабілеттілік, біліктілік
мотивтері қалыптасады.
Кітапхана мамандарын жаңа деңгейде қайта дайындау кітапхана ісінің
кәсіби саласын жоғары деңгейге көтеріп, кітапхана жұмысының жаңа сапалық
тетігі іске қосылып, жүйелі, үздіксіз кітапханалық қызметті жүзеге асырудың
нақты қажеттілігі туады.
Жаңа ақпараттық технологияларға өту, кітапханаларды қазіргі заманғы
ақпараттық мекемеге айналдыруға, заманауи талаптарға сәйкес ақпараттық
қызмет көрсету сапасын көтеруге ықпал етеді [12, 65].
Сондықтан кітапханалардың бет-бедерін жаңарту, оның функциялары мен
қызмет түрлерін кеңейту, оқырмандардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру
–кітапханаларға жаңа технология енгізумен қатар жүргізілуі тиіс.
Қазіргі уақытта оқырмандар кітапхана жұмысының мүмкіндіктерін біліп,
оны дұрыс пайдалана білгені маңызды. Сондықтан оқырмандардың ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру – кітапханалардың ақпараттық- технологиялық қызмет
көрсету жүйесінің жақсы жолға қойылуы арқылы жүзеге асырылуы сөзсіз.
Сонда ғана кітапханалар білім мен ақпараттың нағыз ордасы болатыны ақиқат.
1.2 Кітапхананың негізгі бағыттары мен міндеттері
Қазіргі ХХІ ғасыр –ақпарат ғасыры. Соңғы жылдары ақпарат маңызды
орынға ие болып, қоғам дамуының басты стратегиялық ресурсына айналды.
Кітапханаларды ғылыми, техникалық, технологиялық және мәдени дамудың
жоғары деңгейіне шығару мақсатында кітапхана саласында жаңа инновациялық
жұмыстарды дамыту жолға қойылған.
Елбасының сындарлы саясатын қолдауда жетістіктерге қол жеткізіп, жас
өркеннің ұлтына, тіліне, діліне деген сүйіспеншілігін ояту мақсатында
кітапхананың атқарар міндеті зор [1, google.kz].
Ұлтымыздың ұлы мұраттары мен мақсаттары жолында кітапхана оқырмандардың
рухани байлығын арттырып, халықтың салт-санасын қалыптастыруда
шығармашылықпен жемісті еңбек етіп келеді.
Кітап қорының көбеюіне, заман талабына сай жаңа технологиялық
инновацияларды еңгізіп, кітапхананың материалдық – техникалық базасын
нығайтуда жаңа үлгідегі кітапханалық жиһаздармен жабдықтауға бар күш-
жігерін жұмсап келеді.
Жаңа технологиялардың дамуы, халықтың ақпаратты және мәдени
тұтастығын қамтамасыз етуде кітапхананың рөлін арттыру мен интеллектуалды
деңгейін көтеруді ескере отырып, кітапханалар жүйесіндегі инфрақұрылым мен
кітапханаларды жаңарту үшін жағдай жасау. Міндеттері:
- кітапхана жүйесіндегі инфрақұрылым, электронды және басқа да
ақпаратты қор мен кітапхана қызметін дамыту;
- аймақтың мәдени мұрасы ретінде кітапхана қорларын сақтауды қамтамасыз
ету;
- кітапханалардың қорынан арнайы маңызды ақпараттарды еркін алу мен
халықтың әр түрлі топтарына жағдай жасай отырып, азаматтардың
конституциялық құқығын қамтамасыз ету;
- кадрлық жетілдіру мен кітапхана қызметкерлерінің біліктілігін
арттыру;
- кітапханаларының материалды-техникалық базасын нығайту мен дамыту;
Кітапхананың мақсаты: Кітапхана ресурстарын толықтыру және каталогтау
бөлімі қорды қалыптастыру; күнделікті толықтыру, қайта толықтыру, мерзімді
басылымдарға жазылу, кітап айырбасын жүзеге асыру; кітапхана қорының
жиынтық және жекелей есебін жүргізу. Толықтырудың негізгі үрдістері
автоматтандырылған: жекелей есепке алу, мерзімді басылымдарға жазылу,
тіркеу есебін жүргізу. Кітапхананың құрылымдық бөлімдері үшін кітаптар мен
басқа материалдарды жүйелеуді, каталогтауды және техникалық өңдеуді бір
орталықтан жүзеге асыру; жаңа түскен басылымдарға электронды каталогтың
деректер базасын қалыптастыру; кітапхананың бас каталогын ұйымдастыру,
жүргізу, саралау; кітапханалардың каталогтарымен жұмыстарына әдістемелік
басшылықты жүзеге асыру [13, 25].
Кітапхана міндеті.
- Әр азаматқа оқырман құқын толық қолдануға кепіл, кітапхана міндеті -
бар қорын, өзінің жоспарын, қызмет көрсету түрлері туралы халыққа ақпарат
беру:
- Қызмет көрсету түрлерi, өздерiнiң жоспарлары, бар қорлар туралы
халықты ақпараттандыру;
- Оқырмандарға қорларын қолдануға, кітапхана қызметін пайдалануға
ыңғайлы жағдай жасауға;
- Кітапханалық, библиографиялық, ақпараттық қызметін жаңартып тұру;
- Оқырмандарға жоғары мәдени қызмет көрсету, (керекті деректерін
таңдауға көмек көрсету, олардың каталог, картотека, анықтама-
библиографиялық және ақпараттық материалдарды пайдалануына ықпал жасау,
жаңа әдебиеттерді таныстыру және басқа шараларды ұйымдастыру);
- Оқырман сұраған деректер жоқ болса, кітаптар аралық абонементпен
сұраныс жасау.
- Оқырмандарға пайдалану мерзімі аяқталған он күннің ішінде қайтаруын
немесе мерзімін ұзартуын еске түсіру. Егер осы айтылған мерзім ішінде
деректер қайтарылмаса, оқырманға талап ету хатын жіберу немесе он күннің
ішінде мазмұны мен құны тең келетін деректерді орнына алып келу. Талап ету
хатында мерзімі өткен күндер үшін ақша төлейтіні туралы, егер
қайтарылмайтын болса немесе орнын толтырмайтын болса он есе нарық құны айып
тағылады.
- Егер белгіленген деректер қайтарылмаса немесе орнына басқаны алып
келмесе, оқырман және абонементтің келісімімен жасалған деректердің он есе
құны төлемі кітапхана кассасына салынады. Алынған соммаға кіріс ордері
жазылып, оқырманға түбіртек беріледі.
- Кітапхана қорына келтірілген зияны үшін төленген ақшалай қаражат
өсім айыбынан кітапхана қорын толықтыруға, басылымдарды түптеуге және т.б.
іс-шараларға жұмсалады.
Кітапханалық қызмет көрсету мақсаттары:
- Кітапхана көрсететін қызмет түрлерін халыққа хабарлау, халықтың
түрлі топтарын кітапханаға тарту шараларын қолдану.
- Оқырмандардың ақпараттық сұраныстарын толық және жылдам орындалуын
қамтамасыз ету.
- Әр түрлі нысандар мен бұқаралық әдіспен, топтық және жеке
ақпараттандыру мақсатында кітапхананың оқырмандарына анықтамалық-ақпараттық
қызмет көрсетуді жетілдіру.
- Балалар және жасөспірімдердің оқуын бағыттау, оларды оқуды ұнатуға
дағдыландыру, кітапханалық-ақпараттық мәдениетін көтеру, жеке тұлғаның
гуманизациялануына жағдай жасау, қазақстандық отан сүйгіштікке баулу.
- Кітапхана қорында оқырмандарға керекті әдебиет болмаған жағдайда,
құжаттарды электрондық тасымалдау арқылы сұраныс жасау. (КАА).
- Қызмет көрсетудің жоғары мәдениетін қамтамасыз ету және қосымша
қызмет көлемін кеңейтіп, ақпарат дереккөздерімен жұмыс жасау үшін қолайлы
жағдай жасау.
- Басылымдардың кітапханаға уақытында қайтарылуын жүйелі түрде
қадағалау.
Кітапхананың миссиясы - әр адам білім алып, интеллектуалды даму үшін
ақпаратқа ашық қол жеткізуін қамтамасыз ету.
Кітапхана дамуының тұжырымдамалық идеясы: Кітапхана саясаты
пайдаланушылардың қызығушылығы мен қажеттіктерін бірінші кезекке қояды.
Кітапхананың мақсаты айқын, қызметі белсенді. Кітапханашылар жаңашылдыққа
ұмтылады және жаңа технологияларды қолдана отырып, пайдаланушыларға жоғары
сапалы, толық та жедел қызмет көрсететін қызметкерлердің кәсіпкерлігіне
негізделеді [10, 9].
Кітапхана саясатының стартегиялық бағыты - өздігінен білім алуға,
халықтың түрлі санатының креативті қызметіне, инновациялық әдістемелік
бағдарламаларды құруға жағдай жасау, көркем-шығармашылық қызметті
ақпараттық қамсыздандыру болып табылады .
Кітапхананың болашағының басым міндеттері:
- Қазақстан халқының мәдени мүрасын сақтау және дамыту:
- Мәдениет аралық және қоғамдық байланысты ұйымдастыру:
- Отаншылдық пен төзімділіктің үйлесімді үндестігін тәрбиелеу:
Кітапхананың жаһандану және ғылыми техникалық даму саласына ену үрдісін
жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды игеру жолымен
жетілдіру [12, 99].
Кітапханалық қызмет көрсетуді ұйымдастырудың басым бағыттарының негізгі
ұстанымдары:
1. Қорларды өзектендіру.
2. Кітапханалық қызмет көрсету мен ресурстардың қолжетімді болуы.
3. Тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру.
4. Кітапханалық жүйенің кәсіби бірлестігі.
5. Кітапханаларды үздіксіз дамыту.
6. Кадрлық құрамды толықтыру.
7. Кітапханаларды интегралданған жүйе жағдайында арнайы бағытқа салу.
8. Тұрғындарға кітапханалық қызмет көрсету сапасын стандартту.
9. Қазір заманғы кәсіби стандарттарды, технологиялар мен қызметтерді
игеруде алғырлық таныту.
Кітапхана ережесі. Оқырмандардың құқықтары мен міндеттері:
Кітапхана оқырмандарының (оқырмандар, пайдаланушылар, қызметкерлер)
мынаған құқығы бар:
1. Кітапхана көрсететін кітапхана-ақпарат қызметін тегін пайдалануға;
2. Абонементтен кітаптар мен басқа да ақпарат көздерін уақытша
пайдалануға болады;
3. Кітаптар мен басқа да ақпарат көздерін іздеу мен тандауға кеңесшілік
қызмет алуға;
4. Кітапхана қорында жоқ қажетті ғылыми әдебиеттерді кітапхана аралық
абонемент (КА) арқылы алуға;
5. Кітапханалық-библиографиялық, ақпараттық білім алуға, ақпараттық
дәстүрлі және электронды таратқыштарды игеру және пайдалана білуге;
6. Кітапхана өткізетін шараларға қатысуға;
7. Кітапхана кеңесіне сайлауға және сайлануға, кітапханаға нақты көмек
көрсетуге;
Оқырмандар мынаған міндетті:
1. Әр оқу жылының басында оқырмандар қайта тіркелуге;
2. Кітапхана пайдалану қағидаларын (кітапханасын пайдалану
қағидаларының 3-22 тармақшасына сәйкес) сақтауға;
3. Кітапханадан алған басылымдарын белгіленген мерзімінде
қайтаруға;
4. Кітапхана қорынан алынған баспа шығармаларына, ақпарат тарату
құралдарына, техникалық құрал- жабдықтарға ұқыптылықпен қарауға;
5. Кітапханада тыныштық пен тәртіп сақтауға, кітапханаға үлкен
портфельдер мен сөмкелермен кіруге болмайды;
6. Оқырман кітапхана қорынан дәстүрден тыс ақпарат тарату құжаттарын
алғанда, қызметкердің қатысуымен тексереді, ақаулы болған жағдайда, соғу
үшін кітапхана қызметкеріне ескертеді;
Оқырманға:
1. Кітапханадан өздері қол қоймаған кітаптарды алып шығуға.
2. Кітапхана басылымдарын, бүлдіруге(оларға белгілерін салуға,
сызуға, парақтарын жыртуға, мұқабасын бүгуге т.б.).
3. Каталогтер мен картотекалардан кәртішкелерді шығарып алуға.
4. Ашық кітап қорындағы әдебиеттердің орналасу тәртібін бұзуға.
5. Қызмет бөлмелері мен кітап қоймасына рұқсатсыз кіруге болмайды.
6. Кететін оқушыларға жеке іс қағаздары кітапхана абонементінен
алған әдебиетін қайтарғаннан кейін ғана беріледі. Кететін пайдаланушылар
мен қызметкерлер кітапханада өзінің кету парағына белгі қойдырады. [1,
google.kz]
Сонымен қатар әр бөлімнің жеке талаптары атқаратын қызметтері
белгіленген.
Ақпараттық – библиографиялық бөлім:
Ақпараттық-библиографиялық бөлімде әр түрлі анықтамалық басылымдар,
библиографиялық көрсеткіштер, кітап және газет мақалаларының жылнамалары
жинақталған. Бөлімнің негізгі жұмыс бағыттары: дәстүрлі және электронды
түрде библиографиялық, фактографиялық ақпараттарды жинайды және сақтайды.
Газет, журнал басылымдарын өңдейді: пайдаланушылар үшін қажетті әрбір
ақпаратты қарап отырады, жаңа ақпараттық технология көмегімен дәстүрлі және
электронды картотекаларды және библиографиялық мәліметтер базасын
қалыптастырады, ақпараттық қызмет, анықтама – библиографиялық қызмет
көрсетеді.
Оқырмандар сұранысын орындауға:
- өлкетану, алфавиттік, жүйелік каталогтар;
- мақалалардың тақырыптық картотекасы;
- әзірленген анықтамалар мұрағаты;
- тақырыптық жинақ папкісі;
- анықтамалық – ақпараттық қор;
- кітапхананың кітап қоры негіз болып табылады:
Ақпараттық - библиографиялық бөлім:
- ақпараттық – библиографиялық анықтамалар;
- библиографиялық тізбелер;
- библиографиялық көрсеткіштер;
- ұсыныстық библиографиялық құралдар кұрастырады;
- деректер базасынан ақпарат береді;
МБ (мәліметтер базасы). Мәліметтер базасына білім салалары бойынша
газет-журнал мақалаларының библиографиялық жазбасы енгізілсе, оның ішінде
көбі өлкетану тақырыбы бойынша.
Карточкалы картотекалар. Білім салалары бойынша газет-журнал
мақалаларының библиографиялық жазбасы енгізілген басты хабарлама
катотека мерзімді басылымдар бөлімінде орналасқан. Пайдаланушының өз
бетінше жұмыс істеуіне қол жетімді.Өлкетану тақырыбы бойынша мерзімді
басылымдардағы мақалалардың библиографиялық жазбасы енгізілген Өлкетану
картотекасы кітапхананың ақпараттық-библиографиялық бөлімінде орналасқан
[14, 4].
ХХ ғасыр соңы ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуымен
айқындалып, ақпаратқа қол жеткізу жолындағы географиялық, ведомстволық және
басқа да бөгеттерді азайтуға көмектесті. Ақпараттық қызмет қоғамдық
ақпараттық ресурстар жиынтығын пайдалануға бағытталатын болды. Бұл
ресурстардың навигациялық құралдары ретінде жеке кітапханалардың және
кітапханалық консорциумдардың электрондық каталогтары алынды. Кітапхана
аралық абонемент құжаттарды электрондық табыс етумен алмастырылды.
Қазіргі кезде жалпы білім және актуалды тақырыптарға арналған көптеген
Интернет-ресурстар жұмыс атқарады. Олармен және оларға ұқсас ресурстармен
танысу, оқырмандар үшін ақпарат ұйымдастыру барысында кітапханаларға көп
көмек көрсетеді.
Дәстүрлі мамандандырылған қарым-қатынастан өзге, бүгінгі күні жаңа
ақпараттық технологияларға негізделген заманауи нұсқалар белсенді түрде
қолданылады:
- электрондық журналдар – жылдам жариялануымен, жеделдігімен және
қолайлығымен ерекшеленетін (Интернетке шығу мүмкіндігі болғанда);
- электронды басылымдардың мұрағаты – қандай да бір себептермен баспа
басылымдарына енбей қалған баяндамалар мен материалдардың толық мәтіндері;
- интернет-конференциялар – негізгі ерекшелігі қашықтан қатынасу
мүмкіндігі болуында, ақпаратпен танысуға мүмкіндік алушылар санының
шексіздігінде;
- интернет жүйесіндегі кәсіби форумдар мамандардың көкейкесті
мәселелерді талқылап, консультация алуларына мүмкіндік береді.
Кітапхана үрдістерін автоматтандыру Әлемдік ақпараттандыру және қоғамды
компьютерлендіруге деген тенденция компьютерлік мәдениетке оқытуға,
ақпаратты қоғам технологияларына, ақпараттық ресурстар мен қызмет көрсету
жүйесін ұйымдастыруды құру және пайдалануына әр түрлі ақпараттарға көп
аспектілі және оперативті түрде кіруді қамтамасыз ететін түрлі деңгейдегі
тораптарға деген қажеттілікті күшейтіп отыр [1, google.kz].
Кітапхана үрдістерін автоматтандыру бөлімі қызметтері мен міндет-
бағыттары көбейіп, оқырмандардың талап-тілектеріне, олардың өскелең
интеллектуалды сұраныстарына сәйкес сапалы да нәтижелі ақпаратпен
қамтамасыз етіп, қызмет көрсетуде. Кітапхананың барлық мәліметтерге
қосылуына орай бұл бөлімде ақпаратты бағдарламамен алмасуда, құжаттарды
электронды түрде жеткізуде, жаңа технологияларды қамтамасыз етуде Интернет,
электрондық пошта байланыстары жолға қойылған, сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz