Оқушыларының құрттар жайлы білімдерін практикалық тұрғыда қарастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Жаңа технология
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 5
1.2 Педагогикалық технологиялардың
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
1.3 Тұтас педагогикалық процесс теориясы – педагогикалық технологияны
пайдаланудың әдіснамалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..16
1.4 Жаңа технологиялардың дәстүрлі технологиядан айырмашылығы және жаңа
оқыту технологиялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 18
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1. Зерттеу жағдайлары мен ортасына сипаттама
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2 Зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1 Құрттар тарауын оқытуда жаңа технологияларды пайдаланып сабақ өткізу
жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.1.1 Жалпақ құрттар типі. Ақ сұлама — емін-еркін тіршілік ететін жалпақ
құрттардың өкілі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...33
3.1.2 Сиыр цепені — жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі
және паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін
алмастыру ... 35
3.1.3 Сорғыш құрттар. Даму циклы және иелерін алмастыруы тақырыбын
оқыту бойынша сабақ жоспары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..37
3.2. Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасы тақырыбын оқыту бойынша сабақ
жоспары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...40
3.3 Буылтық құрттардың көптүрлілігі. Шұбалшаң тақырыбын
оқыту ... ... ...46
3.4. Құрттар тарауы бойынша жаңа сабақты бекіту мақсатында тесттік
тапсырмалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 2
3.5 Құрттар тарауын өткізуде пайдаланылған жаңа технологиялар негізінде
туындаған нәтижелерге байланысты талдаулар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.6 Құрттар тарауы бойынша электрондық оқу құралын пайдалану жолы және
оны қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 56
ТҰЖЫРЫМДАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі Қазақстанның білім беру жүйесінде
көптеген өзгертулер мен жаңартулар батыл енгізілуде. Мұның өзі қоғамдық
қатынастар мен білім беру технологиясының, соның ішінде заманға сай жаңа
технологиялардың мүмкіндігінше көбірек пайдаланылуына қатысты болып отыр.
Өзге пәндермен қатар биология пәнін оқытуда да жаңа технологияларды қолдану
кеңінен пайдаланылуда. Осы тұрғыдан алғанда билология пәніні нақты бір
тарауын ала отырып, аталған тарауды оқытуда жаңа технологияларды қалай
пайдалану керектігін мысал ретінде шынайы көрсету өзекті мәселе деп
білеміз. Сондықтан да дипломдық жұмысымыздың тақырыбын Құрттар тарауын
оқытуда жаңа технолоияларды пайдалану деп алып отырмыз және төмендегідей
мақсат пен міндеттер белгіленді.
Зерттеу жұмысының мақсаты.
Орта мектептің 7 сыныбындағы биология курсының Құрттар тарауын
оқытуда жаңа оқыту технологияларын қолдану жолдары қарастырылатын болады
және аталған мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегі міндеттер белгіленді:
Зерттеу жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер.
- Оқытудың жаңа технологиялары туралы ұғымды жан- жақты алып
қарастыру;
- Оқытудың жаңа технологияларын пайдалану арқылы оқушылардың биология
пәніне деген қызығушылғын, ынтасын арттырудың жолдарын айқындау;
- Оқытудың жаңа технологиялары арқылы сабақ берудің дәстүрлі
технологиядан қарағанда артықшылығын дәлелдеу;
- Құрттар тарауы бойынша жаңа сабақты бекіту мақсатында тесттік
тапсырмалар құру;
- Құрттар тарауы бойынша электрондық оқу құралын құрастыру.
Зерттеу жүргізілген орын. Ақмола облысы Ерейментау ауданының
Павловка орта мектебі.
Зерттеу нысаны. Оқушыларының құрттар жайлы білімдерін
практикалық тұрғыда қарастыру.
Зерттеу пәні. Зерттеу жұмысының нәтижелерін орта мектеп мұғалімдері
биология пәні бойынша қосымша материал ретінде қолданылуға болады.
Зерттеудің жұмыстың ғылыми жаңалығы. Құрттар тарауын оқыту бойынша
электронды оқу құралы жасалғаны жаңа заманға сай ғылыми-технологиялық
жаңалық болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе және үш бөлімнен,
тұжырымнан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, зерттеу жұмысының мақсаты
мен міндеттері баяндалған, зерттеу нысаны мен пәні көрсетілген, сонымен
қатар зерттеудің ғылыми жаңалығы, ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы
айқындалған және дипломдық жұмыстың практикалық негізі, құрылымы
көрсетіледі.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы.
Құрастырылған электрондық оқулықты жоғарғы оқу орындарында Биология
мамандығы студенттері мен билогиялық бағыттағы мектеп оқушыларына
Зоология пәнін оқытуда кеңінен пайдалана алады. Сонымен қатар жалпы білім
беретін орта мектеп мұғалімдері де көмекші құрал ретінде пайдалана алады.
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Жаңа технология ұғымы
Технология ұғымы біздің жүзжылдықта негізгі жалпы ғылымдық ұғымдардың
бірі болып саналады. Философиялық көзқарас тұрғысынан технология теория мен
практиканың арақатынасы контексінде қарастырылады. Мәні жағынан ажыратыла
отырып, теория мен практика әрқашанда бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Бұл әрекеттестіктің өзгешелігін сипаттай отырып, К.Поппер теория мен
практиканың бірлігін бұзбау қажеттілігін атап көрсеткен. Философтардың
дәлелдеуінше, теория адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталып, өзі туындап шыққан практикаға қызмет ету оның бағытын
анықтайды, тәжірибелік процестердің барысына тікелей емес, технологиялық
үлгілер арқылы жанама түрде әсер етеді. Теорияның практикадан ажырауының
негізгі себептерінің бірі – нақты қолданбалы теориялар мен технологиялардың
жоқтығы. Осыған байланысты қазіргі уақытта педагогика ғылымында да
технологиялық тәсілге қызығушылық арта түсті. Өсіп келе жатқан ұрпақты
әлеуметтік тәрбиені меңгеруге дайындау сапасын жоғарлату мақсатында қазіргі
кезеңдегі педагогикалық технологияларды пайдалану талпыныстары көптеген
педагогтар мен тәжірибелі мұғалімдердің оқыту және тәрбиелеуді жүйелі,
тиімді процесуалды ұйымдастыруға деген ұмтылыстарынан туындады [1].
Педагогикалық технология ұғымының әр түрлі тұрғыдан анықталуы, оның
түрлерінің және тұжырымдамалық негізі мен сипаттамасының көптігі бұл
феноменнің мәнін теориялық және практикалық тұрғысынан талдауға назар
аударуды қажет етеді.
Айтылғандарды айқындау үшін өндіріс саласында ғана емес, педагогикалық
теория мен практикада да тұрақты бекітілген технология ұғымының шығу
тарихына (этимологиясына) қысқаша тоқталамыз.
Технология сөзі (techne – өнер, шығармашылық, logos – ілім) грек
тілінен аударылғанда:
а) өндіріс процесінде шикізат, материал немесе жартылай фабрикаттың
формаларын, қасиеттерін, жағдайларын өңдеу, дайындау, өзгерту әдістерінің
жиынтығы, мысалы: металдар технологиясы, химиялық технология, құрылыстық
жұмыстар технологиясы;
ә) өңдірістің сәйкес келетін құралдарымен шикізат, материал немесе
жартылай фабрикатка әсер ететін тәсілдер туралы ғылым деген мағнаны
білдіреді [1].
Екі түбірдің бірлігінен өңдірістік процестерді жүргізу құралдары мен
тәсілдері жөніңдегі білімдер жиынтығы, шеберлік туралы ғылымды немесе
ілімді білдіретін сөз құралады.
40-50-ші жылдары оқу процесіне техникалық оқыту құралдарын ендіру
басталғанда, оқыту технологиясы ұғымы пайда болып келесі жылдары бұл ұғым
педагогикалық технологияға өзгертілген. 50-60-шы жылдардың ортасында бұл
ұғым еліміздің және шетелдің педагогикалық басылым беттерінде, халықаралық
конференция материалдарында кеңінен талқыланып, оған түсінік берудің екі
бағыты анықталды. Алғашқы бағыт техникалық оқыту құралдарымен байланысты
болған, ал екінші бағыт оқыту технологиясы ретінде белгіленді. 60-шы
жылдары оқытуға технологиялық тәсіл қалыптасады. Оның қалыптасуы
американдық психолог Б.Скиннер негізін қалаған материалды меңгеруді
ақпараттың бөліктерін жүйелі бағдарлама ретінде құрастыру және оны бақылау
арқылы басқарудың тиімділігін арттыруды ұсынған бағдарламалық оқытумен
тығыз байланысты. Бағдарламалық оқыту идеясының мәні оқу процесінің
ерекшеліктері, заңдалақтары туралы білімді жоғарланудан тұрады. 70-ші
жылдары компьютерлік-бағдарламалық құралдарды қолдану арқылы ақпаратты
өңдеудегі өзара байланысты процестерінің құрылымы ретінде түсіндірілетін
оқытудың ақпараттық технологиясы туындады. Кейінірек жоғары білім беру
саласында мамандарды дайындаудың болашақтағы жүйесінің бірі өзін
ақпараттық, бағдарламалық, әдістемелік құралдардың күрделі кешені ретінде
көрсететін дистанциялық. оқыту технологиясы пайда болды. 80-ші жылдары
техникалық және компьютерлік жүйелердің дамуы салдарынан педагогикалық
технология және оқыту технологиясы ұғымдары оқу-тәрбие процесін
ұйымдастыру және басқару әдістері мен құралдарының жүйесі ретінде жете
түсіндіріле бастады [1].
Ғылым жетістіктеріне негізделген технологиялар ғасырында білім беруді
технологияландыруға көшудің қажеттілігімен келіспеу мүмкін емес, себебі әр
баланың жеке тұлғалық тұрғысынан дамуы, білім беруді дифференциациялау және
барлық білім беру жүйесін ізгілеңдіру мен демократияландыру сол арқылы
жүзеге асырылады. Соңдықтан қазіргі заманғы педагогика ғылымындағы
педагогикалық процесті технологияландыру білім беруші мен білім алушының
жеке тұлғасын өздігінен дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру мақсатын оқыту
мен тәрбиелеудің субъектілік негізіне ауыстыратын тәсілді іздестірумен
байланысты. Осыған орай мектептің ғана емес, қоғамның алдыңда да күрделі
әлеуметтік-экономикалық жағдайда өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мен
оқытудың қандай жаңа үлгілері бар, оларды салыстырып, дұрыс жол табуға
үйрену мәселелері маңызды болып тұр. Бұл сұрақтарға шығармашылықпен жұмыс
істейтін мұғалімдер, әдіскерлер, психологтар мен педагогтардың көпжылдық
педагогикалық ізденістерінің нәтижесі ретінде туыңдаған педагогикалық
технологиялар жауап беруге талпынады. Педагогикалық технологиялар бір
орталық төңірегінде айналады. Бұл орталық -бала, олар тұтас шығармашыл
тұлғаны дамытуға, сонымен қатар ізгілік рухын ұғынған және оған құрмет
сезімімен қарым-қатынас жасауға бағытталған [2].
Қазіргі уақытта көптеген зерттеуішлер жаңа педагогикалық
технологияларға терең қызығушылықпен қарап, білім берудегі технологиялық
тәсілді дәстүрліден анағұрлым тиімдерік деп есептейді. Осыған байланысты
білім беру технологиясы, педагогикалық технология ғылыми айналымға еніп
келе жаткан, салыстырмалы түрде жаңа ұғымдар болғандықтан, оған әртүрлі
анықтамалар берілген. Бұл ұғымға Б.Т.Лихачев, В.П.Беспалько, С.Сполдинг,
В.В.Сериков, В.М.Монахов, М.В.Кларин, И.Я.Лернер, П.И.Пидкасистый,
В.В.Гузеев, Н.Д.Хмель, Г.Т.Хайруллин және басқа зерттеуші ғалымдар
түсініктеме берген. Төменде бірнешеуін мысалға келтіреміз.
В.П.Беспалько педагогикалық технологияны қойылған білім беру
мақсаттарын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін тәрбиелеу мен оқытудың
теориялық негізделген процестерін жаңадан өндірудің, еске түсірудің
құралдар мен әдістер жиынтығы ретінде анықтайды [1].
В.М.Монахов бұл ұғымға басқаша түсініктеме береді. Ол педагогикалық
технология - мұғалім мен оқушы үшін жағымды жағдайды қамтамасыз ететін оқу
процесін жобалау, ұйымдастыру және өткізуде барлық бөлшегіне дейін
ойластырылған бірлескен педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі. Технологияның
міндеттерін түсіндіре отырып: Педагогикалық технологияны жобалаудағы
жетекші қағидасы - оқушының жеке белсенділігі болуы. Мұнда ең бастысы -
білімді меңгеруге іштей дәлелденген, қалыптасқан қызығушылығы мен ынтасы,
білім алу іскерлігі - деп жазады [3].
П.И.Пидкасистыйдың пікірінше, оқыту технологиясының маңызды ерекшелігі
– оқыту циклінің ұдайы өндірістілігі, яғни оны кез-келген мұғалімнің
қайталау мүмкіндігі және кері байланыс, білімді объективті бақылау
болып табылады. Оқыту технологиясы дидактиканың алдын ала тапсырылған
сипаттамаларымен өндірістік дидактикалық процестерді құрастыру, тиімді
жүйелерді дайындау мен қағидасын айқындау бойынша ғылыми зерттеу саласы,
бағыты ретінде түсіндіріледі [2].
Технология – бұл іс-әрекетті ұйымдастыру және оны жүзеге асыруда
құралдарды талдау ережесі (В.В.Гузеев) [4]. В.В.Гузеев қазіргі кезеңдегі
технологияның бұрынғыдан айырмашылығын көрсете отырып, былай деп жазады:
Бұрын бір құралды құрастырып, оны ұқсас жағдайларда бірнеше жылдар бойы
қолдануға болатын. Қазір ұқсас жағдайлардың бар екенінің өзі қарама-қайшы
келеді.
Педагогикалық технология – педагогикалық процесті ұйымдастыру мен
жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі) (Г.Т. Хайрулиин) [5]. Педагогикалық
технологиялар алуан тұрғыдан берілген анықтамаларды талдау нәтижесі оның
көпшілігінің жалпы қорытынды түрінде берілгенін, педагог әрекетінің
салыстырмалы түрде кейбір жақтары ғана зерттелгенін көрсетеді, бала
тұрғысын тұтас қалыптастыру мәселесі толығымен қарастырылмайды.
Педагогикалық технологияны жаңа бағытта зерттеу адамның
қайталанбайтындығын қолдаумен, тұлғаның өзін-өзі белсендендірумен, жеке
тұлғаның дамуын ойлаумен байланысты. Әрбір оқушы оқу материалы бойынша жеке
қозғалыс жолын таңдауға, оның мақсатына, қажеттілігіне және қызығушылығына
жауап беретін қоғамдық тәжірибені меңгеруге ерікті.
Осы тұрғыдан Н.Д.Хмельдің берген анықтамасы тиімді болып табылады:
Педагогикалық технологиялар-теориялық білімдерді тұтас педагогикалық
процестің қызметін практика жүзінде іске асыруға бағытталған және сол
процесс нәтижелерін кезеңдер бойынша өлшеп, тұлғаның да, ұжымның да даму
динамикасын көруге болатын, педагогтар мен оқушылардың өздерін-өздері 5
дамытуларына мүмкіндік тудыратын жүйелі іс-әрекеттер кешені [6].
Шынында, педагогикалық технологиялар әрбір баланың даму тенденциясын
алдын-ала байқауға және болжауға бағытталуы тиіс. Диагностика нәтижесі
бойынша педагогикалық процестін әрбір бөлігіндегі іс-әрекет жобаланады.
Сондықтан кері байланыс арқылы ақпарат алу диагностикамен болжауды
байланыстыратын үздіксіз процесс болып табылады. Бұл процесс ғылымда
мониторинг деп аталады, оны ағылшын тілінен аударғанда, үздіксіз
қадағалау дегенді білдіреді. Педагогикалық мониторинг педагогикалық
процесті үздіксіз және ұзақ байқау мен басқару педагог пен оқушыны арқылы
қажетті ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде педгогикалық лексикада педагогикалық технология ұғымын
қолдану әр түрлі түсіндірілетін бастапқы теория, әдістер, әдістеме,
технология, педагогикалық технология сияқты ұғымдарды саналы түсінуді, жете
зерттеуді талап етеді. Практикада кейде технология ұғымы әдістеме немесе
оқытуды ұйымдастырудың формасы ұғымының синонимі ретінде қолданылады.
Жалпы түрде теория біркелкі, тұтас құбылыстар немесе оның элементтері мен
қызметтерінің жиынтығын сипаттайтын заңдар, категориялар, ұғымдар,
тұжырымдамалар, қағидалар жүйесі ретінде қарастырылады [5].
Теорияның өз бетімен ешнәрсені өзгерте алмайтыны, адамның практикалық
іс-әрекетін реттеуші ретінде қатысатыны, тек адамның санасы арқылы нақты
теорияны ақиқатқа айналдыруда күш пен энергияны жұмсауды қабылдаған
жағдайда ғана материалды болып табылатыны белгілі. Демек, теория
зерттелетін объектінің барлық тұтас және нақты жағынан терең байланыстарын
айқындайтын, осы пән саласында құбылыстарды болжап түсіндіру әдістерін
құрайтын, өзара байланысты пайымдаулар мен дәлелдемелер жүйесін көрсетеді.
Оқыту теориясы - педагогиканың оқыту процесінің заңдылықтары мен
заңдарын зерттейтін, оқытуды ұйымдастырудың формаларын және әдістерін,
қағидаларын сипаттайтын, оқытудың мазмұны мен міңдеттерін ашып көрсететін
құрамды бөлігі. Педагогикада оқыту теориясы дидактика ұғымының синонимі
ретінде қолданылады. Дидактиканың негізін алғаш қалаған Я.А.Каменский
болған [7].
Теория үшін оның ережесіне кіретін дәлелдемелер, негіздемелер міндетті
болып табылады: егер негіздеме жоқ болса, онда теорияда жоқ болады. Кез-
келген теорияның соңғы тағайындалуы оның практикада жүзеге асырылуы болып
саналады.
Әдіс кең мағынада, субъект әрекетінің кез-келген формадағы тәсілі, бір
нәрсеге жетудің жолы деп анықталады. Кез-келген ғылыми әдіс оның қажетті
алғы шарты ретінде қарастырылатын, белгілі бір теория негізінде зерттеледі.
Әдістің негізгі қызметі - іс-әрекетті ретеу және бағдарлау.
Оқыту әдістері педагогикада педагогикалық процеске қатысушылардың
бірлескен әрекеттерін ұйымдастырудың тәсілі ретінде анықталады.
Әдістеме ұғымы адамның әрекетіне қатыссыз тәрбиелеу мен оқытудың
әдістері мен тәсілдерінің кешенін пайдалану тәртібін білдіреді.
Оқыту әдістемесі – пәнді оқытудың ғылыми дәлелденген әдістер,
ережелер, тәсілдер жүйесі және оқыту теориясын қолдану болып табылады.
Мысалы, интеграл ұғымын қалыптастыру әдістемесі математикалық ұғымдарды
қалыптастыру теориясының талаптарын және интеграл ұғымының өзіндік
ерекшелігін ескере отырып, жете зерттеледі. Сондықтан әдістеменің мақсаты
теориялық ережені нақты құбылыс тұрғысына қарай алмастырумен
қорытындыланады [6].
Теориялар, әдістер мен әдістемелер оқыту технологиясының айырмашылығы
оқыту процесінің барлық байланыстылықтарын ұйымдастырушылықпен реттеуді,
оның кезеңдерін құрастыруды, білім алушының мүмкіндіктеріне сәйкес жүзеге
асыру жағдайларын бөліп көрсетуді талап етеді.
Соңдықтан оқыту технологиясы – оқыту процесінің алдын ала
жоспарланған, оқытудың диагностикалы қойылған мақсатына практикада
жүйелілік және бірізділікпен жету құралдары.
Г.И.Саранцевтің пікірінше, осы пәнге оқыту теориясы оқытудың
әдістемелік жүйесінің іске асу заңдылықтарын айқындайды, әдістеме оны
қолдануды қарастырады, ал технология бұл жүйенін үлгісін (моделін) жүзеге
асыру тәсілдерін қарастырады. Бұл тұрғыда технологияның рөлі мақсаттарды
диагностикалауға және шарттарды айқындауға (әдістер, формалар, құралдар,
байланыстар), яғни белгіленген мақсатқа жетуге мүмкіндік беруді жүзеге
асыратын жобалауға процесіне жүгінеді. Сондықтан технология теория мен
әдістемені өзгертпейді, оларға негізделеді, оның тиімділігі олардың даму
деңгейіне тәуелді болады. Ал педагогикалық технология педагогикалық
процеске қатысушылардың барлық көрінісінде белсенді іс-әрекетін көздейтін,
белгіленген қасиеттері бар өнімді алуға мүмкіндік жасайтын процестермен
әдістердің бірізділігі мен жиынтығы ретінде қарастырылады. Кез-келген
педагогикалық технологияның негізгі түйіні соңғы нәтижені нақты анықтау
және оның жетістігін бақылау болын табылады [7].
Анықтамаларды салыстыру теория, әдіс, әдістеме, оқыту технологиясы,
педагогикалық технология ұғымдарының дербестілігін және сонымен бірге оқыту
процесін сипаттау үпіін олардың өзара байланыстылығын, бір-бірімен
толықтыратындығын көрсетеді.
Технологияларды процессуалды, сандық және есептік компоненттер көбірек
ұсынылады. Әдістемелер мақсаттық, мазмұндық, сапалық және вариативті-
бағдарлык жақтары көрсетілді. Педагогикалық технологиялар оқыту
әдістемесінен өзінің өңдірістілігімен, нәтижесінің тұрақтылығымен
ажыратылады (А.М. Кушнир) [8].
Оқыту әдістемесі тәрбиелеу мен оқытудың әртүрлі әдістерін енгізеді,
бірақ оларды белгілі бір логикалық тізбекке тұрғызбайды. Ал технология
барлық уақытта тәсілдердің белгілі бір алгоритмін, логикасы, бірізділігін
ұсынады.
Дәстүрлі әдістемелерде оқытудың мақсаттары бағдармалар талаптары
бойынша жалпылама көмескі айқын емес болып келеді, онда білім алушылардың
нақты жағдайлары, білім деңгейлері дұрыс ескерілмейді.
Басқаша айтқанда, педагогикалық технологиялар білім алушы тұлғасын
дамыту құралы болып табылады және педагогикалық процестің ерекше
сипаттамасын бейнелейді. Ғылыми негізделген технология педагог пен оқушының
іс-әрекетінде оқыту теориясы мен әдістерінің проекциясы болып табылады.
Теория деңгейінде оқыту әдісі туралы жазу жеткілікті, технология деңгейінде
оның барлық компоненттерін ашып көрсету қажет. Технология әдістемеге
қарағанда кеңірек. Әдістеме білім беру технологиясын пайдалану
элементтеріне негізделген. Педагогикалық технология педагогикалық процеске
қатысушылардың субъект-субъектілі өзара әрекеті арқылы оқытуға,
тәрбиелеуге, дамытуға, өзін-өзі жүзеге асыруға, өзін-өзі белсендендіруге
бағытталған. Оқыту әдістемесі педагогтың тәжірибесіне сүйенеді, ол оның
шығармашылына, әртістілігіне жақын. Технология қаңқасы, ал әдістеме оның
қабығы болып табылады [9].
Бұл тұрғыда В.Зайцевтің көзқарасы қызығушылық тудырады: Педагогикалық
технология – әдістеме емес. Бұл кеңірек ұғым жобалауға. Оның ойынша:
педагогикалық технология 4 құрастырушыдан: нәтиже беретін белгіні
бағалаудан, диагностикадан (негізгі факторды бөліл көрсету ретінде),
әдістемеден (диагностика нәтижесін ескеріл құрастырылған) және оқытуды
қарқындату құралынан тұрады.
Бүгінде білім беру мекемелері жұмыстарының теориясы мен практикасында
педагогикалық технологиялардың алуан түрлі варианттары пайдаланылады.
Технологиялардың көп түрлілігі оны жүйеге келтіруді және топтастыруды талап
етеді. Бұл мәселемен А.Я.Савельев, В.Безрукова, Г.Ю.Ксензова, Г.К.Селевко,
В.В.Юдин және басқалар шұғылданған.
Қазіргі уақыттағы технологиялар екі үлкен түрге жіктеледі: өздерінің
мақсаттық бағдарына қарай тармақталып, бөлінетін өндірістік, өнеркәсіптік
және әлеуметтік-тұлғалық. Өндірістік технологиялар алдын ала берілген
параметрлі материалды өңдеумен және өндіріспен байланысты. Ал әлеуметтік-
тұлғалық технологияның объектісі адам болып табылады. Технология түрлері
мен олардың тармақты бөліктерін көрнекілікпен қабылдау үшін 1-суреттегідей
сызба-нұсқада көрсетуге болады. Қазіргі уакытта айқындық үшін
макротехнологиялар мен микротехнологияларды бөліп қарастырады.
Макротехнологияға көптеген авторлар педагогикалық процесс стратегиясы мен
дамуын анықтайтын, ұжымдық шығармашылық іс-әрекет, ынтымақтастық, дамыта
оқыту, тұтас педагогикалық процесті жүзеге асыру технологияларын, т.б.
жатқызады. Микротехнологиялар педагогикалық әрекеттестік тактикасы, нақты
тәсілдері ретінде қарастырылатын ойын технологияларын, пресс-конференция,
диспут т.б.ұйымдастыру технологиялар жатқызады. Сонымен қатар кейбір
ғалымдар (Д.Г.Левитес және т.б.) педагогикалық технологиялар пәндік
бағдардағы және тұлғалық-бағдардағы техникалар деп жіктеуді ұсынады [9].
В.С.Безрукова [10] барлық педагогикалық технологияларды оларды
құрастыру негізше жататын идеялары бойынша 4 топқа топтастырады:
1.1.1-сызбанұсқа. Технологиялар түрлері (Н.Д. Хмель)
1) танымдық процестерді қатал басқару технологиясы (модульдік
технология, В.Ф.Шаталов технологиясы, П.М.Эрдниев
технологиясы, М.И.Махмутовтың проблемалық оқыту
технологиясы, Л.В.Занков, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин бойынша
оқыту технологиясы, ЭЕМ электрондық есептеу машиналары
негізіндегі акдараттық технология, Блумның мақсаттарды
жүйелеу, Д.Ховардтың ертеңгі күн мектебі және т.б.
2) еркін тәрбие идеясын басшылыққа алатын технологиялар
(Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық оқытуы, вальдорф
педагогикасы, Л.Н.Толстой мектебі, отбасылық мектеп және
т.б.;
3) мектептің жойылуы туралы теориясына (Батыста мектепті
дескулизациялау идеясы ретінде қалыптасқан, яғни мектептегі
оқыту мазмұнын нормаланып формалды болуын, жыл және күн
режимін сақтауға, оқытушылар мен директор билігін т.с.с. сын
көзбен қарау идеяларына негізделген технологиялар
(шоғырландырып оқыту, парктік технология, дистанциялдық
оқыту, мәдениеттер диалогы мектебі, артпедагогика
технологиясы және т.б.);
4) тұлғаның, оның потенциалды танымдық мүмкіндіктерін босату
мақсатында невропсихикалық ықпал жасау идеясына негізделген
технологиялар топтары (суггестия, иландыру, түсінде ұйықтап
жатқанда оқыту, биоритмалогия негізіңде оқыту, гипноздық
оқыту, медитация, аутотренинг және т.б.) [10];
Г.К.Селевко [11] педагогикалық технологиялардың өзгеше жіктеуін
ұсынады:
а) Педагогикалық қарым-қатынастарды ізгілендіру мен
демократияландыруға негізделген технологиялар (ынтымақтастық технологиясы,
Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, Е.Н.Ильинаның әдебиетті
адам қалыптастыру пәні ретінде оқыту жүйесі және т.б.);
ә) оқушылардың іс-әрекетін белсендендіру мен күшейтуге негізделген
технологиялар (ойын технологиясы, проблемалық оқыту технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың тірек белгілері негізінде оқыту технологиясы, Е.И.Пассовтың
коммуникативті қарым-қатынас негізінде оқыту технологиясы және т.б.);
б) оқыту процесін тиімді ұйымдастыру мен басқару негізіндегі
технологиялар (бағдарламалық оқыту, дифференциалды оқыту технологиясы
(В.В.Фирсов, Н.П.Гузик), оқытуды жекелендіру технологиясы (А.С.Границская,
Инге Унт, В.Д.Шадриков), тірек нұсқаларын пайдалана отырып, түсіндіре
отырып басқарудағы переспиктивалык алдын-ала оза оқыту (С.Н.Лысенкова),
оқытудың топтық және ұжымдық тәсілдері (И.Д.Ривин, В.К.Дъяченко),
компьютерлік (акдараттық) технологиялар және т.б.);
в) оқу материалын әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта құру
негізіндегі технологиялар (П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
ірілендіру, В.С.Библер мен С.Ю.Кургановтың Мәдениеттер диалогы,
Л.В.Тарасовтың Экология және диалектика жүйесі және т.б.);
г) баланың табиғи дамуына сүйенетін, халық педагогикасының
әдістерін пайдаланатын табиғи үйлесімділік технологиялары; Л.Н.Толстой
бойынша оқыту; А.Кушнир бойынша сауаттылыққа тәрбиелеу, М.Монтессоридің
өздігінен дамыту технологиясы және т.б.;
д) альтернативтік; Р.Штейнердің вальдорф педагогикасы, С.Френенің
еркін еңбек технологиясы және т.б.;
ж.) кешенді технологиялар: А.М.Тубельскийдің өзін-өзі анықтау мектебі,
И.Ф.Гончаровтың Орыс мектебі, Е.А.Ямбургтың Бәріне арналған үшін
мектебі, М.Балабанның Парк мектебі және т.б [11].
Педагогикалық технологиялардың жоғарыда айтылған түсініктемелері мен
алуан түрлі анықтамаларын талдай отырып, бұл барлық технологиялардың
айырықша ерекшеліктері туралы төмендегідей қорытынды жасауға болады;
- оқытудың микромақсаттарының, мақсаттарынын айқын, нақтылы анықталуы;
- нәтижелердің жетістігіне бағытталуы;
- тәрбиелеу мен оқыту субъектілерінің іс-әрекеттерінің әр-бір кезеңдері
бойынша қадамдық құрылымының анықталуы;
- мониторинг, аралық және соңғы нәтижелерді бағалау;
- тәжірибенің қайталануы мен алмасуы;
Сонымен белгілі технологиялардық жіктеулеріне жасалған шолу бір
қалыпта қатып калған емес, ол қазіргі технологиялардың көп түрлігіне бағдар
беруге негіз болып және оны кеңейту, сапаландыру, тармақтандыру толықтыру
бағытталған.
Дәстүрлі оқыту технологиясы алдымен XVII ғасырда қалыптасып, қазірге
дейін әлем мектерінің көпшілігіндегі оқытуды сынып-сабақтық ұйымдастыру деп
түсіндіріледі. Дәстүрлі оқыту технологиясының тұжырымдамалық негізін
Я.А.Коменский қалыптастырған педагогиканың қағидалары құрайды: ғылымилық,
табиғи үйлесімділік, бірізділік, жүйелілік, түсініктілік, беріктік,
саналылық, көрнекілік, теория мен практиканың байланысы, білім алушының жас
және жеке ерекшеліктерін ескеру. Сынып сабақтық жүйе тәрбиелеу мен оқыту
процесін жетілдіру қажеттілігіне байланысты туындаған [12]
Дәстүрлі сынып-сабақтық технологияның айырмашылық белгілері болып: жас
шамалары мен дайындық деңгейлері бірдей оқушылардың тұрақты құрамы; бірдей
жылдық жоспар және бағдарлама бойынша сыныптық жұмысы; сабақ – оқудың
негізгі бірлігі, әр сабақтын бір оқу пәніне, тақырыбына, сынып оқушыларының
бір материалмен жұмыс істеуіне арналуы; сабақтардың үнемі кезектесуі (оқу
кестесі); мұғалімнің басқарушылық рөлі және т.б табылады.
Оқыту – үлкендерден өсіп келе жатқан ұрпаққа білім, біліктілік пен
дағдыны, әлеуметтік тәжірибені беру процесі. Бұл тұтас процестің құрамына
мақсаты, мазмұны, әдістер мен құралдары кіреді. Оқытудың мақсаты – бір
қатар шарттарға байланысты басқада құрамды бәліктерді қамтитын қозғалмалы
категория. Дәстүрлі оқыту алдын-ала анықталған қасиеттерімен бар тұлғаны
тәрбиелеу сипатында түсіндіріледі. Мақсаттың мазмұны бойынша дәстүрлі оқыту
тұлғаның дамуына емес (жан-жақты дамыту мәлімдеме болған), көбінесе білім,
білік пен дағдыларды меңгеруге бағытталған [13].
Қазіргі жалпы мектепте мақсаттың түрі біршама өзгертілген –
идеологияландыру шығарылып тасталған, адамгершілік тәрбиесінің құрамында да
өзгерістер пайда болған, бірақ мақсатты көрсету парадигмасы бұрынғыдай
жоспарланған қасиеттер жиынтығы түрінде (оқыту стаңдарттары) қалған.
Дәстүрлі жалпы мектепте білім беру мазмұны кеңестік үкімет жылдарында
қалыптасқан, ол мемлекетті индустрияландыру, техникалық дамыған
капиталистік елдер деңгейін қуып жету, бүгінде технократизм болып табынатын
ғылыми-техникалық дамудың жалпы рөлі міндеттерімен анықталған. Білімді
меңгеру әдістері дайын білімдерді хабарлауға, индуктивті логика бойышпа
жекеден жалпыға қарай үлгімен ғана оқытуға механикалық еске сақтауға,
ауызша айтып беруге, айтқанды қайталап айтып беруге негізделеді. Дәстүрлі
оқыту технологиясының әдістерін төмендегідей екі топқа топтастыруға болады:
1. Иллюстративті-түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу,
тәжірибелер мен еңбек операциларын көрсету, экскурсия және т.б.):
мұғалім оқу материалын көрнекті түрде көрсетеді және түсіндіреді.
2. Репродуктивті әдіс: мұғалім білімдерді тәжірибелерді есептер шешімін
табуды іс-әрекет тәсілдері қайта қайталап беруге байланысты
тапсырмалар құрастырады; білім алушы оқу материалын белсенді түрде
қайта қайталап береді (сұрақтарға жауап береді, есептері шығарады және
т.б.), сонымен білім көшірмелерін қалыптастырады [13].
Дәстүрлі оқыту технологиясының жағымды ерекшеліктеріне мыналарды
жатқызуға болады: жүйелілік сипаты; оқу материалының реттеліп логикалық
дұрыс берілуі; ұйымдастырудың айқындылығы; оқушыларға мұғалім тұлғасының
үнемі сезімдік әсер етуі; жалпылай оқытуда ресурстардың оптималды жұмсалуы.
Бұл технологияның жағымсыз жақтары болып: сабақты бір қалыпты
құрастыру; біркелкілік; сабақ, уақытының ұғымсыз өтуі; бір-бірімен қатынас
жасаудың оқушыларды өздерін-өзі оқшаулау; оқушылардың енжарлығы,
билеушілігінің, дербестігінің жоқтығы; оқушылардың сөздік іс-әрекетінің
нашарлығы; жеке оқытудың болмауы, оқушыларға орташа өлшеммен қарау; кері
байланыстың нашарлығы табылады. Бұндай сабақтарда материалды меңгерудің
алғашқы бағыттары ғана көрсетіледі, ал жоғары деңгейлерге жету үй
тапсырмасына жүктеледі. Оқушылардың дербестігін және танымдық белсенділігін
дамыту үшін қажетті жағдайлардың жеткіліксіз құрастырылуы дәстүрлі сабақ
кемшіліктерінің салдары болып табылады [14].
Я.А.Коменскийдің сабақ туралы классикалық ілімінің ары қарай дамуын
ресейлік педагогикада К.Д.Ушинский жүзеге асырды. Ол сынып сабақтық жүйенің
барлық артықшылыктарын негіздеп сабақтың үйлесімді теориясын құрды,
әсіресе, оны ұйымдастыру құрылымын, сабақтардың типологиясын жасап,
негізделген.
Сынып сабақтық жүйені алмастыратын педагогикалық процесті
ұйымдастырудың басқа түрін іздестіру оқу-тәрбие процесін басқару және білім
алушыларды сандық қамту мәселесінің ерекшелігіне байланысты екі бағытта
жүргізілді. Англияда XIX ғ. аяғында бірмезгілде 600 және одан да көбірек
білім алушыны қамтитын оқыту жүйесі орын алған.
Белль-ланкастерлік жүйені ойлап табу оны құрастырушылар дін қызметшісі
А.Белль мен мұғалім Д.Ланкастердің есімдерімен аталып жұмысшылар арасында
элементарлы білімнің кеңірек таралуы жеке мұғалімдерді дайындау, оқытуға аз
шығын жұмсайды, сақтау қажеттіліктері арасындағы қарама-қайшылықтарды
шешуге талпынудан туындаған [14].
Сынып-сабақтық жүйені жетілдірудің басқа бір бағыты сабақтағы
кемшіліктерді атап айқындады, орташа оқушыға бағытталуын, мазмұнының
біркелкілігін және оқудың қозғалыс темпінің орташалығын, сұрау, жаңаны
түсіндіру, үйге тапсырма беру құрылымының өзгермеуін жоятын оқу жұмысын
ұйымдастырудың басқа формасын іздестірумен байланысты болған (далыпон
жоспары, оқытуды ұйымдастырудың бригадалық-лабораториялық формасы, жобалар
әдіс).
Алғашқы университеттердің құрылуымен лекциялық-семинарлық жүйе пайда
болды. Соңғы жылдары лекциялық-семинарлық жүйенің элементтері сынып-
сабақтық жүйемен оқыту формасына сәйкес жалпы білім беретін мектептерде
кеңінен қолданылады.
Сабақ оқытудың негізгі формасы ретінде қарастырылып оқу-тәрбие
процесін ұйымдастырудың басқа формаларыменде толықтырыла алады. Олардың
кейбіреулері сабақпен қатар, яғни сынып-сабақтық жүйе шеңберінде дамиды
(экскурсиялар, кеңес берулер, консультациялар) үй тапсырмасы, оқу
конференциялары, қосымша сабақтар). Басқалары жоғары оқу орындарында
қолданылатын (лекциялар, семинарлар, практикумдар, сынақтар, емтихандар)
лекциялық-семинарлық жүйеден алынып пайдаланылады, олар оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескеруге бейімделінген. Өткен педагогикалық тәжірибені
ескеру мен қайта қарастырынып ойлану және қазіргі ізденістерді талдау осы
заманғы педагогикалық технологияларды пайдалану мен дамытудың
переспективалық жолы [14].
Қазіргі уақытта қоғам өзінің мүдделерінің көбірек кездесетін
бағыныштық іс-әрекетіне қанағаттана алмайды, ол мектеп пен жоғары оқу
орындарының әрбір бітірушісін тәрбиелеу мен оқытудың түрлі модельдерді мен
тұжырымдамалары бар жағдайларда болашақ үшін жауапкершілік алуға, өзін іске
тартуға, бәсекеге қабілеттілікке, жағымды талаптылыққа, белсенді болуына,
іскерлікке шақырады.
Сондықтан педагогикалық технологиялар баланы өзінің мүмкіндіктерін
максималды жүзеге асыруға, жаңа тәжірибені шын көңілден қабылдауға
талаптанатын бірегей тұлга ретінде қарастырады. Бұл тұрғыдан педагогикалық
технологиялардың дәстүрлі оқыту жүйесінен айырмашылығы ерекше айқын
көрінеді [4].
1.2 Педагогикалық технологиялардың қызметтері
Көптеген ғылыми-педагогикалық еңбектер мен зерттеулер өсіп келе жатқан
адамның іс-әрекет тәсілдері мен тұлғаны қалыптастыруда мұғалім рөлінін
анағұрлым жоғарлауына байланысты әрбір баланың потенциалды мүмкіңдіктерін
ашып көрсетуге бағытталған, құнды идеялармен таныстыратын туындаған көлемді
педагогикалық технологияларды зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.
Педагогикалық технологиялар туралы толық түсінік алу үшін С.С.Кашлев
ұсынған, олардың мүмкіндік қызметтерін кейбір толықтырулармен қарастырамыз:
1) Педагогикалық технологияның ұйымластырушылық іс-әрекеттік қызметі
ұсынады:
- педагогтың педагогикалық процестін әрбір бөлігінде нақты немен
айналысуын анықтайтын, ұйымдастырушылық іс-әрекетін;
- баланың педагогикалық процестің әрбір бөлігінде не істеу керектігін
нақтылайтын педагогтың ұйымдастырумен болатын іс-әрекетін;
- педагог пен баланың бірлескен іс-әрекетінің өзара ұйымдастырылуын;
- баланың өзіндік белсенділігін дамытатын өзінің іс-әрекетін
ұйымдастыруын;
2) Педагогикалық технологияның дәйектілік қызметін бейнелейді:
- педагогикалық процестің шынайы жағдайын диагностикалау;
- педагогикалық процеске қатысушылардың мүмкін нәтижелерін алдын ала
көру;
- педагогикалық әрекеттестікті үлгілеу;
- педагогикалық технологияны жүзеге асыру процесінде бала мен педагогтың
даму деңгейін болжау;
3) Педагогикалық технологияның қатынастық қызметі ұсынады:
- мұғалім мен оқушының катынастық мүмкіндіктерін дамытуды;
- педагогикалық процеске қатысушылардың, мұғалім мен оқушының арасында
ақпарат алмастыруды;
- педагог пен тәрбиеленушінің өзара түсіністік жағдайын жасауды;
- балалар арасындағы интерактивті қатынас үшін жағдай жасауды;
- педагогтар мен ата-аналардың қатынастық іс-әрекетін;
4) Педагогикалық технологияның рефлексиялық қызметі қамтамасыз
етеді:
- педагог пен баланың өзінің тұлғалық өсуін жете түсінуін;
- педагогикалық әрекеттестік нәтижесін объективті бағалауын;
- әрекеттестік тәжірибесін саналы түсінуі мен меңгеруін;
- педагогикалық процеске қатысушылардың іс-әрекетін өзіндік талдауын,
өзіндік бағалауын;
- даму себептері мен жағдайын белгілеуін;
5) Педагогикалық технологияның дамытушылық қызметі қорытындыланады:
- бала мен педагогтың дамуына қажетті жағдай жасаумен;
- оқушы мен мұғалімнің өзін-өзі дамыту құралдарын қамтамасыз етумен;
- әрбір баланың потенциалды мүмкіндігінің дамуын;
- педагогтың кәсіби шеберлігінің дамуын [3].
Жалпы алғанда, педагогикалық технологиялардың негізгі қызметі
педагогикалық процеске қатысушылардың іс-әрекетін өзгерту мен жаңадан
жасаудың жүйелі құралы ретіңде тұлғаның даму міндеттерін нәтижелі шешу,
процесті басқарудың сапасын көтеру болып табылады [15].
1.3 Тұтас педагогикалық процесс теориясы – педагогикалық технологияны
пайдаланудың әдіснамалық негізі
Кез-келген педагогикалық, технология әдіснамалық, философиялық теория
негізінде дайындалады. Қазіргі кезеңдегі педагогикалық технологиялардың
көпшілігі оқушылардың тұлғасын жоғары құндылық ретінде жағымды қабылдауда,
өзара әрекеттестікте теңдік қалыпта, сенімге кіруде көрінетін ізгілікті
бағытты бейнелейді [8].
Н.Н.Хан педагогикалық тұрғыдан дұрыс құрастырылған технологияның
маңызына ерекше көңіл аудара отырып, педагогикалық технология
педагогикалық процестің тұжырымдамасына сәйкес байланысты болуы керек; оның
бір деңгейін (технологиялық) көрсетуі; технология оқу-тәрбие процесі, оның
мәнді ерекшелігін жүзеге асыруға арналған, яғни оның құралдар жиынтығы
болып табылуы, оқыту технологиясының құрылымы оқу процесінің түп нұсқалы
жобасы болуы; яғни қатысушылардың бірлескен іс-әрекетін ұйымдастыру мен
жүзеге асыруға байланысты, педагогикалық технология құралдар жиынтығын
мұғалімнің, оқушының да меңгеруін талап етуі; педагогикалық дұрыс
құрастырылған технология оқу-тәрбие процесінің тиімділігін, педагог пен
оқушының шығармашылығын арттыруға тиіс - деп көрсетеді [1].
Педагогикалық процесс анықтамасынан оқушынардың тұлға болып
қалыптасуының шарты болып табылатын педагогикалық процестің оқу мен оқудан
тыс бірлігінің қажеттілігі туыңдайды. Барлық қоғамдық қатынастардың
жиынтығы ретінде басқа адамдармен ынтымақтастық оқушылар үшін іс-әрекеттің
алуан түрлерінің тәсілдерін тезірек меңгерудің тұлға болып қалыптасудың
шарты болып саналады.
Педагогикалық процесс жүйе астынан тұрады (педагогтар-оқушылар,
оқушылар-оқушылар, пән мұғалімі - оқушылар және т.б.). Бірақ, тұтастық
барлық жүйе астының тығыз өзара әрекеттестігін талап етеді. Н.Д.Хмельдің
пікірінше, педагогикалық процесс егер субъектінің өзара әрекеттестігі
ретінде арнайы ұйымдастырылған іс-әрекеті болса, тұтас құбылыс ретінде
көрінуі керек. Тұтас педагогикалық процесте педагогикалық технологияларды
пайдалануда субъектілердің әрекеттестігімен арнайы ұйымдастырлған іс-
әрекетке байланысты оның барлық жүйе асты жұмыс істейді [6].
Н.Д.Хмельдің педагогикалық технологияның мәнін ашып түсіндіруінен
педагогикалық зерттеулердің технологиясын көрсететін төмендегі критериилер
негізделген:
а) түпкі ойдың тұжырымдылығы;
ә) зерттеушілердің айқын әдіснамалық бағыты;
б) нақты педагогикалық құбылыстарға жүйелілік тұрғыдан қарауы;
в) технологияда педагогикалық процестің екі жақты сипатының
бейнеленуі;
г) педагогикалық процесте субъектілер және олардың өзара
әрекеттестік орнының анықталуы;
д) алынған нәтижелердің диагностикалығы;
е) кез-келген оқу-тәрбие мекемелерінің жұмыс жағдайында
технологияның өндірістігі;
Бұл критерийлердің барлығына ғалымның тұтас педагогикалық процесті
жүзеге асыру технологиясы сәйкес келеді [6].
Қазақстан ғалымы дайындаған педагогикалық процесс теориясы (бұл
процестің мәні, құрылымы, заңдылықтары, қозғаушы күштері, қозғалтқыш және
тәрбиелік механизмдері т.б.) тәрбиелеу мен оқыту технологиясының
әдіснамалық негізі болып табылады.
Бұл технологияның шынайы іске асырылған 20-шы жылдар ғалымдарының
(Н.Н.Крупская, А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий) педагогикалық ізденістерінен
бастау алған, 80-90-шы жылдары жаңашыл педагогтар (Ш.А.Амонашвили,
В.Ф.Шаталов, С.Н.Лысенкова және т.б,) тәжірибесінде жалғасын тапқан,
мектептерде оқушылардың ұжымдық шығармашылық жұмыстарын ұйымдастыруда
теориялық дәлелденген және практикада қабылданған (В.Н.Дъяченко,
Ғ.М.Құсайынов, Н.Н.Хан және т.б.) ынтымақтастық педагогикасы болып
табылады. Мұғалімдердің педагогикалық технологияны тиімді қолдануы оның
кәсіби іс-әрекет объектісінің заңдары мен заңдылықтарын, қозғаушы күші мен
механизмдердің терең және негізді түрде білуіне тікелей байланысты. Мұғалім
педагогикалық процесті жүзеге асыру теориясымен технологиясын меңгере
отырып, іс-әрекет пен қатынасты (өзара әрекеттестікті) алдын-ала
дайындалған оқушылармен (отбасында) ғана емес, бүкіл сыныппен ұйымдастыра
алады. Басқа қазіргі педагогикалық технологиялар мұғалімдер арқылы осы
технологияға негізделіп (мысалы проблемалық оқыту, ойын арқылы оқыту және
т.б.) құрастырылуы мүмкін [10].
Жалпы алғанда, педагогикалық технология түрлерін таңдау білім беру
саясатына, білім беру реформасына, дидактикалық тұжырымдамаға немесе оқыту
теориясы, мақсаты мен тәрбиелеу және оқыту міндеттеріне, педагогтың кәсіби
және жеке-тұлғалық қасиеттеріне, әдіснамалық бағытына байланысты жүзеге
асырылады.
1.4 Жаңа технологиялардың дәстүрлі технологиядан айырмашылығы және
жаңа оқыту технологиялары
Білім алу, шеберлікке, іс-әрекет дағдыларына үйрету мен меңгеру барысы
және адамды өмір мен еңбекке бейімді етіп даярлаудың негізгі құралы -
оқыту. Оқыту барысының нәтижесінде білім беру мен тәрбие мақсаттары жүзеге
асырылады. Түрлі оқу орындарындағы оқыту – білім берудің басты жолы, сол
сияқты оқу отбасында, өндірісте, жұмыста т.б. күнделікті адамның тіршілік
және қызмет барысындағы жағдайларда іске асып отырады [11].
Оқытудың мазмұны мен сипаты қоғамның материалдық және мәдени даму
дәрежесіне сай белгіленеді. Оқудың мақсаты мен мазмұны, оны ұйымдастырудың
түрлері мен әдістері адамзат қоғамының даму кезеңдеріндегі қоғамдық
қатынастар негізінде, жалпы білімге, адамдардың даярлығы негізінде
қойылатын талаптардың сипатына және оқыту жөніндегі педагогикалық идеяларға
сай өзгеріп отырады.
Дәстүрлі оқыту ұғымы XVII ғасырда Я.А.Коменскский Ұлы дидактика
еңбегінің негізінде қалыптасты, күні бүгінге дейін әлем мектептерінде
қолданылатын сынып-сабақтың оқытуды ұйымдастыру деп түсіндіріледі. Дәстүрлі
сыныптық - сабақтың технологияның ерекшеліктері мыналар:
- оқушылардың жас ерекшеліктері бір деңгейде болады және дайындық
көлеміне қарай сыныпты құрайды. Бұл құрам негізінен мектептегі кезеңде
еш өзгеріссіз сақталады;
- сынып бірыңғай жылдық жоспармен және бағдарламаға сай сабақ кестесімен
жұмыс істейді. Осыған сәйкес балалар мектепке бір мезгілде және алдын
ала белгіленген уақытта келулері тиіс;
- оқудың негізгі бірлігі - сабақ;
- сабақ бір пәнге, бір тақырыпқа арналған. Бір сыныптың оқушылары бір
материалмен жұмыс жасайды;
- сабақта оқушылармен жұмысты мұғалім жүргізеді. Ол жеке пәндер бойынша
әр оқушының білімін жеке-жеке бағалап, жыл соңында сыныптан сыныпқа
көшіру мәселесін шешеді;
- оқулық негізінен үй тапсырмасын орындау үшін қажет;
- оқу жылы, оқу күні, сабақ кестесі, оқу демалыстары, үзілістер, яғни,
сабақтар арасындағы үзілістер - бұлардың бәрі сыныптық-сабақтық
жүйенің атрибуттары [13].
Оқытудың мақсаты - қозғалушы категория, бұған дейінгі педагогика
оқытудың мақсаттары былайша құрылған еді:
- білім жүйесін құру, ғылым негізін үйрену;
- ғылыми көзқарастар негізін қалыптастыру;
- әрбір оқушының жан-жақты, үйлесімді дамуы;
- адамзаттың жарқын болашағына, сенімді күрескерлерді тәрбиелеу;
- ой еңбегіне, сондай-ақ дене еңбегіне қабілетті, жоғары білімді, ақыл
ойлы адамдарды тәрбиелеу.
Сонымен оқыту технологиясының мақсаты – бұл берілген қасиеттері бар
тұлғаны тәрбиелеу.
Оқыту технологиясы тұлғаның дамуына емес, білімді, шеберлікті, дағдыны
меңгеруге бағытталған.
Қазіргі жалпы мектептерде мақсаттар біршама өзгертілді - идеологизация
жойылды, жан-жақты үйлесімді дамудың үндеулері алынып тасталынды, өнегелі
тәрбие үлгісі өзгертілді, бірақ негізгі мақсаттардың міндеті алдын ала
жоспарланған сапалы білім алу стаңдарттары сол күйінде қалды [15].
Дәстүрлі технологиямен оқытатын мектептер білім мектебі болып
саналады.
Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің жағдайында жаңа әлеуметтік
талаптарға, оқушылардың жеке басының даму мүмкіндіктеріне сай оқудың
мазмұны мен әдістерін жетілдіріп, оқу құралдарының жаңа түрлерін жасау
қажеттілігі туды. Оқытудың мазмұнында ғылымның соңғы табыстарына сай
теориялық материал көлемінің артуы, оқытудың дамып келе жатқан саласына
оқушылардың танымдық дарыны мен қабілеттілігін жетілдіруге баса назар
аударылуы [15].
Қазіргі педагогикалық, технологияны обьективті қажеттілік тұрғысынан
зерттеп тануды талап етеді.
Оқыту технологиясы деген түсінік бүгінгі күні дәстүрлі педагогикада
көпшілік мақұлдаған түсінікке жатпайды. Юнесконың құжаттарында оқыту
технологиясы оқытудың құрылу, қолдану және анықтау барысының жүйелі әдісі
мен адамның қорлары, оның өзара қатысы болып табылады. Ол білім беру
түрлерін оңтайландыруды өзінің алғы шарты деп есептейді [14].
Бір жағынаң оқыту технологиясы - ол ақпаратын өңдеудің, ұсынудың,
өзгертудің әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, ал екінші жағынан, оқыту
үрдісінде оқытушының қажетті техникалық, ақпараттық тәсілдерді қолдана
отырып, оқушыға әсер ету құралдары жайлы ғылым. Оқыту технологиясында оқу
мағынасы, әдістері, тәсілдері өзара тығыз байланыста болады. Мұғалімнің
педагогикалық шеберлігі қойылған оқу тапсырыстары мен бағдарламасына сәйкес
оқыту тәсілдерінің, әдістерінің ең оңтайлы, қажет мағынасын таңдай білуде.
Оқыту технологиясы жүйелі ұғым. Оның құрылымына мыналар кіреді:
- оқыту мақсаты;
- оқыту мағынасы;
- педагогикалық өзара қатынас құралдары;
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушы, мұғалім;
- іс-қимыл нәтижесі.
Педагогикалық технологияның мәні жайлы соңғы онжылдықта белгілі
болып келген көптеген анықтамалар бар:
Технологияны - қандай да болсын істе, өнерде қолданылатын тәсілдердің
жиынтығы (орыс тілінің түсіндірме сөздігі) [16].
Технология - бұл өнер, шеберлік, ептілік, өңдеу тәсілдерінің жиынтығы,
қалыпты өзгерту (В.М.Шепель)
- Оқыту технологиясы-дидактикалық жүйесінің құрамдас бөлігі (М.Чашанов).
- Педагогикалық технология-әлеуметтендіру мен оқытудың түрлерің
әдістерің құралдарын, тәсілдерін үйлестіретін, тәрбиелеу амалдарын
анықтайтын психопедагогикалық құрылымдардың жиынтығы; ол педагогикалық
барыстың құралы болып табылады (Б.Т.Лихачев) [17].
- Педагогикалық технология – оқу процесін іске асырудың мағыналы
технологиясы (В.П.Беспалько).
- Педагогикалық технология – оқытудың жоспарлы нәтижесі процесін
суреттеу (И.П.Волков).
- Педагогикалық технология – оқушы мен мұғалімнің толық жабдықталған
шарттарын қамтамасыз ететін оқу процесін жобалау, ұйымдастыру және
өткізу, сондай-ақ бірлескен педагогикалық іс-қимылдарының жан-жақты
ойластырылған моделі (В.М.Монфеьв).
- Педагогикалық технология - білім беру түрлерін оңтайландыруды өзінің
тапсырмасы ретінде қарастыратын техникалық және адамның қорларды
есепке ала отырып, өзара бірлескен білімді меңгеру мен оқытудың барлық
процесін анықтау, қолдану, құру тәсілдерінің жүйесі (ЮНЕСКО).
- Педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін
қолданылатын барлық жеке тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдердің
жүйелі жиынтығы мен ретінде жұмыс істеу (М.В.Кларин).
- Педагогикалық технология – алдыңғы авторлардың барлық
анықтамаларыныңмағынасын бойына сіңірген мағыналы қорытындысы
(Г.К.Селевко).
Педагогикалық технология түсінігі үш түрлі құбылыс ретінде
ұсынылады:
- ғылыми;
- іс-жүргізу, суреттеу;
- ықпалды іс-жүргізу.
Сонымен, педагогикалық технология оқытудың ұтымды жолдарын зерттейтін
ғылым ретінде жұмыс істейді және оқуда қолданылатын тәсілдер жүйесі
ретінде, оқытудың шынайы барысы ретінде де қарастырылады [18].
Педагогикалық технологияның негізі болып педагогикалық, психологиялық
және әлеуметтік ғылым жетістіктері, алдыңғы қатарлы педагогикалық
тәжірибеде, халықтық педагогика, отандық және шетелдік педагогиканың
өткенінің барлық жақсы жинақталғаны болып табылады.
Педагогикалық жүйенің табысты жүзеге асуы үшін оны құрайтын барлық
нәрселердің тыңғылықты ойластыруы қажет. Кезкелген педагогикалық технология
педагогикалық ғылым мен іс-тәжірибе жетістіктерінің жиынтығынан, бұрынғы
тәжірибенің дәстүрлі түрлерін қосатын және қоғамның дамуы,
демократизациялау нәтижесінде пайда болған нәрселерден тұрады [18].
Бірдей технология түрлі орындаушының қолында әр кезде басқа болып
көрінеді. Бұл жерде мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне жеке тұлғалық
қасиеттеріне, оқушылардың ерекшеліктеріне, олардың жалпы көңіл-күйіне,
сыныптағы психологиялық ахуалға көңіл бөлу керек. Бір технологияны
қолданған әртүрлі педагогтардың жеткен нәтижесі де әртүрлі болады, бірақ
осы технология көрсететін орташа көрсеткішке жақын болады. Яғни,
педагогикалық технология жеке тұлғаның қасиеттерімен орташаланады, бірақ
онымен анықталмайды.
"Педагогикалық технология" деген түсінік "оқыту әдісінен" кеңірек.
Технология - оқыту мақсатына осы жүйенің меңгерілуіне қалай жету керек
деген сұраққа жауап береді. Технология - алдын ала жоспарланған жүйені
жүйелі іске асыруға бағытталған іс әрекеттердің барысы және оның
нәтижесіндегі көрсеткіші.
Педагогикалық технологияны жоспарлау педагогикалық технологияның нақты
шарттарын таңдау болып табылады. Ол тұлғаның жеке ерекшеліктерін зерттеуді
және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келетін іс-қимылды, сондай-ақ
олардың дайындығының шарттарын таңдауды талап етеді [19].
Дамыта оқыту технологиясы
Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға жауап берердей бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта
қаланатындығы баршаға белгілі.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның
практикалық бағыттылытын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды
инновациялық процесс, немесе педагогикалық жаңалықтарды енгізу деп
жүрміз.
Мәселеге тереңдемей тұрып, алдымен инноватика ұғымының мәні,
латынның in-novus деген сөзінен шыққан, жаңарту, өзгерту мағынасын
беретіндігіне тоқталған дұрыс. Педагогикада жаңа әдістер, тәсілдер,
құралдар, оқулықтар, бағдарламаларды пайдалануды білдіреді. Яғни оқыту мен
тәрбиелеуте өзгерістер енгізу, олардың сапасын арттыру болып табылады [19].
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1. Ұйымдастырудағы
2. Технологиялардағы
3. Оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі деп 3 топқа бөлінеді.
Француз ғалымы Э.Брансуик педагогикалық жаңалықтардың 3 мүмкін түрін
бөліп қарайды [19].
1. Жаңалық ретінде бұрын еш жерде, еш уақытта қолданылмаған білімдік
идеялар мен әрекеттер алынады. Мүлдем жаңа нәрсе. Практикада ондай
жаңалық өте сирек кездеседі.
2. Белгілі бір кезде, белгілі бір ортада көкейтестілігімен ерекшеленген,
қайта орын алып отырған, жаңа жағдайға бсйімделген идеялар. Бұл
қазіргі педагогикалық жаңалықтардың көп бөлігін құрайды.
3. Практикада бұрын болған, тек мақсатын өзгертіп пайдалану жаңа
нәтижелер беретін жаңалықтар.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану
тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе орта сынып мұғалімдері
мектептердегі жаңару процсстерін қызу қолдап жаңалықтарды жылдам қабылдап,
оларды практикада қолдануда үлкен белсенділік танытуда. Енді педагогикалық
технология терминінің мәнін ашайық.
Педагогикалық технологияға - В.Л.Беспалько – практикада ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Жаңа технология
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 5
1.2 Педагогикалық технологиялардың
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
1.3 Тұтас педагогикалық процесс теориясы – педагогикалық технологияны
пайдаланудың әдіснамалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..16
1.4 Жаңа технологиялардың дәстүрлі технологиядан айырмашылығы және жаңа
оқыту технологиялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 18
2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1. Зерттеу жағдайлары мен ортасына сипаттама
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2 Зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...29
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ
3.1 Құрттар тарауын оқытуда жаңа технологияларды пайдаланып сабақ өткізу
жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.1.1 Жалпақ құрттар типі. Ақ сұлама — емін-еркін тіршілік ететін жалпақ
құрттардың өкілі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...33
3.1.2 Сиыр цепені — жалпақ таспа құрттардың өкілі. Оның құрылыс ерекшелігі
және паразиттік тіршілікке бейімділігі. Даму циклы мен иелерін
алмастыру ... 35
3.1.3 Сорғыш құрттар. Даму циклы және иелерін алмастыруы тақырыбын
оқыту бойынша сабақ жоспары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..37
3.2. Жұмыр құрттардың жалпы сипаттамасы тақырыбын оқыту бойынша сабақ
жоспары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...40
3.3 Буылтық құрттардың көптүрлілігі. Шұбалшаң тақырыбын
оқыту ... ... ...46
3.4. Құрттар тарауы бойынша жаңа сабақты бекіту мақсатында тесттік
тапсырмалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 2
3.5 Құрттар тарауын өткізуде пайдаланылған жаңа технологиялар негізінде
туындаған нәтижелерге байланысты талдаулар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.6 Құрттар тарауы бойынша электрондық оқу құралын пайдалану жолы және
оны қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 56
ТҰЖЫРЫМДАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі Қазақстанның білім беру жүйесінде
көптеген өзгертулер мен жаңартулар батыл енгізілуде. Мұның өзі қоғамдық
қатынастар мен білім беру технологиясының, соның ішінде заманға сай жаңа
технологиялардың мүмкіндігінше көбірек пайдаланылуына қатысты болып отыр.
Өзге пәндермен қатар биология пәнін оқытуда да жаңа технологияларды қолдану
кеңінен пайдаланылуда. Осы тұрғыдан алғанда билология пәніні нақты бір
тарауын ала отырып, аталған тарауды оқытуда жаңа технологияларды қалай
пайдалану керектігін мысал ретінде шынайы көрсету өзекті мәселе деп
білеміз. Сондықтан да дипломдық жұмысымыздың тақырыбын Құрттар тарауын
оқытуда жаңа технолоияларды пайдалану деп алып отырмыз және төмендегідей
мақсат пен міндеттер белгіленді.
Зерттеу жұмысының мақсаты.
Орта мектептің 7 сыныбындағы биология курсының Құрттар тарауын
оқытуда жаңа оқыту технологияларын қолдану жолдары қарастырылатын болады
және аталған мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегі міндеттер белгіленді:
Зерттеу жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер.
- Оқытудың жаңа технологиялары туралы ұғымды жан- жақты алып
қарастыру;
- Оқытудың жаңа технологияларын пайдалану арқылы оқушылардың биология
пәніне деген қызығушылғын, ынтасын арттырудың жолдарын айқындау;
- Оқытудың жаңа технологиялары арқылы сабақ берудің дәстүрлі
технологиядан қарағанда артықшылығын дәлелдеу;
- Құрттар тарауы бойынша жаңа сабақты бекіту мақсатында тесттік
тапсырмалар құру;
- Құрттар тарауы бойынша электрондық оқу құралын құрастыру.
Зерттеу жүргізілген орын. Ақмола облысы Ерейментау ауданының
Павловка орта мектебі.
Зерттеу нысаны. Оқушыларының құрттар жайлы білімдерін
практикалық тұрғыда қарастыру.
Зерттеу пәні. Зерттеу жұмысының нәтижелерін орта мектеп мұғалімдері
биология пәні бойынша қосымша материал ретінде қолданылуға болады.
Зерттеудің жұмыстың ғылыми жаңалығы. Құрттар тарауын оқыту бойынша
электронды оқу құралы жасалғаны жаңа заманға сай ғылыми-технологиялық
жаңалық болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе және үш бөлімнен,
тұжырымнан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, зерттеу жұмысының мақсаты
мен міндеттері баяндалған, зерттеу нысаны мен пәні көрсетілген, сонымен
қатар зерттеудің ғылыми жаңалығы, ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы
айқындалған және дипломдық жұмыстың практикалық негізі, құрылымы
көрсетіледі.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы.
Құрастырылған электрондық оқулықты жоғарғы оқу орындарында Биология
мамандығы студенттері мен билогиялық бағыттағы мектеп оқушыларына
Зоология пәнін оқытуда кеңінен пайдалана алады. Сонымен қатар жалпы білім
беретін орта мектеп мұғалімдері де көмекші құрал ретінде пайдалана алады.
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
1.1 Жаңа технология ұғымы
Технология ұғымы біздің жүзжылдықта негізгі жалпы ғылымдық ұғымдардың
бірі болып саналады. Философиялық көзқарас тұрғысынан технология теория мен
практиканың арақатынасы контексінде қарастырылады. Мәні жағынан ажыратыла
отырып, теория мен практика әрқашанда бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Бұл әрекеттестіктің өзгешелігін сипаттай отырып, К.Поппер теория мен
практиканың бірлігін бұзбау қажеттілігін атап көрсеткен. Философтардың
дәлелдеуінше, теория адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталып, өзі туындап шыққан практикаға қызмет ету оның бағытын
анықтайды, тәжірибелік процестердің барысына тікелей емес, технологиялық
үлгілер арқылы жанама түрде әсер етеді. Теорияның практикадан ажырауының
негізгі себептерінің бірі – нақты қолданбалы теориялар мен технологиялардың
жоқтығы. Осыған байланысты қазіргі уақытта педагогика ғылымында да
технологиялық тәсілге қызығушылық арта түсті. Өсіп келе жатқан ұрпақты
әлеуметтік тәрбиені меңгеруге дайындау сапасын жоғарлату мақсатында қазіргі
кезеңдегі педагогикалық технологияларды пайдалану талпыныстары көптеген
педагогтар мен тәжірибелі мұғалімдердің оқыту және тәрбиелеуді жүйелі,
тиімді процесуалды ұйымдастыруға деген ұмтылыстарынан туындады [1].
Педагогикалық технология ұғымының әр түрлі тұрғыдан анықталуы, оның
түрлерінің және тұжырымдамалық негізі мен сипаттамасының көптігі бұл
феноменнің мәнін теориялық және практикалық тұрғысынан талдауға назар
аударуды қажет етеді.
Айтылғандарды айқындау үшін өндіріс саласында ғана емес, педагогикалық
теория мен практикада да тұрақты бекітілген технология ұғымының шығу
тарихына (этимологиясына) қысқаша тоқталамыз.
Технология сөзі (techne – өнер, шығармашылық, logos – ілім) грек
тілінен аударылғанда:
а) өндіріс процесінде шикізат, материал немесе жартылай фабрикаттың
формаларын, қасиеттерін, жағдайларын өңдеу, дайындау, өзгерту әдістерінің
жиынтығы, мысалы: металдар технологиясы, химиялық технология, құрылыстық
жұмыстар технологиясы;
ә) өңдірістің сәйкес келетін құралдарымен шикізат, материал немесе
жартылай фабрикатка әсер ететін тәсілдер туралы ғылым деген мағнаны
білдіреді [1].
Екі түбірдің бірлігінен өңдірістік процестерді жүргізу құралдары мен
тәсілдері жөніңдегі білімдер жиынтығы, шеберлік туралы ғылымды немесе
ілімді білдіретін сөз құралады.
40-50-ші жылдары оқу процесіне техникалық оқыту құралдарын ендіру
басталғанда, оқыту технологиясы ұғымы пайда болып келесі жылдары бұл ұғым
педагогикалық технологияға өзгертілген. 50-60-шы жылдардың ортасында бұл
ұғым еліміздің және шетелдің педагогикалық басылым беттерінде, халықаралық
конференция материалдарында кеңінен талқыланып, оған түсінік берудің екі
бағыты анықталды. Алғашқы бағыт техникалық оқыту құралдарымен байланысты
болған, ал екінші бағыт оқыту технологиясы ретінде белгіленді. 60-шы
жылдары оқытуға технологиялық тәсіл қалыптасады. Оның қалыптасуы
американдық психолог Б.Скиннер негізін қалаған материалды меңгеруді
ақпараттың бөліктерін жүйелі бағдарлама ретінде құрастыру және оны бақылау
арқылы басқарудың тиімділігін арттыруды ұсынған бағдарламалық оқытумен
тығыз байланысты. Бағдарламалық оқыту идеясының мәні оқу процесінің
ерекшеліктері, заңдалақтары туралы білімді жоғарланудан тұрады. 70-ші
жылдары компьютерлік-бағдарламалық құралдарды қолдану арқылы ақпаратты
өңдеудегі өзара байланысты процестерінің құрылымы ретінде түсіндірілетін
оқытудың ақпараттық технологиясы туындады. Кейінірек жоғары білім беру
саласында мамандарды дайындаудың болашақтағы жүйесінің бірі өзін
ақпараттық, бағдарламалық, әдістемелік құралдардың күрделі кешені ретінде
көрсететін дистанциялық. оқыту технологиясы пайда болды. 80-ші жылдары
техникалық және компьютерлік жүйелердің дамуы салдарынан педагогикалық
технология және оқыту технологиясы ұғымдары оқу-тәрбие процесін
ұйымдастыру және басқару әдістері мен құралдарының жүйесі ретінде жете
түсіндіріле бастады [1].
Ғылым жетістіктеріне негізделген технологиялар ғасырында білім беруді
технологияландыруға көшудің қажеттілігімен келіспеу мүмкін емес, себебі әр
баланың жеке тұлғалық тұрғысынан дамуы, білім беруді дифференциациялау және
барлық білім беру жүйесін ізгілеңдіру мен демократияландыру сол арқылы
жүзеге асырылады. Соңдықтан қазіргі заманғы педагогика ғылымындағы
педагогикалық процесті технологияландыру білім беруші мен білім алушының
жеке тұлғасын өздігінен дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру мақсатын оқыту
мен тәрбиелеудің субъектілік негізіне ауыстыратын тәсілді іздестірумен
байланысты. Осыған орай мектептің ғана емес, қоғамның алдыңда да күрделі
әлеуметтік-экономикалық жағдайда өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мен
оқытудың қандай жаңа үлгілері бар, оларды салыстырып, дұрыс жол табуға
үйрену мәселелері маңызды болып тұр. Бұл сұрақтарға шығармашылықпен жұмыс
істейтін мұғалімдер, әдіскерлер, психологтар мен педагогтардың көпжылдық
педагогикалық ізденістерінің нәтижесі ретінде туыңдаған педагогикалық
технологиялар жауап беруге талпынады. Педагогикалық технологиялар бір
орталық төңірегінде айналады. Бұл орталық -бала, олар тұтас шығармашыл
тұлғаны дамытуға, сонымен қатар ізгілік рухын ұғынған және оған құрмет
сезімімен қарым-қатынас жасауға бағытталған [2].
Қазіргі уақытта көптеген зерттеуішлер жаңа педагогикалық
технологияларға терең қызығушылықпен қарап, білім берудегі технологиялық
тәсілді дәстүрліден анағұрлым тиімдерік деп есептейді. Осыған байланысты
білім беру технологиясы, педагогикалық технология ғылыми айналымға еніп
келе жаткан, салыстырмалы түрде жаңа ұғымдар болғандықтан, оған әртүрлі
анықтамалар берілген. Бұл ұғымға Б.Т.Лихачев, В.П.Беспалько, С.Сполдинг,
В.В.Сериков, В.М.Монахов, М.В.Кларин, И.Я.Лернер, П.И.Пидкасистый,
В.В.Гузеев, Н.Д.Хмель, Г.Т.Хайруллин және басқа зерттеуші ғалымдар
түсініктеме берген. Төменде бірнешеуін мысалға келтіреміз.
В.П.Беспалько педагогикалық технологияны қойылған білім беру
мақсаттарын тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін тәрбиелеу мен оқытудың
теориялық негізделген процестерін жаңадан өндірудің, еске түсірудің
құралдар мен әдістер жиынтығы ретінде анықтайды [1].
В.М.Монахов бұл ұғымға басқаша түсініктеме береді. Ол педагогикалық
технология - мұғалім мен оқушы үшін жағымды жағдайды қамтамасыз ететін оқу
процесін жобалау, ұйымдастыру және өткізуде барлық бөлшегіне дейін
ойластырылған бірлескен педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі. Технологияның
міндеттерін түсіндіре отырып: Педагогикалық технологияны жобалаудағы
жетекші қағидасы - оқушының жеке белсенділігі болуы. Мұнда ең бастысы -
білімді меңгеруге іштей дәлелденген, қалыптасқан қызығушылығы мен ынтасы,
білім алу іскерлігі - деп жазады [3].
П.И.Пидкасистыйдың пікірінше, оқыту технологиясының маңызды ерекшелігі
– оқыту циклінің ұдайы өндірістілігі, яғни оны кез-келген мұғалімнің
қайталау мүмкіндігі және кері байланыс, білімді объективті бақылау
болып табылады. Оқыту технологиясы дидактиканың алдын ала тапсырылған
сипаттамаларымен өндірістік дидактикалық процестерді құрастыру, тиімді
жүйелерді дайындау мен қағидасын айқындау бойынша ғылыми зерттеу саласы,
бағыты ретінде түсіндіріледі [2].
Технология – бұл іс-әрекетті ұйымдастыру және оны жүзеге асыруда
құралдарды талдау ережесі (В.В.Гузеев) [4]. В.В.Гузеев қазіргі кезеңдегі
технологияның бұрынғыдан айырмашылығын көрсете отырып, былай деп жазады:
Бұрын бір құралды құрастырып, оны ұқсас жағдайларда бірнеше жылдар бойы
қолдануға болатын. Қазір ұқсас жағдайлардың бар екенінің өзі қарама-қайшы
келеді.
Педагогикалық технология – педагогикалық процесті ұйымдастыру мен
жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі) (Г.Т. Хайрулиин) [5]. Педагогикалық
технологиялар алуан тұрғыдан берілген анықтамаларды талдау нәтижесі оның
көпшілігінің жалпы қорытынды түрінде берілгенін, педагог әрекетінің
салыстырмалы түрде кейбір жақтары ғана зерттелгенін көрсетеді, бала
тұрғысын тұтас қалыптастыру мәселесі толығымен қарастырылмайды.
Педагогикалық технологияны жаңа бағытта зерттеу адамның
қайталанбайтындығын қолдаумен, тұлғаның өзін-өзі белсендендірумен, жеке
тұлғаның дамуын ойлаумен байланысты. Әрбір оқушы оқу материалы бойынша жеке
қозғалыс жолын таңдауға, оның мақсатына, қажеттілігіне және қызығушылығына
жауап беретін қоғамдық тәжірибені меңгеруге ерікті.
Осы тұрғыдан Н.Д.Хмельдің берген анықтамасы тиімді болып табылады:
Педагогикалық технологиялар-теориялық білімдерді тұтас педагогикалық
процестің қызметін практика жүзінде іске асыруға бағытталған және сол
процесс нәтижелерін кезеңдер бойынша өлшеп, тұлғаның да, ұжымның да даму
динамикасын көруге болатын, педагогтар мен оқушылардың өздерін-өздері 5
дамытуларына мүмкіндік тудыратын жүйелі іс-әрекеттер кешені [6].
Шынында, педагогикалық технологиялар әрбір баланың даму тенденциясын
алдын-ала байқауға және болжауға бағытталуы тиіс. Диагностика нәтижесі
бойынша педагогикалық процестін әрбір бөлігіндегі іс-әрекет жобаланады.
Сондықтан кері байланыс арқылы ақпарат алу диагностикамен болжауды
байланыстыратын үздіксіз процесс болып табылады. Бұл процесс ғылымда
мониторинг деп аталады, оны ағылшын тілінен аударғанда, үздіксіз
қадағалау дегенді білдіреді. Педагогикалық мониторинг педагогикалық
процесті үздіксіз және ұзақ байқау мен басқару педагог пен оқушыны арқылы
қажетті ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде педгогикалық лексикада педагогикалық технология ұғымын
қолдану әр түрлі түсіндірілетін бастапқы теория, әдістер, әдістеме,
технология, педагогикалық технология сияқты ұғымдарды саналы түсінуді, жете
зерттеуді талап етеді. Практикада кейде технология ұғымы әдістеме немесе
оқытуды ұйымдастырудың формасы ұғымының синонимі ретінде қолданылады.
Жалпы түрде теория біркелкі, тұтас құбылыстар немесе оның элементтері мен
қызметтерінің жиынтығын сипаттайтын заңдар, категориялар, ұғымдар,
тұжырымдамалар, қағидалар жүйесі ретінде қарастырылады [5].
Теорияның өз бетімен ешнәрсені өзгерте алмайтыны, адамның практикалық
іс-әрекетін реттеуші ретінде қатысатыны, тек адамның санасы арқылы нақты
теорияны ақиқатқа айналдыруда күш пен энергияны жұмсауды қабылдаған
жағдайда ғана материалды болып табылатыны белгілі. Демек, теория
зерттелетін объектінің барлық тұтас және нақты жағынан терең байланыстарын
айқындайтын, осы пән саласында құбылыстарды болжап түсіндіру әдістерін
құрайтын, өзара байланысты пайымдаулар мен дәлелдемелер жүйесін көрсетеді.
Оқыту теориясы - педагогиканың оқыту процесінің заңдылықтары мен
заңдарын зерттейтін, оқытуды ұйымдастырудың формаларын және әдістерін,
қағидаларын сипаттайтын, оқытудың мазмұны мен міңдеттерін ашып көрсететін
құрамды бөлігі. Педагогикада оқыту теориясы дидактика ұғымының синонимі
ретінде қолданылады. Дидактиканың негізін алғаш қалаған Я.А.Каменский
болған [7].
Теория үшін оның ережесіне кіретін дәлелдемелер, негіздемелер міндетті
болып табылады: егер негіздеме жоқ болса, онда теорияда жоқ болады. Кез-
келген теорияның соңғы тағайындалуы оның практикада жүзеге асырылуы болып
саналады.
Әдіс кең мағынада, субъект әрекетінің кез-келген формадағы тәсілі, бір
нәрсеге жетудің жолы деп анықталады. Кез-келген ғылыми әдіс оның қажетті
алғы шарты ретінде қарастырылатын, белгілі бір теория негізінде зерттеледі.
Әдістің негізгі қызметі - іс-әрекетті ретеу және бағдарлау.
Оқыту әдістері педагогикада педагогикалық процеске қатысушылардың
бірлескен әрекеттерін ұйымдастырудың тәсілі ретінде анықталады.
Әдістеме ұғымы адамның әрекетіне қатыссыз тәрбиелеу мен оқытудың
әдістері мен тәсілдерінің кешенін пайдалану тәртібін білдіреді.
Оқыту әдістемесі – пәнді оқытудың ғылыми дәлелденген әдістер,
ережелер, тәсілдер жүйесі және оқыту теориясын қолдану болып табылады.
Мысалы, интеграл ұғымын қалыптастыру әдістемесі математикалық ұғымдарды
қалыптастыру теориясының талаптарын және интеграл ұғымының өзіндік
ерекшелігін ескере отырып, жете зерттеледі. Сондықтан әдістеменің мақсаты
теориялық ережені нақты құбылыс тұрғысына қарай алмастырумен
қорытындыланады [6].
Теориялар, әдістер мен әдістемелер оқыту технологиясының айырмашылығы
оқыту процесінің барлық байланыстылықтарын ұйымдастырушылықпен реттеуді,
оның кезеңдерін құрастыруды, білім алушының мүмкіндіктеріне сәйкес жүзеге
асыру жағдайларын бөліп көрсетуді талап етеді.
Соңдықтан оқыту технологиясы – оқыту процесінің алдын ала
жоспарланған, оқытудың диагностикалы қойылған мақсатына практикада
жүйелілік және бірізділікпен жету құралдары.
Г.И.Саранцевтің пікірінше, осы пәнге оқыту теориясы оқытудың
әдістемелік жүйесінің іске асу заңдылықтарын айқындайды, әдістеме оны
қолдануды қарастырады, ал технология бұл жүйенін үлгісін (моделін) жүзеге
асыру тәсілдерін қарастырады. Бұл тұрғыда технологияның рөлі мақсаттарды
диагностикалауға және шарттарды айқындауға (әдістер, формалар, құралдар,
байланыстар), яғни белгіленген мақсатқа жетуге мүмкіндік беруді жүзеге
асыратын жобалауға процесіне жүгінеді. Сондықтан технология теория мен
әдістемені өзгертпейді, оларға негізделеді, оның тиімділігі олардың даму
деңгейіне тәуелді болады. Ал педагогикалық технология педагогикалық
процеске қатысушылардың барлық көрінісінде белсенді іс-әрекетін көздейтін,
белгіленген қасиеттері бар өнімді алуға мүмкіндік жасайтын процестермен
әдістердің бірізділігі мен жиынтығы ретінде қарастырылады. Кез-келген
педагогикалық технологияның негізгі түйіні соңғы нәтижені нақты анықтау
және оның жетістігін бақылау болын табылады [7].
Анықтамаларды салыстыру теория, әдіс, әдістеме, оқыту технологиясы,
педагогикалық технология ұғымдарының дербестілігін және сонымен бірге оқыту
процесін сипаттау үпіін олардың өзара байланыстылығын, бір-бірімен
толықтыратындығын көрсетеді.
Технологияларды процессуалды, сандық және есептік компоненттер көбірек
ұсынылады. Әдістемелер мақсаттық, мазмұндық, сапалық және вариативті-
бағдарлык жақтары көрсетілді. Педагогикалық технологиялар оқыту
әдістемесінен өзінің өңдірістілігімен, нәтижесінің тұрақтылығымен
ажыратылады (А.М. Кушнир) [8].
Оқыту әдістемесі тәрбиелеу мен оқытудың әртүрлі әдістерін енгізеді,
бірақ оларды белгілі бір логикалық тізбекке тұрғызбайды. Ал технология
барлық уақытта тәсілдердің белгілі бір алгоритмін, логикасы, бірізділігін
ұсынады.
Дәстүрлі әдістемелерде оқытудың мақсаттары бағдармалар талаптары
бойынша жалпылама көмескі айқын емес болып келеді, онда білім алушылардың
нақты жағдайлары, білім деңгейлері дұрыс ескерілмейді.
Басқаша айтқанда, педагогикалық технологиялар білім алушы тұлғасын
дамыту құралы болып табылады және педагогикалық процестің ерекше
сипаттамасын бейнелейді. Ғылыми негізделген технология педагог пен оқушының
іс-әрекетінде оқыту теориясы мен әдістерінің проекциясы болып табылады.
Теория деңгейінде оқыту әдісі туралы жазу жеткілікті, технология деңгейінде
оның барлық компоненттерін ашып көрсету қажет. Технология әдістемеге
қарағанда кеңірек. Әдістеме білім беру технологиясын пайдалану
элементтеріне негізделген. Педагогикалық технология педагогикалық процеске
қатысушылардың субъект-субъектілі өзара әрекеті арқылы оқытуға,
тәрбиелеуге, дамытуға, өзін-өзі жүзеге асыруға, өзін-өзі белсендендіруге
бағытталған. Оқыту әдістемесі педагогтың тәжірибесіне сүйенеді, ол оның
шығармашылына, әртістілігіне жақын. Технология қаңқасы, ал әдістеме оның
қабығы болып табылады [9].
Бұл тұрғыда В.Зайцевтің көзқарасы қызығушылық тудырады: Педагогикалық
технология – әдістеме емес. Бұл кеңірек ұғым жобалауға. Оның ойынша:
педагогикалық технология 4 құрастырушыдан: нәтиже беретін белгіні
бағалаудан, диагностикадан (негізгі факторды бөліл көрсету ретінде),
әдістемеден (диагностика нәтижесін ескеріл құрастырылған) және оқытуды
қарқындату құралынан тұрады.
Бүгінде білім беру мекемелері жұмыстарының теориясы мен практикасында
педагогикалық технологиялардың алуан түрлі варианттары пайдаланылады.
Технологиялардың көп түрлілігі оны жүйеге келтіруді және топтастыруды талап
етеді. Бұл мәселемен А.Я.Савельев, В.Безрукова, Г.Ю.Ксензова, Г.К.Селевко,
В.В.Юдин және басқалар шұғылданған.
Қазіргі уақыттағы технологиялар екі үлкен түрге жіктеледі: өздерінің
мақсаттық бағдарына қарай тармақталып, бөлінетін өндірістік, өнеркәсіптік
және әлеуметтік-тұлғалық. Өндірістік технологиялар алдын ала берілген
параметрлі материалды өңдеумен және өндіріспен байланысты. Ал әлеуметтік-
тұлғалық технологияның объектісі адам болып табылады. Технология түрлері
мен олардың тармақты бөліктерін көрнекілікпен қабылдау үшін 1-суреттегідей
сызба-нұсқада көрсетуге болады. Қазіргі уакытта айқындық үшін
макротехнологиялар мен микротехнологияларды бөліп қарастырады.
Макротехнологияға көптеген авторлар педагогикалық процесс стратегиясы мен
дамуын анықтайтын, ұжымдық шығармашылық іс-әрекет, ынтымақтастық, дамыта
оқыту, тұтас педагогикалық процесті жүзеге асыру технологияларын, т.б.
жатқызады. Микротехнологиялар педагогикалық әрекеттестік тактикасы, нақты
тәсілдері ретінде қарастырылатын ойын технологияларын, пресс-конференция,
диспут т.б.ұйымдастыру технологиялар жатқызады. Сонымен қатар кейбір
ғалымдар (Д.Г.Левитес және т.б.) педагогикалық технологиялар пәндік
бағдардағы және тұлғалық-бағдардағы техникалар деп жіктеуді ұсынады [9].
В.С.Безрукова [10] барлық педагогикалық технологияларды оларды
құрастыру негізше жататын идеялары бойынша 4 топқа топтастырады:
1.1.1-сызбанұсқа. Технологиялар түрлері (Н.Д. Хмель)
1) танымдық процестерді қатал басқару технологиясы (модульдік
технология, В.Ф.Шаталов технологиясы, П.М.Эрдниев
технологиясы, М.И.Махмутовтың проблемалық оқыту
технологиясы, Л.В.Занков, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин бойынша
оқыту технологиясы, ЭЕМ электрондық есептеу машиналары
негізіндегі акдараттық технология, Блумның мақсаттарды
жүйелеу, Д.Ховардтың ертеңгі күн мектебі және т.б.
2) еркін тәрбие идеясын басшылыққа алатын технологиялар
(Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық оқытуы, вальдорф
педагогикасы, Л.Н.Толстой мектебі, отбасылық мектеп және
т.б.;
3) мектептің жойылуы туралы теориясына (Батыста мектепті
дескулизациялау идеясы ретінде қалыптасқан, яғни мектептегі
оқыту мазмұнын нормаланып формалды болуын, жыл және күн
режимін сақтауға, оқытушылар мен директор билігін т.с.с. сын
көзбен қарау идеяларына негізделген технологиялар
(шоғырландырып оқыту, парктік технология, дистанциялдық
оқыту, мәдениеттер диалогы мектебі, артпедагогика
технологиясы және т.б.);
4) тұлғаның, оның потенциалды танымдық мүмкіндіктерін босату
мақсатында невропсихикалық ықпал жасау идеясына негізделген
технологиялар топтары (суггестия, иландыру, түсінде ұйықтап
жатқанда оқыту, биоритмалогия негізіңде оқыту, гипноздық
оқыту, медитация, аутотренинг және т.б.) [10];
Г.К.Селевко [11] педагогикалық технологиялардың өзгеше жіктеуін
ұсынады:
а) Педагогикалық қарым-қатынастарды ізгілендіру мен
демократияландыруға негізделген технологиялар (ынтымақтастық технологиясы,
Ш.А.Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, Е.Н.Ильинаның әдебиетті
адам қалыптастыру пәні ретінде оқыту жүйесі және т.б.);
ә) оқушылардың іс-әрекетін белсендендіру мен күшейтуге негізделген
технологиялар (ойын технологиясы, проблемалық оқыту технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың тірек белгілері негізінде оқыту технологиясы, Е.И.Пассовтың
коммуникативті қарым-қатынас негізінде оқыту технологиясы және т.б.);
б) оқыту процесін тиімді ұйымдастыру мен басқару негізіндегі
технологиялар (бағдарламалық оқыту, дифференциалды оқыту технологиясы
(В.В.Фирсов, Н.П.Гузик), оқытуды жекелендіру технологиясы (А.С.Границская,
Инге Унт, В.Д.Шадриков), тірек нұсқаларын пайдалана отырып, түсіндіре
отырып басқарудағы переспиктивалык алдын-ала оза оқыту (С.Н.Лысенкова),
оқытудың топтық және ұжымдық тәсілдері (И.Д.Ривин, В.К.Дъяченко),
компьютерлік (акдараттық) технологиялар және т.б.);
в) оқу материалын әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта құру
негізіндегі технологиялар (П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
ірілендіру, В.С.Библер мен С.Ю.Кургановтың Мәдениеттер диалогы,
Л.В.Тарасовтың Экология және диалектика жүйесі және т.б.);
г) баланың табиғи дамуына сүйенетін, халық педагогикасының
әдістерін пайдаланатын табиғи үйлесімділік технологиялары; Л.Н.Толстой
бойынша оқыту; А.Кушнир бойынша сауаттылыққа тәрбиелеу, М.Монтессоридің
өздігінен дамыту технологиясы және т.б.;
д) альтернативтік; Р.Штейнердің вальдорф педагогикасы, С.Френенің
еркін еңбек технологиясы және т.б.;
ж.) кешенді технологиялар: А.М.Тубельскийдің өзін-өзі анықтау мектебі,
И.Ф.Гончаровтың Орыс мектебі, Е.А.Ямбургтың Бәріне арналған үшін
мектебі, М.Балабанның Парк мектебі және т.б [11].
Педагогикалық технологиялардың жоғарыда айтылған түсініктемелері мен
алуан түрлі анықтамаларын талдай отырып, бұл барлық технологиялардың
айырықша ерекшеліктері туралы төмендегідей қорытынды жасауға болады;
- оқытудың микромақсаттарының, мақсаттарынын айқын, нақтылы анықталуы;
- нәтижелердің жетістігіне бағытталуы;
- тәрбиелеу мен оқыту субъектілерінің іс-әрекеттерінің әр-бір кезеңдері
бойынша қадамдық құрылымының анықталуы;
- мониторинг, аралық және соңғы нәтижелерді бағалау;
- тәжірибенің қайталануы мен алмасуы;
Сонымен белгілі технологиялардық жіктеулеріне жасалған шолу бір
қалыпта қатып калған емес, ол қазіргі технологиялардың көп түрлігіне бағдар
беруге негіз болып және оны кеңейту, сапаландыру, тармақтандыру толықтыру
бағытталған.
Дәстүрлі оқыту технологиясы алдымен XVII ғасырда қалыптасып, қазірге
дейін әлем мектерінің көпшілігіндегі оқытуды сынып-сабақтық ұйымдастыру деп
түсіндіріледі. Дәстүрлі оқыту технологиясының тұжырымдамалық негізін
Я.А.Коменский қалыптастырған педагогиканың қағидалары құрайды: ғылымилық,
табиғи үйлесімділік, бірізділік, жүйелілік, түсініктілік, беріктік,
саналылық, көрнекілік, теория мен практиканың байланысы, білім алушының жас
және жеке ерекшеліктерін ескеру. Сынып сабақтық жүйе тәрбиелеу мен оқыту
процесін жетілдіру қажеттілігіне байланысты туындаған [12]
Дәстүрлі сынып-сабақтық технологияның айырмашылық белгілері болып: жас
шамалары мен дайындық деңгейлері бірдей оқушылардың тұрақты құрамы; бірдей
жылдық жоспар және бағдарлама бойынша сыныптық жұмысы; сабақ – оқудың
негізгі бірлігі, әр сабақтын бір оқу пәніне, тақырыбына, сынып оқушыларының
бір материалмен жұмыс істеуіне арналуы; сабақтардың үнемі кезектесуі (оқу
кестесі); мұғалімнің басқарушылық рөлі және т.б табылады.
Оқыту – үлкендерден өсіп келе жатқан ұрпаққа білім, біліктілік пен
дағдыны, әлеуметтік тәжірибені беру процесі. Бұл тұтас процестің құрамына
мақсаты, мазмұны, әдістер мен құралдары кіреді. Оқытудың мақсаты – бір
қатар шарттарға байланысты басқада құрамды бәліктерді қамтитын қозғалмалы
категория. Дәстүрлі оқыту алдын-ала анықталған қасиеттерімен бар тұлғаны
тәрбиелеу сипатында түсіндіріледі. Мақсаттың мазмұны бойынша дәстүрлі оқыту
тұлғаның дамуына емес (жан-жақты дамыту мәлімдеме болған), көбінесе білім,
білік пен дағдыларды меңгеруге бағытталған [13].
Қазіргі жалпы мектепте мақсаттың түрі біршама өзгертілген –
идеологияландыру шығарылып тасталған, адамгершілік тәрбиесінің құрамында да
өзгерістер пайда болған, бірақ мақсатты көрсету парадигмасы бұрынғыдай
жоспарланған қасиеттер жиынтығы түрінде (оқыту стаңдарттары) қалған.
Дәстүрлі жалпы мектепте білім беру мазмұны кеңестік үкімет жылдарында
қалыптасқан, ол мемлекетті индустрияландыру, техникалық дамыған
капиталистік елдер деңгейін қуып жету, бүгінде технократизм болып табынатын
ғылыми-техникалық дамудың жалпы рөлі міндеттерімен анықталған. Білімді
меңгеру әдістері дайын білімдерді хабарлауға, индуктивті логика бойышпа
жекеден жалпыға қарай үлгімен ғана оқытуға механикалық еске сақтауға,
ауызша айтып беруге, айтқанды қайталап айтып беруге негізделеді. Дәстүрлі
оқыту технологиясының әдістерін төмендегідей екі топқа топтастыруға болады:
1. Иллюстративті-түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу,
тәжірибелер мен еңбек операциларын көрсету, экскурсия және т.б.):
мұғалім оқу материалын көрнекті түрде көрсетеді және түсіндіреді.
2. Репродуктивті әдіс: мұғалім білімдерді тәжірибелерді есептер шешімін
табуды іс-әрекет тәсілдері қайта қайталап беруге байланысты
тапсырмалар құрастырады; білім алушы оқу материалын белсенді түрде
қайта қайталап береді (сұрақтарға жауап береді, есептері шығарады және
т.б.), сонымен білім көшірмелерін қалыптастырады [13].
Дәстүрлі оқыту технологиясының жағымды ерекшеліктеріне мыналарды
жатқызуға болады: жүйелілік сипаты; оқу материалының реттеліп логикалық
дұрыс берілуі; ұйымдастырудың айқындылығы; оқушыларға мұғалім тұлғасының
үнемі сезімдік әсер етуі; жалпылай оқытуда ресурстардың оптималды жұмсалуы.
Бұл технологияның жағымсыз жақтары болып: сабақты бір қалыпты
құрастыру; біркелкілік; сабақ, уақытының ұғымсыз өтуі; бір-бірімен қатынас
жасаудың оқушыларды өздерін-өзі оқшаулау; оқушылардың енжарлығы,
билеушілігінің, дербестігінің жоқтығы; оқушылардың сөздік іс-әрекетінің
нашарлығы; жеке оқытудың болмауы, оқушыларға орташа өлшеммен қарау; кері
байланыстың нашарлығы табылады. Бұндай сабақтарда материалды меңгерудің
алғашқы бағыттары ғана көрсетіледі, ал жоғары деңгейлерге жету үй
тапсырмасына жүктеледі. Оқушылардың дербестігін және танымдық белсенділігін
дамыту үшін қажетті жағдайлардың жеткіліксіз құрастырылуы дәстүрлі сабақ
кемшіліктерінің салдары болып табылады [14].
Я.А.Коменскийдің сабақ туралы классикалық ілімінің ары қарай дамуын
ресейлік педагогикада К.Д.Ушинский жүзеге асырды. Ол сынып сабақтық жүйенің
барлық артықшылыктарын негіздеп сабақтың үйлесімді теориясын құрды,
әсіресе, оны ұйымдастыру құрылымын, сабақтардың типологиясын жасап,
негізделген.
Сынып сабақтық жүйені алмастыратын педагогикалық процесті
ұйымдастырудың басқа түрін іздестіру оқу-тәрбие процесін басқару және білім
алушыларды сандық қамту мәселесінің ерекшелігіне байланысты екі бағытта
жүргізілді. Англияда XIX ғ. аяғында бірмезгілде 600 және одан да көбірек
білім алушыны қамтитын оқыту жүйесі орын алған.
Белль-ланкастерлік жүйені ойлап табу оны құрастырушылар дін қызметшісі
А.Белль мен мұғалім Д.Ланкастердің есімдерімен аталып жұмысшылар арасында
элементарлы білімнің кеңірек таралуы жеке мұғалімдерді дайындау, оқытуға аз
шығын жұмсайды, сақтау қажеттіліктері арасындағы қарама-қайшылықтарды
шешуге талпынудан туындаған [14].
Сынып-сабақтық жүйені жетілдірудің басқа бір бағыты сабақтағы
кемшіліктерді атап айқындады, орташа оқушыға бағытталуын, мазмұнының
біркелкілігін және оқудың қозғалыс темпінің орташалығын, сұрау, жаңаны
түсіндіру, үйге тапсырма беру құрылымының өзгермеуін жоятын оқу жұмысын
ұйымдастырудың басқа формасын іздестірумен байланысты болған (далыпон
жоспары, оқытуды ұйымдастырудың бригадалық-лабораториялық формасы, жобалар
әдіс).
Алғашқы университеттердің құрылуымен лекциялық-семинарлық жүйе пайда
болды. Соңғы жылдары лекциялық-семинарлық жүйенің элементтері сынып-
сабақтық жүйемен оқыту формасына сәйкес жалпы білім беретін мектептерде
кеңінен қолданылады.
Сабақ оқытудың негізгі формасы ретінде қарастырылып оқу-тәрбие
процесін ұйымдастырудың басқа формаларыменде толықтырыла алады. Олардың
кейбіреулері сабақпен қатар, яғни сынып-сабақтық жүйе шеңберінде дамиды
(экскурсиялар, кеңес берулер, консультациялар) үй тапсырмасы, оқу
конференциялары, қосымша сабақтар). Басқалары жоғары оқу орындарында
қолданылатын (лекциялар, семинарлар, практикумдар, сынақтар, емтихандар)
лекциялық-семинарлық жүйеден алынып пайдаланылады, олар оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескеруге бейімделінген. Өткен педагогикалық тәжірибені
ескеру мен қайта қарастырынып ойлану және қазіргі ізденістерді талдау осы
заманғы педагогикалық технологияларды пайдалану мен дамытудың
переспективалық жолы [14].
Қазіргі уақытта қоғам өзінің мүдделерінің көбірек кездесетін
бағыныштық іс-әрекетіне қанағаттана алмайды, ол мектеп пен жоғары оқу
орындарының әрбір бітірушісін тәрбиелеу мен оқытудың түрлі модельдерді мен
тұжырымдамалары бар жағдайларда болашақ үшін жауапкершілік алуға, өзін іске
тартуға, бәсекеге қабілеттілікке, жағымды талаптылыққа, белсенді болуына,
іскерлікке шақырады.
Сондықтан педагогикалық технологиялар баланы өзінің мүмкіндіктерін
максималды жүзеге асыруға, жаңа тәжірибені шын көңілден қабылдауға
талаптанатын бірегей тұлга ретінде қарастырады. Бұл тұрғыдан педагогикалық
технологиялардың дәстүрлі оқыту жүйесінен айырмашылығы ерекше айқын
көрінеді [4].
1.2 Педагогикалық технологиялардың қызметтері
Көптеген ғылыми-педагогикалық еңбектер мен зерттеулер өсіп келе жатқан
адамның іс-әрекет тәсілдері мен тұлғаны қалыптастыруда мұғалім рөлінін
анағұрлым жоғарлауына байланысты әрбір баланың потенциалды мүмкіңдіктерін
ашып көрсетуге бағытталған, құнды идеялармен таныстыратын туындаған көлемді
педагогикалық технологияларды зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.
Педагогикалық технологиялар туралы толық түсінік алу үшін С.С.Кашлев
ұсынған, олардың мүмкіндік қызметтерін кейбір толықтырулармен қарастырамыз:
1) Педагогикалық технологияның ұйымластырушылық іс-әрекеттік қызметі
ұсынады:
- педагогтың педагогикалық процестін әрбір бөлігінде нақты немен
айналысуын анықтайтын, ұйымдастырушылық іс-әрекетін;
- баланың педагогикалық процестің әрбір бөлігінде не істеу керектігін
нақтылайтын педагогтың ұйымдастырумен болатын іс-әрекетін;
- педагог пен баланың бірлескен іс-әрекетінің өзара ұйымдастырылуын;
- баланың өзіндік белсенділігін дамытатын өзінің іс-әрекетін
ұйымдастыруын;
2) Педагогикалық технологияның дәйектілік қызметін бейнелейді:
- педагогикалық процестің шынайы жағдайын диагностикалау;
- педагогикалық процеске қатысушылардың мүмкін нәтижелерін алдын ала
көру;
- педагогикалық әрекеттестікті үлгілеу;
- педагогикалық технологияны жүзеге асыру процесінде бала мен педагогтың
даму деңгейін болжау;
3) Педагогикалық технологияның қатынастық қызметі ұсынады:
- мұғалім мен оқушының катынастық мүмкіндіктерін дамытуды;
- педагогикалық процеске қатысушылардың, мұғалім мен оқушының арасында
ақпарат алмастыруды;
- педагог пен тәрбиеленушінің өзара түсіністік жағдайын жасауды;
- балалар арасындағы интерактивті қатынас үшін жағдай жасауды;
- педагогтар мен ата-аналардың қатынастық іс-әрекетін;
4) Педагогикалық технологияның рефлексиялық қызметі қамтамасыз
етеді:
- педагог пен баланың өзінің тұлғалық өсуін жете түсінуін;
- педагогикалық әрекеттестік нәтижесін объективті бағалауын;
- әрекеттестік тәжірибесін саналы түсінуі мен меңгеруін;
- педагогикалық процеске қатысушылардың іс-әрекетін өзіндік талдауын,
өзіндік бағалауын;
- даму себептері мен жағдайын белгілеуін;
5) Педагогикалық технологияның дамытушылық қызметі қорытындыланады:
- бала мен педагогтың дамуына қажетті жағдай жасаумен;
- оқушы мен мұғалімнің өзін-өзі дамыту құралдарын қамтамасыз етумен;
- әрбір баланың потенциалды мүмкіндігінің дамуын;
- педагогтың кәсіби шеберлігінің дамуын [3].
Жалпы алғанда, педагогикалық технологиялардың негізгі қызметі
педагогикалық процеске қатысушылардың іс-әрекетін өзгерту мен жаңадан
жасаудың жүйелі құралы ретіңде тұлғаның даму міндеттерін нәтижелі шешу,
процесті басқарудың сапасын көтеру болып табылады [15].
1.3 Тұтас педагогикалық процесс теориясы – педагогикалық технологияны
пайдаланудың әдіснамалық негізі
Кез-келген педагогикалық, технология әдіснамалық, философиялық теория
негізінде дайындалады. Қазіргі кезеңдегі педагогикалық технологиялардың
көпшілігі оқушылардың тұлғасын жоғары құндылық ретінде жағымды қабылдауда,
өзара әрекеттестікте теңдік қалыпта, сенімге кіруде көрінетін ізгілікті
бағытты бейнелейді [8].
Н.Н.Хан педагогикалық тұрғыдан дұрыс құрастырылған технологияның
маңызына ерекше көңіл аудара отырып, педагогикалық технология
педагогикалық процестің тұжырымдамасына сәйкес байланысты болуы керек; оның
бір деңгейін (технологиялық) көрсетуі; технология оқу-тәрбие процесі, оның
мәнді ерекшелігін жүзеге асыруға арналған, яғни оның құралдар жиынтығы
болып табылуы, оқыту технологиясының құрылымы оқу процесінің түп нұсқалы
жобасы болуы; яғни қатысушылардың бірлескен іс-әрекетін ұйымдастыру мен
жүзеге асыруға байланысты, педагогикалық технология құралдар жиынтығын
мұғалімнің, оқушының да меңгеруін талап етуі; педагогикалық дұрыс
құрастырылған технология оқу-тәрбие процесінің тиімділігін, педагог пен
оқушының шығармашылығын арттыруға тиіс - деп көрсетеді [1].
Педагогикалық процесс анықтамасынан оқушынардың тұлға болып
қалыптасуының шарты болып табылатын педагогикалық процестің оқу мен оқудан
тыс бірлігінің қажеттілігі туыңдайды. Барлық қоғамдық қатынастардың
жиынтығы ретінде басқа адамдармен ынтымақтастық оқушылар үшін іс-әрекеттің
алуан түрлерінің тәсілдерін тезірек меңгерудің тұлға болып қалыптасудың
шарты болып саналады.
Педагогикалық процесс жүйе астынан тұрады (педагогтар-оқушылар,
оқушылар-оқушылар, пән мұғалімі - оқушылар және т.б.). Бірақ, тұтастық
барлық жүйе астының тығыз өзара әрекеттестігін талап етеді. Н.Д.Хмельдің
пікірінше, педагогикалық процесс егер субъектінің өзара әрекеттестігі
ретінде арнайы ұйымдастырылған іс-әрекеті болса, тұтас құбылыс ретінде
көрінуі керек. Тұтас педагогикалық процесте педагогикалық технологияларды
пайдалануда субъектілердің әрекеттестігімен арнайы ұйымдастырлған іс-
әрекетке байланысты оның барлық жүйе асты жұмыс істейді [6].
Н.Д.Хмельдің педагогикалық технологияның мәнін ашып түсіндіруінен
педагогикалық зерттеулердің технологиясын көрсететін төмендегі критериилер
негізделген:
а) түпкі ойдың тұжырымдылығы;
ә) зерттеушілердің айқын әдіснамалық бағыты;
б) нақты педагогикалық құбылыстарға жүйелілік тұрғыдан қарауы;
в) технологияда педагогикалық процестің екі жақты сипатының
бейнеленуі;
г) педагогикалық процесте субъектілер және олардың өзара
әрекеттестік орнының анықталуы;
д) алынған нәтижелердің диагностикалығы;
е) кез-келген оқу-тәрбие мекемелерінің жұмыс жағдайында
технологияның өндірістігі;
Бұл критерийлердің барлығына ғалымның тұтас педагогикалық процесті
жүзеге асыру технологиясы сәйкес келеді [6].
Қазақстан ғалымы дайындаған педагогикалық процесс теориясы (бұл
процестің мәні, құрылымы, заңдылықтары, қозғаушы күштері, қозғалтқыш және
тәрбиелік механизмдері т.б.) тәрбиелеу мен оқыту технологиясының
әдіснамалық негізі болып табылады.
Бұл технологияның шынайы іске асырылған 20-шы жылдар ғалымдарының
(Н.Н.Крупская, А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий) педагогикалық ізденістерінен
бастау алған, 80-90-шы жылдары жаңашыл педагогтар (Ш.А.Амонашвили,
В.Ф.Шаталов, С.Н.Лысенкова және т.б,) тәжірибесінде жалғасын тапқан,
мектептерде оқушылардың ұжымдық шығармашылық жұмыстарын ұйымдастыруда
теориялық дәлелденген және практикада қабылданған (В.Н.Дъяченко,
Ғ.М.Құсайынов, Н.Н.Хан және т.б.) ынтымақтастық педагогикасы болып
табылады. Мұғалімдердің педагогикалық технологияны тиімді қолдануы оның
кәсіби іс-әрекет объектісінің заңдары мен заңдылықтарын, қозғаушы күші мен
механизмдердің терең және негізді түрде білуіне тікелей байланысты. Мұғалім
педагогикалық процесті жүзеге асыру теориясымен технологиясын меңгере
отырып, іс-әрекет пен қатынасты (өзара әрекеттестікті) алдын-ала
дайындалған оқушылармен (отбасында) ғана емес, бүкіл сыныппен ұйымдастыра
алады. Басқа қазіргі педагогикалық технологиялар мұғалімдер арқылы осы
технологияға негізделіп (мысалы проблемалық оқыту, ойын арқылы оқыту және
т.б.) құрастырылуы мүмкін [10].
Жалпы алғанда, педагогикалық технология түрлерін таңдау білім беру
саясатына, білім беру реформасына, дидактикалық тұжырымдамаға немесе оқыту
теориясы, мақсаты мен тәрбиелеу және оқыту міндеттеріне, педагогтың кәсіби
және жеке-тұлғалық қасиеттеріне, әдіснамалық бағытына байланысты жүзеге
асырылады.
1.4 Жаңа технологиялардың дәстүрлі технологиядан айырмашылығы және
жаңа оқыту технологиялары
Білім алу, шеберлікке, іс-әрекет дағдыларына үйрету мен меңгеру барысы
және адамды өмір мен еңбекке бейімді етіп даярлаудың негізгі құралы -
оқыту. Оқыту барысының нәтижесінде білім беру мен тәрбие мақсаттары жүзеге
асырылады. Түрлі оқу орындарындағы оқыту – білім берудің басты жолы, сол
сияқты оқу отбасында, өндірісте, жұмыста т.б. күнделікті адамның тіршілік
және қызмет барысындағы жағдайларда іске асып отырады [11].
Оқытудың мазмұны мен сипаты қоғамның материалдық және мәдени даму
дәрежесіне сай белгіленеді. Оқудың мақсаты мен мазмұны, оны ұйымдастырудың
түрлері мен әдістері адамзат қоғамының даму кезеңдеріндегі қоғамдық
қатынастар негізінде, жалпы білімге, адамдардың даярлығы негізінде
қойылатын талаптардың сипатына және оқыту жөніндегі педагогикалық идеяларға
сай өзгеріп отырады.
Дәстүрлі оқыту ұғымы XVII ғасырда Я.А.Коменскский Ұлы дидактика
еңбегінің негізінде қалыптасты, күні бүгінге дейін әлем мектептерінде
қолданылатын сынып-сабақтың оқытуды ұйымдастыру деп түсіндіріледі. Дәстүрлі
сыныптық - сабақтың технологияның ерекшеліктері мыналар:
- оқушылардың жас ерекшеліктері бір деңгейде болады және дайындық
көлеміне қарай сыныпты құрайды. Бұл құрам негізінен мектептегі кезеңде
еш өзгеріссіз сақталады;
- сынып бірыңғай жылдық жоспармен және бағдарламаға сай сабақ кестесімен
жұмыс істейді. Осыған сәйкес балалар мектепке бір мезгілде және алдын
ала белгіленген уақытта келулері тиіс;
- оқудың негізгі бірлігі - сабақ;
- сабақ бір пәнге, бір тақырыпқа арналған. Бір сыныптың оқушылары бір
материалмен жұмыс жасайды;
- сабақта оқушылармен жұмысты мұғалім жүргізеді. Ол жеке пәндер бойынша
әр оқушының білімін жеке-жеке бағалап, жыл соңында сыныптан сыныпқа
көшіру мәселесін шешеді;
- оқулық негізінен үй тапсырмасын орындау үшін қажет;
- оқу жылы, оқу күні, сабақ кестесі, оқу демалыстары, үзілістер, яғни,
сабақтар арасындағы үзілістер - бұлардың бәрі сыныптық-сабақтық
жүйенің атрибуттары [13].
Оқытудың мақсаты - қозғалушы категория, бұған дейінгі педагогика
оқытудың мақсаттары былайша құрылған еді:
- білім жүйесін құру, ғылым негізін үйрену;
- ғылыми көзқарастар негізін қалыптастыру;
- әрбір оқушының жан-жақты, үйлесімді дамуы;
- адамзаттың жарқын болашағына, сенімді күрескерлерді тәрбиелеу;
- ой еңбегіне, сондай-ақ дене еңбегіне қабілетті, жоғары білімді, ақыл
ойлы адамдарды тәрбиелеу.
Сонымен оқыту технологиясының мақсаты – бұл берілген қасиеттері бар
тұлғаны тәрбиелеу.
Оқыту технологиясы тұлғаның дамуына емес, білімді, шеберлікті, дағдыны
меңгеруге бағытталған.
Қазіргі жалпы мектептерде мақсаттар біршама өзгертілді - идеологизация
жойылды, жан-жақты үйлесімді дамудың үндеулері алынып тасталынды, өнегелі
тәрбие үлгісі өзгертілді, бірақ негізгі мақсаттардың міндеті алдын ала
жоспарланған сапалы білім алу стаңдарттары сол күйінде қалды [15].
Дәстүрлі технологиямен оқытатын мектептер білім мектебі болып
саналады.
Қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің жағдайында жаңа әлеуметтік
талаптарға, оқушылардың жеке басының даму мүмкіндіктеріне сай оқудың
мазмұны мен әдістерін жетілдіріп, оқу құралдарының жаңа түрлерін жасау
қажеттілігі туды. Оқытудың мазмұнында ғылымның соңғы табыстарына сай
теориялық материал көлемінің артуы, оқытудың дамып келе жатқан саласына
оқушылардың танымдық дарыны мен қабілеттілігін жетілдіруге баса назар
аударылуы [15].
Қазіргі педагогикалық, технологияны обьективті қажеттілік тұрғысынан
зерттеп тануды талап етеді.
Оқыту технологиясы деген түсінік бүгінгі күні дәстүрлі педагогикада
көпшілік мақұлдаған түсінікке жатпайды. Юнесконың құжаттарында оқыту
технологиясы оқытудың құрылу, қолдану және анықтау барысының жүйелі әдісі
мен адамның қорлары, оның өзара қатысы болып табылады. Ол білім беру
түрлерін оңтайландыруды өзінің алғы шарты деп есептейді [14].
Бір жағынаң оқыту технологиясы - ол ақпаратын өңдеудің, ұсынудың,
өзгертудің әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы, ал екінші жағынан, оқыту
үрдісінде оқытушының қажетті техникалық, ақпараттық тәсілдерді қолдана
отырып, оқушыға әсер ету құралдары жайлы ғылым. Оқыту технологиясында оқу
мағынасы, әдістері, тәсілдері өзара тығыз байланыста болады. Мұғалімнің
педагогикалық шеберлігі қойылған оқу тапсырыстары мен бағдарламасына сәйкес
оқыту тәсілдерінің, әдістерінің ең оңтайлы, қажет мағынасын таңдай білуде.
Оқыту технологиясы жүйелі ұғым. Оның құрылымына мыналар кіреді:
- оқыту мақсаты;
- оқыту мағынасы;
- педагогикалық өзара қатынас құралдары;
- оқу үрдісін ұйымдастыру;
- оқушы, мұғалім;
- іс-қимыл нәтижесі.
Педагогикалық технологияның мәні жайлы соңғы онжылдықта белгілі
болып келген көптеген анықтамалар бар:
Технологияны - қандай да болсын істе, өнерде қолданылатын тәсілдердің
жиынтығы (орыс тілінің түсіндірме сөздігі) [16].
Технология - бұл өнер, шеберлік, ептілік, өңдеу тәсілдерінің жиынтығы,
қалыпты өзгерту (В.М.Шепель)
- Оқыту технологиясы-дидактикалық жүйесінің құрамдас бөлігі (М.Чашанов).
- Педагогикалық технология-әлеуметтендіру мен оқытудың түрлерің
әдістерің құралдарын, тәсілдерін үйлестіретін, тәрбиелеу амалдарын
анықтайтын психопедагогикалық құрылымдардың жиынтығы; ол педагогикалық
барыстың құралы болып табылады (Б.Т.Лихачев) [17].
- Педагогикалық технология – оқу процесін іске асырудың мағыналы
технологиясы (В.П.Беспалько).
- Педагогикалық технология – оқытудың жоспарлы нәтижесі процесін
суреттеу (И.П.Волков).
- Педагогикалық технология – оқушы мен мұғалімнің толық жабдықталған
шарттарын қамтамасыз ететін оқу процесін жобалау, ұйымдастыру және
өткізу, сондай-ақ бірлескен педагогикалық іс-қимылдарының жан-жақты
ойластырылған моделі (В.М.Монфеьв).
- Педагогикалық технология - білім беру түрлерін оңтайландыруды өзінің
тапсырмасы ретінде қарастыратын техникалық және адамның қорларды
есепке ала отырып, өзара бірлескен білімді меңгеру мен оқытудың барлық
процесін анықтау, қолдану, құру тәсілдерінің жүйесі (ЮНЕСКО).
- Педагогикалық технология - педагогикалық мақсатқа жету үшін
қолданылатын барлық жеке тұлғалық, құралдық, әдістемелік тәсілдердің
жүйелі жиынтығы мен ретінде жұмыс істеу (М.В.Кларин).
- Педагогикалық технология – алдыңғы авторлардың барлық
анықтамаларыныңмағынасын бойына сіңірген мағыналы қорытындысы
(Г.К.Селевко).
Педагогикалық технология түсінігі үш түрлі құбылыс ретінде
ұсынылады:
- ғылыми;
- іс-жүргізу, суреттеу;
- ықпалды іс-жүргізу.
Сонымен, педагогикалық технология оқытудың ұтымды жолдарын зерттейтін
ғылым ретінде жұмыс істейді және оқуда қолданылатын тәсілдер жүйесі
ретінде, оқытудың шынайы барысы ретінде де қарастырылады [18].
Педагогикалық технологияның негізі болып педагогикалық, психологиялық
және әлеуметтік ғылым жетістіктері, алдыңғы қатарлы педагогикалық
тәжірибеде, халықтық педагогика, отандық және шетелдік педагогиканың
өткенінің барлық жақсы жинақталғаны болып табылады.
Педагогикалық жүйенің табысты жүзеге асуы үшін оны құрайтын барлық
нәрселердің тыңғылықты ойластыруы қажет. Кезкелген педагогикалық технология
педагогикалық ғылым мен іс-тәжірибе жетістіктерінің жиынтығынан, бұрынғы
тәжірибенің дәстүрлі түрлерін қосатын және қоғамның дамуы,
демократизациялау нәтижесінде пайда болған нәрселерден тұрады [18].
Бірдей технология түрлі орындаушының қолында әр кезде басқа болып
көрінеді. Бұл жерде мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне жеке тұлғалық
қасиеттеріне, оқушылардың ерекшеліктеріне, олардың жалпы көңіл-күйіне,
сыныптағы психологиялық ахуалға көңіл бөлу керек. Бір технологияны
қолданған әртүрлі педагогтардың жеткен нәтижесі де әртүрлі болады, бірақ
осы технология көрсететін орташа көрсеткішке жақын болады. Яғни,
педагогикалық технология жеке тұлғаның қасиеттерімен орташаланады, бірақ
онымен анықталмайды.
"Педагогикалық технология" деген түсінік "оқыту әдісінен" кеңірек.
Технология - оқыту мақсатына осы жүйенің меңгерілуіне қалай жету керек
деген сұраққа жауап береді. Технология - алдын ала жоспарланған жүйені
жүйелі іске асыруға бағытталған іс әрекеттердің барысы және оның
нәтижесіндегі көрсеткіші.
Педагогикалық технологияны жоспарлау педагогикалық технологияның нақты
шарттарын таңдау болып табылады. Ол тұлғаның жеке ерекшеліктерін зерттеуді
және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келетін іс-қимылды, сондай-ақ
олардың дайындығының шарттарын таңдауды талап етеді [19].
Дамыта оқыту технологиясы
Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға жауап берердей бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта
қаланатындығы баршаға белгілі.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның
практикалық бағыттылытын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды
инновациялық процесс, немесе педагогикалық жаңалықтарды енгізу деп
жүрміз.
Мәселеге тереңдемей тұрып, алдымен инноватика ұғымының мәні,
латынның in-novus деген сөзінен шыққан, жаңарту, өзгерту мағынасын
беретіндігіне тоқталған дұрыс. Педагогикада жаңа әдістер, тәсілдер,
құралдар, оқулықтар, бағдарламаларды пайдалануды білдіреді. Яғни оқыту мен
тәрбиелеуте өзгерістер енгізу, олардың сапасын арттыру болып табылады [19].
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1. Ұйымдастырудағы
2. Технологиялардағы
3. Оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі деп 3 топқа бөлінеді.
Француз ғалымы Э.Брансуик педагогикалық жаңалықтардың 3 мүмкін түрін
бөліп қарайды [19].
1. Жаңалық ретінде бұрын еш жерде, еш уақытта қолданылмаған білімдік
идеялар мен әрекеттер алынады. Мүлдем жаңа нәрсе. Практикада ондай
жаңалық өте сирек кездеседі.
2. Белгілі бір кезде, белгілі бір ортада көкейтестілігімен ерекшеленген,
қайта орын алып отырған, жаңа жағдайға бсйімделген идеялар. Бұл
қазіргі педагогикалық жаңалықтардың көп бөлігін құрайды.
3. Практикада бұрын болған, тек мақсатын өзгертіп пайдалану жаңа
нәтижелер беретін жаңалықтар.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану
тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе орта сынып мұғалімдері
мектептердегі жаңару процсстерін қызу қолдап жаңалықтарды жылдам қабылдап,
оларды практикада қолдануда үлкен белсенділік танытуда. Енді педагогикалық
технология терминінің мәнін ашайық.
Педагогикалық технологияға - В.Л.Беспалько – практикада ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz