Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеудегі мектептің, отбасы мен жұртшылықтың бірлесіп атқаратын жұмыстары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І тарау. Тәрбие процесін басқарудағы әлеуметтік топтардың өзара
әрекеттестігі.
1. Мектеп – отбасы, жұртшылық және мектептің
бірлескен жұмысын ұйымдастырушы орталық ... ... ... ... ... ..
2. Бала тәрбиелеуде отбасы мен мұғалімнің
өзара байланысының маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ тарау. Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеудегі
мектептің , отбасы мен жұртшылықтың бірлесіп атқаратын жұмыстары.
2.1.Мектептің отбасымен және жұртшылықпен
жүргізетін жұмыстарының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2.Жүргізілген іс-шаралардың нәтижелері ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе.
Өмірлік белсенділігі қалыпттасқан , рухани адамгершілік қарым-
қатынасқа дайын бала тәрбиелеу мектептің де , ата-ананың да міндеті. Ата-
ана мен мектеп байланыста болғанда және тәрбие бір бағытта жүргенде ғана
жұмыс өз нәтижесін береді . Мектеп пен ата-ананы байланыстыруда мектептегі
әрбір сынып жетекшісінің оқушымен , ата-анамен атқарар жұмысы аз емес.
Еліміздің алдында нарықтық экономикаға негізделген өрекниетті қоғам
құрау міндеті тұр Жаңа міндетті жаңаша ойлауға қабілетті , жаңаша тәрбие
алған , жаңа экономиканы меңгерген азаматтар шеше алады . Олай болса , осы
міндеттерді шешуде отбасының әсіресе баланың бас ұстазы – ата-анасының орны
ерекше.
Баланың моральдық бейнесін қалыптастыруда баланың кішкене кезінде
отбасында алған алғашқы моральдық мәдениеті шешуші орын атқарады.
Отбасымен мектептің бірлесіп қызмет етуі – еліміздің халық ағарту
жұмысының ең негізі принциптерінің бірі. Отбасының да, мектептің де мақсаты
– терең білімі бар , еңбек сүйгіш , барлық жағынан алғыр қоғамның
белсенді құрылысшыларын даярлап шығару . Отбасындағы және мектептегі
тәрбие жұмысы өсіп келе жатқан ұрпақтардың ішкі дүние байлығын , моральдық
тазалығын , дені сау болып өсуі үйлесімді болуын тәрбиелеуге бағытталған.
Ата-аналар мен мұғалімдердің өзара қарым-қатынасы бірін-бірі беделін
сақтауға , балаларды тәрбиелеудегі бірдей талапты жүзеге асыруға
негізделген. Бала тәрбиелеуде ата-аналар мен мұғалімдердің бірлесіп
қызмет етуіндегі бағыт беруші роль еліміздің мектебінің үлесінде.
Тамаша адамдарды тәрбиелеу ата-ана мен ұстаз еншісінде. Дегенмен ,
қазіргі кезде тіршіліктің күйбеңімен аласұрып сенделген жұртшылықты бала
тәрбиесі емес , ақша тауып оны асырау мәселесі көбірек алаңдатады. Бала
тәрбиесі кейбір ата-ана үшін екінші орынға қалған тәрізді. Оның үстіне
бұқаралық ақпарат құралдарының жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақша қаптап
кетуі мазмұнды, тәрбиесі мол баспасөз және телебағдарламалардың
маңыздылығын байқап , бажайлауға кедергі келтіруде .
Тәрбиенің әлсіреуінің бір себебі жоғарыда келтірілген мысалдар болса ,
енді бір анық нақты тәрбиелік бағдарламаның насихатталып, дұрыс жұмыс
жүргізілмеуінде деп ойлаймын.
К. В. Бардинаның педагогикалық шығармалар жинағында психолог-
педагогтың мектептегі қызметенің проблемелеры туралы айтылған. Бірінші
кезекте күнделікті аса толғақты мәселелер, оның ішінде оқуға
ынталандырмайтын , оқи алмауға әкеліп соқтыратын жағдайлар.
Бұл жерде ата-ананың атқарар рөлі оқытушыдан да басым. Жинақта тек тәрбие
процесі туралы жалпылама ғана айтылған. Тәрбиелеу және оқыту процесі
қатар жүргізілгенде ғана айтарлықтай нәтижеге қол жеткізе аларымыз анық.
Қоғамдық және отбасы тәрбиелерін жетілдіру отбасы педагогикасын
дамытпайынша , іске асырылуы мүмкін емес. Оның ежелден келе жатқан ұнамды
дәстүрі бар. Мектепке дейінгі балалардың отбасындағы тәрбие мәселелері
жөніндегі бірінші басшылық нұсқау
Я. А. Коменскийдің бүкіл дұние жүзіне әйгілі Ана мектебі деген кітабы
болды. Бұл мәселелерді талдауға И. Г. Пестолоций мен
Ж.Ж. Руссо , сондай-ақ К.Д Ушинский және В. Г. Белинский , А. И. Герцен
Н. Г. Чернышевский үлкен көңіл бөлді.
Отбасы тәрбиесі теориясының маңызды мәсәләләріне ғылыми тұжырымдар
, сондай-ақ А. С. Макаренконың еңбектеріндеде берілген. Ол балаларды
үйлесімді тәрбиелеуді тәрбиенің жалпы бағытымен оның мақсатымен
байланысты екенін тереңдеп негіздеген , ата-аналардың арасында педагогтық
насихатты кеңінен жүргізудің инициаторы болды. Оның Ата-аналар кітабы
және балаларды тәрбиелеу жөніндегі дәрістері отбасы педагогикасының алтын
қорына қосылды. Бұл жұмыстарда мәселен, отбасы тәрбиесінің принцптері
туралы , тәртіптілікке тәрбиелеу, мінез-құлық мәдениеттілігіне , жыныс
тәрбиесі туралы көптеген түбірлі мәселелер қойылған .
Алайда өмір алға жылжып барады. Қоғамымыз тез қарқынмен дамып
жетілуде . Мектеп пен отбасы арасында бірлесіп қызмет істеудің жаңа
формалары шықты.
Бүгінде мектеп пен отбасының тәрбие мәселелері қазақстандық ғалымдар
С. Ғаббасов , Р.Қоянбаев , Г. Байделдинова , Р. Төлеубекова ,
В. Лысенкова және т.б. тарапынан зерттеліп келеді.
Бала тәрбиесі өте күрделі құбылыс . Осы құбылыс соңғы жылдары
жүйесіздікке тап болып отыр.
М.М. Безруких пен С.П : Ефитованың оқытушыға арналған Сіз оқушыңызды
жақсы білесіз бе? атты кітабында төменгі сыныптарда жиі кездесетін
педагогикалық коррекцияның оқыту және тәрбие жұмыстарындағы қиыншылықтар
қарастырылады . Бірақ жинақта балалрды отбасында тәрбиелеу коррекциясының
тек бір бөлігі ғана айтылады. Жоғарыда айтылған пікірлер зерттеу зерттеу
проблемасы анықталды .
Мектеп пен отбасының бала тәрбиесінде алатын орнын анықтап және
мектептің отбасымен бірлесіп балаға үйлесімді тәрбие беру маңыздылығы
зерттеу болжамын тұжырымдайды.
Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы : “Мектеп , отбасы және
жұртшылықтың тәрбиелік ықпалын үйлестірудің маңызы „ деп алынып,
балаға үйлесімді тәр бие берудің маңыздылығын қарастырып отыр.
Зерттеу мақсаты - өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде мектеп пен
отбасының тәрбиелік ықпалын үйлестірудің маңызын айқындау.
Зерттеу объектісі - мектеп пен отбасының бала тәрбиесіне ықпалы.
Зерттеу пәні - мектеп пен отбасының бірлескен жұмыстары .
Зерттеу міндеттері :
1. Мектеп пен отбасының бірлескен жұмыстарын ұйымдастыруда мұғалімнің
қызыметін саралау.
2. Баланың танымдық және әлеуметтік белсенділігіне ықпал ететін
отбасының педагогикалық потенциялын жоғарылату тәсілдері мен
құралдарын анықтау.
3. Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеудегі мектептің , отбасы мен
жұртшылықтың бірлесіп атқаратын жұмыстарын белгілеу.
l тарау. Тәрбие процесін басқарудағы әлеуметтік топтардың өзара
әрекеттестігі.
1.1.Мектеп – отбасы , жұртшылық және мектептің бірлескен
жұмысын ұйымдастырушы орталық.
Мектеп - өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын. Оның
жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлі өте зор. Еліміздің бүкіл жастары мектеп
арқылы өмірге жолдама алады. Мектеп ешуақытта отбасынан , қоғамнан
бөлініп , өз бнтінше жеке автономиялық мекеме болған емес. Сондықтан оның
іс - әрекеті отбасымен , жұртшылықпен , еңбек ұжымдарымен табиғи
байланысты. Міне, мектептің үлкен тәрбиелік функциясы осында.
Мектеп тәрбиеге байланысты барлық қоғамдық күштерді ұйымдастыру
және біріктіру рөлін атқарады. Ол ішкі тәрбие процесін басқарып қана
қоймайды , сонымен бірге мөлтек аудандарда , кәсіпорындарда жүргізілетін
тәрбие жұмысының мақсатқа бағыттылығын қамтамасыз етеді . Осы тұрғыдан
мектеп балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастырудың , жеке адамның дамуында
және қалыптасуында әр түрлі факторлардың ықпалын үйлестіріп ,
біріктірудің орталығы.
Өскелең ұрпақты әлеуметтендіруде де мектептің рөлі мен орны
айырықша бөлек. Өйткені , олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуының
бастапқы кезеңі оқыту мен тәрбиелеудің осы мектептегі жылдарымен дәл
келеді. Өскелең ұрпақты өмірге даярлап , мамандықты саналы таңдауға , Отан
алдындағы азаматтық борышты адал орындауға баулитын да осы - мектеп.
Кәсіптік және арнаулы білімнің барлық негізі жалпы білім беретін
мектепте қаланып, жас ұрпақтың әлеуметтік бітім-болмысы мен адамдық қадір-
қасиеттерінің негізгі белгілері мектепте қалыптаса бастайды . Олай болса
, қоғамның алға басуы мен болашағы көбіне - көп мектептің бүгінгі жас
ұрпақты қалай оқытып, тәрбиелеуіне неге және қалай үйрететініне тікелей
байланысты.
Мектеп іс-әрекеттің ең бастысы – тәрбие түрлерінің (дүниетанымын,
еңбек , мінез-құлық , эстетикалық және дене тәрбиесі) мақсаттары және
міндеттері жүзеге асырылады.
Мектеп жасындағы шақ - өскелең ұрпақты әлеуметтендірудегі ең бір
жауапты кезең. Сондықтан мұғалімдер қауымы өскелең ұрпақты
әлнуметтендірудің, яғни оқыту мен тәрбиелеудің негізінде оларды қоғамдық
өмірге даярлап, қосу процесінің ойдағыдай жүжеге асырылуы үшін әрбір
оқушының талғам-тілегін, оның табиғи және биологиялық-генетикалық
негіздерін, қабілетін, денсаулығы мен психикалық ерекшеліктерін, әсіресе,
ең алдымен , олардың жас мөлшерін барынша ескере отырып, жеке тұлғаны
творчестволықпен іс-әрекет етуге баулуы басты мақсат етіп қойылады.
Мектеп басшылығымен жүргізілетін тәрбие жұмыстары көптеп саналады.
Олар: ата-аналармен жұмыс ; сынып жетекшілерінің және мұғалімдердің
отбасымен жұмысы; сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмыстары. Осы
жұмыстардың барлығына мектеп басшылық жасайды , көмектеседі , тиісті
адамдармен , ұйымдармен бірігіп іске асыруды қамтамасыз етеді.
Бұл мәселелер педагогика курсының әрбір тарауында сөз етіледі.
Тәрбие жүйесінде , әсіресе , жеке адамның жоғары моральдық
қасиеттерін қалыптастыруда , адамгершілік сезімін , эстетикалық талғамын
дамытуда қоғамдық тәрбие институттарының алатын орны ерекше. Олардың
ынтымақтасып істейтін жұмыстарының негізгі бағыттары: педагогикалық ұжым,
ата-аналар комитеті тәрбие жұмысының жоспарын басшылыққа алады.
Мектептің ұйымдастырушы тәртіп орталығы ретіндегі қызметінің ең
маңызды бағыттарының бірі мектептің , отбасының және жұрт-шылықтың
күшін біріктіру . Бұл жұмыстың мазмұны , әдістері мен түрлеріне қарай
өзіндік ерекшелігі. Ол әрекеттің өзіндік ерекшелігі бірқатар факторларға
байланысты. Олар педагогикалық процестің объективті заңдылықтарын білу;
қазіргі жағдайдағы мектептің әлеуметтік қызметіне қанық болу; қазіргі
отбасының ерекшеліктері мен даму тенденцияларын түсіну, мұғалімнің ,
ата-аналар , жұртшылық әкілдерімен жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты жұмысқа
практикалық тұрғыдан дайын болуы.
Мектеп балалар тәрбиесі мен отбасы тәрбиесін педагогикалық
басқарудағы тікелей іске асыратын маңызды әлеуметтік институт болып
табылады. Жас ұрпақты өмірге дайындауда жаңа сапалық белгілер қалыптасып ,
дербестікті дамыту , кәсіптік бағдар беру , білім алу және өздігінен білім
алу, қабілеттерді анықтау және дамыту сияқты мәселелерге ерекше маңыз бере
бастады. Мектептің, отбасының және жұртшылықтың тәрбиелік қызметінің
біртұтастығы мектептің мақсатты түрде жүргізген жүйелі жұмыстарының
нетижесі . Ал бұл нәтиже қазіргі заманғы білім беру иекекиесіне қойылған
басты талаптардың бірі.
Белгілі педогог В. А. Сухамлинский еңбектерінде “мектептік -
отбасылық тәрбие” ұғымы кең қолданылады. Оның пікірінше тәрбиені мектептік
немесе отбасылық деп қарастыруға болмайды, өйткені бала тұлғасы біртұтас
және оны қалыптастыру процесі де біртұтас сипат алады. Міне, осындай
біртұтас тәрбие процесінде мектеп жетекші рөл атқарады.
Жарық дүниеге жас нәресте , ұрпақ сабақтастығын жалғастырар жаңа
адам келді. Оның қандай азамат болып қалыптасатындығы
көбіне - көп отбасында - ағайын туғандарының тағылымына , оқитын
мектебінде оқытатын ұстаздарының тәлім - тәрбиесіне, аулада - аға буын
өкілдерінің , көрші қолаңның , құрбы - құрдастарының өнегелері ,
бір сөзбен айтқанда , қоршаған нақты әлеуметтік ортасының ықпалына
байланысты. Қоршаған ортаның - қоғамдық болмыстың , нақты әлеуметтік
ортаның , отбасының , мектептің , ауланың , қала берді , тіпті, балалардың
өз ортасында бір нәрсеге қызығушылық нәтижесінде пайда болатын ресми емес
, уақытша топтардың , ересек аламдардың ықпалынсыз жас баланың адам
ретінде қалыптасуы , бойына адамзат қауым достығына тән сапалық белгілер
мен қасиеттерді сіңіруі екі талай.
Мектеп отбасының тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңітеді және дамытады ,
осы бағытта педагогикалық ағарту жұмыстарын жүргізеді, қоғамдық және
мектептен тыс ұйымдардың мектеп пен отбасына белсенді түрде көмек көрсетуін
ұйымдастырады және бағыттайды, олардың әрекетттерін үйлестіреді. Мектеп
басшысы-ның , сынып жетекшісінің жұмыс жүйесі ең тиімді түрлер мен
әдістер таңдап алу арқылы ұзақ жылдар барысында қалыптасады. Ол жүйе
жұмыстың нәтижелігін қамтамасыз ететіндей талап-тарға жауап беруі тиіс .
Ең бірінші талап – бүкіл педагогикалық ұжым әрекетінің
мақсаттылығы. Ата - аналармен жұмыс деген мүлде жалпы ұғым.
Оның орнына нақты педагогикалық проблемаларды шешу үшін ата-аналар
жиналысын өткізу, лекция оқу, ата-анаға, отбасына жекелеп ықпал жасау
қажет.
Екінші талап – мұғалімнің кәсіптік біліктілігін , педагогикалық
мәдениетін көтеру. Оның жолдары әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы,
сынып жетекшілері секциясының жұмысы , ”Отбасылық педагогика” немесе
”Отбасы тәрбиесін жетілдіру ” сияқты тұрақты педагогикалық семинар жұмысы
; мектеп тәжірибесінде анықталған формалды емес жасөспірімдер тобының
ерекшеліктерін есепке алу , қолайсыз отбасылар мен педагогикалық тұрғыдан
бетімен жіберілген балаларды есепке алу , ата-аналардың жүргізілген
жұмыстарының тиімділігін анықтау , олардың озық тәжірибелеріне
педагогикалық талдау жасау.
Үшінші талап – педагогикалық ұжымның сынып жетекшісі мен
мұғалімдердің ата-аналармен жүргізетін жұмыстарына бірыңғай талап
жасау. Бұл талап негізді , заңды болуы тиіс . Асығыстық , талапты
бұрмалаушылық ата – аналармен келіспеушілікке апарып соғады.
Төртінші талап – ықпалды қоғамдық ата – аналар ұйымын
қалыптастыру.
Тәрбиелік ықпал көздерін орайластыруда бүгінде ол өз жұмыстарын қайта
қарастырып , өткен дәуірлердегі ата-аналар мен қоғамдық мекемелер
арасында қалыптасқан бір тарапты формальды істерден бас тартып ,
педагогикалық ағарту – сауаттандырудың гуманистік бағдарына өткені қажет.
Тағы бір құлаққағыс ететін жәйт, кешегі күнгі мектеп тек білім
берумен ғана шұғылданды. Оқу - ағарту жүйесінің білім беруден басқа келесі
екі принципі : балаларды тәрбиелеу мен жетілдіріп дамыту назардан тыс
қалды . Себебі: 3-4 жылдық бастауыш мектептегі бірлі екілі мұғалімнің тек
білім беруге ғана қауқары болды да , баланы тәрбиелеуге , жетілдіріп
дамытуға шамасы жетпеді. Баланы белгілі ортада тәрбиелеп , жетілдіру үшін
жалғыз мұғалім емес, бірнеше ұстаздардан тұратын берік ұжым қажет. Оны 5 -
6 жылдық бастауыш мектептер тиімді орындай алады.
Бұл пікірдің ақиқыттығының дәлелі ретінде алдыңғы қатарлы дамыған
елдердің (АҚШ,Жапония, Германия, Франция, Швеция, т.с.с.) барлығында дерлік
бастауыш мектептердің 5 - 6 жылдық болып қайта құралғандығын тілге тиек
етіп айтуға болаы. Мысалы, Жапон халқы соңғы ғарыштап дамуының ,
технократиялық революцияның шылауында кетпей , таза күйінде сақтап
қалған ұлттық келбеті мен дәстүрінің кілтін - өзінің алты жылдық
мектебінде деп біледі. Оны ерекше қастерлеп, шаңырағын жеке және биік
ұстайды. Бастауыш мектептің мұғалімінің жалақысын Токио университетенің
профессорының жалақысымен теңгеріп береді. Мұндай қамқорлық басқа да
көптеген алдыңғы қатарлы дамыған елдерге тән құбылыс.
Бұдан былай әр оқушының қабілетін , ынтасын , табиғи алғырлығын ,
қызығушылығын және жеке мүддесін ескере отырып , олардың білім мазмұнының
әр түрлі деңгейін әр бір сатылар бойынша толық әрі жан- жақты меңгеруіне
мүмкіндік туғызылады.
Балаларды тәрбиелеуге байланысты осы заман тәжірибесінде мектеп,
отбасы және жұртшылық іс- әрекеттерді бірлестіре орындаудың келесідей
ұйымдастыру формалары қабылданған:
1.Педагогикалық ұжым , атар-аналар комитеті , жер–жердегі қоғамдық
кеңестер , клубтар , кітапханалар , стадиондар , тәртіп сақтау және
денсаулық мекемелерінің жоспарларын біріктіре түзу , сонымен тәрбие
процесіне қатысушылардың нақты міндеттерін айқын бөлістіріп беру.
2. Мектеп күшімен ата-аналар және қоғам өкілдерін
балалармен жұмыс жүргізудің тиімді тәсілдерімен таныстырып , жүйелі
оқыту.
3.Тәрбие жұмыстарының барысын тыңғылықты зерттей отырып ,
нәтижесін бірлікті талдауға салу , сонымен кезіккен кемшіліктердің алдын
алып , оларды болдырмауға бірлікті ат салысу.
Ата-аналарға арналған негізгі жұмыстарды мектеп ата-аналар
бірлестіктері ( комитеттер , кеңестер , конгрестер , қолдау қоғамдары,
кешендер , клубтар, т.б. ) арқылы орындап барады. Мұндай бірлестіктердің
әрбірі өз жарғысына( ереже , регламент, жоспар ) ие болып , олар негізінде
өз іс - әрекетінің басты бағыт – бағдарын белгілейді , тәрбие
процесіне қатысушылардың міндеттірін айқындайды. Көп жағдайларда , отбасы
мектеп және және қоғамдық мекемелердің бірлікті ортақ жоспары түзіледі.
Білім жүйесіндегі жаңа қатынастарға орай ата-аналар көптеген
мүмкіндіктерге ие болып отыр: оқу пәндерін таңдау , олардың меңгеру
көлемін анықтау, оқу жоспарларын түзу, оқу демалыс мерзімдерін белгілеу
және өзгерту , мектептің оқу , білім бағдарын таңдау, мектепішілік
жарғылар қабылдау , тәртіп , оқу еңбегі , тыныс алду , тамақтану ,
оқушыларға дәрәгерлік көмек шараларын қарастыру , мадақтау және жазалау
жобаларын ұсыну т.б. Бір сөзбен келісімді ұйымдастырылған бірлікті тәрбие
істері нәтижесінде мектеп пен отбасы балалар тәрбиесінде өзара шынайы
үйлесімді жолдас болып , өздеріне жүктелген мінднттерді атқарары сөзсіз .
Ата-аналар бірлестігінің басты қызметтерінің бірі - әрқашанда
педагогикалық жалпы сауапттылықты көтеру.
Педагогикалық дәрісбаян сағаттары , ата-аналар университеттері ,
дөңгелек үстелдер , конференциялар , ата-аналар мектебі мен басқа да
үздіксіз жүргізілетін ағымды не бір сәттік педагогикалық ағарту істеренің
өз баласын жете түсінемін деген ата-анаға олармен дұрыс қатынас жасап ,
қиын мәселелерді оңтайлы шешуде ,дау-дамайлы жағдайларды үйлестіруде
тигізер көмегі орасан , Осы мақсатпен көптеген ата-аналар комитететтері өз
мүшелері үшін педагогикалық әдебиеттер сатып алуға қатжы бөліп, жағымды
педагогикалық газеттер мен журналдар шығарып , талдатуға себін тигізуде.
Жалпы әдептілік , эстетеикалық , адамгершілік , ерік пен сана-сезімдік
құндылықтар қорын түзу ата-аналар мектебін ұйымдастырудан басталады. Қарым-
қатынасқа шебер оның белсенді мүшелері барша ата-аналарды гуманистік
педагогика негіздерін үйретіп , меңгеруге насихаттап , қызметтестік
педагогика мен іс- әрекеттік тәрбие бағыттарын игеруде үлкен табыстарға
жетуде. Өз білімдерін толықтыруға ынталандыру нәтижесінде ата-аналар
отбасындағы балалар тәрбиесінұйымдастыруда көп нәрсені үйренуде .
Ата-аналардың көпшілігі өз балаларының дарынды да талантты ,
мәдениетті де талапшаң болғанына мүдделі .
Мектеп пен отбасы арасындағы қатынас осы секілді табиғи ұмтылыс
негізінде құрылғаны жөн . Мектеп пен отбасы арасындағы қатынаста ешқандай
қайшылық болмағаны абзал . Екі тәрбие көзінің де ортадағы келіспеушілік
сәттерін жойып , біртекті тәрбиелік әрі дамыту арнасына түскені әбден
қажет.
Мектеп пен отбасының бірлікті ісінің бағыты - балалардың
адамгершілік имандылық сапаларын дамыту , денсауңлыцғын нығайту, сана-
сезімдік қажеттерін өрбітіп , қоршаған дүние әсемдігін қабылдауға баулу.
Қазіргі заман отбасы тәрбиесі гуманистік педагогика принциптеріне
негізделеді. Ол принциптердің бастылары:
- креативтік (еркіндік) - бала қабілеттерінің кедергісіз өз бетінше
дамуы;
- гуманизм – тұлға болмысын тану әрі оның беделін мойындап , ең жоғары
құндылық ретінде бағалау ;
- демократизм – ересектер мен балалар арасындағы рухани қатынастар
теңдігін қалыптастыру;
- азаматтық – қоғам мен мемлекеттік жүйеде тұлғаның өз ”Менін” танып
қастерлеу ;
- ретроспективтік – халықтық педагогика дәстүрлері негізінде
жүргізілетін тәрбиеге арқа сүйеу;
- жалпы адамзаттық адамгершілік–инабаттылық қалыптар мен құндылықтар
басымдылығын ардақтай білу;
Отбасындағы баланың дамуы мен тәрбиесі тұлғаны көздеген бағытта
қалыптастыруға арналған көптеген іс-әрекеттік ситуацияларды қажет
етеді. Солардың бірі әрі аса маңыздысы отбасы мен сынып жетекшісінің
өзара байланыс қызметі. Сынып жетекшісі бұл орайдағы, іс-әрекеттін
сыныптық ата-аналар комитетеі , ата-аналар жиналысы , сондай-ақ, сол
сыныпта оқу жүргізетін мұғалімдер арқылы іске асырып барады. Отбасымен
байланыс жасауда сынып жетекшіснің атқаруы тиіс аса қажетті міндеттері:
оқушылар үйіне жек өзінің барып , хабар алып тұруы; баланың үй-
тұрмыстық өмір жағдайларымен танысуы; ата-аналарымен тәрбиелік ықпал
тиімділігін көтеріп бару мақсатында бірлікті іс-қимылдарды ойластыру;
келеңсіз нәтижелерді болдырмау жолдарын ата-аналармен бірге кеңесе
отырып, шешу. Сынып жетекшісінің бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі қызметі
ретінде отбасы педагогикалық – ағарту істерін белсенді ұйымдастыра білу,
себебі көптеген отбасындағы әке мен шеше , ата мен әже тәрбие
тақырыбындағы кеңестер мен қолдауға өте зәру. Оларды аса қызықтыратын
проблемалар :
- отбасы тәрбиесі міндеттері , формалары мен әдістері , нақты жастағы
оқушылардың психологиялық-физиологиялық даму ерекшеліктері ;
әрқилы жастағы балаларды тәрбиелеудің көптүрлілігі ; жекелеген тәрбие
бағыттары;
- инабаттылық – имандылық, адамгершілік , тән-дене , еңбек ,сана-сезім,
нарықтық заманға орай жаңа көзқарас ;
- ұғым (экономикалық , экологиялық, шаруашылық , құқықтық тәрбие)
қалыптастыру мәселелері. Сонымен бірге ата-аналар лекторийлерінде бала
денсаулығын нығайту , салауатты өмір салттарына баулу , азаматтық ,
ұлтжандылық пен Отан сүйгіштік сезімдерін ерте бастан ояту, баланы жас
шағынан тәртіпке бағынуға , борышын мойындау мен жауапкершілікті сезінуге
үйрету мәселелеріне үлкен мән бнру – сынып жетекшісінің міндеті. Отбасы
тәрбиесінің кейбір мәселелерін оқшау қарастырған жөн. Олар: ата-аналар
мен балалар арасындағы алшақтық , отбасы тәрбиенсіндегі дау-дамай мен
жанжал; қоғам , ел , Алла алдында жауапкершілік .
Отбасы бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің құралы болып
келеді. Сондықтан ол адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.
Отбасы белгілі дәстүрлердің , жағымды өнегелердің , мұралардың
сақтаушысы. Онда бала алғаш рет өмір жолымен танысады, моральдық норамларын
игереді . Сондықтан отбасылық өмір жеке адамның азамат болып өсуінің
негізі.
Отбасы оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің одақтасы. Ол бала
тәрбиесі жөніндегі мектеппен тығыз ббайланысты болуды өте жақсы түсінеді
.Өйткені , бала тәрбиесінің отбасында , мектепте нәтижелі болуы осындай
ынтымақтастыққа негізделеді .
Отбасы тәрбиесі – бұл қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі, мемлекет
алдындағы ата-аналардың борышы . Өкімет отбасына үнемі қамқорлық жасауда .
Оған дәлел : балалар мекемелері жөнініде халықтың қажеттілігін толық
қанағаттандыру , балалардың еңбек , спорт лагерьлерінің , жас натуралистер
станцияларының , ғылыми-техникалық және көркем шығармашылық үйірмелерінің
жұмысын кеңейту ; ананы, балалық шақты қорғауға ерекше көңіл бөлу ; отбасы
мүшелерінің демалуы үшін санаторийлердің , демалыс үйлерінің жүйесін
кеңейту ; аналардың жағдайын еске алып , әйелдердің халық шаруашылығына
қатысуын үйлестіру.
Жалпы адамзаттық тұрғыдан қарағанда тәрбие мақсаты - әрбір тұлғаны
жан-жақты және жарасымды етіп тәрбиелеу . Адам – жер бетіндегі тірі
организмнің жоғары сатысы , тарихи іс -әрекетімен мәдениет субъектісі ,
басқаша айтқанда , іс - әрекетімен қарым- қатынас иесі. Адамның іс-әрекеті
, сезімі мен ойлау ерекшеліктері оның өмір сүріп отырған қоғамдық-тарихи
жағдайларына байланысты.
Егер тәрбие мақсатының қалай өзгеріп отырғанына көз жіберсек , оны
анықтаудың қаншалықты маңызды екенін айқын байқауға болады. Тәрбие -
қоғамдық құбылыс, онсыз ешбір қоғамның ілгері дамуы мүмкін емес.
Мектепте тәрбиелеудің мақсатын жеке адамды дамыту , әдәлетті қоғамды
өз қолымен құратын және оны қорғай алатын етіп тәрбиелеу деп санайды.
Тұлғаны жан-жақты дамыту деген ұғымды оқу мен жастардың практикалық
еңбегінің тікелей байланысы , дененің және ақыл-ой дамуының біртұтастығы
деп түсінуі керек.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне
тәуелді . Мектепте тәрбиенің басты міндеттері - теориялық білімді
еңбекпен , өмірмен байланыстыра жүргізу. , оқушыларды еңбек тәрбиесіне
баулу , оларды политехникалық , экономикалық , экологиялық біліммен
қаруландыру , кәсіптік бағдар беру
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу , жас ұрпақты қоғам
құрылысына белсене қатысуға әзірлеу міндеттері мектеп арқылы жүзеге
асырылады . Мектепте білім мен тәрбие алу барысында жас түлек тердің ақыл-
ойы дамиды. адамгершілік қасиеттері қалыптасады , ой еңбегіне төселеді .
рухани өмір байлығын меңгереді , эстетикалық талғамы , сезімі артады.
Тәрбиенің мақсатқа бағытталған ықпалын қиындататын жағдайлар мыналар :
түрлі әсерлердің бала табиғатына үйлеспеуі , әр баланың өзіне тән белгілі
бір жинақталған көзқарасы мен ынта-ықыласы , әдеті мен талғамдарының
болуы. Сондықтан оқушының ішкі рухани жан-дүниесін ашудың қиындығы (
оқушылар өздері тап болған жағдайдың себептерін, әрине, біле бермейді)
педагогикалық ықпал нәтижесінің әртүрлілігінен, баланың қоғамдық мәнінен ,
өзіне тән әрекеті сипатынан келіп туады. Осындай тәрбие үрдісі
мектептерде оның ерекшеліктеріне байланысты іске асырылып отырады.
Оқушының жеке адам ретінде қалыптастыруына әсер ететін шарттар қоғамдық
орталықтар.
1.2.Бала тәрбиелеуде отбасы мен мұғалімнің өзара байланысының маңыздылығы.
Қазіргі заман келбетінің басты көріністерінің бірі - жас ұрпақ
тәрбиесі. Бұл салада ізденістер көп , бірақ тапқанымыз жоқтың қасы.
Сондықтан да болар біздің жастарымыздың адамгершілік , мәдени моральдық
бейнесі әр уақытта көңілден шыға бермейді. Жеке тұлғаның қалаптасып дамуы
туралы ұлы Абай былай деген : Баланы ең алдымен қоршаған ортасы , көшесі
тәрбиелейді. Сол себепті барлық ұстаз, ең алдымен шәкірттерінің жан-
жақты тәлім-тәрбие алуына олардың ішкі қабілеттерін анықтауға , дарынын
шыңдауға , сол арқылы өздері көздеген тәрбие бұлағынан сусындауына жағдай
жасауы тиіс.
Сондай-ақ , бесік жыры , мақал-мәтелдер , нақыл , шешендік сөздер ,
айтыстар , термелер , күйлер әр үйден орын алып , қызығушылық туғызсын.
Екіншіден , кіші үлкенді сыйлайтындай ахуал қалыптасатын болсын, ал үлкен
кішіге қамқорлығын аямасын.Үшіншіден , бала үлкеннен бата алуға , алғыс
алуға ұмтылуы дәстүрге айналсын. Төртіншіден ,еңбектің жаманы жоқ , одан
жиренбей шұғылданып , үйрене беруі , істі жеріне жеткізе , адал
орындаулары қажет , бұл жерде ата-ана үлгісі ерекше.
Бала тәрбиесі өте күрделі құбылыс . Оның күрделілігі бесіктен бастау
алып , үнемі уақытпен бала көңіл-күйімен , жеке қабілетімен ,
икемділігімен , тізгінді үнемі қадағалау қажеттілігімен ұғынылады.
Тәрбие баланың бас дәуірінен бастап азамат болғанға дейін тәні мен
жанына төрт-бес арнамен құйылады екен.
1.Отбасылық .
2.Бүлдіршінбақ , балабақша.
3.Қоршаған орта (көршісі, жолдастары).
4.Мектеп.
5.Жұмыс орны.
Енді осылардың бірінші және төртінші түрін қарастырып көрелік.
Тәртіптің тамаша мектебі – отбасы , халқымыз Ұяда не көрсең ұшқанда соны
ілерсің дейді . Тәрбие тағдырын алдымен отбасы мүшелері шешеді. Орындалу
тәсілдеріне қарай тәрбиені шартты түрде мынадай төмендегіше бөлеміз.
1. Ақыл айту (мадақтау, тыйым , түсіндіру).
2. Ісімен жөн сілтеу(бірге жасау, үйрету, көрсету)
3. Жанама тәрбие (баламен санаспау , ұрандар , жарнамалар , радиохабарлар
,т.б.)
Бірлік түбі – тірлік деген. Адам баласы қоғамда бірлесе
жұмысістесе ғана жақсы нәтижеге жетеді. Сол салада бала тәрбиелеуде ата-ана
, мектеп бірлесіп жұмыс істеуі керек . Мысыал :
- жаңадан шыққан қызықты кітаптар ;
- жанұядағы бала тәрбиесі туралы пікір алмасу;
- бала тәрбиесіне ұқыпсыз , салақ қараушы жекелеген жанұялардағы талқылау,
т.б
Ата – ана пікірі тәрбиеде зор күш , әсіресе , ата- аналар жиналысында
айтылған әр түрлі тақырыптағы педагогикалық мазмұнды сө -оны іс жүзіне
асырудың бірден-бір жолы.
Болашаққа қадам жасаған оқушылардың өз мүмкіндігін толық ашуы үшін
кемінде үш шарт қажет:
1. өзінің сарқылмас мүмкіндігінің бар екендігін;
2. осы мүмкіндіктері мен белсенділігін дамытуға құлшыныс білдіруі;
3.өзінің өмірлік жоспарын жүзеге асыру үшін қайсар мінезді және барынша
жетілген ерік санасы болуы керек , өзімен жұмыс істеу , ірі жетістікке
жете білу ешуақытта кеш екендігін ұғындыра білуге тиіспіз.
Халық Тамшыдан - теңіз , сабақтан - мая , дәннен - төбе
дейді. Міне, қашан әрбір ата-ана мектепте қандай да болса бір жұмысты тіпті
кешігірім істі бар ықыласымен орындауды өздеріне парыз деп санаса ғана,
олардың көмегі орасан зор нәтиже береді.
Тәжірибеде көріп жүргеніміздей, баланың денсаулығын қадағалап, жанына
үңіле білетін, тәрбиені баланың мінез, дағды ерекшелігіне сәйкестендіре
қырағы жүргізетін, соның нәтижесінде оның психикасына салмақ түсірмейтін
отбасында өсіп келе жатқан балалардың жүйке жүйесінде ешқандай ауытқулар
байқалмайды.
Бала тәрбиелеуде ата-ананың ықпалы зор. Барлық жасыл желектер күннің
көзіне қарап бой түзейді. Олар көлеңкені сүймейді, артық бұтақтар мен
арамшөптерді қиып, отап отырсаңыз , еккеніңіз түзу, алқабымыз жайнап
тұрады. Бала да сол. Оған ақыл-кеңес, өнегелі әңгіме керек. Сіз не
айтсаңыз, ол соған көнеді. Келе-келе инабатты зейінді, тындырымды, жақсыға
жаны құмар болып қалыптасады.
Біз балаларды зейінді, зейінсіз деп бөлеміз. Бііздіңше, зейінде және
зейінсіз балалардың болуы мүмікн емес. Рас дене бітімінде туа біткен
кемшіліктері бар балалардың кездесетіне шындық. Олар мемлекет қамқорлығына
алынған, арнайы мектептерде оқиды, тәрбиеленеді.
Ал жалпы орта білім беретін мектеп оқушылары жан- жақты дәрігерлік
байқаудан өткен, оқуға, спортпен айналысуға, жұмыс істеуге қабілеті бар
балалар.
Алдыңдағы әрбір шәкірт- ашылмаған кітап. Кітаптың әрбір парағын оқып,
талдау жасау әрі қызық, әрі қиын. Ұстаз оқушыға талап қоймас бұрын, ол
туралы, ата-анасы жайлы толық мәліметі болуы тиіс. Мұғалім мен оқышу
арасында ара қашықтық болуы керек. Бірақ ара қашықтық ешкім аттап өте
алмайтын қабырға емес, баспалдақ сияқты болғаны дұрыс, онымен оқушы да,
мұғалім де жоғары көтеріледі - деп жаңашыл ұстаз Ильин ой тастайтын сөз
айтқан. Оқушымен шынай, сыпайы, педагогикалық этиканы сақтай отырып
сөйлесе білу, сенім арту, жеке жағдайын сұрап отыру ұстаздың күнделікті
әдетіне айналуы керек. Ұстаз бен шәкірт арасында тасқамал болшауы тиіс.
Тамаша педагог А.С. Макаренко бес жасқа дейін дұрыс тәрбие көрмеген
баланы кейін қайта тәрбиелеуге тура келетінін, бірақ оның алғашқыдай емес,
әлдеқайда қиындық туғызатындағын кезінде ескерткен. Демек, кейін өкінуден
пайда жоқ. Ер жеткен бала қайта сәби болмайды.
Сондықтан кейіннен опық жеп, бармақ тістемес үшін баланы қаршадайынан
дұрыс тәрбиелеуге, бала бақытының шынайы бағбаны болуға атсалысқан мақұл.
Бұл ата-ананың парызы ғана емес, халық, Отан алдындағы азаматтық парызымыз.
Бала бағытының кепілі- ата-ананың өнегелі тәрбиесінде.
Баланы тәрбиелеуде ата-аналармен ынтымақтасу педагогикасын жүзеге асыруды
жөн деп есептеймін. Ата-аналармен ынтымақтасу дегеніміз - балаға үйде де,
мектепте де бірдей талап қою деген сөз емес. Ол ата-аналарды
педагогиканың, психологияның, дербес методикасының негіздермен таныстырып,
өзін сүюді үйрету.
Ата-аналармен жүйелі байланыс жасап, балаларының оқуы, тәртібі жайлы
пікірлесіп, өзерін сабаққа қатыстырып, балаға жеке тапсырмалар беру керек.
Ата-аналармен қарым –қатынас жасаудың негізгі құралы-оқушы күнделігі. Оны
дұрыс толтырып отыру балаларды ұқыптылыққа, іске жауапты қарауға, тәртіпті
болға дағдыландырады.
Мектептегі басқару біртіндеп демократиялық бағытты ұстануда.Яғни,
педагогикалық әрекеттегі үшбұрыш – мұғалім-оқушы –ата-анаға қатысты жағдай
да жаңа демократиялық қарым-қатынасқа ие болуда.олай болса, осы қарым
–қатынасты реттеп отыратын әкімшілік – командалық жүйеде ендігі жерде
келмеске кетті.
Бүгінде мектпетің ата-аналарымен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері өзінің
маңызын жоюда: ата-аналар жиналысы, ата-аналар лекториясы мен
университтері, ата-аналардың ашық есік күні, ата-аналардың жұмыс
орындарымен байланыс, баланың отбасына бару т.с.с.
Дегенмен де тәжірибелі мұғалімдердің көзқарастарында, ол олай болуы тиіс
емес еді. Соған орай түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер мен
оқушылар, ата-аналармен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр.
Әсіресе, мұндай жағдай мұғалімдердің ата-аналармен ынтмақтастық қарым-
қатынасына кері әсерін тигізуде. Бүгінде бала тәрбиесіне олардың бір-біріне
айтар ақыл - кеңесі ауадай қажет болып отыр.
Сондықтан да ата-аналар балаларды тәрбиелеуге мектептен қарым-қатынас,
тікелей байланыс жасауды басты міндетіміз деп еспетеуі тиіс, өйткені,
олардың өз балаларының тәрбиелеудегі жетістектері сынып, мектеп
ұжымдарының оқу- тәрбие жұмысының нәтижесіне байланысты. Бұл жағдай оқу-
тәрбие процесінің мазмұның,сапасын және тиімділігін жақсарту үшін отбасы
мен мектептің ынтымақтасып жұмыс істеулерін қажет етеді.
Мектептің ата- аналармен жүргізілетін жұмысының ерекшелігі осы екі
жақтың байланысы мен әрекет бірлігінің тұрақтылығынан көрінеді. Бұл
тұрақтылықты ең алдымен сынып жетекшісі қамтамасыз етеді. Ол мектеп пен
отбасы арасындасы ынтымақтастықты ұйымдастыруда жетекші қызмет атқарады.
Мектептің баланы тәрбиелеуге қатысты саясатын отбасының түсінуі, соның
жұмысына байланысты.
Ата – аналармен тығыз байланыс жасау- оқушылардың өнегелі, тәрімді тәрбие
алуына мүмкіндік береріне, кейбір нашар оқитын оқушының түзелетініне жағдай
жасайды. Жас ұрпақты білімді, жан-жақты етіп өсіруге әрбір ата-ана, мектеп
пен жұршылық аса жаупкершілікпен қарағаны абзал.
Мұғалімнің оқушылардың ата –аналармен жүргізетін жұмыстарының негізгі
түрлері мен әдестірне сипаттама бермес бұрын отбасымен байланыс орнатудың
бірқатар психологиялық – педагогикалық ерекшеліктеріне тоқталған орынды.
Бірінше ереже. Мектеп пен сынып жетекшісінің отбасымен және
жұртшылықпен жүргізетін жұмысының негізі ата- аналардың беделін көтеру және
нығайтуға бағытталуы тиіс. Сынып жетекшісінің ақыл ұйретушілік, көсемдік
сөз саптауы өкпе, реніш, ыңғайсыздыққа негіз болады. Міндеті, қажетті
деген үзілді-кесілді сөздерден соң ата- ананың ақыл кеңес сұрауға деген
ынтасы жоғалады. Ата- аналардың көпшілігі өз міндеттерін жап-жақсы
түсінеді, бірақ тәрбие практикасында өз білгенін көңілдегідей өолдана
алмауы мүмкін. Сондықтан оларға не істеу керек екендігімен бірге қалай
істеу керектілігін білу де маңызды. Мұғалім мен ата-ананың арасындағы
бірден – бір дұрыс норма –ол бірін- бірі құрметтеу. Осындай жағдайда бала
тәрбиесін қадағалау, тәжірибе алмасу, ақыл-кеңес, бірлесе шешім қабылдау
сияқты екі жақты да қанағаттандыратын формаға ауысады. Бұндай қатынастың
маңыздылығы сол- мұғалім мен ата-аналарға жеке жауапкершілік,азаматтық
парыз,өзіне деген талапшылдық дамып нығаятын болады.
Ата-аналардың жұмыс орнына Үлгерім экраны, Ашық журнал сияқты тәрбие
құралдарын ілу нәтиже бермейді. Қара тізімге ілінген әкелер мен аналар
ондай форманың тиімсіздігін айтады. Өәткені, сол арқылы олардың балаға
көңілі толмауы оны жалауға, мектепке деген теріс көзқарастын қалыптасуына
алып барады. Балалары туралы жағымсыз әңгіме естіген ата-ана мектептің
маңайын көрсігі келмейді. Көп жайғдайда осы негізде әке мен шешенің ара
қатынасы бұзылады. Осының бәрі түптің – түбінде баланың –
мұғалімді,мектепті жек көруіне үласады. Мұғалім, сынып жетекшісі осы
жағдайларды ескеріп, жұмыс әдістері мен түрлері таңдағанда баланың көз
алдында ата-аналардың беделін көтеру және нығайтуды басшылыққы алуы тиіс.
Екінші ереже. Ата-ананың тәрбиелік мүмкіндіктеріне сенім арту, олардың
педагогикалық мәдениетінің деңгейін көтеру тәрбиелік белсенділігін арттыру.
Ата-аналар психологиялық жағынан мектептің барлық бастамалары мен
талаптарын колдауға дайын. Тіпті педагогикалық дайындығы , жоғары білімі
жоқ ата-аналардың өзі бала тәрбиесіне терең түсініктікпен және
жауапкершелекпен қарайды.
Үшінші ереже. Отбасының өміріне орынсыз араласуға жол бермейтін
педагогикалық әдеп. Сынып жетекшісі - ресми тұлға. Ол өз қызметі аясында
көп жағдайда қаласа да қаламаса да отбасының өзгелерден жасыратын құпия
сырларына куә болуы мүмкін. Жақсы сынып жетекшісі отбасы үшін бөтен емес,
қайта ата-аналар одан көмек күтіп сеніп сыр айтады,ақлдасады. Сондықтан
отбасы қандай болса да,ата-аналар қандай тәрбиеші болса да мұғалім барныша
әдепті болуыі тиіс.Ол отбасы туралы барлық білімін ата-аналардың тәрбие
ісіне көмектесуге ізгі ниетті орнықтыруға жұмсауы керек.
Төртінші ереже. Тәрбие мәселелерінің шешуге өмірге құштар, көтеріңкі
көңіл күйді басшылыққа алу, жеке тұлғаның табысты дамуына бағыт ұстау,
баланың жағымды қасиеттеріне, отбасы тәрбиесінің күшті жақтарына сүйенеді.
Тәрбиеленушінің мінезін қалыптастыру қиындықсыз, қайшылықсыз және оқыс
оқиғасыз іске аспайды. Егер осының бәрі даму заңдылығы түрінде қабылданса
бала мінезінің тұрақ- сыздығы, соқтықпалы сипаты т.б. онда қиындық,
қайшылық және күтпеген нәтиже педагогты әбіржітпеуі тиіс. Қалыптасқан
педагогикалық міндетті шешудің ондаған тәсілдері болғанымен солардың
біреуі ғана нақты жағдайға толык нәтиже беруі мүмкін. Сондықтан педагогика
ғылымына дайын тәрбиелік рецепт беретін анықтама деп емес, тұлғаға тиімді
ықпал жасайтын жалпы заңдылықтар туралы ғылым деп қарау қажет.
Ата –аналармен, оқушы отбасымен байланыс орнату мұғалімнің ең басты
міндеті. Ондай байланыс орнатудың бір формасы оқушы отбасында болу.
Бұл форма мұғалімдер мен ата-аналарға өте жақсы таныс болғандықтан оның
екі кезеңіне ғана тоқталу қажет сияқты.
Отбасында болу, шақыру арқылы іске асқаны жөн. Статистикалық мәліметтер
бойынша балалардың 80 пайыздан астамы әкесі де, шешесі де жұмыс істейтін
отбасыларда тәрбиеленеді. Демек кез келген уақыт мұғалім үшін қолайды бола
бермейді. Мұғалімнің кенеттен үйге келуі ата-аналарды жұмыстан қалдыруы,күн
тәртібін бұзуы, алаңдатуы мүмкін. Шақыру бойынша отбасында болу ата-ананы
да, мұғалімді де қолайсыздықтан құтқарады.
Отбасында болуға мұғалім дайындалуы тиіс. Ол дайындық шәкіртінің ең
жағымды, қызықты құндылықтарын айқындау болуы тиіс. Дегенмен ол
құндылықтардың өзі мұғалім санасында қорытылып, психологиялық және
педагогикалық тұрғыдан сенімді шығуы керек.
Отбасымен, ата-аналармен байланыс орнату отбасы тәрбиесін насихаттауға
ықпал жасайды. Бұл мәселелерде ата-аналар мен мұғалімдерге Семья и школа,
Воспитание школьников , Бастауыш мектеп , Ақжелкен журналдары мен
Ұлан газеті сияқты басылмдарда жарияланған материалдар көмек жасайды.
Дей тұрғанымен сынып жетекшісінің жанды сөзін ата-аналар құлақ қойып
тыңдайды. Оның өз атына айтылған мақтау сөздерімен бірге тәрбие
міндеттерін шешу туралы ақыл –кеңестерін тыдау ата-аналарға қуаныш
сыйлайды.
Ата-аналар мен сынып жетекшісінің байланыс жасауының бір түрі –ата-
аналардың педагогикалық тапсырмаларды орындауы болмақ. Ондай педагогикалық
тапсырмалардың бірнеше түрін атауға болады.
Тапсырманың бірінші түрі - Белсендік тәрбиелік позиция, балалармен
тікелей жұмыс жасаудан туындайды. Олар: қызығушылықтар бойынша құрылған
үйірмелерге жетекшілік жасау, дербес қамқорлыққа алу, тәлімгерлік және т.б.
Тапсырманың келесі түрі – мұғалімге, тәрбиешіге ұйымдастырушылық көмек
көсетуден туындайды. Олар: саяхат ұйымдастыруға ықпал жасау,қызықты
адамдармен кездесулер ұйымдастыру, сынып кітапхасынын жабдықтау, кітапқұмар
клубын ұйымдастыру.
Ендігі тапсырмалар мектептің материалдық базасын дамыту және нығайтуға
қатысулан туындайды. Олар- кабетинетті безендіру, құралдар, приборлар
дайындау, мектепті көгалдандыру, жөндеу жұмыстарына қатысу.
Бұл аталғандар қоғамдық жұмыстар мен тапсырмалардың бір бөоігі ғана.
Қоғамдық жұмысқа тартуда ата-аналардың неменй айналысқысы келетіндігін
анықтау үшін сынып жиналысында олардың өз ұсыныстарын жазбаша беруін
өтінуден бастау дұрыс болады.
Ата-аналар мен мектеп арасындағы байланыаты жақындатудың бір жолы
баланың әке-шешесін мектепке шақырып, сабаққа қатыстырып, оқушы үлгерімі
мен тәртібінен хабардар етіп тұру. Бірақ, мұндайға себеп болатын бір
келеңсіз жағдайдан гуманист сынып жетекшісінің аулақ болғаны жөн. Мысалы,
әміршіл - әкімшіл жүйеден босай алмаған мектепте ата-аналарды мектепке
шақырудың себебі біреу-ақ: оқушы тәртібі мен үлгнрімінен
қанағаттанбаушылық, ал сылтауы - нақты факт. Ал осындай ата-аналардың
көңіліне тиіп, ашу-ызаға булықтыратын мұндай шақырулар оларды мектептен
бездіреді, мектеп баладан безеді.
Қызметтестік педагогикасын ұстанған мектепте келесідей ереже
қалаптасқан: әрбір әке шеше мінднтті түрде аптасына бір рет мектептен хабар
алып тұруы. Мұндай да кезекті мектепке келу алдынан болған оқушының
қандай да болымсыз әрекеті қалыпты қабылданып, жалпы ұнамды фонда аса
қастерлідей , ата-ана жанына батқандай сезілмейді осындай формада
жүргізілген жұмыспен мектеп, сынып жетекшісі ата-аналарға өз балаларының
тәрбиесімен жүйелі айналысуға көп себін тигізеді, әрі осындай тәрбиелік
іспен тұрақты шұғылдануға үйретеді. Әлбетте, мұндай сынып жетекшісінің
жүктемесі ауырлайды: әр күні ол
3-4 ата-анамен қатынас жасауына тура келеді, днгенмен бұдан түсер пайда
отбасы үшін де, мектеп үшін де орасан зор. Уақыт озуымен ата-аналардың
мектептен хабар алып тұруының тұрақты кестесі қалыптасады , ал бұл
барша оқушылардың - үздіктердің де , үлгермейтіндердің де , тәртіпсіз не
тәртіптілердің де жалпы оқуы мен қылықтарының жақсара түсуіне ұнамды
ықпал жасайды.
Сынып жетекшісі өз тәрбиеленушілерінің үй тұрмыстық жағдайларымен,
үйдегі тәрбие жөнімен жақыннан танысуы үшін отбасынан хабар алып тұруы -
мінднтті істердің бірі. Үйдегі жалпы ахуал , отбасы мүшелері арасындағы
үлкенді-кішілі қатынастар тәжірибелі ұстазға көп нәрседен ақпарат
береді. Оқушы отбасының босағысын аттауда сынып жетекшісі аса әдептілік
сақтап, келесі ережелерге бағынғаны өте қажетті:
- шақырусыз бармаңыз, қандай да жолмен болса да ата-ана рұқсатын алуға
тырысыңыз;
- отбасының ересек мүшелерімен әңгімелесуге аса жоғары әдептілік мәдениетін
сақтаңыз, әрқашан әңгімені көңілге жылу беретіндей , мақтаумен бастаңыз ;
- оқушы үлгнрімі не тәртібі жөнінде арыз айтуды тіпті де естен
шығармаңыз, ойыңызда болса , ондай жағдайларды үлкен, маңызды
проблемалармен жанамаластырып, шешу жолдарынан кеңес айәтыңыз;
- әңгімелесу кезінде оқушыларыңыз қастарыңызда болғаны жөн, ата-анамен
көзбе көз сөйлесулерді аса қажетті жағдайда ғана қолданыңыз;
- әкеге не анаға мін тағудан сақтаныңыз;
- оқушы тағдырына жаныңызбен ортақ екпініңізді білдіруге тырысыңыз;
- кеңестеріңіз бен ұсыныстарыңызды ата-ана мойнына таға салуға тырыспаңыз,
өз талаптарыңыз бен отбасы мумкіндіктеріне сай келетін болсын;
- бірлікті атқаратын жобалар ұсыныңыз, екі талаптың бірдей, қатысып,
орындалу мүмкін істер жөнінде келісіңіз;
- негізсіз уәде беруден тартыныңыз, қандай да күрделі жағдайларда ұстамды
болыңыз, бәріде жақсы болып кетеріне сенім, ниет білдіріңіз.
Өкініштісі , ата-аналармен жұмыс алып баруда сынып жетекшісінің, жалпы
педагогтардың кәсіби деңгейінің төмендігі мұғалімдер мен мектептің
абырой бнделіне нұқсан келтіреді. Отбасының ересек мүшелерін бірлікті
істер мен бұдан былайғы байланыс қатынастарға қызықтырып тартатын бірден-
бір себеп - сынып жетекшісінің отбасы балаларының тағдырына етене
жақындығы және ол үшін жанпидалылыққа баратыны.
Мектептің отбасыларымен жүргізетін барлық жұмыстары ұжымдық және
дербес болып негізгі екі топқа бөлінеді.
Ұжымдық жұмыс формаларыны мыналар құрайды.
Педагогикалық лекторийлер ата- аналардың назарын белсенді тәрбиелік
мәселелерге аударуды мақсат тұтады. Жұмыстың бұл формасы ата-аналарды
тәрбие теорияларын жүйелі білімдерімен қаруландыруға бағытталынады.
Сынып бойынша педагогикалық білім беру деп аталатын жұмыс формасын 1-11
сыныптан бастап қолға алу қажет. Өйткені педагогикалық ағарту жұмысын осы
кезден бастау тиімді. Оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І тарау. Тәрбие процесін басқарудағы әлеуметтік топтардың өзара
әрекеттестігі.
1. Мектеп – отбасы, жұртшылық және мектептің
бірлескен жұмысын ұйымдастырушы орталық ... ... ... ... ... ..
2. Бала тәрбиелеуде отбасы мен мұғалімнің
өзара байланысының маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ тарау. Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеудегі
мектептің , отбасы мен жұртшылықтың бірлесіп атқаратын жұмыстары.
2.1.Мектептің отбасымен және жұртшылықпен
жүргізетін жұмыстарының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2.Жүргізілген іс-шаралардың нәтижелері ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе.
Өмірлік белсенділігі қалыпттасқан , рухани адамгершілік қарым-
қатынасқа дайын бала тәрбиелеу мектептің де , ата-ананың да міндеті. Ата-
ана мен мектеп байланыста болғанда және тәрбие бір бағытта жүргенде ғана
жұмыс өз нәтижесін береді . Мектеп пен ата-ананы байланыстыруда мектептегі
әрбір сынып жетекшісінің оқушымен , ата-анамен атқарар жұмысы аз емес.
Еліміздің алдында нарықтық экономикаға негізделген өрекниетті қоғам
құрау міндеті тұр Жаңа міндетті жаңаша ойлауға қабілетті , жаңаша тәрбие
алған , жаңа экономиканы меңгерген азаматтар шеше алады . Олай болса , осы
міндеттерді шешуде отбасының әсіресе баланың бас ұстазы – ата-анасының орны
ерекше.
Баланың моральдық бейнесін қалыптастыруда баланың кішкене кезінде
отбасында алған алғашқы моральдық мәдениеті шешуші орын атқарады.
Отбасымен мектептің бірлесіп қызмет етуі – еліміздің халық ағарту
жұмысының ең негізі принциптерінің бірі. Отбасының да, мектептің де мақсаты
– терең білімі бар , еңбек сүйгіш , барлық жағынан алғыр қоғамның
белсенді құрылысшыларын даярлап шығару . Отбасындағы және мектептегі
тәрбие жұмысы өсіп келе жатқан ұрпақтардың ішкі дүние байлығын , моральдық
тазалығын , дені сау болып өсуі үйлесімді болуын тәрбиелеуге бағытталған.
Ата-аналар мен мұғалімдердің өзара қарым-қатынасы бірін-бірі беделін
сақтауға , балаларды тәрбиелеудегі бірдей талапты жүзеге асыруға
негізделген. Бала тәрбиелеуде ата-аналар мен мұғалімдердің бірлесіп
қызмет етуіндегі бағыт беруші роль еліміздің мектебінің үлесінде.
Тамаша адамдарды тәрбиелеу ата-ана мен ұстаз еншісінде. Дегенмен ,
қазіргі кезде тіршіліктің күйбеңімен аласұрып сенделген жұртшылықты бала
тәрбиесі емес , ақша тауып оны асырау мәселесі көбірек алаңдатады. Бала
тәрбиесі кейбір ата-ана үшін екінші орынға қалған тәрізді. Оның үстіне
бұқаралық ақпарат құралдарының жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақша қаптап
кетуі мазмұнды, тәрбиесі мол баспасөз және телебағдарламалардың
маңыздылығын байқап , бажайлауға кедергі келтіруде .
Тәрбиенің әлсіреуінің бір себебі жоғарыда келтірілген мысалдар болса ,
енді бір анық нақты тәрбиелік бағдарламаның насихатталып, дұрыс жұмыс
жүргізілмеуінде деп ойлаймын.
К. В. Бардинаның педагогикалық шығармалар жинағында психолог-
педагогтың мектептегі қызметенің проблемелеры туралы айтылған. Бірінші
кезекте күнделікті аса толғақты мәселелер, оның ішінде оқуға
ынталандырмайтын , оқи алмауға әкеліп соқтыратын жағдайлар.
Бұл жерде ата-ананың атқарар рөлі оқытушыдан да басым. Жинақта тек тәрбие
процесі туралы жалпылама ғана айтылған. Тәрбиелеу және оқыту процесі
қатар жүргізілгенде ғана айтарлықтай нәтижеге қол жеткізе аларымыз анық.
Қоғамдық және отбасы тәрбиелерін жетілдіру отбасы педагогикасын
дамытпайынша , іске асырылуы мүмкін емес. Оның ежелден келе жатқан ұнамды
дәстүрі бар. Мектепке дейінгі балалардың отбасындағы тәрбие мәселелері
жөніндегі бірінші басшылық нұсқау
Я. А. Коменскийдің бүкіл дұние жүзіне әйгілі Ана мектебі деген кітабы
болды. Бұл мәселелерді талдауға И. Г. Пестолоций мен
Ж.Ж. Руссо , сондай-ақ К.Д Ушинский және В. Г. Белинский , А. И. Герцен
Н. Г. Чернышевский үлкен көңіл бөлді.
Отбасы тәрбиесі теориясының маңызды мәсәләләріне ғылыми тұжырымдар
, сондай-ақ А. С. Макаренконың еңбектеріндеде берілген. Ол балаларды
үйлесімді тәрбиелеуді тәрбиенің жалпы бағытымен оның мақсатымен
байланысты екенін тереңдеп негіздеген , ата-аналардың арасында педагогтық
насихатты кеңінен жүргізудің инициаторы болды. Оның Ата-аналар кітабы
және балаларды тәрбиелеу жөніндегі дәрістері отбасы педагогикасының алтын
қорына қосылды. Бұл жұмыстарда мәселен, отбасы тәрбиесінің принцптері
туралы , тәртіптілікке тәрбиелеу, мінез-құлық мәдениеттілігіне , жыныс
тәрбиесі туралы көптеген түбірлі мәселелер қойылған .
Алайда өмір алға жылжып барады. Қоғамымыз тез қарқынмен дамып
жетілуде . Мектеп пен отбасы арасында бірлесіп қызмет істеудің жаңа
формалары шықты.
Бүгінде мектеп пен отбасының тәрбие мәселелері қазақстандық ғалымдар
С. Ғаббасов , Р.Қоянбаев , Г. Байделдинова , Р. Төлеубекова ,
В. Лысенкова және т.б. тарапынан зерттеліп келеді.
Бала тәрбиесі өте күрделі құбылыс . Осы құбылыс соңғы жылдары
жүйесіздікке тап болып отыр.
М.М. Безруких пен С.П : Ефитованың оқытушыға арналған Сіз оқушыңызды
жақсы білесіз бе? атты кітабында төменгі сыныптарда жиі кездесетін
педагогикалық коррекцияның оқыту және тәрбие жұмыстарындағы қиыншылықтар
қарастырылады . Бірақ жинақта балалрды отбасында тәрбиелеу коррекциясының
тек бір бөлігі ғана айтылады. Жоғарыда айтылған пікірлер зерттеу зерттеу
проблемасы анықталды .
Мектеп пен отбасының бала тәрбиесінде алатын орнын анықтап және
мектептің отбасымен бірлесіп балаға үйлесімді тәрбие беру маңыздылығы
зерттеу болжамын тұжырымдайды.
Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы : “Мектеп , отбасы және
жұртшылықтың тәрбиелік ықпалын үйлестірудің маңызы „ деп алынып,
балаға үйлесімді тәр бие берудің маңыздылығын қарастырып отыр.
Зерттеу мақсаты - өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде мектеп пен
отбасының тәрбиелік ықпалын үйлестірудің маңызын айқындау.
Зерттеу объектісі - мектеп пен отбасының бала тәрбиесіне ықпалы.
Зерттеу пәні - мектеп пен отбасының бірлескен жұмыстары .
Зерттеу міндеттері :
1. Мектеп пен отбасының бірлескен жұмыстарын ұйымдастыруда мұғалімнің
қызыметін саралау.
2. Баланың танымдық және әлеуметтік белсенділігіне ықпал ететін
отбасының педагогикалық потенциялын жоғарылату тәсілдері мен
құралдарын анықтау.
3. Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеудегі мектептің , отбасы мен
жұртшылықтың бірлесіп атқаратын жұмыстарын белгілеу.
l тарау. Тәрбие процесін басқарудағы әлеуметтік топтардың өзара
әрекеттестігі.
1.1.Мектеп – отбасы , жұртшылық және мектептің бірлескен
жұмысын ұйымдастырушы орталық.
Мектеп - өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын. Оның
жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлі өте зор. Еліміздің бүкіл жастары мектеп
арқылы өмірге жолдама алады. Мектеп ешуақытта отбасынан , қоғамнан
бөлініп , өз бнтінше жеке автономиялық мекеме болған емес. Сондықтан оның
іс - әрекеті отбасымен , жұртшылықпен , еңбек ұжымдарымен табиғи
байланысты. Міне, мектептің үлкен тәрбиелік функциясы осында.
Мектеп тәрбиеге байланысты барлық қоғамдық күштерді ұйымдастыру
және біріктіру рөлін атқарады. Ол ішкі тәрбие процесін басқарып қана
қоймайды , сонымен бірге мөлтек аудандарда , кәсіпорындарда жүргізілетін
тәрбие жұмысының мақсатқа бағыттылығын қамтамасыз етеді . Осы тұрғыдан
мектеп балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастырудың , жеке адамның дамуында
және қалыптасуында әр түрлі факторлардың ықпалын үйлестіріп ,
біріктірудің орталығы.
Өскелең ұрпақты әлеуметтендіруде де мектептің рөлі мен орны
айырықша бөлек. Өйткені , олардың жеке тұлға ретінде қалыптасуының
бастапқы кезеңі оқыту мен тәрбиелеудің осы мектептегі жылдарымен дәл
келеді. Өскелең ұрпақты өмірге даярлап , мамандықты саналы таңдауға , Отан
алдындағы азаматтық борышты адал орындауға баулитын да осы - мектеп.
Кәсіптік және арнаулы білімнің барлық негізі жалпы білім беретін
мектепте қаланып, жас ұрпақтың әлеуметтік бітім-болмысы мен адамдық қадір-
қасиеттерінің негізгі белгілері мектепте қалыптаса бастайды . Олай болса
, қоғамның алға басуы мен болашағы көбіне - көп мектептің бүгінгі жас
ұрпақты қалай оқытып, тәрбиелеуіне неге және қалай үйрететініне тікелей
байланысты.
Мектеп іс-әрекеттің ең бастысы – тәрбие түрлерінің (дүниетанымын,
еңбек , мінез-құлық , эстетикалық және дене тәрбиесі) мақсаттары және
міндеттері жүзеге асырылады.
Мектеп жасындағы шақ - өскелең ұрпақты әлеуметтендірудегі ең бір
жауапты кезең. Сондықтан мұғалімдер қауымы өскелең ұрпақты
әлнуметтендірудің, яғни оқыту мен тәрбиелеудің негізінде оларды қоғамдық
өмірге даярлап, қосу процесінің ойдағыдай жүжеге асырылуы үшін әрбір
оқушының талғам-тілегін, оның табиғи және биологиялық-генетикалық
негіздерін, қабілетін, денсаулығы мен психикалық ерекшеліктерін, әсіресе,
ең алдымен , олардың жас мөлшерін барынша ескере отырып, жеке тұлғаны
творчестволықпен іс-әрекет етуге баулуы басты мақсат етіп қойылады.
Мектеп басшылығымен жүргізілетін тәрбие жұмыстары көптеп саналады.
Олар: ата-аналармен жұмыс ; сынып жетекшілерінің және мұғалімдердің
отбасымен жұмысы; сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмыстары. Осы
жұмыстардың барлығына мектеп басшылық жасайды , көмектеседі , тиісті
адамдармен , ұйымдармен бірігіп іске асыруды қамтамасыз етеді.
Бұл мәселелер педагогика курсының әрбір тарауында сөз етіледі.
Тәрбие жүйесінде , әсіресе , жеке адамның жоғары моральдық
қасиеттерін қалыптастыруда , адамгершілік сезімін , эстетикалық талғамын
дамытуда қоғамдық тәрбие институттарының алатын орны ерекше. Олардың
ынтымақтасып істейтін жұмыстарының негізгі бағыттары: педагогикалық ұжым,
ата-аналар комитеті тәрбие жұмысының жоспарын басшылыққа алады.
Мектептің ұйымдастырушы тәртіп орталығы ретіндегі қызметінің ең
маңызды бағыттарының бірі мектептің , отбасының және жұрт-шылықтың
күшін біріктіру . Бұл жұмыстың мазмұны , әдістері мен түрлеріне қарай
өзіндік ерекшелігі. Ол әрекеттің өзіндік ерекшелігі бірқатар факторларға
байланысты. Олар педагогикалық процестің объективті заңдылықтарын білу;
қазіргі жағдайдағы мектептің әлеуметтік қызметіне қанық болу; қазіргі
отбасының ерекшеліктері мен даму тенденцияларын түсіну, мұғалімнің ,
ата-аналар , жұртшылық әкілдерімен жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты жұмысқа
практикалық тұрғыдан дайын болуы.
Мектеп балалар тәрбиесі мен отбасы тәрбиесін педагогикалық
басқарудағы тікелей іске асыратын маңызды әлеуметтік институт болып
табылады. Жас ұрпақты өмірге дайындауда жаңа сапалық белгілер қалыптасып ,
дербестікті дамыту , кәсіптік бағдар беру , білім алу және өздігінен білім
алу, қабілеттерді анықтау және дамыту сияқты мәселелерге ерекше маңыз бере
бастады. Мектептің, отбасының және жұртшылықтың тәрбиелік қызметінің
біртұтастығы мектептің мақсатты түрде жүргізген жүйелі жұмыстарының
нетижесі . Ал бұл нәтиже қазіргі заманғы білім беру иекекиесіне қойылған
басты талаптардың бірі.
Белгілі педогог В. А. Сухамлинский еңбектерінде “мектептік -
отбасылық тәрбие” ұғымы кең қолданылады. Оның пікірінше тәрбиені мектептік
немесе отбасылық деп қарастыруға болмайды, өйткені бала тұлғасы біртұтас
және оны қалыптастыру процесі де біртұтас сипат алады. Міне, осындай
біртұтас тәрбие процесінде мектеп жетекші рөл атқарады.
Жарық дүниеге жас нәресте , ұрпақ сабақтастығын жалғастырар жаңа
адам келді. Оның қандай азамат болып қалыптасатындығы
көбіне - көп отбасында - ағайын туғандарының тағылымына , оқитын
мектебінде оқытатын ұстаздарының тәлім - тәрбиесіне, аулада - аға буын
өкілдерінің , көрші қолаңның , құрбы - құрдастарының өнегелері ,
бір сөзбен айтқанда , қоршаған нақты әлеуметтік ортасының ықпалына
байланысты. Қоршаған ортаның - қоғамдық болмыстың , нақты әлеуметтік
ортаның , отбасының , мектептің , ауланың , қала берді , тіпті, балалардың
өз ортасында бір нәрсеге қызығушылық нәтижесінде пайда болатын ресми емес
, уақытша топтардың , ересек аламдардың ықпалынсыз жас баланың адам
ретінде қалыптасуы , бойына адамзат қауым достығына тән сапалық белгілер
мен қасиеттерді сіңіруі екі талай.
Мектеп отбасының тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңітеді және дамытады ,
осы бағытта педагогикалық ағарту жұмыстарын жүргізеді, қоғамдық және
мектептен тыс ұйымдардың мектеп пен отбасына белсенді түрде көмек көрсетуін
ұйымдастырады және бағыттайды, олардың әрекетттерін үйлестіреді. Мектеп
басшысы-ның , сынып жетекшісінің жұмыс жүйесі ең тиімді түрлер мен
әдістер таңдап алу арқылы ұзақ жылдар барысында қалыптасады. Ол жүйе
жұмыстың нәтижелігін қамтамасыз ететіндей талап-тарға жауап беруі тиіс .
Ең бірінші талап – бүкіл педагогикалық ұжым әрекетінің
мақсаттылығы. Ата - аналармен жұмыс деген мүлде жалпы ұғым.
Оның орнына нақты педагогикалық проблемаларды шешу үшін ата-аналар
жиналысын өткізу, лекция оқу, ата-анаға, отбасына жекелеп ықпал жасау
қажет.
Екінші талап – мұғалімнің кәсіптік біліктілігін , педагогикалық
мәдениетін көтеру. Оның жолдары әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы,
сынып жетекшілері секциясының жұмысы , ”Отбасылық педагогика” немесе
”Отбасы тәрбиесін жетілдіру ” сияқты тұрақты педагогикалық семинар жұмысы
; мектеп тәжірибесінде анықталған формалды емес жасөспірімдер тобының
ерекшеліктерін есепке алу , қолайсыз отбасылар мен педагогикалық тұрғыдан
бетімен жіберілген балаларды есепке алу , ата-аналардың жүргізілген
жұмыстарының тиімділігін анықтау , олардың озық тәжірибелеріне
педагогикалық талдау жасау.
Үшінші талап – педагогикалық ұжымның сынып жетекшісі мен
мұғалімдердің ата-аналармен жүргізетін жұмыстарына бірыңғай талап
жасау. Бұл талап негізді , заңды болуы тиіс . Асығыстық , талапты
бұрмалаушылық ата – аналармен келіспеушілікке апарып соғады.
Төртінші талап – ықпалды қоғамдық ата – аналар ұйымын
қалыптастыру.
Тәрбиелік ықпал көздерін орайластыруда бүгінде ол өз жұмыстарын қайта
қарастырып , өткен дәуірлердегі ата-аналар мен қоғамдық мекемелер
арасында қалыптасқан бір тарапты формальды істерден бас тартып ,
педагогикалық ағарту – сауаттандырудың гуманистік бағдарына өткені қажет.
Тағы бір құлаққағыс ететін жәйт, кешегі күнгі мектеп тек білім
берумен ғана шұғылданды. Оқу - ағарту жүйесінің білім беруден басқа келесі
екі принципі : балаларды тәрбиелеу мен жетілдіріп дамыту назардан тыс
қалды . Себебі: 3-4 жылдық бастауыш мектептегі бірлі екілі мұғалімнің тек
білім беруге ғана қауқары болды да , баланы тәрбиелеуге , жетілдіріп
дамытуға шамасы жетпеді. Баланы белгілі ортада тәрбиелеп , жетілдіру үшін
жалғыз мұғалім емес, бірнеше ұстаздардан тұратын берік ұжым қажет. Оны 5 -
6 жылдық бастауыш мектептер тиімді орындай алады.
Бұл пікірдің ақиқыттығының дәлелі ретінде алдыңғы қатарлы дамыған
елдердің (АҚШ,Жапония, Германия, Франция, Швеция, т.с.с.) барлығында дерлік
бастауыш мектептердің 5 - 6 жылдық болып қайта құралғандығын тілге тиек
етіп айтуға болаы. Мысалы, Жапон халқы соңғы ғарыштап дамуының ,
технократиялық революцияның шылауында кетпей , таза күйінде сақтап
қалған ұлттық келбеті мен дәстүрінің кілтін - өзінің алты жылдық
мектебінде деп біледі. Оны ерекше қастерлеп, шаңырағын жеке және биік
ұстайды. Бастауыш мектептің мұғалімінің жалақысын Токио университетенің
профессорының жалақысымен теңгеріп береді. Мұндай қамқорлық басқа да
көптеген алдыңғы қатарлы дамыған елдерге тән құбылыс.
Бұдан былай әр оқушының қабілетін , ынтасын , табиғи алғырлығын ,
қызығушылығын және жеке мүддесін ескере отырып , олардың білім мазмұнының
әр түрлі деңгейін әр бір сатылар бойынша толық әрі жан- жақты меңгеруіне
мүмкіндік туғызылады.
Балаларды тәрбиелеуге байланысты осы заман тәжірибесінде мектеп,
отбасы және жұртшылық іс- әрекеттерді бірлестіре орындаудың келесідей
ұйымдастыру формалары қабылданған:
1.Педагогикалық ұжым , атар-аналар комитеті , жер–жердегі қоғамдық
кеңестер , клубтар , кітапханалар , стадиондар , тәртіп сақтау және
денсаулық мекемелерінің жоспарларын біріктіре түзу , сонымен тәрбие
процесіне қатысушылардың нақты міндеттерін айқын бөлістіріп беру.
2. Мектеп күшімен ата-аналар және қоғам өкілдерін
балалармен жұмыс жүргізудің тиімді тәсілдерімен таныстырып , жүйелі
оқыту.
3.Тәрбие жұмыстарының барысын тыңғылықты зерттей отырып ,
нәтижесін бірлікті талдауға салу , сонымен кезіккен кемшіліктердің алдын
алып , оларды болдырмауға бірлікті ат салысу.
Ата-аналарға арналған негізгі жұмыстарды мектеп ата-аналар
бірлестіктері ( комитеттер , кеңестер , конгрестер , қолдау қоғамдары,
кешендер , клубтар, т.б. ) арқылы орындап барады. Мұндай бірлестіктердің
әрбірі өз жарғысына( ереже , регламент, жоспар ) ие болып , олар негізінде
өз іс - әрекетінің басты бағыт – бағдарын белгілейді , тәрбие
процесіне қатысушылардың міндеттірін айқындайды. Көп жағдайларда , отбасы
мектеп және және қоғамдық мекемелердің бірлікті ортақ жоспары түзіледі.
Білім жүйесіндегі жаңа қатынастарға орай ата-аналар көптеген
мүмкіндіктерге ие болып отыр: оқу пәндерін таңдау , олардың меңгеру
көлемін анықтау, оқу жоспарларын түзу, оқу демалыс мерзімдерін белгілеу
және өзгерту , мектептің оқу , білім бағдарын таңдау, мектепішілік
жарғылар қабылдау , тәртіп , оқу еңбегі , тыныс алду , тамақтану ,
оқушыларға дәрәгерлік көмек шараларын қарастыру , мадақтау және жазалау
жобаларын ұсыну т.б. Бір сөзбен келісімді ұйымдастырылған бірлікті тәрбие
істері нәтижесінде мектеп пен отбасы балалар тәрбиесінде өзара шынайы
үйлесімді жолдас болып , өздеріне жүктелген мінднттерді атқарары сөзсіз .
Ата-аналар бірлестігінің басты қызметтерінің бірі - әрқашанда
педагогикалық жалпы сауапттылықты көтеру.
Педагогикалық дәрісбаян сағаттары , ата-аналар университеттері ,
дөңгелек үстелдер , конференциялар , ата-аналар мектебі мен басқа да
үздіксіз жүргізілетін ағымды не бір сәттік педагогикалық ағарту істеренің
өз баласын жете түсінемін деген ата-анаға олармен дұрыс қатынас жасап ,
қиын мәселелерді оңтайлы шешуде ,дау-дамайлы жағдайларды үйлестіруде
тигізер көмегі орасан , Осы мақсатпен көптеген ата-аналар комитететтері өз
мүшелері үшін педагогикалық әдебиеттер сатып алуға қатжы бөліп, жағымды
педагогикалық газеттер мен журналдар шығарып , талдатуға себін тигізуде.
Жалпы әдептілік , эстетеикалық , адамгершілік , ерік пен сана-сезімдік
құндылықтар қорын түзу ата-аналар мектебін ұйымдастырудан басталады. Қарым-
қатынасқа шебер оның белсенді мүшелері барша ата-аналарды гуманистік
педагогика негіздерін үйретіп , меңгеруге насихаттап , қызметтестік
педагогика мен іс- әрекеттік тәрбие бағыттарын игеруде үлкен табыстарға
жетуде. Өз білімдерін толықтыруға ынталандыру нәтижесінде ата-аналар
отбасындағы балалар тәрбиесінұйымдастыруда көп нәрсені үйренуде .
Ата-аналардың көпшілігі өз балаларының дарынды да талантты ,
мәдениетті де талапшаң болғанына мүдделі .
Мектеп пен отбасы арасындағы қатынас осы секілді табиғи ұмтылыс
негізінде құрылғаны жөн . Мектеп пен отбасы арасындағы қатынаста ешқандай
қайшылық болмағаны абзал . Екі тәрбие көзінің де ортадағы келіспеушілік
сәттерін жойып , біртекті тәрбиелік әрі дамыту арнасына түскені әбден
қажет.
Мектеп пен отбасының бірлікті ісінің бағыты - балалардың
адамгершілік имандылық сапаларын дамыту , денсауңлыцғын нығайту, сана-
сезімдік қажеттерін өрбітіп , қоршаған дүние әсемдігін қабылдауға баулу.
Қазіргі заман отбасы тәрбиесі гуманистік педагогика принциптеріне
негізделеді. Ол принциптердің бастылары:
- креативтік (еркіндік) - бала қабілеттерінің кедергісіз өз бетінше
дамуы;
- гуманизм – тұлға болмысын тану әрі оның беделін мойындап , ең жоғары
құндылық ретінде бағалау ;
- демократизм – ересектер мен балалар арасындағы рухани қатынастар
теңдігін қалыптастыру;
- азаматтық – қоғам мен мемлекеттік жүйеде тұлғаның өз ”Менін” танып
қастерлеу ;
- ретроспективтік – халықтық педагогика дәстүрлері негізінде
жүргізілетін тәрбиеге арқа сүйеу;
- жалпы адамзаттық адамгершілік–инабаттылық қалыптар мен құндылықтар
басымдылығын ардақтай білу;
Отбасындағы баланың дамуы мен тәрбиесі тұлғаны көздеген бағытта
қалыптастыруға арналған көптеген іс-әрекеттік ситуацияларды қажет
етеді. Солардың бірі әрі аса маңыздысы отбасы мен сынып жетекшісінің
өзара байланыс қызметі. Сынып жетекшісі бұл орайдағы, іс-әрекеттін
сыныптық ата-аналар комитетеі , ата-аналар жиналысы , сондай-ақ, сол
сыныпта оқу жүргізетін мұғалімдер арқылы іске асырып барады. Отбасымен
байланыс жасауда сынып жетекшіснің атқаруы тиіс аса қажетті міндеттері:
оқушылар үйіне жек өзінің барып , хабар алып тұруы; баланың үй-
тұрмыстық өмір жағдайларымен танысуы; ата-аналарымен тәрбиелік ықпал
тиімділігін көтеріп бару мақсатында бірлікті іс-қимылдарды ойластыру;
келеңсіз нәтижелерді болдырмау жолдарын ата-аналармен бірге кеңесе
отырып, шешу. Сынып жетекшісінің бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі қызметі
ретінде отбасы педагогикалық – ағарту істерін белсенді ұйымдастыра білу,
себебі көптеген отбасындағы әке мен шеше , ата мен әже тәрбие
тақырыбындағы кеңестер мен қолдауға өте зәру. Оларды аса қызықтыратын
проблемалар :
- отбасы тәрбиесі міндеттері , формалары мен әдістері , нақты жастағы
оқушылардың психологиялық-физиологиялық даму ерекшеліктері ;
әрқилы жастағы балаларды тәрбиелеудің көптүрлілігі ; жекелеген тәрбие
бағыттары;
- инабаттылық – имандылық, адамгершілік , тән-дене , еңбек ,сана-сезім,
нарықтық заманға орай жаңа көзқарас ;
- ұғым (экономикалық , экологиялық, шаруашылық , құқықтық тәрбие)
қалыптастыру мәселелері. Сонымен бірге ата-аналар лекторийлерінде бала
денсаулығын нығайту , салауатты өмір салттарына баулу , азаматтық ,
ұлтжандылық пен Отан сүйгіштік сезімдерін ерте бастан ояту, баланы жас
шағынан тәртіпке бағынуға , борышын мойындау мен жауапкершілікті сезінуге
үйрету мәселелеріне үлкен мән бнру – сынып жетекшісінің міндеті. Отбасы
тәрбиесінің кейбір мәселелерін оқшау қарастырған жөн. Олар: ата-аналар
мен балалар арасындағы алшақтық , отбасы тәрбиенсіндегі дау-дамай мен
жанжал; қоғам , ел , Алла алдында жауапкершілік .
Отбасы бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің құралы болып
келеді. Сондықтан ол адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.
Отбасы белгілі дәстүрлердің , жағымды өнегелердің , мұралардың
сақтаушысы. Онда бала алғаш рет өмір жолымен танысады, моральдық норамларын
игереді . Сондықтан отбасылық өмір жеке адамның азамат болып өсуінің
негізі.
Отбасы оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің одақтасы. Ол бала
тәрбиесі жөніндегі мектеппен тығыз ббайланысты болуды өте жақсы түсінеді
.Өйткені , бала тәрбиесінің отбасында , мектепте нәтижелі болуы осындай
ынтымақтастыққа негізделеді .
Отбасы тәрбиесі – бұл қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі, мемлекет
алдындағы ата-аналардың борышы . Өкімет отбасына үнемі қамқорлық жасауда .
Оған дәлел : балалар мекемелері жөнініде халықтың қажеттілігін толық
қанағаттандыру , балалардың еңбек , спорт лагерьлерінің , жас натуралистер
станцияларының , ғылыми-техникалық және көркем шығармашылық үйірмелерінің
жұмысын кеңейту ; ананы, балалық шақты қорғауға ерекше көңіл бөлу ; отбасы
мүшелерінің демалуы үшін санаторийлердің , демалыс үйлерінің жүйесін
кеңейту ; аналардың жағдайын еске алып , әйелдердің халық шаруашылығына
қатысуын үйлестіру.
Жалпы адамзаттық тұрғыдан қарағанда тәрбие мақсаты - әрбір тұлғаны
жан-жақты және жарасымды етіп тәрбиелеу . Адам – жер бетіндегі тірі
организмнің жоғары сатысы , тарихи іс -әрекетімен мәдениет субъектісі ,
басқаша айтқанда , іс - әрекетімен қарым- қатынас иесі. Адамның іс-әрекеті
, сезімі мен ойлау ерекшеліктері оның өмір сүріп отырған қоғамдық-тарихи
жағдайларына байланысты.
Егер тәрбие мақсатының қалай өзгеріп отырғанына көз жіберсек , оны
анықтаудың қаншалықты маңызды екенін айқын байқауға болады. Тәрбие -
қоғамдық құбылыс, онсыз ешбір қоғамның ілгері дамуы мүмкін емес.
Мектепте тәрбиелеудің мақсатын жеке адамды дамыту , әдәлетті қоғамды
өз қолымен құратын және оны қорғай алатын етіп тәрбиелеу деп санайды.
Тұлғаны жан-жақты дамыту деген ұғымды оқу мен жастардың практикалық
еңбегінің тікелей байланысы , дененің және ақыл-ой дамуының біртұтастығы
деп түсінуі керек.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне
тәуелді . Мектепте тәрбиенің басты міндеттері - теориялық білімді
еңбекпен , өмірмен байланыстыра жүргізу. , оқушыларды еңбек тәрбиесіне
баулу , оларды политехникалық , экономикалық , экологиялық біліммен
қаруландыру , кәсіптік бағдар беру
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу , жас ұрпақты қоғам
құрылысына белсене қатысуға әзірлеу міндеттері мектеп арқылы жүзеге
асырылады . Мектепте білім мен тәрбие алу барысында жас түлек тердің ақыл-
ойы дамиды. адамгершілік қасиеттері қалыптасады , ой еңбегіне төселеді .
рухани өмір байлығын меңгереді , эстетикалық талғамы , сезімі артады.
Тәрбиенің мақсатқа бағытталған ықпалын қиындататын жағдайлар мыналар :
түрлі әсерлердің бала табиғатына үйлеспеуі , әр баланың өзіне тән белгілі
бір жинақталған көзқарасы мен ынта-ықыласы , әдеті мен талғамдарының
болуы. Сондықтан оқушының ішкі рухани жан-дүниесін ашудың қиындығы (
оқушылар өздері тап болған жағдайдың себептерін, әрине, біле бермейді)
педагогикалық ықпал нәтижесінің әртүрлілігінен, баланың қоғамдық мәнінен ,
өзіне тән әрекеті сипатынан келіп туады. Осындай тәрбие үрдісі
мектептерде оның ерекшеліктеріне байланысты іске асырылып отырады.
Оқушының жеке адам ретінде қалыптастыруына әсер ететін шарттар қоғамдық
орталықтар.
1.2.Бала тәрбиелеуде отбасы мен мұғалімнің өзара байланысының маңыздылығы.
Қазіргі заман келбетінің басты көріністерінің бірі - жас ұрпақ
тәрбиесі. Бұл салада ізденістер көп , бірақ тапқанымыз жоқтың қасы.
Сондықтан да болар біздің жастарымыздың адамгершілік , мәдени моральдық
бейнесі әр уақытта көңілден шыға бермейді. Жеке тұлғаның қалаптасып дамуы
туралы ұлы Абай былай деген : Баланы ең алдымен қоршаған ортасы , көшесі
тәрбиелейді. Сол себепті барлық ұстаз, ең алдымен шәкірттерінің жан-
жақты тәлім-тәрбие алуына олардың ішкі қабілеттерін анықтауға , дарынын
шыңдауға , сол арқылы өздері көздеген тәрбие бұлағынан сусындауына жағдай
жасауы тиіс.
Сондай-ақ , бесік жыры , мақал-мәтелдер , нақыл , шешендік сөздер ,
айтыстар , термелер , күйлер әр үйден орын алып , қызығушылық туғызсын.
Екіншіден , кіші үлкенді сыйлайтындай ахуал қалыптасатын болсын, ал үлкен
кішіге қамқорлығын аямасын.Үшіншіден , бала үлкеннен бата алуға , алғыс
алуға ұмтылуы дәстүрге айналсын. Төртіншіден ,еңбектің жаманы жоқ , одан
жиренбей шұғылданып , үйрене беруі , істі жеріне жеткізе , адал
орындаулары қажет , бұл жерде ата-ана үлгісі ерекше.
Бала тәрбиесі өте күрделі құбылыс . Оның күрделілігі бесіктен бастау
алып , үнемі уақытпен бала көңіл-күйімен , жеке қабілетімен ,
икемділігімен , тізгінді үнемі қадағалау қажеттілігімен ұғынылады.
Тәрбие баланың бас дәуірінен бастап азамат болғанға дейін тәні мен
жанына төрт-бес арнамен құйылады екен.
1.Отбасылық .
2.Бүлдіршінбақ , балабақша.
3.Қоршаған орта (көршісі, жолдастары).
4.Мектеп.
5.Жұмыс орны.
Енді осылардың бірінші және төртінші түрін қарастырып көрелік.
Тәртіптің тамаша мектебі – отбасы , халқымыз Ұяда не көрсең ұшқанда соны
ілерсің дейді . Тәрбие тағдырын алдымен отбасы мүшелері шешеді. Орындалу
тәсілдеріне қарай тәрбиені шартты түрде мынадай төмендегіше бөлеміз.
1. Ақыл айту (мадақтау, тыйым , түсіндіру).
2. Ісімен жөн сілтеу(бірге жасау, үйрету, көрсету)
3. Жанама тәрбие (баламен санаспау , ұрандар , жарнамалар , радиохабарлар
,т.б.)
Бірлік түбі – тірлік деген. Адам баласы қоғамда бірлесе
жұмысістесе ғана жақсы нәтижеге жетеді. Сол салада бала тәрбиелеуде ата-ана
, мектеп бірлесіп жұмыс істеуі керек . Мысыал :
- жаңадан шыққан қызықты кітаптар ;
- жанұядағы бала тәрбиесі туралы пікір алмасу;
- бала тәрбиесіне ұқыпсыз , салақ қараушы жекелеген жанұялардағы талқылау,
т.б
Ата – ана пікірі тәрбиеде зор күш , әсіресе , ата- аналар жиналысында
айтылған әр түрлі тақырыптағы педагогикалық мазмұнды сө -оны іс жүзіне
асырудың бірден-бір жолы.
Болашаққа қадам жасаған оқушылардың өз мүмкіндігін толық ашуы үшін
кемінде үш шарт қажет:
1. өзінің сарқылмас мүмкіндігінің бар екендігін;
2. осы мүмкіндіктері мен белсенділігін дамытуға құлшыныс білдіруі;
3.өзінің өмірлік жоспарын жүзеге асыру үшін қайсар мінезді және барынша
жетілген ерік санасы болуы керек , өзімен жұмыс істеу , ірі жетістікке
жете білу ешуақытта кеш екендігін ұғындыра білуге тиіспіз.
Халық Тамшыдан - теңіз , сабақтан - мая , дәннен - төбе
дейді. Міне, қашан әрбір ата-ана мектепте қандай да болса бір жұмысты тіпті
кешігірім істі бар ықыласымен орындауды өздеріне парыз деп санаса ғана,
олардың көмегі орасан зор нәтиже береді.
Тәжірибеде көріп жүргеніміздей, баланың денсаулығын қадағалап, жанына
үңіле білетін, тәрбиені баланың мінез, дағды ерекшелігіне сәйкестендіре
қырағы жүргізетін, соның нәтижесінде оның психикасына салмақ түсірмейтін
отбасында өсіп келе жатқан балалардың жүйке жүйесінде ешқандай ауытқулар
байқалмайды.
Бала тәрбиелеуде ата-ананың ықпалы зор. Барлық жасыл желектер күннің
көзіне қарап бой түзейді. Олар көлеңкені сүймейді, артық бұтақтар мен
арамшөптерді қиып, отап отырсаңыз , еккеніңіз түзу, алқабымыз жайнап
тұрады. Бала да сол. Оған ақыл-кеңес, өнегелі әңгіме керек. Сіз не
айтсаңыз, ол соған көнеді. Келе-келе инабатты зейінді, тындырымды, жақсыға
жаны құмар болып қалыптасады.
Біз балаларды зейінді, зейінсіз деп бөлеміз. Бііздіңше, зейінде және
зейінсіз балалардың болуы мүмікн емес. Рас дене бітімінде туа біткен
кемшіліктері бар балалардың кездесетіне шындық. Олар мемлекет қамқорлығына
алынған, арнайы мектептерде оқиды, тәрбиеленеді.
Ал жалпы орта білім беретін мектеп оқушылары жан- жақты дәрігерлік
байқаудан өткен, оқуға, спортпен айналысуға, жұмыс істеуге қабілеті бар
балалар.
Алдыңдағы әрбір шәкірт- ашылмаған кітап. Кітаптың әрбір парағын оқып,
талдау жасау әрі қызық, әрі қиын. Ұстаз оқушыға талап қоймас бұрын, ол
туралы, ата-анасы жайлы толық мәліметі болуы тиіс. Мұғалім мен оқышу
арасында ара қашықтық болуы керек. Бірақ ара қашықтық ешкім аттап өте
алмайтын қабырға емес, баспалдақ сияқты болғаны дұрыс, онымен оқушы да,
мұғалім де жоғары көтеріледі - деп жаңашыл ұстаз Ильин ой тастайтын сөз
айтқан. Оқушымен шынай, сыпайы, педагогикалық этиканы сақтай отырып
сөйлесе білу, сенім арту, жеке жағдайын сұрап отыру ұстаздың күнделікті
әдетіне айналуы керек. Ұстаз бен шәкірт арасында тасқамал болшауы тиіс.
Тамаша педагог А.С. Макаренко бес жасқа дейін дұрыс тәрбие көрмеген
баланы кейін қайта тәрбиелеуге тура келетінін, бірақ оның алғашқыдай емес,
әлдеқайда қиындық туғызатындағын кезінде ескерткен. Демек, кейін өкінуден
пайда жоқ. Ер жеткен бала қайта сәби болмайды.
Сондықтан кейіннен опық жеп, бармақ тістемес үшін баланы қаршадайынан
дұрыс тәрбиелеуге, бала бақытының шынайы бағбаны болуға атсалысқан мақұл.
Бұл ата-ананың парызы ғана емес, халық, Отан алдындағы азаматтық парызымыз.
Бала бағытының кепілі- ата-ананың өнегелі тәрбиесінде.
Баланы тәрбиелеуде ата-аналармен ынтымақтасу педагогикасын жүзеге асыруды
жөн деп есептеймін. Ата-аналармен ынтымақтасу дегеніміз - балаға үйде де,
мектепте де бірдей талап қою деген сөз емес. Ол ата-аналарды
педагогиканың, психологияның, дербес методикасының негіздермен таныстырып,
өзін сүюді үйрету.
Ата-аналармен жүйелі байланыс жасап, балаларының оқуы, тәртібі жайлы
пікірлесіп, өзерін сабаққа қатыстырып, балаға жеке тапсырмалар беру керек.
Ата-аналармен қарым –қатынас жасаудың негізгі құралы-оқушы күнделігі. Оны
дұрыс толтырып отыру балаларды ұқыптылыққа, іске жауапты қарауға, тәртіпті
болға дағдыландырады.
Мектептегі басқару біртіндеп демократиялық бағытты ұстануда.Яғни,
педагогикалық әрекеттегі үшбұрыш – мұғалім-оқушы –ата-анаға қатысты жағдай
да жаңа демократиялық қарым-қатынасқа ие болуда.олай болса, осы қарым
–қатынасты реттеп отыратын әкімшілік – командалық жүйеде ендігі жерде
келмеске кетті.
Бүгінде мектпетің ата-аналарымен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері өзінің
маңызын жоюда: ата-аналар жиналысы, ата-аналар лекториясы мен
университтері, ата-аналардың ашық есік күні, ата-аналардың жұмыс
орындарымен байланыс, баланың отбасына бару т.с.с.
Дегенмен де тәжірибелі мұғалімдердің көзқарастарында, ол олай болуы тиіс
емес еді. Соған орай түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер мен
оқушылар, ата-аналармен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр.
Әсіресе, мұндай жағдай мұғалімдердің ата-аналармен ынтмақтастық қарым-
қатынасына кері әсерін тигізуде. Бүгінде бала тәрбиесіне олардың бір-біріне
айтар ақыл - кеңесі ауадай қажет болып отыр.
Сондықтан да ата-аналар балаларды тәрбиелеуге мектептен қарым-қатынас,
тікелей байланыс жасауды басты міндетіміз деп еспетеуі тиіс, өйткені,
олардың өз балаларының тәрбиелеудегі жетістектері сынып, мектеп
ұжымдарының оқу- тәрбие жұмысының нәтижесіне байланысты. Бұл жағдай оқу-
тәрбие процесінің мазмұның,сапасын және тиімділігін жақсарту үшін отбасы
мен мектептің ынтымақтасып жұмыс істеулерін қажет етеді.
Мектептің ата- аналармен жүргізілетін жұмысының ерекшелігі осы екі
жақтың байланысы мен әрекет бірлігінің тұрақтылығынан көрінеді. Бұл
тұрақтылықты ең алдымен сынып жетекшісі қамтамасыз етеді. Ол мектеп пен
отбасы арасындасы ынтымақтастықты ұйымдастыруда жетекші қызмет атқарады.
Мектептің баланы тәрбиелеуге қатысты саясатын отбасының түсінуі, соның
жұмысына байланысты.
Ата – аналармен тығыз байланыс жасау- оқушылардың өнегелі, тәрімді тәрбие
алуына мүмкіндік береріне, кейбір нашар оқитын оқушының түзелетініне жағдай
жасайды. Жас ұрпақты білімді, жан-жақты етіп өсіруге әрбір ата-ана, мектеп
пен жұршылық аса жаупкершілікпен қарағаны абзал.
Мұғалімнің оқушылардың ата –аналармен жүргізетін жұмыстарының негізгі
түрлері мен әдестірне сипаттама бермес бұрын отбасымен байланыс орнатудың
бірқатар психологиялық – педагогикалық ерекшеліктеріне тоқталған орынды.
Бірінше ереже. Мектеп пен сынып жетекшісінің отбасымен және
жұртшылықпен жүргізетін жұмысының негізі ата- аналардың беделін көтеру және
нығайтуға бағытталуы тиіс. Сынып жетекшісінің ақыл ұйретушілік, көсемдік
сөз саптауы өкпе, реніш, ыңғайсыздыққа негіз болады. Міндеті, қажетті
деген үзілді-кесілді сөздерден соң ата- ананың ақыл кеңес сұрауға деген
ынтасы жоғалады. Ата- аналардың көпшілігі өз міндеттерін жап-жақсы
түсінеді, бірақ тәрбие практикасында өз білгенін көңілдегідей өолдана
алмауы мүмкін. Сондықтан оларға не істеу керек екендігімен бірге қалай
істеу керектілігін білу де маңызды. Мұғалім мен ата-ананың арасындағы
бірден – бір дұрыс норма –ол бірін- бірі құрметтеу. Осындай жағдайда бала
тәрбиесін қадағалау, тәжірибе алмасу, ақыл-кеңес, бірлесе шешім қабылдау
сияқты екі жақты да қанағаттандыратын формаға ауысады. Бұндай қатынастың
маңыздылығы сол- мұғалім мен ата-аналарға жеке жауапкершілік,азаматтық
парыз,өзіне деген талапшылдық дамып нығаятын болады.
Ата-аналардың жұмыс орнына Үлгерім экраны, Ашық журнал сияқты тәрбие
құралдарын ілу нәтиже бермейді. Қара тізімге ілінген әкелер мен аналар
ондай форманың тиімсіздігін айтады. Өәткені, сол арқылы олардың балаға
көңілі толмауы оны жалауға, мектепке деген теріс көзқарастын қалыптасуына
алып барады. Балалары туралы жағымсыз әңгіме естіген ата-ана мектептің
маңайын көрсігі келмейді. Көп жайғдайда осы негізде әке мен шешенің ара
қатынасы бұзылады. Осының бәрі түптің – түбінде баланың –
мұғалімді,мектепті жек көруіне үласады. Мұғалім, сынып жетекшісі осы
жағдайларды ескеріп, жұмыс әдістері мен түрлері таңдағанда баланың көз
алдында ата-аналардың беделін көтеру және нығайтуды басшылыққы алуы тиіс.
Екінші ереже. Ата-ананың тәрбиелік мүмкіндіктеріне сенім арту, олардың
педагогикалық мәдениетінің деңгейін көтеру тәрбиелік белсенділігін арттыру.
Ата-аналар психологиялық жағынан мектептің барлық бастамалары мен
талаптарын колдауға дайын. Тіпті педагогикалық дайындығы , жоғары білімі
жоқ ата-аналардың өзі бала тәрбиесіне терең түсініктікпен және
жауапкершелекпен қарайды.
Үшінші ереже. Отбасының өміріне орынсыз араласуға жол бермейтін
педагогикалық әдеп. Сынып жетекшісі - ресми тұлға. Ол өз қызметі аясында
көп жағдайда қаласа да қаламаса да отбасының өзгелерден жасыратын құпия
сырларына куә болуы мүмкін. Жақсы сынып жетекшісі отбасы үшін бөтен емес,
қайта ата-аналар одан көмек күтіп сеніп сыр айтады,ақлдасады. Сондықтан
отбасы қандай болса да,ата-аналар қандай тәрбиеші болса да мұғалім барныша
әдепті болуыі тиіс.Ол отбасы туралы барлық білімін ата-аналардың тәрбие
ісіне көмектесуге ізгі ниетті орнықтыруға жұмсауы керек.
Төртінші ереже. Тәрбие мәселелерінің шешуге өмірге құштар, көтеріңкі
көңіл күйді басшылыққа алу, жеке тұлғаның табысты дамуына бағыт ұстау,
баланың жағымды қасиеттеріне, отбасы тәрбиесінің күшті жақтарына сүйенеді.
Тәрбиеленушінің мінезін қалыптастыру қиындықсыз, қайшылықсыз және оқыс
оқиғасыз іске аспайды. Егер осының бәрі даму заңдылығы түрінде қабылданса
бала мінезінің тұрақ- сыздығы, соқтықпалы сипаты т.б. онда қиындық,
қайшылық және күтпеген нәтиже педагогты әбіржітпеуі тиіс. Қалыптасқан
педагогикалық міндетті шешудің ондаған тәсілдері болғанымен солардың
біреуі ғана нақты жағдайға толык нәтиже беруі мүмкін. Сондықтан педагогика
ғылымына дайын тәрбиелік рецепт беретін анықтама деп емес, тұлғаға тиімді
ықпал жасайтын жалпы заңдылықтар туралы ғылым деп қарау қажет.
Ата –аналармен, оқушы отбасымен байланыс орнату мұғалімнің ең басты
міндеті. Ондай байланыс орнатудың бір формасы оқушы отбасында болу.
Бұл форма мұғалімдер мен ата-аналарға өте жақсы таныс болғандықтан оның
екі кезеңіне ғана тоқталу қажет сияқты.
Отбасында болу, шақыру арқылы іске асқаны жөн. Статистикалық мәліметтер
бойынша балалардың 80 пайыздан астамы әкесі де, шешесі де жұмыс істейтін
отбасыларда тәрбиеленеді. Демек кез келген уақыт мұғалім үшін қолайды бола
бермейді. Мұғалімнің кенеттен үйге келуі ата-аналарды жұмыстан қалдыруы,күн
тәртібін бұзуы, алаңдатуы мүмкін. Шақыру бойынша отбасында болу ата-ананы
да, мұғалімді де қолайсыздықтан құтқарады.
Отбасында болуға мұғалім дайындалуы тиіс. Ол дайындық шәкіртінің ең
жағымды, қызықты құндылықтарын айқындау болуы тиіс. Дегенмен ол
құндылықтардың өзі мұғалім санасында қорытылып, психологиялық және
педагогикалық тұрғыдан сенімді шығуы керек.
Отбасымен, ата-аналармен байланыс орнату отбасы тәрбиесін насихаттауға
ықпал жасайды. Бұл мәселелерде ата-аналар мен мұғалімдерге Семья и школа,
Воспитание школьников , Бастауыш мектеп , Ақжелкен журналдары мен
Ұлан газеті сияқты басылмдарда жарияланған материалдар көмек жасайды.
Дей тұрғанымен сынып жетекшісінің жанды сөзін ата-аналар құлақ қойып
тыңдайды. Оның өз атына айтылған мақтау сөздерімен бірге тәрбие
міндеттерін шешу туралы ақыл –кеңестерін тыдау ата-аналарға қуаныш
сыйлайды.
Ата-аналар мен сынып жетекшісінің байланыс жасауының бір түрі –ата-
аналардың педагогикалық тапсырмаларды орындауы болмақ. Ондай педагогикалық
тапсырмалардың бірнеше түрін атауға болады.
Тапсырманың бірінші түрі - Белсендік тәрбиелік позиция, балалармен
тікелей жұмыс жасаудан туындайды. Олар: қызығушылықтар бойынша құрылған
үйірмелерге жетекшілік жасау, дербес қамқорлыққа алу, тәлімгерлік және т.б.
Тапсырманың келесі түрі – мұғалімге, тәрбиешіге ұйымдастырушылық көмек
көсетуден туындайды. Олар: саяхат ұйымдастыруға ықпал жасау,қызықты
адамдармен кездесулер ұйымдастыру, сынып кітапхасынын жабдықтау, кітапқұмар
клубын ұйымдастыру.
Ендігі тапсырмалар мектептің материалдық базасын дамыту және нығайтуға
қатысулан туындайды. Олар- кабетинетті безендіру, құралдар, приборлар
дайындау, мектепті көгалдандыру, жөндеу жұмыстарына қатысу.
Бұл аталғандар қоғамдық жұмыстар мен тапсырмалардың бір бөоігі ғана.
Қоғамдық жұмысқа тартуда ата-аналардың неменй айналысқысы келетіндігін
анықтау үшін сынып жиналысында олардың өз ұсыныстарын жазбаша беруін
өтінуден бастау дұрыс болады.
Ата-аналар мен мектеп арасындағы байланыаты жақындатудың бір жолы
баланың әке-шешесін мектепке шақырып, сабаққа қатыстырып, оқушы үлгерімі
мен тәртібінен хабардар етіп тұру. Бірақ, мұндайға себеп болатын бір
келеңсіз жағдайдан гуманист сынып жетекшісінің аулақ болғаны жөн. Мысалы,
әміршіл - әкімшіл жүйеден босай алмаған мектепте ата-аналарды мектепке
шақырудың себебі біреу-ақ: оқушы тәртібі мен үлгнрімінен
қанағаттанбаушылық, ал сылтауы - нақты факт. Ал осындай ата-аналардың
көңіліне тиіп, ашу-ызаға булықтыратын мұндай шақырулар оларды мектептен
бездіреді, мектеп баладан безеді.
Қызметтестік педагогикасын ұстанған мектепте келесідей ереже
қалаптасқан: әрбір әке шеше мінднтті түрде аптасына бір рет мектептен хабар
алып тұруы. Мұндай да кезекті мектепке келу алдынан болған оқушының
қандай да болымсыз әрекеті қалыпты қабылданып, жалпы ұнамды фонда аса
қастерлідей , ата-ана жанына батқандай сезілмейді осындай формада
жүргізілген жұмыспен мектеп, сынып жетекшісі ата-аналарға өз балаларының
тәрбиесімен жүйелі айналысуға көп себін тигізеді, әрі осындай тәрбиелік
іспен тұрақты шұғылдануға үйретеді. Әлбетте, мұндай сынып жетекшісінің
жүктемесі ауырлайды: әр күні ол
3-4 ата-анамен қатынас жасауына тура келеді, днгенмен бұдан түсер пайда
отбасы үшін де, мектеп үшін де орасан зор. Уақыт озуымен ата-аналардың
мектептен хабар алып тұруының тұрақты кестесі қалыптасады , ал бұл
барша оқушылардың - үздіктердің де , үлгермейтіндердің де , тәртіпсіз не
тәртіптілердің де жалпы оқуы мен қылықтарының жақсара түсуіне ұнамды
ықпал жасайды.
Сынып жетекшісі өз тәрбиеленушілерінің үй тұрмыстық жағдайларымен,
үйдегі тәрбие жөнімен жақыннан танысуы үшін отбасынан хабар алып тұруы -
мінднтті істердің бірі. Үйдегі жалпы ахуал , отбасы мүшелері арасындағы
үлкенді-кішілі қатынастар тәжірибелі ұстазға көп нәрседен ақпарат
береді. Оқушы отбасының босағысын аттауда сынып жетекшісі аса әдептілік
сақтап, келесі ережелерге бағынғаны өте қажетті:
- шақырусыз бармаңыз, қандай да жолмен болса да ата-ана рұқсатын алуға
тырысыңыз;
- отбасының ересек мүшелерімен әңгімелесуге аса жоғары әдептілік мәдениетін
сақтаңыз, әрқашан әңгімені көңілге жылу беретіндей , мақтаумен бастаңыз ;
- оқушы үлгнрімі не тәртібі жөнінде арыз айтуды тіпті де естен
шығармаңыз, ойыңызда болса , ондай жағдайларды үлкен, маңызды
проблемалармен жанамаластырып, шешу жолдарынан кеңес айәтыңыз;
- әңгімелесу кезінде оқушыларыңыз қастарыңызда болғаны жөн, ата-анамен
көзбе көз сөйлесулерді аса қажетті жағдайда ғана қолданыңыз;
- әкеге не анаға мін тағудан сақтаныңыз;
- оқушы тағдырына жаныңызбен ортақ екпініңізді білдіруге тырысыңыз;
- кеңестеріңіз бен ұсыныстарыңызды ата-ана мойнына таға салуға тырыспаңыз,
өз талаптарыңыз бен отбасы мумкіндіктеріне сай келетін болсын;
- бірлікті атқаратын жобалар ұсыныңыз, екі талаптың бірдей, қатысып,
орындалу мүмкін істер жөнінде келісіңіз;
- негізсіз уәде беруден тартыныңыз, қандай да күрделі жағдайларда ұстамды
болыңыз, бәріде жақсы болып кетеріне сенім, ниет білдіріңіз.
Өкініштісі , ата-аналармен жұмыс алып баруда сынып жетекшісінің, жалпы
педагогтардың кәсіби деңгейінің төмендігі мұғалімдер мен мектептің
абырой бнделіне нұқсан келтіреді. Отбасының ересек мүшелерін бірлікті
істер мен бұдан былайғы байланыс қатынастарға қызықтырып тартатын бірден-
бір себеп - сынып жетекшісінің отбасы балаларының тағдырына етене
жақындығы және ол үшін жанпидалылыққа баратыны.
Мектептің отбасыларымен жүргізетін барлық жұмыстары ұжымдық және
дербес болып негізгі екі топқа бөлінеді.
Ұжымдық жұмыс формаларыны мыналар құрайды.
Педагогикалық лекторийлер ата- аналардың назарын белсенді тәрбиелік
мәселелерге аударуды мақсат тұтады. Жұмыстың бұл формасы ата-аналарды
тәрбие теорияларын жүйелі білімдерімен қаруландыруға бағытталынады.
Сынып бойынша педагогикалық білім беру деп аталатын жұмыс формасын 1-11
сыныптан бастап қолға алу қажет. Өйткені педагогикалық ағарту жұмысын осы
кезден бастау тиімді. Оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz