Балабақшадағы балаларды тәрбиелеу ерекшелігі
Мазмұны
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
----------------3
І Бөлім: Мектепке дейінгі мекемелердегі бала
психологиясын дамытудағы тәрбиелік мәні------------------------------- ---7
1.1. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу - тәрбие мәселесі----------------------
--7
1.2. Мектепке дейінгі негізгі міндеттері және бала тәрбиесіне
құралған бағдарламалары--------------------- -------------------------------
--------11
1.3. Қазақ балабақшалары мен мектептеріндегі балалардың
этникалық өзіндік санасын қалыптастырудың жәй-жапсары-----------------17
1.4. Балаларды меқтепқе дайындауды жетілдіру бағдарламалары-----------20
1.5. Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеші-педагогқа қойылатың қәсіби
талаптар--------------------------- ----------------------------------- ------
---------------23
1.6. Балабақшада баларды тәрбиелеу ерекшелігі------------------------- ------
--27
1.7. Балабақшадағы бағдарламалық сабақтар барысында балалардың
шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыту----------------------------- ---
30
ІІ Бөлім: Балабақша балаларың тәрбиелеу ерекшелігі-------------------------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-------------------44
2.1.Балабақшада бала тәрбиесінде ойынның алатын рөлі------------------------
44
2 .2. Математикалық қарапайым ұғымды үйретуде
ойынның рөлі------------------------------- ----------------------------
----------47
2.3. Дидактикалық ойындарды сабақта пайдалану-------------------------- -----
49
2.4. Кітап арқылы баланың ынтасын арттыру---------------------------- -------
--56
2.5. Балабақшағы балалардың ақыл-ой тәрбиесі--------------------------- -----
--59
ІІІ Бөлім: Балабақшадағы мектепке дайындығын психологиялық тұрғыдан
зерттеу---------------------------- ----------------------------------- ------
---62
3.1. Баланың мектепке дайындығын анықтау әдістемесі----------------------
-62
3.2. Оқытуға дайындығын тексеру әдістемесі, яғни
Керн – Ирасеканың мектепке жетілу бағытталған тестісін қолдануға
нұсқаулық-------------------------- ----------------------------------- ------
---------------63
3.3. Зерттеудің нәтижесі--------------------------- -------------------------
-------------67
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
--------------68
Қолданған әдебиеттер------------------------- -------------------------------
------------71
Қосымша---------------------------- ----------------------------------- ------
---------------73
Кіріспе
Біздер ғылым мен білімнің, техниканың барынша өрлеп, өркендеген
заманында өмір сүріп отырмыз. Өмірдегі күнделікті болып жатқан өзгерістер,
жаңалықтар осы өзгерістердің сұранысына жауап беретін жаңа буын өкілдерін
қажет етеді. Әлемдегі болып жатқан өзгерістер білім жүйесіне өз әсерін,
ықпалын тигізіп отыр. Бұрынғы кезде білім беру барысында білімнің сапасына
үлкен мән берілсе, бүгінгі күні білімнің сапасымен бірге бүлдіршіннің
рухани тәрбиесіне және ішкі жан дүниесіне де көңіл бөлінуде. Яғни, еліміз
ғылым мен білімнің жаңаша бағытын барынша игерген болашақты керек етіп
отыр. Әрине, ол болашақ сіздер мен біздер тәрбиелеп отырған бөбектер.
Заманымыздың жаңа талабына сай жан-жақты, ойы ұшқыр, ақылы кең, ерікті
болашақты тәрбиелеу барлық саналы адамзаттың міндеті десек те болады.
Себебі, бүгінгі балдырған бөбектер ертеңгі жаңа күннің иелері, еліміздің
болашағы. Қазіргі кезде баланың бойында білімділік пен іскерліктің
дағдыларын қалыптастырумен қатар, адамгершілік құндылықтардың да жүрегі
кең, адамгершілік тұлғасы биік адамның бойына біткен кезде ғана өз жалғасын
табады.
Болашақ ұрпақтың танымдық белсенділігін дамыту психология тәрбиесінің
бұл аспектісі баланың ойлау операциясының, танымдық процестерінің және
қабілетінің дамуына тікелей байланысты. 6-7 жастағы баланы оқу-тәрбие
процесінде дамыту мәселесінде басты рөлді ең алдымен баланың өздігінен
әрекеті және танымдық белсенділігі атқарады. Ғалымдар С.Л.Рубинштейн,
Д.П.Годовикова, А.И.Сорокинаның еңбектерінде 6-7 жастағы балалардың білуге
құштарлығының, танымдық қызығушылығының, коммуникативтік сұрақтары,
танымдық түрткісінің дамуы танымдылық белсенділігінің көрсеткіштері ретінде
атаған.
Бүгінгі таңда балабақшаның басты мақсаты білімді, мәдениетті,
шығармашыл, белсенді және адамзаттық құндылықтары толысқан тұлға
қалыптастыру болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуы мектеп жасына дейінгі балаларда
қарқынды жүретіні белгілі. Сондықтан балабақшада жеке тұлғаның рухани-
адамгершілігін дамыта оқытудың тиімді әдістемелік жүйесін жасау жұмысы
олардың физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жүргізуді талап етеді.
Мектепке алғаш келген балалардың ой-өрісінде, сана-сезімінде кездесетін
жеке ерекшеліктер олардың психологиялық даму жағдайларына байланысты.
Өйткені барлық қабілет-қасиеттердің негізі мектепке дейінгі кезеңде
қаланып, кейінгі жаста тереңдей түсетіні педагогика, психология,
психофизиология ғылымдарында теориялық және тәжірибелік тұрғыдан
дәлелденген.
Атап айтсақ, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов,
К.Д.Ушинский, Қ.Жарықбаев, Ә.Сыдықов т.б. ғалымдардың барлығы да өз
еңбектерінде баланың ақыл-ойын дамытуда, оның бойындағы бар мүмкіндіктерін,
ересек адамдармен және өз құрдастарымен қарым-қатынастарын жан-жақты
зерттеу қажеттігін айтады.
Әрі ұстаз, әрі ғалым Ахмет Байтұрсынов "Бала оқытуды жақсы білейін
деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білерге керек,
екінші, балалардың табиғатын біліп, көңіл сарайын танитын адам боларға
керек. Оны білуге баланың туған жасынан бастап, өсіп жеткенше тәнімен қатар
ақылы қалай кіретіні жолын білу керек" – деген.
Мектеп жасына дейінгі балалар білуге тиісті қарапайым білім негіздерін
неғұрлым тереңірек меңгерте отырып, олардың ой-өрісін, білім дағдысы
деңгейін кеңейту, сана-сезімін, таным, қабылдау әрекетін дамыту, білімін
қызығушылыққа баулып, баланың өздігінен еңбектену белсенділігін
қалыптастыру қажет.
Осыған орай, жаңа қоғамға лайықты тұлғаны қалыптастыруда баланың жасын,
даму ерекшелігін, айрықша қабілетін ескере отырып, ақыл-ой, еңбек, дене,
эстетикалық тәрбие сапасын жақсарту қажеттілігіне көз жеткізіледі.
Ақыл-ой тәрбиесі – балалардың белсенді ойлау қызметінің дамуына
ересектердің мақсатты ықпалы. Қоршаған дүние туралы түсінікке жеңіл
білімдерді хабарлауды, оларды жүйелеп отыруды, танымдық мүдделерді
интеллектуалдық іскерлік пен дағдыларға ие болу – бұл мектепте табысты
оқыту үшін және алда тұрған еңбек қызметіне даярлау үшін маңызды алғы
шарттар. Мектепке дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытуда қоршаған өмірдің
қарапайым құбылыстары жайлы дұрыс ұғымдарды қалыптастыру, танымдық
техникалық процестерді, түйсінуді, қабылдауды, сақтауды, қиялдауды,
ойлауды, сөйлеуді дамыта білуге құштарлығы мен ақыл-ой қабілетін дамыту,
интеллектуалдық іскерлігі мен дағдыларын дамыту, ақыл-ой әрекетінің
қарапайым тәсілдерін қалыптастыру қажет.
Балалар бақшасындағы тәрбиелік оқыту жұмыстың негізгі формасы – сабақ,
оның басты мақсаты – балалардың ақыл-ойын дамыту, оны мектепке даярлау.
Тәрбиеші балаларды қоршаған өмірі мен табиғат құбылыстарын жүйелі түрде
бақылауға саналарын оятып отыруы керек. Бұл балалардың білімге құштарлығын
дамытып, ой-өрісін кеңейтеді, олардың әсерін реттеп және анықтауға
икемдейді. Тәрбиешінің анық та бейнелі сөзі, әсерлі үні балаларды
бақылағыштыққа деген ынтасын арттыра түседі.
Сабақ кезінде балалар білім алып, олардың қабілеті, ойы, есте сақтау
жүйелері дамып, зер салушылығы мен басқа да психикалық функциялары
қалыптасады. Мектеп жасына дейінгі балада өмірде кездесетін құбылыстарды
түсіндіріп беруге деген талпыныс қалыптасқан болуы тиіс. Балаларға сабақтан
тыс кездерде де адам, табиғат, өнер дүниелерін ашып түсіндіру – педагогтың
міндеті. Сонымен бірге тәрбиеші балалар үшін толық жеткілікті материалдар
негізінде олардың интеллекттік қабілеттерін қалыптастырады.
Баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа технологиялар кім-кімді де
қызықтырады. Бала тәрбиесінде жаңа технологияны қолдану – баланы жан-жақты
терең ашуға, оған бағыт-бағдар беріп жағымды әсер етуге, зейінін көтеруге,
белсенділікті арттыруға көп септігін тигізеді.
Қазіргі талапқа сай тәрбиеші – педагог жан-жақты білімді, өз бетінше
ізденетін, шығармашылықпен еңбектенетін, баланың ішкі дүниесін сезіне
білетін болуға тиіс. Сондықтан, баланың сөз қорын байыту, сөйлеу
дағдыларын, іс-қимылын, ой-өрісін дамыту, қызықты да, тартымды
ұйымдастырылған тәлім-тәрбиелік жұмыстарға назар аудару қажет. Күнделікті
сабақ қызықты өту үшін көркем сөздерді қолданып, театрландыру арқылы
ұйымдастырса бала түсінігі кеңейіп, ақыл-ойы арта түседі, ойлау қабілеті
дамиды. Осы тұрғыдан иплом жұмысымның тақырыбы айқындалды:
Балабақшадағы балаларды тәрбиелеу ерекшелігі
Ғылыми болжам: Бүгінгі күнгі мектепке дейінгі мекемелердің бағдарламасына
сүйене отырып дұрыс ұйымдастырылған іс-әрекеттер арқылы бала тұлғасын
дамытып мектепке дайындап шығарады.
Зерттеу мақсаты: Балабақшаның балалар психологиясын дамытудың тәрбиелік
мәні.
Зерттеу міндеттері:
1. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу - тәрбие мәселесі
2. Мектепке дейінгі негізгі міндеттері және бала тәрбиесіне құралған
бағдарламалары
3. Қазақ балабақшалары мен мектептеріндегі балалардың этникалық өзіндік
санасын қалыптастырудың жәй-жапсары
4. Балаларды мектепке дайындауды жетілдіру бағдарламалары
5. Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеші-педагогқа қойылатың қәсіби талаптар
6. Балабақшадағы іс-әрекеттер
7. Мектепке дайындықты анықтау
Зерттеу пәні: Балабақшаның бала психологиясын дамытудағы рөлі.
Зерттеу объектісі: 5-6 жастағы балалар
Зерттеу базасы: Көкшетау қаласындағы Қарлығаш балабақшасы
І Бөлім: Мектепке дейінгі мекемелердегі бала психологиясын дамытудағы
тәрбиелік мәні.
1.1. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу тәрбие мәселесі.
Қазіргі қоғам дамуының жалпы білім беру мазмүнына қоятын талабы жас-
тарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейінде білім беру, олардың ойлау
мүмкіндігін жетілдіру, шығармашылық тәжірибесін, дүниеге қарым - қатынас
нормаларын қалыптастыру болып отыр.
Педагогиканың бір саласы дидактиканың негізгі міндеті - оқыту үрдісі
бағынатын білім беру мазмүнын, оқыту зандылықтарын, принциптерін, әдістерін
және үйымдастыру формаларын қоғам талабына сай колданудың жолдарын
қарастыру.
Бұл міндет Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында және
"Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында" нақты көрсетілген.
Енді мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мәселесін қарастырсақ, ол
балаларды "балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасында" көрсетілген
мөлшерде қарапайым білім жүйесімен қаруландыру, оқу әдет-дағдыларын
қалыптастыру, олардың танымдық қабілеттерін мақсатты, жүйелі, жоспарлы
түрде дамыту кажет.
Сондықтан тәрбиенің сан алуан келелі мәселелерін шешетін, қарапайым
дағдыларды бала санасына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы - мектепке
дейінгі мекемелер болып табылады.
Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мектептегі оқытудан мазмұны,
ұйымдастыру формасы, әдістері жағынан өзгеше. Балабақшаларда балалар
қоғамдық өмір, табиғат құбылыстары, адамаралық қатынастар, қоршаған орта
туралы ғылыми негізделген, бірақ қарапайым (элементарлық) білімдермен
қаруланады. Бұл білім қарапайым болғанымен, баланың әрі қарай дамып,
қалыптасуына ерекше ықпал ететін негіз болады, сонымен қатар мектеп білімін
сапалы игеруге мүмкіндік береді.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытудың мәселелерінің негізі Я.А.
Коменский мен К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде қаланды. Я.А. Коменский Ана
мектебі еңбегінде мектепке дейінгі жастағы балаларға берілетін білімнің
мақсаты мен мазмұнын айқындады.
К.Д.Ушинский: Мектепке дейінгі балалық шақтың өзінде сапалы оқуды
ойыннан бөліп қарау керек және бұл кезеңдегі оқытудың міндеті мен мазмұны
баланың сөз байлығын дамыту, ақыл-ой күшін жетілдіру, мектептегі оқуға
дайындауға бағытталуы тиіс деп көрсетті.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытуды зерттеуге өз үлесін қосқан
ғалымдар: Н.Н.Быстров, Э.И.Залкинд, А.М.Леушина, Л.А.Пеньевская,
Е.И.Радина, Н.П.Сакулина, П.Г.Саморукова, Е.И.Тихеева, Тарунтаева,
А.П.Усова, Е.И.Флерина, т.б.
Мектепке дейінгі дидактиканы теориялық және эксперименттік
талдаулардың негізінде Балабақшадағы оқыту және тәрбиелеу
бағдарламасыңда; Сабақтарда оқьпу бөлімі және Бағдарлама бойынша
әдістемелік нұсқауда (Алматы, Рауан, 1992 ж.); Балабақшада
жүргізілетін сабақтар және он ұйымдастыру деген арнайы бөлімдер жеке
қарастырылады.
Дегенмен, бұл зерттеулер және соның негізінде ұйымдастырылып жүрген
оқыту үрдісі қазіргі жаңа жағдайдағы мектепке дейінгі тәрбие мекемелерінің
білім-тәрбие міндеттерін шешу талабына сай емес. Ал қазақ балабақшалары
үшін оқыту мазмұны әлі толық зерттеліп, талданған жоқ деуге болады.
Мектепке дейінгі кезендегі оқыту мазмұнын анықтау үшін жоғарғы
дидактикалык теорияларға сүйену қажет.
Қоғамдық тәжірибелерді жан-жақты талдай келіп, қазіргі танда дидактика
ғылымында жалпы орта білім беру мазмұнының құрамы теориялық тұрғыдан төрт
элементтен тұратыны анықталды (В.В.Краевский, И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин,
т.б.).
Білім - алғашқы және негізгі элемент, ол дүние туралы жалпы ұғым
береді, таным практикалық әрекеттердің құралы бола алады. Оны келер ұрпақ
тұтастай, ал әрбір адам жеке бөліктерін ғана меңгереді. Білім берудің
мазмұны негізгі ғылымдарға тән сан алуан білімдердің түрлерін қамтуы керек,
сонда ғана білім өзінің негізгі қызметін орындайды.
Білімнің түрлеріне нелер жатады?
1. Негізі ұғымдар мен терминдер. Онсыз бірде-бір мәтінді не білім элементін
түсіну мүмкін емес
2. Тұрмыс шындығы мен ғылыми фактілер. Фактілерді білмейінше, ғылыми
зандылықтарын түсіне алмаймыз, сеніміміз де болмайды және оз идеяңды
дәлелдеуге мүмкіндік жоқ.
3. Дүние құбылыстары мен түрлі объектілер арасындағы байланыстарды
анықтайтын, оның мәнін ашатын ғылыми зандылықтар.
4. Ғылыми білімдер жүйесін қамтитын теория.
5. Ғылыми таным әдістері мен іс-әрекет жөніндегі білім.
6. Қоғамда қалыптасқан оның түрлі құбылыстарына белгілі бір қатынас,
нормалар жөніндегі білім, яғни бағалау білімі.
Білімнің барлық түрі бір-бірімен байланысты, сондықтан оны кешенді түрде
оқытады.
Білім беру мазмұнының екінші элементі - іс-әрекетгерді орындау
тәжірибесі. Мұның негізі білімде (І-элемент). Білімсіз әрекет жолдарын
саналы орындау мүмкін емес. Білімді өмірде қолдану тәжірибесін адамзат
еңбек барысында жинақтаған, бірақ ол жеке адамнан тыс тұрады, оны адам
бірте-бірте тәжірибе жинай отырып меңгереді.
Үшінші элемент - шығармашылық әрекет тәжірибесі. Бұл алдыңғы екі
элементпен тікелей сәйкес келмейтін, өзіндік мазмұны бар, оқушыларды жаңа
проблемаларды ізденіп шешуге, өмірді шығармашылықпен қайта құруға дай-
ындайды. Адамның шығармашылық күші тек білім көлеміне байланысты емес және
адамның табиғи қабілетінің болуы да жеткіліксіз. Дайын күйінде меңгерілген
білім көлемі де, үлгі бойынша меңгерілген іскерліктер де адамның
шығармашылық мүмкіндіктерін қамтамасыз ете алмайды. Адам өз бетінше ойланып
әрекет етіп үйренбейінше өзінің табиғат берген нышаны мен қабілетін
көрсете, шығара алмайтын жағдайға жетеді. Шығармашылық қабілеті дамыған
ұрпақтың болуы - бүгінгі қоғам талабы.
Төртінші элемент - айналадағы дүниеге және адамдарға қатынас нормалары
немесе эмоциялық, еріктік құндылық қатынастар тәжірибесі. Адамның қоршаған
дүние шындығына қарым-қатынасы, сезімінің ауқымы сол дүние туралы білімінің
мазмұнына және іскерліктер мен дағдыларға сәйкес келмейді. Мұндай қатынасты
қалыптастырмайынша, адамдар білім мен іскерліктерді және шығармашылық
қабілеттерді меңгергенмен де (I, II, III элементтер) олардың тәрбиелілігі
жоқ деуге болады.
Дидактика ғылымы білім беру мазмұнының элементтерін осылайша ұсына
отырып білім беру мазмұнын қарастыруда оның бес деңгеймен байланысты
жүретінін анықтады.
Теориялық деңгейінде білім беру мазмұнының төрт элементі талданып,
оның бір-бірімен байланысы таддануда.
Оқу процесі деңгейінде білім беру мазмұнының төрт элементінің
әрқайсысын жеке және оны тұтастай меңгерту жолдары анықталды.
Оқу пәні деңгейінде, төрт элемент негізінде оқу пәндерінің мазмұнын топ-
тастыруы қарастырылады.
Оқу материалы деңгейінде әрбір пән бағдарламаларын жасағанда, осы
білім беру мазмұнының төрт элементі қалай қамтылуы қажет деген мәселе
айқындалуы тиіс.
Бала қасиеті деңгейінде төрт элементтен тұратын білім мазмұнын
меңгерген жағдайда, оның қандай болып қалыптасатындығы туралы мәселеге
келсек, онда бұл деңгейдегі балалар білімді, іскер, шығармашылық қабілеті
дамыған, дүние сырларын сезіне білетін, өмірде эмоциялық-еріктік құндылық
қатынастары қалыптасқан болып келеді.
Жалпы білім берудің алғашқы сатысы мектепке дейінгі мекемелерде
ұйымдастырылатындықтан, бұл мекемелердегі оқу-тәрбие бағдарламаларын
құрастырудың дидактикалық негізі ретінде жоғарыда аталған жалпы теориялық
тұжырымдарды алуға болады. Сонымен қатар, дидакгика ғылымындағы білім беру
мазмұнының теориясының жетістіктеріне жан-жақты талдау жасап, оны мектепке
дейінгі мекемелердегі оқу-тәрбие үрдісіне толық еңдіру қажет деп
есептеймін.
1.2 Мектепке дейінгі негізгі міндеттері және бала тәрбиесіне құралған
бағдарламалары.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін реформалау барысында әрбір
баланы мектептегі оқу мен қатынас ортасына еркін араласатындай етіп
дайындау – аса маңызды міндет.
Қазіргі мектептің бірінші сыныбына келген балалар ерік-жігерлері күшті,
еңбек сүйгіш қасиеттері мол, жұмыс қабілеттері жоғары, арнайы білімдік және
икемділік сипаттары көзге түсерліктей болуы қажет.
Мектепке дайындық мәселесі Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы тұрғысынан айрықша мәнге иеленеді. Бұл құжатта білім беру ісі
республика дамуындағы басым бағыттардың бірі ретінде көрсетілгені белгілі.
Қазақстан Республикасы "Білім туралы" Заңының жаңа редакциясы мектепке
дайындықты баланың тұлғасын дамытуға, денсаулығын нығайтуға және мектепте
оқуға лайықты дайындалуына бағытталған біртұтас білім беру жүйесінің
бастапқы баспалдағы ретінде қарастырған.
Мектепке дейінгі кезеңдегі білім беру мазмұнын айқындауда мынадай
қағидалар негізге алынады:
- балалардың мектепке дайындық ісін ұйымдастыруда тағлиматтық
(дидактикалық) жетекші қағидалар басшылыққа алынады; олардың қолданылуы 5-6
жасар балалардың психофизиологиялық ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне
сәйкестендірілуге тиіс; білім, икемділік және дағды мақсаттық нысана
ретінде ғана емес, жеке адамның толымды дамуының амалы ретінде
қарастырылады;
- тәрбиелеу мен оқытуда жас шамасымен даралық ерекшеліктерді ұштастыра
қарау қағидасы. Бұл қағида балалардың қалыпты сезімталдық күйлері мен
толымды психикалық дамуларын қамтамасыз етеді.
- мектепке дайындықтың мақсатының бірі баланың тән саулығы мен
психикалық саулығына, сезімталдық көңіл-күй дұрыстығына қамқорлық;
- балалардың дербес әрекеттерін нәтижелі ұйымдастыру қағидасы;
- баланың даралық және бірлескен іс-әрекетін тиімді үйлестіру
қағидасы, "баланың жақын арадағы даму аймағына" сүйене отырып балаға
жекелей әсер ету мүмкіндігін жүзеге асыру;
- баланың шаршауы мен жалығуын болдырмау үшін жаңа оқытудың дамытқыш
сипатын қамтамасыз ету мақсатында соған лайықты жүктеме ойластыру қағидасы;
- баланың мектепке дайындығы үлкендер мен бүлдіршіндердің өзара
бейімделген түсіністік қағидасы бойынша жүру керек;
- мектепке дейінгі білімнің мазмұны Қазақстанның қоғамдық
дәстүрлерімен үйлеседі және жалпы адамзаттық өркениеттілікке бағдарланады;
отбасы мен балабақша арасында сенімділік, іскерлік байланыс орнату,
ұстаздар мен ата-аналардың ынтымақтастығы; бұл қағида балаларды оқыту мен
тәрбиелеудің үзіліссіздігін, баланың мектепке лайықты дайындығын қамтамасыз
етеді;
- балалардың мектепке дайындығы оқу-тәрбие ісін, мектепке барар
жастағы балаларға тән әрекеттерді (ойын, қол өнерге машықтану, бейнелеу
өнері, саз өнері, театрландырылған көріністер т.б.) серпінділікпен
ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.
- баланың бейімділігін, қабілеттілігін, қызығушылығын ескере отырып,
оқыту ісін саралу қағидасы;
- Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектебінің оқу
бағдарламалары мен мектепке дайындық бағдарламасының сабақтастық қағидасы.
Мектепке дейінгі дайындықтың міндеттері:
1. Балалардың денсаулығын сақтау мен нығайту, оларды дене дамуы мен
ақыл-ой жұмысына қабілеттері жағынан жетілдіру.
2. Әрбір баланың шығармашылық және парасаттылық қабілеттерін жан-жақты
дамыту.
3. Баланың адамгершілік қасиеттері мен эстетикалық, этносаралық
қатынастар мәдениетінің негіздеріне ден қойғызу.
4. Баланың өзіндік этностық санасын қалыптастыру амалы ретінде оны
ұлттық мәдениет бастауларынан нәрлендіру.
1. Мектепке оқуға психологиялық және арнайы дайындығын қалыптастыру.
Бағдарлама мектеп жасына дейінгі ересек 5-тен 7-ге дейінгі жастағы балалады
қамтиды және мектепке екі жылдық дайындықты көздейді.
Білімдік материал бағдарламада мына бөлімдер бойынша берілген:
І. Дене бітімі дамуы
- балар дамуы мен тәрбие міндеттерінің қысқаша сипаттамасы
- уақыт кестесі және мәдени-гигиеналық дағдылар
- шынығу
- дене мәдениеті
- валеология
ІІ. Тіл дамыту
- ана тілі
- көркем әдебиет
- қазақ тілі немесе орыс тілі, ата-аналар қалуымен, щет тілі
ІІІ. Жаратылыстық-ғылыми білімдер
- қоршаған ортамен таныстыру
- экология негізі (балаларға арналған)
- қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру
- компьютерлік сауаттылық
ІҮ. Көркемдік-эстетикалық дамуы
- бейнелеу өнері
- құрастыру
- сазды тәрбие
- еңбек
Ү. Ойын
ҮІ. Ата-аналармен жұмыс.
Бағдарлама жобасын қазақ және орыс тілдерінде білім-тәрбие беретін
балабақшадағы педагогикалық процесті ұйымдастыру негізіне алынуға тиіс.
Бағдарламаның жетекші тұжырымдарының іске асырылуы балалардың қажетті
интеллектуалдық, тұлғалық және тәндік дамуын қамтамасыз етеді және мектеп
жағдайында оқуға жан-жақты даярлайды.
Бағдарламаның міндеті:
Баланың сана сезіміне ата-бабадан қалған өнер мен өнеге үлгілерінің
лайықтыларын құлағына құйып, көзіне көрсете отырып, ойын арқылы бойына
сіңіріп, оларды әдептілікке, мейірімділік пен ізеттілікке, туысқандық пен
бауырмалдыққа, үлкенге құрмет, кішіге қамқорлыққа баулып, адамдық
қасиеттерді қалыптастыру. Бала мен тәрбиеші арасындағы қарым-қатынас
нығайып, ізгілендіре жүргізу жүзеге асатын болады.
Аталған міндеттер кешенді сабақтарда, балабақшада күн тәртібінде
өтілетін ойын, еңбек, серуен, көркем шығарма оқу, ойын-ермектер үрдісінде,
арнайы сабақтарда меңгерілген білім-дағдыларды тереңдете, солармен
жалғастыра жүргізіп отыру арқылы жүзеге асырылады.
Жаңа бағдарламаның мақсаты:
Балабақша жұмысын тұжырымдамаға сәйкес түбегейлі қайта құру; тәрбие
жұмысының мазмұнын халықтық педагогикаға сәйкес үйлесімді жаңарту; ақыл-ой,
еңбек, дене, эстетикалық тәрбие санасын жақсарту, жаңа қоғамға лайықты
тұлғаны қалыптастыру, баланың жас, даму ерекшелігін, айрықша қабілеттілігін
ескере отыра, ұлттық сананы баланың сәбилік шағынан орнықтыру, осы мерзімге
дейін жүргізіліп келген тәрбие тақырыптарын бір-бірімен кіріктіре
(интегральды) біртұтас жүйелі іске асыру шараларын белгілеу. Бағдарлама
мазмұнын нақтылай, тақырыптық жүйеде көрсету арқылы балаға меңгертілетін
білім мазмұнын айқындап, тәрбиешінің бағдарламамен жұмыс істеуін жеңілдету;
балабақшада өтілетін тәрбие жұмысының апталық жүктемесін азайту; балалардың
денсаулығын нығайтып, дене мүсінінің сымбатты жетілуін қамтамасыз ету;
тәрбиеші мен тәрбиеленуші арасындағы қарым-қатынасты нығайту.
Мектепке дейінгі кезеңде тәрбиелеу, білім беру мазмұнын пысықтау
мақсатында жүргізілген тарихи-теориялық және тәжірибелік зерттеу
нәтижесінде мынадай жаңалықтар енгізілді:
1. Балабақшада өтілетін тәлім-тәрбие мазмұны халықтық педагогика
негізінде жаңартылды;
2. "Балалардың жас шамасына сай даму ерекшеліктері" деп аталатын бөлім
М.Жұмабаевтың "Педагогика" атты еңбегі негізінде толықтырылады;
3. Баланың мінез-құлқын қазақтың әдет-ғұрып, салт-дәстүрлеріне
үйлесімді қалыптастыру көзделіп, бағдарламаға "Имандылық тәрбиесі" деген
бөлім қосылды. Бұл бөлімге халықтың педагогикадан оның жасына лайықты,
түсінігіне қонымды материалдар таңдалып, "Адамдық – асыл мұрат", "Жер
байлығы – ел байлығы", "Келші, келші балашым", "Еңбек түбі – зейнет", "Ақ
дастархан", "Ақ боз үй", "Бабалар өмірі – ұрпақтарға өнеге" – деген
тақырыптарға топтастырылды.
4. Әр топтағы күн режиміне өзгерістер енгізілді.
5. Балалардың білім мен тәрбиесіне жыл аяғында қойылатын талаптар нақты
көрсетілді.
6. Экологиялық, экономикалық тәрбиенің алғашқы қарапайым негіздерін
қалыптастыру жайында мағлұматтар берілді.
7. Бағдарламалар мазмұнын іске асыру үшін "Отбасы", "Балабақша",
"Ойыншықтар", "Жыл мезгілдері, "Қазақстан – Республикам менің", "Жануарлар
дүниесі" деп аталатын нақты тақырыптар берілді. Мұндағы мақсат –
тәрбиешінің жұмысын жеңілдетіп, бала білуге тиісті білім-білік көлемін
толық аңғартып, тәрбие мақсатын дәл анықтауға мүмкіндік жасау.
8. Осы тақырыптар бойынша балаға меңгертілетін сөздіктер тізімі
жасалды.
9. Бағдарламада көркем әдебиет бөлімі жоғарыда аталған әрбір тақырыпқа
сәйкес жүйеленеді.
10. Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде тәлім-тәрбиені кешенді
ұйымдастыру тәсілі қазақ тілінде бірінші рет ұсынылып отыр.
Авторлар оқыту мен тәрбиелеу жұмысын кешенді ұйымдастыру туралы
К.Елбанскийдің, қазақ зиялылары А.Байтұрсыновтың, М.Жұмабаевтың болашақ
ұрпақты тәрбиелеу, оқыту жұмыстарын бір-бірімен сабақтас жүргізуді
қуаттайтын идеологияларына сүйенеді.
Тәлім-тәрбиенің сабақтастығы туралы М.Жұмабаев өзінің "Педагогика" атты
еңбегінде "Бала бір нәрсеге ұмтылса, сол нәрсеге баланың денесі, жаны,
ақылы, сезімі, қайраты – бәрі бірге жұмсалады" – дей отырып, ... " ақыл,
ішкі сезім, қайрат қатынасатын болғандықтан... үшеуін бірдей тең тәрбие
қылу – тәрбиешінің міндеті", - деген ойды анық айтады.
Сонымен, балабақшада өтілетін тәрбие жұмыстары жоғарыда аталған
тақырыптар негізінде 2-ден 7 жасқа дейін кешенді тәсілмен іске асырылады.
Бұл тәсілдің әр топқа белгіленген апталық жүктемені азайтуға, балалармен
әртүрлі өз бетіндік, шығармашылық жұмыстар жүргізуге, тәрбие аралық сазды
(әуенді) дене сергіту жаттығуларын көбірек қолдануға, тәрбие сабақтастығын
жақсартуға мүмкіндік беретіні тәжірибеде анықталуда.
Осы тақырыптарға орай аптаның бір күні тәрбиенің бір саласына баса
көңіл бөлінеді де, қалған тәрбие түрлері алғашқымен сабақтас, біріктіре
жүргізіліп, іскерлік дағдыларды меңгерту, қайталау, бекіту жұмыстары
серуенге шыққанға дейін жеке және шағын топпен жүргізіліп, тиянақталады да,
режим кезінде өтілетін ойын, ермек жұмыстарымен жалғаса береді. Мысалы,
дүйсенбіде "Тіл – халық қазынасы" тақырыбын өткенде, сол күнгі тәрбие
мақсаты, мазмұны – бейнелеу, санау, имандылық, әуенді қимыл-қозғалыс
кездерінде берілетін біліммен байланысты жүргізіледі.
Барлық тәрбие сәттерінде баланың тілін дамыту, әдеби-музыкалық
шығармалар пайдалану, ойлануға, тапқырлыққа, санауға үйрету, бейнелеу,
мүсіндеу өнерінің қарапайым тәсілдерін меңгерту, мәнерлеу құралдары туралы
ұғымдарын қалыптастыру сияқты сан-алуан тәрбие тағылымдары, ойын-әдістері,
логикалық-тәжірибелік жаттығулар арқылы жүзеге асырылады.
Мектепке даярлық топта (6-7 жас) жоғарыда аталған жұмыстар тереңдете
жүргізіледі. Бұл топтағы балалар ауызша сөйлеуге сөздің дыбыстық құрамын
дұрыс айтуға тиісті. Грамматикалық тәсілдерді меңгеріп, байланыстырып
сөйлеуде біршама жетістігі болады.
42 дыбыс үйретіліп, дыбыс, әріп туралы ұғымдар меңгеріледі. Үйренген
дыбыстар қатысатын сөз ойластыру, оған дыбыстық талдау жасау, дыбыстан
буын, буынан сөз, сөзден сөйлем құрастыру бағытында жаттығулар жүргізіледі.
Әртүрлі сызықтар сыздыру, түрлі пішіндер жасауға үйрету арқылы саусақ
буындарының қозғалысы жетілдіріліп, жазуға жаттықтырылады.
Ақыл-ой тәрбиесінің негізгі бір саласы қарапайым математикалық
ұғымдарды меңгерту мәселесі бағдарламада "Ойна да ойлан" деген тақырыппен
ерекшеленеді.
Алғашқы санау ұғымдары сәбилердің бірінші тобынан (2-ден 3 жасқа дейін)
бастап айналадағы заттар туралы сезім әрекетін қалыптастыру арқылы
жүргізіледі. Бұл жастағылар кейбір заттың қасиетін (қатты, жұмсақ), түсін
(бес түсі), кеңістікте орналасу (оң, сол, жоғары, төмен), көп, аз сияқты
жалпы санау ұғымдарын меңгере бастайды.
1.3 Қазақ балабақшалары мен мектептеріндегі балалардың этникалық өзіндік
санасын қалыптастырудың жәй-жапсары
Бүгінде білім беру үрдісіне қатысушылардың барлығы да (ата-аналар,
педагогтар, ғалым-эдіскерлер т.б.) баланың эмоциялық және танымдық дамуын
мақсатты бағытты ықпал ете отырып, ұлттық мәдени құндылықтар арқылы
этникалық өзіндік санасын ояту негізінде айналадағы үлкендермен,
құрдастарымен қатынас орната білуін қалыптастыру қажетгігін саналы
түсінеді. Шамасы, мұндай ықпал құрғақ моралдандыру сабағының формасында
емес, баланың жетекші қажеттіліктеріне, жоғары дәрежедегі белсенділік,
бастамашылдық, білуге құмарлықтары сияқты жас ерекшеліктеріне сүйеніп іске
асуы керек. Осылай болмаған жағдайда, адамдар қарым-қатынасын анықтайтын
объективті нормалар, балаға өте жақсы таныс болса да эмоцияларға, демек,
оның мінез-құлқына да тікелей ықпал етпейді. Шын мәніндегі психологиялық
құрал болу үшін, норма нақты тұлғалық кұрылымда бейнеленуі керек. С.Г.
Якобсонның болжамына орай, адамгершілік мінез-құлықты реттеуде мұндай
құрылымның қызметін екі қарама-қарсы әдеп эталоны (1984) атқарады. Бұлар
бала өзінің жағымды және жағымсыз іс-әрекеттерін байланыстыратын көркемдік
типтегі комплексті бейнелер.
Әлеуметгік нормаларды пайдаланудың түрлі деңгейі бар. Жоғарғы деңгей
нормаға нақты бағалау эталонының сәйкес келуімен сипатталады. Бұл жағдайда
ол іс-әрекеттің шын мәніндегі реттеушісі болады. Ал төменгі дең-тей -
норманы таза вербальды пайдалану, бағалау эталонымен, демек, сәйкес
эмоциялармен де қамтамасыз етілмеген. Мұндай нормалар баланың іс-әрекетін
шын мәнінде реттей алмайды, оларды пайдалану тек вербальды деңгейде
көрінеді (Д.Б.Эльконин, А.Л.Венгер, 1988).
Өкінішке орай, педагогикалық практика негізінен ұлттық білімдер мен
ұлттық мәдени нормаларды 6-7 жастағы балалардың жоғарыда аталған
бастамашылдық және белсенді жауап қатынасы ұстанымынсыз монологты
тасымалдауға бағытталған.
Мектеп жасына дейінгі балаларға ұлттық тәрбие беруде қандай
кемшіліктер жіберілді және нені өзгерту, нені толықтыруға тура келеді -
деген сұрақтар туындайды. Ең алдымен, ұлттық мектепке дейінгі мекемелердегі
педагогикалық үрдіс психологиялық ғылыми зерттеулерге негізделген бүгінгі
білім беру технологиясымен қамтамасыз етілмегендігін атап айтқымыз келеді.
Осының салдарынан бүгінгі күнге дейін ұлттық тәрбие үшін халқымыздың салт-
дәстүрлерін баяндаумен, мақал-мәтелдер мен нақыл сөздерді, әндерді,
санамақ, тақпақтарды жаттатумен әуестеніп, олардың танымдық мазмұнын
моральдық мәнін саналы меңгерту мәселесі назардан тыс қалып келеді. Осының
негізінде балалардың логикалық ойлау әрекеті мен қиялының, сезімдерінің
дамымауы, ұлттык ерекшеліктерді саналы түсінбеуі жатыр. Мектеп жасына
дейінгі балаларға ұлттық тәлім-тәрбие беру мәселесімен айналысатын
республикадағы педагогика ғылымы салт-дәстүрлерді, фольклор, қолданбалы қол
өнер туындыларын т.б. әдіс ретінде белгілейді. Ал біздің түсінуімізше, шын
мәнінде, осының барлығы балаларды жалпыадамзаттық құндылықтарға баулудағы,
тұлғасының тұтастай және үйлесімді дамуын олардың ұлттық өзіндік санасын
қалыптастыру арқылы іске асырудағы құрал болып табылады. Бұл оқу дағдыларын
меңгеру үрдісін қиындататын объективті себептердің бар екендігін, ал
балалармен жүргізілетін оқу сабақтары оның мүмкіндіктеріне сәйкес
ұйымдастырылуы қажеттігін білдіреді. Бұл мәліметтердің бәрі бала дамуының
ең қарқынды кезеңінде (6-7 жас) олардың этникалық өзіндік санасының
қалыптасуына ықпал ететін оқыту үрдісіндегі ұлттық салт-дәстүрлерді
пайдаланудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру қажеттігіне дәлел болып табылады.
Қазақ балабақшалары мен мектептерінде балаларды ұлттық тәлім-тәрбие
бағытында оқытуға жаңа мазмұн беру керек, сонда олардың бойында ұлтгық сана-
сезімінің оянуына мүмкіндік туады. Қазақ балаларын оқытуға жаңа мазмұн беру
дегеніміз не? Бұл балалардың ақыл-ойы мен сезімін, қоршаған өмір мен
кұбылыстарды бақылампаздығын дамытуға ықпал ететін әдіс-тәсілдерді
іздестіре білу. Осы әдіс-тәсілдер оның санасы мен сезіміне жол тауып,
ұлтгық тұлға ретінде қалыптасуын нығайтуы қажет.
Қазақ балабақшасындағы ұлттық тәлім-тәрбие берудің нәтижесін
анықтаудағы ең басты қиындық: мектеп жасына дейінгі балаларда халық өзіндік
сананы қалыптастыру мүмкін бе? Қажет пе? Егер ол мүмкін және қажет болса
дамудағы кай бағытты зерттеу керек? Мектепке дейінгі 6-7 жастағы балалардың
этникалық өзіндік санасының критерийлері қандай? Этникалық өзіндік санасы
қалыптасқан және қалыптаспаған деген қорытынды неден пайда болады? Зерттеу
негізінде қандай болжам жатуы мүмкін деген сұрақтарға келіп тіреледі.
Қалыптасқан жағдайды ескере отырып, ғалымдар, педагогтар (және ата-
аналар) онсыз бүгінгі жағдайда балаларға ұлттық тәрбие берудің тиімділігі
мүмкін болмайтын басты әдіснамалық мәселелерді анық елестетулері керек.
Бірінші мәселе, мектеп жасына дейінгі балаларға ұлтгық тәрбие берудің
психологиялық аспектілерін анықтау болып табылады;
екінші - жаттаудан, баяндаудан бас тартып, балалардың этникалық
өзіндік санасының оянуы мен қалыптасуына негізделген тәрбиелік ықпалды
белгілеу;
үшінші, ұлттық тәрбиенің әдіснамалық мәселесі — оқыту үрдісінде 6-7
жастағы балалардың үлтгық өзіндік санасын қалыптастыруда тэрби-ешінің
алдындағы практикалық міндет-терді түсінуі.
Мектеп жасына дейінгі балалармен ерек-ше түрде өтілетін сабақтарда
олардың этникалық өзіндік санасын қалыптастыру мүмкіндіктерін іске асыру
проблемасы алдағы уақытта да зерттеуді қажет етеді. Нақтырақ айтқанда,
зерттеу оқыту үрдісінде балалардың бір-бірімен жэне педагогтармен
қалыптасқан өзара қарым-қатынас сипаты оқытудың табыстылығы мен мектепке
дайындауға әсері туралы сүрақты талап етеді.
1.4 Балаларды меқтепке дайындауды жетілдіру бағдарламалары.
Баланың меқтепқе дайындығы үш деңгейден тұрады: денеліқ, арналу және
психологиялық.
Оқу психологиялық дайындық-қөп қисынды ұғым, ол біліммен үйренудің
тұтас, барлық негізгі құраушылары қатынасып құрал ретінде қарастырылады.
Баланың психиқалық жетілуін, меқтқпқе оқуға дайындығын әуендіқ, ерқтіқ
интеллеқтуалдық, әлеуметтіқ және сөздіқ дайындығынан қөруге болады. Әуендіқ
дайындық –жағымды эмоциялық орнықтылықты, меқтептерге сабақтарға оң
қатынасты, оқушының өзіне елестетуі, жаңа әлеуметтіқ жағдай және онымен
байланысты міндеттерді қабылдауы. Еріқтіқ дайындық( өзін-өзі қалыптастыру)-
бұл баланың тыңдай білуі, түсінуі, үлқендердің айтқаның есте сақтауы, ереже
бойынша жұмыс істеуі. Интеллеқтуалдық дайындық меқтепқе дейінгі баланың
ойлауын дамыту деңгейімен тіқелей байланысты. Бастауыш меқтепте жақсы оқуға
негіз болатын, 6-7 жасар бала меқтепқе барар алдында қөрнеқі-әреқеттіқ
ойлау қабілеттілігі құрылуы тиіс., Әрі қарай ол білім негізі болып
қалыптасады. Қөрнеқі-әреқеттіқ ойлау дәрежесі жоғары бала, қөрнеқі үлгімен
жұмыс істегенде,заттардң қейіпін, мөлшерін ұйқастырғанда (қонструқтор
бөлшеқтері, тетіқ механизмдерін), қойылған міндеттерді шешуде тиімді
әреқеттердің барлық түрін орындап шығады. Ойлау дайындығы баланың жан-
жақтылығымен нақты білім қорын ғана қарастырмайды, сонымен қатар оқу
әреқеттеріне тиімді танымдық қызметтерді құруды қамтиды. Меқтепқе оқытуға
әлеуметтіқ дайындық-бұл баланың ұйымда жұмыс істей білуі, жолдастарымен
араласуы, басқа балалардың ойымен санасуы. Сөйтіп берілген құраушылар
баланың басқалармен қарым –қатынас арқылы балалар тобымен ойлау дайындығын
дамытады. Бастауыш меқтеп бағдарламасы салыстыра білуді, талдауды, ойлай
білуді, өздігінен қорытынды жасай білуді талап етеді.
Қоғамның дамуы технологиялық сипат алғаннан қейін педагогиқалық
технология пайда болып, қоғамның білім жүйесін, жалпы инфрақұрылымын құру
қажет болды. Жаппай технологияны еңгізу ұйғарымы: мақсат қою, тұжырымды
білім беру, ұлттық адамгершіліқ, психологиялық, медициналық, эқологиялық
негіздермен қазіргі заманғы технологияға қелу, сонымен қатар айырмалап
оқытудын тиімді жағдайын бағалап, педагогиқалық технология пәндермен
болашақ оқу құралын құру. Р.Қ.Селевқоның Қазіргі заманғы білім беру
технологияларын қеңінен қарастырады.
Педагогиқалық технологиялардың әрбір түрінде жалпы білім беретін
меқтеп тәжірибесінде пайдаланатын бағдармалар мен әдістемелер қелтіріліп
отар. Р.Қ.Селевқоның білім беру технологиясының генізге ала отырып, біз
меқтепқе дейінгі білім беру жүйесіне қосуға тырыстық.
Республиқамыздағы меқтепқе дейінгібірнеше меқемелер ресейліқ
бағдарламаларыд (Қемпірқосақ бағдарламасы, Даму бағдарламасы, дамыта
оқыту, оқыту мен есеп шығару, Зайцев әдістемесі т.б.) , шетелдіқ (Вальдорф
педагогиқасы, Монтессори әдістемесі) және отандастарымыздың еңбеқтері
(Балбөбеқ) бағдарламалары қолданатыны белгілі. Мұның барлығын негізгі
мақсаты оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігінің арттыру, баланы меқтепқе
дайындау деңгейін қөтеру т.б.
Оның әрқайсысының өзінің қүшті және әлсіз жақтары бар. Жаңа
педагогиқалық технологиялар тәжірибесін ұсынарда қатан ғылыми талдау
жүргізуді қажет етеді. Жоғарыда айтылған бағдарламаларға қысқаша шолу
жасасақ, Н.А.Зайцев әдістемесі 2-7 жас аралығындағы балаларды оқу мен
есептеуге үйрету, есеп шгығаруға, жазуға, оқуға қызығушылығын туғызуға
бағытталған. Зайцев әдістемесі балабақша жағдайына түрленген. Бірақ,
негізгі қолдану ортасы –жанұя. Әдістемеліқ құралдар баланың ата-анасына
арналған. Әдістеме меқтепқе дейінгі баланы оқуға және есептеуге жетелдетіп
үйретуге арналған, мұның тиімділігі баланың психофизиологиялық
ереқшеліқтерін есқеруі.
Зайцев әдістемесін пайдаланудағы негізгі ереқшеліқтер:
-оқытудын өзіндіқ қасиеті )топ ішіндегі балалар саны аз 3-4 адам болу
қереқ);
-оқытуды ойын тәсілдеріменн өтқізу;
-сабақтардың тәртіптілігі және қайталануы.
Есептерді дұрыс шығару үшін әртүрлі жолдар қолданылады: ойын-сабақ, ойын-
жұмбақ, дидақтиқалық ойындар.
Әдістеме әрбір баланың жеқе ерешеліқтерін есқеруді, оның талабын,
мүдделерін және қабілеттерін есқеруге қөзделген. Зайцев әдістемесі бойынша
бала оқуды 2-3 жастан үйренеді. Бұл жастағы бала оқытудың ойын түрін тез
меңгереді.
Бағдарламанаң қөптеген жетістігі бар. Әдістеме қысқа мерзімде баланы оқуға
үйретеді:
-тіл синтақситіқ және орфографиялық пайдалану шеңбері ұлғаяды,
-дыбыстық талдауды игереді,
-жуан және жіңішқе дыбыстарды, дауысты және дауыссыз дыбыстарды тез
ажыратуға үйретеді;
-балалар арасындағы қарым-қатынасты дамытуға қөмеқтеседі.
Басқа әдістемелер сияқты Н.А.Зайцев әдістемесі қемшіліқсіз емес.
Әдістеме теқ үйде оқытуға арналғандықтан, балабақшада бұны пайдалану қиын,
қөніл бөлу мүмқіндігі болмайды.
П.Иванов-Айналайын балаларды табиғатқа сауықтыру жүйесі
Республиқаның меқтепқе дейінгі меқемелерінің қейбіреулері Бөбеқ қорымен
ынтымақтастықта жұмыс жасайды. Негізгі мақсатының қатарына бала ауруларын
төмендетуді қойып отыр. Сауықтыру шаралары: таза ауада жалаң аяқ жүру, суық
сумен жуыну, нүқтеліқ уқалау, тамақты салқын сумен шайқау, басейінде
шомылу, таза ауада жаттығулар жасау. Сауықтырубағдарламасының бала ағзасы
үшін маңызы зор. Баланың денеліқ, психиқалық денсаулығын жан-жақты дамуын
қамтамасыз етеді.
Әрбір халықтын өз ұрпағын тәрбиелеуде өзіне тән ереқшеліқтері бар.
Қазіргі таңдағы қөқейқесті міндеттердің бірі-тәрбие үрдісінде
халықтық дәстүрлерді қенінен пайдалану. Осы міндетті орындауға қөмеқтесетін
бағдарламалардың бірі- Балбөбеқ. Республиқаның қөптеген меқтепқе дейінгі
меқемелерінде Балбөбеқ бағдарламасы 1996 жылдан жүргізіліп қеледі.
Бағдарламаның ереқшелігі тәрбиенің адамгершіліқ мазмұнда бағыт алуында:
ұлттық психологияда жеқе тұлғаны жан-жақты тәрбиелеу және өз халқының әдет-
ғұрыптарын сыйлайтын, ана тілін білетін, дені сау, жетілген, рухани бай
т.б. адамды тәрбиелеу.
Меқтеп талабына сәйқес бірінші сынып оқушысын дайындау, оқу-тәрбие
үрдісін оңтайландыру тіқелей жаңа педагогиқалық технологияларды енгізу
арқылы жүзеге асырылады.
1.5 Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеші-педагогқа қойылатың қәсіби
талаптар.
Болашақ ұрпақтың танымдық белсенділігін дамыту ақыл-ой тәрбиесінің6ip
міндеті ретінде күш бүгінге дейін күн тәртібінен түспей келеді Ақыл-ой
тәрбиесінің бұл acпeктici баланың ойлау операциясының, танымдық
проңестерінің және қабілетінің дамуына тткелей баланысты. 6-7 жастағы
баланы оқу-тәрбие процесінде дамыту мәселесінде басты және ең алдымен
баланың өздігімен әрекеті және танымдық, белсенділігі атқарады. Ғалымдар
С.Л.Рубинштейн, Д.П.Годовикова, Т.А.Куликова, А.И.Сорокинаның еңбектерінде
6-7 жастағы балалардың білуге құштарлығының, танымдық қызығушылығының,
коммуникативтик сұрақтары, танымдық сипатының дамуы, танымдық белсендінінің
көрсеткіштері ретінде атаған. А.П.Усова өзінің Балабақшадағы оқыту атты
еңбегінде мектепке дейінгі балалардың оқу әрекетіндегі танымдық
белсендінгіне байланысты үш денгейге берілген теориясын басшылыққа алуды
ұсынды.
6-7 жастағы балалардың танымдық белсендінін дамыту балабақшадағы
педагоггардың үлесіне тән, ұйымдастыру шеберлігімен тікелей байланысты.
Сондықтан бүгінгі күні тәрбиеші-педагог мамандарына түпкісінен білім
берумен қатар, кәсіби іс-әрекеттің ғылыми негіздерін практикада қолдануға,
практикалық біліктілік пен дағдыны қалыптастыруға ерекше көніл бөлуде. Оның
дәлелі ретінде Қазақстан Республикасыньщ Білім туралы заңының 22-бабында
(1999), Балаларды міндетті мектепалды дайындау тұжырымдамасында (2000)
кадрларға қойылатын талаптар атап көрсетілді.
Ең басты талап баланың бақыты мен тағдырына жауапкершілікпен қарап,
дене, физиологиялық, психологиялық даму заңдылықтарын түсіну. Балабақша
педагогі өзін жәй ғана тәрбиешімін деп қарамай, жалпы мәдениетін және
кәсіби біліктілігі мен даярлығын жетілдіру қажет. 6-7 жастағы балалардың
психологиялық ерекшелігін қоршаған ортадағы дүниені танып білсем деген
қызығушылығы басым болып келеді. Баланың өздігінен позиңиясы қалыптасып
және ой қажеттіліқ арқылы сипатталады: танымдық қажетілігі; белгілі бip
әлеуметтік қатынасқа байланысты қажеттілігі.
Айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен, сабақта педагог-тәрбиешімен,
ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынас кезінде танып біледі. Осындай
жетістіктерге жету үшін тәрбиеші-педагог алдында тұрган ертеңгі мектеп
оқушысы деп қарап, баланың мінез-құлқын, сана-сезімінің жетілу дәрежесін
таным үрдістерің (туйсін, қабылдауы, ес, ойлау, сөйлеу, зейінінің) дұрыс
бағытта қалыптасып, дамуын қадағалап әpi дамытып отыру керек. Сондықтан
осындай ерекшелікті ескере отырып, оқу-тәрбие процесін жүрпзу қажет.
Тәрбиеші-педагог - мектепалды жастағы балалардың танымдық
белсенділігін қалыптастыруда, оның кезін ашуда басты тұлга. Kaзipri таңда
мектеп оқушыларының танымдық белсендінгін арттыру мәселесі жоғары деңгейде
шешіліп, оқытудың жаңа технологияларының енпзіпп, сапалы нәтижелері
байқалып отыр. Ал балабақшада бұл өзекті мәселе қандай деңгейде шешілуде
және тәрбиеші-педагогтар қандай әдістемелер қолданып келеді деген сұрақ,
кез келген маманды ойландырады. Әрине, казіргі оқыту технологияларын
балабақшаға лайықты түрлерін ipiтеп оқу-тәрбие процесіне енгізіп,
балалардың таным белсенділігі мен балашақтағы оқу әрекетіне деген ынтасын
арттыруда маңызы зор. Кейбір, балабақшаларда жаңа технологиялар қолданылмай
жүр дегеннен аулақпыз, ойын арқылы оқыту, дамыта отырып оқыту технологиясы
қолданылып келетіндігін тәжрибе көрсетіп отыр. Ғалым С.Жиенбаеваның 6-7
жастағы балаларды қол еңбегіне баулуда саралап оқыту технологиясын қолдану
тәжірибесі де нақтылай түседі. Дегенмен, жаппай тәрбиеші-педагогтардың
балалардың таным белсендінгін дамьггуда тиімді әдістерді қолдануы өзінің
білімін жетілдіруіне тығыз байланысты. Өзінің білімін жетілдіру дегеніміз -
жеке басының кәсіби шеберлігін шындауы, педагогикалық, әрекетін шығармашы-
лықпен ұйымдастыра білуі.
Педагог мамандығының әлеуметтк мәні – тәрбиеленушілердің қазіргі
қоғамның өзгермелі әлеуметтік мәдениетіне беймделуіне, оларды ереже, заң
бойынша өмip сүруге жол ашып, кейін олар үшін идеяға айналдыру. Тәрбиеші-
педагогтың педагогикалық әрекеттерінің компоненттері: педагогикалық мотиві,
мақсаты А.Н.Леонтьев, қарым-қатынасы (субъект-субъект), педагогикалық
техника, біліктілігі, өз еңбегінің нәтижесінде талдауы. Мекгепке дейінгі
мекеме мамандарының кәсіптік бағыттары, педагогикалық epeжелері туралы
Е.А.Панько, Л.Г.Семушина, В.И Логинова, Р.С.Буре, К.А.Аймагамбетова, Б.О
Арзанбаева зерттеулеріндегі педагог-тәрбиешілердің қызметі,
профессиограммасы мәселелері туралы атап кеткен. Профессиограмма - бұл
ғылыми негізделген педагогтың жеке тұлғалық кәсіптк сапаларына та-лаптар,
дуниеге көзқарасы, жалпы мәдениеті, психологиялық-педагогикалық, арнаулы
білімі, сол сияқты педагогикалық біліктілігі мен дағдысы.
Қорыта айтканда, бүгінгі таңда болашақ ұрпаққа әлемдік ғылым мен
прогресс деңгейіне сәйкес білім мен тәрбие беруде, оның рухани байлығы мен
мәдениетін арттыруда танымдық белсендінілігін дамытудың маңызы зор. Басты
мәселені шешуде тәрбиеші-педагогтың орны ерекше дей отырып, терең зерттеуді
талап ететін күрделі мәселе аспект.
Еліміздгі тәуелсіздік туымен қатар келген қоғамдағы саяси-әлеуметтіқ,
экономикалық, рухани өзгерістер халыққа білім беру мен тәрбие жүйесін
қоғамдық талаптарға сәйкес, жаңа мазмұнда қайта құруды талап етеді.
Білім саласындағы мемлекеттік заңдар мен ресми құжаттарда жас ұрпақ-
тың шығармашылық рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгерішілік пен
салауатты өмip салтының берік негіздерін қалыптастыру, жас ұрпақтың жеке
басының дамуы арқылы интеллекте байытуға, дарындылығын дамытуға баса назар
аударылған.
Жас ұрпақтың рухани-эстетикалық, дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру
үшін баланың бос уақытын тиімді ұйымдастырудың жақтарын табу - ең керекті
жағдай. Бос уақытты ұйымдастырудың тағы бip тиімділігі - үздіксіз бшм
беруді жетілдіру мәселесі де себебін тигізеді. Ceбeбi мектепалды дайындығы
кезінде балалар бос уақытты ұйымдастыра білген жағдайда ғана үлкен
жетіспктерге жетуге мүмкінддк туады.
Балабақшада бос уақыт - тек көңіл көтеру емес, ол баланың өз бетінше
жұмыс істеуіне, сауықтар мәселелеріне араласуына, өнер түрлерімен танысуына
және өнерге талпынуына жағдай жасайды. Баланың бос уақытында олардың өмipre
белсенділігін арттыруға және өмipre ынтасын қалыптастыру мақсатында мәдени
ic-шараларға тарту негізінде баланын жеке басы дамуына әсер етеді, оның
рухани дүниесінің өзгеруіне мүмкіндік жасалып, тәртіптілікке ынтасын баулу
мақсаты жүзеге асады.
Сонымен қатар әлеуметтіқ ортаның балаға тигізер ықпалын ескере отырып,
жаңа өмip салтына икемдеуге талпындыру мақсаты да көзделеді. Баланын бос
уақытын дұрыс ұйымдастыру құрылымдық және стильдік ерекшеліктері жеке
тұлғаның даму дәрежесінің, оның жан-жақтылығы мен үйлесімділігінің
көрсеткіші болып табылады. Бос уақытты түрлі ic-шаралар жүйесімен
толықтыру, тиімді пайдалану балада эмоционаддық, ерік-жігер және ақыл-ой
тәрбиесінің сапалық, қасиеттерін дамытуға ықдал етеді. Бос уақытты дұрыс
ұйымдастыра білген жағдайда ғана олардың танымдық және шығармашылық
мүмкіндк-ерін дамытуға жағдай туады.
1.6 Балабақшада баларды тәрбиелеу ерекшелігі
Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке адамды қалыптастыру және оның жан-
жақты толық қанды дамуын қамтамасыз ету. Ал бұл міндеттердің табысты
шешімін беру жеке адамның дамуы қалай өтетінін және оның қалыптасуына
қандай жағдаяттар ықпал ететінін білумен байланысты.
Ең алдымен ескеретін жайт: адамның дамуында бір-біріне байланысты
екі өзек байқалады, оның бірі-биологиялық, екіншісі-әлеуметтік. осы
бағыттар адамның дүниеге келген күннен бастап оның дамуы мен қалыптасуында
көрініс бере бастайды. Адам туылғанда тек биологиялық тіршілік иесі болып
танылады, жеке тұлғалыққа жету әлі ерте. Биологиялық нышандар мен
қасиеттердің дамуы адамның өмір бойы мүшелік пісіп жетілуі және қалыптасуы
процесінің сипатың көрсетіп отырады. Адамның биологиялық кемелдену және
өзгеру процесі, оның дамуының жастық сатылары мен мінез-құлығында көрініп,
осыдан балалық, жасөспірімдік, ересектік және қариялық табиғи бітістерін
ажыратамыз.
Бірақ адамның табиғи дамуы көпсанды әрі сан алуан әлеуметтік салалар
мен қасиеттерді қабылдаумен тығыз байланыста бірге дамып барады, бұл адамды
қоғамдық тіршілік иесі ретінде сипаттайды. Мысалы, нәрестенің жақын
адамдарды танып, күлімсіреу, кейін тілге келуі, тік жүру қабілетін игеру,
үйдегі және көпшілік арасындағы қалыптары, еңбектеуі және т.б. Өсе келе ол
білім игереді, моральдық қалыптар мен ерекшеліктерді орындайды, әртүрлі
жұмыс істеуге ептіліктер мен дағдыларды қалыптастырады және олардың барлығы
да өмір барысында адамда пайда болып, дамып отырады.
Сонымен, адам баласы тұлға ретінде өмір сүру барысында өзінің
қоғамдық мәнің сипаттайдын көптеген әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді
қалыптастырады әрі дамытады. міне осыдан, ол ғылымда биоәлеуметтік тұлға,
субъект, яғни тарихи-қоғамдық қызмет пен таным иесі деп танылады. Демек
адам түсінігі осыдан биологиялық және әлеуметтік (қоғамдық), сапа мен
қасиеттердің бірлігін білдіреді.
Ал жеке адам түсінігін алсақ болсақ, ол тек қана әлеуметтік сапа
мен қасиеттерді игерген тұлғаны танумен байланысты. Бұл тұлға қоғамдық
тіршілік иесі сипатында қөрініп, тіл игеруі, санасы, әртүрлі әдеттерімен
ерекшеленеді. Жеке адамдық қасиетке ие болу, оның табиғи, биологиялық
болмысына емес, қағамдық қасиеттерге тікелей байланысты. Сонымен жеке
адам дегеніміз адамның қоғамдық сипатын танытып, оның өмір барысында өзіне
топтаған әлеуметтік сапалар мен қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Жеке адамдық сапалар өмір барысында қалыптасқандықтан, олар біреулерде
айқын көрініп, басқаларда кңгірттеу болады. Олай болса, жеке адамдық дәреже
деңгейін қалай білеміз және оның өлщемдері қандай деген сұрақтар
туындайтыны сөзсіз.
С.Л.Рубинштейннің зерттеуі бойынша жеке адам өз қылығы мен іс-әрекетін
саналы басқаруға мүмкіндік беретін психиқалық даму деңгейімен сипатталады,
яғни өз әрекетін ойластыра біліп, жауапкершілікті сезіну кабілетің болуы;
өз бетінше дербес іс-әрекетін жасай білуі-жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
----------------3
І Бөлім: Мектепке дейінгі мекемелердегі бала
психологиясын дамытудағы тәрбиелік мәні------------------------------- ---7
1.1. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу - тәрбие мәселесі----------------------
--7
1.2. Мектепке дейінгі негізгі міндеттері және бала тәрбиесіне
құралған бағдарламалары--------------------- -------------------------------
--------11
1.3. Қазақ балабақшалары мен мектептеріндегі балалардың
этникалық өзіндік санасын қалыптастырудың жәй-жапсары-----------------17
1.4. Балаларды меқтепқе дайындауды жетілдіру бағдарламалары-----------20
1.5. Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеші-педагогқа қойылатың қәсіби
талаптар--------------------------- ----------------------------------- ------
---------------23
1.6. Балабақшада баларды тәрбиелеу ерекшелігі------------------------- ------
--27
1.7. Балабақшадағы бағдарламалық сабақтар барысында балалардың
шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыту----------------------------- ---
30
ІІ Бөлім: Балабақша балаларың тәрбиелеу ерекшелігі-------------------------
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-------------------44
2.1.Балабақшада бала тәрбиесінде ойынның алатын рөлі------------------------
44
2 .2. Математикалық қарапайым ұғымды үйретуде
ойынның рөлі------------------------------- ----------------------------
----------47
2.3. Дидактикалық ойындарды сабақта пайдалану-------------------------- -----
49
2.4. Кітап арқылы баланың ынтасын арттыру---------------------------- -------
--56
2.5. Балабақшағы балалардың ақыл-ой тәрбиесі--------------------------- -----
--59
ІІІ Бөлім: Балабақшадағы мектепке дайындығын психологиялық тұрғыдан
зерттеу---------------------------- ----------------------------------- ------
---62
3.1. Баланың мектепке дайындығын анықтау әдістемесі----------------------
-62
3.2. Оқытуға дайындығын тексеру әдістемесі, яғни
Керн – Ирасеканың мектепке жетілу бағытталған тестісін қолдануға
нұсқаулық-------------------------- ----------------------------------- ------
---------------63
3.3. Зерттеудің нәтижесі--------------------------- -------------------------
-------------67
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
--------------68
Қолданған әдебиеттер------------------------- -------------------------------
------------71
Қосымша---------------------------- ----------------------------------- ------
---------------73
Кіріспе
Біздер ғылым мен білімнің, техниканың барынша өрлеп, өркендеген
заманында өмір сүріп отырмыз. Өмірдегі күнделікті болып жатқан өзгерістер,
жаңалықтар осы өзгерістердің сұранысына жауап беретін жаңа буын өкілдерін
қажет етеді. Әлемдегі болып жатқан өзгерістер білім жүйесіне өз әсерін,
ықпалын тигізіп отыр. Бұрынғы кезде білім беру барысында білімнің сапасына
үлкен мән берілсе, бүгінгі күні білімнің сапасымен бірге бүлдіршіннің
рухани тәрбиесіне және ішкі жан дүниесіне де көңіл бөлінуде. Яғни, еліміз
ғылым мен білімнің жаңаша бағытын барынша игерген болашақты керек етіп
отыр. Әрине, ол болашақ сіздер мен біздер тәрбиелеп отырған бөбектер.
Заманымыздың жаңа талабына сай жан-жақты, ойы ұшқыр, ақылы кең, ерікті
болашақты тәрбиелеу барлық саналы адамзаттың міндеті десек те болады.
Себебі, бүгінгі балдырған бөбектер ертеңгі жаңа күннің иелері, еліміздің
болашағы. Қазіргі кезде баланың бойында білімділік пен іскерліктің
дағдыларын қалыптастырумен қатар, адамгершілік құндылықтардың да жүрегі
кең, адамгершілік тұлғасы биік адамның бойына біткен кезде ғана өз жалғасын
табады.
Болашақ ұрпақтың танымдық белсенділігін дамыту психология тәрбиесінің
бұл аспектісі баланың ойлау операциясының, танымдық процестерінің және
қабілетінің дамуына тікелей байланысты. 6-7 жастағы баланы оқу-тәрбие
процесінде дамыту мәселесінде басты рөлді ең алдымен баланың өздігінен
әрекеті және танымдық белсенділігі атқарады. Ғалымдар С.Л.Рубинштейн,
Д.П.Годовикова, А.И.Сорокинаның еңбектерінде 6-7 жастағы балалардың білуге
құштарлығының, танымдық қызығушылығының, коммуникативтік сұрақтары,
танымдық түрткісінің дамуы танымдылық белсенділігінің көрсеткіштері ретінде
атаған.
Бүгінгі таңда балабақшаның басты мақсаты білімді, мәдениетті,
шығармашыл, белсенді және адамзаттық құндылықтары толысқан тұлға
қалыптастыру болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуы мектеп жасына дейінгі балаларда
қарқынды жүретіні белгілі. Сондықтан балабақшада жеке тұлғаның рухани-
адамгершілігін дамыта оқытудың тиімді әдістемелік жүйесін жасау жұмысы
олардың физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жүргізуді талап етеді.
Мектепке алғаш келген балалардың ой-өрісінде, сана-сезімінде кездесетін
жеке ерекшеліктер олардың психологиялық даму жағдайларына байланысты.
Өйткені барлық қабілет-қасиеттердің негізі мектепке дейінгі кезеңде
қаланып, кейінгі жаста тереңдей түсетіні педагогика, психология,
психофизиология ғылымдарында теориялық және тәжірибелік тұрғыдан
дәлелденген.
Атап айтсақ, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов,
К.Д.Ушинский, Қ.Жарықбаев, Ә.Сыдықов т.б. ғалымдардың барлығы да өз
еңбектерінде баланың ақыл-ойын дамытуда, оның бойындағы бар мүмкіндіктерін,
ересек адамдармен және өз құрдастарымен қарым-қатынастарын жан-жақты
зерттеу қажеттігін айтады.
Әрі ұстаз, әрі ғалым Ахмет Байтұрсынов "Бала оқытуды жақсы білейін
деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білерге керек,
екінші, балалардың табиғатын біліп, көңіл сарайын танитын адам боларға
керек. Оны білуге баланың туған жасынан бастап, өсіп жеткенше тәнімен қатар
ақылы қалай кіретіні жолын білу керек" – деген.
Мектеп жасына дейінгі балалар білуге тиісті қарапайым білім негіздерін
неғұрлым тереңірек меңгерте отырып, олардың ой-өрісін, білім дағдысы
деңгейін кеңейту, сана-сезімін, таным, қабылдау әрекетін дамыту, білімін
қызығушылыққа баулып, баланың өздігінен еңбектену белсенділігін
қалыптастыру қажет.
Осыған орай, жаңа қоғамға лайықты тұлғаны қалыптастыруда баланың жасын,
даму ерекшелігін, айрықша қабілетін ескере отырып, ақыл-ой, еңбек, дене,
эстетикалық тәрбие сапасын жақсарту қажеттілігіне көз жеткізіледі.
Ақыл-ой тәрбиесі – балалардың белсенді ойлау қызметінің дамуына
ересектердің мақсатты ықпалы. Қоршаған дүние туралы түсінікке жеңіл
білімдерді хабарлауды, оларды жүйелеп отыруды, танымдық мүдделерді
интеллектуалдық іскерлік пен дағдыларға ие болу – бұл мектепте табысты
оқыту үшін және алда тұрған еңбек қызметіне даярлау үшін маңызды алғы
шарттар. Мектепке дейінгі балалардың ақыл-ойын дамытуда қоршаған өмірдің
қарапайым құбылыстары жайлы дұрыс ұғымдарды қалыптастыру, танымдық
техникалық процестерді, түйсінуді, қабылдауды, сақтауды, қиялдауды,
ойлауды, сөйлеуді дамыта білуге құштарлығы мен ақыл-ой қабілетін дамыту,
интеллектуалдық іскерлігі мен дағдыларын дамыту, ақыл-ой әрекетінің
қарапайым тәсілдерін қалыптастыру қажет.
Балалар бақшасындағы тәрбиелік оқыту жұмыстың негізгі формасы – сабақ,
оның басты мақсаты – балалардың ақыл-ойын дамыту, оны мектепке даярлау.
Тәрбиеші балаларды қоршаған өмірі мен табиғат құбылыстарын жүйелі түрде
бақылауға саналарын оятып отыруы керек. Бұл балалардың білімге құштарлығын
дамытып, ой-өрісін кеңейтеді, олардың әсерін реттеп және анықтауға
икемдейді. Тәрбиешінің анық та бейнелі сөзі, әсерлі үні балаларды
бақылағыштыққа деген ынтасын арттыра түседі.
Сабақ кезінде балалар білім алып, олардың қабілеті, ойы, есте сақтау
жүйелері дамып, зер салушылығы мен басқа да психикалық функциялары
қалыптасады. Мектеп жасына дейінгі балада өмірде кездесетін құбылыстарды
түсіндіріп беруге деген талпыныс қалыптасқан болуы тиіс. Балаларға сабақтан
тыс кездерде де адам, табиғат, өнер дүниелерін ашып түсіндіру – педагогтың
міндеті. Сонымен бірге тәрбиеші балалар үшін толық жеткілікті материалдар
негізінде олардың интеллекттік қабілеттерін қалыптастырады.
Баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа технологиялар кім-кімді де
қызықтырады. Бала тәрбиесінде жаңа технологияны қолдану – баланы жан-жақты
терең ашуға, оған бағыт-бағдар беріп жағымды әсер етуге, зейінін көтеруге,
белсенділікті арттыруға көп септігін тигізеді.
Қазіргі талапқа сай тәрбиеші – педагог жан-жақты білімді, өз бетінше
ізденетін, шығармашылықпен еңбектенетін, баланың ішкі дүниесін сезіне
білетін болуға тиіс. Сондықтан, баланың сөз қорын байыту, сөйлеу
дағдыларын, іс-қимылын, ой-өрісін дамыту, қызықты да, тартымды
ұйымдастырылған тәлім-тәрбиелік жұмыстарға назар аудару қажет. Күнделікті
сабақ қызықты өту үшін көркем сөздерді қолданып, театрландыру арқылы
ұйымдастырса бала түсінігі кеңейіп, ақыл-ойы арта түседі, ойлау қабілеті
дамиды. Осы тұрғыдан иплом жұмысымның тақырыбы айқындалды:
Балабақшадағы балаларды тәрбиелеу ерекшелігі
Ғылыми болжам: Бүгінгі күнгі мектепке дейінгі мекемелердің бағдарламасына
сүйене отырып дұрыс ұйымдастырылған іс-әрекеттер арқылы бала тұлғасын
дамытып мектепке дайындап шығарады.
Зерттеу мақсаты: Балабақшаның балалар психологиясын дамытудың тәрбиелік
мәні.
Зерттеу міндеттері:
1. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу - тәрбие мәселесі
2. Мектепке дейінгі негізгі міндеттері және бала тәрбиесіне құралған
бағдарламалары
3. Қазақ балабақшалары мен мектептеріндегі балалардың этникалық өзіндік
санасын қалыптастырудың жәй-жапсары
4. Балаларды мектепке дайындауды жетілдіру бағдарламалары
5. Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеші-педагогқа қойылатың қәсіби талаптар
6. Балабақшадағы іс-әрекеттер
7. Мектепке дайындықты анықтау
Зерттеу пәні: Балабақшаның бала психологиясын дамытудағы рөлі.
Зерттеу объектісі: 5-6 жастағы балалар
Зерттеу базасы: Көкшетау қаласындағы Қарлығаш балабақшасы
І Бөлім: Мектепке дейінгі мекемелердегі бала психологиясын дамытудағы
тәрбиелік мәні.
1.1. Мектепке дейінгі мекемедегі оқу тәрбие мәселесі.
Қазіргі қоғам дамуының жалпы білім беру мазмүнына қоятын талабы жас-
тарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейінде білім беру, олардың ойлау
мүмкіндігін жетілдіру, шығармашылық тәжірибесін, дүниеге қарым - қатынас
нормаларын қалыптастыру болып отыр.
Педагогиканың бір саласы дидактиканың негізгі міндеті - оқыту үрдісі
бағынатын білім беру мазмүнын, оқыту зандылықтарын, принциптерін, әдістерін
және үйымдастыру формаларын қоғам талабына сай колданудың жолдарын
қарастыру.
Бұл міндет Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында және
"Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында" нақты көрсетілген.
Енді мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мәселесін қарастырсақ, ол
балаларды "балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасында" көрсетілген
мөлшерде қарапайым білім жүйесімен қаруландыру, оқу әдет-дағдыларын
қалыптастыру, олардың танымдық қабілеттерін мақсатты, жүйелі, жоспарлы
түрде дамыту кажет.
Сондықтан тәрбиенің сан алуан келелі мәселелерін шешетін, қарапайым
дағдыларды бала санасына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы - мектепке
дейінгі мекемелер болып табылады.
Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мектептегі оқытудан мазмұны,
ұйымдастыру формасы, әдістері жағынан өзгеше. Балабақшаларда балалар
қоғамдық өмір, табиғат құбылыстары, адамаралық қатынастар, қоршаған орта
туралы ғылыми негізделген, бірақ қарапайым (элементарлық) білімдермен
қаруланады. Бұл білім қарапайым болғанымен, баланың әрі қарай дамып,
қалыптасуына ерекше ықпал ететін негіз болады, сонымен қатар мектеп білімін
сапалы игеруге мүмкіндік береді.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытудың мәселелерінің негізі Я.А.
Коменский мен К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде қаланды. Я.А. Коменский Ана
мектебі еңбегінде мектепке дейінгі жастағы балаларға берілетін білімнің
мақсаты мен мазмұнын айқындады.
К.Д.Ушинский: Мектепке дейінгі балалық шақтың өзінде сапалы оқуды
ойыннан бөліп қарау керек және бұл кезеңдегі оқытудың міндеті мен мазмұны
баланың сөз байлығын дамыту, ақыл-ой күшін жетілдіру, мектептегі оқуға
дайындауға бағытталуы тиіс деп көрсетті.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытуды зерттеуге өз үлесін қосқан
ғалымдар: Н.Н.Быстров, Э.И.Залкинд, А.М.Леушина, Л.А.Пеньевская,
Е.И.Радина, Н.П.Сакулина, П.Г.Саморукова, Е.И.Тихеева, Тарунтаева,
А.П.Усова, Е.И.Флерина, т.б.
Мектепке дейінгі дидактиканы теориялық және эксперименттік
талдаулардың негізінде Балабақшадағы оқыту және тәрбиелеу
бағдарламасыңда; Сабақтарда оқьпу бөлімі және Бағдарлама бойынша
әдістемелік нұсқауда (Алматы, Рауан, 1992 ж.); Балабақшада
жүргізілетін сабақтар және он ұйымдастыру деген арнайы бөлімдер жеке
қарастырылады.
Дегенмен, бұл зерттеулер және соның негізінде ұйымдастырылып жүрген
оқыту үрдісі қазіргі жаңа жағдайдағы мектепке дейінгі тәрбие мекемелерінің
білім-тәрбие міндеттерін шешу талабына сай емес. Ал қазақ балабақшалары
үшін оқыту мазмұны әлі толық зерттеліп, талданған жоқ деуге болады.
Мектепке дейінгі кезендегі оқыту мазмұнын анықтау үшін жоғарғы
дидактикалык теорияларға сүйену қажет.
Қоғамдық тәжірибелерді жан-жақты талдай келіп, қазіргі танда дидактика
ғылымында жалпы орта білім беру мазмұнының құрамы теориялық тұрғыдан төрт
элементтен тұратыны анықталды (В.В.Краевский, И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин,
т.б.).
Білім - алғашқы және негізгі элемент, ол дүние туралы жалпы ұғым
береді, таным практикалық әрекеттердің құралы бола алады. Оны келер ұрпақ
тұтастай, ал әрбір адам жеке бөліктерін ғана меңгереді. Білім берудің
мазмұны негізгі ғылымдарға тән сан алуан білімдердің түрлерін қамтуы керек,
сонда ғана білім өзінің негізгі қызметін орындайды.
Білімнің түрлеріне нелер жатады?
1. Негізі ұғымдар мен терминдер. Онсыз бірде-бір мәтінді не білім элементін
түсіну мүмкін емес
2. Тұрмыс шындығы мен ғылыми фактілер. Фактілерді білмейінше, ғылыми
зандылықтарын түсіне алмаймыз, сеніміміз де болмайды және оз идеяңды
дәлелдеуге мүмкіндік жоқ.
3. Дүние құбылыстары мен түрлі объектілер арасындағы байланыстарды
анықтайтын, оның мәнін ашатын ғылыми зандылықтар.
4. Ғылыми білімдер жүйесін қамтитын теория.
5. Ғылыми таным әдістері мен іс-әрекет жөніндегі білім.
6. Қоғамда қалыптасқан оның түрлі құбылыстарына белгілі бір қатынас,
нормалар жөніндегі білім, яғни бағалау білімі.
Білімнің барлық түрі бір-бірімен байланысты, сондықтан оны кешенді түрде
оқытады.
Білім беру мазмұнының екінші элементі - іс-әрекетгерді орындау
тәжірибесі. Мұның негізі білімде (І-элемент). Білімсіз әрекет жолдарын
саналы орындау мүмкін емес. Білімді өмірде қолдану тәжірибесін адамзат
еңбек барысында жинақтаған, бірақ ол жеке адамнан тыс тұрады, оны адам
бірте-бірте тәжірибе жинай отырып меңгереді.
Үшінші элемент - шығармашылық әрекет тәжірибесі. Бұл алдыңғы екі
элементпен тікелей сәйкес келмейтін, өзіндік мазмұны бар, оқушыларды жаңа
проблемаларды ізденіп шешуге, өмірді шығармашылықпен қайта құруға дай-
ындайды. Адамның шығармашылық күші тек білім көлеміне байланысты емес және
адамның табиғи қабілетінің болуы да жеткіліксіз. Дайын күйінде меңгерілген
білім көлемі де, үлгі бойынша меңгерілген іскерліктер де адамның
шығармашылық мүмкіндіктерін қамтамасыз ете алмайды. Адам өз бетінше ойланып
әрекет етіп үйренбейінше өзінің табиғат берген нышаны мен қабілетін
көрсете, шығара алмайтын жағдайға жетеді. Шығармашылық қабілеті дамыған
ұрпақтың болуы - бүгінгі қоғам талабы.
Төртінші элемент - айналадағы дүниеге және адамдарға қатынас нормалары
немесе эмоциялық, еріктік құндылық қатынастар тәжірибесі. Адамның қоршаған
дүние шындығына қарым-қатынасы, сезімінің ауқымы сол дүние туралы білімінің
мазмұнына және іскерліктер мен дағдыларға сәйкес келмейді. Мұндай қатынасты
қалыптастырмайынша, адамдар білім мен іскерліктерді және шығармашылық
қабілеттерді меңгергенмен де (I, II, III элементтер) олардың тәрбиелілігі
жоқ деуге болады.
Дидактика ғылымы білім беру мазмұнының элементтерін осылайша ұсына
отырып білім беру мазмұнын қарастыруда оның бес деңгеймен байланысты
жүретінін анықтады.
Теориялық деңгейінде білім беру мазмұнының төрт элементі талданып,
оның бір-бірімен байланысы таддануда.
Оқу процесі деңгейінде білім беру мазмұнының төрт элементінің
әрқайсысын жеке және оны тұтастай меңгерту жолдары анықталды.
Оқу пәні деңгейінде, төрт элемент негізінде оқу пәндерінің мазмұнын топ-
тастыруы қарастырылады.
Оқу материалы деңгейінде әрбір пән бағдарламаларын жасағанда, осы
білім беру мазмұнының төрт элементі қалай қамтылуы қажет деген мәселе
айқындалуы тиіс.
Бала қасиеті деңгейінде төрт элементтен тұратын білім мазмұнын
меңгерген жағдайда, оның қандай болып қалыптасатындығы туралы мәселеге
келсек, онда бұл деңгейдегі балалар білімді, іскер, шығармашылық қабілеті
дамыған, дүние сырларын сезіне білетін, өмірде эмоциялық-еріктік құндылық
қатынастары қалыптасқан болып келеді.
Жалпы білім берудің алғашқы сатысы мектепке дейінгі мекемелерде
ұйымдастырылатындықтан, бұл мекемелердегі оқу-тәрбие бағдарламаларын
құрастырудың дидактикалық негізі ретінде жоғарыда аталған жалпы теориялық
тұжырымдарды алуға болады. Сонымен қатар, дидакгика ғылымындағы білім беру
мазмұнының теориясының жетістіктеріне жан-жақты талдау жасап, оны мектепке
дейінгі мекемелердегі оқу-тәрбие үрдісіне толық еңдіру қажет деп
есептеймін.
1.2 Мектепке дейінгі негізгі міндеттері және бала тәрбиесіне құралған
бағдарламалары.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін реформалау барысында әрбір
баланы мектептегі оқу мен қатынас ортасына еркін араласатындай етіп
дайындау – аса маңызды міндет.
Қазіргі мектептің бірінші сыныбына келген балалар ерік-жігерлері күшті,
еңбек сүйгіш қасиеттері мол, жұмыс қабілеттері жоғары, арнайы білімдік және
икемділік сипаттары көзге түсерліктей болуы қажет.
Мектепке дайындық мәселесі Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы тұрғысынан айрықша мәнге иеленеді. Бұл құжатта білім беру ісі
республика дамуындағы басым бағыттардың бірі ретінде көрсетілгені белгілі.
Қазақстан Республикасы "Білім туралы" Заңының жаңа редакциясы мектепке
дайындықты баланың тұлғасын дамытуға, денсаулығын нығайтуға және мектепте
оқуға лайықты дайындалуына бағытталған біртұтас білім беру жүйесінің
бастапқы баспалдағы ретінде қарастырған.
Мектепке дейінгі кезеңдегі білім беру мазмұнын айқындауда мынадай
қағидалар негізге алынады:
- балалардың мектепке дайындық ісін ұйымдастыруда тағлиматтық
(дидактикалық) жетекші қағидалар басшылыққа алынады; олардың қолданылуы 5-6
жасар балалардың психофизиологиялық ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне
сәйкестендірілуге тиіс; білім, икемділік және дағды мақсаттық нысана
ретінде ғана емес, жеке адамның толымды дамуының амалы ретінде
қарастырылады;
- тәрбиелеу мен оқытуда жас шамасымен даралық ерекшеліктерді ұштастыра
қарау қағидасы. Бұл қағида балалардың қалыпты сезімталдық күйлері мен
толымды психикалық дамуларын қамтамасыз етеді.
- мектепке дайындықтың мақсатының бірі баланың тән саулығы мен
психикалық саулығына, сезімталдық көңіл-күй дұрыстығына қамқорлық;
- балалардың дербес әрекеттерін нәтижелі ұйымдастыру қағидасы;
- баланың даралық және бірлескен іс-әрекетін тиімді үйлестіру
қағидасы, "баланың жақын арадағы даму аймағына" сүйене отырып балаға
жекелей әсер ету мүмкіндігін жүзеге асыру;
- баланың шаршауы мен жалығуын болдырмау үшін жаңа оқытудың дамытқыш
сипатын қамтамасыз ету мақсатында соған лайықты жүктеме ойластыру қағидасы;
- баланың мектепке дайындығы үлкендер мен бүлдіршіндердің өзара
бейімделген түсіністік қағидасы бойынша жүру керек;
- мектепке дейінгі білімнің мазмұны Қазақстанның қоғамдық
дәстүрлерімен үйлеседі және жалпы адамзаттық өркениеттілікке бағдарланады;
отбасы мен балабақша арасында сенімділік, іскерлік байланыс орнату,
ұстаздар мен ата-аналардың ынтымақтастығы; бұл қағида балаларды оқыту мен
тәрбиелеудің үзіліссіздігін, баланың мектепке лайықты дайындығын қамтамасыз
етеді;
- балалардың мектепке дайындығы оқу-тәрбие ісін, мектепке барар
жастағы балаларға тән әрекеттерді (ойын, қол өнерге машықтану, бейнелеу
өнері, саз өнері, театрландырылған көріністер т.б.) серпінділікпен
ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.
- баланың бейімділігін, қабілеттілігін, қызығушылығын ескере отырып,
оқыту ісін саралу қағидасы;
- Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектебінің оқу
бағдарламалары мен мектепке дайындық бағдарламасының сабақтастық қағидасы.
Мектепке дейінгі дайындықтың міндеттері:
1. Балалардың денсаулығын сақтау мен нығайту, оларды дене дамуы мен
ақыл-ой жұмысына қабілеттері жағынан жетілдіру.
2. Әрбір баланың шығармашылық және парасаттылық қабілеттерін жан-жақты
дамыту.
3. Баланың адамгершілік қасиеттері мен эстетикалық, этносаралық
қатынастар мәдениетінің негіздеріне ден қойғызу.
4. Баланың өзіндік этностық санасын қалыптастыру амалы ретінде оны
ұлттық мәдениет бастауларынан нәрлендіру.
1. Мектепке оқуға психологиялық және арнайы дайындығын қалыптастыру.
Бағдарлама мектеп жасына дейінгі ересек 5-тен 7-ге дейінгі жастағы балалады
қамтиды және мектепке екі жылдық дайындықты көздейді.
Білімдік материал бағдарламада мына бөлімдер бойынша берілген:
І. Дене бітімі дамуы
- балар дамуы мен тәрбие міндеттерінің қысқаша сипаттамасы
- уақыт кестесі және мәдени-гигиеналық дағдылар
- шынығу
- дене мәдениеті
- валеология
ІІ. Тіл дамыту
- ана тілі
- көркем әдебиет
- қазақ тілі немесе орыс тілі, ата-аналар қалуымен, щет тілі
ІІІ. Жаратылыстық-ғылыми білімдер
- қоршаған ортамен таныстыру
- экология негізі (балаларға арналған)
- қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыру
- компьютерлік сауаттылық
ІҮ. Көркемдік-эстетикалық дамуы
- бейнелеу өнері
- құрастыру
- сазды тәрбие
- еңбек
Ү. Ойын
ҮІ. Ата-аналармен жұмыс.
Бағдарлама жобасын қазақ және орыс тілдерінде білім-тәрбие беретін
балабақшадағы педагогикалық процесті ұйымдастыру негізіне алынуға тиіс.
Бағдарламаның жетекші тұжырымдарының іске асырылуы балалардың қажетті
интеллектуалдық, тұлғалық және тәндік дамуын қамтамасыз етеді және мектеп
жағдайында оқуға жан-жақты даярлайды.
Бағдарламаның міндеті:
Баланың сана сезіміне ата-бабадан қалған өнер мен өнеге үлгілерінің
лайықтыларын құлағына құйып, көзіне көрсете отырып, ойын арқылы бойына
сіңіріп, оларды әдептілікке, мейірімділік пен ізеттілікке, туысқандық пен
бауырмалдыққа, үлкенге құрмет, кішіге қамқорлыққа баулып, адамдық
қасиеттерді қалыптастыру. Бала мен тәрбиеші арасындағы қарым-қатынас
нығайып, ізгілендіре жүргізу жүзеге асатын болады.
Аталған міндеттер кешенді сабақтарда, балабақшада күн тәртібінде
өтілетін ойын, еңбек, серуен, көркем шығарма оқу, ойын-ермектер үрдісінде,
арнайы сабақтарда меңгерілген білім-дағдыларды тереңдете, солармен
жалғастыра жүргізіп отыру арқылы жүзеге асырылады.
Жаңа бағдарламаның мақсаты:
Балабақша жұмысын тұжырымдамаға сәйкес түбегейлі қайта құру; тәрбие
жұмысының мазмұнын халықтық педагогикаға сәйкес үйлесімді жаңарту; ақыл-ой,
еңбек, дене, эстетикалық тәрбие санасын жақсарту, жаңа қоғамға лайықты
тұлғаны қалыптастыру, баланың жас, даму ерекшелігін, айрықша қабілеттілігін
ескере отыра, ұлттық сананы баланың сәбилік шағынан орнықтыру, осы мерзімге
дейін жүргізіліп келген тәрбие тақырыптарын бір-бірімен кіріктіре
(интегральды) біртұтас жүйелі іске асыру шараларын белгілеу. Бағдарлама
мазмұнын нақтылай, тақырыптық жүйеде көрсету арқылы балаға меңгертілетін
білім мазмұнын айқындап, тәрбиешінің бағдарламамен жұмыс істеуін жеңілдету;
балабақшада өтілетін тәрбие жұмысының апталық жүктемесін азайту; балалардың
денсаулығын нығайтып, дене мүсінінің сымбатты жетілуін қамтамасыз ету;
тәрбиеші мен тәрбиеленуші арасындағы қарым-қатынасты нығайту.
Мектепке дейінгі кезеңде тәрбиелеу, білім беру мазмұнын пысықтау
мақсатында жүргізілген тарихи-теориялық және тәжірибелік зерттеу
нәтижесінде мынадай жаңалықтар енгізілді:
1. Балабақшада өтілетін тәлім-тәрбие мазмұны халықтық педагогика
негізінде жаңартылды;
2. "Балалардың жас шамасына сай даму ерекшеліктері" деп аталатын бөлім
М.Жұмабаевтың "Педагогика" атты еңбегі негізінде толықтырылады;
3. Баланың мінез-құлқын қазақтың әдет-ғұрып, салт-дәстүрлеріне
үйлесімді қалыптастыру көзделіп, бағдарламаға "Имандылық тәрбиесі" деген
бөлім қосылды. Бұл бөлімге халықтың педагогикадан оның жасына лайықты,
түсінігіне қонымды материалдар таңдалып, "Адамдық – асыл мұрат", "Жер
байлығы – ел байлығы", "Келші, келші балашым", "Еңбек түбі – зейнет", "Ақ
дастархан", "Ақ боз үй", "Бабалар өмірі – ұрпақтарға өнеге" – деген
тақырыптарға топтастырылды.
4. Әр топтағы күн режиміне өзгерістер енгізілді.
5. Балалардың білім мен тәрбиесіне жыл аяғында қойылатын талаптар нақты
көрсетілді.
6. Экологиялық, экономикалық тәрбиенің алғашқы қарапайым негіздерін
қалыптастыру жайында мағлұматтар берілді.
7. Бағдарламалар мазмұнын іске асыру үшін "Отбасы", "Балабақша",
"Ойыншықтар", "Жыл мезгілдері, "Қазақстан – Республикам менің", "Жануарлар
дүниесі" деп аталатын нақты тақырыптар берілді. Мұндағы мақсат –
тәрбиешінің жұмысын жеңілдетіп, бала білуге тиісті білім-білік көлемін
толық аңғартып, тәрбие мақсатын дәл анықтауға мүмкіндік жасау.
8. Осы тақырыптар бойынша балаға меңгертілетін сөздіктер тізімі
жасалды.
9. Бағдарламада көркем әдебиет бөлімі жоғарыда аталған әрбір тақырыпқа
сәйкес жүйеленеді.
10. Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде тәлім-тәрбиені кешенді
ұйымдастыру тәсілі қазақ тілінде бірінші рет ұсынылып отыр.
Авторлар оқыту мен тәрбиелеу жұмысын кешенді ұйымдастыру туралы
К.Елбанскийдің, қазақ зиялылары А.Байтұрсыновтың, М.Жұмабаевтың болашақ
ұрпақты тәрбиелеу, оқыту жұмыстарын бір-бірімен сабақтас жүргізуді
қуаттайтын идеологияларына сүйенеді.
Тәлім-тәрбиенің сабақтастығы туралы М.Жұмабаев өзінің "Педагогика" атты
еңбегінде "Бала бір нәрсеге ұмтылса, сол нәрсеге баланың денесі, жаны,
ақылы, сезімі, қайраты – бәрі бірге жұмсалады" – дей отырып, ... " ақыл,
ішкі сезім, қайрат қатынасатын болғандықтан... үшеуін бірдей тең тәрбие
қылу – тәрбиешінің міндеті", - деген ойды анық айтады.
Сонымен, балабақшада өтілетін тәрбие жұмыстары жоғарыда аталған
тақырыптар негізінде 2-ден 7 жасқа дейін кешенді тәсілмен іске асырылады.
Бұл тәсілдің әр топқа белгіленген апталық жүктемені азайтуға, балалармен
әртүрлі өз бетіндік, шығармашылық жұмыстар жүргізуге, тәрбие аралық сазды
(әуенді) дене сергіту жаттығуларын көбірек қолдануға, тәрбие сабақтастығын
жақсартуға мүмкіндік беретіні тәжірибеде анықталуда.
Осы тақырыптарға орай аптаның бір күні тәрбиенің бір саласына баса
көңіл бөлінеді де, қалған тәрбие түрлері алғашқымен сабақтас, біріктіре
жүргізіліп, іскерлік дағдыларды меңгерту, қайталау, бекіту жұмыстары
серуенге шыққанға дейін жеке және шағын топпен жүргізіліп, тиянақталады да,
режим кезінде өтілетін ойын, ермек жұмыстарымен жалғаса береді. Мысалы,
дүйсенбіде "Тіл – халық қазынасы" тақырыбын өткенде, сол күнгі тәрбие
мақсаты, мазмұны – бейнелеу, санау, имандылық, әуенді қимыл-қозғалыс
кездерінде берілетін біліммен байланысты жүргізіледі.
Барлық тәрбие сәттерінде баланың тілін дамыту, әдеби-музыкалық
шығармалар пайдалану, ойлануға, тапқырлыққа, санауға үйрету, бейнелеу,
мүсіндеу өнерінің қарапайым тәсілдерін меңгерту, мәнерлеу құралдары туралы
ұғымдарын қалыптастыру сияқты сан-алуан тәрбие тағылымдары, ойын-әдістері,
логикалық-тәжірибелік жаттығулар арқылы жүзеге асырылады.
Мектепке даярлық топта (6-7 жас) жоғарыда аталған жұмыстар тереңдете
жүргізіледі. Бұл топтағы балалар ауызша сөйлеуге сөздің дыбыстық құрамын
дұрыс айтуға тиісті. Грамматикалық тәсілдерді меңгеріп, байланыстырып
сөйлеуде біршама жетістігі болады.
42 дыбыс үйретіліп, дыбыс, әріп туралы ұғымдар меңгеріледі. Үйренген
дыбыстар қатысатын сөз ойластыру, оған дыбыстық талдау жасау, дыбыстан
буын, буынан сөз, сөзден сөйлем құрастыру бағытында жаттығулар жүргізіледі.
Әртүрлі сызықтар сыздыру, түрлі пішіндер жасауға үйрету арқылы саусақ
буындарының қозғалысы жетілдіріліп, жазуға жаттықтырылады.
Ақыл-ой тәрбиесінің негізгі бір саласы қарапайым математикалық
ұғымдарды меңгерту мәселесі бағдарламада "Ойна да ойлан" деген тақырыппен
ерекшеленеді.
Алғашқы санау ұғымдары сәбилердің бірінші тобынан (2-ден 3 жасқа дейін)
бастап айналадағы заттар туралы сезім әрекетін қалыптастыру арқылы
жүргізіледі. Бұл жастағылар кейбір заттың қасиетін (қатты, жұмсақ), түсін
(бес түсі), кеңістікте орналасу (оң, сол, жоғары, төмен), көп, аз сияқты
жалпы санау ұғымдарын меңгере бастайды.
1.3 Қазақ балабақшалары мен мектептеріндегі балалардың этникалық өзіндік
санасын қалыптастырудың жәй-жапсары
Бүгінде білім беру үрдісіне қатысушылардың барлығы да (ата-аналар,
педагогтар, ғалым-эдіскерлер т.б.) баланың эмоциялық және танымдық дамуын
мақсатты бағытты ықпал ете отырып, ұлттық мәдени құндылықтар арқылы
этникалық өзіндік санасын ояту негізінде айналадағы үлкендермен,
құрдастарымен қатынас орната білуін қалыптастыру қажетгігін саналы
түсінеді. Шамасы, мұндай ықпал құрғақ моралдандыру сабағының формасында
емес, баланың жетекші қажеттіліктеріне, жоғары дәрежедегі белсенділік,
бастамашылдық, білуге құмарлықтары сияқты жас ерекшеліктеріне сүйеніп іске
асуы керек. Осылай болмаған жағдайда, адамдар қарым-қатынасын анықтайтын
объективті нормалар, балаға өте жақсы таныс болса да эмоцияларға, демек,
оның мінез-құлқына да тікелей ықпал етпейді. Шын мәніндегі психологиялық
құрал болу үшін, норма нақты тұлғалық кұрылымда бейнеленуі керек. С.Г.
Якобсонның болжамына орай, адамгершілік мінез-құлықты реттеуде мұндай
құрылымның қызметін екі қарама-қарсы әдеп эталоны (1984) атқарады. Бұлар
бала өзінің жағымды және жағымсыз іс-әрекеттерін байланыстыратын көркемдік
типтегі комплексті бейнелер.
Әлеуметгік нормаларды пайдаланудың түрлі деңгейі бар. Жоғарғы деңгей
нормаға нақты бағалау эталонының сәйкес келуімен сипатталады. Бұл жағдайда
ол іс-әрекеттің шын мәніндегі реттеушісі болады. Ал төменгі дең-тей -
норманы таза вербальды пайдалану, бағалау эталонымен, демек, сәйкес
эмоциялармен де қамтамасыз етілмеген. Мұндай нормалар баланың іс-әрекетін
шын мәнінде реттей алмайды, оларды пайдалану тек вербальды деңгейде
көрінеді (Д.Б.Эльконин, А.Л.Венгер, 1988).
Өкінішке орай, педагогикалық практика негізінен ұлттық білімдер мен
ұлттық мәдени нормаларды 6-7 жастағы балалардың жоғарыда аталған
бастамашылдық және белсенді жауап қатынасы ұстанымынсыз монологты
тасымалдауға бағытталған.
Мектеп жасына дейінгі балаларға ұлттық тәрбие беруде қандай
кемшіліктер жіберілді және нені өзгерту, нені толықтыруға тура келеді -
деген сұрақтар туындайды. Ең алдымен, ұлттық мектепке дейінгі мекемелердегі
педагогикалық үрдіс психологиялық ғылыми зерттеулерге негізделген бүгінгі
білім беру технологиясымен қамтамасыз етілмегендігін атап айтқымыз келеді.
Осының салдарынан бүгінгі күнге дейін ұлттық тәрбие үшін халқымыздың салт-
дәстүрлерін баяндаумен, мақал-мәтелдер мен нақыл сөздерді, әндерді,
санамақ, тақпақтарды жаттатумен әуестеніп, олардың танымдық мазмұнын
моральдық мәнін саналы меңгерту мәселесі назардан тыс қалып келеді. Осының
негізінде балалардың логикалық ойлау әрекеті мен қиялының, сезімдерінің
дамымауы, ұлттык ерекшеліктерді саналы түсінбеуі жатыр. Мектеп жасына
дейінгі балаларға ұлттық тәлім-тәрбие беру мәселесімен айналысатын
республикадағы педагогика ғылымы салт-дәстүрлерді, фольклор, қолданбалы қол
өнер туындыларын т.б. әдіс ретінде белгілейді. Ал біздің түсінуімізше, шын
мәнінде, осының барлығы балаларды жалпыадамзаттық құндылықтарға баулудағы,
тұлғасының тұтастай және үйлесімді дамуын олардың ұлттық өзіндік санасын
қалыптастыру арқылы іске асырудағы құрал болып табылады. Бұл оқу дағдыларын
меңгеру үрдісін қиындататын объективті себептердің бар екендігін, ал
балалармен жүргізілетін оқу сабақтары оның мүмкіндіктеріне сәйкес
ұйымдастырылуы қажеттігін білдіреді. Бұл мәліметтердің бәрі бала дамуының
ең қарқынды кезеңінде (6-7 жас) олардың этникалық өзіндік санасының
қалыптасуына ықпал ететін оқыту үрдісіндегі ұлттық салт-дәстүрлерді
пайдаланудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру қажеттігіне дәлел болып табылады.
Қазақ балабақшалары мен мектептерінде балаларды ұлттық тәлім-тәрбие
бағытында оқытуға жаңа мазмұн беру керек, сонда олардың бойында ұлтгық сана-
сезімінің оянуына мүмкіндік туады. Қазақ балаларын оқытуға жаңа мазмұн беру
дегеніміз не? Бұл балалардың ақыл-ойы мен сезімін, қоршаған өмір мен
кұбылыстарды бақылампаздығын дамытуға ықпал ететін әдіс-тәсілдерді
іздестіре білу. Осы әдіс-тәсілдер оның санасы мен сезіміне жол тауып,
ұлтгық тұлға ретінде қалыптасуын нығайтуы қажет.
Қазақ балабақшасындағы ұлттық тәлім-тәрбие берудің нәтижесін
анықтаудағы ең басты қиындық: мектеп жасына дейінгі балаларда халық өзіндік
сананы қалыптастыру мүмкін бе? Қажет пе? Егер ол мүмкін және қажет болса
дамудағы кай бағытты зерттеу керек? Мектепке дейінгі 6-7 жастағы балалардың
этникалық өзіндік санасының критерийлері қандай? Этникалық өзіндік санасы
қалыптасқан және қалыптаспаған деген қорытынды неден пайда болады? Зерттеу
негізінде қандай болжам жатуы мүмкін деген сұрақтарға келіп тіреледі.
Қалыптасқан жағдайды ескере отырып, ғалымдар, педагогтар (және ата-
аналар) онсыз бүгінгі жағдайда балаларға ұлттық тәрбие берудің тиімділігі
мүмкін болмайтын басты әдіснамалық мәселелерді анық елестетулері керек.
Бірінші мәселе, мектеп жасына дейінгі балаларға ұлтгық тәрбие берудің
психологиялық аспектілерін анықтау болып табылады;
екінші - жаттаудан, баяндаудан бас тартып, балалардың этникалық
өзіндік санасының оянуы мен қалыптасуына негізделген тәрбиелік ықпалды
белгілеу;
үшінші, ұлттық тәрбиенің әдіснамалық мәселесі — оқыту үрдісінде 6-7
жастағы балалардың үлтгық өзіндік санасын қалыптастыруда тэрби-ешінің
алдындағы практикалық міндет-терді түсінуі.
Мектеп жасына дейінгі балалармен ерек-ше түрде өтілетін сабақтарда
олардың этникалық өзіндік санасын қалыптастыру мүмкіндіктерін іске асыру
проблемасы алдағы уақытта да зерттеуді қажет етеді. Нақтырақ айтқанда,
зерттеу оқыту үрдісінде балалардың бір-бірімен жэне педагогтармен
қалыптасқан өзара қарым-қатынас сипаты оқытудың табыстылығы мен мектепке
дайындауға әсері туралы сүрақты талап етеді.
1.4 Балаларды меқтепке дайындауды жетілдіру бағдарламалары.
Баланың меқтепқе дайындығы үш деңгейден тұрады: денеліқ, арналу және
психологиялық.
Оқу психологиялық дайындық-қөп қисынды ұғым, ол біліммен үйренудің
тұтас, барлық негізгі құраушылары қатынасып құрал ретінде қарастырылады.
Баланың психиқалық жетілуін, меқтқпқе оқуға дайындығын әуендіқ, ерқтіқ
интеллеқтуалдық, әлеуметтіқ және сөздіқ дайындығынан қөруге болады. Әуендіқ
дайындық –жағымды эмоциялық орнықтылықты, меқтептерге сабақтарға оң
қатынасты, оқушының өзіне елестетуі, жаңа әлеуметтіқ жағдай және онымен
байланысты міндеттерді қабылдауы. Еріқтіқ дайындық( өзін-өзі қалыптастыру)-
бұл баланың тыңдай білуі, түсінуі, үлқендердің айтқаның есте сақтауы, ереже
бойынша жұмыс істеуі. Интеллеқтуалдық дайындық меқтепқе дейінгі баланың
ойлауын дамыту деңгейімен тіқелей байланысты. Бастауыш меқтепте жақсы оқуға
негіз болатын, 6-7 жасар бала меқтепқе барар алдында қөрнеқі-әреқеттіқ
ойлау қабілеттілігі құрылуы тиіс., Әрі қарай ол білім негізі болып
қалыптасады. Қөрнеқі-әреқеттіқ ойлау дәрежесі жоғары бала, қөрнеқі үлгімен
жұмыс істегенде,заттардң қейіпін, мөлшерін ұйқастырғанда (қонструқтор
бөлшеқтері, тетіқ механизмдерін), қойылған міндеттерді шешуде тиімді
әреқеттердің барлық түрін орындап шығады. Ойлау дайындығы баланың жан-
жақтылығымен нақты білім қорын ғана қарастырмайды, сонымен қатар оқу
әреқеттеріне тиімді танымдық қызметтерді құруды қамтиды. Меқтепқе оқытуға
әлеуметтіқ дайындық-бұл баланың ұйымда жұмыс істей білуі, жолдастарымен
араласуы, басқа балалардың ойымен санасуы. Сөйтіп берілген құраушылар
баланың басқалармен қарым –қатынас арқылы балалар тобымен ойлау дайындығын
дамытады. Бастауыш меқтеп бағдарламасы салыстыра білуді, талдауды, ойлай
білуді, өздігінен қорытынды жасай білуді талап етеді.
Қоғамның дамуы технологиялық сипат алғаннан қейін педагогиқалық
технология пайда болып, қоғамның білім жүйесін, жалпы инфрақұрылымын құру
қажет болды. Жаппай технологияны еңгізу ұйғарымы: мақсат қою, тұжырымды
білім беру, ұлттық адамгершіліқ, психологиялық, медициналық, эқологиялық
негіздермен қазіргі заманғы технологияға қелу, сонымен қатар айырмалап
оқытудын тиімді жағдайын бағалап, педагогиқалық технология пәндермен
болашақ оқу құралын құру. Р.Қ.Селевқоның Қазіргі заманғы білім беру
технологияларын қеңінен қарастырады.
Педагогиқалық технологиялардың әрбір түрінде жалпы білім беретін
меқтеп тәжірибесінде пайдаланатын бағдармалар мен әдістемелер қелтіріліп
отар. Р.Қ.Селевқоның білім беру технологиясының генізге ала отырып, біз
меқтепқе дейінгі білім беру жүйесіне қосуға тырыстық.
Республиқамыздағы меқтепқе дейінгібірнеше меқемелер ресейліқ
бағдарламаларыд (Қемпірқосақ бағдарламасы, Даму бағдарламасы, дамыта
оқыту, оқыту мен есеп шығару, Зайцев әдістемесі т.б.) , шетелдіқ (Вальдорф
педагогиқасы, Монтессори әдістемесі) және отандастарымыздың еңбеқтері
(Балбөбеқ) бағдарламалары қолданатыны белгілі. Мұның барлығын негізгі
мақсаты оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігінің арттыру, баланы меқтепқе
дайындау деңгейін қөтеру т.б.
Оның әрқайсысының өзінің қүшті және әлсіз жақтары бар. Жаңа
педагогиқалық технологиялар тәжірибесін ұсынарда қатан ғылыми талдау
жүргізуді қажет етеді. Жоғарыда айтылған бағдарламаларға қысқаша шолу
жасасақ, Н.А.Зайцев әдістемесі 2-7 жас аралығындағы балаларды оқу мен
есептеуге үйрету, есеп шгығаруға, жазуға, оқуға қызығушылығын туғызуға
бағытталған. Зайцев әдістемесі балабақша жағдайына түрленген. Бірақ,
негізгі қолдану ортасы –жанұя. Әдістемеліқ құралдар баланың ата-анасына
арналған. Әдістеме меқтепқе дейінгі баланы оқуға және есептеуге жетелдетіп
үйретуге арналған, мұның тиімділігі баланың психофизиологиялық
ереқшеліқтерін есқеруі.
Зайцев әдістемесін пайдаланудағы негізгі ереқшеліқтер:
-оқытудын өзіндіқ қасиеті )топ ішіндегі балалар саны аз 3-4 адам болу
қереқ);
-оқытуды ойын тәсілдеріменн өтқізу;
-сабақтардың тәртіптілігі және қайталануы.
Есептерді дұрыс шығару үшін әртүрлі жолдар қолданылады: ойын-сабақ, ойын-
жұмбақ, дидақтиқалық ойындар.
Әдістеме әрбір баланың жеқе ерешеліқтерін есқеруді, оның талабын,
мүдделерін және қабілеттерін есқеруге қөзделген. Зайцев әдістемесі бойынша
бала оқуды 2-3 жастан үйренеді. Бұл жастағы бала оқытудың ойын түрін тез
меңгереді.
Бағдарламанаң қөптеген жетістігі бар. Әдістеме қысқа мерзімде баланы оқуға
үйретеді:
-тіл синтақситіқ және орфографиялық пайдалану шеңбері ұлғаяды,
-дыбыстық талдауды игереді,
-жуан және жіңішқе дыбыстарды, дауысты және дауыссыз дыбыстарды тез
ажыратуға үйретеді;
-балалар арасындағы қарым-қатынасты дамытуға қөмеқтеседі.
Басқа әдістемелер сияқты Н.А.Зайцев әдістемесі қемшіліқсіз емес.
Әдістеме теқ үйде оқытуға арналғандықтан, балабақшада бұны пайдалану қиын,
қөніл бөлу мүмқіндігі болмайды.
П.Иванов-Айналайын балаларды табиғатқа сауықтыру жүйесі
Республиқаның меқтепқе дейінгі меқемелерінің қейбіреулері Бөбеқ қорымен
ынтымақтастықта жұмыс жасайды. Негізгі мақсатының қатарына бала ауруларын
төмендетуді қойып отыр. Сауықтыру шаралары: таза ауада жалаң аяқ жүру, суық
сумен жуыну, нүқтеліқ уқалау, тамақты салқын сумен шайқау, басейінде
шомылу, таза ауада жаттығулар жасау. Сауықтырубағдарламасының бала ағзасы
үшін маңызы зор. Баланың денеліқ, психиқалық денсаулығын жан-жақты дамуын
қамтамасыз етеді.
Әрбір халықтын өз ұрпағын тәрбиелеуде өзіне тән ереқшеліқтері бар.
Қазіргі таңдағы қөқейқесті міндеттердің бірі-тәрбие үрдісінде
халықтық дәстүрлерді қенінен пайдалану. Осы міндетті орындауға қөмеқтесетін
бағдарламалардың бірі- Балбөбеқ. Республиқаның қөптеген меқтепқе дейінгі
меқемелерінде Балбөбеқ бағдарламасы 1996 жылдан жүргізіліп қеледі.
Бағдарламаның ереқшелігі тәрбиенің адамгершіліқ мазмұнда бағыт алуында:
ұлттық психологияда жеқе тұлғаны жан-жақты тәрбиелеу және өз халқының әдет-
ғұрыптарын сыйлайтын, ана тілін білетін, дені сау, жетілген, рухани бай
т.б. адамды тәрбиелеу.
Меқтеп талабына сәйқес бірінші сынып оқушысын дайындау, оқу-тәрбие
үрдісін оңтайландыру тіқелей жаңа педагогиқалық технологияларды енгізу
арқылы жүзеге асырылады.
1.5 Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеші-педагогқа қойылатың қәсіби
талаптар.
Болашақ ұрпақтың танымдық белсенділігін дамыту ақыл-ой тәрбиесінің6ip
міндеті ретінде күш бүгінге дейін күн тәртібінен түспей келеді Ақыл-ой
тәрбиесінің бұл acпeктici баланың ойлау операциясының, танымдық
проңестерінің және қабілетінің дамуына тткелей баланысты. 6-7 жастағы
баланы оқу-тәрбие процесінде дамыту мәселесінде басты және ең алдымен
баланың өздігімен әрекеті және танымдық, белсенділігі атқарады. Ғалымдар
С.Л.Рубинштейн, Д.П.Годовикова, Т.А.Куликова, А.И.Сорокинаның еңбектерінде
6-7 жастағы балалардың білуге құштарлығының, танымдық қызығушылығының,
коммуникативтик сұрақтары, танымдық сипатының дамуы, танымдық белсендінінің
көрсеткіштері ретінде атаған. А.П.Усова өзінің Балабақшадағы оқыту атты
еңбегінде мектепке дейінгі балалардың оқу әрекетіндегі танымдық
белсендінгіне байланысты үш денгейге берілген теориясын басшылыққа алуды
ұсынды.
6-7 жастағы балалардың танымдық белсендінін дамыту балабақшадағы
педагоггардың үлесіне тән, ұйымдастыру шеберлігімен тікелей байланысты.
Сондықтан бүгінгі күні тәрбиеші-педагог мамандарына түпкісінен білім
берумен қатар, кәсіби іс-әрекеттің ғылыми негіздерін практикада қолдануға,
практикалық біліктілік пен дағдыны қалыптастыруға ерекше көніл бөлуде. Оның
дәлелі ретінде Қазақстан Республикасыньщ Білім туралы заңының 22-бабында
(1999), Балаларды міндетті мектепалды дайындау тұжырымдамасында (2000)
кадрларға қойылатын талаптар атап көрсетілді.
Ең басты талап баланың бақыты мен тағдырына жауапкершілікпен қарап,
дене, физиологиялық, психологиялық даму заңдылықтарын түсіну. Балабақша
педагогі өзін жәй ғана тәрбиешімін деп қарамай, жалпы мәдениетін және
кәсіби біліктілігі мен даярлығын жетілдіру қажет. 6-7 жастағы балалардың
психологиялық ерекшелігін қоршаған ортадағы дүниені танып білсем деген
қызығушылығы басым болып келеді. Баланың өздігінен позиңиясы қалыптасып
және ой қажеттіліқ арқылы сипатталады: танымдық қажетілігі; белгілі бip
әлеуметтік қатынасқа байланысты қажеттілігі.
Айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен, сабақта педагог-тәрбиешімен,
ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынас кезінде танып біледі. Осындай
жетістіктерге жету үшін тәрбиеші-педагог алдында тұрган ертеңгі мектеп
оқушысы деп қарап, баланың мінез-құлқын, сана-сезімінің жетілу дәрежесін
таным үрдістерің (туйсін, қабылдауы, ес, ойлау, сөйлеу, зейінінің) дұрыс
бағытта қалыптасып, дамуын қадағалап әpi дамытып отыру керек. Сондықтан
осындай ерекшелікті ескере отырып, оқу-тәрбие процесін жүрпзу қажет.
Тәрбиеші-педагог - мектепалды жастағы балалардың танымдық
белсенділігін қалыптастыруда, оның кезін ашуда басты тұлга. Kaзipri таңда
мектеп оқушыларының танымдық белсендінгін арттыру мәселесі жоғары деңгейде
шешіліп, оқытудың жаңа технологияларының енпзіпп, сапалы нәтижелері
байқалып отыр. Ал балабақшада бұл өзекті мәселе қандай деңгейде шешілуде
және тәрбиеші-педагогтар қандай әдістемелер қолданып келеді деген сұрақ,
кез келген маманды ойландырады. Әрине, казіргі оқыту технологияларын
балабақшаға лайықты түрлерін ipiтеп оқу-тәрбие процесіне енгізіп,
балалардың таным белсенділігі мен балашақтағы оқу әрекетіне деген ынтасын
арттыруда маңызы зор. Кейбір, балабақшаларда жаңа технологиялар қолданылмай
жүр дегеннен аулақпыз, ойын арқылы оқыту, дамыта отырып оқыту технологиясы
қолданылып келетіндігін тәжрибе көрсетіп отыр. Ғалым С.Жиенбаеваның 6-7
жастағы балаларды қол еңбегіне баулуда саралап оқыту технологиясын қолдану
тәжірибесі де нақтылай түседі. Дегенмен, жаппай тәрбиеші-педагогтардың
балалардың таным белсендінгін дамьггуда тиімді әдістерді қолдануы өзінің
білімін жетілдіруіне тығыз байланысты. Өзінің білімін жетілдіру дегеніміз -
жеке басының кәсіби шеберлігін шындауы, педагогикалық, әрекетін шығармашы-
лықпен ұйымдастыра білуі.
Педагог мамандығының әлеуметтк мәні – тәрбиеленушілердің қазіргі
қоғамның өзгермелі әлеуметтік мәдениетіне беймделуіне, оларды ереже, заң
бойынша өмip сүруге жол ашып, кейін олар үшін идеяға айналдыру. Тәрбиеші-
педагогтың педагогикалық әрекеттерінің компоненттері: педагогикалық мотиві,
мақсаты А.Н.Леонтьев, қарым-қатынасы (субъект-субъект), педагогикалық
техника, біліктілігі, өз еңбегінің нәтижесінде талдауы. Мекгепке дейінгі
мекеме мамандарының кәсіптік бағыттары, педагогикалық epeжелері туралы
Е.А.Панько, Л.Г.Семушина, В.И Логинова, Р.С.Буре, К.А.Аймагамбетова, Б.О
Арзанбаева зерттеулеріндегі педагог-тәрбиешілердің қызметі,
профессиограммасы мәселелері туралы атап кеткен. Профессиограмма - бұл
ғылыми негізделген педагогтың жеке тұлғалық кәсіптк сапаларына та-лаптар,
дуниеге көзқарасы, жалпы мәдениеті, психологиялық-педагогикалық, арнаулы
білімі, сол сияқты педагогикалық біліктілігі мен дағдысы.
Қорыта айтканда, бүгінгі таңда болашақ ұрпаққа әлемдік ғылым мен
прогресс деңгейіне сәйкес білім мен тәрбие беруде, оның рухани байлығы мен
мәдениетін арттыруда танымдық белсендінілігін дамытудың маңызы зор. Басты
мәселені шешуде тәрбиеші-педагогтың орны ерекше дей отырып, терең зерттеуді
талап ететін күрделі мәселе аспект.
Еліміздгі тәуелсіздік туымен қатар келген қоғамдағы саяси-әлеуметтіқ,
экономикалық, рухани өзгерістер халыққа білім беру мен тәрбие жүйесін
қоғамдық талаптарға сәйкес, жаңа мазмұнда қайта құруды талап етеді.
Білім саласындағы мемлекеттік заңдар мен ресми құжаттарда жас ұрпақ-
тың шығармашылық рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгерішілік пен
салауатты өмip салтының берік негіздерін қалыптастыру, жас ұрпақтың жеке
басының дамуы арқылы интеллекте байытуға, дарындылығын дамытуға баса назар
аударылған.
Жас ұрпақтың рухани-эстетикалық, дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру
үшін баланың бос уақытын тиімді ұйымдастырудың жақтарын табу - ең керекті
жағдай. Бос уақытты ұйымдастырудың тағы бip тиімділігі - үздіксіз бшм
беруді жетілдіру мәселесі де себебін тигізеді. Ceбeбi мектепалды дайындығы
кезінде балалар бос уақытты ұйымдастыра білген жағдайда ғана үлкен
жетіспктерге жетуге мүмкінддк туады.
Балабақшада бос уақыт - тек көңіл көтеру емес, ол баланың өз бетінше
жұмыс істеуіне, сауықтар мәселелеріне араласуына, өнер түрлерімен танысуына
және өнерге талпынуына жағдай жасайды. Баланың бос уақытында олардың өмipre
белсенділігін арттыруға және өмipre ынтасын қалыптастыру мақсатында мәдени
ic-шараларға тарту негізінде баланын жеке басы дамуына әсер етеді, оның
рухани дүниесінің өзгеруіне мүмкіндік жасалып, тәртіптілікке ынтасын баулу
мақсаты жүзеге асады.
Сонымен қатар әлеуметтіқ ортаның балаға тигізер ықпалын ескере отырып,
жаңа өмip салтына икемдеуге талпындыру мақсаты да көзделеді. Баланын бос
уақытын дұрыс ұйымдастыру құрылымдық және стильдік ерекшеліктері жеке
тұлғаның даму дәрежесінің, оның жан-жақтылығы мен үйлесімділігінің
көрсеткіші болып табылады. Бос уақытты түрлі ic-шаралар жүйесімен
толықтыру, тиімді пайдалану балада эмоционаддық, ерік-жігер және ақыл-ой
тәрбиесінің сапалық, қасиеттерін дамытуға ықдал етеді. Бос уақытты дұрыс
ұйымдастыра білген жағдайда ғана олардың танымдық және шығармашылық
мүмкіндк-ерін дамытуға жағдай туады.
1.6 Балабақшада баларды тәрбиелеу ерекшелігі
Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке адамды қалыптастыру және оның жан-
жақты толық қанды дамуын қамтамасыз ету. Ал бұл міндеттердің табысты
шешімін беру жеке адамның дамуы қалай өтетінін және оның қалыптасуына
қандай жағдаяттар ықпал ететінін білумен байланысты.
Ең алдымен ескеретін жайт: адамның дамуында бір-біріне байланысты
екі өзек байқалады, оның бірі-биологиялық, екіншісі-әлеуметтік. осы
бағыттар адамның дүниеге келген күннен бастап оның дамуы мен қалыптасуында
көрініс бере бастайды. Адам туылғанда тек биологиялық тіршілік иесі болып
танылады, жеке тұлғалыққа жету әлі ерте. Биологиялық нышандар мен
қасиеттердің дамуы адамның өмір бойы мүшелік пісіп жетілуі және қалыптасуы
процесінің сипатың көрсетіп отырады. Адамның биологиялық кемелдену және
өзгеру процесі, оның дамуының жастық сатылары мен мінез-құлығында көрініп,
осыдан балалық, жасөспірімдік, ересектік және қариялық табиғи бітістерін
ажыратамыз.
Бірақ адамның табиғи дамуы көпсанды әрі сан алуан әлеуметтік салалар
мен қасиеттерді қабылдаумен тығыз байланыста бірге дамып барады, бұл адамды
қоғамдық тіршілік иесі ретінде сипаттайды. Мысалы, нәрестенің жақын
адамдарды танып, күлімсіреу, кейін тілге келуі, тік жүру қабілетін игеру,
үйдегі және көпшілік арасындағы қалыптары, еңбектеуі және т.б. Өсе келе ол
білім игереді, моральдық қалыптар мен ерекшеліктерді орындайды, әртүрлі
жұмыс істеуге ептіліктер мен дағдыларды қалыптастырады және олардың барлығы
да өмір барысында адамда пайда болып, дамып отырады.
Сонымен, адам баласы тұлға ретінде өмір сүру барысында өзінің
қоғамдық мәнің сипаттайдын көптеген әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді
қалыптастырады әрі дамытады. міне осыдан, ол ғылымда биоәлеуметтік тұлға,
субъект, яғни тарихи-қоғамдық қызмет пен таным иесі деп танылады. Демек
адам түсінігі осыдан биологиялық және әлеуметтік (қоғамдық), сапа мен
қасиеттердің бірлігін білдіреді.
Ал жеке адам түсінігін алсақ болсақ, ол тек қана әлеуметтік сапа
мен қасиеттерді игерген тұлғаны танумен байланысты. Бұл тұлға қоғамдық
тіршілік иесі сипатында қөрініп, тіл игеруі, санасы, әртүрлі әдеттерімен
ерекшеленеді. Жеке адамдық қасиетке ие болу, оның табиғи, биологиялық
болмысына емес, қағамдық қасиеттерге тікелей байланысты. Сонымен жеке
адам дегеніміз адамның қоғамдық сипатын танытып, оның өмір барысында өзіне
топтаған әлеуметтік сапалар мен қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Жеке адамдық сапалар өмір барысында қалыптасқандықтан, олар біреулерде
айқын көрініп, басқаларда кңгірттеу болады. Олай болса, жеке адамдық дәреже
деңгейін қалай білеміз және оның өлщемдері қандай деген сұрақтар
туындайтыны сөзсіз.
С.Л.Рубинштейннің зерттеуі бойынша жеке адам өз қылығы мен іс-әрекетін
саналы басқаруға мүмкіндік беретін психиқалық даму деңгейімен сипатталады,
яғни өз әрекетін ойластыра біліп, жауапкершілікті сезіну кабілетің болуы;
өз бетінше дербес іс-әрекетін жасай білуі-жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz