МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ.
І ТАРАУ. МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1. Салық ұғымының экономикалық мәні мен
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... .
1.2. Меншікке салынатын салық және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
А) Жер салығы
В) Мүлікке салынатын салық
С) Көлік құралдарына салынатын салық

ІІ ТАРАУ. АҚМОЛА ОБЛЫСЫ БОЙЫНША МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ
КОМИТЕТІНІҢ ЖҰМЫСЫН ТАЛДАУ.
2.1. Ақмола облысы бойынша кірістер мен салық түсімдерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
2.2. Ақмола облысы бойынша бюджет кірісі мен салық түсімдерін
талдау ... ... ... ... ... ..
2.3. Ақмола облысы бойынша меншікке салынатын салық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ...

ІІІ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАР РЕСПУБЛИКАСЫ БОЙЫНША МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫ
ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫНА САЙ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
3.1.

КІРІСПЕ.

Еліміздің Президентінің Қазақстанға Қазақстан – 2030 жолдауына
аталап көрсеткен Көркею, қауіпсіздік және барлық қазақстандықтардың тұрмыс
жағдайыны жақсаруы бағыты мемлекетіміздің ең маңызды мәселелерінің бірі,
қазіргі заманға сай нәтижелі мемлекеттік қызмет орнын және мемлекеттік
басқарма құрылымын құру.
Өткен жылдар бойында өткізілген реформаның нәтижесінде, қазіргі
нарықтық экономика талабына сәйкес келетін мемлекеттік басқарма жүйесі
құрастырылды, орталық қызметтен аудару процесін бастау және үстемділік,
сонымен қатар мемлекеттік басқармадағы жергілікті деңгейдің территориялық
дамуының көп сұрақтарын шешу іске асырылды. Мемлекеттік қызметтің іске
асыруын нәтижелігін қамтамасыз ету үшін орталық және облыстық билік деңгейі
арасындағы үстімдегі жетерліктей нақты белгіленген шаралар іске асырылды.
Мемлекет салық саясатын ұлттық реттеу дәрежесіне көтере отырып оның
көмегімен экономикалық дамудың циклдік ауытқуларын жұмсартады, инфляциямен
күрес жүргізеді, өндірістік және әлеуметтік құрылымды дамытады.
Сол себепті мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдарының ортасында
салық жүйесі аса маңызды болып табылады. Салық салу тетігі – қандай да
болмасын экономика жүйесінің ең күрделісі болып табылады. Салық салу
процессі мемлекеттік реттеудің ең маңызды әдісі болуы себепті, оның
нәтижелілігіне әлеуметтік – экономикалық саясаттың сәтті іске асуы көп
тәуелді болады.
Қазақстанның нарықтық қатынасқа өту кезеңінде салық мемлекет
экономикасының дамуына әсер етуші басты құрал екені айқын. Бүгінгі күнде
өзін-өзі басқару органдары үшін әр түрлі қаражат көзі болып халықтан
алынатын салық ерекше орын алады. Меншіктен алынатын салық, салық
қатынастары – қаржылық қатынастың органикалық бөлігі екені айқын. Ол ұлттық
салт – дәстүрлермен және қоғамдық психология шекарасы кертартпа байланыста
болады. Бюджет пен тұрғындар арасындағы экономикалық өзара қарым-қатынасты
ұйымдастыру, салықтың фискальдық және реттеуші қызметін ойдағыдай
үйлестіруге мүмкіндік береді. Халықтың мүлкін салықтық реттеудегі
оптимизация проблемасы маңызды мәселеге айналды. Бұл мәселені тезірек
шешуден экономикалық реформа жетістігі, экономикалық дағдарыстың ұзаққа
созылуы, тұрғындардың әлеуметтік қалпына байланысты болады. Бірақта
прогрессивті салықтар өзінше қазынаға көптеп түсуіне кепіл бермейді.
Осындай жағдай бізді қатты толғандырып, бізді салық кемшіліктерін және оның
артықшылықтарын жан-жақты және тереңдеп оқуға міндеттейді.

Қазіргі күнгі жергілікті бюджеттер мен республикалық бюджет арасындағы
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді бөлу
жергілікті бюджеттердің кіріс базасының күшеюіне жәрдемдеспейді. Сондықтан
үкімет қазір салықтарды жергілікті бюджеттерге бөлудің тұрақты
нормативтерін белгілеуді ұсынып отыр. Бұл орайда оның түрлі жолдары
талқыланып жатыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты салық салудың және жетілдіру жолдарының,
салықтар мөлшерінің көлемі, салықты төлеу тәртібі, салықтар бойынша
жеңілдіктер мен шегерімдер күрделі жұмасалымдарға, қозғалмайтын мүлікті
сатып алуға, негізгі өнідірлетін қорларды инвестициялауға, базалы
қағаздарды сатып алу және басқа операцияларға саралауға жағдай жасайды.
Белгіленген салада, шаруашылық немесе аймақтық салада салықты төлеуді
реттейтін өзіндік салық ахуалы қалыптасатын мәселелерді Ақмола облысының
салық комитеті мысалында зерттеу және түсімдерді молайту резервтерін
қарастыру болып табылады.
Қазіргі нарықтық шаруашылықты қалыптастыру және жұмыс істеу
жағдайларында халыққа салынатын меншік салығының тәжірибелік мәні арта
түсті. Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық қайта құру кезеңінде, экономика
және оның секторын қалыптастырудағы тұрақсыздық жағдайларында салықты
шаруашылықта экспериментті көріксіз қолданады. Қазіргі кезде қоғам мүлік
салығының мүмкіншіліктерін асырып жібереді және оған тән емес қызметтерін
қосуға кідіріссіз екені күмәнді емес. Осындай жағдайда мүлік салығының
мәнін және рөлін талдап, оның негізінде салық заңдылығының
өзгертілімдерінде жаңа тенденцияларды оқып білу мемлекет пен тұрғындар
арасындағы салықтық қатынасты, салық механизмдері пайдаланылатын облыстарды
дұрыс анықтау қажет. Ол республикада басқа қаржы жүйесінің кешені
салық жүйесінің іске асырылуын талап етеді.

Сол себеті Меншікке салынатын салық және оның мәні мен маңызы атты
дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі таңды өте актуальды мәселелердің
бірі болып отыр. Жұмыстың актуалдығы келесіде: салық салу негізінде бюджет
кірісінің негізі бөлігін құрайтын меншік салығы орын алады. Біздің
Қазақстан Республикамызда екі сатылы бюджеттік жүйе қабылданған
соң салықтың дамыту және талдау негізінде меншік салығы тек қана
республикалық табысты құрмай, сонымен қатар жергілікті бюджет кірісінің
негізгі баптарын құрады.

Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан және қортындыдан тұрады.
Жұмыс барысында отандық және шет елдік ғалым – экономистердің
еңбектері, Қазақстан Республикасның статистика агенттігінің ақпараты,
Ақмола облыстық қаржы департаментінің мәліметтері, Ақмола облысының салық
комитетінің ақпараттары қолданылды. Жұмыс барысында тізбектік қойылымдар,
статистикалық тізбек, дедукция және индукция, тағыда сол сияқты басқада
кономикалық зерттеу әдістері қолданылды.

І ТАРАУ. МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.

1.1. Салық ұғымының экономикалық мәні мен қызметтері

Адам тарихында бірде бір мемлекет салықсыз өмір сүре алмаған.
Салықтар, оларды ертеде подати деп атаған, әскери өніммен және өндірудің
ең ежелгі тәсілдері болып келеді деп белгілеуге болады.
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің
ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар - өркениетті
қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы
көрмейді. әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу
төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте
әсіресе құлдырамайды деп санайды.[2, 45б]
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп
мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған. Салықтар барлығын да тиымсыздандырады. Және олар туралы көп
айтылды.
Салықтық төлемдер мағынасына терең ену үшін салық салудың негізгі
принциптерін белгілеп алу қажет. Сапа, экономикалық тұрғыдан салық салу
жүйесінің қайсы болса да қолайды. Олар Адам Смитпен төрттік жағдай (ереже)
формасында қалыптастырылып, кейін классикалық принциптерге айналып олармен
кейінгі авторлар да келіскен. Олар келесіге келіп тіреледі.
1. Мемлекет адамдары үкіметтің шығындарын жабуға мүмкіндігінше қатысуы
керек, яғни үкімет қорғанысы астында пайдаланып жатқан табысына сай.
Бұл тәртіпті сақтау немесе оған бағынбау былай айтқанда салық салудың
теңдігіне немесе теңсіздігіне алып келеді.
2. Әрбіреуі мсіндетті түрде төлейтін салық өздігімен емес, нақты
белгіленген болуы тиіс. Салықтың мөлшері, уақыты және төлеу әдісі
төлеушінің өзіне сияқты басқаларға да түсінікті және мәлімді болуы
керек.
3. Әрбір салық түрі төлеушіге ыңғайлы түрде және уақытында алынуы керек.
4. Әрбір салық түрі
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және торлықтырылған. Салық
салудың қазіргі таңдағы принциптері манадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін есепке ала
отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан алынатын
салық прогресивті болуы тиіс.
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш салынуы
қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін емес.
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек.
4. Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс.
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға жеңіл
бейімделуі және икемді болуы керек.
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету керек және
мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салықтың мәселелері өте қиын және қарама-қайшылықты болып келеді, және
салық төлемінің заңдық құқығы мен мүддесін толық әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ететін салық жүйесіне енгізілген идеалдылықты бүгінгі кезде
айтуға әлі ерте.
Жалпы берілген аймақта өткізіліп жатқан қайта құру салықтар мен
алымдар жүйесінің бұтақтану сипаттамасын алып жүр, бірақ оларды нақты
өмірге мемлекетпен жақындатуды қолданып отыруды айтып өткен жөн.
24 сәуір 1995 жылы №2235 шыққан Салық және бюджетке түсетін басқа да
міндетті түсімдер туралы заңдық күші бар Қазақстан Республикасының
Президентінің Жарлығы шыққаннан бері үлкен көлемде толықтырулар мен
түзетулер енгізілген.
Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті
төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен
байланысты өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді жылына бір рет келесі
жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады. әрине, мұндай қадам салық
заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді. Одан да
басқа, салық салудың мүделігінде Трансферттік баға, Салық құпия
институты және басқалары. Салық есебінде оларды қолдану ерекшеліктерінің
түсінікті жазылуы және операцияның жеке түрлерінің, мәліметтер көздерінің,
жақтардың өзара қызметтері мен өзара тәуелділігі түсінікті түрде түсініктер
енгізілген.[3. 12б]
Салық дегеніміз не екен? Салық – бұл мемлекеттік заңдылықтар
негізінде мемлекетпен өткізілетін заңды және жеке тұлғалардан міндетті
түсімдер мен алымдар.[4,112б.] Қазақстан ғалымы Е.В.Похоров өте бір қызық
ереже ұсынды. Оның ойынша салық - бұл жоғары мемлекеттік билік
органдармен (парламентпен) заңдар арқылы біржақты белгіленетін міндетті,
төлеусіз және қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар әрдайым өкілеттік
органдармен заңды және жеке тұлғалардан өндіріліп алынады, мемлекеттік
бюджетке (республикалық және жергілікті) есептелу жолымен мемлекеттің
кіріспе (мемлекеттік меншікке) енеді және мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен
қамтамасыз етіледі. Бұл анықтама әдебиетте ұсынылған барлығынан
жақсыларының бірі болып табылады және эксперттер бойынша дұрыс көзқарас
ұсынады.
Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы
ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта болу
инструменті болып, салықтар болу жүйесіндегі болатын шығындарды санау
немесе басқа қызмет нышанында дамуда ұстауға негізделген.
Салық – ол мемлекеттік органдар қызметін қамтамасыз ету мақсатында
заңды және жеке тұлғалардан алынатын мемлекетпен белгіленген міндетті
төлем.
Салықтың экономикалық белгісін қарастырайық.
1. – Салық бұл материалдық төлем, яғни салық төлеу әрдайым салық
төлеушінің мүлігін (әрине, ақша құралдарын) мемлекет пайдасына
шеттету.
2. – Салық бұл ақшаны қайтарымсыз өндіріп алу (төлету). Салықты төлеу
кезінде құнның біржақты қозғалысы бар: салық төлеушіден мемлекетке
және солай ғана.
3. – Салық салық салу объектісінің мәнімен сипатталады.
4. – Салық әрдайым жеке анықталған сипаттамада болады, яғни әрдайым нақты
заңды немесе жеке тұлға түрінде төлеу субъектісі болады. өзінің
субъектісіз (яғни төлеуші) салық бола алмайды, бірақ оның болмауы
мұндай жағдайда ешкімнен ақша ала алмайды.
5. – Салық үшін анықталған төлем көлемі сипатты. Қазіргі таңдағы
мемлекет, салықты төлетуде қанша алғысы келсе, сонша алып қою
принципі бойынша қызмет істей алмайды. Салықты белгілейтін нормативтік
актілерде әрдайым сол немесе басқа тәсілмен салық көлемі анықталады
(табыстан пайыз түрінде, нақты тіркелген сома және басқа да түрде).
Салықтың анықталған көлемінің бар болуыф салықтық міндеттеме мазмұнын
қалыптастырады, салық төлеуші мемлекетке қанша салық төлеу керек
екенін біледі.
Өзінің спецификалық белгісі күшінде салық мемлекеттің табысын
қалыптастыратын басқа төлемдерден ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар мен бірге
алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламысз болып келеді; алым
қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен бір
құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-қатынасқа
түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып жүреді:
алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-қатынасқа
түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен мемлекетке
жолығудың өзі ерікті болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 35 бабында ескерілген
басқа да міндетті төлемдерге баж да жатады.
Мемлекеттік баж – бұл міндетті төлем, заңды мағынасы бар әрекеттер
үшін алынатын немесе өкілеттіліктермен оған мемлекеттік органдармен және
мамандық тұлғалармен құжаттарды беру үшін төлетулер.[5, 13б.]
Салық өлшемі болып төлеушінің төлеу қабілеті есептеледі. Баж – бұл
міндетті төлемдердің ең ежелгі түрі. Бұл оларды төлеудің төлеушіге
ыңғайлығымен немесе бажды төлеуден бас тартуға өте қиын (мысалы, жол бажы),
немесе оны төлеуге өзі мүдделі, өйткені белгілі-бір мемлекеттік жағдайды
пайдаланады. Сонымен баж салыққа қарағанда қатысты баламалы сипаттта
болады, ол оларды алымдармен жақындастырылады.
Ұсынылған түрлі салықтарды сипаттай келе тура және жанама түрле,ріне
бөлінетіндерге тоқталып кетейік.
Тура салықтар мүлік табысына тікелей белгіленеді. Олар өз кезегінде
нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты – салық төлеушінің жеке түрі есептелмейді және салық салу
объектісінің дерек табысына, мүліктің жағдайынан және субъектті жайына
байланысты.
Нақты салықтар – бұл мүлікке деген салық. Немесе салық төлеушінің өзі
емес тура оның табысы немесе мүлігі салынады, яғни мүлікті сату, сатып алу
немесе иемдену. Бұл салықтың ерекешелігі, ол салық төлеушінің қаржы
жағдайын есепке алмады.
Жеке – салық салу объектісі болып мүлік болмайды, ол салық салу
төлеушінің есептелген табыс немесе пайдасының бір бөлігі болатын салықтар
түрі (халықтан жеке салық, мүлік салығы және басқалары).
Жеке салықтар тек қана халық табысына салынады, олар салық төлеушінің
төлеу қабілетін есепке алуы тиіс. Мысал болып салықтардың классикалық
түрлерінің бірі болып табыс салығы болуы мүмкін. Табыс салығын,а арналған
Қазақстан Республикасының бірінші заңы 1991 жылы желтоқсанның 24 күні
шықты. Ол Қазақ ССР Заңына енгізілген өзгертулер туралы, Қазақ ССР
азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы жоқ тұлғалардан табыс
салығы туралы.
Жеке және нақты салықтар арасындағы айырмашылық салық жүйесінде салық
ауыртпашылығын бөлудің теңдігі мен әділдігі көзқарасынан анықталатын
мағына. Осы критерия бойынша нақты салықтар салық төлеушілердің жеке
жағдайын есепке ала отыратын жақсы әзірленген жеке салықтарға шегінімді.
Сондықтан жеке салықтарды кең пайдалануға бағытталуы дұрыстау болар.
Салық төлеуші салық көзінен төлейді – материалды қордан, адам салық
төленеді (еңбек немесе кәсіпкерлік қор). Салықты төлеудің екі тәсілі бар:
табыстан және капиталдан. Экономика көзқарасынан олардың қайсысын қолдану
мақсатты екенін айтуға болмайды, өйткені әрбір жеке жағдайды барлық
экономикалық, қаржылық және әлеуметтік-саяси жағдайлардың жиынтықтар
негізінде шешу керек. Салық теориясында салық бірлігі түсінігі бар – бұл
салықты есептеу негізіне жатқызылған салық объектісінің бөлігі. Мысалы,
табыс салығында салық бірлігі – теңге, рубль немесе марка: жер бойынша – 1
гектар, 1 участке; акцизде – 1 шөлмек, 1 қорап шылым.

1.2. Меншікке салынатын салық және оның түрлері.

Бұл бөлімде меншікке сальшатын салықгар, яғни жер салығы, көлік
құралдары салығы және мүлік салықтарының экономикалық мазмүнына тоқталамыз.
Аталған салық түрлері жергілікті бюджетке түсетіндіктен жергілікті салықтар
ретінде де қарастырылады.

А) Жер салығы
Жер — белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Адамзат жерді пайдалану арқылы өзінің қажеттіліктерін
қанағаттандырып келеді. Қазақстан Республикасының кең байтақ жері бар.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді.
Жер салығын енгізу мынадай мақсаттарды көздейді:
• экономикалық әдістермен жерді ұгымды пайдалану;
• тұлғаларды жерге орналастыру;
• жердің құнарлығын арттыру;
• жерді қорғау жөніндегі шараларды енгізу үшін төлемдер төлеу;
• аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру.
Жер ресурстары ауыл шаруашылығы ресурстарының жүйесінде басты орын
алады. Жер – ауыл шаруашылығы өндірісінде басты ауыстырылмайтын құрал болып
табылады.
Жер шаруашылық құралы ретінде спецификалық ерекшеліктерге ие
болады, ол келесідей жағдайларға байланысты болады:
Біріншіден, жерге қарағанда басқа барлық шаруашылық құралдары
–алдағы еңбек нәтижесі, ал жер- табиғат азығы, ал еңбек азығы болып тек
қана жердің үстіңгі қабатындағы топырақ саналады.
Жерді дұрыс пайдаланса, ол бүлінбейді, қолдануға жарамай қалмайды,
ол керісінше өзінің құнарлылығын жоғарлатады, ал қалған өндіріс құралдары
бүлінеді, моральді және материалды ескіреді, еңбек процесінде қолданылады.

Екіншіден, жер ауыстырылмайды, оны басқа өндіріс құралдарымен
ауыстыруға болмайды, жерсіз ауыл шаруашылығында өндіріс процессі жүзеге
асырылмайды, соның ішінде жер ісінде, мысалы: бір трактор өзінің тозу
шамасына қарай басқасына ауыстырылады, жатканы комбайнмен ауыстыруға
болады, ал жерді басқа өндіріс құралымен ауыстыруға болмайды.
Үшіншіден, жерді өндіріс құралы ретінде пайдалану тұрғылықты
орнына және оның шекті кеңістігіне байланысты, ауыл шаруашылық өндірісі
дамиды- сол жағдайда, егер оған сәйкес келетін жер болса және басқа еңбек
құралдарын өндіріс орнына енгізген жағдайда.
Төртіншіден жер учаскілері бір –бірінен жемістілігінен жер
бедерінен, орналасқан орнына байланысты ерекшеленеді. Оның бәрін ауыл
шаруашылық өндірісті енгізген және жоспарлаған жағдайда , сонымен қатар
жердің құнын анықтағанда және жер салығын жалға беру төлемін анықтағанда
ескерген дұрыс.
Жер салығына қойылатын әр түрлі сұрақтар әр түрлі рента теориясымен
анықталады, себебі жер салығының теориялық негізі болып жер рентасы
саналады. Сондықтан жер салығының мәселелері болып Қазақстан
Республикасында байланысты өмір сүретін, ең басты теориялық өңдеу болып
табылады.
Белгіленген күші бар салық заңдылығындағы жер, жеке және заңды
тұлғалардың меншігіндегі, оған жыл сайын салық салынады. Жер салығы жыл
сайын қолма-қол белгіленген нақтылы жер кадастрасын болжайды. Топырақтың
сапалық зерттеуі жоқ жерде жердің сапасын эксперттік бағалау қажет. Ауыл
шаруашылық жерлері негізгі екі түрге бөлінеді, әрбіреуі топырақтың сапасына
байланысты 101 топқа бөлінеді. Бұл жалпы екі түрдегі жерлердің
мінездемесіне және олардың екіншісіне қолданылатын салықтың максималды
ставкасына байланысты бұл жерлерді жыртылатын және жыртылмайтын жерлер деп
мінездеуге болады.
Сондықтан, жер салығының құрылымы өте қиын болып саналады.
Жергілікті басқару органдарының құқықтары салық ставкасын көтеру немесе
төмендетуге басты басқару шешімдерін қолданады. Бұның бәрі жер
кадастрасының жетіспеушілігін білдіреді. Сонымен қатар, оның бәрі салық
қызметінің жауапкершілігіне қосымша қосылады .
Жерді дұрыс пайдалану Қазақстан Республикасының кодексінде
белгіленеді. Жер туралы Заңында. Бұнда жерге меншік туралы жер
заңнамасы, жер құрамы, жер иеленудің және жер пайдаланудың негіздері, жерге
арендалық төлемнің және жер салығын анықтаудың тәртібі, жер
пайдаланушылардың құқықтарымен міндеттері жинақталған.
Жер учаскілері өз тиімділіктеріне байланысты, өздерінің нақты
өкілдіктеріне байланысты, орналасу орнына байланысты, қолдану деңгейіне
байланысты айрықшаланады. Бұл айрықшылықтарды баға қалыптастыруды реттеу
кезінде есептеу керек және де мемлекеттік басқару мен салық салуда. Бұл
сұрақтардың шешімін табу үшін жер кадастрасының келесідей бөліктерін
қарастырған жөн:
• жер иеленушілерді мемлекеттік тіркеу;
• жердің саны мен сапасын есептеу;
• топырақ бонитировкасы;
• жерді экономикалық бақылау.
Мемлекеттiк жер кадастры Қазақстан Республикасы жерiнiң табиғи және
шаруашылық жағдайы, жер учаскелерiнiң орналасқан жерi, нысаналы
пайдаланылуы, көлемi мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер
пайдаланудың есебi мен жер учаскелерiн бағалау туралы мәлiметтердiң, өзге
де қажеттi мәлiметтердiң жүйесi болып табылады.
Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзудi жүзеге асыратын мемлекеттiк
органдар мен лауазымды адамдар кадастрлық құжаттамаға енгiзiлетiн
мәлiметтердiң дұрыс болуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу тәртiбiн Қазақстан
Республикасының Yкiметi белгiлейдi.
Жер иеленушілердің мемлекеттік тіркеу және жерді есептеу жерді иемдену
актісі негізінде жүзеге асады немесе заңды және жеке тұлғалардың жерді
пайдалануына байланысты
Салық салу объектісі – жер. Заң жерді екі түрге бөледі: а) ауыл
шаруашылығына арналған, б) ауыл шаруашылығына арналмаған, біріншілерге ең
төмен өлшемді салық салуды орналастыру жатады.
Жер салығы бойынша салық ставкалары.
1. Ауыл шаруашылың мақсатындағы жерлерге салынатын салық ставкалары.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары 1 гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы бойынша
сараланады.
Жазық аумақтардың далалық және қуаң далалық аймақтарының кәдімгі және
оңтүстік қара топырақты, күңгірт-сарғылт және сарғылт топырақты, сондай-ақ
тау бөктеріндегі аумақтардың күңгірт сұр (сұр-қоңыр), сарғылт (қоңыр)
топырақты және тау бөктерінің қара топырақты жерлеріне бонитет балына
барабар түріндегісі 9.1-кестеде көрсетілген.

9.1. Жер салығының базалық салық ставкалары
Бонитет балы Базалық салық Бонитет балы Базалык
ставкасы (теңге) салық
ставкасы
(теңге)
1 2 3 4
1 0,48 51 43,42
2 0,67 52 44,49
3 0,87 53 45,55
4 1,06 54 46,65
5 1,25 55 47,71
6 1,45 56 48,77
7 1,68 57 49,83
8 1,93 58 50,95
9 2,16 59 52,01
10 2,41 60 53.07
11 2,89 61 57,90
12 3,09 62 60,63
13 3,28 63 63,26
14 3,47 64 65,95
15 3,67 65 68,61
16 3,86 66 71,31
17 4,09 67 73,96
18 4,34 68 76,66
19 4,57 69 79,32
20 4.82 70 82,02
21 5,31 71 86.85
22 5,79 72 89.55
23 6,27 73 92.19
24 6,75 74 94,89
25 7,24 75 97,56
26 7,72 76 100,26
27 8,20 77 102,91
28 8,68 78 105,61
29 9,17 79 108,27
30 9,65 80 110,97
31 14.47 81 115,80
32 15,54 82 119,02
33 16.59 83 122,21
34 18.08 84 125,45
35 18,76 85 128,67
36 19,82 86 131,86
37 20,88 87 135,10
38 22,00 88 138,32
39 23,06 89 141,51
40 24,12 90 144,75
41 28,95 91 149,57
42 30,01 92 154,40
43 31,07 93 159,22
44 32,17 94 164,05
45 33.25 95 168,87
46 34,29 96 173,70
47 35,36 97 178,52
48 36,48 98 183,35
49 37,54 99 188,17
50 38,60 100 193,00
100-ден жоғары 202,65

Жеке тұлғаларға берілген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге
салынатын базалық салық ставкалары.
Жеке тұлғаларға өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және
саяжай құрылысын жүргізу үшін қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда,
берілген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге, базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерлерде белгіленеді:
• көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда – 0,01 гектар үшін 20 теңге;
• көлемі 0,50 гектардан асатын алаңға – 0,01 гектар үшін 100 теңге.
Ауыл шаруашылық мақсаттары үшін пайдаланылатын ауыл шаруашылық
мақсаттарына арналмаған жерлерге салынатын салық ставкалары.
Елді мекендердің, өнеркәсіптің, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
орман және су қорларының құрамына кіретін, ауыл шаруашылық мақсаттарына
пайдаланылатын жер учаскелеріне түзетілген базалық салық ставкаларының
талаптары ескеріле отырып, 9.1-кестеде белгіленген базалық ставкалар
бойынша салық салынады.
2. Елді мекендердің жерлеріне салынатын стық ставкалары.
2.1. Елді мекендердің жерлеріне (үй іргесіндегі жер учаскелерін қоспағанда)
салынатын базалық салық ставкалары.
9.3. Елді мекендердің (үй іргесіндегі жер учаскелерін қоспағанда)
жерлеріне салынатын базалық салық ставкалары алаңның
бір шаршы метріне шаққандағы мөлшері
Елді мекеннің түрі Тұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры,
ішінде онын іргесіндегі ішінде оның
құрылыстар мен ғимараттар іргесіндегі
алып жаткан жерді құрылыстар мен
қоспағанда, елді ғимараттар алып
мекендердің жерлеріне жатқан жерлерге
салынатын салықтың базалыксалынатын салықтың
ставкалары (теңге) базалық ставкалары
(теңге)
1 2 3
Қалалар:
Алматы 28,95 0,96
Астана 19,30 0,96
Ақтау 9,65 0;58
Ақтөбе 6,75 0,58
Атырау 8,20 0,58
Тараз 9,17 0,58
Қарағанды 9,65 0,58
Қызылорда 8,68 0,58
Көкшетау 5,79 0,58
Қостанай 6,27 0.58
Павлодар 9,65 0,58
Петролавловск 5,79 0;58
Орал 5,79 0,58
Өскемен 9,65 0.58
Шымкент 9,17 0.58
Алматы облысы:
Облыстық маңызы бар 6,75 0,39
калалар
Аудандық маңызы бар 5,79 0,39
калалар
Ақмола облысы:
Облыстық маңызы бар 5,79 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар 5,02 0,39
калалар
Облыстық маңызы бар Облыс орталығы үшін 0,39
басқа қалалар белгіленген ставканың 85
пайызы
Аудандық маңызы бар Облыс орталығы үшін 0,19
басқа қалалар белгіленген ставканың 75
пайызы
Поселкелер 0,96 0,13
Селолар (ауылдар) 0,48 0,09

2.2. Үй іргесіндегі жер учаскелеріне салынатын базалық салық ставкалары.
Елді мекендердің тұрғын үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй
қоры, оның ішінде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлеріне
жататын жер учаскесінің бір бөлігі үй іргесіндегі жер учаскесі деп
есептеледі.
Үй іргесіндегі жер учаскелеріне мынадай базалық салық ставкалары
бойынша салық салынуға тиіс:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық мақызы бар қалалар үшін:
• көлемі 1000 шаршы метрге дейін қоса алғанда – 1 шаршы метрі үшін 0,20
теңге;
• көлемі 1000 шаршы метрден асатын алаңға – 1 шаршы метрі үшін 6,00
теңге.
Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскелеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі үшІн 6,0 теңгеден 0,20
теңгеге дейін төмендетілуі мүмкін.
2) басқа елді мекендер үшін:
• көлемі 5000 шаршы метрге дейін қоса алғанда – 1 шаршы метрі үшін 0,20
теңге;
• көлемі 5000 шаршы метрден асатын алаңға – 1 шаршы метрі үшін 1,00
теңге.
Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскелеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі үшін 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейін төмендетілуі мүмкін.
Нарықтық қатынасқа көшкеннен бастап Қазақстанда 1995 жылы жер
реформасы өткізілді, оның негізгі мақсаты жер қатынастарын өзгерту және
жаңа жер пайдаланушыларды құру, сонымен қатар жер нарығын құру.
Жер салығының базалық ставкасы негізгі мақсатты белгілердің
категориялары бойынша бекітіледі. Егер төлеушінің жерді иемденуі бірнеше
учаскілерден тұрса, әр түрлі категорияларға жатса, онда салықтың жалпы
соммасы барлық жер учаскілерінің әр біреуінің салықтарын қосу жолымен
анықталады.
Ставканы бекітудің негізі болып және жер салығын алу болып:
• заңды жерді иемдену актісі;
• мемлекеттік санақтың берілгендері және жердің сапалық есебі осы
жылдың 1.01 тексеріледі.
Жер салығы бойынша жеңілдіктер:
1.Қордағы жерлер және арнайы қорғалатын табиғи территориядағы жерлерге
салық салынбайды.
2. Жалпы пайдаланудағы және жалпы пайдаланудағы мемлекеттік көлік
жолдарындағы жерлерге салық салынбайды.
3. Жер салығын төлеуден босатылады: 1)балалардың денсаулық сақтау
ұжымдары, қорықтар, ұлттық дентрологиялық және зоологиялық саябақтар,
ботаникалық бақтар, зираттар; 2) мемлекеттік бюджет есебінен қамтамасыз
етілетін ұйымдар; 3) ҚР-ғы ерікті мүгедектер қоғамы, Қазақстандық соқырлар
қоғамы, Қазақстандық саңыраулар қоғамы, ақыл есі және физикалық дамуы
бұзылған балалар мен жасөспірімдерді реабилитациялау және әлеуметтік
адаптациялау орталығы, ҚР-ғы Ауғанстан соғысына қатысқан соғыс
ардагерлерінің ұйымы, ҚР-ң Қызыл Кресі және Қызыл Жартыайдың ұлттық ұйымы (
кәсіпорынсыз) және балалардың көмек қоры (кәсіпорынсыз); 4) өндірістік
кәсіпорындар мен ұйымдар, онда жұмысшыларға қарағанда 50% кем емесі
мүгедектер; 5) ҚР Ұлттық банкі және оның бөлімдері; 6) ҚР заңды және жеке
тұлғалар пайдалануға алған ауыл шаруашылық жерлердің бүлінген, яғни тозған
және аз өнімді жерлерін бастапқы 10 жыл пайдаланады; 7) ҚР Үкіметімен
белгіленген Астана қаласында құрылыспен айналысатын заңды тұлғалар қызмет
кезеңі кезінде, құрылыспен байланысты, ол 5 жылдан көп емес; 8) жеке
тұлғалар табыс салығының жеңілдіктерімен пайдаланушылар заңның 4 бөлімі 34
– бабында; 9) ҚР-ң Үкіметімен шешілген консервация құрамындағы объектегі
жерлер.

В) Мүлікке салынатын салық
Бұл тарауда заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің және жеке
тұлғалардың мүлік салығын белек-бөлек қарастырамыз.
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын болып бөлінеді (11.1-сурет).
Мүлік салығын төлеушілер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе
оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар.
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3) заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4) Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.