МОРАЛЬДЫҚ ЗИЯНДЫ ӨТЕУДІҢ КЕЙБІР ЖАҒДАЙЛАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІГІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ

1 ЕҢБЕК ЗАҢНАМАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

1. 1 Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасу негіздері

1. 2 ҚР заңнамасындағы моральдық зиян түсінігі және ерекшелігі

2 МОРАЛЬДЫҚ ЗИЯН КОМПЕНСАЦИЯСЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

2. 1 Моральдік зиян компенсациясының мөлшерін анықтау

2. 2 Заңды тұлғаларға моральдік зиян компенсациясын төлеу мәселелері

2. 3. Зиян келтіруден туындайтын міндеттемелердің пайда болу шарттары

3 МОРАЛЬДЫҚ ЗИЯНДЫ ӨТЕУДІҢ КЕЙБІР ЖАҒДАЙЛАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІГІ

3. 1 Адамның ар-намысына, адамгершілігіне қатысты құрамдағы келтірілген зияндардың міндетті элементі

3. 2 Моральдік зиян компенсациясының адам құқығы жөнінде Еуропалық сотта қарастырылуы.

3. 3 Еңбек құқықтарын бұзылудан қорғайтын заңдық кепілдіктерді жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Еңбек құқықтық қатынасы теңдік пен билік-бағыныстылық қатынастарының синтезінен тұрады, ал оның құрамында мүліктік те, сонымен бірге мүліктік емес те ұйымдық және іс жүргізушілік қатынастар болады. Құқықтың біте қайнасқан салалары болғандықтан еңбек құқығы мен азаматтық құқық біріне бірі ұдайы ықпал етіп отырады.

Айталық, еңбек заңнамасы азаматтық заңнаманың бірталай әдіс-амалдарын реттеуіш тетіктерін пайдаланады; олар, мәселен, құқықтар мен міндеттерді айқындаудың баламалы сипаты, құқық қатынастары субьектілерінің еңбек шарты мен келісімін жасау кезіндегі тең жағдайы, жалпы құқықтық қағидалар.

Өкінішке қарай, экономикада болып жатқан жаңғыртулар құқықтың онымен тығыз байланысты осы саласында дәл соған барабар деңгейде көрініс таппай отыр. Осы жұмыстағы қаралып отырған тақырыптың өзектілігі , еңбек қатынастары барысында туындайтын өмірлік мән-жайлардың пайда болу жолдары мен себептерін, оның ішінде адамның психологиялық жай-күйінің әсерін көрсету және оларды реттеудің әртүрлі жолдарын, оның ішінде құқықтық реттелудің маңызын саралауға негіз болған моральдық, материалдық зиянның өтелуін зерттеу.

Еңбек нарығы - бұл нарықтың ерекше түрі, онда жұмыс күшін сату және сатып алу жүзеге асырылады. Осы жерде оның құны мен жалдану жағдайы бағаланады. Зерттеу мәні: еңбек нарығы - экономикалық жағдайды көрсетудің айнасы, тұрғындарды жұмыспен қамту көлемі мен динамикасын, жұмыссыздықтың сала бойынша, кәсіби біліктілік, демографиялық және басқа да көрсеткіштердің құрылымын байқатады, сондықтан осы жұмысқа негіз болып отыр.

Зерттеу пәні: мемлекет ішіндегі еңбек қатынастары. Еңбек нарығының басты реттеушісі мемлекет және ұлттық заңнама. Соның негізінде біздің көтеріп отырған мәселеміз елдегі еңбек нарығының құқықтық реттелуін жан-жақты қарастыру болып табылады. Еңбек нарығын реттеуші құқық Конституцияға сәйкес әзірленген “Еңбек туралы” Заңына негізделеді. 2002 жылға дейін Қазақстан Республикасында Қазақ Кенестік Социалистік Республикасының еңбек туралы Кодексі қолданып келді. Кейін Қазақстан Республикасында тәуелсіздік алғаннан кейін 2006 жылдың 21 шілдесінен бастап бұрынғы қолданыста болған “Қазақстан Республикасының еңбек туралы” Заңы орнына "ҚР Еңбек кодексі " енгізіліп күшіне енді. Кеңестік Конституциядан - Қазақстан Республикасы Конституциясының айырмашылығы - еңбек етуге міндеттілік белгілемейді. Еңбекке қабілетті әрбір адам қайда еңбек ететінін, қандай жұмыспен шұғылданатынын өзі шешеді. Егер адам кәсіпкерлік еңбекпен шұғылданса, еңбекпен, жұмыс уақытымен, демалыспен байланысты мәселелерді өзі шешеді. Егер адам мемлекеттік ұйымға, қоғамдық не жеке меншік мекемеге жұмысқа орналасса, онда жұмысшының міндеті мен жауапкершілігі еңбек заңына байланысты шешіледі. Мұнда мәселе жұмысшы мен жұмыс берушінің құқығына, міндеті мен жауапкершілігіне орай шешіледі.

Конституция азаматқа еңбек бостандығына, еңбектің, мамандықтың түрлерін таңдауға еркіндік құқығын береді. Бұл - азамат заң жүзінде тыйым салынғаннан басқа еңбектің кез келген түрімен шұғылдануына болады; ол мемлекеттік, жеке мекемелерге, кәсіпорындарға жұмысқа орналаса алады. Демек Қазақстан азаматы шетелдік азаматтарға қарағанда жұмысқа орналасу жөнінде кең мүмкіндікке ие. Мысалы, шетелдік азамат, ереже бойынша мемлекеттік қызметке қабылданбайды. Республика азаматы бос тұрған қызмет және жұмыс орнын алу жөнінде басқалардан артықшылық құқықты пайдаланады. Адам құқығы жөніндегі халықаралық-құқықтық актіде адамға заң жүзінде еңбек етуге міндеттеу - еңбек етуге мәжбүрлеу, яғни құлдық еңбек деп таниды. Конституция белгілі бір жағдайда ғана азаматқа еңбек етуге мәжбүрлік жасайды. Сот үкімі бойынша, төтенше немесе соғыс жағдайында ғана еңбектенуге мәжбүр етуге болады. Әрине, бұдан еңбек етуге міндеттейтін заңның жоқтығы дені сау, еңбекке жарамды адам еңбек етуге болмайды деген мағына тумауы керек. Кәмелетке толған әр адам өзін, өзінің отбасын еңбек етіп асырап-сақтауы керек. Бұл оның адамгершілік парызы. Бұл парыз - оның Конституцияда жазылғандай заңи парызы. “Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті” (Конституция, 27 бап) . [1]

Жұмыскерлердің қандай құқықтары бар? Әрбір еңбек адамының еңбек жағдайына, кәсібіне қатысты құқықтары төмендегідей: Еңбек жағдайы қауіпсіздік пен гигиена талабына сай болуы керек. Бір түрлі еңбекке әр адам бір мөлшерде, тең еңбекақы алуы керек. Еңбекақы Заң еңбекпен байланысты салада кез келген алалаушылыққа тыйым салады. Әрбір азамат өзінің еңбек жөніндегі құқығын басқалармен тең түрде пайдалана алады. Мұның өзі ешкімнің еңбек туралы құқығына шек келтірмейді, сондай-ақ жұмысқа орналасу кезінде ешкім өзінің жынысына, жасына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дәулетіне, лауазымдық дәрежесіне, тұрған жеріне, діни ерекшелігіне және басқа да жағдайына қарай артықшылықты пайдалана алмайды деген сөз. Сонымен бірге еңбек құқығына шек келтіру деп саналмайтын кейбір жағдайлар да бар. Жұмысқа қабылданарда адамның мамандығы, кәсіби, мамандық дәрежесі еске алынады. Жұмыс процесінде іскерлік сапасы, еңбек ету үстіндегі ісінің нәтижесі де есепке алынуы мүмкін. Егер адам еңбек ету кезінде алалаушылыққа кездессе (жұмысқа қабылданарда, жұмыс процесінде т. с. с. ), онда ол сотқа шағынуға құқылы. Егер сот алалаушылыққа фактісіне көзі жетсе, іс дәлелді болса, ол алалаушылыққа жол бермеу жөнінде шешім қабылдайды[2] . Сонымен қоса, сот кінәлі адамнан жапа шеккен адамның көрген зиянын өндіріп алуды міндеттейді. мөлшері заң белгілеген мөлшерден кем болмауы тиіс, бұл жөнінде заң еңбеккерді жұмыс берушіден қорғап отырады. Жұмыс уақытының ұзақтығы заңмен белгіленеді, жұмыс беруші оны өз еркімен ұзарта алмайды. Жұмысшының демалыс күндері, мейрам күндері, жыл сайынғы төлемелі еңбек демалысы кезінде демалуға және мамандығын дайындауға және мамандғѓын көтеруге құқығы бар. Жұмысшы еңбектегі міндетін орындаумен байланысты денсаулығына немесе еңбек ету ұжданына, мүлкіне зиян келтірілсе, оны төлеуді талап етуге құқықты. Егер жұмысшының еңбек құқығы бұзылса, онда ол сотқа дейін шағым етіп, өз құқығын қорғай алады. Жұмысшының кәсіподақтар ұйымына мүше болуға құқығы бар. Жұмыссыздықтан қорғауға, сондай-ақ жұмысынан айырылған кезде әлеуметтік кепілдік алуға да құқықты. [3]

Сол сияқты еңбек нарығында “Еңбек кодексімен” қатар 2001 жылы 23 қаңтарда қабылданған “Халықты жұмыспен қамту”, 2000 жылы желтоқсанда “ Әлеуметтік серіктестік”, 2004 жылдың 24 ақпанында «Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы» заңнамалар мен актілер қолдануда.

Тақырыптың мақсаты еңбек нарығының құқықтық реттелу негізін жүйелі әрі обьективті зерттеу арқылы моральдық, материалдық зиянның өтелуіне байланысты оның белгілі бір жүйеге келуіне әсер ету. Осы аталған мақсатқа сәйкес келесі міндеттерді орындау қажет:

-еңбек заңнамасына байланысты заңдар, нормативтік актілер, Қ Р Үкіметінің қаулыларын, мақалаларды т. б. деректердің барлық түрлерін жинап,

салыстыртырып-саралау негізінде оның еңбек нарығында алатын орнын мүмкіндігінше нақты көрсету;

еңбек заңнамасының даму тарихын жан-жақты ашып көрсету, алдағы еңбек туралы Кодексін әзірлеу барысында ескерілетіндей етіп, Заңдағы кемшіліктерді нақты айқындау;
еңбек Заңы баптарының Конституцияға қайшы келетін тұстарын қатаң түрде қарастыру, бұрыс мағына беретін баптарды талқыға салу;

Еңбек заңнамасының қазіргі қоғамға сәйкестігі мен оның рөлін анықтау барысында келесідей жаңашылдықтарды көруге болады. Мысалы:

- қазіргі Қазақстандағы еңбек нарығының құқықтық жағдайларын көрсету, оның қайшылықтары мен жетістіктерін ашу- жұмыстың басты нәтижесі болып табылады;

- деректер негізінде бұған дейінгі еңбек заңнамасында қарастырылмаған мәселелердің кейбір тұстары біршама жүйеленеді;

- жаңа Еңбек Кодексінің қабылдануы;

- болашақтағы еңбек заңнамасына көмек ретінде әзірленген бағдарламаларға тоқталып өтіледі.

Еңбек нарығының жағдайын және еңбек заңнамасының рөлін нақты ашып айқындау үшін оны бірнеше тараулар мен бөлімдерге бөлуге болады. Алғашқы тарау “Еңбек заңнамасының қалыптасу тарихына” арналған. Өз ішінде ол “Қазақстандағы еңбек нарығын реттеудегі заңнама тарихы” мен “Еңбек туралы заңнаманың қалыптасу кезеңдері мен өзекті мәселелері” бөлімдерінен тұрады. Ең біріншісінде - еңбек нарығын реттеуші заңнаманың даму тарихы, оның қоғамдағы рөлі, Қазақ Кенестік Социалистік Республикасының еңбек туралы Кодексінен ерекшеліктері мен ұқсастықтары айқындалып көрсетілген. Еңбек заңнамасының Конституцияға негізделіп жасалатындығы және Азаматтық пен Әкімшілік құқықтарының еңбек заңнамасымен байланыстылығы қарастырлады. Еңбек құқық қатынастары саласында елеулі проблемалар пайда болды. Еңбек заңнамасы мен оны пайдалану практикасы экономикадағы өзгерістерден, оны пайдалану практикасынан көш кейін қалып қойды десе де болады. Осыған байланысты еңбек қатынастары өрісінде жағымсыз екі құбылыс белең алды: азаматтардың еңбек құқықтарын бұзушылық көбейді және сол құқықтарды сақтауды бақылау бәсеңсіді. Азаматтардың еңбек етуге деген бостандығын жүзеге асыру-қоғамның тұрақтығын нығайтудың аса маңызды бір шарты. Еліміздің Конституциясында Қазақстан Республикасы адамды, оның өмірін, құқықтары мен бостандықтарын ең жоғары игіліктер деп санайтын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет екендігі атап көрсетілген. Біздің Ата заңымызда адамның негізгі құқықтары бір-бірінен ажырағысыз, әркімге туа бітті тиесілі екендігі, ал оларды мойындау, сақтау және қорғау мемлекеттің міндеті саналатындығы тұңғыш рет конституциялық деңгейде бекітілді.

Азаматтардың еңбек етуге деген бостандығын қорғау жөніндегі соттардың ролі барған сайын артып келеді. Азаматтардың еңбек ету құқығына мемлекет тарапынан жаңаша көзқарас орнығуы және оны сот арқылы қорғау тетіктерінің қалыптасуы осы жайлардан туындайтын сан-сапа мәселелерді түбегейлі қарастырып, оның сындарлы ғылыми тұжырымдамаларын жасауды қажет етеді.

Ғылыми тұрғыдан алғанда дипломдық жұмыстың тақырыбының көкейкестілігі, ең алдымен, еңбек заңнамасының реформасына, еңбек құқығының жаңа тұрпатты теориясын жасау қажеттігіне байланысты. Бұл орайда әсіресе барлық азаматтардың еңбек етуге деген бостандығын реттеудің және оны сот арқылы қорғаудың теориялық және практикалық проблемаларын зерттеу қажеттігі аса зор маңызға ие болады. Кәсіпорындар алдында міндеткерлік құқығы бар жұмыскерлердің еңбек қатынастарын құқықтық реттеудегі айқын тұғырнаманың болмауы олардың еңбегіндегі құқықтық кепілдіктің деңгейін төмендетеді, құқық қолданушылық практикасында қайшылықтарға соқтырады.

Еңбек ету құқығы проблемалары бойынша бірталай теориялық және практи-

калық материалдарды, монографиялық нұсқауларды ресми құжаттарды, әртүрлі жарияланымдарды зерттеп-зерделеу нәтижесінде бұл тақырыптың алуан қырына байланысты өз топшылаулары мен тұжырымдарын ұсынды. Ол үшін қаралып отырған мәселе бойынша бұған дейін байыпты зерттеулер жүргізіп, байсалды пікір айтқан отандық және шетелдік (негізінен-ресейлік) зерттеушілердің ізденіс-

теріеңбектің арқау жіптей өзегіне алынғанын айту керек. Еңбек қатынастарын азаматтық-құқықтық саламен байланыстыра зерделеп ғылыми саралау жүргізген төмендегі ғалымдардың: А. Абрамованың, К. А. Абжановтың, К. Абузярованың, Н. Г. АлександровтыңС. С. Алексеевтің, АбайдельдиновтыңБ. К. Бегичевтің, С. Н. Братусьтің, Л. Ю. Бугровтың, Е. А. Голованованың, С. А. Димитрованың, В. В. Ершовтың, В. М. Жуйковтың, А. Д. Зайкиннің, Р. И. Иванованың, Н. Г. Кобецтің, З. Лившицтің, Т. Михайленконың, М. В. Молодцовтың, Е. Н. Нұрғалиеваның, А. М. Нұрмағамбетовтің, Ю. П. Орловскийдің, АС. Пашковтың, В. Н. Скобелкиннің, О. В. Смирновтың, В. Н. Уваровтың, М. Шакарянның, Д. Шахова-

ның, К. А. Шайбековтің еңбектерін атаған жөн.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттерін Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында айрықша мәні бар тақырыптың теориялық және практикалық мәселелері анықталады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімдемесінен тұрады.

Бірінші бөлімде: Еңбек заңнамасының қалыптасу тарихы мен негізгі кезеңдері,

қоғамдық қатынастары жағдайында туындайтын моральдық және материалдық зиянның ұғымы мен ерекшелігі сипатталады.

Екінші бөлімде: Моральдық зиян мәселері, оның мөлшерін анықтау, заңды тұлғаларға моральдік зиян компенсациясын төлеу мәселелері мен пайда болу шарттары қарастырылады.

Үшінші бөлімде:Моральдық зиянды өтеудің құқықтық реттелуі, адамның ар-намысына, адамгершілігіне қатысты құрамдағы келтірілген зияндардың міндетті элементі, моральдік зиян компенсациясының адам құқығы жөнінде Еуропалық сотта қарастырылуы, сондай-ақ жетілдіру жолдары көрсетілген.

Қортынды бөлімде зерттеу негізінде қол жеткізген жұмыстың өзектілігінің

мәні мен мағынасына саралау негізіндегі тұжырымдамалар берілген.

1 ЕҢБЕК ЗАҢНАМАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

1. 1 Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасу негіздері

Қазақстан Республикасындағы нарық қатынастарда болуы - еңбек нарығының заңнамасын дамыту қажеттілігі туындайды. Нарықта әрбір адамның мақсатқа жетудегі ісі қоғамға, экономикаға ешбір нұқсан келтірмеуі тиіс. Сондықтан мемлекет бақылауға алатын ережелерді қабылдау қажет. Бұндай құқықтық шаруашылық жүргізудің механизмінің басты реттеушісі рөліне ие болады. Бірақ нарықтық қатынастарды заңнама немесе әкімшілік шаралармен қатаң бақылауға алынуы тиіс. Республиканың еңбек нарығының құқықтық даму негізі Қазақ Кеңес Социалистік Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік Декларациясы жарияланғаннан бастап қалыптасты (2-ші бөлімнің 9 тарауы) . [4]

90-шы жылдардың басында экономикалық заңдармен бірге «Халықты жұмыспен қамту», «Кәсіби одақтар туралы», «Ұжымдық шарттар туралы», «Еңбекті қорғау туралы» және т. б. заңдар қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясының 24 тарауына сәйкес «Әрбір адам еңбек бостандығы, өз еркімен қызмет, мамандықты таңдап алуға құқылы». Субъект еңбек құқығының ережелерімен өз еркімен қолдана алады. [5]

Құқық қоғамдық қатынастарды реттеуде басты орын алады және өз кезегінде мемлекеттік емес азаматтардың қызығушылықтарын қарастырады.

Еңбекке деген құқық - ол еңбекті еркін түрде таңдау құқығы және жұмыссыздықпен еңбекке мәжбүрлеуден қорғауды қамтамасыз етеді. Экономикалық жетістіктерді құқықтық ретінде бекітуі және нарықтың дамуын әрі қарай ынталандыру мақсатында Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексін қолданған жөн. Еңбек заңнамасына келсек, онда еңбек қатынастарын реттейтін шарттық әдістін, әлеуметтік серіктестік құруының жүйесіне мемлекеттік реттеудің рөлін төмендету керек деген тұжырымдамасына тоқталамыз.

Еңбек заңнамасының реформаларының азаматтікіне қарағанда баяу жүргізілуі нарық жағдайындағы еңбек қатынастарын ретеуде еңбек құқығының нормаларын қолданудың мүмкін емес деген ойды тудыру мүмкін. Бұл жағдай өндіріс қызметінің тиімділігін іске асыратын кәсіпорын басшыларының көзқарасына әсер етеді.

Белгілі болғандай еңбек заңнамасы азаматтық заңнамамен тығыз байланысты. Азаматтық құқық еңбек пен оның нәтижелерімен байланысты қатынастарын реттейді. Еңбек қатынастары және оған жақын азаматтық құқықтық қатынастар шарттық негізде болады. Сонымен қатар еңбек пен азаматтық заңнамалар арасында генетикалық байланыс бар. Өйткені, еңбек құқығы азаматтық құқықтан бертін келе ғана жеке сала ретінде бөлінді. Оның әр түрлі салалық қатынастарды сипаттайтын жеке даралығына қарамай еңбек құқығының дамуына азаматтық құқық нормаларының әдістерімен принциптері ешбір әсер келтірмейді.

Еңбек құқық субъектісінің теоретикалық негізі - жеке, заңды тұлғалардың азаматтық құқықтық принциптерімен олардың құқықтық мәртебесіне ие болады. Еңбек шартының заңдылық маңызы азаматтық құқықтың міндеттемелері туралы шартты жасасу еркіндігі туралы шарттың өзгеруімен, тоқтатылуының жалпы жағдайларына негізделеді.

Еңбек құқығының табиғатынан азаматтық құқықтық принциптері мен әдістеріне ғана сүйенбей, сонымен қатар әкімшілік құқықты да негізге алады.

Өйткені ұжымдық өндіріс тәртібі әкімшілік билігіне жұмысшылардың бағынуын, еңбек үрдісіне оның еркіндігін шектеу және т. б. талап етеді. Азаматтық заңнама азаматтық құқықтық шарттардан туындайды, немесе азаматтықтағы бар қатынастарды ғана реттей алады. [6]

Сонымен қатар, еңбек қатынастарын салааралық реттеуді қажет етеді, яғни аралас еңбек және азаматтық құқықтық нормаларды бөлу мүмкінідігін қажет етеді. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 380-шы бабына сәйкес заңнама қарастыратын әр түрлі келісім-шарттардың элементтері бар, тараптардың бұндай шарттарды бекіту құқығы бар.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 378 бабына сәйкес шарт 2 немесе бұдан да көп тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін қалыптастыратын, өзгертетін, тоқтататын келісімдерін қарастырады.

Сонымен мұнда сөз етіліп отырған шарт аралас, салааралық емес, ішкі салалық сипаттағы шарт болып табылады. Республика ұйымдарындағы бекітілген шарттармен еңбек элементтерімен қатар азаматтық еңбек шартының келісімдерінің ұштасуы бар екенін көрсетеді.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 58 бабы бойынша серіктестік қатысушыларының есебінен және жұмыс істеу барысында жиналған мүлік серіктестік және мүліктік құқығына ие болады. [7]

Қазақстанда еңбек нарығындағы заңнаманың даму тарихы Қазақстан Кеңес Социалистік Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік алу туралы Декларациясынан бастау алды. 90-жылдардың басында экономикалық заңдар блогімен бірге еңбек нарығының бастапқы дамуындағы негізгі орын алған бірқатар заңдар да болды. Олар «Халықты жұмыспен қамту», «Кәсіби одақтар туралы», «Ұжымдық шарттар туралы», «Еңбекті қорғау туралы» т. б. 2002 жылға дейін Қазақстан территориясында 1972 жылдың 21 шілдеде қабылданған Қазақстан ССР-нің еңбек туралы Заңы болды. Халықаралық құқықтық еңбекті реттеуде Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемесі Халықаралық еңбек ұйымы басты орын алады. Халықаралық еңбек ұйымы еңбекке қатысты Конвенцияларды қабылдайды. Ол құрамындағы мемлекет-мүшелерге оны ұсынады, ал мемлекеттің өз елі ішінде қолдануға тиімді Конвенция болса, оны бекітеді. Осы Конвенциялар негізінде әр мемлекетте еңбектің құқықтық реттеу базасы құралады.

Мысалы, келесідей Конвенциялар ұсынылды:

«Жалақы қорғау туралы» (95), «Жұмыссыздықты қорғау саясаты туралы» (122), «Құрылыстағы еңбектің гигиенасы мен қауіпсіздік туралы» (167), «Минималды жалақыны қоюдағы үрдіс туралы» (26), «Еңбекші- мигранттар туралы» (97), «Балалар еңбегіне тыйым салу туралы» (138, 182), «Еңбек саласындағы дискриминацияға тыйым салу туралы» (100, 111) . [8]

Кейін осы Конвенциялар мен бұрынғы Қазақ ССР-нің Еңбек туралы Кодексі негізінде жаңа Қазақстан Республисының Еңбек туралы Заңына енді. Қазақстанның Еңбек туралы Заңы Кеңес Үкіметінің заңдарынан басқа одақтық республикалардың еңбек заңдарын ел территориясында қолдануға шек қойған жоқ. Ал бұл Қазақстан Республикасының Ата Заңына қайшы болды, өйткені басты Заңның 4 бабына сәйкес Қазақстан Республикасында негізгі қолдану құқығы

Конституция нормалары және оған сәйкес келетін Заңдар мен норма-

лардың құқықтық актілері болды. Қазақстанның еңбек туралы Заңы колхоздар мен кооперативтік ұйымдардың мүшелерінен басқа барлық жұмысшылар мен қызметшілердің еңбек қатынастарын реттеп отырды. Ұзақ уақыт бойы мемлекет барлық өндірістің жалғыз иегері болғандықтан, Кодекс мемлекеттік меншікті еңбекшілер басқарады деп белгіледі. Еңбек шарты шарттық сипатта болған жоқ, өйткені еңбек шартының негізгі жағдайларын мемлекет белгілеп отырды. Шарт жасасудың негізгі талаптары келесідей болды: жұмыс орнының орнылысу жері, еңбек қызметі(мамандығы, квалификациясы, қызметі), жұмыстың басталу мен аяқталу уақыты. Басқа барлық нормалар мен Ережелерді заңнама немесе нормативтік актілер анықтап отырды. [9]

Қазақстан Республикасында еңбек қатынастары бірқатар Заңдармен реттеледі. Олардың ішіндегі ең маңыздысы- 2002 жылдың 1 қаңтарында күшіне енген “ Қазақстан Республикасының еңбек туралы” Заңы. Бұл Заң 12 бөлімнен, 109 баптан тұрды. Еңбек туралы Заңның преамбуласында, оның еңбек қатынастарын реттейтіні туралы жазылған. Осымен байланысты жаңа Заң Қазақстан ССР-нің Еңбек туралы Кодекстен қарағанда, еңбек қатынастарын шартты түрде (ұжымдық және жеке) пайдалануды қарастырды. Сонымен қатар Заң кепілдіктердің минимум қарастырып, тараптарға оларды кеңейту мен жақсартуына жағдай жасады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.