Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың лингводидактикалық тұғыры

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

КІРІСПЕ . . .

І. ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ ҒЫЛЫМЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ

1. 1. Дамыта оқыту мен тіл дамытудың айырмашылығы . . .

1. 2. Морфологиялық тақырыптарды оқыту әдістемесінің зерттелуі . . .

ІІ. МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ТАҚЫРЫПТАРДЫ ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ МӘНІ

2. 1. Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың лингвистикалық негізі . . .

2. 2. Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың дидактикалық негізі . . .

2. 3. Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың әдістемелік негізі . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезде білім берудің, оны дамытудың көкейкесті мәселелерін шешу нақты ғылыми-теориялық және өмірлік бағыттағы реформаны қамтамасыз ететін, тұтас, интегративтік дамытуды жобалау мен жасақтауды, ерекше оқу-тәрбие үрдісін, жоғары тиімділіктегі педагогикалық технологияның пайда болуын талап ететін дидактикалық ғылымға тікелей тәуелді. Елімізді парасат-пайымызға негізделген әрі ғылымды мол қажет ететін материалдық өндірістері басым дамыған мемлекетке айналдыру белгілі мақсатқа бағыт алумен айқындалалады. Мұндай міндетті шешу мұғалімдерден оқу үрдісіндегі жаңа технологияны меңгеруді, педагогикалық жаңалықтарды тәжірибеде батыл енгізуді талап етеді.

Қазақстан Республикасының Президенті 2001 жылы 7 ақпандағы «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында»: «Тіл дамуын табысты жүзеге асырудың неғұрлым маңызды шарттарының бірі қоғамдағы жалпы мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылатын тілдерді оқытудың толыққанды жүйесінің тұрақты қызмет етуін ұйымдастырумен қамтамасыз ету болып табылады. Талап етілетін білім мен дағдыны толық әрі терең игеру үшін барлық оқу орындарында жетекші пән болуы тиіс, мемлекеттік тілді оқытудың саны мен сапасына көңіл бөлу керек», - делінген. Сондай-ақ, Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы - қазақ тілінде» және «Тіліміздің мемлекеттік қызметте де, өндірісте де, ғылымда да, білімде де дәл орыс тілінің қолданылуындай болып қолданылуы үшін қолдан келгеннің бәрін істеу керек» деген тұжырымдамалары да қазақ тілін оқыту мәселелеріне айрықша көңіл бөлуді талап етіп отыр.

Қазіргі заман ағымына қарай білімнің күші бағаланып, оқу-ағартудың, оның ішінде білімді адамның беделі өсіп келеді. Ал оқу-ағарту жүйесі - ұлттық мәдениет, ұлттық сананың рухани даму көрсеткіші. Сондықтан, қазір бұл саланың алдында дамудың ұлттық үлгісін жасау міндеті тұр.

Еліміздің егемендігін алуы нәтижесінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгілендіру мектепті осы күнге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты. Жаңа талпыныс, жаңа ашылған жолдардың бірі - білім берудің жаңа жүйесінің жасалуы. Білім беру саласының барлық жағынан жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, жаңа буын оқулықтары мен әдістемелік кешендерге көшу, т. б. ), жаңаша ойлауды қалыптастыру.

Педагогикалық технологиялар көмегімен күнделікті оқытудағы педагогикалық оқу-тәрбие үрдісін алдын ала жобалау жолына ауыстыру, оларды ізбе-із сыныпта қолдану көзделеді. Мұғалім үшін жазылатын дәстүрлі сабақ жоспарларынан өзгеше жұмыс ретінде педагогикалық технологияда оқушылардың оқу-танымдық әрекеттерінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу-тәрбие үрдісінің жобасы жасалады. Ол мақсат нәтижелерінің нақтылығымен, білім мазмұнының сұрыпталуымен, оны меңгерудің әдіс-құралдарының және оқу түрлерінің біртұтастығымен анықталады. Мақсат қою мен тұтастықты сақтау басты қағидалары ретінде анықталады [2; 37] .

Қазіргі таңда алуан түрлі технологиялар пайда болуда. Қазақ тілі пәнінің өмірдегі орны мен оған артылған міндеттерге байланысты мектепте оқушыларды ізденімпаздыққа баулып, білімін тереңдету мақсатында дамыта оқыту технологиясы жан-жақты шебер қолдануда. Оның тиімділігі мен актуальділігі, кешенділігі мен өзекті тақырыптардың бірі екендігі мерзімді баспасөзде, монографияларда, әдістемелік нұсқаулықтарда жарияланып жүр. Осы сияқты мәселелердің барлығы да тақырыптың өзектілігінің дәлелі.

Тақырыптың зерттелу сипаты. Адам баласының психологиялық тұрғыдан да, тұлғалық жағынмн жан-жақты дамуын зерттеген, оқытуда дамыта оқыту теориясын жетілдіруге көп үлес қосқан ғалымдар Л. В. Занков, В. В. Давыдов, Д. Б. Эльконин, Л. С. Выготский, т. б. болып табылады. «Дамыта оқыту» технологиясының авторлары - Д. Б. Эльконин мен В. В. Давыдов.

Осы мәселе төңірегінде еңбектер жазған әртүрлі авторлар оқушының дамуының белгілерін атап көрсетеді. Мысалы: П. П. Белонский бұған индивидтің абстрактіден нақтыға және керісінше, нақтыдан абстрактіге қарай қозғалыс қабілетін жатқызса, Д. Н. Боговленский және Н. А. Менчинская оқи алуды, яғни қысқа мерзімд жоғары үлгерімдерге жетуді, Н. Д. Левитов оқу материалын жылдам меңгеру, өз бетінше жаңа мысалдар құрастыру, негізгіні және көмекшіні анықтай білу, оқиғаға, құбылысқа дұрыс баға бере білу дағдысын жатқызады.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты - морфологиялық тақырыптарды (сын есімді) дамыта оқыту. Осы мақсатты орындау барысында мынадай міндеттер алға қойылды:

Дамыта оқыту мен тіл дамытудың айырмашылығын көрсету;
Қазақ тілін оқыту әдістемесінде морфологиялық тақырыптарды оқытудың жайын зерттеу;
Морфологиялық тақырыптарды тақырыпаралық, тарауаралық байланыста оқытудың лингводидактикалық негізіне көңіл бөлу.

Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, «Қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымында дамыта оқыту технологиясының зерттелуі» және «Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың мәні» атты екі негізгі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттелу сипаты, мақсаты мен міндеттері туралы айтылады.

«Қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымында дамыта оқыту технологиясының зерттелуі» атты бірінші тарау «Дамыта оқыту мен тіл дамытудың айырмашылығы» мен «Морфологиялық тақырыптарды оқыту әдістемесінің зерттелуі» деген екі тараушадан тұрады. Мұнда дамыта оқытудың тарихы мен оның негізгі мақсаты, тіл дамыту процесінен негізгі ерекшелігі, морфологиялық тақырыптарды оқытудың тарихы қарастырылады.

«Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың мәні» атты екінші тарау «Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың лингвистикалық негізі», «Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың дидактикалық негізі» және «Морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытудың әдістемелік негізі» деген үш тараушадан тұрады. Мұнда морфологиялық тақырыптарды дамыта оқытуда пайдаланылатын лингвистикалық материалдар, принциптер мен әдіс-тәсілдер, және «Сын есімді дамыта оқыту» деген тілдік тақырып мысал үшін қарастыруға ұсынылған.

Қорытындыда қазақ тілі сабақтарында дамыта оқытудың нәтижелері тұжырымдалады.

І. ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ ҒЫЛЫМЫНДА ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ

1. 1. Дамыта оқыту мен тіл дамытудың айырмашылығы

Даму сөзінің мәні:

Дамы - ет. 1. жан-жақты өсу, өркендеу.

2. қалыптасу, жетілу.

Даму - 1. дамы етістігінің қимыл атауы.

2. филос. Дүниеде болып жатқан өзгерістердің сипаты мен бағытын білдіретін философиялық ұғым.

Дамыту - дамыт етістігінің қимыл атауы [1; 154] .

Байқаймыз, қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде келтірілген анықтамалар бізге «дамыта оқыту» деген ұғым - оқушыларға берілетін білім мазмұны құрғақ жаттандылықтан аулақ болып, олардың ой-өрісін, білім, білік, дағдысын, ғылым, өмірге деген өзіндік көзқарасын, дүниетанымын жан-жақты өркендету, қалыптастыру, жетілдіру дегенге саяды.

«Дамыта оқыту» технологиясының авторлары - белгілі ғалымдар Д. Б. Эльконин, В. В. Давыдов. Олар дамыта оқыту деп «оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды» атайды.

Ал «Даму» ұғымының психологиялық анықтамасы - жаңару процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің жоғалуы деген мағынаны білдіреді. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады. Ғалымдардың зерттеулері баланың даму процесіне үш түрлі күш пен үш түрлі фактордың қатысатындығын дәлелдейді.

Биологиялық фактор. Бұл ата-анадан ауысқан, туа бітті және өмір сүру барысында қабылданған дененің барлық мүшелерінің, оның барлық жүйесі құбылысының ерекшелігін білдіретін, бала организмінің ортамен қарым-қатынасының нәтижесі.
Әлеуметтік фактор. Бала өмір сүретін орта, ең алдымен адамдардың ортасы. Бұл сондай-ақ баламен қарым-қатынас жасайтын адамдардың сипаттары, мінез-құлық және ақыл-ой бейнелері, олардың мүдделері мен пікірлері, істері мен сөздері, талаптары мен дағдылары, ұмтылыстары, яғни бала өсіп дамитын рухани орта.
Баланың өз белсенділігі. Даму процесіне әсер ететін бұл үшінші күш болып саналады.

Оқитын пән қандай да жаңа, бағалы болмасын, мұғалімнің шеберлігі қаншама жоғары болмасын, егер мұғалім баланың өз белсенділігін туғыза алмаса, оған ұсынылған іс пен еңбекте баланың әрекетке қатынасуы әрекет күткеннен нәтиже бермейді. Баланың организмі дамуы мен жеке бас ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге асады [3; 3-7] .

Дамыта оқытудың Д. Эльконин, В. Давыдов жасаған жүйесінің көздеген мақсаттарына жету тек баланың өзінің белсенділігіне байланысты. Осыған орай, бұл жүйенің әдіс-тәсілдері де оқушының оқу белсенділігін ұйымдастыру, қолдап, көмектесіп отыруды көздейді. Бұл жүйемен дәстүрлі оқытуды салыстыру мынадай қорытынды жасауға негіз болады. Дәстүрлі сабақтардың әдістерінің мәні төмендегідей 3 құрамдас бөліктермен анықталады:

Үлгіні көрсету;
Түсіндіру;
Бақылау, бағалау.

Дәстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл, сана бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек деген көзқарасқа бағытталса, дамыта оқыту бала бойындағы табиғи қабілеттерді жаңа белестерге көтеруді мақсат тұтатын ұстанымдарға негізделген. Дәстүрлі оқыту жаттауға, есте сақтауға, ал дамыта оқыту дербес жұмыс істеуге, алған білімді пайдалана білуге үйретеді. Дамыта оқыту арнайы педагогикалық технологияларды қажет етеді. Ол технологияларда баланы қоршаған ортамен еркін қарым-қатынасқа түсу мүмкіндігі беріледі. Қарым-қатынастар: жоспарлау, ұйымдастыру, мақсаттарды жүзеге асыру, іс-әрекетті талдау кезеңдерінен тұрады. Әр кезең бала тұлғасының дамуына өз үлесін қосады.

Л. Выготский психика дамуында оқытудың жетекші орын алатындығын теорияда дәлелдеп берді. Л. Выготский дүние жүзіне әйгілі психиканың даму теориясында даму мен оқытудың байланыстылығын дәлелдеуге «дамудың таяудағы аймағы», «дамудың өзекті аймағы» деп жаңа идея ашқан болатын. Ғалым тапсырманы орындауда баланың кез келген әрекетін өз бетінше орындауы және ересектермен бірлесіп орындауы деп екі деңгейде қарастырды. Бірінші деңгей, яғни баланың тапсырманы өз бетімен орындауын - «өзекті даму аймағы», ал ересектердің қатысуымен піспеген, бірақ пісіп жетілгелі тұрған екінші , жоғарырақ деңгейдегі тапсырманы орындауын - «дамудың таяудағы аймағы» деп атады. Дамудың алдында жүретін оқыту ғана жақсы оқыту бола алады. Дегенмен, жай оқытудың өзі де ізсіз қалмайды. Бірақ, онда даму мардымсыз жүреді. Оқыту қандай болса да, даму да сондай деп тұжырымдайды. Даму жай ғана білім, іскерліктің артуы емес. Оқыту жаман болған жағдайда да білім, іскерлік артады, бірақ оқушының ырықты зейіні, қабылдауы логикалық ес, саналы ойлау мен шығармашылық қиял тәрізді танымдық үрдістері нашар дамып, оқу-танымдық әркетке қызығу, интеллектуалды мүмкіндікті пайдалану сияқты маңызды психикалық даму тыс қалады.

«Өзекті даму алқабындағы» оқыту дамудың алдына түсіп, дамуды қарқынды жүргізеді. Мұндай оқыту өз мәнінде дамыта оқыту бола алады. Өйткені, оқыту үрдісінде оқушы объект болумен қатар субъект болып, оқу әрекетіне түсу нәтижесінде жоғарыда тыс қалған психикалық даму іс жүзіне асады.

Осы теориямен айналысқан Л. Занков жүйесін дәстүрлі оқыту жүйесімен салыстыратын болсақ, Л. Занков жүйесі басқаша дидактикалық ұстанымдарға негізделеді. Жүйедегі бүгінгі күннің өлшемімен қарағанда айрықша көкейкестілігімен ерекшеленетін ұстанымдар мыналар:

Жоғары қиындықта оқыту;
Теориялық білімнің жетекші рөлі;
Оқытудың тәрбиелік мәнінің болуы;

Бұл жүйенің қағидаларын дұрыс түсініп, жүрегімен қабылдаған әрбір мұғалім өз сабақтарының дамытушылық функциясын өз бетінше арттыра алары сөзсіз. Бұл жүйеде оқушының білімін бағалауға үлкен мән беріледі. Сабақ барысындағы бағаның неғұрлым көп қойылуы шарт емес. Балалар барлық тапсырмаларды орындауға ынта қойып, нәтижеге жетіп еңбегінің рахатын көруге дағдыландырады. Сондықтан бағаның дұрыс қойылмауы нормаға айналған жағдайы бар. Әділетсіз қойылған баға оқушыға кері әсер етіп, оның мінез-құлқының өзгеруіне, оқуға, білімге деген ынтасының болмауына әкелетіні белгілі. Сондай-ақ, дамыта оқыту жүйесінің бір кемшілігі: оқушының жаңа жүйеге бірден төселіп кетуі қиынға соғады. Демек, бұлар - ойландыратын мәселелер.

Жаңа мазмұнды ескі әдістермен енгізуге болмайтындығы белгілі. Оқулық, әдебиеттер қанша жақсы болғанымен онымен жұмыс жасайтын мұғалімдер оқытудың жаңа тәсілдерін меңгермеген болса, оқулықтардың негізгі идеясы, дамытушылық мәні іске аспауы мүмкін. Сол себепті мұғалімдерден жұмыстың жаңа тәсілдерін қолдану талап етілуде.

Дәстүрлі оқытуда ұстаз еңбегінің «жатықтығы» мұғалімнің қойған сұрақтарына оқушылардың тез дұрыс жауап берулерімен, тапсырмаларды бұлжытпай орындауларымен, тыныш отырып тәртіп сақтауларымен өлшенетін. Ал баланың екінші жан дүниесінде не болып жатқандығы, оның ойы, сезімдері мұғалімді ойландыра бермейтін. Оған мүмкіндік те аз. Л. Занков жүйесіндегі сабақтардың нәтижелілігінің басты көрсеткіштері: ойлай, пайымдай, нақтылай, жүйелей, дәлелдей білу болып табылады. Егер балалар осы айтылған ой операцияларын орындай алса, мұғалімнің нәтижелі еңбектенгені саналады [2; 36] .

Дамыта оқыту мәселесі қаншалықты маңызды болса, оқушылардың тілін дамыту мәселесі де соншалықты маңызды. Тіл дамыту жұмыстары кез келген оқыту процесінің құрамдас бөлігі, жоғары нәтижеге жетудің жолы. Тіл дамыту дамыта оқытумен байланысты болғанмен, олардың өзара айырмашылықтары бар.

Ғалым, әдістемеші, педагогика ғылымдарының кандидаты Б. Б. Жахина өзінің «Сөздің лексика-семантикалық тобымен байланыста тіл дамытудың әдістемесі» атты еңбегінде: «Орыс тілін оқыту әдістемесінде тіл дамыту жұмысын жан-жақты зерттеген әдістемеші ірі ғалымдар қатарына И. И. Срезневский, В. П. Шереметевский, Ф. И. Буслаев, М. А. Рыбникова, А. В. Текучев, А. Н. Гвоздев, А. М. Пешковский т. б. жатады»- деп, тіл дамыту мәселесін көтерген көптеген орыс ғалымдарының еңбектерін атап көрсетіп, олар ұсынған принциптерге, дағдыландыру жолдарына тоқталады. Мысалы тіл дамыту жұмыстарын бір жүйеге келтіріп негізін қалаған Т. А. Ладыженскаяның принциптері мен жүйесіне мынадай пікір білдіреді: «Ал тіл дамыту жұмыстарын бір жүйеге келтіруге тырысқан, негізін жасаған - ғалым Т. А. Ладыженская. Ғалым біріншіден тіл дамыту жұмыстарын жүргізудің принциптерін анықтады, екіншіден Т. А. Ладыженскаяның ұсынысының нәтижесінде қалыптасатын дағдыларды атап көрсетеді. Оның жұмысының мазмұнына мынадай баға береді: «Көріп отырғанымыздай, ғалым байланыстырып сөйлеудің яғни бала тілін дамытудың жүйесін қарастырады. Негізінен, ол басты назарды сөйлеудің мазмұнды, мағыналы болу жағына аударған. Себебі сөйлеудің мақсатының өзі оның тақырыбына сай негізгі айтайын деген ойын жеткізу болса, ол үшін оның мазмұнына мән беру аса қажет екендігі белгілі. Сонымен қатар, сөйлеуші кімге арнап сөйлейтінін, не үшін, қандай мақсатта сөйлейтінін түсінуі қажет» [4; 11-13] .

Ал қазақ тілін оқыту әдістемесі теориясының, тіл дамыту мәселесінің негізін қалаушыларына Ы. Алтынсарин, А. Байтұрсынов, С. Жиенбаев, Х. Басымов, Ғ. Бегалиев, Ш. Сарыбаев, Р. Махмұдов, С. Сыдықов, И. Ұйықбаев, М. Балақаев, С. Рахметоваларды жатқызып, олар жасаған орасан зор еңбекті аталған еңбегінде былайша бағалайды: «Қазақ тілін оқыту әдістемесінде мектеп мұғалімдерінің қажетін өтерлік, оқыту әдістері жайында бағыт-бағдар көрсетерлік әдістемелік еңбектердің тарихы қазақ халқының алғашқы педагогі, балалар әдебиетінің атасы Ыбырай Алтынсариннен басталады десек артық болмайды.

Ұлы педагогтің «Киргизская хрестоматия», «Махтубаты» - қазақ даласындағы тұңғыш оқулықтар.

Еңбектің құндылығы сол - берілген мәтіндердің бәрі дерлік баланы адамгершілікке тәрбиелеумен қатар, оның сөздік қорын молайтып, тілін дамытып, өмір тануын кеңейтіп, ақыл-ойын өсіріп, халық тілін меңгертуге, сөйтіп балада әдеби тілдің нормаларын қалыптастыруға бағытталған.

Ағартушы-ғалым мәтіндер арқылы баланың тілін дамытудың маңызын ашып, оны іс жүзінде дәлелдеген. «Тіл сезімін дамыту, - дейді педагог - оқушылардың мектеп қабырғасына келгендегі сөз қорын әрі қарай байыту, ал ол оқытушылардан сабақ пен жаттығулардың әбден ойланған системасын талап етеді».

ХХ ғасырдың басындағы оқу-ағарту, ғылым жолындағы өте биік тұлға - Ахмет Байтұрсынов. Біріншіден, ол - бастауыш сынып оқулықтарының авторы, екіншіден, қазақ тілін оқыту әдістемесі бойынша тұңғыш ғылыми еңбек жазған адам. Оқулықтарға «Тіл құралдың» үш кітабы жатса, ал «Баяншы», «Тіл жұмсар», «Қай әдіс жақсы», «Жалқылау әдісі», «Жалқылауды жалпылау» сияқты еңбектері мұғалімдерге көмекші құрал ретінде жазылған. Сондықтан да Ахмет Байтұрсынов қазақ тілін оқыту әдістемесінің ірге тасын қалаушы да болып саналады. Ол қазақ тілін оқыту әдістемесінің теориялық мәселерін айқындауда төмендегі мәселелерді көтерген:

оқыту әдістерінің маңызына тоқталып, олардың шығу тарихын, олардың ұтымды жағын қарастырып, олар туралы алғаш пікір айтқан;
тұңғыш рет үлестірмелі материалдарды қолданудың жолын көрсетіп, оны оқулық бетінде жариялаған. Әдістің бұл түрі күні бүгінге дейін өз мәнін жоймай, ізденімпаз, озат мұғалімдердің тәжірибесінде қолданылып жүр;
сонымен қатар, Ахмет Байтұрсынов, көрнекілік әдісіне де ерекше мән беріп, оны жасауға қойылатын негізгі талаптарды көрсеткен. Олардан оқушы назарын ауытқытпауды, жалықтырмау, оқушыны қызықтырып отыру, жазуға тез үйрету, оқушының сауатын ашуды жеңілдету, тездету сияқты маңызды мәселелерді атауға болады;
ал тілдік тақырыптармен байланыста тіл дамыту әдістемесі тұрғысынан келгенде, тіл дамыту жұмыстарын жүргізуде жеңілден ауырға қарай принципін басшылыққа алған. Мұнан ғалымның дидактиканың заңдарын терең біліп, оны оқулықта шебер қолданғанын білеміз. Біріншіден, ол ғалым ұсынған үлестірмелі карточканың мақсатынан көрінеді.

Мәселен, 1-ші карточка ойын түрінде беріліп, сөзді шырпымен жазу ұсынылады;

2-ші карточкада жазуға жаттығу, санақ үшін ұпай ойыны беріледі;

3-ші карточкада сөйлем құрастырып, сөздерді алмастырып қосып, алты сөзден оннан аса сөйлем құрастыру мақсат етіп қойылады.

Бұдан біз ағартушының тіл дамыту жолында жеке сөздермен таныстыру принципін ұстанғанын, осыдан барып жекелеген тақырыптар арқылы оқушылардың сөздік қорын байытуды мақсат еткенін байқаймыз.

Екіншіден, А. Байтұрсынов бала тілін дамытуға аса қажетті материалдар ретінде жаңылтпаш, мақал-мәтелдер, жұмбақтарды береді де, осыдан кейін сюжетті мәтінге көшеді.

Жаңылтпашты жаттап, мақал-мәтелдің мазмұнын ашып, жұмбақтың шешуін таба білген балаға одан кейін берілген өтірік өлең, сюжетті қысқа мәтіндердің мазмұнын түсіну қиындық келтірмесі сөзсіз.

Үшіншіден, ғалымның бала тілін дамытуда қолданылған әдістердің бірі - сөз ұқсастығын пайдалану, яғни дыбыстардың алмасуынан сөз мағынасының өзгеретінін таныту, мысалы, ол, олар, шаш, шаша, шашақ, керек, кезек, терек, тезек, елік, есек, зор, Ораз, ор, ора, т. б.

Бұл жерде қайталау әдісінің материалды есте сақтауда маңызының зор екенін, сөздерді ұмытпай есте сақтауы, жеке қолданыста, сөйлемде, жаттығу кездерінде қолдана білулері үшін ең керек әдіс екенін байқаймыз.

Әрі оқушы дыбыс алмасқан сайын сөз мағынасының өзгеретінін, сонымен қатар, кез келген дыбыс тіркесі сөз жасамайтынын, оның өзінің заңдылығы бар екендігін берік есте сақтайды.

Сонымен қатар, ғалымның балаға сөз өнерін, тіл заңдылықтары мен әдебиет заңдылықтарын қатар, бірлікте үйрету керек деген пікірі өте құнды. Себебі, тіл дамыту мәселесін тек қана лексика-грамматикалық заңдылықтарды үйретіп қана емес, сөзді қызмет ету аясында көрсету барысында ғана шешуге болатындығы белгілі. Ғалымның сөзімен айтқанда: «Тілдің міндеті - ақылдың аңдауын аңдағанша, қиялдың меңзеуін меңзегенше, көңілдің түйгенін түйгенінше айтуға жарау. Мұның бәріне жұмсай білетін адамы табылса, тіл шама қадырынша жарайды. Бірақ тілді жұмсай білетін адам табылуы қиын».

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.