Кескіндеме жанрының түрлері және тарихы. Мектептегі натюрморт сабағының өткізу әдістемесі
ЖОСПАР
Кіріспе.
1. Кескіндеме жанрының түрлері және тарихы.
1.1 Кескіндеменің түрлері және жанрлардың
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 8
1.2 Қазақстандағы натюрморт жанрының даму
жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Акварель бояумен жұмыс істеу әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.4 Гуашь бояумен жүмыс істеу тәсілі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.5 Майлы бояумен жұмыс істеу техникасы және материалдары
... ... ... ... ..30
1.6 Шығармашылық жұмыстың мақсаты және
ізденістері ... ... ... ... ... ... ... ..37
2. Мектептегі натюрморт сабағының өткізу әдістемесі.
2.1 Натюрморт сабағын өткізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .41
2.2 Бейнелеу өнері сабағында көркемдеп қабылдаудың
педагогикалық негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 46
2.3 Мектептегі натюрморт сабақтарына анализ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қорытынды.
Әдебиеттер тізімі .
Иллюстрациялар.
Фотосуреттер
Кіріспе .
Зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның мемлекеттік бағдарламамен
байланысы .
Натюрморт – бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негізі оның
мәдениеттанулық негіздерін зерттеудің өзектілігі бірнеше мәдени
факторлармен және Қазақстан Республикасында қабылданған мәдени даму
бағдарламасымен үндес өтіп жатқан процестермен айқындалады . Бүгінгі таңда
Қазақстан Республикасында мемлекет тәуелсіздігін нық ұстап тұру мақсатымен
жүргізіліп жатқан процестермен дәлелденеді . Қазіргі кезде Қазақстан
Республикасында мемлекет тәуелсіздігін мықты ұстап тұру мақсатымен
жүргізіліп жатқан рухани шараларға қатысты ұлттық философия мен мәдениеттің
өркендеуіне қолайлы жағдайлар туып , кеңінен жол ашылып тұр , оған
Республика президенті Н . Ә . Назарбаевтың Қазақстанның болашағы қоғамын
идеялық бірлігінде атты еңбегінде : Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік
қайта түлеудің қайнар көзі болып келді . Өзінің тарихы , мәдени тамырларына
қайта оралу – бұл әрине оң процесс... Қазақстанда ұлттық тілді , өнерді ,
мәдениетті ... дамытуға барынша қолдау жасалып отыр , - деген сөзі мұның
бірден бір айғағы .
ХХ ғасырда мәдениет философиясы арқылы бейнелеу өнері өз алдына
тәуелсіз ғылым ретінде қалыптасып , соның нәтижесінде бейнелеу өнері сынды
философиялық ілім дүниеге келді .
Ал ұлттық бейнелеу өнері сауаттылығына келетін болсақ , ол халықтың
ежелден жалғасып келе жатқан өзіне тән өнері , салт дәстүрі, әдет - ғұрпы ,
дүниетанымы есебінде қалыптасып жетіліп отыратыны белгілі .
Қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп , өнер түрлерін жинақтап , зерделі зерттеудің маңызы
артып , жастарды сол ұлттық салт – дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің
қажеттігі өсіп отыр . Сондай қажеттіліктің бірі – бейнелеу өнері
сауаттылығы , соның ішінде натюрморт жанры , оның тәлім – тәрбиелік ,
эстетикалық танымдық мүмкіндіктерін қазіргі ұрпақ тәрбиесінде тиімді
пайдалана білу болып табылады . Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай
тарихы , терең мәдениеттанулық , философиялық мазмұны , өзіндік ұлттық сан
– қилы ерекшеліктерімен қымбат , әрі құнды . Сондықтан да
оның мәдениеттанулық негіздерін көрсету , танып білу , жоғарғы оқу
орындарында ұлттық тәлім тәрбие беру процесінде қажетті мәселелердің бірі
болып табылады .
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан қазақ халқы өнерінің ғасырлар
сынынан еленіп , бүгінгі таңға дейін жетілуі оның өміршеңдігін ,
мәдениеттегі өзіндік орнын қажеттілігін айқындап тұр . Ендігі жерде осы
мұралардың құндылығын арттыру , дәстүр сабақтастығын жалғастыру оған
дәнекер болу әрбір ұлттық мәдениетке көзінің қарашығындай қамқорлық жасар
зиялы қауымның борышы мен парызы . Бейнелеу өнерінің оның сәндік ерекшелігі
, түрлері халықтың салт – дәстүрімен біте қайнасып келе жатқан қазақтың
рухани болмысы мен мәдени талғампаздығын танытатын ерекше бір құбылыс . Оны
естен шығару , ұмыту мүмкін емес ендеше оны қайта жаңғырту , бүгінгі таңда
ұлттық мәдениетте алатын орнын белгілеу , өмірге іс жүзінде енгізу аса
қажет . Ұлттық құндылықтар деңгейінен жоғары көтеріп , адамзаттық
құндылықтар қатарына қосу теңестіру біздің және баршамыздың да басты
тілегіміз болса керек . Бар әдемі құндылақтарды сырттан іздемей оны
өзіміздің аса мұраларымыздан іздеу оны жандандыру қалпына келтіру ,
мәдениеттанулық деңгейге көтеру оны танып білу бүгінгі таңдағы ең бір
көкейтесті , өзекті проблемалардың бірі деп түсінеміз .
Зерттеу көздеріне анализ .
Зерттеу жұмысы барысындағы ізденіс біздің көзімізді мынаған жеткізді :
а) бейнелеу өнері пәнінің нәтижелі болуы балаларды көркемдеп қабылдауға
дұрыс үйретуге тікелей байланысты екендігіне ;
ә) оның педагогикалық негізде меңгерілу жолын құрып , жаттығу жұмыстары
арқылы оқушылардың осы бағыттағы дағдысын қалыптастыру керек екендігіне .
Сондықтан , бейнелеу өнері пәні бойынша осы көркемдеп қабылдаудың оқушы
жас ерекшеліктеріне сәйкес жоғарғы сыныптағы білім ауқымын , оларды
меңгертуге керекті педагогикалық негіз құрайтын жұмыс түрін айқындау
қажеттілігі де туады . Әрине бұл болашақ ісі .
Зерттеу мақсаты мен міндеттері .
Таңдамалы алынған тақырыптың өзектілігінен және оны зерттеу
қажеттіліктері мен зерттелу деңгейлерінен осы дипломдық жұмыстың басты
мақсатын айқындау мүмкіндігі туады . Бейнелеу өнері оның ерекшелігі мен
дамуы , салт – дәстүр , әдет – ғұрыптары , әшекейлеу әдістері оның түрлері
және ұлттық мәдениетте алатын орнын мәдениеттануық тұрғыдан сарапқа салу ,
олардың мән – мазмұнын ашып , даму эволюцициясын қарастыру қажет . Осы
мақсатты орындау жолында зерттеушінің алдында бірнеше міндеттер
туындайдайды :
- Натюрморт – бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің
өзіндік ерекшеліктеріне мазмұндық сипаттама беріп , тәлім – тәрбиелік
мүмкіндіктерін айқындау .
- Натюрморт бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің мәнін
ашу , оны студент жастар арасында олардың санасында , ұлттық көзқарастарына
қалыптастырудың критерийлерін , көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау ;
Натюрморт бейнелеу өнері сауаттылығына үйрктудің негізі жеке тұлғаның
көркемдік , эмоционалдық және руханм – интеллектуалдық жақтарын бірлестіре
отырып , болашақ маман иелеріне тәрбие негіздерін тиімді меңгеруге ықпал
жасау ;
Натюрморт – бейнелеу өнерінің бір саласы ретінде этникалық уақыттық
кеңістік аясында құрастыру .
Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сауаттылығына яғни көркемдеп
қабылдауға үйрету арқылы тиімділігін арттыру және оның педагогикалық
негізін анықтау . Осы мақсатқа сәйкес орындалатын міндеттер белгіленді .
Олар :
1. Бастауыш сыныптағы және 5-6 сыныптағы оқушыларының бейнелеу өнері
сабағында оның сауаттылығына үйрету , оны көркемдеп қабылдауға
үйретуге қажетті философия , психология , педагогика ғылымдары
тұрғысынан негізді айқындау .
2. Мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері пәнінің бүгінге дейінгі өтілу
барысында талдау жасау .
3. Айқындалған жұмыс жүйелерін байқау , анықтау және оны бейнелеу өнері
сабағының жүргізілу тәжірибесіне енгізу .
Зерттеу орны .
Бастауыш сыныптар мен 5-6 сыныптардың оқу – тәрбие процесі .
Зерттеу пәні .
Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен 5-6 сынып
оқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі .
Болжам .
Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің сапалы
болуы – ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін :
- егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап , оның теориялық негізін айқындасақ ;
- осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда
эксперименттік байқау жүргізіп , көркемдеп қабылдаудың оқушыда дұрыс
қалыптасқандығынан бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік
сапасының артқанына көз жетсе .
Ғылыми жаңалық .
Бейнелеу өнері сабағында оқушыға меңгерткелі отырған білім , білік пен
дағдының нәтижелі болуы оның көркемдеп қабылдай алуына байланысты екендігін
дәлелдеу ; ол үшін арнайы дидактикалық жұмыс жүргізудің керектігіне көз
жеткізу және сол жұмыстардың жүйесін жасау , оның теориялық , педагогикалық
негізін айқындап және ұтымды жолдармен тәрбиелік бағытын көрсету .
Практикалық маңызы .
Ұлттық ойлау жүйесінің , дүние танымдық қалыптасу заңдылықтарын ,
ерекшеліктерін анықтауда , оларды түсіндіруде көтерілген мәселенің қосар
өзіндік үлесі аз болмас .
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс еліміздегі өнер тарихы мен философия
тарихы , мәдениеттану сияқты ғылымдарды зерттеу мен насихаттау , білім беру
және жаңа заман талабына сай ойлау мәдени сұхбат ерекшеліктерін талдау
қабілеттілігін қалыптастыру ісіне де қатысты .
Жұмыста көрсетілген теориялық және практикалық жағдайлар болашақта өнер
тарихы ғылымын зерттеуді жетілдіруге ықпал етеді . Дипломдық жұмыстағы
қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды дайындауда , мәдениеттану
проблемасы және мәдени – этикалық мәселелер бойынша семинарлар мен
лекцияларда қолдануға болады . Сондықтан да тақырыптың өзекті де , қажет
екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін салт – дәстүрді және әдет –
ғұрыптарды дұрыс пайдалану студенттердің сана – сезімін , ой - өрісін ,
дүниеге деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды .
1. Кескіндеме жанрының түрлері және тарихы.
1.1. Кескіндеменің түрлері және жанрлардың дамуы.
Живопись-бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі, онда
бейнелеудің сан алуан мол құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің ұшы-
қиырсыз осы саласынан көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды таңдап
алады.
Біреулері портреттер жазғанды ұнатады, екіншілері пейзажды, үшіншілері
тарихи, соғыс немесе тұрмыстық көріністерді бейнелеуге құштар. Бейнелеу
өнерінің бұлай сапталуы жанрларға бөліну деп аталады. Жанр сөзі (Genre-түр)
немесе тек сөзінен шыққан. Живописьте мынадай жанрларға бөлінеді:
анимастика, мифологиялық және моринизм.
Айта кету керек, тақырыптық картина көбінде жанр делінеді, ал
картиналар деп аталады.
Натюрморт
Натюрморт-өнердің дербес жанры ретінде XVIII ғасырда Голландияда және
кіші Фландрияда қазір бұл Бельгияның бір бөлігі туып, кеңінен дамыды.
Натюрморт бізге онда бейнеленген заттарды пайдаланған адамдардың өмірін де,
суретшінің оларға деген көзқарасын майлы бояулармен, кою салынған голланд
натюрморттарында көбіне сан түрлі тағамдар: нан, жемістер, әдемі кесілген
майлы ветчина шошқаның тұздап, сүрленген майлы еті, жабайы аң-құстар,
хрусталь бокалдардағы немесе күңгірт сәуле шашатын күміс кубоктардағы
шарапты бейнелеу.
Мұнда картиналарды салдырған адам, рухани нәзік талап талғам дейтіннің
иісін де білмейтін саудагер немесе қала шонжарлары суреттегі дәмді, мол
тағамға ғана қызығатын, өйткені оның өмірінің басты қызығы да тамақ құлқыны
болатын.
Сурет салуды меңгеруді тірі модельден емес, өлі қозғалмайтын
модельден-натюрморттан Француздың nature morte- өлі табиғат, натура деген
сөзінен шыққан бастаған жақсы.
Натюрмортты ол тұруға шаршап, кетіп қалады, тұрған қалпын өзгертеді
деп қорықпай-ақ оны түрлі нүктелерден мұқият зерттей отырып, қалағанынша
ұзақ салуға болады. Онымен жұмыс істеу үстінде жас суретші заттардың
формасын құруға, оның конструкциясын талдауға, олардың өзгеше
ерекшеліктерін де, олардың арасындағы өзара байланысты да табуға үйренеді.
Пейзаж
Пейзаж Paysade деген Француз сөзінен шыққан- бұл ландшафты,
табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде, Қытайда, Жапонияда және
басқа шығыс елдерінде VII-Х ғасырларда Европадағыдан ертерек қалыптасты.
Европалық живописьте ол XVIII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал
содан кейін Голландияда ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың
гүлденуі XIХ ғасырдың соңына тұспа-тұс келеді.
Пейзаж- қайсыбір жерлерді жәй айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр.
Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып
көрінеді. Бұл торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар
жүздеген, мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады.
Бірақ осы бір өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше
көріп, түрліше бейнеледі.
XVIII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі
дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға биім емес. Олар үшін теңіз сауда мен жұмыс орны,
тіршілік қарекетін іздестіретін кеңістік.
Біздің атақты маринисіміз Айвазовскийде теңіз-әрдайым дерлік үрейлі
дүлей күш, мөлдірлеу құпия сырлы тұңғиық. Орасан зор толқындар қия
жартастарға лап қояды. Адамдар, тіпті кемелердің өзі де-осынау қаһарлы,
өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай, дәрменсіз де қорғансыз. Оның
картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке, романтикалық сүйіспеншілікке
бөленген.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқамынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын, көзқарастарын, көңіл күйін
береді.
Оның үстінде Мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа
әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобиль жолдары, жоғары вольтті электр желілерінің сорайған діңгектері
мен сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттің будақтаған ізі- осының
бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретшісі аңғармай тұра
алмайды.
Пейзаж және натюрморт, әдебиетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы роль атқарады.
Портрет
Көркем сурет және грамматика факультетінің студенттері живописьтегі
портрет туралы алғашқы ұғыммен үшінші курстың басында танысады. Дегенмен,
программа бойынша жүргізілетін бейнелеу өнерінің портрет жанры натюрмортқа
қарағанда әлдеқайда күрделі, әрі маңызды бөлімге жатады.
Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды-3 мың жылдан астам уақыт бұрын
жасалған скульптуралық египет портреттері, екі мың жылғы бұрынғы мозайкалық
рим және темпералық фалом портреттері енгізілді. Адамдар әрдайым өз
бейнесін көргісі келеді, ал ежелгі египеттер тіпті қайтыс болған адамның
жаны портреттке көшеді деп есептеді.
Үлкен шебердің шабыты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да рух
танғандай болады, портретке түсірілген бет-әлпетте ой, қайғы күйініш,
қуаныш күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы-оның түп нұсқасымен ұқсастығы.
Бірақ бұл математиктер айтқандай, қажетті бірақ жеткіліксіз шарт. Адамның
сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой—арманын, қуаныш-
күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз. Біз суретшінің
оған қатынасын да сезінуге тиіспіз. Тек осылардың бәрі ғана бейнені
портретерде, осылай ғана бейнеленген адамдар тіпті мүлде бізге бейтаныс
болғаннын өзінде бізді көз салуға, ойға шомылуға және тебіренуге мәжбүр
етеді.
Портрет өзінің сипаты жағынан алуан түрлі болады. Бір портрет адамды
дәріптеу, оны барынша әлемдік пен сәндікте көрсету үшін жазылады. Бұл XVIII
ғасырларда орыс өнерінде мейлінше кең таралған параттық портреттер
суретшілер Ф.Рокотов, Д.Левщкий, В. Боровиковский.
Екінші портреттер адамды әдеттегі, күнделікті кейіпте көрсетеді. Бұл
интиндік, психологиялқ портреттер деп аталады. Портреттік жанрдың ерекше
түрі топтық портрет болып табылады. Мысалы: Рембрандтың Синдиктер, Түнгі
күзет,И Репиннің Құдіретті топ композиторлары.
Портрет бейне бір портрет-картина сияқты болып, өз композициясына
портреттеліп отырған адамнан басқа, пейзажды, алуан түрлі аксессуарларды
және тіпті, мысалы, К. Брюлловтың Салт атты қызы немесе А. Герасимовтың
Ленин мінбеде сияқты әйгілі және басқа сан түрі картинадағыдай, алыс
пландағы басқа адамдардың бейнесін енгізуі мүмкін. Мұндай жұмыстар портрет
пен тақырыптық картина арасындағы өшпелі жағдайға ие болады.
Портрет салу үшін студенттердің алдына көптеген күрделі мақсаттар
қойылады: творчестволық ізденіс, композициялық шешім табу, дұрыс
орналастыру, колорит, әр түрлі қозғалыстағы адамның өзіне тән мінез
өзгешеліктерін көрсете білу және бояу түстерін көрнекті пайдалана білу
Осының барлығы студентерден талғампаздықты, талмай ізденуді, ерен еңбекті
талап етеді. Ал формат таңдап ала білу композициялық шешімнің ыңғайына
қарай шешілуі қажет.
Тақырыптық картина
Тақырыптық картина-өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынастарын
көрсететін қандай да бір шын мәндегі немесе фантастикалық көріністі
бейнелейтін картинаны осылай атайды. Мұндай картиналар тарихтан бұрынғы
замандардан өз бастарын алады-жартастар мен үңгірлепден алғашқы қауым
адамының аң аулау сәтін және басқа да іс - әрекет түрлерін бейнеленген
суреттер көптеп табылуда. Ежелгі Египет, Греция мен Рим замынынан қабырғана
салынған живопистің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр.
Бірақ саноктың тақырыптық картина (яғни архитектурамен байланысты емес
картина) тек Ренессанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс алды.
Тақырыптық картина даму үстіндегі әрекеті көрсетеді: оған көз тастай отырып
бейнеленген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын көрермен
ойша сараптай алады немесе И.Крамской айтқандай, "бір холсты түсіндіру үшін
... екнішісінің қажеті жоқ".
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әрі әр алуан ол тым үлкен және өте
кішкентай болуы, сан қилы техникалық құралдар мен жасамды аса ұлы әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы туралы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі
бейнелеуі мүмкін.
Натюрморт та, пейзаж да порттерттер де тақырыптық композицияның
құрамдас бөлігі болу мүмкін.
Мазмұнының бағыты жағынан тақырыптық картиналарды өткен заман
оқиғаларын баяндайтын тарихи картиналар, шайқастар мен әскери жорықтарды
бейнелейтін батальдық картиналар және суретшілер өтіп бара жатқан өмірдің
күнделікті көріністерін кейіптейтін тұрмыстық картиналар деп бөліну
қабылданған.
Орыс өнерінде тақырыптық картина ХІХ ғасырды 2-ші жартысында мейлінше
гүлденді. Бұл гүлдену орыс қоғамындағы революциялық өрлеудің тікелей
нәтижесі болды. Көркем сурет академиясын бітірушілердің И.Крамской бастаған
14 алдыңғы қатарлы суретшілері Академиядағы керітартпа тәртіпке қарсы
“бүлік” шығарып, диплом жұмысынан, сонымен бірге көптеген жеңілдіктерден
бас тартты. Олар “көшпелі көркем сурет көрмелерінің серіктестігін”
ұйымдастырды және отандық өнер тарихына “көшпелілер” деген атпен енді.
Олардың өнері қоғамдық әуенділікке толы және айқын көрінген публицистикалық
бағытқа ие болды. олар салтанатты портреттердің және іңжіл мен мифологиялық
көріністерді бейнелеудің орнына өздері мен замандас халықтың өмірін
бейнелеуге ден қойды.
Контраст көркемдік әсерліктің басты құралдарының бірі болып есептеледі.
Тақырыптық картинада контраст қандай да бір тәсілдерді салыстырудан және
түстік дақтардың орналасуынан ғана емес, сонымен бірге психологиялық және
жеке - дара мінездемелерді салыструдан да көрінеді.
1.2. Қазақстандағы натюрморт жанрының даму жолы .
Ұлы Октябрь социалистік революциясына дейін Қазақстан халықтарының
көркем творчествосы негізінен күнделікті тұрмыста қолданылатын өнермен ғана
байланысты болды.
Живопись, графика, мүсін өнері соңғы 50 жыл ішінде ғана өркендеді,
өйткені өткендегі көшпелі тіршілік және жанды нәрсенің бейнесін түсіруге
тиым салатын ислам дінінің ғасырлар бойғы үстемдігі қазақтың
профессионалдық бейнелеу өнерінің тууына кедергі жасады.
Қазақстанда ұлттық дәстүрлері революцияға дейін-ақ қалыптасқан әдебиет
пен музыкадан өзгеше, бейнелеу өнерінің жолы адам айтқысыз қиын болды.
Октябрь революциясынық қарсаңында Қазақстанда өзінің төл-тума профессионал-
суретшісінің болмағаны былай тұрсын, тіпті жаңа, жүйелі өнердің негізін
қалауға қол ұшын берерліктей жақсы даярлығы бар орыс суретшілері де жоқ
еді. Мұндағы орыс өнерінің реалистік дәстүрлерін сақтаған жалғыз суретші —
сурет сабағының мұғалімі Н. Г. Хлудов болатын. Ол кейінірек, 1920 жылы
ұйымдастырған бейнелеу өнері студиясында сабақ берді. Ол студияда суертші
Н. Антонов пен мүсінші А. Пономарев та ұстаздық етті.
20—30-шы жылдарда Қазақстанның бейнелеу өнері живопись пен графиканың
профессионалдық шеберлігін меңгеру жолында алғашқы қадамдар жасады. Жас
суретшілер аяқ алысын байқатып, көзге көріне бастады, олар өздерінің әзірге
бұғанасы бекіп, қабырғасы қатпаған балаң шығармаларында бүкіл елді қамтыған
алып істерді, жаңа құбылыстарды көркем бейнелеуге тырысты. Қазақстанда
бейнелеу өнерінің өрісіне алғаш жол салған Н. Крутильников, Ә. Қастеев, Ә.
Исмаилов, Б. Сарсенбаев, X. Ходкиков сынды суретшілер болды. 1928 жылы
Семейде ұйымдастырылған ең тұңғыш көркем сурет көрмесі көшпелі көрме болды.
Суретшілер бір жерден екінші жерге түйемен көшіп жүріп, халық арасында
көркем өнерді кеңінен насихаттады.
Қазақстан суретшілерінің профессионалдық бейнелеу өнерінің қыры мен
сырын тезірек және ойдағыдай меңгеруіне туысқан республикалар шеберлерінің,
өте-мөте Москва мен Ленинград суретшілерінің тәжірибесі көп көмектесті.
Отызыншы жылдарда Қазақстан суретшілерінің қатары арнаулы білімі бар
талантты шеберлермен толықты. Мұның өзі 1933 жылы Қазақстан Суретшілер
одағының ұйымдастыру комитетін құруға мүмкіндік берді. 1934 жылы Москвада,
Шығыс мәдениеті музейінде қазақ суретшілерінің бірінші көрмесі, ал арада
жыл өткен соң Алматыда Т. Г. Шевченко атындағы көркем сурет галереясы
ашылды.
Әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірдің жаңа жағдайлары көркем
шығармалардың жаңа тақырыптарын туғызды. Суретшілер енді бүгінгі өмірдің
көкейтесті мәселелеріне шұғыл бет бұрып, көркем өнерде жасампаз совет
адамының алып тұлғасын, мәртебелі бейнесін орнықтыра бастады.
Қазақ совет бейнелеу өнерінің қалыптасуы мен дамуы бәрінен бұрын Ә.
Қастеевтің есімімен байланысты. Бүгінде республиканың халық суретшісі
атанған, расында да халықтың қайнаған қалың ортасынан шыққан бұл тамаша
дарынның ғажайып ұлттық творчествосы отызыншы жылдарда үрдіс дамыды. Әуелі
батырақ сосын жұмысшыдан профессионал-суретшіге дейін көтерілген бұл қыл
қалам шеберінің өсу жолы да жаңа дәуірді жақсы бейнелейтін жол. Бір кездері
хат танымаған, қараңғы малшы-кедей өз халқымен бірге туған елінің шын
қожасына айналды, өз халқының жаңа ұлттық көркем мәдениетін жасаушы болды.
Кастеевтің ең алғашқы шығармаларынан-ақ оның өзіне тән творчестволық
ерекшеліктері: аспай-саспай, бабымен баяндау, тұрмыс көріністерін туған
елінің табиғатын ақындық асқақ шабытпен бейнелеу қасиеттері айқын көріне
бастады. Суретші творчествосынық толғамы терең, өрісі кең: онда тарихи
тақырып шығармалары да, қазақтардың революцияға дейінгі және социалистік
игі өзгерістер дәуіріндегі тұрмысын бейнелейтін жанрлық картиналар да
молшылық. Соңғы айтылғандар Ескі тұрмыс пен жаңа тұрмыс атты тұтас
серияға жинақталған. Қастеев творчествосында портреттер мен табиғат
суреттері де үлкен орын алады, туған ел табиғатының сұлулығы мен
ерекшелігін эмоциялық түйсіну шынайылықпен, лирикалық сезімталдықпен ғажап
ұштасып, ұласып жатады. Бояу түстерінің ырғақ-әуені, бейнелердің оптимистік
әр сипаты оның творчествосындағы қазақ эпосының ең үздік туындылары мен
тұрмыстық өнердің жарасты үндестігінен туған халықтық қайнармен біте
қайнасқан. Табиғат суреттері арқылы Қастеев үздіксіз жаңарып, жасарып
жатқан туған өлкесін перзенттік сүйіспеншілікпен, асқақ шабытпен жырлайды.
Акварельмен салынған суреттер сериясы қазақтың шетсіз-шексіз жомарт даласы,
диқандардың еңбекке, ерлікке толы дарқан өмірі, тамылжыған жайлау жәннаты
жайлы сыр шертеді.
Кастеев сияқты, Ә. Исмаилов та арнаулы жоғары білім алған алғашқы қазақ
суретшілерінің бірі. Оның табиғат суреттері Отан бейнесіндегі жаңа
нышандарды, соны серпінді паш етеді.
Отызыншы жылдарда Қазақстаннық көркем өнерін дамытуға өздерінің
творчестволық жолын республика өмірімен байланыстырған көптеген орыс
суретшілері белсене ат салысты. Бұлар — живопись шеберлері А. Риттих, Н.
Соловьев, А. Бортников, Н. Крутильников, Л. Леонтьев, графика шеберлері Г.
Брылов, Б. Чекалин, Л. Гербановский, тағы басқалар.
Қазақстан суретшілерінің 1940 жылғы июньде ашылған бірінші съезі
творчестволық коллектив атқарған үлкен жұмысты қорытып, бейнелеу өнерін
одан әрі дамытудың нақты жолдарын белгіледі. Суретшілер съезі алдынан
Қазақстанда Совет өкіметінің орнағанына жиырма жыл толуына арналған көрме
ұйымдастырылды. Онда тарихи картиналар, бүгінгі күн тақырыбына бағышталған
шығармалар, табиғат суреттері сарапқа салынды.
Қазақстан бейнелеу өнері көп ұлтты еліміздің барлық халықтарының
өнерімен тығыз ынтымақта ойдағыдай дамыды, солармен бірге жалпы советтік
өнерді гүлдендіруге үлес қосты. Қазақстанда профессионалдық бейнелеу өнерін
қалыптастыру үшін Б. Иогансон, А. Дейнека, С. Герасимов, А. Пластов сияқты
әйгілі санлақтардың творчествосы үлкен роль атқарды.
Қырқыншы жылдардың басына қарай Қазақстанның бейнелеу өнері көп жанрлы
өнерге айналды. Тек мүсін өнері кенжелеу келіп, бірлі-жарым ғана мүсіндік
портреттер туа бастаған еді. Қазақстанның ең байырғы мүсіншілері деп А.
Пономарев пен И. Иткинді атауға болады. Бұл екеуінің алғашқысы
республиканық атақты адамдарының тұтас бір портреттер галереясын жасады.
Иткин өз өнеріне ағашты шебер пайдаланды. Кейде тіпті ағаштардың мың
бұралған табиғи формалары, неше түрлі, алуан айшықты бұтақтар, қатпарланған
ағаш қабықтары талапты шебердің қиялына қозғау салып, сан түрлі ғажап
бейнелер жасауға жетелеумен бірге оған көмектесті.
Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау, ауыр жылдарында да Қазақстанның
бейнелеу өнері дамуын тоқтатқан жоқ. Тылда қалған суретшілер бейнелеу
өнерін фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен шайқаста бұқаралық-үгіт
қаруы ретінде, советтік озық идеяны насихаттау құралы ретінде пайдаланды,
совет адамдарының қаһармандығын, ерлігін, батылдығын, жанқиярлық еңбегін,
асқақ патриотизмін бар әлемге паш етті.
Ол кезеңде Л. Леонтьев, К. Баранов, А. Риттих, Н. Крутильников, А.
Черкасский, И. Иткинд, М. Лизогуб және басқалары ойдағыдай еңбек етті,
сөйтіп қырқыншы жылдардың аяқ шенінде-ақ Қазақстанның суретшілер коллективі
айтарлықтай: өнерлі күшке айналды. Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстан
суретшілері бейнелеу өнерінің барлық саласында: живописьте, мүсін өнерінде,
графикада көптеп туындылар бере бастады. Адам бейнесін жасауға: совет
адамдарының моральдық және рухани әдемілігін, олардың қоғам алдындағы
жауапкершілік сезімін терең ашып көрсетуге басты назар аударылды. Ұлттық
ерекшеліктері айшықтанған тақырыптық туындылар да нақ сол кезеңде
жасалынды.
Халық, оның күнделікті тіршілік-тынысы, енбектегі жігер-қайраты мен
жауынгерлік ерліктері қазақ суретшілерінің шығармаларына өзекті арқау
болды. Олар сонымен бірге туған елінің бай табиғатын да шабыттана жырлады.
Терең мағыналы халықтық тақырып, бейнелеудің жаңа амалдары мен формаларын
ерінбей-жалықпай іздестіру — Қазақстан суретшілерінің ең үздік
шығармаларынан байқалатын жақсы қасиет міне осы. Ондай туындылардың
қатарында А. Черкасскийдің Дина мен Жамбыл картинасын, В. Антощенко-
Оленев салған Сәкен Сейфуллин мен Ильяс Жансүгіровтың графикалық
портреттерінің X. Наурызбаевтың Жамбыл, Құрманғазы, И. Иткиндтіқ
Философ, Күліп тұрған қария мүсіндерін, тағы басқа шығармаларды айтуға
болады. Ә. Қастеевтің Қазақстан жерінде атты сериядағы акварельмен салған
табиғат суреттерінде, Я. Сидоркиннің И. Квачконың, Ш. Кенжебаевтің
графикалық беттерінде, С. Мамбеевтің, К. Телжановтың, К. Нұрмұхаммедовтың,
К-Шаяхметовтың Р. Сахидын, живописьтік туындыларында өмір шындығы ақындық
шабытпен бейнеленген.
Қазақстан шеберлерінің шығармалары ішінен қазақтың тұңғыш әйел-
суретшісі Айша Ғалымбаеваның туындылары көрнекті орын алады. Олар негізінен
республикадағы совет әйелдеріне арналған. Бұлар Шығыстың жаны сұлу, рухани
қайраты мол, мәртебесі биік, еңсесі жоғары, тең праволы тамаша әйелдері,
жаңа заманның жасампаз азаматтары. Айша Ғалымбаеваның шығармалары
живописьтік құрылымының әдемілігімен де ерекше көз тартады. Г. Исмаилованың
да көркемдік шешімін дәл тапқан, көркімен, мәнерімен, бояуларының
байлығымен, ашықтығымен, орындалу шеберлігімен қаз тойдыратын көптеген
туындылары қазақ әйелінің бейнесін жасауға бағышталғамы.
Әйел-суретшілер жайлы айтқан кезде, республиканың ең байырғы
суретшілерінің бірі, тау табиғатын құлай сүйген Е. Говорованың
творчествосына тоқталмай кетуге болмайды. Бұл суретшінің Қазақстан
табиғатына арналған талай суреттері бейнелеу өнерінің сыры мен қырын бес
саусағындай меңгерген ғажап шеберлікті, дәл байқағыштық пен нәзік
сезімталдықты танытады.
Қазақстанның қазіргі өнері жанрға да, бағытқа да аса бай. Живописьші-
суретшілердің көбісі өздері сүйген тақырып төңірегінде тынбай ізденеді. К.
Тельжанов өзінің шағын-шағын жанрлық шығармаларында жерлестерінің
күнделікті тіршілік-тынысы мен еңбегінің қайталанбас ғажаптығын, қуаныш-
қызығын әдемі ашады. Суретшіні сонымен бірге тарихи сом тақырыптар да терең
толғантады. Экспрессивтік живописьтік мәнерде орындалған Бастау атты
триптих азамат соғысы жылдарындағы Казақстан еңбекшілерінің орыс
пролетариатымен ынтымағын сезімталдыкпен, сергек бейнелейді. Бабалардың
жерінде атты картина — суретші творчествосының үлкен бір белесі. Мұнда тың
және тыңайған жерлерді игеру тақырыбы монументтік формада шешімін тапқан,
орасан зор және терең мағыналы философиялық дәрежеде орындалған. М.
Кенбаевтің творчествосында табиғатқа деген шынайы ғашықтық, шат-шадыман
куаныш сезімі, дүниедегі бар құбылысты ақындық шабытпен қабылдау қасиеті
назар аударады. Шопан әні картинасындағы қазақ бейнесі совет адамына тән
асқақ сезімге, парасатқа толы, сонымен қатар бұл — қазақ эпосындағы
батырлар бейнесімен үндесіп жатқан қаһарман тұлға.
Картинаны көргенде туған аулына қайтып келген жас Абайдың: Сағындым
ғой өзіңді! Бәлкім, басқаларға бишара көрінерсің, тек маған емес! Туған
ауылым, сүйікті сары далам менің!—деп еміренген сөздері еріксіз еске
түседі. Қазақтың халық творчествосының ең жақсы дәстүрлерімен ұштасып
жататын, образдың ашық әуезділігімен, сезімдік өткірлігімен көз қуантатын
бояулардың декорациялық саралануы — қазақ суретшілерінің көбісінің
живописьтік шығармаларына тән ерекше қасиет.
С. Мамбеевтің өмірді түйсінуі бояу түстерінің ғажап жарасымынан,
мейлінше нәзік әрі кемеліне толысқан әсем құрылымынан айқын көрінеді. Ол
өмір шындығын бояулар дүниесі арқылы бейнелейді. Мамбеев шығармаларының
ерекшелігі сыр-сезімінін, тазалығында, бояу түстерінің поэзиясында, ұлттық
лебінің тынық тереңдігінде. Мейлі қала табиғаты немесе қазақтың кең даласы
болсын, мейлі ауыл әйелі немесе студент қыз болсын, мейлі халық тұрмысының
көріністері болсын — қай-қайсысы да суретші талғамының байлығымен және
нәзіктігімен, орындау шеберлігімен ерекше көз тартады; суретшінің әрбір
туындысы — ерінбей-жалықпай терең зерттеудің білудің калтқысыз ықлас-
ынтаның, шабытты еңбектің жемісі.
Дарынды живописьші Әли Жүсіпов тұлғаларды саралап, даралап көрсетуге,
картинаның түстік құрылымының декорациялық күші кемеліне келтіре жеткізуге
бейім.
1.3. Акварель бояумен жұмыс істеу әдістері .
Акварель живописі. Акварель живописінде жұмыс істеу техникасы мен
әдістері майлы бояумен жұмыс істеуден айтарлықтай ерекшеленеді.
Акварель сөзі латынның аgua —су деген сөзінен шыққан. Акварель
бояулардың негізгі ерекшелігі — аса мөлдірлігі. Бұл — ақ бояу мүлде
қолданылмайтын бірден-бір живописьтік техника. Ақ бояуды өзіне жағылған
бояудың арасынан ағарып көрінетін қағаз ауыстырады, ал қажетті түстік өңді
бояуларды алдын-ала палитра бетінде араластыру арқылы да, оларды қағазға
бірінің үстіне бірін жағу арқылы да алуға болады. Мейлінше ақшыл көрінетін
әсер туғызу үшін, мысалы, бликтерде (ең жарық нүктелерде), қағаздың тиісті
жері мүлде боялмайды немесе аздап қана боялады. Мұндайда шығарманың
колористік шешімін жасауға көмектесетін бейне бір бояу ретінде қағаздың өзі
пайдаланылатыннын есте ұстаған жөн.
Акварель бояулар қолдануға ыңғайлы да қарапайым, қағазға оңай жағылады
және шапшаң кебеді. Алайда, бұған қарамастан, акварель живописінің
техникасы — мейлінше күрделі техникалардың бірі.
Майлы бояудан немесе темперадан айырмашылығы сол, акварель қайта жасау
мен түзетулерге іс жүзінде мүлдем дерлік жол бермейді — бұрын жағылған
бояудың үстіне жаңадан бояу жағу арқылы тек қарайтуға ғана болады, ал
қарайған жерлерді неғұрлым ағарта түсуге енді болмайды. Акварельмен жұмыс
істей отырып, суретші қылқаламмен бірінші бояуды жақпас бұрын, одан кейінгі
бүкіл жұмыс барысын жалпылама болса да ойша елестетуге тиіс. Егер жұмыстың
біршама бастапқы сатысында елеулі олқылықтар байқалса, онда губкамен немесе
үлкен жұмсақ қылқаламмен қайсы бір фрагментті немесе тіпті жасалғанның
бәрін шайып тастайды. Қалған ақшыл ізді толық кептіріп алады да қайтадан
сала бастайды. Бұлай шаю кезінде бояуды қылқалам немесе губка емес, су
шаятынын, сондықтан қағазға өте абайлап қарау керектігін, суды көбірек
пайдалану және оның артық тамшыларын жиі алып тастап отыру керектігін есте
ұстау керек.
Акварель" техникасының өзіндік ерекшелігі — оның барынша дымқылдығында.
Қылқалам бояудан ісініп тұруға тиіс, бояу қағаз бетімен бейне бір өзінен-
өзі аққандай болады, ал қылқалам оның парақ бетінде дұрыс бөлінуіне
көмектеседі. Жиі кездесетін қателік мынада: тәжірибесіз суретші құрғақ
қағаз бетінде жартылай құрғақ қылқаламмен жұмыс істейді. Жұмыстың үлкен,
азды-көпті біртүсті бөліктерін (ашық аспан немесе тыныш су беті) бірқалыпты
жалпақ құйындымен жасау керек. Ал құрғақ, дәлірек айтқанда сілку арқылы
құрғатылған қылқаламмен тек бояулардың артық жерлерін іріктеп, алып
тастайды. Акварельмен жұмыс істеген кезде, сұйық бояу қағаз бетімен еркін
жылжуы үшін, ол шамамен 30°-қа еңкіш орналасуға тиіс.
Акварель астындағы сурет өте жеңіл, контурлы болуға тиіс. Егер ол
мұқият жасауды талап етсе, онда оны алдымен басқа парақта жасап алады, ал
болашақ акварельге одан тек ең қажетті контурларды ғана түсіреді. Акварель
бояу қылқаламнан қағазға өте оңай жұғады, сондықтан ол жақсы, алдын ала
мұқият салынған суретті талап етеді, бояу дағы дәл өз орнына түсуге тиіс.
Суретті бірден акварельмен, әлсіз өң бере отырып, жіңішке қылқаламмен де
жасауға болады, онда жұмыс қарындашты және өшіргішті пайдаланған кезде
болатын қандай да бір ластанудан толық құтылады.
Акварельмен жұмыс істеудің үш әдісі бар. Біріншіден, алғашқыда
бояулармен өте жеңіл, заттың өзіне қарағанда әлдеқайда әлсіз және мөлдір
болып келетін ортақ төсем жасай отырып, ал одан кейін кепкен алдыңғы қабат
бетіне бірізді жұқа, лессировкалы қабат түсіру арқылы түсті біртіндеп
күшейте отырып, құрғақ қағазда көп қабатты жұмыс жасауға болады. Екіншіден,
тиісті түсті бірден барлық күшінде, мозайкадағы сияқты, ұсақ жағындылармен
түсіре отырып, құрғақ қағаз бетінде, бірақ бір қабат етіп те жұмыс істеуге
болады. Мұндай жекелеген жағындылар көрші бояу жағындыларымен (әлі кебе
қоймаған) дәнекерлене отырып, бір түстен екінші түске біртіндеп көшуге
мүмкіндік жасайды. Үшіншіден, дымқыл қағазға, түсті бірден түсіре отырып,
бір қабат етіп те салады, бұл кезде бояу жағындылары азды-көпті жайылып,
бір-бірімен араласып жатады. Соңғы техника мейлінше күрделі: қағаздың
қажетті дәрежедегі дымқылдығын дұрыс сезініп, анықтауға тек ұзақ тәжірибе
ғана көмектеседі. Тым дымқыл қағаз бетінде жұмыс істеу бояу түсін күшті
әлсіретіп, шайып кетуі мүмкін.
Көбіне үш әдістің бәрі бір жұмыста, бейнеленіп отырған детальдың
сипатына байланысты қолданыла береді. Түтінді, тұманды сулы қағаз бетінде
үлкен тиімділікпен бейнелеуге болады. Керісінше, алдыңғы қатардағы
детальдар — тастар, ағаштар құрғақ қағаз бетіне айқын, күрт жағылған
бояулармен беріледі. Бояу жағындыларының жұмсақтығына қол жеткізу үшін
акварельшілер кейде қағазды ылғалды күйде ұстайды, бұл үшін оның астына
дымқыл жүн матаны (мүмкіндігінше ақ матаны) төсейді.
Тәжірибесіз акварельшіге алғашқыда құрғақ қағазға сурет салған жақсы.
Дымқыл қағазда жұмыс істеу техникалық жағынан ысылып машықтануды талап
етеді. Жұмыс кезінде түсті мүмкіндігінше заттың өзіне жақынырақ етіп, толық
күшінде алуға ұмтыла отырып, (кейде суретшілер айтқандай) картинаны
сілікпесі шыққан етіп көрсететін көптеген қайта бояулаудан және әсіресе
қайта-қайта шая беруден аулақ болу керек. Таза ақ қағазға толық күйінде
бірден түсірілген түс ең толық үнді болып шығады. Соның өзінде акварель
кепкен кезде ағаратынын естен шығармау керек. Дымқыл бояулар, әсіресе ақ
қағаздың қоршауында неғұрлым қара-қошқыл әрі бояуы қанық болып көрінеді,
сондықтан жаңа бастаған акварельші көбіне түсті әдеттегіден әлсізірек етіп
алады.
Кейде жұмысты бастар алдында қағаздың бүкіл бетімен бейненің жалпы
колоритына неғұрлым тән түсті, мысалы күшті күн жарығы үшін қызғылт немесе
бұлтты ауа райы үшін көгілдір түсті алдын ала әлсіз жағып шығады.
Ерекше нәзік детальдарды нақтылап жасауды әдетте жұмыстың соңына
қалдырады.
Балауыз негіздегі ашың түсті қарындаштарды немесе жәй үшкірленген таза
балауыз таяқшаларын дұрыс ойластырып қолдану кейде қызықты әсер тудыра
алады. Мұндай қарындашпен көз қарашығындағы, жылтыраған заттардағы немесе
толқындардың жалдарындағы еткір бликті (ең жарық нүктені) белгілей отырып,
содан соң, бликтарды қалдыруға қам жемей-ақ, бұл орындарды бояумен батыл
бояп шығуға болады — олар балауыз ізінің арқасында өзінен-өзі пайда болады.
Балауыз қарындаштарды XVIII—XIX ғасырлардағы акварель живописінің
шеберлері, әсіресе миниатюралық портреттерде, кеңінен пайдаланды.
Акварель живописінің техникасы материалдық жарақтандырылуы жағынан
мейлінше қарапайым. Жалпақ бояу құйындыларын жағатын және жіңішке сызықты
(ұшымен) жүргізетін жұмсақ жуан қылқаламдар қажет. Жуылып, сілкумен
жақсылап кептірілген қыл-қаламмен қағаздан бояулардың артығын алып, су
ізінің шегін белгілейді. Акварель живописінде негізінен күзеннің, тиіннің,
борсықтың, сары күзеннің құйрық қылынан жасалған қылқаламдар қолданылады.
Соңғы уақытта, жасыратыны жоқ, негізінен үй жануарларының құлақтарындағы
қылдан жасалған қылқаламдар көбірек сатылатын болды.
Қылшықты қылқаламдар акварельде біршама сирек, тек қандай да бір
әсерлілікке жету үшін ғана, мысалы, қайсы бір заттың фактурасын беру
кезінде қолданылады. Алғашқыда № 10—12 және № 18—20 екі жұмсақ қылқалам
(негізінен жұмыс осылармен жүргізіледі) және детальдарды егжей-тегжейлі
мұқият жасау үшін № 2, мүмкіндігінше сары күзеннің қылынан жасалған бір
жіңішке қыл-қалам сатып алған жөн. Тіпті болмаған жағдайда онсыз да жұмыс
істеуге болады. Жуан акварель қылқаламдардың дымқыл жағдайда, олармен
жіңішке сызық жүргізуге болуы үшін, сүйір ұштары болуға тиіс.
Екі үлкен қылқаламның бірі бояудың жөнсіз аққан іздерін жою және басқа
түзетулер жасау үшін жұмыс кезінде таза және өте құрғақ күйде тұруға тиіс.
Жаңа бояуды алмастан бұрын қылқаламды суға шайып алу керек. Қылқаламды
теконы қатты сілкумен ғана құрғатқан жөн, бірақ ешбір жағдайда да оны
саусақтармен қысып құрғатуға болмайды. Жұмыс кезінде қылқаламды суы бар
ыдыста қалдыруға болмайды: сабының салмағымен қылшықтары қайысып қалады.
Жұмыстаң соң қылқаламды мұқият суда шайқап, сілкиді де қандай да бір
стаканға қылшығын жоғары қаратып салып қояды. Егер қылқалам ұзақ уақыт
қажет болмаса, онда әрқайсысын қағаз қапқа шиыршықтап орап қойған жақсы —
бұл олардың формасын жақсы сақтауға көмектеседі.
Жақсы акварель бояулар оңай еруге және қылқаламға тез жұғуға, мөлдір
болуға, таза да қанық түске ие болуға тиіс. Олар үшін байланыстырғыш зат
шешуші роль атқарады: ол толығымен түссіз, суда тез еритін әрі иілімді
болуға керек. Тұтқыр шайыр деп аталатын, яғни жеміс ағаштарының мөлдір,
ауада қатқан сөлі бұл шарттарды қанағаттандырады. Бұл табиғи желімге
пластификатор мен антисептик қосады.
Отандық акварель бояуларының ішінде Ленинград (астаушаларда) және
Нева (тюбиктерде), сондай-ақ Москвадағы Красный художник заводының
бояулары ең жақсы болып саналады.
Акварель бояуларға да майлы бояуларға немесе темпераға пайдаланатын
пигменттер пайдаланылады, бірақ оларды ұсақтауға қойылатын талаптар
неғұрлым жоғары: суға еріткенде олар оның ішінде шөкпей, қалқып тұруға
тиіс. Ұсақтауға барлық пигменттер көне бермейді, кейбіреулері еріткен кезде
бәрі бір ұнтақ тәріздес едәуір шөгінді береді. Мұндай шөгінді бояулар
қағазға нашар жабысады, оңай жуылады, үстінен бояуға мүлдем дерлік жол
бермейді, сондықтан оларды көп қабатты живописьте ең соңынан жағуға
тырысады. Мұндай бояуларға топырақ түстес бояулар: охра, сепия (қалампыр
түсті бояу), умбра (қара-қоңыр түсті бояу), сондай-ақ ультрамарин (күлгін
түсті бояу) және басқа бірқатар бояулар жатады.
Жұмысқа кірісе отырып, барлық бояуларды, олар біраз жібуі және
қылқаламға оңай жұғуы үшін, сулайды.
Акварельге арналған палитра, темпераға арналған сияқты, не металдан,
немесе пластмассадан жасалған болуға тиіс. Үй жағдайында үлкен жайпақ
фарфор тарелканы пайдалануға болады. Көбіне акварельшілер өздері сурет
салатын қағаздың бір кесегін пайдаланады, мұның өзі онша жақсы емес: қағаз
жібіп, ұйпаланып қалады; одан желім шайылып кетеді де оның бетіндегі
бояулар біршама лайланады.
Акварельде қағаз сапасының — оның бұдырлығының, тығыздығының және
әсіресе ақтығының ерекше маңызы бар: өйткені мұнда негіз грунтталмайды және
ақ бояулар қолданылмайды. Акварельші қағаздың ақтығына жұмыс кезінде ғана
емес, сонымен бірге болашақта, яғни осы ақтықты кейіннен қағаздың сақтай
алу қабылетіне мүдделі. Егер ол уақыттың өтуімен сарғайса, онда ондағы
живопись зиян шегеді. Сондықтан қағаздың осылай болашақта сарғаюын
бейтараптандыру үшін, оған жұмыс істердің алдында көгілдір бояуды (берлин
лазурын) өте жұқалап жағады. Оның үстіне, акварельдерді әдетте папкаларда
немесе альбомдарда сақтай отырып, оларды жарықтың әсерінен қорғайды.
Музейлерде олар көбіне қара перделермен жабулы тұрады, оларды көрермендер
өздері жылжытып ашады да акварельді көріп болған соң, қайтадан жауып қояды.
Акварель живописі үшін ең жақсы қағаз — акварельге арналған арнайы
картон немесе ватман (гознак)— губкамен жуғанды және басқа түзетулерді
оңай көтеретін (мұның өзі ұзақ жұмыс кезінде ерекше құнды) өте қатты ірі
бұжырлы қағаз. Акварель үшін ірі бұжырлы чертеж қағазы да жарамды.
Акварельмен жұмыс істеу үшін қағазды периметрі бойынша міндетті түрде
бекітеді — кергішке желімдейді немесе стираторға қысып қояды. Кергішке
желімдеу үшін оны алдын ала сулау керек. Желімді кнопкалармен ауыстыруға
болады. Кергіш бұл жағдайда жұмсақ ағаштан, ең жақсысы жөке ағашынан
жасалуға тиіс.
Стиратор (2) дегені — екі рамка болып табылады, олардың бірі
екіншісінің ішіне кіріп, қағазды парақтың периметрі бойынша қатты қысып
тұрады (оң жаңтағы детальды қараңдар). Ішкі рамка бетіне, қағаздың астына
фанердің немесе дюральдың табағын салады, оның бетіне қажет болған
жағдайда, жоғарыда айтып өткеніміздей, қағаз астына дымқыл мата салуға
болады. Жазық мықты қағаздың периметрі бойынша акварельге арналған бір топ
қағазды жабыстырып, оның астына беріктік үшін сондай форматтағы картонды
немесе фанерді сала отырып, шағын этюдтер үшін жапсырма (3) дайындауға
болады.
Акварельге арналған этюдниктер, майлы бояумен жұмыс істеуге
арналғандарға қарағанда, неғұрлым жазық және жеңіл, пластмассалы палитрасы
бар етіп жасалады. Әрине, әдеттегі майлы бояуға арналған этюдникті де
пайдалануға болады, бұл үшін ол жәй бір-шама ауырырақ.
Этюдниктің орнына дерматиннен (былғары сияқтандырып тоқылған мата)
немесе клеенкадан жеңіл де ыңғайлы папка жасап алуға болады, оған жұмыс
істеу үшін қажетті барлық заттар, жапсырманы қоса, пленэрда жинап салынады.
Суға арналған ыңғайлы ыдысты да жинау қажет. Өзіңмен бірге бос банканы
немесе саптаяқты алып жүру ыңғайсыз, бәрінен де қандай да бір жиналмалы
ыдыстың, мысалы, резіңкеленген матадан мұз салуға арнап жасалған шағын
медициналық желқабықтың болғаны жақсы. Су құюға арналған торсықты
клеенканың бір жапырағынан, оның аузын қатпарлап сым байлайтындай етіп,
өзің-ақ жасап алуыңа болады. Екі литрге дейін су сиятын мұндай торсық бос
кезінде шағын түйіншекке оңай бүктеледі.
Акварельдер әдетте паспартуға (сурет рамкасы иә қағаз) және әйнек
астына салынып көрсетіледі, әйнек жұмысты бүлінуден ғана сақтап қоймайды,
сонымен бірге майлы живописьтегі лактың роль іспеттес роль атқарады — түске
үлкен тереңдік пен үндестік береді.
1.4 Гуашь бояуымен жұмыс істеу тәсілі .
Темпералық живопись майлы бояумен салынған живопиське қарағанда
біршама көне заманда шыққан.
Элладалық Египет обаларынан табылған фаюмдық портреттер деп
аталатындардың кейбіреулері желім немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
1. Кескіндеме жанрының түрлері және тарихы.
1.1 Кескіндеменің түрлері және жанрлардың
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 8
1.2 Қазақстандағы натюрморт жанрының даму
жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Акварель бояумен жұмыс істеу әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.4 Гуашь бояумен жүмыс істеу тәсілі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.5 Майлы бояумен жұмыс істеу техникасы және материалдары
... ... ... ... ..30
1.6 Шығармашылық жұмыстың мақсаты және
ізденістері ... ... ... ... ... ... ... ..37
2. Мектептегі натюрморт сабағының өткізу әдістемесі.
2.1 Натюрморт сабағын өткізу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .41
2.2 Бейнелеу өнері сабағында көркемдеп қабылдаудың
педагогикалық негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 46
2.3 Мектептегі натюрморт сабақтарына анализ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қорытынды.
Әдебиеттер тізімі .
Иллюстрациялар.
Фотосуреттер
Кіріспе .
Зерттеу тақырыбының өзектілігі және оның мемлекеттік бағдарламамен
байланысы .
Натюрморт – бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негізі оның
мәдениеттанулық негіздерін зерттеудің өзектілігі бірнеше мәдени
факторлармен және Қазақстан Республикасында қабылданған мәдени даму
бағдарламасымен үндес өтіп жатқан процестермен айқындалады . Бүгінгі таңда
Қазақстан Республикасында мемлекет тәуелсіздігін нық ұстап тұру мақсатымен
жүргізіліп жатқан процестермен дәлелденеді . Қазіргі кезде Қазақстан
Республикасында мемлекет тәуелсіздігін мықты ұстап тұру мақсатымен
жүргізіліп жатқан рухани шараларға қатысты ұлттық философия мен мәдениеттің
өркендеуіне қолайлы жағдайлар туып , кеңінен жол ашылып тұр , оған
Республика президенті Н . Ә . Назарбаевтың Қазақстанның болашағы қоғамын
идеялық бірлігінде атты еңбегінде : Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік
қайта түлеудің қайнар көзі болып келді . Өзінің тарихы , мәдени тамырларына
қайта оралу – бұл әрине оң процесс... Қазақстанда ұлттық тілді , өнерді ,
мәдениетті ... дамытуға барынша қолдау жасалып отыр , - деген сөзі мұның
бірден бір айғағы .
ХХ ғасырда мәдениет философиясы арқылы бейнелеу өнері өз алдына
тәуелсіз ғылым ретінде қалыптасып , соның нәтижесінде бейнелеу өнері сынды
философиялық ілім дүниеге келді .
Ал ұлттық бейнелеу өнері сауаттылығына келетін болсақ , ол халықтың
ежелден жалғасып келе жатқан өзіне тән өнері , салт дәстүрі, әдет - ғұрпы ,
дүниетанымы есебінде қалыптасып жетіліп отыратыны белгілі .
Қазіргі уақытта бейнелеу өнерін оның мәдениеттанулық негізін дұрыс
көрсете танып біліп , өнер түрлерін жинақтап , зерделі зерттеудің маңызы
артып , жастарды сол ұлттық салт – дәстүрдің негізінде тәрбиелеудің
қажеттігі өсіп отыр . Сондай қажеттіліктің бірі – бейнелеу өнері
сауаттылығы , соның ішінде натюрморт жанры , оның тәлім – тәрбиелік ,
эстетикалық танымдық мүмкіндіктерін қазіргі ұрпақ тәрбиесінде тиімді
пайдалана білу болып табылады . Оның үстіне бейнелеу өнерінің өзінің бай
тарихы , терең мәдениеттанулық , философиялық мазмұны , өзіндік ұлттық сан
– қилы ерекшеліктерімен қымбат , әрі құнды . Сондықтан да
оның мәдениеттанулық негіздерін көрсету , танып білу , жоғарғы оқу
орындарында ұлттық тәлім тәрбие беру процесінде қажетті мәселелердің бірі
болып табылады .
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан қазақ халқы өнерінің ғасырлар
сынынан еленіп , бүгінгі таңға дейін жетілуі оның өміршеңдігін ,
мәдениеттегі өзіндік орнын қажеттілігін айқындап тұр . Ендігі жерде осы
мұралардың құндылығын арттыру , дәстүр сабақтастығын жалғастыру оған
дәнекер болу әрбір ұлттық мәдениетке көзінің қарашығындай қамқорлық жасар
зиялы қауымның борышы мен парызы . Бейнелеу өнерінің оның сәндік ерекшелігі
, түрлері халықтың салт – дәстүрімен біте қайнасып келе жатқан қазақтың
рухани болмысы мен мәдени талғампаздығын танытатын ерекше бір құбылыс . Оны
естен шығару , ұмыту мүмкін емес ендеше оны қайта жаңғырту , бүгінгі таңда
ұлттық мәдениетте алатын орнын белгілеу , өмірге іс жүзінде енгізу аса
қажет . Ұлттық құндылықтар деңгейінен жоғары көтеріп , адамзаттық
құндылықтар қатарына қосу теңестіру біздің және баршамыздың да басты
тілегіміз болса керек . Бар әдемі құндылақтарды сырттан іздемей оны
өзіміздің аса мұраларымыздан іздеу оны жандандыру қалпына келтіру ,
мәдениеттанулық деңгейге көтеру оны танып білу бүгінгі таңдағы ең бір
көкейтесті , өзекті проблемалардың бірі деп түсінеміз .
Зерттеу көздеріне анализ .
Зерттеу жұмысы барысындағы ізденіс біздің көзімізді мынаған жеткізді :
а) бейнелеу өнері пәнінің нәтижелі болуы балаларды көркемдеп қабылдауға
дұрыс үйретуге тікелей байланысты екендігіне ;
ә) оның педагогикалық негізде меңгерілу жолын құрып , жаттығу жұмыстары
арқылы оқушылардың осы бағыттағы дағдысын қалыптастыру керек екендігіне .
Сондықтан , бейнелеу өнері пәні бойынша осы көркемдеп қабылдаудың оқушы
жас ерекшеліктеріне сәйкес жоғарғы сыныптағы білім ауқымын , оларды
меңгертуге керекті педагогикалық негіз құрайтын жұмыс түрін айқындау
қажеттілігі де туады . Әрине бұл болашақ ісі .
Зерттеу мақсаты мен міндеттері .
Таңдамалы алынған тақырыптың өзектілігінен және оны зерттеу
қажеттіліктері мен зерттелу деңгейлерінен осы дипломдық жұмыстың басты
мақсатын айқындау мүмкіндігі туады . Бейнелеу өнері оның ерекшелігі мен
дамуы , салт – дәстүр , әдет – ғұрыптары , әшекейлеу әдістері оның түрлері
және ұлттық мәдениетте алатын орнын мәдениеттануық тұрғыдан сарапқа салу ,
олардың мән – мазмұнын ашып , даму эволюцициясын қарастыру қажет . Осы
мақсатты орындау жолында зерттеушінің алдында бірнеше міндеттер
туындайдайды :
- Натюрморт – бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің
өзіндік ерекшеліктеріне мазмұндық сипаттама беріп , тәлім – тәрбиелік
мүмкіндіктерін айқындау .
- Натюрморт бейнелеу өнері сауаттылығына үйретудің негіздерінің мәнін
ашу , оны студент жастар арасында олардың санасында , ұлттық көзқарастарына
қалыптастырудың критерийлерін , көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау ;
Натюрморт бейнелеу өнері сауаттылығына үйрктудің негізі жеке тұлғаның
көркемдік , эмоционалдық және руханм – интеллектуалдық жақтарын бірлестіре
отырып , болашақ маман иелеріне тәрбие негіздерін тиімді меңгеруге ықпал
жасау ;
Натюрморт – бейнелеу өнерінің бір саласы ретінде этникалық уақыттық
кеңістік аясында құрастыру .
Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері сауаттылығына яғни көркемдеп
қабылдауға үйрету арқылы тиімділігін арттыру және оның педагогикалық
негізін анықтау . Осы мақсатқа сәйкес орындалатын міндеттер белгіленді .
Олар :
1. Бастауыш сыныптағы және 5-6 сыныптағы оқушыларының бейнелеу өнері
сабағында оның сауаттылығына үйрету , оны көркемдеп қабылдауға
үйретуге қажетті философия , психология , педагогика ғылымдары
тұрғысынан негізді айқындау .
2. Мектепте жүргізілетін бейнелеу өнері пәнінің бүгінге дейінгі өтілу
барысында талдау жасау .
3. Айқындалған жұмыс жүйелерін байқау , анықтау және оны бейнелеу өнері
сабағының жүргізілу тәжірибесіне енгізу .
Зерттеу орны .
Бастауыш сыныптар мен 5-6 сыныптардың оқу – тәрбие процесі .
Зерттеу пәні .
Бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сыныптар мен 5-6 сынып
оқушыларының көркемдеп қабылдауын қалыптастыру процесі .
Болжам .
Бейнелеу өнері сабағының білімдік және тәрбиелік міндетінің сапалы
болуы – ең алдымен көркемдеп қабылдау жолын педагогикалық негізде
меңгергенде ғана мүмкін :
- егер кіші жастағы балалардың көркемдеп қабылдауын психологиялық және
педагогикалық проблема деп қарап , оның теориялық негізін айқындасақ ;
- осының негізінде бейнелеу өнері пәнінен өтілген сабақтарда
эксперименттік байқау жүргізіп , көркемдеп қабылдаудың оқушыда дұрыс
қалыптасқандығынан бейнелеу өнері пәнінің білімдік және тәрбиелік
сапасының артқанына көз жетсе .
Ғылыми жаңалық .
Бейнелеу өнері сабағында оқушыға меңгерткелі отырған білім , білік пен
дағдының нәтижелі болуы оның көркемдеп қабылдай алуына байланысты екендігін
дәлелдеу ; ол үшін арнайы дидактикалық жұмыс жүргізудің керектігіне көз
жеткізу және сол жұмыстардың жүйесін жасау , оның теориялық , педагогикалық
негізін айқындап және ұтымды жолдармен тәрбиелік бағытын көрсету .
Практикалық маңызы .
Ұлттық ойлау жүйесінің , дүние танымдық қалыптасу заңдылықтарын ,
ерекшеліктерін анықтауда , оларды түсіндіруде көтерілген мәселенің қосар
өзіндік үлесі аз болмас .
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс еліміздегі өнер тарихы мен философия
тарихы , мәдениеттану сияқты ғылымдарды зерттеу мен насихаттау , білім беру
және жаңа заман талабына сай ойлау мәдени сұхбат ерекшеліктерін талдау
қабілеттілігін қалыптастыру ісіне де қатысты .
Жұмыста көрсетілген теориялық және практикалық жағдайлар болашақта өнер
тарихы ғылымын зерттеуді жетілдіруге ықпал етеді . Дипломдық жұмыстағы
қорытындылар мен негізгі шарттар арнайы курстарды дайындауда , мәдениеттану
проблемасы және мәдени – этикалық мәселелер бойынша семинарлар мен
лекцияларда қолдануға болады . Сондықтан да тақырыптың өзекті де , қажет
екенін ескере келе еңбегімізде бейнелеу өнерін салт – дәстүрді және әдет –
ғұрыптарды дұрыс пайдалану студенттердің сана – сезімін , ой - өрісін ,
дүниеге деген көзқарасын жетілдіру мақсатында алынды .
1. Кескіндеме жанрының түрлері және тарихы.
1.1. Кескіндеменің түрлері және жанрлардың дамуы.
Живопись-бейнелеу өнерінің неғұрлым бай әрі толысқан түрі, онда
бейнелеудің сан алуан мол құралдары қолданылады. Суретшілер өнердің ұшы-
қиырсыз осы саласынан көбіне өздері сүйген әуендер мен тақырыптарды таңдап
алады.
Біреулері портреттер жазғанды ұнатады, екіншілері пейзажды, үшіншілері
тарихи, соғыс немесе тұрмыстық көріністерді бейнелеуге құштар. Бейнелеу
өнерінің бұлай сапталуы жанрларға бөліну деп аталады. Жанр сөзі (Genre-түр)
немесе тек сөзінен шыққан. Живописьте мынадай жанрларға бөлінеді:
анимастика, мифологиялық және моринизм.
Айта кету керек, тақырыптық картина көбінде жанр делінеді, ал
картиналар деп аталады.
Натюрморт
Натюрморт-өнердің дербес жанры ретінде XVIII ғасырда Голландияда және
кіші Фландрияда қазір бұл Бельгияның бір бөлігі туып, кеңінен дамыды.
Натюрморт бізге онда бейнеленген заттарды пайдаланған адамдардың өмірін де,
суретшінің оларға деген көзқарасын майлы бояулармен, кою салынған голланд
натюрморттарында көбіне сан түрлі тағамдар: нан, жемістер, әдемі кесілген
майлы ветчина шошқаның тұздап, сүрленген майлы еті, жабайы аң-құстар,
хрусталь бокалдардағы немесе күңгірт сәуле шашатын күміс кубоктардағы
шарапты бейнелеу.
Мұнда картиналарды салдырған адам, рухани нәзік талап талғам дейтіннің
иісін де білмейтін саудагер немесе қала шонжарлары суреттегі дәмді, мол
тағамға ғана қызығатын, өйткені оның өмірінің басты қызығы да тамақ құлқыны
болатын.
Сурет салуды меңгеруді тірі модельден емес, өлі қозғалмайтын
модельден-натюрморттан Француздың nature morte- өлі табиғат, натура деген
сөзінен шыққан бастаған жақсы.
Натюрмортты ол тұруға шаршап, кетіп қалады, тұрған қалпын өзгертеді
деп қорықпай-ақ оны түрлі нүктелерден мұқият зерттей отырып, қалағанынша
ұзақ салуға болады. Онымен жұмыс істеу үстінде жас суретші заттардың
формасын құруға, оның конструкциясын талдауға, олардың өзгеше
ерекшеліктерін де, олардың арасындағы өзара байланысты да табуға үйренеді.
Пейзаж
Пейзаж Paysade деген Француз сөзінен шыққан- бұл ландшафты,
табиғатты бейнелеу. Пейзаж дербес жанр ретінде, Қытайда, Жапонияда және
басқа шығыс елдерінде VII-Х ғасырларда Европадағыдан ертерек қалыптасты.
Европалық живописьте ол XVIII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал
содан кейін Голландияда ерекше жоғары дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың
гүлденуі XIХ ғасырдың соңына тұспа-тұс келеді.
Пейзаж- қайсыбір жерлерді жәй айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр.
Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып
көрінеді. Бұл торлаған аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар
жүздеген, мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады.
Бірақ осы бір өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше
көріп, түрліше бейнеледі.
XVIII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі
дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға биім емес. Олар үшін теңіз сауда мен жұмыс орны,
тіршілік қарекетін іздестіретін кеңістік.
Біздің атақты маринисіміз Айвазовскийде теңіз-әрдайым дерлік үрейлі
дүлей күш, мөлдірлеу құпия сырлы тұңғиық. Орасан зор толқындар қия
жартастарға лап қояды. Адамдар, тіпті кемелердің өзі де-осынау қаһарлы,
өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай, дәрменсіз де қорғансыз. Оның
картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке, романтикалық сүйіспеншілікке
бөленген.
Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқамынан мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын, көзқарастарын, көңіл күйін
береді.
Оның үстінде Мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа
әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобиль жолдары, жоғары вольтті электр желілерінің сорайған діңгектері
мен сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттің будақтаған ізі- осының
бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретшісі аңғармай тұра
алмайды.
Пейзаж және натюрморт, әдебиетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы роль атқарады.
Портрет
Көркем сурет және грамматика факультетінің студенттері живописьтегі
портрет туралы алғашқы ұғыммен үшінші курстың басында танысады. Дегенмен,
программа бойынша жүргізілетін бейнелеу өнерінің портрет жанры натюрмортқа
қарағанда әлдеқайда күрделі, әрі маңызды бөлімге жатады.
Бұл жанр басқалардан бұрын пайда болды-3 мың жылдан астам уақыт бұрын
жасалған скульптуралық египет портреттері, екі мың жылғы бұрынғы мозайкалық
рим және темпералық фалом портреттері енгізілді. Адамдар әрдайым өз
бейнесін көргісі келеді, ал ежелгі египеттер тіпті қайтыс болған адамның
жаны портреттке көшеді деп есептеді.
Үлкен шебердің шабыты қолымен жазылған әрбір портрет шынында да рух
танғандай болады, портретке түсірілген бет-әлпетте ой, қайғы күйініш,
қуаныш күрделі және кейде қиын бүкіл өмір жолының көрінісі жатады.
Портреттің бірінші және қажетті сапасы-оның түп нұсқасымен ұқсастығы.
Бірақ бұл математиктер айтқандай, қажетті бірақ жеткіліксіз шарт. Адамның
сыртқы белгілерінің арғы жағынан біз бейнелеушінің ой—арманын, қуаныш-
күйінішін, ішкі жан дүниесін тап басып, сезінуге тиіспіз. Біз суретшінің
оған қатынасын да сезінуге тиіспіз. Тек осылардың бәрі ғана бейнені
портретерде, осылай ғана бейнеленген адамдар тіпті мүлде бізге бейтаныс
болғаннын өзінде бізді көз салуға, ойға шомылуға және тебіренуге мәжбүр
етеді.
Портрет өзінің сипаты жағынан алуан түрлі болады. Бір портрет адамды
дәріптеу, оны барынша әлемдік пен сәндікте көрсету үшін жазылады. Бұл XVIII
ғасырларда орыс өнерінде мейлінше кең таралған параттық портреттер
суретшілер Ф.Рокотов, Д.Левщкий, В. Боровиковский.
Екінші портреттер адамды әдеттегі, күнделікті кейіпте көрсетеді. Бұл
интиндік, психологиялқ портреттер деп аталады. Портреттік жанрдың ерекше
түрі топтық портрет болып табылады. Мысалы: Рембрандтың Синдиктер, Түнгі
күзет,И Репиннің Құдіретті топ композиторлары.
Портрет бейне бір портрет-картина сияқты болып, өз композициясына
портреттеліп отырған адамнан басқа, пейзажды, алуан түрлі аксессуарларды
және тіпті, мысалы, К. Брюлловтың Салт атты қызы немесе А. Герасимовтың
Ленин мінбеде сияқты әйгілі және басқа сан түрі картинадағыдай, алыс
пландағы басқа адамдардың бейнесін енгізуі мүмкін. Мұндай жұмыстар портрет
пен тақырыптық картина арасындағы өшпелі жағдайға ие болады.
Портрет салу үшін студенттердің алдына көптеген күрделі мақсаттар
қойылады: творчестволық ізденіс, композициялық шешім табу, дұрыс
орналастыру, колорит, әр түрлі қозғалыстағы адамның өзіне тән мінез
өзгешеліктерін көрсете білу және бояу түстерін көрнекті пайдалана білу
Осының барлығы студентерден талғампаздықты, талмай ізденуді, ерен еңбекті
талап етеді. Ал формат таңдап ала білу композициялық шешімнің ыңғайына
қарай шешілуі қажет.
Тақырыптық картина
Тақырыптық картина-өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынастарын
көрсететін қандай да бір шын мәндегі немесе фантастикалық көріністі
бейнелейтін картинаны осылай атайды. Мұндай картиналар тарихтан бұрынғы
замандардан өз бастарын алады-жартастар мен үңгірлепден алғашқы қауым
адамының аң аулау сәтін және басқа да іс - әрекет түрлерін бейнеленген
суреттер көптеп табылуда. Ежелгі Египет, Греция мен Рим замынынан қабырғана
салынған живопистің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр.
Бірақ саноктың тақырыптық картина (яғни архитектурамен байланысты емес
картина) тек Ренессанс дәуірінде ғана пайда болып, кең өріс алды.
Тақырыптық картина даму үстіндегі әрекеті көрсетеді: оған көз тастай отырып
бейнеленген сәтке дейін не болғанын және одан кейін не болатынын көрермен
ойша сараптай алады немесе И.Крамской айтқандай, "бір холсты түсіндіру үшін
... екнішісінің қажеті жоқ".
Тақырыптық картина болмысты мейлінше толық және терең бейнелеп
көрсетеді, оның мүмкіндіктері шексіз әрі әр алуан ол тым үлкен және өте
кішкентай болуы, сан қилы техникалық құралдар мен жасамды аса ұлы әлемдік
оқиғалар туралы тұлғалы туралы баяндауы немесе тұрмыстық көріністі
бейнелеуі мүмкін.
Натюрморт та, пейзаж да порттерттер де тақырыптық композицияның
құрамдас бөлігі болу мүмкін.
Мазмұнының бағыты жағынан тақырыптық картиналарды өткен заман
оқиғаларын баяндайтын тарихи картиналар, шайқастар мен әскери жорықтарды
бейнелейтін батальдық картиналар және суретшілер өтіп бара жатқан өмірдің
күнделікті көріністерін кейіптейтін тұрмыстық картиналар деп бөліну
қабылданған.
Орыс өнерінде тақырыптық картина ХІХ ғасырды 2-ші жартысында мейлінше
гүлденді. Бұл гүлдену орыс қоғамындағы революциялық өрлеудің тікелей
нәтижесі болды. Көркем сурет академиясын бітірушілердің И.Крамской бастаған
14 алдыңғы қатарлы суретшілері Академиядағы керітартпа тәртіпке қарсы
“бүлік” шығарып, диплом жұмысынан, сонымен бірге көптеген жеңілдіктерден
бас тартты. Олар “көшпелі көркем сурет көрмелерінің серіктестігін”
ұйымдастырды және отандық өнер тарихына “көшпелілер” деген атпен енді.
Олардың өнері қоғамдық әуенділікке толы және айқын көрінген публицистикалық
бағытқа ие болды. олар салтанатты портреттердің және іңжіл мен мифологиялық
көріністерді бейнелеудің орнына өздері мен замандас халықтың өмірін
бейнелеуге ден қойды.
Контраст көркемдік әсерліктің басты құралдарының бірі болып есептеледі.
Тақырыптық картинада контраст қандай да бір тәсілдерді салыстырудан және
түстік дақтардың орналасуынан ғана емес, сонымен бірге психологиялық және
жеке - дара мінездемелерді салыструдан да көрінеді.
1.2. Қазақстандағы натюрморт жанрының даму жолы .
Ұлы Октябрь социалистік революциясына дейін Қазақстан халықтарының
көркем творчествосы негізінен күнделікті тұрмыста қолданылатын өнермен ғана
байланысты болды.
Живопись, графика, мүсін өнері соңғы 50 жыл ішінде ғана өркендеді,
өйткені өткендегі көшпелі тіршілік және жанды нәрсенің бейнесін түсіруге
тиым салатын ислам дінінің ғасырлар бойғы үстемдігі қазақтың
профессионалдық бейнелеу өнерінің тууына кедергі жасады.
Қазақстанда ұлттық дәстүрлері революцияға дейін-ақ қалыптасқан әдебиет
пен музыкадан өзгеше, бейнелеу өнерінің жолы адам айтқысыз қиын болды.
Октябрь революциясынық қарсаңында Қазақстанда өзінің төл-тума профессионал-
суретшісінің болмағаны былай тұрсын, тіпті жаңа, жүйелі өнердің негізін
қалауға қол ұшын берерліктей жақсы даярлығы бар орыс суретшілері де жоқ
еді. Мұндағы орыс өнерінің реалистік дәстүрлерін сақтаған жалғыз суретші —
сурет сабағының мұғалімі Н. Г. Хлудов болатын. Ол кейінірек, 1920 жылы
ұйымдастырған бейнелеу өнері студиясында сабақ берді. Ол студияда суертші
Н. Антонов пен мүсінші А. Пономарев та ұстаздық етті.
20—30-шы жылдарда Қазақстанның бейнелеу өнері живопись пен графиканың
профессионалдық шеберлігін меңгеру жолында алғашқы қадамдар жасады. Жас
суретшілер аяқ алысын байқатып, көзге көріне бастады, олар өздерінің әзірге
бұғанасы бекіп, қабырғасы қатпаған балаң шығармаларында бүкіл елді қамтыған
алып істерді, жаңа құбылыстарды көркем бейнелеуге тырысты. Қазақстанда
бейнелеу өнерінің өрісіне алғаш жол салған Н. Крутильников, Ә. Қастеев, Ә.
Исмаилов, Б. Сарсенбаев, X. Ходкиков сынды суретшілер болды. 1928 жылы
Семейде ұйымдастырылған ең тұңғыш көркем сурет көрмесі көшпелі көрме болды.
Суретшілер бір жерден екінші жерге түйемен көшіп жүріп, халық арасында
көркем өнерді кеңінен насихаттады.
Қазақстан суретшілерінің профессионалдық бейнелеу өнерінің қыры мен
сырын тезірек және ойдағыдай меңгеруіне туысқан республикалар шеберлерінің,
өте-мөте Москва мен Ленинград суретшілерінің тәжірибесі көп көмектесті.
Отызыншы жылдарда Қазақстан суретшілерінің қатары арнаулы білімі бар
талантты шеберлермен толықты. Мұның өзі 1933 жылы Қазақстан Суретшілер
одағының ұйымдастыру комитетін құруға мүмкіндік берді. 1934 жылы Москвада,
Шығыс мәдениеті музейінде қазақ суретшілерінің бірінші көрмесі, ал арада
жыл өткен соң Алматыда Т. Г. Шевченко атындағы көркем сурет галереясы
ашылды.
Әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірдің жаңа жағдайлары көркем
шығармалардың жаңа тақырыптарын туғызды. Суретшілер енді бүгінгі өмірдің
көкейтесті мәселелеріне шұғыл бет бұрып, көркем өнерде жасампаз совет
адамының алып тұлғасын, мәртебелі бейнесін орнықтыра бастады.
Қазақ совет бейнелеу өнерінің қалыптасуы мен дамуы бәрінен бұрын Ә.
Қастеевтің есімімен байланысты. Бүгінде республиканың халық суретшісі
атанған, расында да халықтың қайнаған қалың ортасынан шыққан бұл тамаша
дарынның ғажайып ұлттық творчествосы отызыншы жылдарда үрдіс дамыды. Әуелі
батырақ сосын жұмысшыдан профессионал-суретшіге дейін көтерілген бұл қыл
қалам шеберінің өсу жолы да жаңа дәуірді жақсы бейнелейтін жол. Бір кездері
хат танымаған, қараңғы малшы-кедей өз халқымен бірге туған елінің шын
қожасына айналды, өз халқының жаңа ұлттық көркем мәдениетін жасаушы болды.
Кастеевтің ең алғашқы шығармаларынан-ақ оның өзіне тән творчестволық
ерекшеліктері: аспай-саспай, бабымен баяндау, тұрмыс көріністерін туған
елінің табиғатын ақындық асқақ шабытпен бейнелеу қасиеттері айқын көріне
бастады. Суретші творчествосынық толғамы терең, өрісі кең: онда тарихи
тақырып шығармалары да, қазақтардың революцияға дейінгі және социалистік
игі өзгерістер дәуіріндегі тұрмысын бейнелейтін жанрлық картиналар да
молшылық. Соңғы айтылғандар Ескі тұрмыс пен жаңа тұрмыс атты тұтас
серияға жинақталған. Қастеев творчествосында портреттер мен табиғат
суреттері де үлкен орын алады, туған ел табиғатының сұлулығы мен
ерекшелігін эмоциялық түйсіну шынайылықпен, лирикалық сезімталдықпен ғажап
ұштасып, ұласып жатады. Бояу түстерінің ырғақ-әуені, бейнелердің оптимистік
әр сипаты оның творчествосындағы қазақ эпосының ең үздік туындылары мен
тұрмыстық өнердің жарасты үндестігінен туған халықтық қайнармен біте
қайнасқан. Табиғат суреттері арқылы Қастеев үздіксіз жаңарып, жасарып
жатқан туған өлкесін перзенттік сүйіспеншілікпен, асқақ шабытпен жырлайды.
Акварельмен салынған суреттер сериясы қазақтың шетсіз-шексіз жомарт даласы,
диқандардың еңбекке, ерлікке толы дарқан өмірі, тамылжыған жайлау жәннаты
жайлы сыр шертеді.
Кастеев сияқты, Ә. Исмаилов та арнаулы жоғары білім алған алғашқы қазақ
суретшілерінің бірі. Оның табиғат суреттері Отан бейнесіндегі жаңа
нышандарды, соны серпінді паш етеді.
Отызыншы жылдарда Қазақстаннық көркем өнерін дамытуға өздерінің
творчестволық жолын республика өмірімен байланыстырған көптеген орыс
суретшілері белсене ат салысты. Бұлар — живопись шеберлері А. Риттих, Н.
Соловьев, А. Бортников, Н. Крутильников, Л. Леонтьев, графика шеберлері Г.
Брылов, Б. Чекалин, Л. Гербановский, тағы басқалар.
Қазақстан суретшілерінің 1940 жылғы июньде ашылған бірінші съезі
творчестволық коллектив атқарған үлкен жұмысты қорытып, бейнелеу өнерін
одан әрі дамытудың нақты жолдарын белгіледі. Суретшілер съезі алдынан
Қазақстанда Совет өкіметінің орнағанына жиырма жыл толуына арналған көрме
ұйымдастырылды. Онда тарихи картиналар, бүгінгі күн тақырыбына бағышталған
шығармалар, табиғат суреттері сарапқа салынды.
Қазақстан бейнелеу өнері көп ұлтты еліміздің барлық халықтарының
өнерімен тығыз ынтымақта ойдағыдай дамыды, солармен бірге жалпы советтік
өнерді гүлдендіруге үлес қосты. Қазақстанда профессионалдық бейнелеу өнерін
қалыптастыру үшін Б. Иогансон, А. Дейнека, С. Герасимов, А. Пластов сияқты
әйгілі санлақтардың творчествосы үлкен роль атқарды.
Қырқыншы жылдардың басына қарай Қазақстанның бейнелеу өнері көп жанрлы
өнерге айналды. Тек мүсін өнері кенжелеу келіп, бірлі-жарым ғана мүсіндік
портреттер туа бастаған еді. Қазақстанның ең байырғы мүсіншілері деп А.
Пономарев пен И. Иткинді атауға болады. Бұл екеуінің алғашқысы
республиканық атақты адамдарының тұтас бір портреттер галереясын жасады.
Иткин өз өнеріне ағашты шебер пайдаланды. Кейде тіпті ағаштардың мың
бұралған табиғи формалары, неше түрлі, алуан айшықты бұтақтар, қатпарланған
ағаш қабықтары талапты шебердің қиялына қозғау салып, сан түрлі ғажап
бейнелер жасауға жетелеумен бірге оған көмектесті.
Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау, ауыр жылдарында да Қазақстанның
бейнелеу өнері дамуын тоқтатқан жоқ. Тылда қалған суретшілер бейнелеу
өнерін фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен шайқаста бұқаралық-үгіт
қаруы ретінде, советтік озық идеяны насихаттау құралы ретінде пайдаланды,
совет адамдарының қаһармандығын, ерлігін, батылдығын, жанқиярлық еңбегін,
асқақ патриотизмін бар әлемге паш етті.
Ол кезеңде Л. Леонтьев, К. Баранов, А. Риттих, Н. Крутильников, А.
Черкасский, И. Иткинд, М. Лизогуб және басқалары ойдағыдай еңбек етті,
сөйтіп қырқыншы жылдардың аяқ шенінде-ақ Қазақстанның суретшілер коллективі
айтарлықтай: өнерлі күшке айналды. Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстан
суретшілері бейнелеу өнерінің барлық саласында: живописьте, мүсін өнерінде,
графикада көптеп туындылар бере бастады. Адам бейнесін жасауға: совет
адамдарының моральдық және рухани әдемілігін, олардың қоғам алдындағы
жауапкершілік сезімін терең ашып көрсетуге басты назар аударылды. Ұлттық
ерекшеліктері айшықтанған тақырыптық туындылар да нақ сол кезеңде
жасалынды.
Халық, оның күнделікті тіршілік-тынысы, енбектегі жігер-қайраты мен
жауынгерлік ерліктері қазақ суретшілерінің шығармаларына өзекті арқау
болды. Олар сонымен бірге туған елінің бай табиғатын да шабыттана жырлады.
Терең мағыналы халықтық тақырып, бейнелеудің жаңа амалдары мен формаларын
ерінбей-жалықпай іздестіру — Қазақстан суретшілерінің ең үздік
шығармаларынан байқалатын жақсы қасиет міне осы. Ондай туындылардың
қатарында А. Черкасскийдің Дина мен Жамбыл картинасын, В. Антощенко-
Оленев салған Сәкен Сейфуллин мен Ильяс Жансүгіровтың графикалық
портреттерінің X. Наурызбаевтың Жамбыл, Құрманғазы, И. Иткиндтіқ
Философ, Күліп тұрған қария мүсіндерін, тағы басқа шығармаларды айтуға
болады. Ә. Қастеевтің Қазақстан жерінде атты сериядағы акварельмен салған
табиғат суреттерінде, Я. Сидоркиннің И. Квачконың, Ш. Кенжебаевтің
графикалық беттерінде, С. Мамбеевтің, К. Телжановтың, К. Нұрмұхаммедовтың,
К-Шаяхметовтың Р. Сахидын, живописьтік туындыларында өмір шындығы ақындық
шабытпен бейнеленген.
Қазақстан шеберлерінің шығармалары ішінен қазақтың тұңғыш әйел-
суретшісі Айша Ғалымбаеваның туындылары көрнекті орын алады. Олар негізінен
республикадағы совет әйелдеріне арналған. Бұлар Шығыстың жаны сұлу, рухани
қайраты мол, мәртебесі биік, еңсесі жоғары, тең праволы тамаша әйелдері,
жаңа заманның жасампаз азаматтары. Айша Ғалымбаеваның шығармалары
живописьтік құрылымының әдемілігімен де ерекше көз тартады. Г. Исмаилованың
да көркемдік шешімін дәл тапқан, көркімен, мәнерімен, бояуларының
байлығымен, ашықтығымен, орындалу шеберлігімен қаз тойдыратын көптеген
туындылары қазақ әйелінің бейнесін жасауға бағышталғамы.
Әйел-суретшілер жайлы айтқан кезде, республиканың ең байырғы
суретшілерінің бірі, тау табиғатын құлай сүйген Е. Говорованың
творчествосына тоқталмай кетуге болмайды. Бұл суретшінің Қазақстан
табиғатына арналған талай суреттері бейнелеу өнерінің сыры мен қырын бес
саусағындай меңгерген ғажап шеберлікті, дәл байқағыштық пен нәзік
сезімталдықты танытады.
Қазақстанның қазіргі өнері жанрға да, бағытқа да аса бай. Живописьші-
суретшілердің көбісі өздері сүйген тақырып төңірегінде тынбай ізденеді. К.
Тельжанов өзінің шағын-шағын жанрлық шығармаларында жерлестерінің
күнделікті тіршілік-тынысы мен еңбегінің қайталанбас ғажаптығын, қуаныш-
қызығын әдемі ашады. Суретшіні сонымен бірге тарихи сом тақырыптар да терең
толғантады. Экспрессивтік живописьтік мәнерде орындалған Бастау атты
триптих азамат соғысы жылдарындағы Казақстан еңбекшілерінің орыс
пролетариатымен ынтымағын сезімталдыкпен, сергек бейнелейді. Бабалардың
жерінде атты картина — суретші творчествосының үлкен бір белесі. Мұнда тың
және тыңайған жерлерді игеру тақырыбы монументтік формада шешімін тапқан,
орасан зор және терең мағыналы философиялық дәрежеде орындалған. М.
Кенбаевтің творчествосында табиғатқа деген шынайы ғашықтық, шат-шадыман
куаныш сезімі, дүниедегі бар құбылысты ақындық шабытпен қабылдау қасиеті
назар аударады. Шопан әні картинасындағы қазақ бейнесі совет адамына тән
асқақ сезімге, парасатқа толы, сонымен қатар бұл — қазақ эпосындағы
батырлар бейнесімен үндесіп жатқан қаһарман тұлға.
Картинаны көргенде туған аулына қайтып келген жас Абайдың: Сағындым
ғой өзіңді! Бәлкім, басқаларға бишара көрінерсің, тек маған емес! Туған
ауылым, сүйікті сары далам менің!—деп еміренген сөздері еріксіз еске
түседі. Қазақтың халық творчествосының ең жақсы дәстүрлерімен ұштасып
жататын, образдың ашық әуезділігімен, сезімдік өткірлігімен көз қуантатын
бояулардың декорациялық саралануы — қазақ суретшілерінің көбісінің
живописьтік шығармаларына тән ерекше қасиет.
С. Мамбеевтің өмірді түйсінуі бояу түстерінің ғажап жарасымынан,
мейлінше нәзік әрі кемеліне толысқан әсем құрылымынан айқын көрінеді. Ол
өмір шындығын бояулар дүниесі арқылы бейнелейді. Мамбеев шығармаларының
ерекшелігі сыр-сезімінін, тазалығында, бояу түстерінің поэзиясында, ұлттық
лебінің тынық тереңдігінде. Мейлі қала табиғаты немесе қазақтың кең даласы
болсын, мейлі ауыл әйелі немесе студент қыз болсын, мейлі халық тұрмысының
көріністері болсын — қай-қайсысы да суретші талғамының байлығымен және
нәзіктігімен, орындау шеберлігімен ерекше көз тартады; суретшінің әрбір
туындысы — ерінбей-жалықпай терең зерттеудің білудің калтқысыз ықлас-
ынтаның, шабытты еңбектің жемісі.
Дарынды живописьші Әли Жүсіпов тұлғаларды саралап, даралап көрсетуге,
картинаның түстік құрылымының декорациялық күші кемеліне келтіре жеткізуге
бейім.
1.3. Акварель бояумен жұмыс істеу әдістері .
Акварель живописі. Акварель живописінде жұмыс істеу техникасы мен
әдістері майлы бояумен жұмыс істеуден айтарлықтай ерекшеленеді.
Акварель сөзі латынның аgua —су деген сөзінен шыққан. Акварель
бояулардың негізгі ерекшелігі — аса мөлдірлігі. Бұл — ақ бояу мүлде
қолданылмайтын бірден-бір живописьтік техника. Ақ бояуды өзіне жағылған
бояудың арасынан ағарып көрінетін қағаз ауыстырады, ал қажетті түстік өңді
бояуларды алдын-ала палитра бетінде араластыру арқылы да, оларды қағазға
бірінің үстіне бірін жағу арқылы да алуға болады. Мейлінше ақшыл көрінетін
әсер туғызу үшін, мысалы, бликтерде (ең жарық нүктелерде), қағаздың тиісті
жері мүлде боялмайды немесе аздап қана боялады. Мұндайда шығарманың
колористік шешімін жасауға көмектесетін бейне бір бояу ретінде қағаздың өзі
пайдаланылатыннын есте ұстаған жөн.
Акварель бояулар қолдануға ыңғайлы да қарапайым, қағазға оңай жағылады
және шапшаң кебеді. Алайда, бұған қарамастан, акварель живописінің
техникасы — мейлінше күрделі техникалардың бірі.
Майлы бояудан немесе темперадан айырмашылығы сол, акварель қайта жасау
мен түзетулерге іс жүзінде мүлдем дерлік жол бермейді — бұрын жағылған
бояудың үстіне жаңадан бояу жағу арқылы тек қарайтуға ғана болады, ал
қарайған жерлерді неғұрлым ағарта түсуге енді болмайды. Акварельмен жұмыс
істей отырып, суретші қылқаламмен бірінші бояуды жақпас бұрын, одан кейінгі
бүкіл жұмыс барысын жалпылама болса да ойша елестетуге тиіс. Егер жұмыстың
біршама бастапқы сатысында елеулі олқылықтар байқалса, онда губкамен немесе
үлкен жұмсақ қылқаламмен қайсы бір фрагментті немесе тіпті жасалғанның
бәрін шайып тастайды. Қалған ақшыл ізді толық кептіріп алады да қайтадан
сала бастайды. Бұлай шаю кезінде бояуды қылқалам немесе губка емес, су
шаятынын, сондықтан қағазға өте абайлап қарау керектігін, суды көбірек
пайдалану және оның артық тамшыларын жиі алып тастап отыру керектігін есте
ұстау керек.
Акварель" техникасының өзіндік ерекшелігі — оның барынша дымқылдығында.
Қылқалам бояудан ісініп тұруға тиіс, бояу қағаз бетімен бейне бір өзінен-
өзі аққандай болады, ал қылқалам оның парақ бетінде дұрыс бөлінуіне
көмектеседі. Жиі кездесетін қателік мынада: тәжірибесіз суретші құрғақ
қағаз бетінде жартылай құрғақ қылқаламмен жұмыс істейді. Жұмыстың үлкен,
азды-көпті біртүсті бөліктерін (ашық аспан немесе тыныш су беті) бірқалыпты
жалпақ құйындымен жасау керек. Ал құрғақ, дәлірек айтқанда сілку арқылы
құрғатылған қылқаламмен тек бояулардың артық жерлерін іріктеп, алып
тастайды. Акварельмен жұмыс істеген кезде, сұйық бояу қағаз бетімен еркін
жылжуы үшін, ол шамамен 30°-қа еңкіш орналасуға тиіс.
Акварель астындағы сурет өте жеңіл, контурлы болуға тиіс. Егер ол
мұқият жасауды талап етсе, онда оны алдымен басқа парақта жасап алады, ал
болашақ акварельге одан тек ең қажетті контурларды ғана түсіреді. Акварель
бояу қылқаламнан қағазға өте оңай жұғады, сондықтан ол жақсы, алдын ала
мұқият салынған суретті талап етеді, бояу дағы дәл өз орнына түсуге тиіс.
Суретті бірден акварельмен, әлсіз өң бере отырып, жіңішке қылқаламмен де
жасауға болады, онда жұмыс қарындашты және өшіргішті пайдаланған кезде
болатын қандай да бір ластанудан толық құтылады.
Акварельмен жұмыс істеудің үш әдісі бар. Біріншіден, алғашқыда
бояулармен өте жеңіл, заттың өзіне қарағанда әлдеқайда әлсіз және мөлдір
болып келетін ортақ төсем жасай отырып, ал одан кейін кепкен алдыңғы қабат
бетіне бірізді жұқа, лессировкалы қабат түсіру арқылы түсті біртіндеп
күшейте отырып, құрғақ қағазда көп қабатты жұмыс жасауға болады. Екіншіден,
тиісті түсті бірден барлық күшінде, мозайкадағы сияқты, ұсақ жағындылармен
түсіре отырып, құрғақ қағаз бетінде, бірақ бір қабат етіп те жұмыс істеуге
болады. Мұндай жекелеген жағындылар көрші бояу жағындыларымен (әлі кебе
қоймаған) дәнекерлене отырып, бір түстен екінші түске біртіндеп көшуге
мүмкіндік жасайды. Үшіншіден, дымқыл қағазға, түсті бірден түсіре отырып,
бір қабат етіп те салады, бұл кезде бояу жағындылары азды-көпті жайылып,
бір-бірімен араласып жатады. Соңғы техника мейлінше күрделі: қағаздың
қажетті дәрежедегі дымқылдығын дұрыс сезініп, анықтауға тек ұзақ тәжірибе
ғана көмектеседі. Тым дымқыл қағаз бетінде жұмыс істеу бояу түсін күшті
әлсіретіп, шайып кетуі мүмкін.
Көбіне үш әдістің бәрі бір жұмыста, бейнеленіп отырған детальдың
сипатына байланысты қолданыла береді. Түтінді, тұманды сулы қағаз бетінде
үлкен тиімділікпен бейнелеуге болады. Керісінше, алдыңғы қатардағы
детальдар — тастар, ағаштар құрғақ қағаз бетіне айқын, күрт жағылған
бояулармен беріледі. Бояу жағындыларының жұмсақтығына қол жеткізу үшін
акварельшілер кейде қағазды ылғалды күйде ұстайды, бұл үшін оның астына
дымқыл жүн матаны (мүмкіндігінше ақ матаны) төсейді.
Тәжірибесіз акварельшіге алғашқыда құрғақ қағазға сурет салған жақсы.
Дымқыл қағазда жұмыс істеу техникалық жағынан ысылып машықтануды талап
етеді. Жұмыс кезінде түсті мүмкіндігінше заттың өзіне жақынырақ етіп, толық
күшінде алуға ұмтыла отырып, (кейде суретшілер айтқандай) картинаны
сілікпесі шыққан етіп көрсететін көптеген қайта бояулаудан және әсіресе
қайта-қайта шая беруден аулақ болу керек. Таза ақ қағазға толық күйінде
бірден түсірілген түс ең толық үнді болып шығады. Соның өзінде акварель
кепкен кезде ағаратынын естен шығармау керек. Дымқыл бояулар, әсіресе ақ
қағаздың қоршауында неғұрлым қара-қошқыл әрі бояуы қанық болып көрінеді,
сондықтан жаңа бастаған акварельші көбіне түсті әдеттегіден әлсізірек етіп
алады.
Кейде жұмысты бастар алдында қағаздың бүкіл бетімен бейненің жалпы
колоритына неғұрлым тән түсті, мысалы күшті күн жарығы үшін қызғылт немесе
бұлтты ауа райы үшін көгілдір түсті алдын ала әлсіз жағып шығады.
Ерекше нәзік детальдарды нақтылап жасауды әдетте жұмыстың соңына
қалдырады.
Балауыз негіздегі ашың түсті қарындаштарды немесе жәй үшкірленген таза
балауыз таяқшаларын дұрыс ойластырып қолдану кейде қызықты әсер тудыра
алады. Мұндай қарындашпен көз қарашығындағы, жылтыраған заттардағы немесе
толқындардың жалдарындағы еткір бликті (ең жарық нүктені) белгілей отырып,
содан соң, бликтарды қалдыруға қам жемей-ақ, бұл орындарды бояумен батыл
бояп шығуға болады — олар балауыз ізінің арқасында өзінен-өзі пайда болады.
Балауыз қарындаштарды XVIII—XIX ғасырлардағы акварель живописінің
шеберлері, әсіресе миниатюралық портреттерде, кеңінен пайдаланды.
Акварель живописінің техникасы материалдық жарақтандырылуы жағынан
мейлінше қарапайым. Жалпақ бояу құйындыларын жағатын және жіңішке сызықты
(ұшымен) жүргізетін жұмсақ жуан қылқаламдар қажет. Жуылып, сілкумен
жақсылап кептірілген қыл-қаламмен қағаздан бояулардың артығын алып, су
ізінің шегін белгілейді. Акварель живописінде негізінен күзеннің, тиіннің,
борсықтың, сары күзеннің құйрық қылынан жасалған қылқаламдар қолданылады.
Соңғы уақытта, жасыратыны жоқ, негізінен үй жануарларының құлақтарындағы
қылдан жасалған қылқаламдар көбірек сатылатын болды.
Қылшықты қылқаламдар акварельде біршама сирек, тек қандай да бір
әсерлілікке жету үшін ғана, мысалы, қайсы бір заттың фактурасын беру
кезінде қолданылады. Алғашқыда № 10—12 және № 18—20 екі жұмсақ қылқалам
(негізінен жұмыс осылармен жүргізіледі) және детальдарды егжей-тегжейлі
мұқият жасау үшін № 2, мүмкіндігінше сары күзеннің қылынан жасалған бір
жіңішке қыл-қалам сатып алған жөн. Тіпті болмаған жағдайда онсыз да жұмыс
істеуге болады. Жуан акварель қылқаламдардың дымқыл жағдайда, олармен
жіңішке сызық жүргізуге болуы үшін, сүйір ұштары болуға тиіс.
Екі үлкен қылқаламның бірі бояудың жөнсіз аққан іздерін жою және басқа
түзетулер жасау үшін жұмыс кезінде таза және өте құрғақ күйде тұруға тиіс.
Жаңа бояуды алмастан бұрын қылқаламды суға шайып алу керек. Қылқаламды
теконы қатты сілкумен ғана құрғатқан жөн, бірақ ешбір жағдайда да оны
саусақтармен қысып құрғатуға болмайды. Жұмыс кезінде қылқаламды суы бар
ыдыста қалдыруға болмайды: сабының салмағымен қылшықтары қайысып қалады.
Жұмыстаң соң қылқаламды мұқият суда шайқап, сілкиді де қандай да бір
стаканға қылшығын жоғары қаратып салып қояды. Егер қылқалам ұзақ уақыт
қажет болмаса, онда әрқайсысын қағаз қапқа шиыршықтап орап қойған жақсы —
бұл олардың формасын жақсы сақтауға көмектеседі.
Жақсы акварель бояулар оңай еруге және қылқаламға тез жұғуға, мөлдір
болуға, таза да қанық түске ие болуға тиіс. Олар үшін байланыстырғыш зат
шешуші роль атқарады: ол толығымен түссіз, суда тез еритін әрі иілімді
болуға керек. Тұтқыр шайыр деп аталатын, яғни жеміс ағаштарының мөлдір,
ауада қатқан сөлі бұл шарттарды қанағаттандырады. Бұл табиғи желімге
пластификатор мен антисептик қосады.
Отандық акварель бояуларының ішінде Ленинград (астаушаларда) және
Нева (тюбиктерде), сондай-ақ Москвадағы Красный художник заводының
бояулары ең жақсы болып саналады.
Акварель бояуларға да майлы бояуларға немесе темпераға пайдаланатын
пигменттер пайдаланылады, бірақ оларды ұсақтауға қойылатын талаптар
неғұрлым жоғары: суға еріткенде олар оның ішінде шөкпей, қалқып тұруға
тиіс. Ұсақтауға барлық пигменттер көне бермейді, кейбіреулері еріткен кезде
бәрі бір ұнтақ тәріздес едәуір шөгінді береді. Мұндай шөгінді бояулар
қағазға нашар жабысады, оңай жуылады, үстінен бояуға мүлдем дерлік жол
бермейді, сондықтан оларды көп қабатты живописьте ең соңынан жағуға
тырысады. Мұндай бояуларға топырақ түстес бояулар: охра, сепия (қалампыр
түсті бояу), умбра (қара-қоңыр түсті бояу), сондай-ақ ультрамарин (күлгін
түсті бояу) және басқа бірқатар бояулар жатады.
Жұмысқа кірісе отырып, барлық бояуларды, олар біраз жібуі және
қылқаламға оңай жұғуы үшін, сулайды.
Акварельге арналған палитра, темпераға арналған сияқты, не металдан,
немесе пластмассадан жасалған болуға тиіс. Үй жағдайында үлкен жайпақ
фарфор тарелканы пайдалануға болады. Көбіне акварельшілер өздері сурет
салатын қағаздың бір кесегін пайдаланады, мұның өзі онша жақсы емес: қағаз
жібіп, ұйпаланып қалады; одан желім шайылып кетеді де оның бетіндегі
бояулар біршама лайланады.
Акварельде қағаз сапасының — оның бұдырлығының, тығыздығының және
әсіресе ақтығының ерекше маңызы бар: өйткені мұнда негіз грунтталмайды және
ақ бояулар қолданылмайды. Акварельші қағаздың ақтығына жұмыс кезінде ғана
емес, сонымен бірге болашақта, яғни осы ақтықты кейіннен қағаздың сақтай
алу қабылетіне мүдделі. Егер ол уақыттың өтуімен сарғайса, онда ондағы
живопись зиян шегеді. Сондықтан қағаздың осылай болашақта сарғаюын
бейтараптандыру үшін, оған жұмыс істердің алдында көгілдір бояуды (берлин
лазурын) өте жұқалап жағады. Оның үстіне, акварельдерді әдетте папкаларда
немесе альбомдарда сақтай отырып, оларды жарықтың әсерінен қорғайды.
Музейлерде олар көбіне қара перделермен жабулы тұрады, оларды көрермендер
өздері жылжытып ашады да акварельді көріп болған соң, қайтадан жауып қояды.
Акварель живописі үшін ең жақсы қағаз — акварельге арналған арнайы
картон немесе ватман (гознак)— губкамен жуғанды және басқа түзетулерді
оңай көтеретін (мұның өзі ұзақ жұмыс кезінде ерекше құнды) өте қатты ірі
бұжырлы қағаз. Акварель үшін ірі бұжырлы чертеж қағазы да жарамды.
Акварельмен жұмыс істеу үшін қағазды периметрі бойынша міндетті түрде
бекітеді — кергішке желімдейді немесе стираторға қысып қояды. Кергішке
желімдеу үшін оны алдын ала сулау керек. Желімді кнопкалармен ауыстыруға
болады. Кергіш бұл жағдайда жұмсақ ағаштан, ең жақсысы жөке ағашынан
жасалуға тиіс.
Стиратор (2) дегені — екі рамка болып табылады, олардың бірі
екіншісінің ішіне кіріп, қағазды парақтың периметрі бойынша қатты қысып
тұрады (оң жаңтағы детальды қараңдар). Ішкі рамка бетіне, қағаздың астына
фанердің немесе дюральдың табағын салады, оның бетіне қажет болған
жағдайда, жоғарыда айтып өткеніміздей, қағаз астына дымқыл мата салуға
болады. Жазық мықты қағаздың периметрі бойынша акварельге арналған бір топ
қағазды жабыстырып, оның астына беріктік үшін сондай форматтағы картонды
немесе фанерді сала отырып, шағын этюдтер үшін жапсырма (3) дайындауға
болады.
Акварельге арналған этюдниктер, майлы бояумен жұмыс істеуге
арналғандарға қарағанда, неғұрлым жазық және жеңіл, пластмассалы палитрасы
бар етіп жасалады. Әрине, әдеттегі майлы бояуға арналған этюдникті де
пайдалануға болады, бұл үшін ол жәй бір-шама ауырырақ.
Этюдниктің орнына дерматиннен (былғары сияқтандырып тоқылған мата)
немесе клеенкадан жеңіл де ыңғайлы папка жасап алуға болады, оған жұмыс
істеу үшін қажетті барлық заттар, жапсырманы қоса, пленэрда жинап салынады.
Суға арналған ыңғайлы ыдысты да жинау қажет. Өзіңмен бірге бос банканы
немесе саптаяқты алып жүру ыңғайсыз, бәрінен де қандай да бір жиналмалы
ыдыстың, мысалы, резіңкеленген матадан мұз салуға арнап жасалған шағын
медициналық желқабықтың болғаны жақсы. Су құюға арналған торсықты
клеенканың бір жапырағынан, оның аузын қатпарлап сым байлайтындай етіп,
өзің-ақ жасап алуыңа болады. Екі литрге дейін су сиятын мұндай торсық бос
кезінде шағын түйіншекке оңай бүктеледі.
Акварельдер әдетте паспартуға (сурет рамкасы иә қағаз) және әйнек
астына салынып көрсетіледі, әйнек жұмысты бүлінуден ғана сақтап қоймайды,
сонымен бірге майлы живописьтегі лактың роль іспеттес роль атқарады — түске
үлкен тереңдік пен үндестік береді.
1.4 Гуашь бояуымен жұмыс істеу тәсілі .
Темпералық живопись майлы бояумен салынған живопиське қарағанда
біршама көне заманда шыққан.
Элладалық Египет обаларынан табылған фаюмдық портреттер деп
аталатындардың кейбіреулері желім немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz