Нұра өзені бассейніндегі су қорғау шаралары үшін судың беткі қабатының сапасын қазіргі заманғы бағалау

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасы Йоханнесбургск Декларациясына қол қоя отырып, ИУВР (су ресурстарын интеграциялық басқару) принциптерін жүзеге асыру бойынша міндеттерді өзіне алды. Ол сонымен қатар өзіне Мыңжылдық Декларацияға қол қоя отырып, Мыңжылдық Даму Мақсатына жету бойынша міндеттерді де алды. Осы екі міндет мақсат арқылы, «Қоршаған ортаның тұрақтылығына кепілдік беру», оның ішінде, «2015 жылға таза ауыз суына кұдайы қолы жетпейтін, адамдар үлесін екі есеге қысқарту (санитарияны қосқанда) » міндеттермен байланысты және өз үлесін «ұлттық стратегия мен бағдарламаға тұрақты даму принциптерін қосу және табиғи процестердің жоғалу процестерін қалпына келтіру» мақсаттарына қосу. Республикада ЦРТ жетуге әрекет ету Стратегиясы әзірленді, қоршаған орта ахуалын жақсартуға бағытталған, мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар жүзеге асырылуда.

Тақырып өзектілігі - Нұра өзені бассейні өзіне Орталық Қазақстан біраз бөлігін қосады. Сонымен қатар өңірдің ары қарайғы даму мәнін анықтайтын бассейн суының беткі қабатының мәнін білдіреді. Бассейнде табиғи ресурстар мен өнеркәсіп басымдылығын тиімді пайдалану соңғы жылдары судың нашарлауының тұрақты беталысы бар, су объектілеріндегі судың қазіргі заманғы сапасының детальді бағалауын талап етеді.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері.

Мақсаты: Нұра өзені бассейніндегі су қорғау шаралары үшін судың беткі қабатының сапасын қазіргі заманғы бағалау.

Мақсаттан жұмыстың мына негізгі міндеттері қалыптасты:

• қоршаған ортаға ластаушы заттар көшінің әсер ететін, Нұра өзені бассейнінің табиғи шарттарының ерекшеліктерін зерттеу;
• судың беткі қабатының экологиялық ахуалын қазіргі заманғы зерттеу;
• судың беткі қабатының ластануының негізгі дереккөзін анықтау және антропогенді әрекетті төмендету бойынша шараларды әзірлеу.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы:

Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен шешімнің түпнұсқалылығы су сапасын кешенді бағалау кіреді, оған: көп жылдар аралығындағы, жыл маусымдары мен өзен ұзындығы бойынша, Нұра өзені суының ластану деңгейі серпінін зерттеу; су сапасының интегралдық көрсеткішін пайдалану; Нұра өзенінің өзін өзі тазалау процестерін сапалық бағалау және ағыс суының қосылу шарттары жатады.

Жұмыстың тәжірибелік мәні:

Жұмыс нәтижесінің тәжірибелік мәні, Нұра өзені суының сапасы монирторингін, сондай-ақ өзен бассейнінде су қорғау шараларын негіздендіру және жоспарлау барысында пайдалануға болатындығында жатыр.

Автодың жеке үлесі жоғарыда аталған ғылыми нәтижелерді алудан тұрады.

Бөлімді дайындау барысында өткен жылдардағы табиғи зерттеудің қорлық материалдары, облыстық қоршаған ортаны қорғау органдарының экологиялық құжаттары, Нұра-Сарысу бассейні су шаруашылығы басқармасының құжаттары, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамалары пайдаланылды.

Бассейн суының беткі қабатының сапасын бағалау негізіне жататын, негізгі нақты материалдарға 20 көрсеткіш бойынша 18 ағыс суы сынамасын талдаудың 1988-1990, 1991-1993, 1997, 2000-2005 жж. кезеңіндегі судың беткі қабатының мемлекеттік мониторингі нәтижелері кіреді.

1. Нұра өзені бассейнінің табиғи шарт ерекшеліктері

Қарастырудағы аумақтың географиялық ахуалының сипаттық ерекшеліктеріне терең материкішілік орналасу жатады, яғни атмосфералық ылғалдың негізгі дереккөзі болып табылатын, теңіздерден үлкен бөлектену. Бұған атмосфералық шөгінділердің өте аз саны мен қатысты үлкен шөгінділер уақытындағыдай, ауа температурасының да ауытқу амплиудасы барысындағы, күрт өзгергіш және құрғақ климатпен байланысты. Сондықтан да өзеннің су көтергіштігі төмен, ал олардың гидрологиялық режимі әр түрлі.

1. Геологиялық құрылым

Орталық Қазақстан жерінде судың жиналуы ең бастысы аздаған қиыршық құмның таралуымен қатты кристалды және шөгінді құммен қалыптастқан. Судың жазықтық бөлігінде төртінші кезеңдік бастпақты-сазды болып таралған.

Нұра өзені бассейніндегі карбонның тұнуы негізінен Қарағанды ауданында кеңінен таралған, олардың арасында құмдауыттар, сланецтар мен алевролиттер орын алады.

2. Рельеф

Нұра өзенінің бассейні Қарағанды мен ақмола облысының шегінде орналасқан. Бассейн аумағы ландшафты-географиялық құрылымының бірқалыпсыздығымен сипатталады және соған байланысты үлкен жүктемесі бар. Қарағанды облысының жоғары жағы төбешікті: оның көп бөлігі Орталық Қазақстан құмдауыты.

3. Климат

Ақмола облысының да, сол сияқты Қарағанды облысының да климатының негізгі белгісіне оның күрт өзгергіштігі жатады. Бұл аумақтың үлкен су кеңістігінен алшақта тұрғандығымен, сондай-ақ Орталық Азия даласының жылы құрғақ субтропикалық ауаға және мреидионалды бағыттағы, арктикалық суық, ылғалды ауаның облыс шегіне еркін жетуімен байланысты. Жылы жартыжылдық үшін ауаның жоғары температуралығы, аздаған жауын-шашын мен ауаның тиісті құрғақтылығы, ал суық кезеңде қақаған қыс пен қар үйінділеріне тән.

Көктем наурыз айының соңы мен - сәуір айының аяғында келеді және бір-екі ай ғана созылады. Жаз төрт-бес ай болады. Күз, көктем сияқты қысқа болады. Қыс қарашада басталып, наурызда аяқталады.

Шілде айының орташа айлық температурасы 200с шегінде өзгереді. Температураның абсолютті максимумы 40-420С жетеді.

1. 3. 1. Температура

Ауаның орташа жылдық температурасы 1, 8-3, 0С құрайды. Қарағанды облысында облыс рельефінің кесілуіне байланысты, солтүстіктен оңтүстікке қарай ауа температурасының заңды өсуі жиі бұзылады. Оның жоғары бөлігінде ауаның орташа жылдық температурасы 0-ден 20 С дейін ауытқиды.

Ауа температурасының жыл ішілік жүрісі қысқы кезеңде қатты аязымен, қысқа көктем мезгілінде жылудың қарқынды өсуімен және жаз айындағы ыстықтығымен сипатталады.

Біршама ыстық жаз - шілде айының орташа айлық температурасы - 18-22С ыстық ең суық кезең - қаңтар - 14-17С нөлден төмен.

Ауаның орташа тәуліктік температурасынан кезеңнің орташа ұзақтығы 0С жоғары - 202-209 күн, +5С жоғары - 171-180 күн, +10С жоғары - 124-149 күн және +15 жоғары - 81-108 күн. Кей жылдары кезең ұзақтығы 25 күн шегін құрайды. Қыс айларындағы тәуліктік ампитуда 28-30С құрайды.

Бассейн бойынша ауа температурасының абсолютті минимумы - 49С аяз - Бесоба (1987 ж. ) және Бірлік (1955 ж. ) метеостанцияларында тіркелген. Басқа станциялардағы ең төменгі температура - минус 42-47С шегінде.

Көктемде орташа тәуліктік ауа температурасы 00 арқылы орташа есеппен 5-12 сәуірде оң температураға өтеді. Жылы кезеңнің орташа ұзақтығы 200-210 күнді құрайды. Біршама жылы кезең - шілде. Бассейн аумағы бойынша ауа температурасының абсолюттік максимумы +38С-тан (Бесоба және Ақсуаюлы) +42С дейін (Чкалов атындағы совхоз бен және Бірлік, 1988 ж. ) шегінде байқалды. Аязсыз кезеңнің орташа ұзақтығы метеостанция бойынша жылына 99 күннен (Бесоба) 134 дейін күн (Қарағанды) . Аязсыз кезең болған жылдар тек 64 күнді құрайды (Бесоба, 1951 ж. ) немесе жарты жылға жуық - 182 күн (Қарағанды, 1999 ж. )

1. 3. 3. Шөгінділер

Бір жыл ішінде шөгінділер өте бірқалыпсыз болып бөлінеді. Жылдың суық бөлігіне шөгіндінің жылдық сомасының тек 25-30 пайызы ғана. Ең көп шөгінділер әдетте шілдеде, ең азы ақпан-наурызда байқалады, бірақ қыстың бірінші айларында да болатын жағдай болады.

Шөгінділердің негізгі массасы әдетте жаңбыр мен қардың көлеміне қарай аз қарқынды, аз ғана түрде түседі. Шөгінділермен күн саны 0, 1 мм көп әдетте бір жылда 100-120 құрайды, одан шамамен 80шөгіндімен аз күнге 5 мм.

Жоғары температура жағдайында жазғы шөгінділер көбіне топырақтың үстіңгі қабатын ғана ылғалдандырады және тез буланып жоғалып кетеді. Орта есеппен бір жылда шөгінділер саны бассейн аумағы бойынша 239 мм-нан (Бірлік) 334 мм-ға дейін (Корнеевка) ауытқиды. Ең көп шөгінділер шілдеде (30-50 мм) түседі. Ең азы - қаңтар, ақпан және желтоқсанда - 9-24 мм. Шөгінділердің ең көп қарқындылығы 20 минутта - 0, 9 мм. /мин., 1 сағатта - 0, 3 мм/мин (аталған қарқындылық Қарағанды бойынша алынған) .

1. 3. 4. Қар үймесі

Нығыз қар үймесі әдетте қараша айының ортасында болады және сәуірдің алғашқы күндері бұзыла бастайды. Қар үймесі толығымен, ереже бойынша, сәуірдің аяғына дейін кетеді.

Қыстағы қардың қалыңдығы орта есеппен 17-26 см, ең көбі - 52 см дейін (Қарағанды) .

Қар үймесіндегі судың орташа қоры 37-78 мм, ең көбі - 175 мм дейін (1, 3) .

1. 3. 5. Ауаның ылғалдығы

Ауаның орташа жылдық қатысты ылғалдығы 66-67 пайыз. Құрғақ күндер (ылғалдығымен 80 пайыздан аз емес) - 63-90. Орташа жылдық тапшылығы 4, 8-5, 6 гПа (мб) . Шілде айындағы орташа тапшылық 14, 9 гПа (Бірлік), орташа қаңтар - 0, 4-0, 5 гПа дейін.

1. 4. Топырақ

Нұра бассейнінде аллювиалды және аллювиалды-пролювиалды түзілімдегі сазды және механикалық құрамдағы топырақ бар. Қалыптасқан топтырақ, ереже бойынша, солонцалық кешенді болып табылады. Бұл топырақтар гидрохимияда «басты ион» болып аталатын, табиғи тұздың шектеусіз қорына қызмет етеді.

Облыста кеңінен тараған карбонатты қара-қоңыр және карбонатты қоңыр топырақтың өзіне тән бірнеше қасиеті бар, оның біршама маңыздысына мыналар жатады:

ауыр (балшық және ауыр балшықты) механикалық құрам мен топырақтың тығыздылығы;

ауыр механикалық құрам мен топырақтың тығыздылығымен пайда болған төмен су өткізгіштік;

карбонаттылықтан пайда болған топырақ құрылымының микроагрегациясы;

басқа топырақтармен салыстырғандағы жазғы кезеңде ылғалдың жетіспеушілігі, бұл топырақтың төмен су өткізгіштігімен және үстіңгі қабаттағы қысқы-көктемгі шөгінділердің тиімсіз жұмсалуымен түсіндіріледі;

типтік зональды (корбанатты емес) топырақпен салыстырғандағы төмендетілген жеміс берушілік - барлық аталған теріс қасиеттердің салдары сияқты.

Топырақ құраушы тұқымның ауыр механикалық құрамы салдары сияқты, бассейн топырағының фильтрлік қасиеті өте төмен, сондықтан да атмосфералық шөгіндінің негізгі бөлігі үстіңгі қабатқа жұмсалады және эрозияға ұшыратады. Бұл процесс әсіресе қар еріген, топырақ әлі топырақ бетіне мұз қатып тұрған және фильтрлік қасиеттен айрылған кезеңде қарқынды байқалады.

Су эрозиясының нәтижесінде өзенге өзен суын қатты ластандыратын судың біршама ағыны келіп түседі. Бассейн аумағы бойынша нормативті мұз қату 170-тен 200 см. дейін. Топырақ тереңдігіндегі ауаның теріс температурасының біраз ену тереңдігі 350 см дейін жетуі мүмкін.

Топырақтың және топырақ түзуші тұқымның ауыр механикалық құрамының, сондай ақ қыс кезеңінде топырақтың терең қатуының арқасында, бассейннің үстіңгі қабатының модулі өте жоғары. Қысқы және ерте көктемгі шөгінділер іс жүзінде толығымен үстіңгі қабатқа жұмсалады және қар еріген кезде қарқынды жүреді.

1. 5. Өсімдік

Өсімдік жабыны біртектес және шөптік кешенді білдіреді. Орман жоқ. Өзеннің кейбір жерлерінде өсінді томарлар кездеседі. Иіс дәрежесі біршама - кейбір учаскелерде 30 пайызға дейін.

Қарағанды облысы ландшафтарының кереметтігімен және жануарлар мен өсімдіктер әлемінің түрлерімен ерекшеленеді. Сондықтан да табиғи ландшафтарды, ғажайып және типтік табиғи кешендерді сақтау, сондай-ақ сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан флоралар мен фауналар өзекті мәселе болып табылады.

Жезқазғанға қосылғанға дейін Қарағанды облысының Меморманқоры 147 039 га, соның ішінде 71, 1 мың га орманмен жабылған.

Жезқазған облысына қосылғаннан кейін орман қоры 1997 жылдың 1 қаңтарына 252706 га құрады.

Облыс үшін өзекті мәселеге жасыл екпелер алаңының жетіспеушілігі болып отыр.

Облыс өсімдігі ұдайы және күшті антропогенді әсерде болады. Популяциялардың саны мен көлеміне қысқару жүріп жатыр, түрлердің саны да кеміп жатыр. Орталық Қазақстандағы өсімдік туралы деректерге сүйенсек соңғы жылдары облыстағы өсімдіктің көп түрлерінің жоғалғанын байқауға болады. Мысалы, Қарқаралы тауларында 50 жылдары Калякин белгілеген Adiantum venerin volos, Шренк белгілеген өгейшөп қазіргі уақытта жоқ. Қарқаралық барбарис соңғы 20 жылда 2-3 рет қана кездесті. Қалалар мен ірі кенттер маңайларында мыналар толығымен жоғалды: прострел поникающий, тюльпан поникающий, рябчик малый, хохлатка Шангина және т. б.

Биоәртүрлілікті жоғалтудың басты себептеріне өрт, кесу, күті бойынша алдын алу бойынша шаралардың жетіспеушілігі, ормнды қалпына келтіруді жетіспеушілігі, шектен асқан өнер, браконьерлік, жануарлар өмір сүріп жатқан жерлерді жою, дәрілік және басқа да өсімдіктерді және т. б. қадағалаусыз жинау және т. б. жатады.

2. Нұра өз. бассейнінің гидрографиясы және зерделенуі

Орталық Қазақстан аумағына гидрографиялық желіні құру ерекшелігі көбіне оның үстіңгі қабатының сипатымен байланысты. Шығыс және батыс бөліктердегі төменгі тау рельефтері жалпы батыс, оңтүстік, ішінара солтүстіктегі орындардың төмендеуі ағынның аумақ орталығынан бөліктің шетіне бағытталуын анықтайды. Осыған байланысты Орталық Қазақстанның барлық ірі өзендері орталықтан басталады да, өзенге құйылумен аяқталады және аллювиалды шөгіндіде жоғалады.

Гидрографияның сипаттық ерекшелігі сирек өзен желісі және көктемгі қар еріген кезде пайда болатын уақытша су ағынының біршама санына қатысты болып табылады. Көптеген шағын өзендер аясы тек көктемгі су ағынынан кейін қысқа мерзімде ғана толығады.

2. 1. Өзендер мен уақытша су ағындары

Нұра өзені орталық бөлікті, Қызылтас тауының 1100-1250 м биіктігіндегі теңіз деңгейін алып жатыр және Теңіз көліне шамамен 304 м. Өзеннің жалпы ұзындығы 978 км, су жинау алаңы 58, 1 мың км ² , өзеннің орташа тереңдігі 0, 7 промилле.

Нұра өзенінің бассейні Қарағанды (70 пайыз өзеннің су жинау алаңынан 58, 1 мың км ² ) және Ақмола облыстарының (30 пайыз) аумағында орналасқан. Өзеннің Қарағанды бөлігі 571, Ақмола - 407 (2) тартуы бар.

Өзеннің орташа көпжылдық ағыны (гидропост Романовское, Романовка с. ) 619 млн. м ³ /жылына құрайды. Ағын жалпы толық көлемі шамамен 1 млрд. М ³ жалпы пайдалы сыйымдылығы 450 млн. м ³ 22 су қоймасымен және көптеген құдықтармен реттеледі.

Бассейннің біршама ірі су ағыны 1 кестеде келтірілген.

1 кесте. Нұра бассейніндегі басты өзендер

Ағындардың барлық негізгі желілері өзен ағысының жоғарысында және ортасында орналасқан, сонда Нұраның негізгі ағыны қалыптасады. 125-м және 11-м шақырымдар арасында, өзен көл топтарының арасынан өтеді, көлдердің ең ірісі Қорғалжын, оның алаңы 307, 5 м БС болғанда 330 шм*.

Өзеннің су жиналымының жоғары бөлігінде ұсаққа арналған типтік (өзен аңғарларымен бөлінген биік емес холмдар), бөлшектелген ірі рельеф бар, орта бөлігінде сирек холмдар мен көрші Ишим (Есіл), Құланөтпес өзендеріндегі әлсіз бейнеленген ылдилы рельефтер бар.

Жоғары және орта ағыстағы өзен аңғары жақсы берілген, ені әдетте 1-2 шм, ірі ағыстар түсетін орындарда - 10 шм дейін. Аңғар ағысының төменгі бөлігі әдетте анық емес, ондағы аңғар ені 25-30 шм дейін жетеді.

Жоғары және орта ағыстағы ені 0, 5-5 шм, төменгіде 20 шм дейін жетеді. Қорғалжын кенті ауданында ол 100-300 м дейін шөгеді. Жоғары су ағысындағы су басу 3 м дейін, Нұраның төменгі ағысындағы су басу жалғасы 30-40 күнге дейін.

Нұра арнасы ағысының ұзындығы 10 шм дейін жиі созылады. Ағыс бөлігі ескірді. Арнаның ені жоғарғысы 5-10-нан төменгісі 30-40 см дейін. Тереңдігі 2-ден 5 м дейін. Қорғалжын көлінен Теңіз көліне дейінгі арна тар, Асаубалық көлінен төмен арна әлсіз және тез құрғап қалады. Жағалаулар нық орналасқан. Биіктігі 10-12 м-ден 0, 2-0, 5 м. дейін. Ағыс жылдамдығы 0, 2-1, 5 м/с, төменгі ағыста кейбір жерлерде 0, 1 м/с аз.

2. 2. Су қоймасы және көлдер

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс