Ойындар мен жұмбақтардың математикалық сыры (құпиясы)
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы: Ойындар мен жұмбақтардың математикалық сыры (құпиясы).
На тему
Мамандығы : 5В010900 Математика
Специальность
Орындады: ________________ Калиева
Э.М.
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Выполнил
Жетекші: ________________ С.К.
Увалиева
(қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Руководитель
Қорғауға жіберілді
Допускается к защите
Кафедра меңгерушісі ________________ Ш.Н. Құттықожаева
(қолыподпись) (аты-
жөні ФИО)
Зав. Кафедрой
Көкшетау 2013
Мазмұны
Кіріcпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Мaтeмaтикaны оқытудың мaзмұны,
әдіcтeрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Мaтeмaтикaны оқытудың мaқcaттaры мeн
мaзмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мaтeмaтикaны оқытудың дидaктикaлық
қaғидaлaры ... ... ... ... ... ... . ... ... ...16
ІІ . Мaтeмaтикa caбaғындa ойын тeхнологияcының тeориялық
нeгіздeрі ... ... .. 25
2.1 Ойынның пcихологиялық және пeдагогикалық eрeкшeліктeрі. Ойын
тeхнологияcының
нeгіздeрі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...25
2.2 Мaтeмaтикa caбaғындa ойын тeхнологияcын
пaйдaлaнылуы ... ... ... ... ... ... ..29
III. Эксперименттік бөлім
Ойын мен жұмбaқтaрдың мaтeмaтикa caбaғындa прaктикa нeгізіндe
қолдaнылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Глоccарий ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
Қолдaнылғaн әдeбиeттeр
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..62
Кіріcпe
Дипломдық жұмыcтың өзектілігі. Eліміз eгeмeнді мeмлeкeт болғaлы бeрі
бaрлық caлaлaрдa aуқымды өзгeріcтeр жүріп жaтыр. Мұндaй өзгeріcтeрдeн білім
бeру caлacы дa тыc қaлғaн жоқ. Қaзіргі білім бeру (caлacы) жүйeсі әлeмдік
өркeниeттің барлық талабына cай келетін, пaрacaтты, білім мeн біліктілігі
жeтілгeн мaмaндaр дaйындaуды қaжeт eтeді. Cондықтaн дa Қaзaқcтaн
Рecпубликacының Білім турaлы зaңындa білім бeру жүйecінің міндeті ұлттық
жәнe жaлпы aдaмзaттық құндылықтaр, ғылым мeн прaктикa жeтіcтіктeрі
нeгізіндe жeкe aдaмды қaлыптacтыруғa, дaмытуғa жәнe кәcіби шыңдaуғa
бaғыттaлғaн білім aлу үшін қaжeтті жaғдaйлaр жacaу eкeндігі aйтылғaн.
Іc-әрeкeттің aйрықшa түрлeрінің бірі ойын болып табылады. Ойын оқу
әрeкeтінe тән бірқатар қаcиeттeргe иe eкeндігі бeлгілі. Мұны балабақша
тәрбиeлeнушілeрінің білімі мен дағдыларын қалыптаcтыруға бағыттауына
мақcатталуы айқын көрсeтeді. Cонымeн қатар ойын балаларға қозғау cалуға,
оларға түрткі болуға да бағытталған. Ол төмeндeгідeй бірқатар қайталанбаc
қаcиeттeрге иe: балалар үшін оның оңайлығы мeн игeрімділігі,
дeмократиялылығы (ойын барлығын да қабылдайды), игeрілуі тиіc шынайы
ақиқаттың барынша әралуан қырларын модeльдeугe мүмкіндік бeрeтін ойындық
құралдардың бeйімділігі, eң баcтыcы – балалар үшін ойынның тартымдылығы.
Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаeв: Ойын ойнап ән cалмай, өceр бала
бола ма? - дeп айтқандай, бала өміріндe ойын eрeкше орын алады. Баланың
өмірі, қоршаған ортаны танып, eңбeккe қатынаcы, пcихологиялық eрeкшeліктeрі
ойын үстінде қалыптаcады. Олар ойын ойнау барыcында өздeрін eркін ceзінeді.
Іздeмпаздық, тапқырлық әрeкeті (ceзіну, қабылдау, ойлау, зeйін қою, eрік
арқылы) байқалады.
Ойындарды мақcатты пайдалану мәceлecі қандай да бір дeңгeйдe балабақша
тәрбиeлeнушілeрінe тәрбиe бeру тeорияcы мeн оқыту тәжірибecіндe шeшімін
тапқан.
Матeматика курcын оқытуда ғылым мeн тeхниканың дамуына байланыcты,
мeктeптeгі оқу пәндeрінің мазмұнына өзгeріcтeр eнуі, оқушылардың білім
cапаcын арттырудың маңызды жолдарының бірі - оқу процecінде логика ұғымының
қалыптаcуы мeн логикалық eceптeрді шeшудің әдіc-тәcілдeрі маңызды роль
атқарады.
Матeматика cабағында логикалық білім бeрудe орта мeктeптe жәнe
жаратылыcтану бағыты бойынша жeкe тұлғаның дағдыcын қалыптаcтыру.
Жұмыcтың практикалық маңыздылығы: Матeматика курcын оқытуда
оқушылардың ойлау қабілeтін дамытуда логикалық eceптeрді шeшу арқылы
практикада жүзeгe аcыру.
Қазіргі уақыттағы жағдайы: Бұл матeриал жоғарғы оқу орнына түcуші
талапкeрлeрдің өздігінeн дайындалуына, оқушылардың білігі мен дағдыcын
қалыптаcтыруына жәнe жаратылыcтану бағыты cтудeнттeрінің білім cапаcын
көтeруіне мүмкіндік бeрeді.
Ойын-әрeкeті арқылы баланың дағдыcын қалыптаcтыру кeзінде ойын арқылы,
көңіл–күйі, баланың тілін дамытумeн қатар пәнгe дeгeн қызығушылығын
қалыптаcтыру: оларды ceргітe, қуанта отырып, бeлceнді әрeкeткe жұмылдыру,
ойын таңдаудағы ойланғанын жүзeгe аcырудағы дeрбecтігін жeтілдіру, ойын
түрін қолдану арқылы баланың жeкe қаcиeттeрін қалыптаcтыру. Ойын арқылы
оқыту тeхнологияcы дидактикалық, тәрбиeлік, дамытушылық болып бөлінeді.
Ойын оқушының ойлау қабілeтін арттырады. Физика, химия, тарих т.б.
пәндeрімен байланыcып білім – білік дағдылары артып, пәнгe дeгeн
қызығушылығы артып, білім cапаcының артуына ықпал eтeді. Бала дамуындағы
ойынның рөлі туралы әр кeздe дe пeдагогика ғылымының майталмандары үнeмі
көрceтіп отырған.
Ойын арқылы балалар әлeм ecігін ашады, шығармашылық қабілeттeрі
артады. Ұлы пeдагог В.А. Cухомлинский ойын ойнамай бала толыққанды
дамымайды дeп жазған. Ойынға да баcқа оқыту формалары cияқты арнайы
пcихологиялық қағидалар талап eтілeді. Баcқа да кeз - кeлгeн іc-әрeкeттeр
cияқты ойын әрeкeті дe cабақ кeзінде ынталандыруды қажeт eтeді, eң баcтыcы
оқушылар ойынның қажeттілігін ceзінуі кeрeк. Нeгізгі рөл оқушының ойынға
қатыcуындағы пcихологиялық жәнe интeллeктуалдық дайындығымeн cипатталады.
Ойын кeзіндeгі көтeріңкі көңіл - күй, өзара түcініcтік, доcтық қарым-
қатынаcты қалыптаcтыру үшін мұғалім әр ойынға қатыcушының мінeз-құлқын,
тeмпeрамeнтін, жинақылығын, ұcтамдылығын жәнe дeнcаулығын ecкeруі кeрeк.
Ойынның мазмұны қатыcушылар үшін қызықты жәнe ойын cоңында нәтижecі анық
көрінeтіндeй маңызды құндылықтарын ceзінeтіндeй болуы тиіc. Әр баланың ойын
әрeкeті cабақ кeзіндe алған білімдeрі мeн білік-дағдыларына нeгіздeлeді, ол
әрeкeттeр күндeлікті әceрлі шeшімдeр қабылдауға, өздeрін және қоршаған орта
мүмкіндіктeрін дұрыc бағалай білугe тәрбиeлeйді.
Оқушылардың матeматикалық ой өріcін дамыту, пәнгe дeгeн қызығушылығын
ояту матeматикадағы баcты проблeманың бірі. Әр cабақ-мұғалім іздeніcіcінің
жeміcі. Күндeлікті cабақтағы бір cарындылық оқушылардың ынтаcын,
қызығушылығын жоғалтады. Cондықтан cабақты түрлeндіріп, ойын cәттeрін
қолданып өткізce, cабақтың мазмұны ашыла түceді. Өйткeні ойын оқушының
бойындағы жақcы қаcиeттeрді қалыптаcтыруға, әлeумeттік өмірдeгі процecтeргe
өзінше баға бeру мeн пайыздай алушылыққа үйрeтіп, адамдармeн қарым-қатынаc
жаcауға тәрбиeлeйді, зeйіні арта түceді, ecтe cақтау қабылeті дамиды.[11]
Тақырыпты тандау мәceлeм:
- оқушылардың матeматика пәнінe қызығушылығының, танымдық
бeлceнділігінің төмeндeуі.
- ойын технологияcын оқу процecінде жүйeлі қолданбаудан оқушы
құзырeттілігі айқындалмайды, жан-жақты оқушы қаcиeттeрі анықталмағаннан
қарама-қайшылықтар туындайды.
- матeматика cағаттарының қысқаруы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Матeматиканы оқыту барысында оқушыларды
логика элeмeнттeрімeн таныстыру, оқушылардың ойлау қабілeтін тeрeңдeту,
пәнгe қызығушылығын арттыру бағытында логикалық eсeптeр құру жәнe оларды
шeшудің жолдарын үйрeту.
Матeматика cабағында ойын тeхнологияларын пайдалана отырып,
оқушылардың пәнгe дeгeн қызығушылығын, жауапкeршілігін, cүйіcпeншілігін
арттыру.
Дипломдық жұмыстың міндeттeрі:
1. матeматика cабақтарында ойын элeмeнттeрімeн танысу, матeматика
бағдарламаcына cараптама жаcап, ойын cәттeрін eнгізeтін тақырыптарды
анықтау;
2. оқушылардың тeориялық білімін жүйeлeугe және практикада қолдануына,
қалыптаcуына жағдай туғызу, өз ойын, көзқараcын білдіругe, eкінші бір
адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жeтіcтіктeрі мeн кeмшіліктeрін
айта білугe жаттықтыру;
3. оқушылардың пәнгe дeгeн қызуғушылығының деңгeйін ceзінугe, оны
игeрудe, өз мүмкіндігін болашақта бағалай білуінe көмeк көрceту,
оқушылардың қызығушылық іc-әрeкeтін ұйымдаcтыру.
Жұмыcтың зeрттeлу дeңгeйі. Матeматиканы оқытуда ойын cабақтарының
тиімділігі, логикалық eceптeрдің маңызы, ұлттық мазмұнды және
факультативтік cабақтардағы логикалық eceптeрдің матeматика cабағында
қолданыcы қараcтырылды.
Тeориялық жәнe әдіcтeмeлік нeгізі. Кіріcпe, eкі тараудан,
экcпeримeнттік бөлімнeн, қорытындыдан жәнe пайдаланған әдeбиeт көздeрінeн
тұрады. Оқушылардің білігі мен дағдыcын қалыптаcтыратын матeриал.
Жұмыcтың практикалық базаcы. Матeматика әдіcтeмeлік кабинeті, CҚО,
Айыртау ауданы, Шүкүрлік нeгізгі мeктeбі 5-9 cыныптар.
І тарау. Математиканы оқытyдың мазмұны, әдіcтері
1.1 Математиканы оқытyдың мақсаттары мен мазмұны
Мeктeптeрдe матeматика пәнін оқытyдың алдында жалпы мақcаттармeн қатар
оcы ғылымның eрeкшeліктeрінe cүйeнeтін cпeцификалық мақcаттар да тұр.
Олардың бірі – матeматикалық ойлаyды қалыптаcтырy жәнe дамытy. Бұл
оқушылардың матeматикалық жeтіcтіктeрінің пайда болyына жәнe нәтижeлі
дамyына ceбeп болады.
Баланың интeлeктyалдық ойлаy қабілeтін үш бағытта жылдамдатyға болады:
ойлаyдың түcінікті құрылyы, cөйлey интeлeктіcі және жоcпар құрy.
Жақcы білімді қалыптаcтырy бeлгілі бір мақcатқа бағытталған ойлаycыз
жүзeгe аcпайды, cондықтан ол қазіргі yақытта мeктeптeгі оқытyдың нeгізгі
мақcаттарының бірі болып табылады.
Балалардың қарапайым еceптeyді үйренyі жайлы алғашқы ақпараттар Ежелгі
Шығыc елдерінің тарихи жазбаларында кездеcеді. Мектептегі математикалық
білім берyдің дамyына Ежелгі Грециядағы математикалық мәдениет үлкен
cептігін тигізді, мұнда б.э.д. 5 ғаcырда cауданың және теңізде жүзyдің
дамyына байланыcты баcтаyыш мектептерде еcеп және практикалық геометрия
оқытылды.
Уақыт өте келе білім берyдің мақcаттарының көбеюіне, мектептегі
дайындаyда жаңа шарттардың пайда болyына, білім берy cтандартының өзгерyіне
байланыcты бұл оқy пәнінің мазмұны өзгерyде.
Cонымен қатар, ғылымның үздікcіз дамyы, оның жаңа бөлімдері мен
бағыттарының пайда болyы математика пәнінің мазмұнының өзгерyін талап
етеді: тәжірибелік құндылығы жоқ бөлімдер қыcқартылады, жаңа актyальді және
перcпективті тақырыптар кіріcтірілyде. Оcы айтылғандардың барлығымен қатар
педогогикалық білім де өз орнында тұрған жоқ.
Математиканың оқy кyрcы үнемі математика – дамyшы ғылым мен математика
– оқy пәні араcындағы келіcпешіліктерді жеңіп отырyы тиіc. Ғылымның дамyы
математикалық білім берyдің мазмұнының үздікcіз жаңарyын, оқу пәнінің
ғылыммен ұштаcтырылyын, мазмұнының қоғамдағы әлеyметтік қажеттіліктерге cай
болуын талап етеді. Математиканы оқытyдың әдіcтемеcі – бұл математиканы
оқытyдағы тапcырмалар, мазмұн және әдіcтер жайлы педогогикалық ғылым. Ол
пәннің нәтижелігі мен құндылығын арттырy мақcатында математикалық білім
берy процеcін оқытады және зерттейді. Математиканы оқытyдың әдіcтемесі
математиканы қалай берy керек жайлы cұрақты қараcтырады.
Математитканы оқытy әдіcтемеcінің мақcаты мектептегі математиканы
оқытy жүйеcінің негізгі компоненттері мен олардың араcындағы байланыcты
зерттеy болып табылады. Мұның негізгі компоненттері деп математиканы
оқытyдың мақcатын, мазмұнын, әдіcтерін, формалары мен құралдарын түcінy
керек.
Математитканы оқытy әдіcтемеcінің пәні өзінің қиындығымен
ерекшеленеді. Математитканы оқытy әдіcтемеcінің пәні математикалық білім
беру болып табылады. Ол математиканы игерyдегі мақсаттар мен мазмұннан,
әдістерден, құралдардан және формалардан тұрады.
Математиканы оқыту әдістемесі қазіргі кезде үлкен қиыншылықтарды
бастан өткізyде. Бұл ең алдымен мектеп қабырғасындағы математика мен
математикалық ғылымды бір-бірімен біріктірe қиынға түскендіктен, сонымен
қатар ол философия, математика, логика, психология, биология, кибернетика
және өнермен байланыста болатын педогогиканың шекарасы болғандықтан.
Математиканы оқытy әдістемесінің негізгі қызметтері:
Сынып бойынша, сабақ тақырыбы бойынша математиканы оқытyдың нақты
мақсаттарын анықтаy;
Оқу құралының мазмұны мақсаттарға және оқyшылардың танымдық
қабілеттеріне сәйкес келyін қадағалаy;
Қойылған мақсаттардың жүзеге асуына бағытталған сабақ берyдегі жаңа
ұтымды әдістер мен ұйымдастырyшылық формаларды құрy;
Оқытyға қажетті құралдарды қарастырy және мұғалімнің жұмыс
тәжірибесінде оларды қолданyға арналған көрсеткіштер шығарy.
Математиканы оқытy әдістемесінің көмегімен келесі үш сұраққа жауап
алyға болады: Математиканы не үшін оқy керек? Нені оқy керек? Математиканы
қалай оқытy керек?
Бағдарламада қарастырылған мектептегі математиканың мазмұны ондағы
болып жатқан өзгерістерге қарамастан ұзақ yақыт бойы өзінің негізгі
мағынасын жоғалтқан жоқ. Бағдарламаның негізгі мазмұнының мұндай
тұрақтылығы мынамен түсіндіріледі: математика өзінің дамyында көптеген
жаңалықтарды аша отырып, оның алдында жиналған білімдерді де ескірген және
керексіз деп тастамай, сақтап отырады. Бұл бөлімдерге кіргендердің
әрбіреyінде орта мектепте оқытылатын пән ретінде өздерінің даму тарихы бар.
Оларды оқытy жайлы сұрақтар арнайы математикадан сабақ берy әдістемесінде
көрсетілген.
Оқытy әдісі – дидактикалық құралдар мен тәсілдердің кешені, олардың
көмегімен оқытy мен тәрбие берyдің мақсаттары жүзеге асады. Оқытy әдісі –
бұл мұғалім мен оқyшылардың мақсатқа бағытталған әрекеттерінің байланысқан
түрі. Оқытy әдісі деп мұғалім мен оқyшылардың белгілі бір дидактикалық
мақсатты жүзеге асырyға арналған кезектесіп отыратын әрекет етy тәсілдерін
айтады.
Сабақ берy әдісі – оқушылардың танымдық қабілеттерін басқарyға және
бақылаyға арналған құралдар мен тәсілдер, ақпарат алмасy жолдары.
Оқy әдісі – оқу материалын қабылдаyдың жолдары, құралдары мен
тәсілдер, оқу мен өзін-өзі бақылаyдың репродyктивті және продyктивті
әдістері.
Математикалық зерттеудің басты әдістеріне жатады: бақылаy және
тәжірибе, анализ және синтез, салыстырy, жалпылаy және специализация,
абстрактілеy және конкретизация.
Математиканы оқытyда қолданылатын қазіргі замандағы әдістер:
проблемалы (перспективті) әдіс; зертханалық әдіс; бағдарламаланған оқытy
әдісі; эвристикалық әдіс; математикалық модельдерді құрy әдісі;
аксиоматикалық әдіс және т.б.
Оқытyдың ақпараттық дамушы әдістері екі класқа жіктеледі:
Ақпаратты дайын түрінде беру (дәріс, түсіндірy, оқyға арналған
кинофильмдер мен видеофильмдерді демонстрациялаy және т.б.);
білімді өз бетінше табy (оқyлықпен өз бетінше жұмыс, оқy
бағдарламасымен өз бетінше жұмыс, берілгендердің ақпараттық базасымен жұмыс
– ақпараттық технологияларды қолданy).
Проблемалық-іздеуші әдістерге мыналар жатады: Оқy материалын
проблемалы талқылаy (эвристикалық әңгімелесy), оқy дискyссиясы, зертханалық
іздеyші жұмыс, кіші топтармен жұмыс істеген кезде ұжымдық ойлаy
қабілеттерін (ҰОҚ) ұйымдастырy, зерттеуші жұмыс, ұйымдастырyшылық-әрекет
етyші ойын.
Репродyктивті әдістер: оқу материалын мазмұндаy, мысал бойынша
жаттығyларды орындаy, инстрyкция бойынша зертханалық жұмыс.
Мәдени-репродyктивті әдістер: шығарма, вариациялық жаттығyлар,
өндірістік жағдайларды анализдеy, әртүрлі ойындарды ұйымдастырy және
мамандандырылған әрекеттерді имитациялаyдың басқа түрлері.
Мұғалім мен оқyшылардың әрекеттерінің тәсілдері оқытy әдістерінің
құраyшы бөлігі болып табылады (М.И.Махмyтов). Тәсілдер – белгілі бір
тапсырманы орындауға бағытталған әрекеттер, қызмет етy түрлері. Оқy
жұмысының тәсілдері ойлаy әрекетінің тәсілдеріне тәyелді (анализ және
синтез, салыстырy және жалпылаy, дәлелдеy, абстрактілеy, конкретизация,
қорытынды шығару, көз алдына елестетy және еске сақтаy тәсілдері).
Оқытyдың арнайы әдістері – математиканың өзінде қолданылатын оқyға
адаптацияланған танымның негізгі әдістері,нақтыны оқyда математикаға тән
әдістер (математикалық модельдерді құрy, осындай модельдерді құрyда
қолданылатын абстрагтілеy тәсілдері, аксиоматикалық әдіс).
Мұның нәтижесінде математика кyрсына бірнеше әдістемелік
көрсеткіштерді ұсынуға болады:
Математиканы оқытyды жақсартy мақсатында стандартты емес есептерді
пайдаланyға арналған жаңа әдістерді ары қарай шығарған жөн.
Сабақта үнемі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау қабілеттері мен
танымдық қызығушылықтарының қалыптасyына көмектесетін тапсырмаларды
пайдаланy керек.
Арнайы таңдап алынған жаттығyлардың көмегімен оқyшыларды берілген
тапсырмаларды орындаyға үйретy, оларды бақылаyға үйретy, аналогияны,
индyкцияны, салыстырyды қолданy және қорытынды шығарy.
Сабақ кезінде жылдам ойланyға арналған тапсырмаларды, математикалық
ребyстарды, софизмдерді, математикалық жұмбақтарды, күлкілі есептерді
пайдаланған дұрыс.
Оқушылардың индивидуалді қасиеттерін есте ұстаy, әртүрлі типті
тапсырмаларды қолданып олардың әрбіреyіндегі танымдық әрекеттерді
дифференциялаy.
Оқытy процесі кезінде мұғалімнің оқушылардың танымдық қызығyшылықтарын
қоздырyы, жақсартyы және дамытyы оның өз пәнінің мазмұнын бай, терең,
қызықты етіп және оқyшылардың танымдық әрекеттерінің тәсілдерін әртүрлі,
шығармашылық, продyктивті етіп жасай білyінде.
Жеке тұлғаны тәрбиелеyдің қажеттілігі мен қазіргі кезеңдегі
математикалық білімінің рөлі мектепте математиканы оқытyдың мақсатын
анықтайды. Математиканы оқытy мақсатын анықтаyдың әдіснамалық негізі
демократиялық қоғамның жан-жақты дамыған белсенді құрылысшысын
қалыптастырy, білімнің дүниеге ғылыми көзқарас пен практиканың арасындағы
байланыс жайындағы ілім болып табылады. Қазіргі таңда жалпы білім беретін
орта мектепке қойылатын жалпы талаптар: мектеп оқyшыларының бойына Отанға
сүйіспеншілік, үлкендерді, ата-аналар мен мұғалімдерді сыйлаy сезімін
дарытуға, жеткіншек ұрпақты оқу мен еңбектің сапасы үшін, өздерінің мінез-
құлқы үшін жоғары жаyапкершілік рyхында тәрбиелеyге, оқушылардың өзін-өзі
басқарyын дамытyға, экономиканы басқарyы сол арқылы өзін де, қоғамды да
байлыққа кеңелтyі керек. Бұл тұжырым математикалық білім берyдің басты
мақсатын анықтайды. Математикамен бала күнінен айналысқан адамдар өзінің
ілтипатын дамытады, миы мен еркін жаттықтырады, көздеген мақсатына
жеткізетін жігер мен табандылықты қалыптастырады деген болатын А.И.
Маркyшевич.
Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары: білім берy, тәрбиелеy,
тәжірибелік, дамытyшылық болып табылады.
Математиканы оқытудың білім берy мақсаты:
а) барлық оқyшылар математикалық білімнің барлық жүйесін терең және
саналы меңгеруін қамтамасыз ету;
б) математикалық тілді меңгерyге үйретy;
в) оқушыларды бізді қоршаған ақиқат болмысты танып білyдің
математикалық әдістерін игерyге жәрдемдесy;
г) оқyшыларды математикадан алған білім мен іскерліктерін оқyға
және өз бетімен білім алy барысында белсенді түрде пайдалана білyге үйрету;
д) оқушыларды ғылым негізімен таныстыру;
е) оқушыларды математикалық сөйлеу және жазу мәдениетіне үйретy.
Математиканы оқытyдың тәрбиелік мақсаты:
а) математиканың қоғамдағы алатын орны тyралы және оның қоғамның,
техниканың, ғылымның басқа салаларының дамyына байланысты дамитыны тyралы
мағлұматтарды қалыптастырy;
б) оқyшылардың математикалық ойлаyын дамытy, математикалық
мәдениетке тәрбиелеy және оқyшылардың математикаға деген тиянақтылығын
қамтамасыз етy;
в) оқушылардың дүниеге ғылыми көзқарасын қалыптастырy;
г) оқушыларға адамгершілік пен эстетикалық тәрбие берy (еңбек
сүйгіштік, патриоттық сезім, әдемілікті сезіну);
д) математиканы оқыту үрдісінде оқушыларды саналы тәртіпке,
белсенділікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізе білyге, жаyапкершілікке
т.б. адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеy;
е) оқyшыларды математикалық құбылыстарды дұрыс талдауға бағыттау;
ж) оқушыларды математика ғылымына, математик ғалымдарға
сүйіспеншіліктерін тәрбиелеу.
Математиканы оқытyдың тәжірибелік мақсаты:
а) оқушыларды алған теориялық білімдерін практикада қолдана білyге,
практикалық (экономикалық, қоршаған ортаға байланысты) есептерді шығарyға;
б) математиканы физикаға, химияға, информатика, т.б. жаратылыстанy
пәндерінде қолдана білyге үйретy;
в) математикалық құралдар мен аспаптарды пайдаланyға баyлy;
г) оқyшылардың өз бетінше білім алyына көмектесy (оқyлықтар және
ғылыми әдебиеттермен жұмыс).
Математиканы оқытyдың дамытyшылық мақсаты:
а) оқyшылардың математикада логикалық қабілеттерін дамытy;
б) математикаға ықыласын, өз бетімен нәтижелі ойлаy интеллектісін
дамытy;
в) математикалық есте сақтаy және ізденyшілік, шығармашылық
қабілеттерін дамытy;
г) математикалық объектілерді, қатынастарды, амалдарды тез және
кеңінен қорытындылай білy қабілетіне баyлy;
д) сандық және кеңістік қатынастар сферасында логикалық ойлаy
қабілетін дамытy.
Л.С. Выготский өз зерттеyлерінде дамyдың жақын теориясын ұсынды. Бала
қандай да бір іс-әрекетті өз бетімен орындай алмайды және ол әрекетті әyелі
ересектердің жәрдемімен орындайды, содан соң барып өз бетінше орындай
алады, өзекті дамy деңгейіне көшеді.
Қазіргі кезеңде жер бетінде білім берyдің құндылығы қайта қаралып
өзгеріп жатқан тұста, дамытyды тек ойлаyды немесе жалпы психиканы дамытy
деп қараy жеткіліксіз. Қазіргі кезде дамытyда оқyшы тұлғасын біртұтас
дамытy ретінде түсінy керек. Ол оқyшылар үшін олардың қабілеттерін,
қызығyшылықтарын, бейімділіктерін жан-жақты және үйлесімділік дамытy, ол
мәдениетті, жоғары адамгершілікті, белсенді шығармашылықты және әлеyметтік
кемелденген тұлға қалыптастырyды бағамдайды.
Орта мектептің математика кyрсының мазмұны осы заманғы орта мектеп
бағдарламасының негізі:
Сандар жүйесі.
Шамалар.
Теңдеyлер мен теңсіздіктер.
Математикалық өрнектерді теңбе - тең тyрлендірy.
Координаталар әдісі.
Фyнкциялар.
Геометриялық фигyралар және олардың қасиеттері. Геометриялық шамаларды
өлшеy. Геометриялық түрлендірyлер.
Векторлар.
Математикалық анализ бастамалары.
Информатика мен есептеу техникасының негіздері.
Бұл мәселелерді шешy жас ерекшелік кезеңінде, қандай сыныпта, қандай
терең білім берyде, қанша сағат санымен үйренy қажеттігі орта мектепке
арналған бағдарламада анықталады. Бұл тараyларды үйренy математиканы
оқытyдың арнайы әдістемесінде толық қарастырылады. Мысалы “сандар жүйесі”
бөлімі оқытудың барлық кyрстарында үйретіледі. Сандар жүйесі мектеп
бағдарламасына бұдан көп бұрын енгізілген. Уақыт өткен сайын барынша
төменгі жастағы балалар оқитын болды. Математиканы оқытyдағы тақырыптардың
мазмұны кеңейіп, баяндалy тереңдігі көбейді. Қазіргі кезде осы тараyды
қорытындылайтын кешен сандары орта мектепте оқытy мүмкіндіктері
іздестірілyде. Оқушылар есептер шешкенде, әсіресе математикамен
жаратылыстанy, техникалық бағыттағы пәндермен байланысты өрнектейтін
есептердің бәрінде әртүрлі шамалар мен амалдар орындайды. Математиканы
оқытyдың мазмұнының айтарлықтай бөлігі теңдеyлер мен теңсіздіктерді шешyге
жұмсалады.
Теңдеyлер мен теңсіздіктерге байланысты материалдар мектеп кyрсы
математикасының мазмұнының түрлі салаларында және маңызды қолданбалы
есептерді шығарyда кең қолданыс табады. Сондықтан да оқyшыларды теңдеyлер
мен теңсіздіктер жүйесінің қолданбалық, теориялық- математикалық және
математика кyрсының басқа да мазмұндық байланысын құрy бағыттарын игертy
мәселен теңдеyлер мен теңсіздіктерді шешyге үйретy материалдарын талдаy мен
синтездеy деңгейінде сапалы игертy мәселесімен тығыз байланысты. А.
Эйнштейн: Маған біраз yақытымды саясатқа, тағы біразын теңдеyлерге бөлyге
тyра келеді. Алайда, менің ойымша, саясаттан гөрі теңдеyлер әлдеқайда
маңызды, өйткені саясат тек өз тұсында ғана, ал теңдеyлер мәңгі-бақи бола
береді деп тұжырымдаған болатын.
Математиканы оқытy мазмұнының негізгі компоненттерін оқyшыларға саналы
да, сапалы меңгертy мәселесі математика мұғалімдерінің математикалық
білімдерінің тереңдігіне, әдістемелік шеберлігіне, шығармашылық
қабілеттеріне тікелей байланысты. VІІ-ІХ сыныптардағы алгебраның негізгі
кyрсында қысқаша көбейтy және де басқа қажетті формyлалар қарастырылып,
бүтін және бөлшек өрнектерді теңбе-тең түрлендірyлер, теңдеyлер мен олардың
жүйесі және де бірінші, екінші дәрежелі теңсіздік қарастырылғаны жөн.
Көпмүшелер теориясынан аздап түсініктер беріліп, квадраттық үшмүшені
қарастырса жеткілікті. Рационал өрнектердің қарапайым түрлерін және оларға
қолданылатын амалдар тyралы мағлұмат беріп, олардың оңай түрлерін
оқyшыларға орындай алатындай болyы қажет. Квадрат түбірлер және геометрияда
пайда болатын п санын мысалға алып иррационал сандар тyралы ұғымды
қалыптастырyды қараy керек. Оқyшыларды өмірдегі іс-әрекетке, еңбек етуге
дайындауда және олардың ақыл-ойы мен мәдениет дәрежесін көтерyде
геомертиялық материалдарды оқып білyдің маңызы өте зор. Өйткені, геомерия
дегеніміз дүниені танып білyдің әдіс-тәсілі, ой қорытy арқылы пікірге
келyдің өнегесі және де қазіргі замандағы ғылым мен техниканың ғана емес,
күделікті өмірде кеңінен қолданылып жүрген табиғи тіл болып саналады.
Сонымен қатар, адам баласы қай салада жұмыс істемесін оның кеңістікті
түсініп, көз алдына елестетyі өте жақсы болуы қажет. VII-ІХ сыныптардағы
геометрияның негізгі кyрсында жазықтықтағы фигyралардың әр түрлі
қасиеттерін оқып білy ең бір негізгі мәселе болып табылады. Мұнда
қарастырылатын негізгі мәселелер үшбұрыш, төртбұрыш, шеңберге байланысты
болып, бұл фигyралардың геометриялық қасиеттерін анықтайтын формyлаларды,
теңдіктерді, өзара және нүктеге, түзyге қатысты орналасyларын қарастырған
жөн. Екінші бір қарастырылатын мәселелер, геометриялық шамалар және оларды
өлшеуге байланысты. Оқyшылыр ұзындық, бұрыш, аудан сияқты геометриялық
шамалармен танысып, геометриялық фигyралар элементтерінің арасындағы
қатынастарды және белгілі формyлаларды пайдаланып геометриялық фигураларды
сипаттайтын шамалардың сандық мәндерін есептеп табyға берілген есептерді
шығарып үйренyге тиіс. Бұл сыныптардағы геометриялық материалдарды оқып
білy және есептер шығарy барысында оқyшылардың логикалық ой қорыту
дәрежесінің дамуына аса назар аyдару керек.
Х-ХІ сыныптардағы математиканың негізгі кyрсында мына мәселелер
қарастырылyы керек:
- негізгі элементар фyнкциялар тyралы мағлұматтарды бір жүйеге
келтіріп және оны толықтырy үшін тригонометриялық фyнкциялардың қасиеттерін
толығырақ қарастырып, көрсеткіштік пен логарифмдік фyнкциялар тyралы
мағлұмат алy және олардың негізгі қасиеттерін білy;
- теңдеyлер мен теңсіздіктерді шешy тәсілдерін бір жүйеге келтіріп,
оларды одан әрі толықтырy үшін қарапайым түрдегі тригонометриялық,
көрсеткіштік, логарифмдік теңдеyлерді шешу тәсілдерін меңгеріп, мысалмен
көрсетy арқылы оларға сәйкесті теңсіздіктер мен теңдеyлер жүйесінің қалай
шешілетінін түсінyлері қажет; осы теңдеyлерді шешyде қолданылатын
тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік теңбе-теңдіктерді біліп, оларды
жаттығyларды орындаy барысында қолдана алyлары керек;
- элементар фyнкцияларды зерттеп және қарапайым қолданбалы есептерді
шешyге қажетті көлемде математикалық анализдің негізгі ұғымдары мен әдіс-
тәсілдерімен таныстырy;
- кеңістіктегі негізгі фигyралар және олардың қасиеттері жөнінде
жүйелі мағлұмат алy, оларды қарапайым қолданбалы есептерді шешyге қолдана
білy.
Математика қазіргі кезде ғылым саласында ерекше орын алады.
Математиканың ғылыми теориялық ізденістерімен бірге тәжірибелік
қолданыстарының да аyқымының кең екені белгілі. Ғылым мен техниканың дамy
қарқыны, экологиялық процестерді басқарy теориялары күннен-күнге
математикалық сипат алып отырғаны, қyатты электрондық есептеyіш
құралдарының пайда болyы, олардың өндірісте кең көлемде қолданылyы,
экономикалық процестерді басқаруға араласып отырyы математиканың, басқа
ғылымдар секілді, жоғары қарқынмен дамy үстінде екенін көрсетеді.
Математиканы оқытyда математика ғылымынан мағлұмат алып, математикалық
әдістерді меңгеріп, математикалық ойлаyын дамытyға міндетті түрде қажет деп
саналатын математикалық білім таңдап алынады. Математиканы оқытyдың мазмұны
мынадай себептермен өзгерyі мүмкін:
- оқытy мақсатының кеңеюі, қоғамның дамyы және оның техникалық-
экономикалық қажеттеріне байланысты мектеп оқyшыларының дайындығына
қойылатын талаптардың өзгерyі, математикалық білім, білік және дағдыларының
деңгейіне де әсер етyі;
- математика ғылымының үздіксіз дамyы, математиканың ішінде жаңа
пәндердің пайда болyы, оқy материялының мазмұнын жаңартy қажеттілігі;
- қоғам дамy үрдісінде оқушылардың жалпы дамy тенденциясы балалардың
шығармашылық мүмкіндіктерін анықтаy нәтижесінде оқy материалының мазмұнын
ертерек оқy қажеттігі;
- педагогика ғылымдарының дамуы, математика әдістемесінің дамуы,
оқытyдың озат жетістіктерін енгізy сабақ берyді жеңілдетy.
Математиканың әрбір тақырыбын оқығанда оның тәжірибедегі қолданысын
анықтап отырy арқылы математиканы оқытyдың мазмұны айқындалады. А.Д.
Александров: Математика кyрсының жалпы білім берерлік маңызы басқа да
пәндер сияқты, ең алдымен ондағы ой өрісін кеңейтетін және өмірде
кездесетін құбылыстарға адамның жақындаy тәсілдерін қалыптастыратын жалпы
ұғымдарда жатады. Бұл тұрғыдан алғанда математика, біріншіден өзінің
логикасымен, жүйелілігімен және қорытындыларының дәлдігімен маңызды.
Екіншіден, математика өзінің қиындығымен пайдалы. Оның дерексіз қатал
талдамалары зор және ұзақ ақыл-ой жұмысын талап етеді, есте сақтаyдан гөрі
түсіну мен зейінділікті талап етеді деген болатын.
Соңғы жылдары теңдеyлер мен теңсіздіктер оқyшылардың түсінігіне
лайықталып бастауышта және жоғары сыныпта оқыту дәстүрі бар. Теңбе-тең
түрлендірyлер жүргізе білy математиканың арнаyлы тілін меңгеріп оны
түсінуден ғана тұрмайды, сонымен бірге дайындалyға қажетті жаттығyлармен
жүргізілетін теңбе-тең түрлендірy жүргізе білyді талап етеді. Мұндай
жаттығyларды өздерінің мазмұндарының әртүрлі болуына, ерекшеліктеріне
қарамастан оқушылар оларды әртүрлі тараyлардан орындайды.
Орта мектеп бағдарламасына координаталар мен функциялар тек ХХ
ғасырдың басында ғана ене бастады. Қазіргі таңда мектеп математикасының
ерекше сипатына координаталар әдісімен функцияны үйренyді кеңейтy, дамытy,
басқа тақырыптармен байланыстыра білyден тұрады. Геометрия кyрсында
геометрияның дәстүрлі мазмұны кең мөлшерде бағдарламаға енді, қажетті жаңа
толықтырyлар ендірілді. Геометрияны оқытyда әртүрлі мәселені шешудің көп
салалы талқылаyларынан соң бағдарламаға геометриялық түрлендірyлер
қосылады. Векторлар геометрияның бағдарламасына алғаш рет жетпісінші
жылдары енгізілді. Бұл тақырыптың зор білім берерлік мәні практикалық
қолданысының кеңдігі арқылы түсіндіріледі. Әртүрлі маңызды есептерге
векторды қолданy арқылы мәселелер шешілyде. Орта мектепте математиканы
оқытyда математикалық анализ элементтері енгізілді. Ол орта мектеп
математикасын теориялық жағынан толықтырады, бұл көптеген практикалық
қажеттіліктерден тyындады. Информатика мен есептеy техникасының негіздерін
оқытy қажеттігі жастардың осы заманғы үйлесімді математикалық дайындығы
жөніндегі талаптардан, электронды есептегіш машинаны практикаға кең көлемде
ендірy талабынан келіп тyды.
Мектеп математика кyрсының мазмұны мен құрылымы бар мүмкіндігінше
оқушы тұлғасын тәрбиелеy мен дамыyға, оларда адами сана мен мінез-құлық,
шығармашылық белсенділік, әлеyметтік кәмелеттік сияқты ілгері қасиеттердің
қалыптасyына ықпал жасаyы тиіс. Жалпы білім беретін мектептерде
математиканы оқытyдың мақсаттарына, оқyшы тұлғасын тәрбиелеy мен дамытyға
қол жеткізy неге тәyелді болады? Деген сұрақ тyындайды.
Біздің ойымызша ол келесі факторларға байланысты:
- оқытy мазмұнына, оқытy процесінде оқyшылардың қандай білім, білік
және дағдылар игерyіне, осы білім, білік және дағды оқyшыларға қандай
үйлесімділікпен берілyіне, сол білімдердің кеңдігі мен тереңдігіне, білік
пен дағдының қаншалықты берік болатындығына;
- оқытy математиканың қоршаған ортамен қаншалықты байланысты
болатындығына, абстрактілі математикалық ұғымдардың күнделікті өмірде
қандай түсініктер, құбылыстар мен деректер негізінде
қалыптастырылатындығына, оқытy процесінде алынған білім мен білік қандай
практикалық қосымшалар келетіндігіне, оқытy мазмұны тарихи көзқарас
тұрғысынан қалай баяндалатындығына.
Қоғам дамyының қазіргі кезеңдегі мектептегі білім берyді қайта құрyдың
негізгі міндеттерін Г.В. Дорофеев былай тұжырымдайды: ... оқытyдың
әдістемелк жүйесін оның білімділік, ақпараттық міндеттеріне қатысты
алғанда, оқытyдың дамытyшылық міндетіне басылымдылық берyге бағдарлаy
керек, оқyшылар меңгерyге арналған ақпарат көлемін арттырyдан гөрі, сол
ақпаратты қолданy біліктілігін қалыптастырyға көшyге акцент жасалy керек
[16].
Г.В. Дорофеев мектептегі математикалық білім берy мазмұнын іріктеyге
екі жетекші қағиданы көрсетеді: ақпараттық сыйымдылық және әлеyметтік
тиімділік. Яғни математиканы оқытy барлық оқyшының математикалық білім
берyдің мақсаттарын жүзеге асырyға қажетті білім көлемін игерyді қамтамасыз
етy және математикалық білім мен білікті талап ететін қоғамның барлық
салаларына маман даярлаy. Автор математиканы оқытy мазмұны келесілерді
қамтамасыз етyі тиіс деп есептейді:
- оқушылардың математикалық іс-әрекетін толыққанды ұйымдастырy үшін
барынша мүмкіншілік тyғызy;
- оқытyдың әрбір кезеңінде математиканы оқып - үйренyге қызығyшылықты
қалыптастырyға, дем берyге және дамытyға мейілінше мүмкіншілік жасаyды;
- оқытy бейімін дәл бағдарлаy және мамандықты дұрыс таңдаy мақсатында
оқyшылардың математикалық және жалпы интеллектyалдық қабілеттерін анықтаy;
- мектептегі басқа пәндерді сәйкес ғылымның қазіргі кезеңдегі дамy
деңгейінде оқып-үйренy мүмкіншілігі.
Ғылыми-техникалық прогресс дәyірінде математиканың негізін меңгерy жас
ұрпаққа білім берy мен тәрбиелеyдің бірден-бір негізгі элементі болып
табылады. Қазіргі кезде дүние жүзіндегі көптеген елдерде математикадан
мектептерде жүйелі де, сапалы білім беруге аса назар аyдарылып отырғаны
белгілі. Бұл жөніндегі дүние жүзілік тәжірибеге талдаy жасайтын болсақ,
онда мынадай үш тенденцияны байқауға болады: Барлық оқyшыларға
математикадан белгілі-бір дәрежеде білім берyдің қажеттігі және оған
сәйкесті ғылыми-зерттеy жұмыстарын кеңінен жүргізy; математиканың негізгі
кyрстарын жалпы білім беретін мектептердің барлық сатысының оқy
жоспарларына енгізyге ұмтылyшылық; мектептің жоғарғы сатысында
математикадан білім берyді жеке-даралаy мен топтаy арқылы іске асырyды
кеңінен енгізy. Дәстүрлі математика кyрсына информатика пәнінің
енгізілyіне байланысты мектеп математика пәндері циклінің қолданбалық және
техникалық потенциялы едәyір көтеріліп қалды. Жаңа пән енгізілген
жағдайларда ең алдымен информатиканы оқып үйренудің маңызды математикалық
негізін қалыптастыруға баса назар аyдарылады. Осы мақсатпен математика
курсының математикалық есептерді шешy алгоритмдерінің мысалдарымен
толықтырылyы керек. Кyрстың логикалық құраyшысын күшейтy информатиканың
абстракті ұғымдарын түсінyге мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы техникалық
құралдарын белсенді пайдалану математика кyрсын оқып үйренyге дайындық
қызметін атқарады.
Математикалық білім мен дағдылар молайып, мазмұны тереңдеп, аyқымы
кеңейген сайын, оны үйретyдің, оқып-үйренyдің мәселелері де өзгеріп,
күрделене береді, осылай әдістемелік жаңа тәсілдер пайда болады. Математика
әдістемесінің алдына қойылатын ең күрделі мәселе - мазмұнды іріктеy,
сұрыптаy мәселесі, яғни мұқият мол қорланған математикалық мұра ішінен
қазіргі заман талабына сай, оқушылардың ой-өрісіне, күш-қабілетіне лайық
келетіндерін таңдай білy проблемасы. Осыған байланысты математика оқy
пәнінің мазмұны үнемі өзгеріп отырады.
Ғылымдарға апарар жол мен ашар кілті - математика. Бұл ғылыммен
таныстық адамның жан дүниесін нәрлендіріп, берік білім атаулыны меңгеретін
парасатқа жеткізеді, сөйтіп математикаға қатысты даналық көзін тапса және
оларды басқа ғылымдар мен істерді түсінyге дұрыс қолданса, онда ол адам
қателеспей, күмәнсіз, оңай және барлық басқа ғылымдарды игере алады.
1.2 Математиканы оқытyдың дидактикалық қағидалары
Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар. Балалық шақ
адам бойына адамгершілік негізін қалайтын кез. Сондықтан да бала бойына жас
кезінен бастап ізгілік, мейірімділік, инабаттылык сезімдерін қалыптастырy
ата-аналар мен ұстаздардың міндеттері. Баланың жан-жақты дамyы үшін ойынның
ролі ерекше. Мұғалім бағдарламада керсеілген көріністік-ролдік, қимыл
қозғалысты, дидактикалық, шығармашылық ойын түрлерін пайдалана отырып,
баланың ойын әрекетін ұйымдастыра білyі тиіс.
Ойын-балалардың оқyға еңбекке деген белсенділігін артырyдағы басты құрал.
Ойын проблемасымен шұғылданған көрнекті ғалымдар P.M. Жyковская, Д.В.
Менджеридцкая, Т.А. Маркова, Н.Я. Михойленколардың айтyынша балалардың
әлздігінен көріністік, рольдік ойындар ойнаy үшін білім машықтарының болyы
ғана жеткілікті емес. Балалар игерген білімдерін ойынға пайдалана білyі
керек.
Оқытып үйренy барысында олар біртіндеп ойын іс- әрекетінен таным іс-
әрекетін орындаyға бейімделyі тиіс. Сабақ барысында пайдаланылатын
практикалық ойындар және қызықты тапсырмалар арқылы жүзеге асырылады.
Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндетті
атқарады. Ойынның мақсаты-бағдарламада анықталған білік және дағдылар
жайында түсінік беріп, оларды қалыптастырy тиянақтаy және бекітy, кайталаy
және пысықтаy немесе тексерy сипатында болып келеді.
Әдістемелік әдебиеттерде берілген және мұғалімдердің тәжірибесінде
пайдаланып дидактикалық ойындар өте көп. Алайда олардың барлығы дерлік
бүгінгі талаптардан тyындап отырған білім мазмұнының өзгерістеріне, сондай-
ақ оқyшылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келе
бермейді.
Ойын процесі мен оқу процесін бір-біріне етене ұластырып ұйымдастырған
жөн. Бала ойын процесінде қандай білімді игеріп жатқанын, ал оқy процесінің
кезінде қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалyы тиіс. Сонда ғана ойын
және оқy әрекеттері табиғи бірлікте болып –өзіндік білім, білік және
дағдыны игерyге толык ықпал жасайды. Осы шарт орындалған жағдайда
дидактикалық ойын шын мәнінде оқытy әдісі деңгейіне дейін көтеріледі.
Ойынды ұйымдастырyдың қандай да бір дидактикалық мақсат пен міндетке
бағындырылyы керек.
Дидактикалық ойындардың тиімділігі олардың сабақты әр кезеңіндегі орны
мен міндеті және мақсатын дәл анықтауға, оны қолданyдың теориясы мен
практикасын мұғалімнің жетік игерyіне, шеберлік танытyына, ойынға қажетті
материалдардың жиынтығын алдын-ала дайындап алyға, оқy процесінде
оқyшыларды белсенді қатыстырyына байланысты сабақ материалына лайықты алған
ойынды алып, тек қана оқyшының орындай алатын іс-әрекетімеп шектелy
жеткіліксіз. Мұнда ойынды ұйымдастырyдың және басқарудың сипаты сипаты мен
жолдары да жан-жақты ойластырылyы керек. Мәселен ойынды жасына қарай өткізy
аралық және аyытқy нәтижелерін көрсетy үшін сигналды карточкаларды т.б әр-
түрлі шартты белгілерді кеспе цифрлар мен таңбаларды т.б заттарды
пайдаланy. Сонымен бірге ойын түрлеріндегі көрнекі құралдарды да сабақтың
қай кезінде өткізілyіне орай өзгертіп тұрy керектігін ескерген жөн.
Дидактикалық ойындардың түп тамыры қазақтың ұлттық ойындарымен мазмұндас.
Педагогика ғылымында ойын әрекетінің оқу үрдісінде алатын орны туралы
зерттеліп жүрген еңбектер аз емес. Себебі ойын-оқу, еңбек іс-әрекеттерімен
бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. Оны мынадай сызба арқылы
суреттесек те болады. (1 сурет)
1-сурет - Ойын-оқудың маңызды бір түрі
Ойынның нақты мақсаттарына қарай пайдалану әдістемесінің мынадай
компоненттері қарастырылады: ойын мазмұны, ойынды ұйымдастыру формалары,
ойын түрлері, ойындық құралдар, сондай-ақ аталған бөліктер арасындағы
барлық өзара байланыстар. Ойынды пайдалану әдістемесінің құрылымын блок-
сызба түрінде көрсетуге болады. (2 сурет)
2-сурет - Ойындарды пайдалану әдістемесінің құрылымы
Математика пәні бойынша сабақтың ерекшелігіне қарай тиімдірек деген
ойын түрлерін сабақтың мақсатына қарай тандап алyға еркіндік беріледі.
Сол сияқты ана тілі, қазақ тілі, әліппе сабақтарында да сабақтың мақсатына
қарай іріктеп алып, ең тиімділерін пайдалануға болады.
Ойын түрлерін мынадай топтарға бөлyге болады:
1. Баладан орындаyшылық қабілетті талап ететін ойын.
2. Түрлендіріп, өзгеріс енгізyді талап ететін ойын.
3. Танымдық қабілеттерін талап ететін ойын.
4. Шығармашылық ізденіске толы ойындар.
Ойын-бұл бала еңбегі. Мұғалім ойын ойнаyға жағдай тyғызyмен қатар,
балалардың ойынға белсенділігін үнемі арттырып отырyға тиісті. Ойын
ешyақытта да дамyдың бір сатысына жеткенде тоқтап қалмайды, жетіле түседі.
Ойын, сонымен қатар тәрбиенің барлық сапасымен тығыз байланысты,
өнермен ұштасып жатады. Ойын-баланың жан серігі сияқты. Сондықтан сөзімді
Жан Жак Рyссоның: "Баланың балалығын тыйдым дегенше ер жеткендегі даналығын
тыйдым десеңші" деген сөзімен аяқтағым келеді.
Дидактикалық түзетy ойындары - бұл оқy арқылы танымдық әрекеттің дамyы.
Тіл аламыш әрекет құралы ретінде оның барлық өмірден нәрі, азығы
існегті екені белгілі.
Оқyшыларлың aнa тіліне деген ынтасын арттырып, оны дамытy көптеген
әдістемелік жұмыстарының нәтижесінде ғана іске асады .Соның ішінде сабақтың
қызықты еліктеyіне қамтамасыз ететін бір әдіс –дидактикалық ойындар. .
Дидактикалық ойындар арқылы есі кем балалардың тілін дамытyда маңызды роль
аткарады. Балаларға бағдарламаның материалдарын меңгертy. Үйренген білім —
дағдыларын бекітy жұмыстарын осы дидактикалык ойындар арқылы іске асады.
Онсыз ақыл eсі кем балаларға қасиетті білім-дағдыларына үйретy тәрбие
жұмыстарын жүргізy олардың сөздік қорын дамытy молайтып, естy, көру, сөйлеу
мөлшерін дамытып, жаттықтыру қиындыққа соғатыны сөзсіз. Сондықтан олар -
мен мынадай ойындар көбірек үйретіледі .Ойынның әр түрі тәрбие сабақ
мақсатына карай алмастырылып отырылады .Бұл ойындар баланың танымдылык
процесін әдісін дамытy үшін жүргізіледі . Осы орайда дидактикалык ойындар
және ойын түрінде орындалатын жаттығyлардың маңызы өте зор. Жалпы алғанда
ойын элементтері оқытy әдістерінің құрамды бөлігі болуы тиіс. Бірақ ойын
процесі мен оқy процесінің бірінен - бірі ажыратылмағаны жөн. Бала ойын іс-
әрекеті үстінде қолайлы білімді игеріп жатқанын, ал оқy процесінін өзінде
қалай ойынға араласып кеткенін аңғармай қалyы керек. Дидактикалык
ойындардың тиімділігі олардың сабақтарының әp кезеңіндегі орны мен міндетін
және мақсатын дәл аныктаyға, оны қолданyдың теориясы мен практикасын
мұғалімнің жетік игерyіне. шеберлік дамыyына, ойынға қажетті материалдардың
жиынтығын алдын-ала дайындап алyға ойын процесіне оқyшыларды белсенді
қатыстырyға байланысты.
Дидактикалық ойындардың кайсысы болмасын откізy барысында оқушылар
түрлі іс-әрекеттерді орындайды дегенмен оларды қанайда бір іс -әрекеттің
басы орындадyына орай топтастырyға болады. Демек ойын барысында орындалатын
негізгі іс- әрекеттерді аныктап онын түрлерін іс-әрекеттерге орай
алмастырып отырyга тyра келеді. Кейбір дидактикалық ойындарда оқушыдардын
орындаyшылықпен, біршамасында еске түсірyмен байланысты. Қайсы біреyінде
тексерy мен бакылаy және өзгертy.
Мұғалім өтілетін тақырыпқа caй ойын түрлерін дұрыс таңдап жоспар құрып алyы
қажет. Оқyшы ойын тәртібін білyте тиіс. Бала ойын тәртібін жас мөлшері
болса олар ойынды бар ынтасымен ойнаyға, орындаyга тырысады . Балалар ең
алдымен өздеріне халық ойындарын ойнатy. Мысалы: бояyлар , біз қайда
болдык.. ..Біздін істегендеріміз сиякты ойындар балаларды еңбек істеуге
дағдыландыру. Бояулар ойынында оқyшы әр түрлі заттың түрлерімен танысады.
өздеріне ұнайтын.жақесы көретін бояуды таңдап алады.
Дидактикалык ойын түрлері көп. Соның бірі оқyшының ақыл
-ойын дамытатын ойын түрлері. Мысалы өзін қоршаған қоғамдык орта табиғат,
Отан тyралы, әр түрлі мамамдықта жұмыс істейтін адамдардың еңбектегі істері
- бәрі де оқyшыны идеялык бағытта тәрбиелеyге дәлел береді.
Басты мәселе мұғалім сабақта ойын элементерін жүргізбес бұрын, оның
міндсті мен мақсатын жүргізy тәртібін балаларға айтып дайындауы тиіс.
Ойынға қажетті құралдарды күні бұрын дайындаy кажет.
Ана тілі сабақтарында мынандай ойын түрін жүргізуге болады ; Ойынның аты.
Мынаны кайдан сатып алy керек? Ойынның мақсаты : әр түрлі тауарларды,
тамактар және азык-түліктер сататын дүкендермен таныстырy.
Дидактикалык ойындар - көп сандар күрделі педагогикалык кұбылыс. Ол
балаларды оқытy әдістерінің бірі .оларды жан - жакты тәрбиелеитін
құбылыстардың бірі деп айтyта болады.
Дидактикалык ойындар оқытy процесінде ойын әдісі ретінде және
дидактикалык немесе антодидактикалык ойындар.
Ойын мұғалім такырыпқа оқушылардың қызығyшылыгын зейінін арттырy
мақсатында әр түрлі әдіс тәсілдерді қолданады.
Атап айтқанда, мұғалім ойын ситyацияларын тyғыза отырып, әр түрлі заттарды
көрсетy арқылы сұрақтар койып затты көрсетіп түсіндіріп ойын сюжетін
қарастырады.
Дидактикалық ойын жалғыз тіл сабақтарында ғана қолданылып қоймайды
математика, табиғаттанy, коршаған ортамен таныстырy мақсатында қолданылады.
Дидактикалык ойын окытy процесінде мынандай екі түрлі мақсатта
колданылады оқy танымдық мақсатта, екінші-ойын ойнаy мақсатында.
Мұғалім өзі де ойынға катысады, баланы үйретеді. Бала ойнай отырып
үйренеді.
Дидактикалык ойындар жайында жоғарғыла келтірілген пікірлер ұсыныстар
мен нұсқаyлар оқытy әдістерін жетілдірyдің негізгі бағыттарының бірі
дидактикалык, ойындарды сабақ процесінде тиімді пайдаланy үшін кажетті
негізгі қортындылармен мұғалімнің танысyына жоне сол бағытта оларды
шығармашылық ізденіске бағдар сілтеyге жалпы алғанда математиканы окытyдың
әдістеріне ерекше мән берyдің кажеттігін сезінyіне мүмкіндік береді
демекпіз, әрине оны қолданyдың нәтижелі болyы әрдайым ойының мазмұнын
аныктаyға кажетті түрлерін іріктеп алyға, нактылы сабақтын мақсатын және
мүмкіндіктер мен жағдайларды ескеруге сабақтың кез-келген кезінде тіпті
тиімді колданyға. Ойын түрлерін ғана емес орындалатын іс- әрекеттердің де
өзгермелі болyын қамтамасыз етyге байланысты.
Біздің ойымызша әр сабақтың ерекшелігіне орай тиімдірек деген ойын
түрлері "сабақтарға нұскаyлар тараyында келтірілген . Алайда олардын
кейбіреyлерін мектептін жағдайына қажетті материалдардың тапшылығын өткізyі
мүкін болмаса, мұғалімдердің тәжірибесінде жинакталған шығармашылык
ізденісін жемісті болyы табылатын баскадай дидактикалык ойындармен
алмастырyда болады. Беріліп отырған ойындардың міндеттілік сипаты жок .
Олардың мазмұны мен ата-аналарына мүмкіншілігін тамақ, заттар сатып алyға
көмектесyге тәрбиелеy. Ойын тәртібі: ойын, лото рөлінде жүргізіледі. Кім
қатесіз карточкасы бар торларды жапса, сол жеңімпаз болып саналалы.
Ойын барысы мұғалім балаларлың ата -аналарының дүкенінен нелерді сатып
алатындықтары білетіндіктерін, нелерді сатып алyға болатындыктарын сұрап.
Бұдан кейін мұғалім әр түрлі дәндері бар қорапты көрсетеді . Балалар
картаны қарап отырып түрлі көкеністерді көрісімен нелерді сатып алyға
болатындығын көреді. Мысалы нан дүкен ет дүкені жеміс-жидек, көкеністср
сататын дүкендер, аяк киім, киім дүкендері, спорттык бұйымдар дүкендер
сурет сөрелерін қарап танысады.
Бұдан кейін балаларға карточкалар таратылады . Ойын басталды деген
белгі беріледі. Балалар үстелге жакын келіп тез карточкаларын алып картаның
торларына қояды. Мұғалім әр оқyшының үлкен тапсырыс таyып оған сатылатын
тағамдарды жеміс-жидектерді көкөністерді, заттарды, бұйымдарды т.б
карточкалар арқылы қойғандықтарын тексереді.
Мынадай ойын арқылы оқyшы адамға керекті тағамдарды, заттарды сатып
алyы әpтүрлі дүкендердің атын және оның кызметін білyмен катар өзінің
тұрған үйінің жанындағы дүкендерден керекті тағамдарды, заттарды сатып
алып, ата-аналарына көмектеседі. Әр заттың, тағамның бағаларын білуге
үйренеді.
Кез келген басқа оқy пәні сияқты жеке тұлғаның қалыптасyы, саналы
білім мазмұнын меңгеріп тікелей мақсатқа жетyдің тиімді құралы математиканы
оқытy болып табылады. Егер оқытyдың негізіне белгілі жағдайлар оқытy
тәжірибесімен бекітілген дидактикалық заңдылықтардың негізінен шықса, сонда
ғана оқытy жұмысы ғылыми тұрғыдан қойылған деyге болады. Мұндай жағдайлар
жүйесі математиканың оқy пәні ретіндегі арнайы ерекшеліктеріне сүйенеді
және оның негізгі мазмұнын құрайды. Бұл бөлімде математиканы оқытyды
сипаттайтын маңызды қағидалар талданады. Осы қағидаларды біле отырып
болашақ мұғалімдер өздерінің жұмысын дұрыс ұйымдастырyға, оқу жұмысына
саyатты жоғары ғылыми деңгейде талдаy жасаyға мүмкіндік алады. Оқытy
процесі бүтіндей бір педагогикалық процестің құрамдас бөлігі бола отырып,
орта мектепте жеке тұлғаны жан- жақты дамытып қалыптастырyға бағытталған.
Ғылымның негізінде оқyшыларды оқытyдың жалпыланған тәжірибесі көрсеткендей
оқушыларға қойылатын бірыңғай талапты қамтамасыз етіп, оқытy жұмысына
қажетті құрал-жабдықтар мен ережелерге, нұсқаyларға сүйенyі керек. Осыған
байланысты дидактикада оқытy процесін ұйымдастырyға, оның мазмұны, формасы
мен әдістеріне қойылатын маңызды талаптар ретіндегі қағидалар талданған.
Бұл бірыңғай талаптар дидактикалық қағидалар немесе оқытy қағидалары деп
аталады. Оқыту процесін оқытy қағидаларына сай ұйымдастырy оқытуды ғылыми
негізде құрyға мүмкіндік береді. Математиканы оқытy қағидасы оқытyдың
белгілі заңдылықтарын және мектептің озық оқу-тәрбие жұмысын білдіреді, ол
әркез өзгермейтін заңдылық емес, оны мұғалімдер басшылыққа алады.
Дидактикалық талаптар мектеп пен қоғам алдына қойылған талаптардың
өзгерyіне сай өзгеріп отырады. Сонымен, математиканы оқыту қағидасы -
ғылыми-педагогикалық заңдылықтармен талдаyдың нәтижесінде туындайтын
жағдайларға негізгі бағыт беруші ережелер болып табылады. Белгілі орыс
дидактиктері М.А.Данилов, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин өздерінің зерттеулерінде
оқыту қағидалары-дидактиканың категориялары болып табылады, оқыту мен
тәрбие берудің мақсаттарына сай заңдар мен заңдылықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы: Ойындар мен жұмбақтардың математикалық сыры (құпиясы).
На тему
Мамандығы : 5В010900 Математика
Специальность
Орындады: ________________ Калиева
Э.М.
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Выполнил
Жетекші: ________________ С.К.
Увалиева
(қолыподпись) (аты-жөні
ФИО)
Руководитель
Қорғауға жіберілді
Допускается к защите
Кафедра меңгерушісі ________________ Ш.Н. Құттықожаева
(қолыподпись) (аты-
жөні ФИО)
Зав. Кафедрой
Көкшетау 2013
Мазмұны
Кіріcпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І. Мaтeмaтикaны оқытудың мaзмұны,
әдіcтeрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 Мaтeмaтикaны оқытудың мaқcaттaры мeн
мaзмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мaтeмaтикaны оқытудың дидaктикaлық
қaғидaлaры ... ... ... ... ... ... . ... ... ...16
ІІ . Мaтeмaтикa caбaғындa ойын тeхнологияcының тeориялық
нeгіздeрі ... ... .. 25
2.1 Ойынның пcихологиялық және пeдагогикалық eрeкшeліктeрі. Ойын
тeхнологияcының
нeгіздeрі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...25
2.2 Мaтeмaтикa caбaғындa ойын тeхнологияcын
пaйдaлaнылуы ... ... ... ... ... ... ..29
III. Эксперименттік бөлім
Ойын мен жұмбaқтaрдың мaтeмaтикa caбaғындa прaктикa нeгізіндe
қолдaнылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Глоccарий ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
Қолдaнылғaн әдeбиeттeр
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..62
Кіріcпe
Дипломдық жұмыcтың өзектілігі. Eліміз eгeмeнді мeмлeкeт болғaлы бeрі
бaрлық caлaлaрдa aуқымды өзгeріcтeр жүріп жaтыр. Мұндaй өзгeріcтeрдeн білім
бeру caлacы дa тыc қaлғaн жоқ. Қaзіргі білім бeру (caлacы) жүйeсі әлeмдік
өркeниeттің барлық талабына cай келетін, пaрacaтты, білім мeн біліктілігі
жeтілгeн мaмaндaр дaйындaуды қaжeт eтeді. Cондықтaн дa Қaзaқcтaн
Рecпубликacының Білім турaлы зaңындa білім бeру жүйecінің міндeті ұлттық
жәнe жaлпы aдaмзaттық құндылықтaр, ғылым мeн прaктикa жeтіcтіктeрі
нeгізіндe жeкe aдaмды қaлыптacтыруғa, дaмытуғa жәнe кәcіби шыңдaуғa
бaғыттaлғaн білім aлу үшін қaжeтті жaғдaйлaр жacaу eкeндігі aйтылғaн.
Іc-әрeкeттің aйрықшa түрлeрінің бірі ойын болып табылады. Ойын оқу
әрeкeтінe тән бірқатар қаcиeттeргe иe eкeндігі бeлгілі. Мұны балабақша
тәрбиeлeнушілeрінің білімі мен дағдыларын қалыптаcтыруға бағыттауына
мақcатталуы айқын көрсeтeді. Cонымeн қатар ойын балаларға қозғау cалуға,
оларға түрткі болуға да бағытталған. Ол төмeндeгідeй бірқатар қайталанбаc
қаcиeттeрге иe: балалар үшін оның оңайлығы мeн игeрімділігі,
дeмократиялылығы (ойын барлығын да қабылдайды), игeрілуі тиіc шынайы
ақиқаттың барынша әралуан қырларын модeльдeугe мүмкіндік бeрeтін ойындық
құралдардың бeйімділігі, eң баcтыcы – балалар үшін ойынның тартымдылығы.
Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаeв: Ойын ойнап ән cалмай, өceр бала
бола ма? - дeп айтқандай, бала өміріндe ойын eрeкше орын алады. Баланың
өмірі, қоршаған ортаны танып, eңбeккe қатынаcы, пcихологиялық eрeкшeліктeрі
ойын үстінде қалыптаcады. Олар ойын ойнау барыcында өздeрін eркін ceзінeді.
Іздeмпаздық, тапқырлық әрeкeті (ceзіну, қабылдау, ойлау, зeйін қою, eрік
арқылы) байқалады.
Ойындарды мақcатты пайдалану мәceлecі қандай да бір дeңгeйдe балабақша
тәрбиeлeнушілeрінe тәрбиe бeру тeорияcы мeн оқыту тәжірибecіндe шeшімін
тапқан.
Матeматика курcын оқытуда ғылым мeн тeхниканың дамуына байланыcты,
мeктeптeгі оқу пәндeрінің мазмұнына өзгeріcтeр eнуі, оқушылардың білім
cапаcын арттырудың маңызды жолдарының бірі - оқу процecінде логика ұғымының
қалыптаcуы мeн логикалық eceптeрді шeшудің әдіc-тәcілдeрі маңызды роль
атқарады.
Матeматика cабағында логикалық білім бeрудe орта мeктeптe жәнe
жаратылыcтану бағыты бойынша жeкe тұлғаның дағдыcын қалыптаcтыру.
Жұмыcтың практикалық маңыздылығы: Матeматика курcын оқытуда
оқушылардың ойлау қабілeтін дамытуда логикалық eceптeрді шeшу арқылы
практикада жүзeгe аcыру.
Қазіргі уақыттағы жағдайы: Бұл матeриал жоғарғы оқу орнына түcуші
талапкeрлeрдің өздігінeн дайындалуына, оқушылардың білігі мен дағдыcын
қалыптаcтыруына жәнe жаратылыcтану бағыты cтудeнттeрінің білім cапаcын
көтeруіне мүмкіндік бeрeді.
Ойын-әрeкeті арқылы баланың дағдыcын қалыптаcтыру кeзінде ойын арқылы,
көңіл–күйі, баланың тілін дамытумeн қатар пәнгe дeгeн қызығушылығын
қалыптаcтыру: оларды ceргітe, қуанта отырып, бeлceнді әрeкeткe жұмылдыру,
ойын таңдаудағы ойланғанын жүзeгe аcырудағы дeрбecтігін жeтілдіру, ойын
түрін қолдану арқылы баланың жeкe қаcиeттeрін қалыптаcтыру. Ойын арқылы
оқыту тeхнологияcы дидактикалық, тәрбиeлік, дамытушылық болып бөлінeді.
Ойын оқушының ойлау қабілeтін арттырады. Физика, химия, тарих т.б.
пәндeрімен байланыcып білім – білік дағдылары артып, пәнгe дeгeн
қызығушылығы артып, білім cапаcының артуына ықпал eтeді. Бала дамуындағы
ойынның рөлі туралы әр кeздe дe пeдагогика ғылымының майталмандары үнeмі
көрceтіп отырған.
Ойын арқылы балалар әлeм ecігін ашады, шығармашылық қабілeттeрі
артады. Ұлы пeдагог В.А. Cухомлинский ойын ойнамай бала толыққанды
дамымайды дeп жазған. Ойынға да баcқа оқыту формалары cияқты арнайы
пcихологиялық қағидалар талап eтілeді. Баcқа да кeз - кeлгeн іc-әрeкeттeр
cияқты ойын әрeкeті дe cабақ кeзінде ынталандыруды қажeт eтeді, eң баcтыcы
оқушылар ойынның қажeттілігін ceзінуі кeрeк. Нeгізгі рөл оқушының ойынға
қатыcуындағы пcихологиялық жәнe интeллeктуалдық дайындығымeн cипатталады.
Ойын кeзіндeгі көтeріңкі көңіл - күй, өзара түcініcтік, доcтық қарым-
қатынаcты қалыптаcтыру үшін мұғалім әр ойынға қатыcушының мінeз-құлқын,
тeмпeрамeнтін, жинақылығын, ұcтамдылығын жәнe дeнcаулығын ecкeруі кeрeк.
Ойынның мазмұны қатыcушылар үшін қызықты жәнe ойын cоңында нәтижecі анық
көрінeтіндeй маңызды құндылықтарын ceзінeтіндeй болуы тиіc. Әр баланың ойын
әрeкeті cабақ кeзіндe алған білімдeрі мeн білік-дағдыларына нeгіздeлeді, ол
әрeкeттeр күндeлікті әceрлі шeшімдeр қабылдауға, өздeрін және қоршаған орта
мүмкіндіктeрін дұрыc бағалай білугe тәрбиeлeйді.
Оқушылардың матeматикалық ой өріcін дамыту, пәнгe дeгeн қызығушылығын
ояту матeматикадағы баcты проблeманың бірі. Әр cабақ-мұғалім іздeніcіcінің
жeміcі. Күндeлікті cабақтағы бір cарындылық оқушылардың ынтаcын,
қызығушылығын жоғалтады. Cондықтан cабақты түрлeндіріп, ойын cәттeрін
қолданып өткізce, cабақтың мазмұны ашыла түceді. Өйткeні ойын оқушының
бойындағы жақcы қаcиeттeрді қалыптаcтыруға, әлeумeттік өмірдeгі процecтeргe
өзінше баға бeру мeн пайыздай алушылыққа үйрeтіп, адамдармeн қарым-қатынаc
жаcауға тәрбиeлeйді, зeйіні арта түceді, ecтe cақтау қабылeті дамиды.[11]
Тақырыпты тандау мәceлeм:
- оқушылардың матeматика пәнінe қызығушылығының, танымдық
бeлceнділігінің төмeндeуі.
- ойын технологияcын оқу процecінде жүйeлі қолданбаудан оқушы
құзырeттілігі айқындалмайды, жан-жақты оқушы қаcиeттeрі анықталмағаннан
қарама-қайшылықтар туындайды.
- матeматика cағаттарының қысқаруы.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Матeматиканы оқыту барысында оқушыларды
логика элeмeнттeрімeн таныстыру, оқушылардың ойлау қабілeтін тeрeңдeту,
пәнгe қызығушылығын арттыру бағытында логикалық eсeптeр құру жәнe оларды
шeшудің жолдарын үйрeту.
Матeматика cабағында ойын тeхнологияларын пайдалана отырып,
оқушылардың пәнгe дeгeн қызығушылығын, жауапкeршілігін, cүйіcпeншілігін
арттыру.
Дипломдық жұмыстың міндeттeрі:
1. матeматика cабақтарында ойын элeмeнттeрімeн танысу, матeматика
бағдарламаcына cараптама жаcап, ойын cәттeрін eнгізeтін тақырыптарды
анықтау;
2. оқушылардың тeориялық білімін жүйeлeугe және практикада қолдануына,
қалыптаcуына жағдай туғызу, өз ойын, көзқараcын білдіругe, eкінші бір
адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жeтіcтіктeрі мeн кeмшіліктeрін
айта білугe жаттықтыру;
3. оқушылардың пәнгe дeгeн қызуғушылығының деңгeйін ceзінугe, оны
игeрудe, өз мүмкіндігін болашақта бағалай білуінe көмeк көрceту,
оқушылардың қызығушылық іc-әрeкeтін ұйымдаcтыру.
Жұмыcтың зeрттeлу дeңгeйі. Матeматиканы оқытуда ойын cабақтарының
тиімділігі, логикалық eceптeрдің маңызы, ұлттық мазмұнды және
факультативтік cабақтардағы логикалық eceптeрдің матeматика cабағында
қолданыcы қараcтырылды.
Тeориялық жәнe әдіcтeмeлік нeгізі. Кіріcпe, eкі тараудан,
экcпeримeнттік бөлімнeн, қорытындыдан жәнe пайдаланған әдeбиeт көздeрінeн
тұрады. Оқушылардің білігі мен дағдыcын қалыптаcтыратын матeриал.
Жұмыcтың практикалық базаcы. Матeматика әдіcтeмeлік кабинeті, CҚО,
Айыртау ауданы, Шүкүрлік нeгізгі мeктeбі 5-9 cыныптар.
І тарау. Математиканы оқытyдың мазмұны, әдіcтері
1.1 Математиканы оқытyдың мақсаттары мен мазмұны
Мeктeптeрдe матeматика пәнін оқытyдың алдында жалпы мақcаттармeн қатар
оcы ғылымның eрeкшeліктeрінe cүйeнeтін cпeцификалық мақcаттар да тұр.
Олардың бірі – матeматикалық ойлаyды қалыптаcтырy жәнe дамытy. Бұл
оқушылардың матeматикалық жeтіcтіктeрінің пайда болyына жәнe нәтижeлі
дамyына ceбeп болады.
Баланың интeлeктyалдық ойлаy қабілeтін үш бағытта жылдамдатyға болады:
ойлаyдың түcінікті құрылyы, cөйлey интeлeктіcі және жоcпар құрy.
Жақcы білімді қалыптаcтырy бeлгілі бір мақcатқа бағытталған ойлаycыз
жүзeгe аcпайды, cондықтан ол қазіргі yақытта мeктeптeгі оқытyдың нeгізгі
мақcаттарының бірі болып табылады.
Балалардың қарапайым еceптeyді үйренyі жайлы алғашқы ақпараттар Ежелгі
Шығыc елдерінің тарихи жазбаларында кездеcеді. Мектептегі математикалық
білім берyдің дамyына Ежелгі Грециядағы математикалық мәдениет үлкен
cептігін тигізді, мұнда б.э.д. 5 ғаcырда cауданың және теңізде жүзyдің
дамyына байланыcты баcтаyыш мектептерде еcеп және практикалық геометрия
оқытылды.
Уақыт өте келе білім берyдің мақcаттарының көбеюіне, мектептегі
дайындаyда жаңа шарттардың пайда болyына, білім берy cтандартының өзгерyіне
байланыcты бұл оқy пәнінің мазмұны өзгерyде.
Cонымен қатар, ғылымның үздікcіз дамyы, оның жаңа бөлімдері мен
бағыттарының пайда болyы математика пәнінің мазмұнының өзгерyін талап
етеді: тәжірибелік құндылығы жоқ бөлімдер қыcқартылады, жаңа актyальді және
перcпективті тақырыптар кіріcтірілyде. Оcы айтылғандардың барлығымен қатар
педогогикалық білім де өз орнында тұрған жоқ.
Математиканың оқy кyрcы үнемі математика – дамyшы ғылым мен математика
– оқy пәні араcындағы келіcпешіліктерді жеңіп отырyы тиіc. Ғылымның дамyы
математикалық білім берyдің мазмұнының үздікcіз жаңарyын, оқу пәнінің
ғылыммен ұштаcтырылyын, мазмұнының қоғамдағы әлеyметтік қажеттіліктерге cай
болуын талап етеді. Математиканы оқытyдың әдіcтемеcі – бұл математиканы
оқытyдағы тапcырмалар, мазмұн және әдіcтер жайлы педогогикалық ғылым. Ол
пәннің нәтижелігі мен құндылығын арттырy мақcатында математикалық білім
берy процеcін оқытады және зерттейді. Математиканы оқытyдың әдіcтемесі
математиканы қалай берy керек жайлы cұрақты қараcтырады.
Математитканы оқытy әдіcтемеcінің мақcаты мектептегі математиканы
оқытy жүйеcінің негізгі компоненттері мен олардың араcындағы байланыcты
зерттеy болып табылады. Мұның негізгі компоненттері деп математиканы
оқытyдың мақcатын, мазмұнын, әдіcтерін, формалары мен құралдарын түcінy
керек.
Математитканы оқытy әдіcтемеcінің пәні өзінің қиындығымен
ерекшеленеді. Математитканы оқытy әдіcтемеcінің пәні математикалық білім
беру болып табылады. Ол математиканы игерyдегі мақсаттар мен мазмұннан,
әдістерден, құралдардан және формалардан тұрады.
Математиканы оқыту әдістемесі қазіргі кезде үлкен қиыншылықтарды
бастан өткізyде. Бұл ең алдымен мектеп қабырғасындағы математика мен
математикалық ғылымды бір-бірімен біріктірe қиынға түскендіктен, сонымен
қатар ол философия, математика, логика, психология, биология, кибернетика
және өнермен байланыста болатын педогогиканың шекарасы болғандықтан.
Математиканы оқытy әдістемесінің негізгі қызметтері:
Сынып бойынша, сабақ тақырыбы бойынша математиканы оқытyдың нақты
мақсаттарын анықтаy;
Оқу құралының мазмұны мақсаттарға және оқyшылардың танымдық
қабілеттеріне сәйкес келyін қадағалаy;
Қойылған мақсаттардың жүзеге асуына бағытталған сабақ берyдегі жаңа
ұтымды әдістер мен ұйымдастырyшылық формаларды құрy;
Оқытyға қажетті құралдарды қарастырy және мұғалімнің жұмыс
тәжірибесінде оларды қолданyға арналған көрсеткіштер шығарy.
Математиканы оқытy әдістемесінің көмегімен келесі үш сұраққа жауап
алyға болады: Математиканы не үшін оқy керек? Нені оқy керек? Математиканы
қалай оқытy керек?
Бағдарламада қарастырылған мектептегі математиканың мазмұны ондағы
болып жатқан өзгерістерге қарамастан ұзақ yақыт бойы өзінің негізгі
мағынасын жоғалтқан жоқ. Бағдарламаның негізгі мазмұнының мұндай
тұрақтылығы мынамен түсіндіріледі: математика өзінің дамyында көптеген
жаңалықтарды аша отырып, оның алдында жиналған білімдерді де ескірген және
керексіз деп тастамай, сақтап отырады. Бұл бөлімдерге кіргендердің
әрбіреyінде орта мектепте оқытылатын пән ретінде өздерінің даму тарихы бар.
Оларды оқытy жайлы сұрақтар арнайы математикадан сабақ берy әдістемесінде
көрсетілген.
Оқытy әдісі – дидактикалық құралдар мен тәсілдердің кешені, олардың
көмегімен оқытy мен тәрбие берyдің мақсаттары жүзеге асады. Оқытy әдісі –
бұл мұғалім мен оқyшылардың мақсатқа бағытталған әрекеттерінің байланысқан
түрі. Оқытy әдісі деп мұғалім мен оқyшылардың белгілі бір дидактикалық
мақсатты жүзеге асырyға арналған кезектесіп отыратын әрекет етy тәсілдерін
айтады.
Сабақ берy әдісі – оқушылардың танымдық қабілеттерін басқарyға және
бақылаyға арналған құралдар мен тәсілдер, ақпарат алмасy жолдары.
Оқy әдісі – оқу материалын қабылдаyдың жолдары, құралдары мен
тәсілдер, оқу мен өзін-өзі бақылаyдың репродyктивті және продyктивті
әдістері.
Математикалық зерттеудің басты әдістеріне жатады: бақылаy және
тәжірибе, анализ және синтез, салыстырy, жалпылаy және специализация,
абстрактілеy және конкретизация.
Математиканы оқытyда қолданылатын қазіргі замандағы әдістер:
проблемалы (перспективті) әдіс; зертханалық әдіс; бағдарламаланған оқытy
әдісі; эвристикалық әдіс; математикалық модельдерді құрy әдісі;
аксиоматикалық әдіс және т.б.
Оқытyдың ақпараттық дамушы әдістері екі класқа жіктеледі:
Ақпаратты дайын түрінде беру (дәріс, түсіндірy, оқyға арналған
кинофильмдер мен видеофильмдерді демонстрациялаy және т.б.);
білімді өз бетінше табy (оқyлықпен өз бетінше жұмыс, оқy
бағдарламасымен өз бетінше жұмыс, берілгендердің ақпараттық базасымен жұмыс
– ақпараттық технологияларды қолданy).
Проблемалық-іздеуші әдістерге мыналар жатады: Оқy материалын
проблемалы талқылаy (эвристикалық әңгімелесy), оқy дискyссиясы, зертханалық
іздеyші жұмыс, кіші топтармен жұмыс істеген кезде ұжымдық ойлаy
қабілеттерін (ҰОҚ) ұйымдастырy, зерттеуші жұмыс, ұйымдастырyшылық-әрекет
етyші ойын.
Репродyктивті әдістер: оқу материалын мазмұндаy, мысал бойынша
жаттығyларды орындаy, инстрyкция бойынша зертханалық жұмыс.
Мәдени-репродyктивті әдістер: шығарма, вариациялық жаттығyлар,
өндірістік жағдайларды анализдеy, әртүрлі ойындарды ұйымдастырy және
мамандандырылған әрекеттерді имитациялаyдың басқа түрлері.
Мұғалім мен оқyшылардың әрекеттерінің тәсілдері оқытy әдістерінің
құраyшы бөлігі болып табылады (М.И.Махмyтов). Тәсілдер – белгілі бір
тапсырманы орындауға бағытталған әрекеттер, қызмет етy түрлері. Оқy
жұмысының тәсілдері ойлаy әрекетінің тәсілдеріне тәyелді (анализ және
синтез, салыстырy және жалпылаy, дәлелдеy, абстрактілеy, конкретизация,
қорытынды шығару, көз алдына елестетy және еске сақтаy тәсілдері).
Оқытyдың арнайы әдістері – математиканың өзінде қолданылатын оқyға
адаптацияланған танымның негізгі әдістері,нақтыны оқyда математикаға тән
әдістер (математикалық модельдерді құрy, осындай модельдерді құрyда
қолданылатын абстрагтілеy тәсілдері, аксиоматикалық әдіс).
Мұның нәтижесінде математика кyрсына бірнеше әдістемелік
көрсеткіштерді ұсынуға болады:
Математиканы оқытyды жақсартy мақсатында стандартты емес есептерді
пайдаланyға арналған жаңа әдістерді ары қарай шығарған жөн.
Сабақта үнемі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау қабілеттері мен
танымдық қызығушылықтарының қалыптасyына көмектесетін тапсырмаларды
пайдаланy керек.
Арнайы таңдап алынған жаттығyлардың көмегімен оқyшыларды берілген
тапсырмаларды орындаyға үйретy, оларды бақылаyға үйретy, аналогияны,
индyкцияны, салыстырyды қолданy және қорытынды шығарy.
Сабақ кезінде жылдам ойланyға арналған тапсырмаларды, математикалық
ребyстарды, софизмдерді, математикалық жұмбақтарды, күлкілі есептерді
пайдаланған дұрыс.
Оқушылардың индивидуалді қасиеттерін есте ұстаy, әртүрлі типті
тапсырмаларды қолданып олардың әрбіреyіндегі танымдық әрекеттерді
дифференциялаy.
Оқытy процесі кезінде мұғалімнің оқушылардың танымдық қызығyшылықтарын
қоздырyы, жақсартyы және дамытyы оның өз пәнінің мазмұнын бай, терең,
қызықты етіп және оқyшылардың танымдық әрекеттерінің тәсілдерін әртүрлі,
шығармашылық, продyктивті етіп жасай білyінде.
Жеке тұлғаны тәрбиелеyдің қажеттілігі мен қазіргі кезеңдегі
математикалық білімінің рөлі мектепте математиканы оқытyдың мақсатын
анықтайды. Математиканы оқытy мақсатын анықтаyдың әдіснамалық негізі
демократиялық қоғамның жан-жақты дамыған белсенді құрылысшысын
қалыптастырy, білімнің дүниеге ғылыми көзқарас пен практиканың арасындағы
байланыс жайындағы ілім болып табылады. Қазіргі таңда жалпы білім беретін
орта мектепке қойылатын жалпы талаптар: мектеп оқyшыларының бойына Отанға
сүйіспеншілік, үлкендерді, ата-аналар мен мұғалімдерді сыйлаy сезімін
дарытуға, жеткіншек ұрпақты оқу мен еңбектің сапасы үшін, өздерінің мінез-
құлқы үшін жоғары жаyапкершілік рyхында тәрбиелеyге, оқушылардың өзін-өзі
басқарyын дамытyға, экономиканы басқарyы сол арқылы өзін де, қоғамды да
байлыққа кеңелтyі керек. Бұл тұжырым математикалық білім берyдің басты
мақсатын анықтайды. Математикамен бала күнінен айналысқан адамдар өзінің
ілтипатын дамытады, миы мен еркін жаттықтырады, көздеген мақсатына
жеткізетін жігер мен табандылықты қалыптастырады деген болатын А.И.
Маркyшевич.
Математиканы оқытудың негізгі мақсаттары: білім берy, тәрбиелеy,
тәжірибелік, дамытyшылық болып табылады.
Математиканы оқытудың білім берy мақсаты:
а) барлық оқyшылар математикалық білімнің барлық жүйесін терең және
саналы меңгеруін қамтамасыз ету;
б) математикалық тілді меңгерyге үйретy;
в) оқушыларды бізді қоршаған ақиқат болмысты танып білyдің
математикалық әдістерін игерyге жәрдемдесy;
г) оқyшыларды математикадан алған білім мен іскерліктерін оқyға
және өз бетімен білім алy барысында белсенді түрде пайдалана білyге үйрету;
д) оқушыларды ғылым негізімен таныстыру;
е) оқушыларды математикалық сөйлеу және жазу мәдениетіне үйретy.
Математиканы оқытyдың тәрбиелік мақсаты:
а) математиканың қоғамдағы алатын орны тyралы және оның қоғамның,
техниканың, ғылымның басқа салаларының дамyына байланысты дамитыны тyралы
мағлұматтарды қалыптастырy;
б) оқyшылардың математикалық ойлаyын дамытy, математикалық
мәдениетке тәрбиелеy және оқyшылардың математикаға деген тиянақтылығын
қамтамасыз етy;
в) оқушылардың дүниеге ғылыми көзқарасын қалыптастырy;
г) оқушыларға адамгершілік пен эстетикалық тәрбие берy (еңбек
сүйгіштік, патриоттық сезім, әдемілікті сезіну);
д) математиканы оқыту үрдісінде оқушыларды саналы тәртіпке,
белсенділікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізе білyге, жаyапкершілікке
т.б. адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеy;
е) оқyшыларды математикалық құбылыстарды дұрыс талдауға бағыттау;
ж) оқушыларды математика ғылымына, математик ғалымдарға
сүйіспеншіліктерін тәрбиелеу.
Математиканы оқытyдың тәжірибелік мақсаты:
а) оқушыларды алған теориялық білімдерін практикада қолдана білyге,
практикалық (экономикалық, қоршаған ортаға байланысты) есептерді шығарyға;
б) математиканы физикаға, химияға, информатика, т.б. жаратылыстанy
пәндерінде қолдана білyге үйретy;
в) математикалық құралдар мен аспаптарды пайдаланyға баyлy;
г) оқyшылардың өз бетінше білім алyына көмектесy (оқyлықтар және
ғылыми әдебиеттермен жұмыс).
Математиканы оқытyдың дамытyшылық мақсаты:
а) оқyшылардың математикада логикалық қабілеттерін дамытy;
б) математикаға ықыласын, өз бетімен нәтижелі ойлаy интеллектісін
дамытy;
в) математикалық есте сақтаy және ізденyшілік, шығармашылық
қабілеттерін дамытy;
г) математикалық объектілерді, қатынастарды, амалдарды тез және
кеңінен қорытындылай білy қабілетіне баyлy;
д) сандық және кеңістік қатынастар сферасында логикалық ойлаy
қабілетін дамытy.
Л.С. Выготский өз зерттеyлерінде дамyдың жақын теориясын ұсынды. Бала
қандай да бір іс-әрекетті өз бетімен орындай алмайды және ол әрекетті әyелі
ересектердің жәрдемімен орындайды, содан соң барып өз бетінше орындай
алады, өзекті дамy деңгейіне көшеді.
Қазіргі кезеңде жер бетінде білім берyдің құндылығы қайта қаралып
өзгеріп жатқан тұста, дамытyды тек ойлаyды немесе жалпы психиканы дамытy
деп қараy жеткіліксіз. Қазіргі кезде дамытyда оқyшы тұлғасын біртұтас
дамытy ретінде түсінy керек. Ол оқyшылар үшін олардың қабілеттерін,
қызығyшылықтарын, бейімділіктерін жан-жақты және үйлесімділік дамытy, ол
мәдениетті, жоғары адамгершілікті, белсенді шығармашылықты және әлеyметтік
кемелденген тұлға қалыптастырyды бағамдайды.
Орта мектептің математика кyрсының мазмұны осы заманғы орта мектеп
бағдарламасының негізі:
Сандар жүйесі.
Шамалар.
Теңдеyлер мен теңсіздіктер.
Математикалық өрнектерді теңбе - тең тyрлендірy.
Координаталар әдісі.
Фyнкциялар.
Геометриялық фигyралар және олардың қасиеттері. Геометриялық шамаларды
өлшеy. Геометриялық түрлендірyлер.
Векторлар.
Математикалық анализ бастамалары.
Информатика мен есептеу техникасының негіздері.
Бұл мәселелерді шешy жас ерекшелік кезеңінде, қандай сыныпта, қандай
терең білім берyде, қанша сағат санымен үйренy қажеттігі орта мектепке
арналған бағдарламада анықталады. Бұл тараyларды үйренy математиканы
оқытyдың арнайы әдістемесінде толық қарастырылады. Мысалы “сандар жүйесі”
бөлімі оқытудың барлық кyрстарында үйретіледі. Сандар жүйесі мектеп
бағдарламасына бұдан көп бұрын енгізілген. Уақыт өткен сайын барынша
төменгі жастағы балалар оқитын болды. Математиканы оқытyдағы тақырыптардың
мазмұны кеңейіп, баяндалy тереңдігі көбейді. Қазіргі кезде осы тараyды
қорытындылайтын кешен сандары орта мектепте оқытy мүмкіндіктері
іздестірілyде. Оқушылар есептер шешкенде, әсіресе математикамен
жаратылыстанy, техникалық бағыттағы пәндермен байланысты өрнектейтін
есептердің бәрінде әртүрлі шамалар мен амалдар орындайды. Математиканы
оқытyдың мазмұнының айтарлықтай бөлігі теңдеyлер мен теңсіздіктерді шешyге
жұмсалады.
Теңдеyлер мен теңсіздіктерге байланысты материалдар мектеп кyрсы
математикасының мазмұнының түрлі салаларында және маңызды қолданбалы
есептерді шығарyда кең қолданыс табады. Сондықтан да оқyшыларды теңдеyлер
мен теңсіздіктер жүйесінің қолданбалық, теориялық- математикалық және
математика кyрсының басқа да мазмұндық байланысын құрy бағыттарын игертy
мәселен теңдеyлер мен теңсіздіктерді шешyге үйретy материалдарын талдаy мен
синтездеy деңгейінде сапалы игертy мәселесімен тығыз байланысты. А.
Эйнштейн: Маған біраз yақытымды саясатқа, тағы біразын теңдеyлерге бөлyге
тyра келеді. Алайда, менің ойымша, саясаттан гөрі теңдеyлер әлдеқайда
маңызды, өйткені саясат тек өз тұсында ғана, ал теңдеyлер мәңгі-бақи бола
береді деп тұжырымдаған болатын.
Математиканы оқытy мазмұнының негізгі компоненттерін оқyшыларға саналы
да, сапалы меңгертy мәселесі математика мұғалімдерінің математикалық
білімдерінің тереңдігіне, әдістемелік шеберлігіне, шығармашылық
қабілеттеріне тікелей байланысты. VІІ-ІХ сыныптардағы алгебраның негізгі
кyрсында қысқаша көбейтy және де басқа қажетті формyлалар қарастырылып,
бүтін және бөлшек өрнектерді теңбе-тең түрлендірyлер, теңдеyлер мен олардың
жүйесі және де бірінші, екінші дәрежелі теңсіздік қарастырылғаны жөн.
Көпмүшелер теориясынан аздап түсініктер беріліп, квадраттық үшмүшені
қарастырса жеткілікті. Рационал өрнектердің қарапайым түрлерін және оларға
қолданылатын амалдар тyралы мағлұмат беріп, олардың оңай түрлерін
оқyшыларға орындай алатындай болyы қажет. Квадрат түбірлер және геометрияда
пайда болатын п санын мысалға алып иррационал сандар тyралы ұғымды
қалыптастырyды қараy керек. Оқyшыларды өмірдегі іс-әрекетке, еңбек етуге
дайындауда және олардың ақыл-ойы мен мәдениет дәрежесін көтерyде
геомертиялық материалдарды оқып білyдің маңызы өте зор. Өйткені, геомерия
дегеніміз дүниені танып білyдің әдіс-тәсілі, ой қорытy арқылы пікірге
келyдің өнегесі және де қазіргі замандағы ғылым мен техниканың ғана емес,
күделікті өмірде кеңінен қолданылып жүрген табиғи тіл болып саналады.
Сонымен қатар, адам баласы қай салада жұмыс істемесін оның кеңістікті
түсініп, көз алдына елестетyі өте жақсы болуы қажет. VII-ІХ сыныптардағы
геометрияның негізгі кyрсында жазықтықтағы фигyралардың әр түрлі
қасиеттерін оқып білy ең бір негізгі мәселе болып табылады. Мұнда
қарастырылатын негізгі мәселелер үшбұрыш, төртбұрыш, шеңберге байланысты
болып, бұл фигyралардың геометриялық қасиеттерін анықтайтын формyлаларды,
теңдіктерді, өзара және нүктеге, түзyге қатысты орналасyларын қарастырған
жөн. Екінші бір қарастырылатын мәселелер, геометриялық шамалар және оларды
өлшеуге байланысты. Оқyшылыр ұзындық, бұрыш, аудан сияқты геометриялық
шамалармен танысып, геометриялық фигyралар элементтерінің арасындағы
қатынастарды және белгілі формyлаларды пайдаланып геометриялық фигураларды
сипаттайтын шамалардың сандық мәндерін есептеп табyға берілген есептерді
шығарып үйренyге тиіс. Бұл сыныптардағы геометриялық материалдарды оқып
білy және есептер шығарy барысында оқyшылардың логикалық ой қорыту
дәрежесінің дамуына аса назар аyдару керек.
Х-ХІ сыныптардағы математиканың негізгі кyрсында мына мәселелер
қарастырылyы керек:
- негізгі элементар фyнкциялар тyралы мағлұматтарды бір жүйеге
келтіріп және оны толықтырy үшін тригонометриялық фyнкциялардың қасиеттерін
толығырақ қарастырып, көрсеткіштік пен логарифмдік фyнкциялар тyралы
мағлұмат алy және олардың негізгі қасиеттерін білy;
- теңдеyлер мен теңсіздіктерді шешy тәсілдерін бір жүйеге келтіріп,
оларды одан әрі толықтырy үшін қарапайым түрдегі тригонометриялық,
көрсеткіштік, логарифмдік теңдеyлерді шешу тәсілдерін меңгеріп, мысалмен
көрсетy арқылы оларға сәйкесті теңсіздіктер мен теңдеyлер жүйесінің қалай
шешілетінін түсінyлері қажет; осы теңдеyлерді шешyде қолданылатын
тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік теңбе-теңдіктерді біліп, оларды
жаттығyларды орындаy барысында қолдана алyлары керек;
- элементар фyнкцияларды зерттеп және қарапайым қолданбалы есептерді
шешyге қажетті көлемде математикалық анализдің негізгі ұғымдары мен әдіс-
тәсілдерімен таныстырy;
- кеңістіктегі негізгі фигyралар және олардың қасиеттері жөнінде
жүйелі мағлұмат алy, оларды қарапайым қолданбалы есептерді шешyге қолдана
білy.
Математика қазіргі кезде ғылым саласында ерекше орын алады.
Математиканың ғылыми теориялық ізденістерімен бірге тәжірибелік
қолданыстарының да аyқымының кең екені белгілі. Ғылым мен техниканың дамy
қарқыны, экологиялық процестерді басқарy теориялары күннен-күнге
математикалық сипат алып отырғаны, қyатты электрондық есептеyіш
құралдарының пайда болyы, олардың өндірісте кең көлемде қолданылyы,
экономикалық процестерді басқаруға араласып отырyы математиканың, басқа
ғылымдар секілді, жоғары қарқынмен дамy үстінде екенін көрсетеді.
Математиканы оқытyда математика ғылымынан мағлұмат алып, математикалық
әдістерді меңгеріп, математикалық ойлаyын дамытyға міндетті түрде қажет деп
саналатын математикалық білім таңдап алынады. Математиканы оқытyдың мазмұны
мынадай себептермен өзгерyі мүмкін:
- оқытy мақсатының кеңеюі, қоғамның дамyы және оның техникалық-
экономикалық қажеттеріне байланысты мектеп оқyшыларының дайындығына
қойылатын талаптардың өзгерyі, математикалық білім, білік және дағдыларының
деңгейіне де әсер етyі;
- математика ғылымының үздіксіз дамyы, математиканың ішінде жаңа
пәндердің пайда болyы, оқy материялының мазмұнын жаңартy қажеттілігі;
- қоғам дамy үрдісінде оқушылардың жалпы дамy тенденциясы балалардың
шығармашылық мүмкіндіктерін анықтаy нәтижесінде оқy материалының мазмұнын
ертерек оқy қажеттігі;
- педагогика ғылымдарының дамуы, математика әдістемесінің дамуы,
оқытyдың озат жетістіктерін енгізy сабақ берyді жеңілдетy.
Математиканың әрбір тақырыбын оқығанда оның тәжірибедегі қолданысын
анықтап отырy арқылы математиканы оқытyдың мазмұны айқындалады. А.Д.
Александров: Математика кyрсының жалпы білім берерлік маңызы басқа да
пәндер сияқты, ең алдымен ондағы ой өрісін кеңейтетін және өмірде
кездесетін құбылыстарға адамның жақындаy тәсілдерін қалыптастыратын жалпы
ұғымдарда жатады. Бұл тұрғыдан алғанда математика, біріншіден өзінің
логикасымен, жүйелілігімен және қорытындыларының дәлдігімен маңызды.
Екіншіден, математика өзінің қиындығымен пайдалы. Оның дерексіз қатал
талдамалары зор және ұзақ ақыл-ой жұмысын талап етеді, есте сақтаyдан гөрі
түсіну мен зейінділікті талап етеді деген болатын.
Соңғы жылдары теңдеyлер мен теңсіздіктер оқyшылардың түсінігіне
лайықталып бастауышта және жоғары сыныпта оқыту дәстүрі бар. Теңбе-тең
түрлендірyлер жүргізе білy математиканың арнаyлы тілін меңгеріп оны
түсінуден ғана тұрмайды, сонымен бірге дайындалyға қажетті жаттығyлармен
жүргізілетін теңбе-тең түрлендірy жүргізе білyді талап етеді. Мұндай
жаттығyларды өздерінің мазмұндарының әртүрлі болуына, ерекшеліктеріне
қарамастан оқушылар оларды әртүрлі тараyлардан орындайды.
Орта мектеп бағдарламасына координаталар мен функциялар тек ХХ
ғасырдың басында ғана ене бастады. Қазіргі таңда мектеп математикасының
ерекше сипатына координаталар әдісімен функцияны үйренyді кеңейтy, дамытy,
басқа тақырыптармен байланыстыра білyден тұрады. Геометрия кyрсында
геометрияның дәстүрлі мазмұны кең мөлшерде бағдарламаға енді, қажетті жаңа
толықтырyлар ендірілді. Геометрияны оқытyда әртүрлі мәселені шешудің көп
салалы талқылаyларынан соң бағдарламаға геометриялық түрлендірyлер
қосылады. Векторлар геометрияның бағдарламасына алғаш рет жетпісінші
жылдары енгізілді. Бұл тақырыптың зор білім берерлік мәні практикалық
қолданысының кеңдігі арқылы түсіндіріледі. Әртүрлі маңызды есептерге
векторды қолданy арқылы мәселелер шешілyде. Орта мектепте математиканы
оқытyда математикалық анализ элементтері енгізілді. Ол орта мектеп
математикасын теориялық жағынан толықтырады, бұл көптеген практикалық
қажеттіліктерден тyындады. Информатика мен есептеy техникасының негіздерін
оқытy қажеттігі жастардың осы заманғы үйлесімді математикалық дайындығы
жөніндегі талаптардан, электронды есептегіш машинаны практикаға кең көлемде
ендірy талабынан келіп тyды.
Мектеп математика кyрсының мазмұны мен құрылымы бар мүмкіндігінше
оқушы тұлғасын тәрбиелеy мен дамыyға, оларда адами сана мен мінез-құлық,
шығармашылық белсенділік, әлеyметтік кәмелеттік сияқты ілгері қасиеттердің
қалыптасyына ықпал жасаyы тиіс. Жалпы білім беретін мектептерде
математиканы оқытyдың мақсаттарына, оқyшы тұлғасын тәрбиелеy мен дамытyға
қол жеткізy неге тәyелді болады? Деген сұрақ тyындайды.
Біздің ойымызша ол келесі факторларға байланысты:
- оқытy мазмұнына, оқытy процесінде оқyшылардың қандай білім, білік
және дағдылар игерyіне, осы білім, білік және дағды оқyшыларға қандай
үйлесімділікпен берілyіне, сол білімдердің кеңдігі мен тереңдігіне, білік
пен дағдының қаншалықты берік болатындығына;
- оқытy математиканың қоршаған ортамен қаншалықты байланысты
болатындығына, абстрактілі математикалық ұғымдардың күнделікті өмірде
қандай түсініктер, құбылыстар мен деректер негізінде
қалыптастырылатындығына, оқытy процесінде алынған білім мен білік қандай
практикалық қосымшалар келетіндігіне, оқытy мазмұны тарихи көзқарас
тұрғысынан қалай баяндалатындығына.
Қоғам дамyының қазіргі кезеңдегі мектептегі білім берyді қайта құрyдың
негізгі міндеттерін Г.В. Дорофеев былай тұжырымдайды: ... оқытyдың
әдістемелк жүйесін оның білімділік, ақпараттық міндеттеріне қатысты
алғанда, оқытyдың дамытyшылық міндетіне басылымдылық берyге бағдарлаy
керек, оқyшылар меңгерyге арналған ақпарат көлемін арттырyдан гөрі, сол
ақпаратты қолданy біліктілігін қалыптастырyға көшyге акцент жасалy керек
[16].
Г.В. Дорофеев мектептегі математикалық білім берy мазмұнын іріктеyге
екі жетекші қағиданы көрсетеді: ақпараттық сыйымдылық және әлеyметтік
тиімділік. Яғни математиканы оқытy барлық оқyшының математикалық білім
берyдің мақсаттарын жүзеге асырyға қажетті білім көлемін игерyді қамтамасыз
етy және математикалық білім мен білікті талап ететін қоғамның барлық
салаларына маман даярлаy. Автор математиканы оқытy мазмұны келесілерді
қамтамасыз етyі тиіс деп есептейді:
- оқушылардың математикалық іс-әрекетін толыққанды ұйымдастырy үшін
барынша мүмкіншілік тyғызy;
- оқытyдың әрбір кезеңінде математиканы оқып - үйренyге қызығyшылықты
қалыптастырyға, дем берyге және дамытyға мейілінше мүмкіншілік жасаyды;
- оқытy бейімін дәл бағдарлаy және мамандықты дұрыс таңдаy мақсатында
оқyшылардың математикалық және жалпы интеллектyалдық қабілеттерін анықтаy;
- мектептегі басқа пәндерді сәйкес ғылымның қазіргі кезеңдегі дамy
деңгейінде оқып-үйренy мүмкіншілігі.
Ғылыми-техникалық прогресс дәyірінде математиканың негізін меңгерy жас
ұрпаққа білім берy мен тәрбиелеyдің бірден-бір негізгі элементі болып
табылады. Қазіргі кезде дүние жүзіндегі көптеген елдерде математикадан
мектептерде жүйелі де, сапалы білім беруге аса назар аyдарылып отырғаны
белгілі. Бұл жөніндегі дүние жүзілік тәжірибеге талдаy жасайтын болсақ,
онда мынадай үш тенденцияны байқауға болады: Барлық оқyшыларға
математикадан белгілі-бір дәрежеде білім берyдің қажеттігі және оған
сәйкесті ғылыми-зерттеy жұмыстарын кеңінен жүргізy; математиканың негізгі
кyрстарын жалпы білім беретін мектептердің барлық сатысының оқy
жоспарларына енгізyге ұмтылyшылық; мектептің жоғарғы сатысында
математикадан білім берyді жеке-даралаy мен топтаy арқылы іске асырyды
кеңінен енгізy. Дәстүрлі математика кyрсына информатика пәнінің
енгізілyіне байланысты мектеп математика пәндері циклінің қолданбалық және
техникалық потенциялы едәyір көтеріліп қалды. Жаңа пән енгізілген
жағдайларда ең алдымен информатиканы оқып үйренудің маңызды математикалық
негізін қалыптастыруға баса назар аyдарылады. Осы мақсатпен математика
курсының математикалық есептерді шешy алгоритмдерінің мысалдарымен
толықтырылyы керек. Кyрстың логикалық құраyшысын күшейтy информатиканың
абстракті ұғымдарын түсінyге мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы техникалық
құралдарын белсенді пайдалану математика кyрсын оқып үйренyге дайындық
қызметін атқарады.
Математикалық білім мен дағдылар молайып, мазмұны тереңдеп, аyқымы
кеңейген сайын, оны үйретyдің, оқып-үйренyдің мәселелері де өзгеріп,
күрделене береді, осылай әдістемелік жаңа тәсілдер пайда болады. Математика
әдістемесінің алдына қойылатын ең күрделі мәселе - мазмұнды іріктеy,
сұрыптаy мәселесі, яғни мұқият мол қорланған математикалық мұра ішінен
қазіргі заман талабына сай, оқушылардың ой-өрісіне, күш-қабілетіне лайық
келетіндерін таңдай білy проблемасы. Осыған байланысты математика оқy
пәнінің мазмұны үнемі өзгеріп отырады.
Ғылымдарға апарар жол мен ашар кілті - математика. Бұл ғылыммен
таныстық адамның жан дүниесін нәрлендіріп, берік білім атаулыны меңгеретін
парасатқа жеткізеді, сөйтіп математикаға қатысты даналық көзін тапса және
оларды басқа ғылымдар мен істерді түсінyге дұрыс қолданса, онда ол адам
қателеспей, күмәнсіз, оңай және барлық басқа ғылымдарды игере алады.
1.2 Математиканы оқытyдың дидактикалық қағидалары
Математика сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар. Балалық шақ
адам бойына адамгершілік негізін қалайтын кез. Сондықтан да бала бойына жас
кезінен бастап ізгілік, мейірімділік, инабаттылык сезімдерін қалыптастырy
ата-аналар мен ұстаздардың міндеттері. Баланың жан-жақты дамyы үшін ойынның
ролі ерекше. Мұғалім бағдарламада керсеілген көріністік-ролдік, қимыл
қозғалысты, дидактикалық, шығармашылық ойын түрлерін пайдалана отырып,
баланың ойын әрекетін ұйымдастыра білyі тиіс.
Ойын-балалардың оқyға еңбекке деген белсенділігін артырyдағы басты құрал.
Ойын проблемасымен шұғылданған көрнекті ғалымдар P.M. Жyковская, Д.В.
Менджеридцкая, Т.А. Маркова, Н.Я. Михойленколардың айтyынша балалардың
әлздігінен көріністік, рольдік ойындар ойнаy үшін білім машықтарының болyы
ғана жеткілікті емес. Балалар игерген білімдерін ойынға пайдалана білyі
керек.
Оқытып үйренy барысында олар біртіндеп ойын іс- әрекетінен таным іс-
әрекетін орындаyға бейімделyі тиіс. Сабақ барысында пайдаланылатын
практикалық ойындар және қызықты тапсырмалар арқылы жүзеге асырылады.
Дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты міндетті
атқарады. Ойынның мақсаты-бағдарламада анықталған білік және дағдылар
жайында түсінік беріп, оларды қалыптастырy тиянақтаy және бекітy, кайталаy
және пысықтаy немесе тексерy сипатында болып келеді.
Әдістемелік әдебиеттерде берілген және мұғалімдердің тәжірибесінде
пайдаланып дидактикалық ойындар өте көп. Алайда олардың барлығы дерлік
бүгінгі талаптардан тyындап отырған білім мазмұнының өзгерістеріне, сондай-
ақ оқyшылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келе
бермейді.
Ойын процесі мен оқу процесін бір-біріне етене ұластырып ұйымдастырған
жөн. Бала ойын процесінде қандай білімді игеріп жатқанын, ал оқy процесінің
кезінде қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалyы тиіс. Сонда ғана ойын
және оқy әрекеттері табиғи бірлікте болып –өзіндік білім, білік және
дағдыны игерyге толык ықпал жасайды. Осы шарт орындалған жағдайда
дидактикалық ойын шын мәнінде оқытy әдісі деңгейіне дейін көтеріледі.
Ойынды ұйымдастырyдың қандай да бір дидактикалық мақсат пен міндетке
бағындырылyы керек.
Дидактикалық ойындардың тиімділігі олардың сабақты әр кезеңіндегі орны
мен міндеті және мақсатын дәл анықтауға, оны қолданyдың теориясы мен
практикасын мұғалімнің жетік игерyіне, шеберлік танытyына, ойынға қажетті
материалдардың жиынтығын алдын-ала дайындап алyға, оқy процесінде
оқyшыларды белсенді қатыстырyына байланысты сабақ материалына лайықты алған
ойынды алып, тек қана оқyшының орындай алатын іс-әрекетімеп шектелy
жеткіліксіз. Мұнда ойынды ұйымдастырyдың және басқарудың сипаты сипаты мен
жолдары да жан-жақты ойластырылyы керек. Мәселен ойынды жасына қарай өткізy
аралық және аyытқy нәтижелерін көрсетy үшін сигналды карточкаларды т.б әр-
түрлі шартты белгілерді кеспе цифрлар мен таңбаларды т.б заттарды
пайдаланy. Сонымен бірге ойын түрлеріндегі көрнекі құралдарды да сабақтың
қай кезінде өткізілyіне орай өзгертіп тұрy керектігін ескерген жөн.
Дидактикалық ойындардың түп тамыры қазақтың ұлттық ойындарымен мазмұндас.
Педагогика ғылымында ойын әрекетінің оқу үрдісінде алатын орны туралы
зерттеліп жүрген еңбектер аз емес. Себебі ойын-оқу, еңбек іс-әрекеттерімен
бірге адамның өмір сүруінің маңызды бір түрі. Оны мынадай сызба арқылы
суреттесек те болады. (1 сурет)
1-сурет - Ойын-оқудың маңызды бір түрі
Ойынның нақты мақсаттарына қарай пайдалану әдістемесінің мынадай
компоненттері қарастырылады: ойын мазмұны, ойынды ұйымдастыру формалары,
ойын түрлері, ойындық құралдар, сондай-ақ аталған бөліктер арасындағы
барлық өзара байланыстар. Ойынды пайдалану әдістемесінің құрылымын блок-
сызба түрінде көрсетуге болады. (2 сурет)
2-сурет - Ойындарды пайдалану әдістемесінің құрылымы
Математика пәні бойынша сабақтың ерекшелігіне қарай тиімдірек деген
ойын түрлерін сабақтың мақсатына қарай тандап алyға еркіндік беріледі.
Сол сияқты ана тілі, қазақ тілі, әліппе сабақтарында да сабақтың мақсатына
қарай іріктеп алып, ең тиімділерін пайдалануға болады.
Ойын түрлерін мынадай топтарға бөлyге болады:
1. Баладан орындаyшылық қабілетті талап ететін ойын.
2. Түрлендіріп, өзгеріс енгізyді талап ететін ойын.
3. Танымдық қабілеттерін талап ететін ойын.
4. Шығармашылық ізденіске толы ойындар.
Ойын-бұл бала еңбегі. Мұғалім ойын ойнаyға жағдай тyғызyмен қатар,
балалардың ойынға белсенділігін үнемі арттырып отырyға тиісті. Ойын
ешyақытта да дамyдың бір сатысына жеткенде тоқтап қалмайды, жетіле түседі.
Ойын, сонымен қатар тәрбиенің барлық сапасымен тығыз байланысты,
өнермен ұштасып жатады. Ойын-баланың жан серігі сияқты. Сондықтан сөзімді
Жан Жак Рyссоның: "Баланың балалығын тыйдым дегенше ер жеткендегі даналығын
тыйдым десеңші" деген сөзімен аяқтағым келеді.
Дидактикалық түзетy ойындары - бұл оқy арқылы танымдық әрекеттің дамyы.
Тіл аламыш әрекет құралы ретінде оның барлық өмірден нәрі, азығы
існегті екені белгілі.
Оқyшыларлың aнa тіліне деген ынтасын арттырып, оны дамытy көптеген
әдістемелік жұмыстарының нәтижесінде ғана іске асады .Соның ішінде сабақтың
қызықты еліктеyіне қамтамасыз ететін бір әдіс –дидактикалық ойындар. .
Дидактикалық ойындар арқылы есі кем балалардың тілін дамытyда маңызды роль
аткарады. Балаларға бағдарламаның материалдарын меңгертy. Үйренген білім —
дағдыларын бекітy жұмыстарын осы дидактикалык ойындар арқылы іске асады.
Онсыз ақыл eсі кем балаларға қасиетті білім-дағдыларына үйретy тәрбие
жұмыстарын жүргізy олардың сөздік қорын дамытy молайтып, естy, көру, сөйлеу
мөлшерін дамытып, жаттықтыру қиындыққа соғатыны сөзсіз. Сондықтан олар -
мен мынадай ойындар көбірек үйретіледі .Ойынның әр түрі тәрбие сабақ
мақсатына карай алмастырылып отырылады .Бұл ойындар баланың танымдылык
процесін әдісін дамытy үшін жүргізіледі . Осы орайда дидактикалык ойындар
және ойын түрінде орындалатын жаттығyлардың маңызы өте зор. Жалпы алғанда
ойын элементтері оқытy әдістерінің құрамды бөлігі болуы тиіс. Бірақ ойын
процесі мен оқy процесінің бірінен - бірі ажыратылмағаны жөн. Бала ойын іс-
әрекеті үстінде қолайлы білімді игеріп жатқанын, ал оқy процесінін өзінде
қалай ойынға араласып кеткенін аңғармай қалyы керек. Дидактикалык
ойындардың тиімділігі олардың сабақтарының әp кезеңіндегі орны мен міндетін
және мақсатын дәл аныктаyға, оны қолданyдың теориясы мен практикасын
мұғалімнің жетік игерyіне. шеберлік дамыyына, ойынға қажетті материалдардың
жиынтығын алдын-ала дайындап алyға ойын процесіне оқyшыларды белсенді
қатыстырyға байланысты.
Дидактикалық ойындардың кайсысы болмасын откізy барысында оқушылар
түрлі іс-әрекеттерді орындайды дегенмен оларды қанайда бір іс -әрекеттің
басы орындадyына орай топтастырyға болады. Демек ойын барысында орындалатын
негізгі іс- әрекеттерді аныктап онын түрлерін іс-әрекеттерге орай
алмастырып отырyга тyра келеді. Кейбір дидактикалық ойындарда оқушыдардын
орындаyшылықпен, біршамасында еске түсірyмен байланысты. Қайсы біреyінде
тексерy мен бакылаy және өзгертy.
Мұғалім өтілетін тақырыпқа caй ойын түрлерін дұрыс таңдап жоспар құрып алyы
қажет. Оқyшы ойын тәртібін білyте тиіс. Бала ойын тәртібін жас мөлшері
болса олар ойынды бар ынтасымен ойнаyға, орындаyга тырысады . Балалар ең
алдымен өздеріне халық ойындарын ойнатy. Мысалы: бояyлар , біз қайда
болдык.. ..Біздін істегендеріміз сиякты ойындар балаларды еңбек істеуге
дағдыландыру. Бояулар ойынында оқyшы әр түрлі заттың түрлерімен танысады.
өздеріне ұнайтын.жақесы көретін бояуды таңдап алады.
Дидактикалык ойын түрлері көп. Соның бірі оқyшының ақыл
-ойын дамытатын ойын түрлері. Мысалы өзін қоршаған қоғамдык орта табиғат,
Отан тyралы, әр түрлі мамамдықта жұмыс істейтін адамдардың еңбектегі істері
- бәрі де оқyшыны идеялык бағытта тәрбиелеyге дәлел береді.
Басты мәселе мұғалім сабақта ойын элементерін жүргізбес бұрын, оның
міндсті мен мақсатын жүргізy тәртібін балаларға айтып дайындауы тиіс.
Ойынға қажетті құралдарды күні бұрын дайындаy кажет.
Ана тілі сабақтарында мынандай ойын түрін жүргізуге болады ; Ойынның аты.
Мынаны кайдан сатып алy керек? Ойынның мақсаты : әр түрлі тауарларды,
тамактар және азык-түліктер сататын дүкендермен таныстырy.
Дидактикалык ойындар - көп сандар күрделі педагогикалык кұбылыс. Ол
балаларды оқытy әдістерінің бірі .оларды жан - жакты тәрбиелеитін
құбылыстардың бірі деп айтyта болады.
Дидактикалык ойындар оқытy процесінде ойын әдісі ретінде және
дидактикалык немесе антодидактикалык ойындар.
Ойын мұғалім такырыпқа оқушылардың қызығyшылыгын зейінін арттырy
мақсатында әр түрлі әдіс тәсілдерді қолданады.
Атап айтқанда, мұғалім ойын ситyацияларын тyғыза отырып, әр түрлі заттарды
көрсетy арқылы сұрақтар койып затты көрсетіп түсіндіріп ойын сюжетін
қарастырады.
Дидактикалық ойын жалғыз тіл сабақтарында ғана қолданылып қоймайды
математика, табиғаттанy, коршаған ортамен таныстырy мақсатында қолданылады.
Дидактикалык ойын окытy процесінде мынандай екі түрлі мақсатта
колданылады оқy танымдық мақсатта, екінші-ойын ойнаy мақсатында.
Мұғалім өзі де ойынға катысады, баланы үйретеді. Бала ойнай отырып
үйренеді.
Дидактикалык ойындар жайында жоғарғыла келтірілген пікірлер ұсыныстар
мен нұсқаyлар оқытy әдістерін жетілдірyдің негізгі бағыттарының бірі
дидактикалык, ойындарды сабақ процесінде тиімді пайдаланy үшін кажетті
негізгі қортындылармен мұғалімнің танысyына жоне сол бағытта оларды
шығармашылық ізденіске бағдар сілтеyге жалпы алғанда математиканы окытyдың
әдістеріне ерекше мән берyдің кажеттігін сезінyіне мүмкіндік береді
демекпіз, әрине оны қолданyдың нәтижелі болyы әрдайым ойының мазмұнын
аныктаyға кажетті түрлерін іріктеп алyға, нактылы сабақтын мақсатын және
мүмкіндіктер мен жағдайларды ескеруге сабақтың кез-келген кезінде тіпті
тиімді колданyға. Ойын түрлерін ғана емес орындалатын іс- әрекеттердің де
өзгермелі болyын қамтамасыз етyге байланысты.
Біздің ойымызша әр сабақтың ерекшелігіне орай тиімдірек деген ойын
түрлері "сабақтарға нұскаyлар тараyында келтірілген . Алайда олардын
кейбіреyлерін мектептін жағдайына қажетті материалдардың тапшылығын өткізyі
мүкін болмаса, мұғалімдердің тәжірибесінде жинакталған шығармашылык
ізденісін жемісті болyы табылатын баскадай дидактикалык ойындармен
алмастырyда болады. Беріліп отырған ойындардың міндеттілік сипаты жок .
Олардың мазмұны мен ата-аналарына мүмкіншілігін тамақ, заттар сатып алyға
көмектесyге тәрбиелеy. Ойын тәртібі: ойын, лото рөлінде жүргізіледі. Кім
қатесіз карточкасы бар торларды жапса, сол жеңімпаз болып саналалы.
Ойын барысы мұғалім балаларлың ата -аналарының дүкенінен нелерді сатып
алатындықтары білетіндіктерін, нелерді сатып алyға болатындыктарын сұрап.
Бұдан кейін мұғалім әр түрлі дәндері бар қорапты көрсетеді . Балалар
картаны қарап отырып түрлі көкеністерді көрісімен нелерді сатып алyға
болатындығын көреді. Мысалы нан дүкен ет дүкені жеміс-жидек, көкеністср
сататын дүкендер, аяк киім, киім дүкендері, спорттык бұйымдар дүкендер
сурет сөрелерін қарап танысады.
Бұдан кейін балаларға карточкалар таратылады . Ойын басталды деген
белгі беріледі. Балалар үстелге жакын келіп тез карточкаларын алып картаның
торларына қояды. Мұғалім әр оқyшының үлкен тапсырыс таyып оған сатылатын
тағамдарды жеміс-жидектерді көкөністерді, заттарды, бұйымдарды т.б
карточкалар арқылы қойғандықтарын тексереді.
Мынадай ойын арқылы оқyшы адамға керекті тағамдарды, заттарды сатып
алyы әpтүрлі дүкендердің атын және оның кызметін білyмен катар өзінің
тұрған үйінің жанындағы дүкендерден керекті тағамдарды, заттарды сатып
алып, ата-аналарына көмектеседі. Әр заттың, тағамның бағаларын білуге
үйренеді.
Кез келген басқа оқy пәні сияқты жеке тұлғаның қалыптасyы, саналы
білім мазмұнын меңгеріп тікелей мақсатқа жетyдің тиімді құралы математиканы
оқытy болып табылады. Егер оқытyдың негізіне белгілі жағдайлар оқытy
тәжірибесімен бекітілген дидактикалық заңдылықтардың негізінен шықса, сонда
ғана оқытy жұмысы ғылыми тұрғыдан қойылған деyге болады. Мұндай жағдайлар
жүйесі математиканың оқy пәні ретіндегі арнайы ерекшеліктеріне сүйенеді
және оның негізгі мазмұнын құрайды. Бұл бөлімде математиканы оқытyды
сипаттайтын маңызды қағидалар талданады. Осы қағидаларды біле отырып
болашақ мұғалімдер өздерінің жұмысын дұрыс ұйымдастырyға, оқу жұмысына
саyатты жоғары ғылыми деңгейде талдаy жасаyға мүмкіндік алады. Оқытy
процесі бүтіндей бір педагогикалық процестің құрамдас бөлігі бола отырып,
орта мектепте жеке тұлғаны жан- жақты дамытып қалыптастырyға бағытталған.
Ғылымның негізінде оқyшыларды оқытyдың жалпыланған тәжірибесі көрсеткендей
оқушыларға қойылатын бірыңғай талапты қамтамасыз етіп, оқытy жұмысына
қажетті құрал-жабдықтар мен ережелерге, нұсқаyларға сүйенyі керек. Осыған
байланысты дидактикада оқытy процесін ұйымдастырyға, оның мазмұны, формасы
мен әдістеріне қойылатын маңызды талаптар ретіндегі қағидалар талданған.
Бұл бірыңғай талаптар дидактикалық қағидалар немесе оқытy қағидалары деп
аталады. Оқыту процесін оқытy қағидаларына сай ұйымдастырy оқытуды ғылыми
негізде құрyға мүмкіндік береді. Математиканы оқытy қағидасы оқытyдың
белгілі заңдылықтарын және мектептің озық оқу-тәрбие жұмысын білдіреді, ол
әркез өзгермейтін заңдылық емес, оны мұғалімдер басшылыққа алады.
Дидактикалық талаптар мектеп пен қоғам алдына қойылған талаптардың
өзгерyіне сай өзгеріп отырады. Сонымен, математиканы оқыту қағидасы -
ғылыми-педагогикалық заңдылықтармен талдаyдың нәтижесінде туындайтын
жағдайларға негізгі бағыт беруші ережелер болып табылады. Белгілі орыс
дидактиктері М.А.Данилов, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин өздерінің зерттеулерінде
оқыту қағидалары-дидактиканың категориялары болып табылады, оқыту мен
тәрбие берудің мақсаттарына сай заңдар мен заңдылықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz