Мақсаты, мәселесі, әдістер және зерттеу ұйымдастыру
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...21 1Оқу - мектептегi дене
тәрбиесiнiң материалдық базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
1.1 Спорттық ойын түрлеріне арналған спорттық
құрылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... 5
1.2 Дене тәрбиесінің теориясы және әдістемесінің жалпы
негіздері ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Дене тәрбиесінің
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .13
2 Мақсаты, мәселесі, әдістер және зерттеу үйымдастыру ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...19
2.1 Дене тәрбиесі процесінде өз қозғалыстарын
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 Дене касиеттерін тәрбиелеу
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21 2.3 Дене тәрбиесінде сабақты құру
формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 Зерттеу сараптамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..31
3.1 Мектеп жасындағы балалардын дене тәрбиесінің
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ..31
3.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардын дене шынықтыру
Жаттығулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3.3 Дене шынықтыру мұғалмдердің тәрбилік жұмыс
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 46
Практикалық
ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.50
Қолданған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Кіріспе
Спорттық құрылыстар дене шынықтырудың материалдық техникалық
базасының негізін құрайды және дене шынықтырудың барлық түрлерімнен
байланысу үшін арнайы салынған ғимараттар мен құрылыстар ретінде
қабылданады.
Жаттығу орындары спорттық құрылыстардың басты, негізгі бөлігін құрайды.
Спорттық құрылыстар пәні спорттық –педагогикалық пәндер оралымы
элементтерінің бірі болып танылады. Өз кезегінде қондырғы ережелер мен
нормативті талаптарды және спорттық құрылыстарды қолдана білу маманның
таңдаған мамандығына әрі қарай жетілуінің негізі болып табылады.
Спорт ғимараттарын жобалау мектеп, ауыл, қалаға арналған ғимараттарын
пайдалану. Әдістемелік, практикалық тәжірибе жинақтау. Оқытушылық,
жаттықтырушының жұмысын пайдалана білу.
Бірінші міндет дене шынықтыру орындарында жабдықтау құралдарын ашу,
түсіндіру мен оларды қолданудың оңтайлы әдістері мен олардың қызмет етуінің
нысандарын табуға негізделген.
Екінші міндет спорт ғимараттарының дамуы туралы толық түсінік алу
Үшінші міндет студенттер алған білімдерін, іскерліктерін және дағдыларын
практикалық түрде іске асыра алуы
Келесі міндет ғылыми дүниетанымды қалыптастыруға септігін тигізеді,
студенттердің санасын фактілермен байыта түсіп, мінез құлқын тәрбиелеу
практикалық сабақтармен байланыстырылып, студенттер практикалық икемдік
дағдыға ие болады және өздік жұмыстар, оқытушы мен студенттердің бірлесіп
жұмыс жасауы нәтижесінде алған білім мен дағдылар тиянақталатын болады.
Студенттердің білімдік дағдыларына бақылау жасау –студенттердің өзіндік
жұмыстарын тексеру, рефераттар жаздыру, арнайы жеке тапсырмалар беру,
тексеру, рейтингілік жүйе бойынша балл көрсеткішін анықтау жолдарымен іске
асырылады. Спорттық құрылыс – бұл арнайы салынған және жабдықталған ашық
және жабық түрдегі құрылыс, оқу-жаттығу барысы және әр түрлі спорт
түрлерінен спорттық жарыстарды өткізуге арналған.
Оқу спорттық құрылыстарға спорттық базалар, оқу мекемелері,
мектептер, спортшыларды дайындауға арналған оқу-жаттығу орталықтары жатады.
Көрермендерге арналған арнайы орындары бар спорттық құрылыстар
демонстрациялық құрылыстарға жатады. Оларға стадиондар, сарайлар, әмбебаб
алаңдар, велотректар, шаңғы және тау шаңғы стадиондары және басқа да
трибуналары, орындықтары, көлік орындары бар спорттық құрылыстары жатады.
Халықтық белсенді демалысына арналған спорттық құрылыстарға,
саябақтарда, орман ішінд еөзін, көл жағасында және басқа да халық пен дене
шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына арналған демалыс базалары жатады.
Одан басқа балаларға спортпен шұғылдануға және емдеу-сауықтыру мақсатындағы
арнайы спорттық құрылыстар бар.
Көлемдіге-барлық жабық спорттық құрылыстар, спорттық залдар, манеждер,
спорт сарайлары, жабық бассейндер жатады.
Плостнойға-спорт алаңдары, жеңіл атлетикалық және коньки жолдары,
шаңғы трассалары және т.б. жатады.
Спорттық құрылыстарды классификациялауға біркелкі терминология қабылданған.
Төменде спорттық құрылыстардың белгіленген терминология бойынша қысқа
ережелер мінездемесін келтіреміз.
Ашық бөлек спорттық құрылыс баскетбол алаңы-арнайы жобаланған тікбұрышты
жер бөлігі, арнайы белгініп жабдықталған.
Ашық комплексті спорттық ғимараты, оның құрамында спорт аренасы, алаңдар,
арнайы спорт түрлерінен алаңдар, жеке жабық спорттық құрылоыстар, барлығы
бір жерде орналасқан.
Арнайы салынған және бейімделген бөлмелер (ғимарат), оқу-жаттығу
және жеке бір спорт түрінен жарыс өткізу үшін жабдықталған.
Жабық кешенді спорттық құрылыс кешенді бассейн-арнай салынған немесе
бейімделген, шағын ванналары бар ғимарат. өзінің инженерлі-техникалық
көрсеткіштері мен жабдықтауына байланысты, оқу-жаттығу жұмыстары мен су
полосы жарыстары, суға секіру мен жүзуге, сонымен бірге балаларды жүзуге
үйретуге арналған.
Үлкен спорттық арена- ең ірі құрылыс. Жобада дөңгелек тәрізді онда футбол
алаңы, жүгүру жолы, секіру және снарядтарды лақтыру секторы бар.
Негізгі жарыс ережелеріне сай халықаралық және бүкілодақтық
ойындарға арналған футбол алаңының ұзындығы 100 – 110 м дейін, ені – 64 –
75 м дейін.
ССРО-дағы спорттық ядроның үлгідегі жобасында 69х104 м көлеміндегі алаң
қарастырылған. Осындай алаңдар біздің елімізде көп таралған.
Зерттеу мақсаты:
Әдебиеттер көздерін талдау негізінде және озат оқытушылардың тәжірибелері
негізінде, дене шынықтыру мұғалімі жұмысындағы табыстар мен сәтсіздіктердің
себептерін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
Зерттеу тақырыбы бойынша теориялық талдауды өткізу.
Дене шынықтыру мұғалімінің жұмысындағы жетістіктердің типтік себебін
анықтау.
Дене шынықтыру мұғалімінің жұмысындағы сәтсіздіктердің типтік себебін
анықтау.
Зерттеу объектісі: дене шынықтыру мұғалімі.
Ғылыми жаңалығы: ғылыми прогресс өркен жайған қазіргі жағдайда
жоғары оқу орындарында мектеп үшін оқу тәрбие жұмыстарын шығармашылықпен
жүргізе алатын мұғалім - тәрбиешілер дайындаудың теориялық деңгейін
көтерудің маңызы ерекше. Үнемі көбейетін ақпараттар тасқыны жағдайында
жастарды жан-жақты дамыту мұғалімнің өзінің ғылыми теориялық білімін
күнделікті көтеруді талап етеді.
Теориялық маңыздылығы: теориялық сабақтар үшін мақсатты түрде аптасына бір
рет уақыт берілуі керек. Менің көзқарасым бойынша мұғалім өзінің жеке
жұмысының дайындығы және оқушыларын тәрбиелеуі жөнінде айтып өткен дұрыс
(тек мұғалімнің тәжірибесі мол болуы қажет).
Зерттеу құралы: дене шынықтыру мұғалімінің кәсіби қызметі.
Зерттеу гипотезасы: біз, жас мұғалімдерге болашақ кәсіби қызметінде өте
қажетті, дене шынықтыру мұғалімінің жұмысындағы табыстар мен
сәтсіздіктердің себептерін талдау нәтижелерін ұсынып отырмыз.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі екі
тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Оқу - мектептегi дене тәрбиесiнiң материалдық
базасы
1.1 Спорттық ойын түрлеріне арналған спорттық құрылыстар.
Баскетбол, бадминтон және басқа доп ойнайтын ойындар алаңы арнайы
жабдықталған, арнайы белгіленген, ойынға арналған алаң жабдығы 6,1х0,75
көлемді және 2х2 тікбұрышты ұяшықтардан тұрады. сетка екі қада арасына
көлденең тартылуы және үстіңгі сетка қыры 1,55 биіктікте болады.
Баскетбол щит 1,80х1,20 кольцо диаметрі 45 см қадаға орналасқан. Щит
ағаштан және басқа материалдан жасалынады, ақ түске боянады,волейбол
алаңының жабдығы-бұл қадаға тартылған сетка, олар алып-салмалы болуы
мүмкін. Қадалар сызықтан 0,5 мжерде орналасқан, қол добының жабдығы 2
қақпадан және 4 бұрыштағы жалаудан тұрады. қақпа биіктігі 2 м, ені 3 м.
Қақпаның қадалары мен перекладинасы ағаштан, төртбұрышты 8х8 см сечениемен
жасалынады,теннис ойнайтын алаңда көлденең сетка болу керек (алаңды 2-ге
бөледі) металл қазықтар троспен тартылады, қазық биіктігі 1,06 м. Қырдағы
сызықтан 91 см қашықтықта қазықтарды орналастырады.
Қада қасындағы сетка биіктігі 1,066 м, орташа сызықтың үстінде – 0,914,
қада қасында – 1,066м, ойынға үстел және сетка керек. Сетка үстелдің
ортасында тартылады. Үстешл беті бір (274х152,5) және екі щиттан
(137х152,5) жасалынады. Щит беті тегіс және жыйыры жоқ бояумен боялған болу
керек. Қалашық үшін жасалған алаң арнайы жабдықталған тікбұрышты жер
бөлігінен тұрады, құрамында қала, қала маңы, кон, полукон
алаңдарынан тұрады. Регби үшін алаңның ереже бойынша келесі көлемі
бекітілген: ұзындығы 107 м-132 м дейін, ені 66-68 дейін. Қырындағы
сызықшалар ені ойын алаңының көлемі ішіне енбейді.
Қақпа сызығы сынақ алаңына жатады, қырындағы сызық және сынақ алаңының
бұрыштағы жалаулары сынақ алаңының көлеміне кірмейді. Қақпалар сызықтың
беті жағында орналасады.
Регби алаңының құрылысы футбол алаңының құрылысымен бірдей, олар газонды
және газонсыз болуы мүмкін. Регби ойынын футбол алаңында ойнауға болады.
Қақпалар футбол алаңының беткі сызығында орналасуы керек. Бокс, күрес, ауыр
аитлетика, фехтованиеге арналған алаң арнайы құрылысы мен жабдығы бар
жаттығу өткізу үшін арналған.
Алаңдар аумағы, күрес кілемінің көлемі 18х22 м. Алаңда кілемнен басқа
арнайы жаттығуларға арналған керекті құрал-жабдықтар болуы мүмкін
(күресшілер тренажеры, штанга, гиря, аспалы кольцо снаряды, канат т.б.
Бокс алаң аумағы 20х23 м. Ринг (5х6) және қосалқы құрылыс кешеңінен:
пневматикалық груша платформа үшін, аспалы снарядтардан тұрады.
Ауыр атлетика: 14х18 м алаңында негізгі (4х4) және 1-2 қосымша помосттар
(3х3 см) болуы керек, осыдан басқа, тағы да аспалы снарядтар рамасы, секіру
ор мен гиряларды көтеру орны. Ойын алаңына ойын алаңы мен бос алаң енеді.
Олар тікбұрышты және симметриялық болуы керек. Ойын алаңының аумағы 18х9 м
тікбұрышты болады.
Алаңның барлық жағынан бос алаңның кішкене көлемі 3 м құрастырады. Бос ойын
аумағы – бұл ойын алаңы үстіндегі аумақ, кедергіден бос аумақ ойын алаңының
үстіндегі бос ойын аумағының кішкене биіктігі 7 м құрастырады. Футбол
ойнайтын алаңдар өздеріне көп көңіл бөлуді қажет етеді, Бұның әрқайсысына
жеке күтім керек, егер алаң дұрыс күтілмесе ол бүлінеді, және оған
жұмсалған қаражат бекер жұмсалған болады. Мысалы, шөпті алаңды алсақ.
Мындай газонға жақсы күтім керек. Газон жасау үшін көп уақыт пен
материалдар қажет.
Доп баскетбол ойыны үшін сфера үлгісінде және белгіленген түсте болуы
тиісті. Доптың салмағы 567г. Кем емес, 650г. Жоғары емес. Бес адамнан екі
команда ойнайды. Ойын 10 мин. 4 бөліктен тұрады. Үзілістің ұзақтығы әр
ойынның бөлігінде 2 мин. Ойының жартысындағы үзіліс ұзақтығы 15 мин.
Ойын барысында команда ойыншыларын өз қалауынша ауыстыру мүмкін.
Ойын екі команданың екі ойыншыларының арасында допты лақтырумен ортадағы
теңбір ішінде басталады. Бұл кезде теңбір ішіне басқа ойыншыларға кіруге
болмайды. Кольцоға доп түскенде команда 2 ұпай алады, айып лақтыруға 1 ұпай
алады. Ең көп ұпай алған команда жеңіске жетеді.
1.2 Дене тәрбиесінің теориясы және әдістемесінің жалпы негіздері
Дене тәрбиесі білімі – адамның козғалыс епшілдігін, дағдыларың
ұйлестіру процесі және арнаулы дене шынықтыру білімін беру.
Дене тәрбиесі - әр қозғалыстарды үйретеді, дене сапасы мен
кабілеттерін тәрбиелейді, арнаулы дене шынықтыру білімін менгеруге , және
дене шынықтыру сабақтарының қажеттілігін тұтнушылық ретінде үйлестіреді
Дене тәрбиесі ерекшеленген оқыту –тәрбие мақсаттарың шешу процессі.
Дене
дайындығы. Бұл түсінік (термин) еңбек және басқа іс-әрекеттеріне дене
тәрбиесін бағыттайды .Жалпы және арнаулы дене шынықтыру дайындығы
болады. Жалпы дене шынықтыру дайындығы – әр түрлі іс-әрекеттерде табыска
жету үшін дене шынықтыру даму денгейін көтеруге , қозғалыс дайындығының
асса түсінуіне бағытталған.
Арнаулы дене шынықтыру дайындығы –адамның козғалыс кабілеттеріне арнаулы
талап қойып, нақты іс-әрекеттердің жетіктеріне бағытталған арнаулы
процесс.Дене шынықтыру дайындығының нәтижесі,ол дененің – шынығу
дайындылығы. Дененің дамуы. Құрылу, үйлестіру процессі,ағзаның
морфофукционалдық өзгерістері мен соған негізделген дене сапасы мен
кабілеттілігі . Дене дамуы үш топ өзгеріс көрсеткіштерімен мінезделеді.
Бұл тұлғаның көрсеткіштері бой, салмағы,мүсін,дененің әр бөліктерінің
формалары мен көлемі ,адамның физиологиясын және биологиялық формаларын
мінездейді. Деңсаулық көрсеткіштері :физиологиялық жүйедегі адам ағзасының
морфологиялық және функционалдық өзгерістерін көрсетеді .Адамның
деңсаулығына маңызды шешімді тыныс алу және ортанғы жүйке жүйесі , ас қорту
және шығару органдары ,терморегуляция механизімдерінің функционалдығына
әсерін тигізеді.
Дене сапасының даму көрсеткіштері: ( күш, жылдамдық кабілеттілігі ,
шыдамдылық т.б .Дененің дағдылануы :өмірдің талабына сәйкес адамның дене
дамуы және,дене дайындығының тарихи идеалы. Дене дағдыландыруының
көрсеткіштері:
1)мықты денсаулық , өмірдің әр түрлі қиындылығына тез арада үйрену және
дене шынықтыру қабілетілігінің жан-жақты дамуы.
2)жалпы дене жұмыс кабілеттілігінің жоғары болуы.
3) тұлғаның бір қалыпта дамуы , дұрыс мүсіннің калыптасуы,
4) дене сапасының жан-жақты және гармональдық дамуы
5) Өмірге қажетті негізгі қозғалыстардың техникасын меңгеру.
6) Дене шынықтыру білімі, арнаулы білімін меңгеріп, өзінің дене шынықтыру
қабілетін өмірде,еңбекте, спорта пайдалана білуі.
Спорт-жарыс түрінде өткізілетін, бұған арнаулы дайындық керектігін , және
адамдардың қарым-қатынасы мен нормалары қажет.
Бұның спецификалық формасы-жарыс, жарысқа дайындығы спорт жаттықтыру
арқылы өткізіледі.Дене шынықтыру жаттығулармен міндетті түрде айналысу.
Жүйе бұл түсініктемесі әр косалқының бір-бірінің байланыста болуымен
заңдылық орналасқан бірлігін білдіреді,және де әр түрлі мақсаттарды шешуге
және нақты функцияларды орындалуға тағайындалған.
Дене тәрбиесінің жүйесі-д.т-ң әлеуметтік практикасының тарихи
белгіленген типі,бұған енгізілген, теориалық- әдістемелік, бағдарлама-
нормативттік және ұйымдастыру негіздері, адамдардың дене жетілуін, және
салауатты өмір сүруінің үйлестіруын қамтамасыз етеді.
Теориялық- әдістемелік негіз.Дене тәрбиесінің жүйесі көп ғылымдардың
жетілдіктеріне тіренеді.Оның теориалық әдістемелік негізі ғылыми қағидалар
негіздердің(антаномия, физиология, биохимия және т.б.), қоғамдық(философия,
социология), педагогикалық (психология, педагогика т.б.) ғылымдар
әдістемелік пән негізінде дене тәрбиесінің жалпы заңдылықтарын
қарастырып және негіздейді.
Бағдарлама- нормативттік негіз. Д.тер-сі міндетті мемлекеттік бағдарлама
негізінде (мектепке дейінгі мекемелердегі бағдарлама) жалпы білім беру
мектептерде, ортаңғы және жоғарғы оқу орындарында, әскерде т.б.),іске
асырылады. Бұл бағдарламалар дене тәр-ң ғылыми мақсаттары мен құралдарын,
меңгеруге жататын комплексттік епшілдіктермен дағдыларын, нақты
нормаларымен талаптардың тізбелігін құрайды.
Дене жүйесіндегі бағдарлама нормативтік негізгі контигент ерекшелігіне
(жасына, жынысына, дайындық деңгейіне, денсаулық жағдайына),және дене
шынықтыру қозғалысының қатысушыларының негізгі іс - әрекеттерінің
талабы(оқу, кәсіп орындағы жұмыс, әскердегі қызмет) бойынша екі негізгі
бағытта анықталады: жалпы және арнаулы дене дайындықтарына. Жалпы дайындық
жалпы міндетті түрде білім алу жүиесіндегі дене тәрбиесінің бағыты ;
базалық жан-жақты дене дайындығын ; өмірге қажетті негізгі қозғалысты
иемденуді (болуын), дағдыландыруын; әр адамға дене қабілеттілігін жақтағы
деңгейінің дамуын жеткілігін қамтамасыз ету.
Арнаулы бағыт (спорттық машыктану, кәсіпкерлік-колданбалы, әскери-
колданбалы дене дайындығы) жалпы дайындық базасының жоғарғы деңгейге
жетуге байланысты
қозғалыс іс- әрекетінің тандау түріндегі терен дағдыландыруын карастырады
(ол жеке қабілеттілігіне байланысты).
Адамның спортқа жетілуің, дене тәрбиесінің моральдық және жігерлік сапасың
осы екі негізгі бағыт өмірдегі ең ненізгі қозғалыстармен шұғылдануға
қамтамасыз етеді. Бағдарлама-нормативттік негіздерінде, нақты дене
тәрбиесінің принцптері белгіленген.(жеке тұлғаның жалпы жан-жақты даму
принципі, сауықтыру бағыты. Ұйымдастыру негізі. Д.т-ң жүйесіндегі
ұйымдастыру структурасын, мемлекеттік, қоғамдық)- ұжым формалары,
қолбасшылық, басқару құрайды.
Мемлекеттік тарауынан,.Емдеу-профилактикалық ұжымдарда, әскерде, орта-
арнаулы, және жоғарғы оқу орындарында, жалпы білім беру мектептерде,
мектепке дейінгі мекемелерде дене шынықтыру жаттығуларын міндетті, жүйелі
түрде шығылдануды қарастырады. Сабақтар мемлекеттік бағдарлама бойынша
өткізіледі, бұған арнаулы, сағат, кесте және арнаулы мамандардың
басшылығымен, арнаулы берілген уақытта өткізіледі.Мемлекеттік тарауынан
ұжымдардың істеліп жатқан жұмыстарымен және нәтижесін бақылайтын
д.шынықтыру, спорт және туризм комитеті, дене тәрбиесі және спорт қалалық
комитеті және де Қ.Р. білім беру бөлімшілері қамтамасыз етеді.
Қоғамдық дене шынықтыру жаттығу сабақтары жеке тұлғаның көз-қарасы,
қатысушының қабілеті, және дене тәрбиесіне тұтынушылығына байланысты
ұйымдастырылады.Қоғамдық принцпальдық ұйымдастыру формасы- дене шынықтыру
сабағының жалпы еркінділігі.
Д.т-ұйымдастыру бас кезенінде , еркіндік спорт қоғамдары арқылы,жаппай
дш сабактарына тарту
Дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеті
Мақсат-ол қоғамның және адамның көздейтін іс-әрекетің соңғы нәтижесіне
жетуіне түсініктеме береді.
Дене тәрбиесінің мақсаты-ол адамның физикалық даму оптимизациясы, яғни әр
адамның жан-жақты дамыту физикалық сапасының дағдырландыруы, нравствалық
тән тәрбиесімен біріккен қабілеттілігінің байланысы және қоғамділік жеке
белсенділікті мінездейді.
Еңбек етуіне және әр іс-әрекеттерінің түріне, қоғамның әр мүшесін дайындық
негізіне қамтамасыз етеді.Дене тәрбиесі, мақсатына жете алатындай болу үшін
нақты міндет комплекісі шешіледі:Арнайы жәнежалпы педагогикалық,
белгіленген нәтижесіне жету талабы; ол тәрбиеленушілердің жас ерекшелігінін
даму лектері (этаптары),дайындық денгейіне қарай көрсетілді.
Дене тәрбиесінің арнайы міндеттіне екі тобы жатады.Адамның физикалық
дамуының оптимизациясы бойынша, және білім беру міндеті.
Адамның физикалық дамуының оптимизациясы бойынша міндетті шешу үшін
мыналар камтамасыз етілуге тиіс:
- Адамға қажетті физикалық сапасын оптималды дамыту.
- Денсаулықты нығайту және сақтау, ағзаны шынықтыру.
- Дене бітімін жетілдіру және физиологиялық функциясының гармональды дамуы.
Дене сапасының жан-жақты дамуы - адам үшін маңызды. Оларды басқа
қозғалыс іс-әрекетіне ауыстыру жағдайы, ол көп адамзатын іс-әрекетерін,
яғни әр түрлі жұмыс процесінде және қолайсыз орта жағдайда баска козғалыс
іс-әрекетіне ауыстыра алатын жағыдайы .
Мемлекетте, халықтың денсаулығы, ең үлкен баға болып , іс-
әрекетердің жағдайы және халықтың бақыты өмір сүруі үшін
қарастырылады.Денсаулықтың мықтылығына байланысты ағзаның физиологиалық
жүйесінің жақсы дамуына байланысты сапаның жоғары даму деңгейіне жетуге
болады: күш,жылдамдылық , төзімділік ,икемділік, иілгіштік. Дене бітімінің
жетілуі және адамның физиологиалық функциясының гармоналды дамуына, дене
сапасының және дұрыс мүсіннің тәрбиеленуіне, тұлғаның әр бұлшық ет
массасының пропорциональды дамуына, дене шынықтыру жаттығулары арқылы
оптималды салмақты сақтауға, дене әдемілігін камтамасыз ететін іс-әрекет
жасайды.
Адамның жұмыс қабілетін өте отырып, дене тәрбиесі ұзақ өмір сүруге,
физикалық қабілетерін жоғары деңгейде сақтауды қамтамасыз етеді.
Арнаулы білім беру міндетінде:
- Өмірге қажетті әр түрлі қозғалыс қабілеттер мен дағдыны үйлестіру.
- Спорттық қозғалыс қабілеттер мен дағдыны үйлестіру.
- Ғылыми –практикалық мінездемесі ретінде базалық білім алу.
Қозғалыс әрекетеріне үйренген болса адамның физикалық сапасы толық және
рационалдық пайдаланады.
Қозғалысқа үйрету нәтижесі кезінде қозғалыс епшілдігі және дағдысы
үйлестіріледі.
Өмірге қажетті епшілдік пен дағды козғалыс әрекеті ,еңбекте, корғаныс,
спорт іс-әрекеттерінде іске асырылады. Жүзуде, шаңғы мен қозғалуды,
жүгіруді, секіруді меңгеру мен дағдысы, өмірдегі колданбалы маңызы өте
зор.Епшілдік және дағдының үйлестірінуі адамның әр қозғалыс қабілеттілігін
дамытады, соның ішінде еңбек қозғалысында.Адамның қозғалыс біліктілігі
дағды бағасы үлкен болса, сонша жаңа қозғалыс формаларына үйрену оңайға
түседі.
Оқытушының арнаулы дене шынықтыру білімін беру, оларды тереңдетіп және
жүйелі түрде толтыра білу, бұлда дене тәрбиесінің негізгі міндеті болып
есептеледі. Бұл бөлімге жататындар: дене шынықтырудың маңызы, жеке тұлғаға
және қоғамға деген; дене шынықтыру – гигиеналық мінездемесі; қозғалыс
дағдысы мен қабілеті үйлестіру заңдылықтары, дене шынықтыру жаттығуларының
техникасы, және оның маңызы, қолдану негізі; мықты денсаулқты бекіту және
сақтау.Адамдардың дене шынықтыру білімінің жоғарлату, ол дене тәрбиесі мен
спорті, өндіріс саласында да пайдалануына мүмкіндігін береді. Жалпы
педагогикалық міндет: жеке тұлғаны үйлестіру. Дене тәрбиесі нравствалық
сапаның, психомоторлық функциясының дамуына іс-әрекет жасауы керек. Оқу
процесі кезіндегі дене шынықтыру жаттығулары арқылы қалыптасқан
спортшының жоғарғы нравствалық тәртібі еңбек сүйгіш, батылдық, және
басқа сапалары өмірге, өндіріске, әскер жағдайына ауыстырылады: Дене
тәрбиесінің процесінде әдеп және эстетикалық сапаларың
үйлестіру міндеттері шешіледі. Дене тәрбиесі жалпы педагогикалық міндеті
таңдалған д.т спецификалық бағытына, шұғылданудың , жас ерекшелігіне және
жыныстықтықтарына қалыптасқаны анықталады. Д.т.санды-нормативтк міндеті
қойлу кезінде, дене шынықтыру дайындығының нормативін қарастырады. Олар 2
аспекттіге бөлінеді: дене сапасының дамуын көрсету нормативттік( күш,
шапшандық, жылдамдылық , икемділік,) және қозғалыс епшілдігің мен дағдыны
меңгергенін мінездейді.
Дене шынықтыру нормативі әр адамға жетімді болу қажет.Жеттілігі,
ол адамның анықтамалық дайындылығы болуы тиіс, норматив төмен болса,
стимулы болмайды, кейін оған жету мотивациясын жоғалтады.
Жалпы дайындық бағытының нормаларының негізгі; мемлекеттік
бағдарламалар болып есептеледі, спорт бағытында- спорттық клласификация.
Принцптің жалпы анықтамасы теорианың, ілімінің, ғылымының негізгі бастапқы
қалпы.
Білім және тәрбие жүйесінде принцпті былай түсінік береді басқару қалып
негізгі ереже үсінілім.Принциптердің практикалық маңызы қатесіз
нақты белгіленген мақсатқа жету, міндеттерді шешу логикасын ашып және
олардың негізгі ережелерін тарату.
Принцптардің қатарына қоғамды тәрбиелеу жалпы элементтік принцпін
жатқызуға болады,білім және тәрбие жүйесінің негізгі идеяларын
қарастырады.
Олар адамның жан-жақты гармональдік дамуына және тәрбиенің
органикалық байланысының қоғам өмірінің практикасымен бағытталып,
қамтамасыз етіп, әлеуметтік факторларды мәдениет,тәрбие,білімді
пайдалануды қарастырады. Бұл дене тәрбиесі процесінің жалпы әдістемесін
анықтауға жіберілген қағида.Дене шынықтыру жаттығуларының әдістемесі осы
әсер ету заңдылықтарымен келісіп қана адам ағзасына, психикасына дене
шынықтыру жаттығулары арқылы жүйелі түрде әсер ету тиімді болады.Олар
дене тәрбие процесінің әр жақтарын зерттеу ғылымдарының істелген
салыстырмаларын және ұсыныстарын жалпы және негізгі қағидада көрсетеді.
Дене тәрбиесінде түсінушілік және белсенділік принцпінің арнаулы
оқушыларға ойлау қарым-қатынас, дене шынықтыру және спорт әрекеттерге
қызығушылық пен тұтынушылық және белсенділік танытудан тұрады.
Бұл принциптің таратылуы шұғылданушылардың білім арттырып әр
жаттығудың техникасын терең түсініп дене тәрбие процессіне түсінушілік
пен белсенділік қатынасын қарастырады.
Түсінушілік- обьективтік заңдылықтарды дұрыс талдап әрекетін
осылармен түсініп іске асырылатын адамның қабілеті, түсінушіліктің негізі
болып нақты міндеттін қойып және өз ісінің нәтижесін көре алатыны
есептеледі.Түсінушілік оқытуға тәрбие мінезін және кәсіпкерлік,
адамгершілік, психологиялық сапасын үйлестіруге септігін тигізеді.Дене
тәрбие процесінде дене шынықтыру сабақтарына толық түсінушілік қатынас
қамтамасыз етілуі тиіс.Оқытушының қойылған міндетті шешу процессінде,
шұғылданушыларда түсінушілік болу қажет, осыдан дене тәрбиесінің
табысына жетуге болады.Нақты қойылған талаптардың мәнін оқушылардың
сана сезіміне мүмкіндікше шеткізу қажет.
Қозғалысты меңгеру және басқару процесінде ойды ойатып, қозғалыс
функциясын жақсартуға септігін туғызады.Белсенділік-жұмысқа қосылу деңгейі,
адам әрекетінің еншілікті істелетін өлшемі мен көлемдігі.Белсенділік,
білім және дағдыны түсіну нәтижесі мен жағдайына септігін тигізеді.
Адамның белсенділік факторы, түсінушіліктен тәуелді.Түсіну арқылы,
білімді, мотивацияны, тұтынушылықты, қызығушылықты және мақсатты
бағыттап,реттейді.
Көрнекілік принцпі.
Оқыту және тәрбие кезінде,көрнекілікті қолданып дене тәрбиесі процессін
құруға көрнекілік принцп міндеттері.
Көрнекілік-тану процессінде,адамның сезу мүшесін қатыстыруын білдіреді.
Дене тәрбие процессінде көрнекілік ,көру, дауысты және қозғалыс пішінді
іске асырылады.
Көру көрнекілік (көрнекілік құралдар,арқылы қозғалысты толық және бөлшектеп
деманстрациалау), кеңділік және кеңділік уақыттың қозғалыс мінездемелерін
анықтауға жәрдемдеседі.Көру көрнекіліктің жаңа қозғалыс әрекетті алғашқы
этапта иелену кезінде рөлі атқарады және де спорттық-техникалық
шеберлігінің жетілдіру кезіндегі, қозғалысты дифференцировка жасау.
Дене тәрбиесінде қолайлық және жекелік принцпі міндеттін,құралдардың және
әдістің талаптары оқушылардың мүмкіншіліктерін мен сәйкестігін білдіреді.
Принипті тарату кезінде оқушылардың оқуға,машықтану жүктемені дайындау
және тапсырманы, шамасы анықталып қолайлық шама анықтамасы ескерілуі
керек.Оқушылардың тапсырманы орындауға дайындығы дене шынықтыру
интеллектуалдік дамуының деңгейін тәуелді болады, және де оларды
мақсатқа жетілімділігі және жігерлік мінез құлқы.
Бұл принцпті белгісі келесіден қорытылады:
1.Дене жұмыс қабілетін жетілдіруге, дене сапасын дамытуға, епшілдік,
дағдыны үйлестіруге, оптималдік жағдайымен қамтамасыз ету.
2.Адам ағзасына деген әкелетін, негативтік,шама жетпейтін машықтану
жүктемесін, талаптар мен тапсырмаларды жою.
Қолайлық жүктеме және тапсырманы анықтау мына критериялармен есептеледі
Обьективтік көрсеткіш:
- денсаулықтың көрсеткіші (артериальдік кісім, кардиограмалар т.б.)
- машықтанушылықтың көрсеткіштері (спорттың нәтижесінің динамикасы)
техника дайындығы және дене сапасының өсу динамикасы, оттегін максимальді
пайдалану? – ОМП, өкпенің тіршілік сиымдылығы-ӨТС
Субьективтік көрсеткіш(үйкы,тәбет,өзіндік сезіну,жарысқа қатысуға және
машықтануға құштарлығы)
Дене тәрбиесінің жеткізушілік мақсатты, құралы және әдісі көп
факторлармен анықталып топтарға біріктіруге болады.
I топқа-шұғылданушы кониненттің жалпы ерекшеліктерін мінездейтін
факторлар жатады(топтар,командалар)
II топқа-шұғылданушылардың әр қайсысының ерекшелігі.
III топқа-дене тәрбиесінің процессіндегі жалпы және жекелік
өзгерістерінің динамикасының байланысымен туатын факторлар.
IV топқа – дене тәрбиесінің әдіс,құрал және міндеттерінің
ерекшеліктерін жатқызуға болады.
Шұғылданушылардың жалпы және жекелік ерекшіліктері әр дайым өзгереді.
Дене тәрбиесінің көп жылдық процессінде айналысушылардың ерекшелігі
және қабілеттілігі өзгереді.Осыған байланысты әрдайым оқыту және
тәрбиелеу әдісімен құралдардың жеткізілімділігі(қолайлығы) қарастырылуы
тиіс. Дене тәрбиесінде үздіксіз принцптің маңызына мына негізгі
қағидалардан қарастырылады.
1.Үздіксіз принцптігін бірінші қағидасы, дене тәрбиесінің процессі бір
тұтас жүйесі болып есептелетін сабақта дене шынықтыру жаттығулурының
біркелкілік өткізуін қарастырады.Біркелкілік,қозғалыс оқыту процессі және
дене қабілеттерін тәрбиелеу процессінің негізгі ахуалы болып есептеледі.
Бұл қағиданың дене тәрбиесі процессінде дидактикалық ереже бойынша
анықталуы; жеңілден ауырға қарапайым нан -күрделіге, өтілгеннен
-өтілмегенге дене тәрбиесінде білімділік міндеттерді шешу жетістігің
қамтамасыз етеді.
Күш,жылдамдылық,шыдамдылық және басқа да дене сапасын тәрбиелеу
заңдылықтары дене шынықтыру жаттығуларының әсер ету біркелкілігін талап
етеді.
Оқу процессін кұру кезінде , қозғалыс әрекетін оқытуда және дене сапасының
біркелкілігі анықталуда , білімге және дене сапасының бакылауына
негізделеді .
Дене тәрбиесінің міндеттін шешу біркелкілігі сабақ маштабында ,
іздікқұбылыстарымен аңықталады ,дене шынықтыру жаттығу түрлерінің
орындалуынан колданғаннан кейін (мысалы жылдамдық жаттығуларды сабактын
басында , ал төзімділікті- сонынан)
Үздіксіз принптің екінші қағидасы дене шынықтыру және спорт мамандары
сабақ жүйесін құрғанда сабақтың бір-бірімен байланысты,тыйымдылығын
қамтамасыз ету, аралығындағы үзілістің болмауын қадағалау.Қозғалыс әрекетке
үйрету және дене сапасын тәрбиелеу кезінде өткізілген сабақтың
тыйымдылығы,келесі сабақтардың тыйымдылығына қабатталуы болып соңғы
қортындыда тыйымдылықтың кумуляциясы(жинақтығы )болуы тиіс.
Практикада сабақтардың арақашықтық ұзақ болса дене сапасын тәрбиелеуде
және қозғалысқа үйретудің тыйымдылығы аз болады.
Дене тәрбиесінде демалыс және жүктемені жүйелі алмастыру-одан соңғы
қортындысында сабақтың тыйымдылығы тәуелді болып есептелетін негізгі
қағида.Сабақтың тыйымдылығы олардың арасындағы демалыстан тыйымды
болады.(толық демалыс-келесі сабақтың басына дейін айналысушылардың жұмыс
қабілеттілігін қалпына келтіруін қамтамасыз етеді.).
Қатты(толық емес)-айналысушылардың жұмыс қабілеттілігі келесі жүктеменің
орындалуына қалпына толық келмеуін қарастырады.Ағза жүйесінің әр түрлі
функциянальдық деңгейін жоғарлығын сақтау үшін анықталған аралық демалыс
арқылы жүктемені қайталау қажет.Жүктемелердің арасындағы демалыс қашықтығы
ұзақ болса-реадаптация болады,ол ағзаның бастапқы қалпына келу
мүмкіншілдігі.
Ал демалыстың қысқа болу ағзаның жұмыс қабілеттілігі қалпына келіп
үлгералмай.
Жүктеменің жүйелі қайталанып, ағза толық қалпына келтірілмесе, ағзаның
жұмыс қабілеттілігі төмендеп,соңында күш қуаттын нашарлауына әкеліп
соғады.
Жағдайға байланысты кей кезде қатты аралық демалысты пайдалану тиілуі
болады.
Принцпті тарату әдістемелік жолымен анықталады.
- Тапсырманы рационалді қайталау
- Жүктемені және демалысты рационалді алмастыру
- Тапсырманың және жүктеменің қайталануы мен варианттігі
Дамыту-даярлық әсерін жүйелі жоғарлы принцпі.
Бұл принцп тапсырманың күрделі жоғарлату және жүктемені көтеру арқылы
айналысушыларға қозғалыс және онымен байланысты психикалық функцияның
талабын жүйелі көтерілуіне қажеттілігін серттейді.
Адам ағзасының функционалдік әрекетіне талаптың жүйелі көтерілуі арқылы
дене сапасының даму өсе түседі.
1.3 Дене тәрбиесінің құралдары
Дене тәрбиесінің мақсатына жету үшін төмендегі топ құралдары
пайдалынады: 1 дене шынықтыру жаттығулары 2 сауықтыру табиғи күштер 3
гигиеналық факторлар . Дене тәрбиесінің негізгі арнаулы құралы болып
–дене шынықтыру жаттығулары таңылады,оған көмекші ретінде сауықтыру
табиғи күштер мен гигиеналық факторлар. Мамандар мен осы құралдарды
тыйымды пайдалану арқылы, сауықтыру, білім беру, тәрбие міндетті шешіледі.
Дене шынықтыру жаттығулары дене тәрбиесінің міндеттерін шешуге
бағытталған,
өз заңдылықтарымен ұйымдастырылған қозғалыс әрекет. Дене шынықтыру
сөзі – ол істелетін жұмыстын мінездемесін , яғни адамның денесі мен , дене
бөліктерінің, бір уақытта, қозғалысын көрсетеді. Жаттығу сөзі- адамның
физикалық , психикалық құрылымына әрекетейтін және осы жасалған әрекетерді
жетілдіруге бағытталған, қайталанып жасалатын әрекет.
Сонымен д.ш. жаттығулары екі жақтан қарастырылады біріншіден, нақты
қозғалыс әрекет, екіншіден көп қайталынатын процесс.
Дене шынықтыру жаттығуларының мазмұны; жеке тұлғаға білім беру рөлін,
сауықтыру маңызын анықтайды.
Сауықтыру маңызы: дене шынықтыру жаттығуларының жасалуы, адам
ағзасының морфологиялық , функционалдық өзгерістерің тудырып, адам
денсаулық көрсеткіштерін жақсартып, емдік қасиеттер жасайды.
Дене шынықтыру жаттығуларының сауықтыру маңызы, гипокинезия,
гиподинамия, жүрек ауруларына септігін тигізеді..
. Білім беру рөлі.Дене шынықтыру жаттығулары арқылы қоршаған ортадағы
қозғалыс заңдарын және өзінің тұлғасымен оның бөліктерін таңыйды. Дене
шынықтыру жаттығуларын орыналу кезеңінде оқушылар өздерінің қозғалыстарын
басқаруға үйретіп, және қозғалыс епшілдіктері мен дағдыны меңгереді.Бұл
басқада қиын қозғалыс әрекеттерді меңгеруге және спорттағы қозғалыс
заңдарын таныйды.
. Дене шынықтыру жаттығуларының мазмұндама ерекшелігі оның
пішіні мен анықталады.Дене шынықтыру жаттығуларының пішіні-процесс,пен
жаттығу элементтерінің мазмұнының тәртіптілігімен келісімділігімен
жасауын белгілейді.
Дене шынықтыру жаттығуларының пішіні бойынша, ішкі және сыртқы
структураға
айқындайды.
Дене тәрбиесінің ішкі структурасы- бұл осы жаттығу кезіндегі
ағзадағы өтетін, әр түрлі процесстердің байланысы мен келсімділігін
біріккен -әрекеттігін көрсетеді.
Дене шынықтыру сыртқы структурасы-(оның көрсеткіш пішіні)-уақыттылық
динамикалық(күштік),кеңділік қозғалыс параметрларын мінездейтін .
Дене шынықтыру жаттығуларының мазмұны мен пішіні бір-бірімен тығыз
байланысты.
Дене шынықтыру жаттығуларының техникасының түсінігі, ол қозғалыс
әрекеттерінің орындалу тәсілі, оның көмегімен қозғалыс міндетті
шешіледі.
Дене шынықтыру жаттығуларының үш түрі көрсетіледі: дайындық, негізгі
және қортынды .
Дайындық фазасы: Әрекеттін бас міндеттін орындауға, қолайлы жағдай
жасауына анықталған, мысалы: қысқа қашықтықа жүгірушінің сөреге түсуі,
диск граната лақтыруға серпуі.
Негізгі фазасы: қозғалыс оның көмегімен әрекетін басты міндетті шешіледі.
Мысалы: Қашықтыққа жүгіру старттан екпін алу, дискті лақтыруын орындаған
сонғы кезеңі.
Қортынды фазасы: әрекетті аяқтайды мысалы: (мәреден кейін энергиямен
жүгіру, тепе-теңдікті сақтауға арналған қозғалыс, снарядты лақтырған соң.
Техниканы бағалау критериялары.
Педагогикалық критерияларының техникасын былай түсінуге болады, оқытушы
қозғалыс әрекетінің орындалу тәсіліне анықтау( бағалау) жасау мөлшерінің
негізгі белгісі.
Дене тәрбиесі практикасында техниканың тиымдылығың бағалау критерясы
келесі түрде колданылады:
Дене шынықтыру жаттығуларының нәтижелігі.
Техниканың эталонды параметрі. Оның мазмұны әрекетті бақылау параметрлары,
эталонды техника параметрларымен салыстырылады.
Болған және болашақ нәтижелерінің аралығындағы айырмашылығы
Әр түрлі дене шынықтыру жаттығуларының орындалуынан әсері ,орындалу процесс
кезінде, не болмаса бір шама уақыт өткен сон тікелей байкалады. Келесі
сабаққа дейінгі аралық уақыттан тәуелденіп, келесі жаттығу әсерінің өзгеру
фазасын көрсетуге болады. 1. Салыстырмалы нормаланған, 2.
суперкомпенсаторлық. 3. редукционалдық.
Салыстырмалы нормаланған фаза кезінде жақынды (ізді) жаттығу жаттығу әсерін
қалпына келтіру процесін ширектетіп, жұмыс кабілетін бастапқы деңгейге
жеткізуін мінездейді.
Суперкомпенсаторлық фаза кезінде іздік жаттығу әсері жұмыс кабілеттерін
калпына келтіруден басқа асыра түсіру, бұрынғы басқа калыптан жұмыс
денгейін жоғары көтеру.
Редукционалдық фаза кезінде сабақ араларының уақыты ұзақ болса іздік
жаттығу әсері жоғалады.
Бұл әдістің негізгі, әр жаттығу қатан берілген формамен және нақты
анықталған жүктемемен орындалады.
Қатаң реттелген жаттығулардың әдісі педагогикалық қабілеттермен
иеленеді, ол
арқылы.1. жаттығулардың қозғалыс әрекеттің нақты берілген бағдарламамен
іске асырылады. (жаттығуды ізденуі, оның байланыстылығы және орындалудың
реттілігі)
Жүктеме көлемімен және өнімді қатан реттейді және де айналышылардын
психофизикалық жағыдайына және шешілу міндетіне карай оның динамикасының
баскару 3.Жүктеме аралығында демалысты дәл мөлшерлеу.4.Дене сапасын
тәрбиелеу.5.Сабақта әр жасаралық контингентке дене шынықтыру жаттығуларын
пайдалану.6.Дене шынықтыру жаттығуларының техникасын тиімді иелену.
Дене тәрбиесі практикасында барлық қатаң реттелген жаттығулардың әдісі
екі топқа
Бөлінеді.
Жаттығуды тұтас
–құрастыру әдісі. Кез келген оқыту кезінде колданылады.
Қозғалыс әрекетінің техникасы басынан бастап ,структурасы бойынша толық
бөлшектенбей меңгерілу маңыздылығынаң тұрады .Тұтас әдіс қүрделі емес
қозғалыстарды үйретуге колданылады (Мысалы: жүгіру, секірудің карапайым
түрлері, жалпы дамыту жаттығулары,т.б.).Жаттығудың күрделі структурасын
меңгеруде оны қолдану қолайсыз.
Бөлшектеу әдісі. Оқытудың, үйретудің алғашқы этапында колданылады.
Тұтас қозғалыс әрекетінің (күрделі болуына) , бөлек фазаға ,не болмаса
элементтерді ретімен үйретуге және оларды сонынаң біріктірілуін
карастырады.
. Бұл әдістін кемшілігі үйреткен элементарды тұтас козғалыс
әрекетіне косу, кейкезде ауырлыққа соғады. Дене тәрбиесінің практикасында
тұтас және бөлшектеу әдісі жиі біріктіріліп жасалады.Басында жаттығуды
тұтас үйретуге кірісіп ,содан сон киын жекеленген элементтерді меңгеріп
,сонында тұтас орындалуына кайта келеді.
Түйіндес әдіс: үйренген козғалыс әрекеттерді жетілдіру процесінде ,
сапа негізін жақсартуға,яғни нәтиже көрсетуге қолданылады. Оны маныздылығы
дене жігерінің жоғарлау талабының жағдайына байланысты козғалыс әрекет
техникасы жетілдіріледі.Мысалы:
Дене сапасының тәрбиелеу әдісі
.Дене сапасын тәрбиелеуде колданылатын катаң реттелген әдістер, әр түрлі
жүктеме және демалыс комбинациялары көрсетіледі.Олар ағзадағы өзгерістерді
үйренішті жетістіктерге жетіп және бекітуге бағытталады.
Бұл топтың әдісін: стандарттық, және ауыспалы жүктемелерінің
әдістеріне бөлуге болады.
Жаттығулардың стандарттік әдісі-ағзадағы өзгерістерді
үйренішті жетістіктерге жетіп және бекітуге бағытталған.Стандарттік жаттығу
үздіксіз, және ауық-ауық (аралық) болады.
Стандарттік – үздіксіз әдіс қарқынның өзгеруінісіз ,бұлшық ет
әрекетінің үздіксіздігін көрсетеді.Оның әр түрлігі болып есептеледі: а) бір
қалыптағы жаттығулар (ұзақты жүгіріс, жүзу, шаңғыға жүгіру б)Стандарттік
жаттығулар(үздіксіз көп рет элементарлық гимнастикалық жаттығулардың
орындалуы.
Стандарттық-аралық әдіс – жаттығулардың қайталап жасалуы, көп рет бір ғана
жүктеме кайталанады. Кайталану аралыктарында әр түрлі демалыс интервалдары
болады.
Ауыспалы әдісі.Ағзаның өзгерістерге үйренуге жетуді,
бағыттайтын жүктеме өзгерістерін мінездейді.Мында өсу
түріндегі,құбылысты,төмен түсетін жүктемелер жаттығулар колданылады.Өсу
түріндегі жүктеме жаттығулары ағзаның функциональдық мүмкіншілігін
жоғарлатуға тікелей әкеледі.Құбылысты жүктеме жаттығулары жылдамдық,
координацилық және басқа да функциональдық кедергілерді шеттеу және алдын
ала сақтандыруға бағытталған.Төмен түсетін жаттығулар жүктемесі үлкен
көлемдегі жүктемеге жетуге колайлы, негізінен төзімділікті тәрбиелеу
кезінде.
Ауыспалы жаттығу әдісінің негізгі түрлері, болып мына әдістер жатады.
Ауыспалы-үздіксіз әдіс.Ол режимдағы өнімділіктің(қарқынның) өзгеруіндегі ,
бұлшық ет әрекетін мінездейді.Осы әдістің келесі әр түрлілігін
ажыратады.Дене шынықтыру саласында ойындар білімділік , сауықтыру және
тәрбиелік міндеті шешу үшін қолданылады. Ойын әдісінің мәні мазмұ нының
неңізінен ойынның шартымен ережесінен қортындыланады. Ойын әдісінің
негізгі әдістік ерекшелігі болып мыналар табылады:
Ойын әдісі дене шынықтыру сапасын жан-жақты комплекстік даму және
қозғалыс епшілдік және дағдысын жетілдіруге, сол сияқты ойын жүйесінде
ажыратылмай келеді ол тығыз қарым-қатынаста педагогикалық қажеттілік
жағдайда ойын әдісі көмегі мен белгілі бір дене шынықтыру сапасын
таңдап дамытуға болады.
Ойын элементтеріндегі қарсылық шұғылданушылардан дене жігерін талап
етеді, және дене қабілеттері әдісі арқылы тыйымды болады.
Мақсаттқа жету жолында әр түрлі кең таңдау тәсілі, ойында адамның қимыл
мінезінің жекелігі белсенділігі көркем талаптылығы және басқада бағалы жеке
сапаларды үйлестіруге септігін тигізеді.
Шартты және ойын ережесін сақтау оқытушыға шұғылдаушылардың мінез құлық
сапасын: өз ара көмек сезімін қарым-қатынастылығын тәртіптілігін
жігерін, ұжымдылықты т.б үйлестіруге бағыт береді.
Ойын әдісіне қанағаттанулық эмоционалдық, өзіне тартушы факторлары
жаттығушыларға дене шынықтыру сабақтарымен қызығушылықты және сонымен
айналысуға үйлестіріп бейімдейді.
Ойын әдісінің жетіспестігі жаңа қозғалыс үйреткен кездегі оның шектелу
мүмкіншілігі және де ағзаға жүктеменің мөлшері.
Жарыс әдісі – жарыс түрінде орындалатын жаттығу тәсілі. Бұл әдістің мәні
жаттығушылардың дайындық деңгейін көтеру үшін ,жарыс құрал сапасы ретінде
қолданылады.Жарыс әдісінің міндетті шарты жаттығушылардың жаттығуды
орындауға дайындығы. Дене тәрбиесінің практикасында жарыс әдісі көрінеді :
Жарыстың әр деңгейдегі ресми түрлері( олимпиадалық ойындар әр түрлі спорт
түрлерінен әлем чемпионаттары, ел ,қала біріншілігі, іріктеме жарыстары т.б
)
Сабақты ұйымдастыру элементі ретінде, әр дене шынықтыру спорт сабақтарында
және спорттық машықтану кезінде .
Жарыс әдісі
-Қозғалыс қабілеттілігін және даму деңгейін ынталандырады.
- Қозғалыс әрекетімен иелену сапасын бағалау және әшкерлеу.
- Ең жоғарғы дене жүктемесімен қамтамасыз ету.
- Жігерлік сапасын тәрбиелеуге жәрдем береді.
жалпы педагогикалық әдіс.
Дене тәрбиесінде жалпы педагогикалық әдістер қолданылады, олар сөзді
пайдалану(ауызша әдіс), көрнекілікті қамтамасыз ету әдісі (көрнекілік
әдіс).
Дене тәрбиесінің жалпы педагогикалық әдісті қолданылуы, оқу
материалдарының мазмұны, дидактикалық мақсатқа, функцияға,
шұғылданушылардың дайындығының , жасынан, тұлғаның ерекшелігінен және
оқытушы-жаттықтырушының дайындығынан, материалдың – техникалық базасының
қамтамасыз етілуінен оны пайдалану қажеттілігі.
Ауызша әдіс.
Дене тәрбиесінде оқытушы өзінің жалпы педагогикалық және арнаулы
функциасын сөз арқылы жеткізеді.
Оқушыларға міндет қою: сабақта олардың оқу-практикалық іс-әрекеттерін
басшылық ету, білімдерін, оқу материалдарын меңгеру және олардың
нәтижелерін бағалау, оқушыларға тәрбиелік әсер ету.
Сипаттау-бұл әрекет жөніндегі таныстыру туғызу тәсілі құбылыстың өту
мінездемесі туралы түсініктеме , кеңділіктегі орналасқан, олардың көлемі,
және заттардың сипатын белгілерді образды ашу, бұны барлығын сипаттама
қарастырады.
3.Түсініктеме-оқытушының күрделі сұрақтарды, түсініктерді,заңдарымен
ережелерді, тізбелік, қатал логикалық қатынаста мазмұндау әдісі.
4. Сұхбат-оқытушы мен оқушының бір-бірімен мағлұматпен алмасу
сұрақ жауап пішіні.
5. Талдау-бір қозғалыс тапсырмасының орындалған кейін, жарысқа
қатысқаннан және ойын әрекетінен кейін өткізілетін сұхбат пішінді түрі,
яғни жеткен нәтижеге баға, талдау және жетістікке жетілдіру жолдарын
анықтау жұмыстары.
6. Дәріс- жүйелі, жан-жақты, тізбелікпен анықталған тақырыпты
айқындауды таныстырады.
7. Нұсқаушылық- оқытушының оқушыларға берген тапсырманы нақты
мазмұндау.
8. Коментарий, және ескерту – оқытушы тапсырманың орындалу
сонынан,оның орындалу сапасын қысқа пішінді бағалап, жіберілген
қателіктерге ескерту жүргізуі.
9. Өкім, бұйрық, тапсырма-оқушылардың сабақтағы әрекеттерін қолбасшылық
етудің негізгі құралы.
Өкім –сабақтағы оқытушының сөз арқылы тапсырма беруін түсіндіреді, оның
анықталған пішіні болмайды. Бұйрық (команда)-нақты мазмұндамасы мен және
орнатылған беру тәртібімен анықталған пішіні болады.Команда тілі –
оқушыларға сөз арқылы әсер ету және олардың тез арада әрекеті тоқтатуы
және орындауын мақсаттайды.Тапсырма - қ озғалыс әрекеттін дұрыс
орындалмағанда, сөз арқылы түзету мақсатында пайданылады. Дене
тәрбиесінде көрнекілікті қамтамасыз ету әдісі қозғалыс,есту, көру
аңғарымына тапсырманы орындау кезіндегі себепші болады: Оларға жататындар:
Көрнекіліктің тікелей әдісі(оқытушының жаттығуды көрсетуі, не болмаса оның
тапсырмасымен бір оқушының көрсетуі)
Көрнекілік әдіс ақылы (оқу видеофильмдерді деманстарциалау, қозғалыс
әрекетінің кинограммасы, суреттер, схемалар т.б.)
Қозғалыс әрекетті сезінуді бағытталған әдіс.
Жедел мағлұмат әдісі.
Осы әдістердің негізгі ерекшіліктерін қарастырайық.
Көрнекіліктің тікелей әдісі.Қозғалыс әрекеттін орындау техникасының
дұрыс түсініктемесін құруға берілген.
Оқытушымен не болмаса бір оқушының тікелей көрсетуі сөзді пайдалану
әдісімен қалыптасуы тиіс, көрсету кезінде бақылауға қолайлы жағдаймен
қамтамасыз етеді, оқытушылармен көрсетушінің арасындағы оптималды
қашықтығы, қозғалыс негізінің жазықтылығы (мысалы: тізені жоғары
көтеріп жүруді, жүгіріп келіп биіктікке секірудегі серпін қозғалыстарды)
оқушыларға қырынынан тұрып көрсеткен жеңіл болады.
Көрнекілік әдіс арқылы, қозғалыс әрекеті заттар арқылы көрсету
оқытушылардың аңғарым қажеттілігін толықтырады.Оларға мыналар жатады:
көрнекілік құралдарды деманстрациялау, арнаулы тақтада суреттеу т.б.
Көрнекілік құралдар, оқушылардың статистикалық қалыпта және қозғалыс
фазасынның тізбелікті ауысуындағы аңғарымдылығын жоғарлатады.
Видеофильмдер арқылы қозғалысты ақырындатып әр-түрлі фазасында,
комментарий жасауға, қайталауға болады. Арнаулы тақтадағы сурет арқылы
ойын түріндегі спорттағы тактикалық әрекеттер мен дене шынықтыру
жаттығуларының бөлек элементтердің демонстрациалауға болады.
Қозғалыс әрекетін сезінуге бағытталған әдіс.
Жұмыс істейтін бұлшық еттерден, сіңірден және дененің бөлшектерінен,
сигналды аңғаруды ұйымдастыруға бағытталған.Оларға жаттатындар:
1. Оқытушының бағыттаушы көмегі қозғалыс әрекеттін орындау
кезіндегі(мысалы,кіші допты алысқа, лақтыруды үйрету кезіндегі, оқытушының
қолымен оқушының соңғы кезеңін бағыттау.)
2. Жаттығуды ақырын темпте орындау.
3. Бөлек сәтте дене қалпын және оның бөліктерін бекіту.
4. Арнаулы тренажорларды қолданып, әр сәтте қозғалысты орындап өз
дене қалпын сезінуге болады.
Жедел мағлұматтау әдісі:Әр түрлі техникалық заттар арқылы оқытушыға
және оқушыға қозғалыс әрекетінің соңынан, немесе жүріс кезінде,
қажетті:өзгеріс енгізуге және берілген параметрларды
(темп,ритм,амплитуда) сақтауға жедел мағлұмат алуға арналған.
(тензоплатформалар,электрогониометр ы,фотоэлектрондық заттар, электро
нысандар т.б.)
2 Мақсаты, мәселесі, әдістер және зерттеу үйымдастыру
2.1 Дене тәрбиесі процесінде өз қозғалыстарын басқару.
Жалпы дамыту жаттығуларын колданып дене дамуын баскару үшін,
козғалыстарды дұрыс орындауын үйретеді. Спорттық машықтануда, еңбекте
кажетті қозғалыс әрекеттерінің техникасына үйретеді. Козғалыс әрекеттерді
иелену кезінде, басында оны орындау епшілдігі пайда болады, сонынан
козғалыс терендетіліп, жетілдіру барысында епшілдік дағдыға айналады.
Епшілдік және дағды бір бірінен меңгеру деңгейімен ажыратылады, ягни
адамның санасы жағынан басқару тәсілімен
Кимыл епшілдігі- ол козғалысты сана сезіммен басқаруын мінездеп,
әрекетті кателестіріп орындалатын және қортындының тұрақсыздығын
білдіретінкозғалыс әрекеті иелену деңгейі.
Дене тәрбиесінде козғалыс епшілдіктін рөлі әр түрлі. Бір жағыдайда
епшілдікті козғалыс әрекеттін техникасын иеленуін, жетілдіру мақсатында
дағдыға жеткізуін кажет етеді. Екіншіден мектеп бағдарламасы бойынша
материалдар епшілдік деңгейде менгеріледі. Козғалыс әрекеті көп кайталанып
жетіліуі, автоматизацияланып орындауға жеткізеді, яғни епшілдік дағдыға
айналады.
Кимыл дағдысы- ол автоматизацияландырылған (яғни сана сезімнің аз
ғана бақылауымен), козғалысты басқару, жоғары сенімділікпен бекімділікпен
орындалуды мінездейтін, козғалыс техникасын ие болған деңгейі
Кимыл- козғалысын калыптастыру негізі
Козғалыс әрекеттерге оқыту процесінде оқушылардың іс-әрекеті оқу –
таңымдылығын мінездейді. Сондықтан оқытудын тиімділігі мұғалімның оқу
процесін физиологиялық, психологиялық, педагогикалық заңдылықтарымен
сәйкестіріп клыптастыру біліктілігінен тұрады. Козғалыс әрекеттерді иелену
келесі әдістемелік тізбелікпен іске асырылады.
1. Айналысушылардың оң оқу мотивациясын калыптастыру. Мотивация –
мазмұның аңықтайтын, тұлғанаң іс-әрекетінің мінезі және бағыты, оның
тәртібі, ойату себептерінің косындысы. Оқытушы оқытуға кірісер алдында
оқушыларды жаңа козғалыс әрекеттерді иеленуге ойлану карым- катынасын жасап
және сана сезімін ойату.
2. Козғалыс әрекетінің негізі туралы білімін калыптастыру. әрекеті
орындағанда бақылау негізінде және коментарий арқылы көрсетуі бойынша білім
калыптасады, мақсаты оның орындалуға кажетті және одан тәуелді болатын
әрекеттерінің элементтерін белгілеу.
3. Үйренетін козғалыс туралы толық танысуын тудыру.
а) Козғалыс әрекетті тікелей және екпінді бақылау арқылы көру
б) Түсіндіру, комментарии, салыстыру, талдау кезінде алған білімді
логикалық түсіну
в) Оқушыда козғалыс әрекетінің тәжірбиесі ұксас жаттығуларды орындау
кезінде туатын сезім.
4. Козғалыс әрекетін толық меңгеру. Жаттығулар туралы кажетті білім,
танысу үйлескен сон козғалыс әрекетке толық орындауға кірісу. Козғалыс
әрекетті меңгеру үшінкозғалысты , жаттығуларды көп кайталау кажет және
кателіктерді түзету козғалысты жақсарту міндеттер койылады.
Кимыл дағдысын калыптастыру кезінде ортаңғы жүйке жүйесінде, жүйке
процесінің үш фазасы тізбелікпен ауысуы өтеді.
Бірінші фаза. Козғалыстын әр элементтерің бір тұтас әрекетке біріктіру
кезінде , жүйке жүйесінің иррадиациясы жауап беру реакциясының
генерализациясымен мінезделеді және жұмысқа басқа бұлшық еттерді косады.
Бұл жерде карсы бұлшық еттер козғалысты бос орындауға кедергі жасайды.
Екінші фаза. Артық козғалыстарды жою, координацияның жақсаруы мінезделеді.
Үшінші фаза. Козғалыстардың автоматизациялану, координацияның жоғары
деңгейі, тұрақтылық мінезделеді
Козғалыс дағдысын калыптастыру бірнеше заңдарға сәйкес іске асырылады.
1. Дағдының дамуындағы жылдамдықтын өзгеру заңы. Дағды бір мезгілсіз
калыптасады, ол бір кездердегі әр түрлі шамадағы сапаның жоғарлауында
көрінеді.
а) Оқытудын басында іс- әрекетті тез үйренеді, бірақ дағдының өсу сапасы
ақырындайды. Бұл жеңіл әрекеттерді үйренуге мінезді. Оқушы іс-әрекеттін
негізін тез меңгеріп алады, ал оның бөлшектерің ұзақ меңгереді.
б) Оқытудын басында дағдының өсу сапасы аса болмасада, сонынан тез
өседі. Бұл күрделі әрекеттерге оқыту кезіне мінезді.
2. дағдының дамуындағы плато заңы. Дағдының дамуының кешігу ұзақтылығы
әр түрлі , оған екі себебі бар:
а) Ішкі ағзадағы өзгерістерінің көрінбей өтуі, ол тек біраз уақыттын
өтуінен кеиін дағдының жаксару сапасына өтеді.
б) Сыртқы: Дене сапасының даму деңгейінің жетпеу және оқыту әдісіндұрыс
колданбағандығы.
3. Дағдының сөну заңы. Ол козғалыс әрекет көп уақыт кайталанбағаннан кейін
көрінеді. Ол тез арада сөне коймайды, бірінші оқушы өз әрекетін сенімсіз
орындай бастайды, содан сон козғалыстарының аралықтарындағы координациялық
қатынастары бұзылады, қорытындысы оқушы күрделі әрекеттерді орындау
қабілетті жойылады.
4. Козғалыс дағдыны дамыту кезіндегі шектіктік жоқтық заңы. Дене
тәәрбиесінің таңдап алған бағытындағы, сабақтың барлық уақытында козғалыс
әрекетті жетілдіруді жалғасады.
5. Козғалыс дағдысын тасымалдау заңы. Дене тәрбиесінде және спортта оң
және теріс дағдысының тасымалдау қарастырылады.
Оң тасмалдау – козғалыс техникасының негізі буындары және мағнаның негізі
мен ұқсастығының барың аңықтайды. Оң тасмалдау- ол дағдылардың
байланысәрекеті, алдындағы қалыптасқан дағды, жаңа дағдының туу процессін
тездетеді, жеңілдетеді және жәрдемдеседі.
Теріс тасмалдау – ол дағдылардың байланыс әрекеті алдындағы дағды, жаңа
пайда болуын киындатады. Теріс тасмалдау- козғалыстың дайындық фазасындағы
ұқсастығының және оның негізгі буындағы жоқтығын аңықтайды.
Оқыту – ол, бір функцияларды орындауға кажетті әлеуметтік сапаларды
дамытып, қалыптастыруға бағытталған жүйелі және ұйымдастырулы процесс. Оқу
– оқушының білім, ілім және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...21 1Оқу - мектептегi дене
тәрбиесiнiң материалдық базасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
1.1 Спорттық ойын түрлеріне арналған спорттық
құрылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... 5
1.2 Дене тәрбиесінің теориясы және әдістемесінің жалпы
негіздері ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Дене тәрбиесінің
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .13
2 Мақсаты, мәселесі, әдістер және зерттеу үйымдастыру ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...19
2.1 Дене тәрбиесі процесінде өз қозғалыстарын
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 Дене касиеттерін тәрбиелеу
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21 2.3 Дене тәрбиесінде сабақты құру
формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 Зерттеу сараптамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..31
3.1 Мектеп жасындағы балалардын дене тәрбиесінің
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ..31
3.2 Мектепке дейінгі жастағы балалардын дене шынықтыру
Жаттығулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3.3 Дене шынықтыру мұғалмдердің тәрбилік жұмыс
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 46
Практикалық
ұсыныс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.50
Қолданған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
Кіріспе
Спорттық құрылыстар дене шынықтырудың материалдық техникалық
базасының негізін құрайды және дене шынықтырудың барлық түрлерімнен
байланысу үшін арнайы салынған ғимараттар мен құрылыстар ретінде
қабылданады.
Жаттығу орындары спорттық құрылыстардың басты, негізгі бөлігін құрайды.
Спорттық құрылыстар пәні спорттық –педагогикалық пәндер оралымы
элементтерінің бірі болып танылады. Өз кезегінде қондырғы ережелер мен
нормативті талаптарды және спорттық құрылыстарды қолдана білу маманның
таңдаған мамандығына әрі қарай жетілуінің негізі болып табылады.
Спорт ғимараттарын жобалау мектеп, ауыл, қалаға арналған ғимараттарын
пайдалану. Әдістемелік, практикалық тәжірибе жинақтау. Оқытушылық,
жаттықтырушының жұмысын пайдалана білу.
Бірінші міндет дене шынықтыру орындарында жабдықтау құралдарын ашу,
түсіндіру мен оларды қолданудың оңтайлы әдістері мен олардың қызмет етуінің
нысандарын табуға негізделген.
Екінші міндет спорт ғимараттарының дамуы туралы толық түсінік алу
Үшінші міндет студенттер алған білімдерін, іскерліктерін және дағдыларын
практикалық түрде іске асыра алуы
Келесі міндет ғылыми дүниетанымды қалыптастыруға септігін тигізеді,
студенттердің санасын фактілермен байыта түсіп, мінез құлқын тәрбиелеу
практикалық сабақтармен байланыстырылып, студенттер практикалық икемдік
дағдыға ие болады және өздік жұмыстар, оқытушы мен студенттердің бірлесіп
жұмыс жасауы нәтижесінде алған білім мен дағдылар тиянақталатын болады.
Студенттердің білімдік дағдыларына бақылау жасау –студенттердің өзіндік
жұмыстарын тексеру, рефераттар жаздыру, арнайы жеке тапсырмалар беру,
тексеру, рейтингілік жүйе бойынша балл көрсеткішін анықтау жолдарымен іске
асырылады. Спорттық құрылыс – бұл арнайы салынған және жабдықталған ашық
және жабық түрдегі құрылыс, оқу-жаттығу барысы және әр түрлі спорт
түрлерінен спорттық жарыстарды өткізуге арналған.
Оқу спорттық құрылыстарға спорттық базалар, оқу мекемелері,
мектептер, спортшыларды дайындауға арналған оқу-жаттығу орталықтары жатады.
Көрермендерге арналған арнайы орындары бар спорттық құрылыстар
демонстрациялық құрылыстарға жатады. Оларға стадиондар, сарайлар, әмбебаб
алаңдар, велотректар, шаңғы және тау шаңғы стадиондары және басқа да
трибуналары, орындықтары, көлік орындары бар спорттық құрылыстары жатады.
Халықтық белсенді демалысына арналған спорттық құрылыстарға,
саябақтарда, орман ішінд еөзін, көл жағасында және басқа да халық пен дене
шынықтыру-сауықтыру жұмыстарына арналған демалыс базалары жатады.
Одан басқа балаларға спортпен шұғылдануға және емдеу-сауықтыру мақсатындағы
арнайы спорттық құрылыстар бар.
Көлемдіге-барлық жабық спорттық құрылыстар, спорттық залдар, манеждер,
спорт сарайлары, жабық бассейндер жатады.
Плостнойға-спорт алаңдары, жеңіл атлетикалық және коньки жолдары,
шаңғы трассалары және т.б. жатады.
Спорттық құрылыстарды классификациялауға біркелкі терминология қабылданған.
Төменде спорттық құрылыстардың белгіленген терминология бойынша қысқа
ережелер мінездемесін келтіреміз.
Ашық бөлек спорттық құрылыс баскетбол алаңы-арнайы жобаланған тікбұрышты
жер бөлігі, арнайы белгініп жабдықталған.
Ашық комплексті спорттық ғимараты, оның құрамында спорт аренасы, алаңдар,
арнайы спорт түрлерінен алаңдар, жеке жабық спорттық құрылоыстар, барлығы
бір жерде орналасқан.
Арнайы салынған және бейімделген бөлмелер (ғимарат), оқу-жаттығу
және жеке бір спорт түрінен жарыс өткізу үшін жабдықталған.
Жабық кешенді спорттық құрылыс кешенді бассейн-арнай салынған немесе
бейімделген, шағын ванналары бар ғимарат. өзінің инженерлі-техникалық
көрсеткіштері мен жабдықтауына байланысты, оқу-жаттығу жұмыстары мен су
полосы жарыстары, суға секіру мен жүзуге, сонымен бірге балаларды жүзуге
үйретуге арналған.
Үлкен спорттық арена- ең ірі құрылыс. Жобада дөңгелек тәрізді онда футбол
алаңы, жүгүру жолы, секіру және снарядтарды лақтыру секторы бар.
Негізгі жарыс ережелеріне сай халықаралық және бүкілодақтық
ойындарға арналған футбол алаңының ұзындығы 100 – 110 м дейін, ені – 64 –
75 м дейін.
ССРО-дағы спорттық ядроның үлгідегі жобасында 69х104 м көлеміндегі алаң
қарастырылған. Осындай алаңдар біздің елімізде көп таралған.
Зерттеу мақсаты:
Әдебиеттер көздерін талдау негізінде және озат оқытушылардың тәжірибелері
негізінде, дене шынықтыру мұғалімі жұмысындағы табыстар мен сәтсіздіктердің
себептерін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
Зерттеу тақырыбы бойынша теориялық талдауды өткізу.
Дене шынықтыру мұғалімінің жұмысындағы жетістіктердің типтік себебін
анықтау.
Дене шынықтыру мұғалімінің жұмысындағы сәтсіздіктердің типтік себебін
анықтау.
Зерттеу объектісі: дене шынықтыру мұғалімі.
Ғылыми жаңалығы: ғылыми прогресс өркен жайған қазіргі жағдайда
жоғары оқу орындарында мектеп үшін оқу тәрбие жұмыстарын шығармашылықпен
жүргізе алатын мұғалім - тәрбиешілер дайындаудың теориялық деңгейін
көтерудің маңызы ерекше. Үнемі көбейетін ақпараттар тасқыны жағдайында
жастарды жан-жақты дамыту мұғалімнің өзінің ғылыми теориялық білімін
күнделікті көтеруді талап етеді.
Теориялық маңыздылығы: теориялық сабақтар үшін мақсатты түрде аптасына бір
рет уақыт берілуі керек. Менің көзқарасым бойынша мұғалім өзінің жеке
жұмысының дайындығы және оқушыларын тәрбиелеуі жөнінде айтып өткен дұрыс
(тек мұғалімнің тәжірибесі мол болуы қажет).
Зерттеу құралы: дене шынықтыру мұғалімінің кәсіби қызметі.
Зерттеу гипотезасы: біз, жас мұғалімдерге болашақ кәсіби қызметінде өте
қажетті, дене шынықтыру мұғалімінің жұмысындағы табыстар мен
сәтсіздіктердің себептерін талдау нәтижелерін ұсынып отырмыз.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі екі
тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Оқу - мектептегi дене тәрбиесiнiң материалдық
базасы
1.1 Спорттық ойын түрлеріне арналған спорттық құрылыстар.
Баскетбол, бадминтон және басқа доп ойнайтын ойындар алаңы арнайы
жабдықталған, арнайы белгіленген, ойынға арналған алаң жабдығы 6,1х0,75
көлемді және 2х2 тікбұрышты ұяшықтардан тұрады. сетка екі қада арасына
көлденең тартылуы және үстіңгі сетка қыры 1,55 биіктікте болады.
Баскетбол щит 1,80х1,20 кольцо диаметрі 45 см қадаға орналасқан. Щит
ағаштан және басқа материалдан жасалынады, ақ түске боянады,волейбол
алаңының жабдығы-бұл қадаға тартылған сетка, олар алып-салмалы болуы
мүмкін. Қадалар сызықтан 0,5 мжерде орналасқан, қол добының жабдығы 2
қақпадан және 4 бұрыштағы жалаудан тұрады. қақпа биіктігі 2 м, ені 3 м.
Қақпаның қадалары мен перекладинасы ағаштан, төртбұрышты 8х8 см сечениемен
жасалынады,теннис ойнайтын алаңда көлденең сетка болу керек (алаңды 2-ге
бөледі) металл қазықтар троспен тартылады, қазық биіктігі 1,06 м. Қырдағы
сызықтан 91 см қашықтықта қазықтарды орналастырады.
Қада қасындағы сетка биіктігі 1,066 м, орташа сызықтың үстінде – 0,914,
қада қасында – 1,066м, ойынға үстел және сетка керек. Сетка үстелдің
ортасында тартылады. Үстешл беті бір (274х152,5) және екі щиттан
(137х152,5) жасалынады. Щит беті тегіс және жыйыры жоқ бояумен боялған болу
керек. Қалашық үшін жасалған алаң арнайы жабдықталған тікбұрышты жер
бөлігінен тұрады, құрамында қала, қала маңы, кон, полукон
алаңдарынан тұрады. Регби үшін алаңның ереже бойынша келесі көлемі
бекітілген: ұзындығы 107 м-132 м дейін, ені 66-68 дейін. Қырындағы
сызықшалар ені ойын алаңының көлемі ішіне енбейді.
Қақпа сызығы сынақ алаңына жатады, қырындағы сызық және сынақ алаңының
бұрыштағы жалаулары сынақ алаңының көлеміне кірмейді. Қақпалар сызықтың
беті жағында орналасады.
Регби алаңының құрылысы футбол алаңының құрылысымен бірдей, олар газонды
және газонсыз болуы мүмкін. Регби ойынын футбол алаңында ойнауға болады.
Қақпалар футбол алаңының беткі сызығында орналасуы керек. Бокс, күрес, ауыр
аитлетика, фехтованиеге арналған алаң арнайы құрылысы мен жабдығы бар
жаттығу өткізу үшін арналған.
Алаңдар аумағы, күрес кілемінің көлемі 18х22 м. Алаңда кілемнен басқа
арнайы жаттығуларға арналған керекті құрал-жабдықтар болуы мүмкін
(күресшілер тренажеры, штанга, гиря, аспалы кольцо снаряды, канат т.б.
Бокс алаң аумағы 20х23 м. Ринг (5х6) және қосалқы құрылыс кешеңінен:
пневматикалық груша платформа үшін, аспалы снарядтардан тұрады.
Ауыр атлетика: 14х18 м алаңында негізгі (4х4) және 1-2 қосымша помосттар
(3х3 см) болуы керек, осыдан басқа, тағы да аспалы снарядтар рамасы, секіру
ор мен гиряларды көтеру орны. Ойын алаңына ойын алаңы мен бос алаң енеді.
Олар тікбұрышты және симметриялық болуы керек. Ойын алаңының аумағы 18х9 м
тікбұрышты болады.
Алаңның барлық жағынан бос алаңның кішкене көлемі 3 м құрастырады. Бос ойын
аумағы – бұл ойын алаңы үстіндегі аумақ, кедергіден бос аумақ ойын алаңының
үстіндегі бос ойын аумағының кішкене биіктігі 7 м құрастырады. Футбол
ойнайтын алаңдар өздеріне көп көңіл бөлуді қажет етеді, Бұның әрқайсысына
жеке күтім керек, егер алаң дұрыс күтілмесе ол бүлінеді, және оған
жұмсалған қаражат бекер жұмсалған болады. Мысалы, шөпті алаңды алсақ.
Мындай газонға жақсы күтім керек. Газон жасау үшін көп уақыт пен
материалдар қажет.
Доп баскетбол ойыны үшін сфера үлгісінде және белгіленген түсте болуы
тиісті. Доптың салмағы 567г. Кем емес, 650г. Жоғары емес. Бес адамнан екі
команда ойнайды. Ойын 10 мин. 4 бөліктен тұрады. Үзілістің ұзақтығы әр
ойынның бөлігінде 2 мин. Ойының жартысындағы үзіліс ұзақтығы 15 мин.
Ойын барысында команда ойыншыларын өз қалауынша ауыстыру мүмкін.
Ойын екі команданың екі ойыншыларының арасында допты лақтырумен ортадағы
теңбір ішінде басталады. Бұл кезде теңбір ішіне басқа ойыншыларға кіруге
болмайды. Кольцоға доп түскенде команда 2 ұпай алады, айып лақтыруға 1 ұпай
алады. Ең көп ұпай алған команда жеңіске жетеді.
1.2 Дене тәрбиесінің теориясы және әдістемесінің жалпы негіздері
Дене тәрбиесі білімі – адамның козғалыс епшілдігін, дағдыларың
ұйлестіру процесі және арнаулы дене шынықтыру білімін беру.
Дене тәрбиесі - әр қозғалыстарды үйретеді, дене сапасы мен
кабілеттерін тәрбиелейді, арнаулы дене шынықтыру білімін менгеруге , және
дене шынықтыру сабақтарының қажеттілігін тұтнушылық ретінде үйлестіреді
Дене тәрбиесі ерекшеленген оқыту –тәрбие мақсаттарың шешу процессі.
Дене
дайындығы. Бұл түсінік (термин) еңбек және басқа іс-әрекеттеріне дене
тәрбиесін бағыттайды .Жалпы және арнаулы дене шынықтыру дайындығы
болады. Жалпы дене шынықтыру дайындығы – әр түрлі іс-әрекеттерде табыска
жету үшін дене шынықтыру даму денгейін көтеруге , қозғалыс дайындығының
асса түсінуіне бағытталған.
Арнаулы дене шынықтыру дайындығы –адамның козғалыс кабілеттеріне арнаулы
талап қойып, нақты іс-әрекеттердің жетіктеріне бағытталған арнаулы
процесс.Дене шынықтыру дайындығының нәтижесі,ол дененің – шынығу
дайындылығы. Дененің дамуы. Құрылу, үйлестіру процессі,ағзаның
морфофукционалдық өзгерістері мен соған негізделген дене сапасы мен
кабілеттілігі . Дене дамуы үш топ өзгеріс көрсеткіштерімен мінезделеді.
Бұл тұлғаның көрсеткіштері бой, салмағы,мүсін,дененің әр бөліктерінің
формалары мен көлемі ,адамның физиологиясын және биологиялық формаларын
мінездейді. Деңсаулық көрсеткіштері :физиологиялық жүйедегі адам ағзасының
морфологиялық және функционалдық өзгерістерін көрсетеді .Адамның
деңсаулығына маңызды шешімді тыныс алу және ортанғы жүйке жүйесі , ас қорту
және шығару органдары ,терморегуляция механизімдерінің функционалдығына
әсерін тигізеді.
Дене сапасының даму көрсеткіштері: ( күш, жылдамдық кабілеттілігі ,
шыдамдылық т.б .Дененің дағдылануы :өмірдің талабына сәйкес адамның дене
дамуы және,дене дайындығының тарихи идеалы. Дене дағдыландыруының
көрсеткіштері:
1)мықты денсаулық , өмірдің әр түрлі қиындылығына тез арада үйрену және
дене шынықтыру қабілетілігінің жан-жақты дамуы.
2)жалпы дене жұмыс кабілеттілігінің жоғары болуы.
3) тұлғаның бір қалыпта дамуы , дұрыс мүсіннің калыптасуы,
4) дене сапасының жан-жақты және гармональдық дамуы
5) Өмірге қажетті негізгі қозғалыстардың техникасын меңгеру.
6) Дене шынықтыру білімі, арнаулы білімін меңгеріп, өзінің дене шынықтыру
қабілетін өмірде,еңбекте, спорта пайдалана білуі.
Спорт-жарыс түрінде өткізілетін, бұған арнаулы дайындық керектігін , және
адамдардың қарым-қатынасы мен нормалары қажет.
Бұның спецификалық формасы-жарыс, жарысқа дайындығы спорт жаттықтыру
арқылы өткізіледі.Дене шынықтыру жаттығулармен міндетті түрде айналысу.
Жүйе бұл түсініктемесі әр косалқының бір-бірінің байланыста болуымен
заңдылық орналасқан бірлігін білдіреді,және де әр түрлі мақсаттарды шешуге
және нақты функцияларды орындалуға тағайындалған.
Дене тәрбиесінің жүйесі-д.т-ң әлеуметтік практикасының тарихи
белгіленген типі,бұған енгізілген, теориалық- әдістемелік, бағдарлама-
нормативттік және ұйымдастыру негіздері, адамдардың дене жетілуін, және
салауатты өмір сүруінің үйлестіруын қамтамасыз етеді.
Теориялық- әдістемелік негіз.Дене тәрбиесінің жүйесі көп ғылымдардың
жетілдіктеріне тіренеді.Оның теориалық әдістемелік негізі ғылыми қағидалар
негіздердің(антаномия, физиология, биохимия және т.б.), қоғамдық(философия,
социология), педагогикалық (психология, педагогика т.б.) ғылымдар
әдістемелік пән негізінде дене тәрбиесінің жалпы заңдылықтарын
қарастырып және негіздейді.
Бағдарлама- нормативттік негіз. Д.тер-сі міндетті мемлекеттік бағдарлама
негізінде (мектепке дейінгі мекемелердегі бағдарлама) жалпы білім беру
мектептерде, ортаңғы және жоғарғы оқу орындарында, әскерде т.б.),іске
асырылады. Бұл бағдарламалар дене тәр-ң ғылыми мақсаттары мен құралдарын,
меңгеруге жататын комплексттік епшілдіктермен дағдыларын, нақты
нормаларымен талаптардың тізбелігін құрайды.
Дене жүйесіндегі бағдарлама нормативтік негізгі контигент ерекшелігіне
(жасына, жынысына, дайындық деңгейіне, денсаулық жағдайына),және дене
шынықтыру қозғалысының қатысушыларының негізгі іс - әрекеттерінің
талабы(оқу, кәсіп орындағы жұмыс, әскердегі қызмет) бойынша екі негізгі
бағытта анықталады: жалпы және арнаулы дене дайындықтарына. Жалпы дайындық
жалпы міндетті түрде білім алу жүиесіндегі дене тәрбиесінің бағыты ;
базалық жан-жақты дене дайындығын ; өмірге қажетті негізгі қозғалысты
иемденуді (болуын), дағдыландыруын; әр адамға дене қабілеттілігін жақтағы
деңгейінің дамуын жеткілігін қамтамасыз ету.
Арнаулы бағыт (спорттық машыктану, кәсіпкерлік-колданбалы, әскери-
колданбалы дене дайындығы) жалпы дайындық базасының жоғарғы деңгейге
жетуге байланысты
қозғалыс іс- әрекетінің тандау түріндегі терен дағдыландыруын карастырады
(ол жеке қабілеттілігіне байланысты).
Адамның спортқа жетілуің, дене тәрбиесінің моральдық және жігерлік сапасың
осы екі негізгі бағыт өмірдегі ең ненізгі қозғалыстармен шұғылдануға
қамтамасыз етеді. Бағдарлама-нормативттік негіздерінде, нақты дене
тәрбиесінің принцптері белгіленген.(жеке тұлғаның жалпы жан-жақты даму
принципі, сауықтыру бағыты. Ұйымдастыру негізі. Д.т-ң жүйесіндегі
ұйымдастыру структурасын, мемлекеттік, қоғамдық)- ұжым формалары,
қолбасшылық, басқару құрайды.
Мемлекеттік тарауынан,.Емдеу-профилактикалық ұжымдарда, әскерде, орта-
арнаулы, және жоғарғы оқу орындарында, жалпы білім беру мектептерде,
мектепке дейінгі мекемелерде дене шынықтыру жаттығуларын міндетті, жүйелі
түрде шығылдануды қарастырады. Сабақтар мемлекеттік бағдарлама бойынша
өткізіледі, бұған арнаулы, сағат, кесте және арнаулы мамандардың
басшылығымен, арнаулы берілген уақытта өткізіледі.Мемлекеттік тарауынан
ұжымдардың істеліп жатқан жұмыстарымен және нәтижесін бақылайтын
д.шынықтыру, спорт және туризм комитеті, дене тәрбиесі және спорт қалалық
комитеті және де Қ.Р. білім беру бөлімшілері қамтамасыз етеді.
Қоғамдық дене шынықтыру жаттығу сабақтары жеке тұлғаның көз-қарасы,
қатысушының қабілеті, және дене тәрбиесіне тұтынушылығына байланысты
ұйымдастырылады.Қоғамдық принцпальдық ұйымдастыру формасы- дене шынықтыру
сабағының жалпы еркінділігі.
Д.т-ұйымдастыру бас кезенінде , еркіндік спорт қоғамдары арқылы,жаппай
дш сабактарына тарту
Дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеті
Мақсат-ол қоғамның және адамның көздейтін іс-әрекетің соңғы нәтижесіне
жетуіне түсініктеме береді.
Дене тәрбиесінің мақсаты-ол адамның физикалық даму оптимизациясы, яғни әр
адамның жан-жақты дамыту физикалық сапасының дағдырландыруы, нравствалық
тән тәрбиесімен біріккен қабілеттілігінің байланысы және қоғамділік жеке
белсенділікті мінездейді.
Еңбек етуіне және әр іс-әрекеттерінің түріне, қоғамның әр мүшесін дайындық
негізіне қамтамасыз етеді.Дене тәрбиесі, мақсатына жете алатындай болу үшін
нақты міндет комплекісі шешіледі:Арнайы жәнежалпы педагогикалық,
белгіленген нәтижесіне жету талабы; ол тәрбиеленушілердің жас ерекшелігінін
даму лектері (этаптары),дайындық денгейіне қарай көрсетілді.
Дене тәрбиесінің арнайы міндеттіне екі тобы жатады.Адамның физикалық
дамуының оптимизациясы бойынша, және білім беру міндеті.
Адамның физикалық дамуының оптимизациясы бойынша міндетті шешу үшін
мыналар камтамасыз етілуге тиіс:
- Адамға қажетті физикалық сапасын оптималды дамыту.
- Денсаулықты нығайту және сақтау, ағзаны шынықтыру.
- Дене бітімін жетілдіру және физиологиялық функциясының гармональды дамуы.
Дене сапасының жан-жақты дамуы - адам үшін маңызды. Оларды басқа
қозғалыс іс-әрекетіне ауыстыру жағдайы, ол көп адамзатын іс-әрекетерін,
яғни әр түрлі жұмыс процесінде және қолайсыз орта жағдайда баска козғалыс
іс-әрекетіне ауыстыра алатын жағыдайы .
Мемлекетте, халықтың денсаулығы, ең үлкен баға болып , іс-
әрекетердің жағдайы және халықтың бақыты өмір сүруі үшін
қарастырылады.Денсаулықтың мықтылығына байланысты ағзаның физиологиалық
жүйесінің жақсы дамуына байланысты сапаның жоғары даму деңгейіне жетуге
болады: күш,жылдамдылық , төзімділік ,икемділік, иілгіштік. Дене бітімінің
жетілуі және адамның физиологиалық функциясының гармоналды дамуына, дене
сапасының және дұрыс мүсіннің тәрбиеленуіне, тұлғаның әр бұлшық ет
массасының пропорциональды дамуына, дене шынықтыру жаттығулары арқылы
оптималды салмақты сақтауға, дене әдемілігін камтамасыз ететін іс-әрекет
жасайды.
Адамның жұмыс қабілетін өте отырып, дене тәрбиесі ұзақ өмір сүруге,
физикалық қабілетерін жоғары деңгейде сақтауды қамтамасыз етеді.
Арнаулы білім беру міндетінде:
- Өмірге қажетті әр түрлі қозғалыс қабілеттер мен дағдыны үйлестіру.
- Спорттық қозғалыс қабілеттер мен дағдыны үйлестіру.
- Ғылыми –практикалық мінездемесі ретінде базалық білім алу.
Қозғалыс әрекетеріне үйренген болса адамның физикалық сапасы толық және
рационалдық пайдаланады.
Қозғалысқа үйрету нәтижесі кезінде қозғалыс епшілдігі және дағдысы
үйлестіріледі.
Өмірге қажетті епшілдік пен дағды козғалыс әрекеті ,еңбекте, корғаныс,
спорт іс-әрекеттерінде іске асырылады. Жүзуде, шаңғы мен қозғалуды,
жүгіруді, секіруді меңгеру мен дағдысы, өмірдегі колданбалы маңызы өте
зор.Епшілдік және дағдының үйлестірінуі адамның әр қозғалыс қабілеттілігін
дамытады, соның ішінде еңбек қозғалысында.Адамның қозғалыс біліктілігі
дағды бағасы үлкен болса, сонша жаңа қозғалыс формаларына үйрену оңайға
түседі.
Оқытушының арнаулы дене шынықтыру білімін беру, оларды тереңдетіп және
жүйелі түрде толтыра білу, бұлда дене тәрбиесінің негізгі міндеті болып
есептеледі. Бұл бөлімге жататындар: дене шынықтырудың маңызы, жеке тұлғаға
және қоғамға деген; дене шынықтыру – гигиеналық мінездемесі; қозғалыс
дағдысы мен қабілеті үйлестіру заңдылықтары, дене шынықтыру жаттығуларының
техникасы, және оның маңызы, қолдану негізі; мықты денсаулқты бекіту және
сақтау.Адамдардың дене шынықтыру білімінің жоғарлату, ол дене тәрбиесі мен
спорті, өндіріс саласында да пайдалануына мүмкіндігін береді. Жалпы
педагогикалық міндет: жеке тұлғаны үйлестіру. Дене тәрбиесі нравствалық
сапаның, психомоторлық функциясының дамуына іс-әрекет жасауы керек. Оқу
процесі кезіндегі дене шынықтыру жаттығулары арқылы қалыптасқан
спортшының жоғарғы нравствалық тәртібі еңбек сүйгіш, батылдық, және
басқа сапалары өмірге, өндіріске, әскер жағдайына ауыстырылады: Дене
тәрбиесінің процесінде әдеп және эстетикалық сапаларың
үйлестіру міндеттері шешіледі. Дене тәрбиесі жалпы педагогикалық міндеті
таңдалған д.т спецификалық бағытына, шұғылданудың , жас ерекшелігіне және
жыныстықтықтарына қалыптасқаны анықталады. Д.т.санды-нормативтк міндеті
қойлу кезінде, дене шынықтыру дайындығының нормативін қарастырады. Олар 2
аспекттіге бөлінеді: дене сапасының дамуын көрсету нормативттік( күш,
шапшандық, жылдамдылық , икемділік,) және қозғалыс епшілдігің мен дағдыны
меңгергенін мінездейді.
Дене шынықтыру нормативі әр адамға жетімді болу қажет.Жеттілігі,
ол адамның анықтамалық дайындылығы болуы тиіс, норматив төмен болса,
стимулы болмайды, кейін оған жету мотивациясын жоғалтады.
Жалпы дайындық бағытының нормаларының негізгі; мемлекеттік
бағдарламалар болып есептеледі, спорт бағытында- спорттық клласификация.
Принцптің жалпы анықтамасы теорианың, ілімінің, ғылымының негізгі бастапқы
қалпы.
Білім және тәрбие жүйесінде принцпті былай түсінік береді басқару қалып
негізгі ереже үсінілім.Принциптердің практикалық маңызы қатесіз
нақты белгіленген мақсатқа жету, міндеттерді шешу логикасын ашып және
олардың негізгі ережелерін тарату.
Принцптардің қатарына қоғамды тәрбиелеу жалпы элементтік принцпін
жатқызуға болады,білім және тәрбие жүйесінің негізгі идеяларын
қарастырады.
Олар адамның жан-жақты гармональдік дамуына және тәрбиенің
органикалық байланысының қоғам өмірінің практикасымен бағытталып,
қамтамасыз етіп, әлеуметтік факторларды мәдениет,тәрбие,білімді
пайдалануды қарастырады. Бұл дене тәрбиесі процесінің жалпы әдістемесін
анықтауға жіберілген қағида.Дене шынықтыру жаттығуларының әдістемесі осы
әсер ету заңдылықтарымен келісіп қана адам ағзасына, психикасына дене
шынықтыру жаттығулары арқылы жүйелі түрде әсер ету тиімді болады.Олар
дене тәрбие процесінің әр жақтарын зерттеу ғылымдарының істелген
салыстырмаларын және ұсыныстарын жалпы және негізгі қағидада көрсетеді.
Дене тәрбиесінде түсінушілік және белсенділік принцпінің арнаулы
оқушыларға ойлау қарым-қатынас, дене шынықтыру және спорт әрекеттерге
қызығушылық пен тұтынушылық және белсенділік танытудан тұрады.
Бұл принциптің таратылуы шұғылданушылардың білім арттырып әр
жаттығудың техникасын терең түсініп дене тәрбие процессіне түсінушілік
пен белсенділік қатынасын қарастырады.
Түсінушілік- обьективтік заңдылықтарды дұрыс талдап әрекетін
осылармен түсініп іске асырылатын адамның қабілеті, түсінушіліктің негізі
болып нақты міндеттін қойып және өз ісінің нәтижесін көре алатыны
есептеледі.Түсінушілік оқытуға тәрбие мінезін және кәсіпкерлік,
адамгершілік, психологиялық сапасын үйлестіруге септігін тигізеді.Дене
тәрбие процесінде дене шынықтыру сабақтарына толық түсінушілік қатынас
қамтамасыз етілуі тиіс.Оқытушының қойылған міндетті шешу процессінде,
шұғылданушыларда түсінушілік болу қажет, осыдан дене тәрбиесінің
табысына жетуге болады.Нақты қойылған талаптардың мәнін оқушылардың
сана сезіміне мүмкіндікше шеткізу қажет.
Қозғалысты меңгеру және басқару процесінде ойды ойатып, қозғалыс
функциясын жақсартуға септігін туғызады.Белсенділік-жұмысқа қосылу деңгейі,
адам әрекетінің еншілікті істелетін өлшемі мен көлемдігі.Белсенділік,
білім және дағдыны түсіну нәтижесі мен жағдайына септігін тигізеді.
Адамның белсенділік факторы, түсінушіліктен тәуелді.Түсіну арқылы,
білімді, мотивацияны, тұтынушылықты, қызығушылықты және мақсатты
бағыттап,реттейді.
Көрнекілік принцпі.
Оқыту және тәрбие кезінде,көрнекілікті қолданып дене тәрбиесі процессін
құруға көрнекілік принцп міндеттері.
Көрнекілік-тану процессінде,адамның сезу мүшесін қатыстыруын білдіреді.
Дене тәрбие процессінде көрнекілік ,көру, дауысты және қозғалыс пішінді
іске асырылады.
Көру көрнекілік (көрнекілік құралдар,арқылы қозғалысты толық және бөлшектеп
деманстрациалау), кеңділік және кеңділік уақыттың қозғалыс мінездемелерін
анықтауға жәрдемдеседі.Көру көрнекіліктің жаңа қозғалыс әрекетті алғашқы
этапта иелену кезінде рөлі атқарады және де спорттық-техникалық
шеберлігінің жетілдіру кезіндегі, қозғалысты дифференцировка жасау.
Дене тәрбиесінде қолайлық және жекелік принцпі міндеттін,құралдардың және
әдістің талаптары оқушылардың мүмкіншіліктерін мен сәйкестігін білдіреді.
Принипті тарату кезінде оқушылардың оқуға,машықтану жүктемені дайындау
және тапсырманы, шамасы анықталып қолайлық шама анықтамасы ескерілуі
керек.Оқушылардың тапсырманы орындауға дайындығы дене шынықтыру
интеллектуалдік дамуының деңгейін тәуелді болады, және де оларды
мақсатқа жетілімділігі және жігерлік мінез құлқы.
Бұл принцпті белгісі келесіден қорытылады:
1.Дене жұмыс қабілетін жетілдіруге, дене сапасын дамытуға, епшілдік,
дағдыны үйлестіруге, оптималдік жағдайымен қамтамасыз ету.
2.Адам ағзасына деген әкелетін, негативтік,шама жетпейтін машықтану
жүктемесін, талаптар мен тапсырмаларды жою.
Қолайлық жүктеме және тапсырманы анықтау мына критериялармен есептеледі
Обьективтік көрсеткіш:
- денсаулықтың көрсеткіші (артериальдік кісім, кардиограмалар т.б.)
- машықтанушылықтың көрсеткіштері (спорттың нәтижесінің динамикасы)
техника дайындығы және дене сапасының өсу динамикасы, оттегін максимальді
пайдалану? – ОМП, өкпенің тіршілік сиымдылығы-ӨТС
Субьективтік көрсеткіш(үйкы,тәбет,өзіндік сезіну,жарысқа қатысуға және
машықтануға құштарлығы)
Дене тәрбиесінің жеткізушілік мақсатты, құралы және әдісі көп
факторлармен анықталып топтарға біріктіруге болады.
I топқа-шұғылданушы кониненттің жалпы ерекшеліктерін мінездейтін
факторлар жатады(топтар,командалар)
II топқа-шұғылданушылардың әр қайсысының ерекшелігі.
III топқа-дене тәрбиесінің процессіндегі жалпы және жекелік
өзгерістерінің динамикасының байланысымен туатын факторлар.
IV топқа – дене тәрбиесінің әдіс,құрал және міндеттерінің
ерекшеліктерін жатқызуға болады.
Шұғылданушылардың жалпы және жекелік ерекшіліктері әр дайым өзгереді.
Дене тәрбиесінің көп жылдық процессінде айналысушылардың ерекшелігі
және қабілеттілігі өзгереді.Осыған байланысты әрдайым оқыту және
тәрбиелеу әдісімен құралдардың жеткізілімділігі(қолайлығы) қарастырылуы
тиіс. Дене тәрбиесінде үздіксіз принцптің маңызына мына негізгі
қағидалардан қарастырылады.
1.Үздіксіз принцптігін бірінші қағидасы, дене тәрбиесінің процессі бір
тұтас жүйесі болып есептелетін сабақта дене шынықтыру жаттығулурының
біркелкілік өткізуін қарастырады.Біркелкілік,қозғалыс оқыту процессі және
дене қабілеттерін тәрбиелеу процессінің негізгі ахуалы болып есептеледі.
Бұл қағиданың дене тәрбиесі процессінде дидактикалық ереже бойынша
анықталуы; жеңілден ауырға қарапайым нан -күрделіге, өтілгеннен
-өтілмегенге дене тәрбиесінде білімділік міндеттерді шешу жетістігің
қамтамасыз етеді.
Күш,жылдамдылық,шыдамдылық және басқа да дене сапасын тәрбиелеу
заңдылықтары дене шынықтыру жаттығуларының әсер ету біркелкілігін талап
етеді.
Оқу процессін кұру кезінде , қозғалыс әрекетін оқытуда және дене сапасының
біркелкілігі анықталуда , білімге және дене сапасының бакылауына
негізделеді .
Дене тәрбиесінің міндеттін шешу біркелкілігі сабақ маштабында ,
іздікқұбылыстарымен аңықталады ,дене шынықтыру жаттығу түрлерінің
орындалуынан колданғаннан кейін (мысалы жылдамдық жаттығуларды сабактын
басында , ал төзімділікті- сонынан)
Үздіксіз принптің екінші қағидасы дене шынықтыру және спорт мамандары
сабақ жүйесін құрғанда сабақтың бір-бірімен байланысты,тыйымдылығын
қамтамасыз ету, аралығындағы үзілістің болмауын қадағалау.Қозғалыс әрекетке
үйрету және дене сапасын тәрбиелеу кезінде өткізілген сабақтың
тыйымдылығы,келесі сабақтардың тыйымдылығына қабатталуы болып соңғы
қортындыда тыйымдылықтың кумуляциясы(жинақтығы )болуы тиіс.
Практикада сабақтардың арақашықтық ұзақ болса дене сапасын тәрбиелеуде
және қозғалысқа үйретудің тыйымдылығы аз болады.
Дене тәрбиесінде демалыс және жүктемені жүйелі алмастыру-одан соңғы
қортындысында сабақтың тыйымдылығы тәуелді болып есептелетін негізгі
қағида.Сабақтың тыйымдылығы олардың арасындағы демалыстан тыйымды
болады.(толық демалыс-келесі сабақтың басына дейін айналысушылардың жұмыс
қабілеттілігін қалпына келтіруін қамтамасыз етеді.).
Қатты(толық емес)-айналысушылардың жұмыс қабілеттілігі келесі жүктеменің
орындалуына қалпына толық келмеуін қарастырады.Ағза жүйесінің әр түрлі
функциянальдық деңгейін жоғарлығын сақтау үшін анықталған аралық демалыс
арқылы жүктемені қайталау қажет.Жүктемелердің арасындағы демалыс қашықтығы
ұзақ болса-реадаптация болады,ол ағзаның бастапқы қалпына келу
мүмкіншілдігі.
Ал демалыстың қысқа болу ағзаның жұмыс қабілеттілігі қалпына келіп
үлгералмай.
Жүктеменің жүйелі қайталанып, ағза толық қалпына келтірілмесе, ағзаның
жұмыс қабілеттілігі төмендеп,соңында күш қуаттын нашарлауына әкеліп
соғады.
Жағдайға байланысты кей кезде қатты аралық демалысты пайдалану тиілуі
болады.
Принцпті тарату әдістемелік жолымен анықталады.
- Тапсырманы рационалді қайталау
- Жүктемені және демалысты рационалді алмастыру
- Тапсырманың және жүктеменің қайталануы мен варианттігі
Дамыту-даярлық әсерін жүйелі жоғарлы принцпі.
Бұл принцп тапсырманың күрделі жоғарлату және жүктемені көтеру арқылы
айналысушыларға қозғалыс және онымен байланысты психикалық функцияның
талабын жүйелі көтерілуіне қажеттілігін серттейді.
Адам ағзасының функционалдік әрекетіне талаптың жүйелі көтерілуі арқылы
дене сапасының даму өсе түседі.
1.3 Дене тәрбиесінің құралдары
Дене тәрбиесінің мақсатына жету үшін төмендегі топ құралдары
пайдалынады: 1 дене шынықтыру жаттығулары 2 сауықтыру табиғи күштер 3
гигиеналық факторлар . Дене тәрбиесінің негізгі арнаулы құралы болып
–дене шынықтыру жаттығулары таңылады,оған көмекші ретінде сауықтыру
табиғи күштер мен гигиеналық факторлар. Мамандар мен осы құралдарды
тыйымды пайдалану арқылы, сауықтыру, білім беру, тәрбие міндетті шешіледі.
Дене шынықтыру жаттығулары дене тәрбиесінің міндеттерін шешуге
бағытталған,
өз заңдылықтарымен ұйымдастырылған қозғалыс әрекет. Дене шынықтыру
сөзі – ол істелетін жұмыстын мінездемесін , яғни адамның денесі мен , дене
бөліктерінің, бір уақытта, қозғалысын көрсетеді. Жаттығу сөзі- адамның
физикалық , психикалық құрылымына әрекетейтін және осы жасалған әрекетерді
жетілдіруге бағытталған, қайталанып жасалатын әрекет.
Сонымен д.ш. жаттығулары екі жақтан қарастырылады біріншіден, нақты
қозғалыс әрекет, екіншіден көп қайталынатын процесс.
Дене шынықтыру жаттығуларының мазмұны; жеке тұлғаға білім беру рөлін,
сауықтыру маңызын анықтайды.
Сауықтыру маңызы: дене шынықтыру жаттығуларының жасалуы, адам
ағзасының морфологиялық , функционалдық өзгерістерің тудырып, адам
денсаулық көрсеткіштерін жақсартып, емдік қасиеттер жасайды.
Дене шынықтыру жаттығуларының сауықтыру маңызы, гипокинезия,
гиподинамия, жүрек ауруларына септігін тигізеді..
. Білім беру рөлі.Дене шынықтыру жаттығулары арқылы қоршаған ортадағы
қозғалыс заңдарын және өзінің тұлғасымен оның бөліктерін таңыйды. Дене
шынықтыру жаттығуларын орыналу кезеңінде оқушылар өздерінің қозғалыстарын
басқаруға үйретіп, және қозғалыс епшілдіктері мен дағдыны меңгереді.Бұл
басқада қиын қозғалыс әрекеттерді меңгеруге және спорттағы қозғалыс
заңдарын таныйды.
. Дене шынықтыру жаттығуларының мазмұндама ерекшелігі оның
пішіні мен анықталады.Дене шынықтыру жаттығуларының пішіні-процесс,пен
жаттығу элементтерінің мазмұнының тәртіптілігімен келісімділігімен
жасауын белгілейді.
Дене шынықтыру жаттығуларының пішіні бойынша, ішкі және сыртқы
структураға
айқындайды.
Дене тәрбиесінің ішкі структурасы- бұл осы жаттығу кезіндегі
ағзадағы өтетін, әр түрлі процесстердің байланысы мен келсімділігін
біріккен -әрекеттігін көрсетеді.
Дене шынықтыру сыртқы структурасы-(оның көрсеткіш пішіні)-уақыттылық
динамикалық(күштік),кеңділік қозғалыс параметрларын мінездейтін .
Дене шынықтыру жаттығуларының мазмұны мен пішіні бір-бірімен тығыз
байланысты.
Дене шынықтыру жаттығуларының техникасының түсінігі, ол қозғалыс
әрекеттерінің орындалу тәсілі, оның көмегімен қозғалыс міндетті
шешіледі.
Дене шынықтыру жаттығуларының үш түрі көрсетіледі: дайындық, негізгі
және қортынды .
Дайындық фазасы: Әрекеттін бас міндеттін орындауға, қолайлы жағдай
жасауына анықталған, мысалы: қысқа қашықтықа жүгірушінің сөреге түсуі,
диск граната лақтыруға серпуі.
Негізгі фазасы: қозғалыс оның көмегімен әрекетін басты міндетті шешіледі.
Мысалы: Қашықтыққа жүгіру старттан екпін алу, дискті лақтыруын орындаған
сонғы кезеңі.
Қортынды фазасы: әрекетті аяқтайды мысалы: (мәреден кейін энергиямен
жүгіру, тепе-теңдікті сақтауға арналған қозғалыс, снарядты лақтырған соң.
Техниканы бағалау критериялары.
Педагогикалық критерияларының техникасын былай түсінуге болады, оқытушы
қозғалыс әрекетінің орындалу тәсіліне анықтау( бағалау) жасау мөлшерінің
негізгі белгісі.
Дене тәрбиесі практикасында техниканың тиымдылығың бағалау критерясы
келесі түрде колданылады:
Дене шынықтыру жаттығуларының нәтижелігі.
Техниканың эталонды параметрі. Оның мазмұны әрекетті бақылау параметрлары,
эталонды техника параметрларымен салыстырылады.
Болған және болашақ нәтижелерінің аралығындағы айырмашылығы
Әр түрлі дене шынықтыру жаттығуларының орындалуынан әсері ,орындалу процесс
кезінде, не болмаса бір шама уақыт өткен сон тікелей байкалады. Келесі
сабаққа дейінгі аралық уақыттан тәуелденіп, келесі жаттығу әсерінің өзгеру
фазасын көрсетуге болады. 1. Салыстырмалы нормаланған, 2.
суперкомпенсаторлық. 3. редукционалдық.
Салыстырмалы нормаланған фаза кезінде жақынды (ізді) жаттығу жаттығу әсерін
қалпына келтіру процесін ширектетіп, жұмыс кабілетін бастапқы деңгейге
жеткізуін мінездейді.
Суперкомпенсаторлық фаза кезінде іздік жаттығу әсері жұмыс кабілеттерін
калпына келтіруден басқа асыра түсіру, бұрынғы басқа калыптан жұмыс
денгейін жоғары көтеру.
Редукционалдық фаза кезінде сабақ араларының уақыты ұзақ болса іздік
жаттығу әсері жоғалады.
Бұл әдістің негізгі, әр жаттығу қатан берілген формамен және нақты
анықталған жүктемемен орындалады.
Қатаң реттелген жаттығулардың әдісі педагогикалық қабілеттермен
иеленеді, ол
арқылы.1. жаттығулардың қозғалыс әрекеттің нақты берілген бағдарламамен
іске асырылады. (жаттығуды ізденуі, оның байланыстылығы және орындалудың
реттілігі)
Жүктеме көлемімен және өнімді қатан реттейді және де айналышылардын
психофизикалық жағыдайына және шешілу міндетіне карай оның динамикасының
баскару 3.Жүктеме аралығында демалысты дәл мөлшерлеу.4.Дене сапасын
тәрбиелеу.5.Сабақта әр жасаралық контингентке дене шынықтыру жаттығуларын
пайдалану.6.Дене шынықтыру жаттығуларының техникасын тиімді иелену.
Дене тәрбиесі практикасында барлық қатаң реттелген жаттығулардың әдісі
екі топқа
Бөлінеді.
Жаттығуды тұтас
–құрастыру әдісі. Кез келген оқыту кезінде колданылады.
Қозғалыс әрекетінің техникасы басынан бастап ,структурасы бойынша толық
бөлшектенбей меңгерілу маңыздылығынаң тұрады .Тұтас әдіс қүрделі емес
қозғалыстарды үйретуге колданылады (Мысалы: жүгіру, секірудің карапайым
түрлері, жалпы дамыту жаттығулары,т.б.).Жаттығудың күрделі структурасын
меңгеруде оны қолдану қолайсыз.
Бөлшектеу әдісі. Оқытудың, үйретудің алғашқы этапында колданылады.
Тұтас қозғалыс әрекетінің (күрделі болуына) , бөлек фазаға ,не болмаса
элементтерді ретімен үйретуге және оларды сонынаң біріктірілуін
карастырады.
. Бұл әдістін кемшілігі үйреткен элементарды тұтас козғалыс
әрекетіне косу, кейкезде ауырлыққа соғады. Дене тәрбиесінің практикасында
тұтас және бөлшектеу әдісі жиі біріктіріліп жасалады.Басында жаттығуды
тұтас үйретуге кірісіп ,содан сон киын жекеленген элементтерді меңгеріп
,сонында тұтас орындалуына кайта келеді.
Түйіндес әдіс: үйренген козғалыс әрекеттерді жетілдіру процесінде ,
сапа негізін жақсартуға,яғни нәтиже көрсетуге қолданылады. Оны маныздылығы
дене жігерінің жоғарлау талабының жағдайына байланысты козғалыс әрекет
техникасы жетілдіріледі.Мысалы:
Дене сапасының тәрбиелеу әдісі
.Дене сапасын тәрбиелеуде колданылатын катаң реттелген әдістер, әр түрлі
жүктеме және демалыс комбинациялары көрсетіледі.Олар ағзадағы өзгерістерді
үйренішті жетістіктерге жетіп және бекітуге бағытталады.
Бұл топтың әдісін: стандарттық, және ауыспалы жүктемелерінің
әдістеріне бөлуге болады.
Жаттығулардың стандарттік әдісі-ағзадағы өзгерістерді
үйренішті жетістіктерге жетіп және бекітуге бағытталған.Стандарттік жаттығу
үздіксіз, және ауық-ауық (аралық) болады.
Стандарттік – үздіксіз әдіс қарқынның өзгеруінісіз ,бұлшық ет
әрекетінің үздіксіздігін көрсетеді.Оның әр түрлігі болып есептеледі: а) бір
қалыптағы жаттығулар (ұзақты жүгіріс, жүзу, шаңғыға жүгіру б)Стандарттік
жаттығулар(үздіксіз көп рет элементарлық гимнастикалық жаттығулардың
орындалуы.
Стандарттық-аралық әдіс – жаттығулардың қайталап жасалуы, көп рет бір ғана
жүктеме кайталанады. Кайталану аралыктарында әр түрлі демалыс интервалдары
болады.
Ауыспалы әдісі.Ағзаның өзгерістерге үйренуге жетуді,
бағыттайтын жүктеме өзгерістерін мінездейді.Мында өсу
түріндегі,құбылысты,төмен түсетін жүктемелер жаттығулар колданылады.Өсу
түріндегі жүктеме жаттығулары ағзаның функциональдық мүмкіншілігін
жоғарлатуға тікелей әкеледі.Құбылысты жүктеме жаттығулары жылдамдық,
координацилық және басқа да функциональдық кедергілерді шеттеу және алдын
ала сақтандыруға бағытталған.Төмен түсетін жаттығулар жүктемесі үлкен
көлемдегі жүктемеге жетуге колайлы, негізінен төзімділікті тәрбиелеу
кезінде.
Ауыспалы жаттығу әдісінің негізгі түрлері, болып мына әдістер жатады.
Ауыспалы-үздіксіз әдіс.Ол режимдағы өнімділіктің(қарқынның) өзгеруіндегі ,
бұлшық ет әрекетін мінездейді.Осы әдістің келесі әр түрлілігін
ажыратады.Дене шынықтыру саласында ойындар білімділік , сауықтыру және
тәрбиелік міндеті шешу үшін қолданылады. Ойын әдісінің мәні мазмұ нының
неңізінен ойынның шартымен ережесінен қортындыланады. Ойын әдісінің
негізгі әдістік ерекшелігі болып мыналар табылады:
Ойын әдісі дене шынықтыру сапасын жан-жақты комплекстік даму және
қозғалыс епшілдік және дағдысын жетілдіруге, сол сияқты ойын жүйесінде
ажыратылмай келеді ол тығыз қарым-қатынаста педагогикалық қажеттілік
жағдайда ойын әдісі көмегі мен белгілі бір дене шынықтыру сапасын
таңдап дамытуға болады.
Ойын элементтеріндегі қарсылық шұғылданушылардан дене жігерін талап
етеді, және дене қабілеттері әдісі арқылы тыйымды болады.
Мақсаттқа жету жолында әр түрлі кең таңдау тәсілі, ойында адамның қимыл
мінезінің жекелігі белсенділігі көркем талаптылығы және басқада бағалы жеке
сапаларды үйлестіруге септігін тигізеді.
Шартты және ойын ережесін сақтау оқытушыға шұғылдаушылардың мінез құлық
сапасын: өз ара көмек сезімін қарым-қатынастылығын тәртіптілігін
жігерін, ұжымдылықты т.б үйлестіруге бағыт береді.
Ойын әдісіне қанағаттанулық эмоционалдық, өзіне тартушы факторлары
жаттығушыларға дене шынықтыру сабақтарымен қызығушылықты және сонымен
айналысуға үйлестіріп бейімдейді.
Ойын әдісінің жетіспестігі жаңа қозғалыс үйреткен кездегі оның шектелу
мүмкіншілігі және де ағзаға жүктеменің мөлшері.
Жарыс әдісі – жарыс түрінде орындалатын жаттығу тәсілі. Бұл әдістің мәні
жаттығушылардың дайындық деңгейін көтеру үшін ,жарыс құрал сапасы ретінде
қолданылады.Жарыс әдісінің міндетті шарты жаттығушылардың жаттығуды
орындауға дайындығы. Дене тәрбиесінің практикасында жарыс әдісі көрінеді :
Жарыстың әр деңгейдегі ресми түрлері( олимпиадалық ойындар әр түрлі спорт
түрлерінен әлем чемпионаттары, ел ,қала біріншілігі, іріктеме жарыстары т.б
)
Сабақты ұйымдастыру элементі ретінде, әр дене шынықтыру спорт сабақтарында
және спорттық машықтану кезінде .
Жарыс әдісі
-Қозғалыс қабілеттілігін және даму деңгейін ынталандырады.
- Қозғалыс әрекетімен иелену сапасын бағалау және әшкерлеу.
- Ең жоғарғы дене жүктемесімен қамтамасыз ету.
- Жігерлік сапасын тәрбиелеуге жәрдем береді.
жалпы педагогикалық әдіс.
Дене тәрбиесінде жалпы педагогикалық әдістер қолданылады, олар сөзді
пайдалану(ауызша әдіс), көрнекілікті қамтамасыз ету әдісі (көрнекілік
әдіс).
Дене тәрбиесінің жалпы педагогикалық әдісті қолданылуы, оқу
материалдарының мазмұны, дидактикалық мақсатқа, функцияға,
шұғылданушылардың дайындығының , жасынан, тұлғаның ерекшелігінен және
оқытушы-жаттықтырушының дайындығынан, материалдың – техникалық базасының
қамтамасыз етілуінен оны пайдалану қажеттілігі.
Ауызша әдіс.
Дене тәрбиесінде оқытушы өзінің жалпы педагогикалық және арнаулы
функциасын сөз арқылы жеткізеді.
Оқушыларға міндет қою: сабақта олардың оқу-практикалық іс-әрекеттерін
басшылық ету, білімдерін, оқу материалдарын меңгеру және олардың
нәтижелерін бағалау, оқушыларға тәрбиелік әсер ету.
Сипаттау-бұл әрекет жөніндегі таныстыру туғызу тәсілі құбылыстың өту
мінездемесі туралы түсініктеме , кеңділіктегі орналасқан, олардың көлемі,
және заттардың сипатын белгілерді образды ашу, бұны барлығын сипаттама
қарастырады.
3.Түсініктеме-оқытушының күрделі сұрақтарды, түсініктерді,заңдарымен
ережелерді, тізбелік, қатал логикалық қатынаста мазмұндау әдісі.
4. Сұхбат-оқытушы мен оқушының бір-бірімен мағлұматпен алмасу
сұрақ жауап пішіні.
5. Талдау-бір қозғалыс тапсырмасының орындалған кейін, жарысқа
қатысқаннан және ойын әрекетінен кейін өткізілетін сұхбат пішінді түрі,
яғни жеткен нәтижеге баға, талдау және жетістікке жетілдіру жолдарын
анықтау жұмыстары.
6. Дәріс- жүйелі, жан-жақты, тізбелікпен анықталған тақырыпты
айқындауды таныстырады.
7. Нұсқаушылық- оқытушының оқушыларға берген тапсырманы нақты
мазмұндау.
8. Коментарий, және ескерту – оқытушы тапсырманың орындалу
сонынан,оның орындалу сапасын қысқа пішінді бағалап, жіберілген
қателіктерге ескерту жүргізуі.
9. Өкім, бұйрық, тапсырма-оқушылардың сабақтағы әрекеттерін қолбасшылық
етудің негізгі құралы.
Өкім –сабақтағы оқытушының сөз арқылы тапсырма беруін түсіндіреді, оның
анықталған пішіні болмайды. Бұйрық (команда)-нақты мазмұндамасы мен және
орнатылған беру тәртібімен анықталған пішіні болады.Команда тілі –
оқушыларға сөз арқылы әсер ету және олардың тез арада әрекеті тоқтатуы
және орындауын мақсаттайды.Тапсырма - қ озғалыс әрекеттін дұрыс
орындалмағанда, сөз арқылы түзету мақсатында пайданылады. Дене
тәрбиесінде көрнекілікті қамтамасыз ету әдісі қозғалыс,есту, көру
аңғарымына тапсырманы орындау кезіндегі себепші болады: Оларға жататындар:
Көрнекіліктің тікелей әдісі(оқытушының жаттығуды көрсетуі, не болмаса оның
тапсырмасымен бір оқушының көрсетуі)
Көрнекілік әдіс ақылы (оқу видеофильмдерді деманстарциалау, қозғалыс
әрекетінің кинограммасы, суреттер, схемалар т.б.)
Қозғалыс әрекетті сезінуді бағытталған әдіс.
Жедел мағлұмат әдісі.
Осы әдістердің негізгі ерекшіліктерін қарастырайық.
Көрнекіліктің тікелей әдісі.Қозғалыс әрекеттін орындау техникасының
дұрыс түсініктемесін құруға берілген.
Оқытушымен не болмаса бір оқушының тікелей көрсетуі сөзді пайдалану
әдісімен қалыптасуы тиіс, көрсету кезінде бақылауға қолайлы жағдаймен
қамтамасыз етеді, оқытушылармен көрсетушінің арасындағы оптималды
қашықтығы, қозғалыс негізінің жазықтылығы (мысалы: тізені жоғары
көтеріп жүруді, жүгіріп келіп биіктікке секірудегі серпін қозғалыстарды)
оқушыларға қырынынан тұрып көрсеткен жеңіл болады.
Көрнекілік әдіс арқылы, қозғалыс әрекеті заттар арқылы көрсету
оқытушылардың аңғарым қажеттілігін толықтырады.Оларға мыналар жатады:
көрнекілік құралдарды деманстрациялау, арнаулы тақтада суреттеу т.б.
Көрнекілік құралдар, оқушылардың статистикалық қалыпта және қозғалыс
фазасынның тізбелікті ауысуындағы аңғарымдылығын жоғарлатады.
Видеофильмдер арқылы қозғалысты ақырындатып әр-түрлі фазасында,
комментарий жасауға, қайталауға болады. Арнаулы тақтадағы сурет арқылы
ойын түріндегі спорттағы тактикалық әрекеттер мен дене шынықтыру
жаттығуларының бөлек элементтердің демонстрациалауға болады.
Қозғалыс әрекетін сезінуге бағытталған әдіс.
Жұмыс істейтін бұлшық еттерден, сіңірден және дененің бөлшектерінен,
сигналды аңғаруды ұйымдастыруға бағытталған.Оларға жаттатындар:
1. Оқытушының бағыттаушы көмегі қозғалыс әрекеттін орындау
кезіндегі(мысалы,кіші допты алысқа, лақтыруды үйрету кезіндегі, оқытушының
қолымен оқушының соңғы кезеңін бағыттау.)
2. Жаттығуды ақырын темпте орындау.
3. Бөлек сәтте дене қалпын және оның бөліктерін бекіту.
4. Арнаулы тренажорларды қолданып, әр сәтте қозғалысты орындап өз
дене қалпын сезінуге болады.
Жедел мағлұматтау әдісі:Әр түрлі техникалық заттар арқылы оқытушыға
және оқушыға қозғалыс әрекетінің соңынан, немесе жүріс кезінде,
қажетті:өзгеріс енгізуге және берілген параметрларды
(темп,ритм,амплитуда) сақтауға жедел мағлұмат алуға арналған.
(тензоплатформалар,электрогониометр ы,фотоэлектрондық заттар, электро
нысандар т.б.)
2 Мақсаты, мәселесі, әдістер және зерттеу үйымдастыру
2.1 Дене тәрбиесі процесінде өз қозғалыстарын басқару.
Жалпы дамыту жаттығуларын колданып дене дамуын баскару үшін,
козғалыстарды дұрыс орындауын үйретеді. Спорттық машықтануда, еңбекте
кажетті қозғалыс әрекеттерінің техникасына үйретеді. Козғалыс әрекеттерді
иелену кезінде, басында оны орындау епшілдігі пайда болады, сонынан
козғалыс терендетіліп, жетілдіру барысында епшілдік дағдыға айналады.
Епшілдік және дағды бір бірінен меңгеру деңгейімен ажыратылады, ягни
адамның санасы жағынан басқару тәсілімен
Кимыл епшілдігі- ол козғалысты сана сезіммен басқаруын мінездеп,
әрекетті кателестіріп орындалатын және қортындының тұрақсыздығын
білдіретінкозғалыс әрекеті иелену деңгейі.
Дене тәрбиесінде козғалыс епшілдіктін рөлі әр түрлі. Бір жағыдайда
епшілдікті козғалыс әрекеттін техникасын иеленуін, жетілдіру мақсатында
дағдыға жеткізуін кажет етеді. Екіншіден мектеп бағдарламасы бойынша
материалдар епшілдік деңгейде менгеріледі. Козғалыс әрекеті көп кайталанып
жетіліуі, автоматизацияланып орындауға жеткізеді, яғни епшілдік дағдыға
айналады.
Кимыл дағдысы- ол автоматизацияландырылған (яғни сана сезімнің аз
ғана бақылауымен), козғалысты басқару, жоғары сенімділікпен бекімділікпен
орындалуды мінездейтін, козғалыс техникасын ие болған деңгейі
Кимыл- козғалысын калыптастыру негізі
Козғалыс әрекеттерге оқыту процесінде оқушылардың іс-әрекеті оқу –
таңымдылығын мінездейді. Сондықтан оқытудын тиімділігі мұғалімның оқу
процесін физиологиялық, психологиялық, педагогикалық заңдылықтарымен
сәйкестіріп клыптастыру біліктілігінен тұрады. Козғалыс әрекеттерді иелену
келесі әдістемелік тізбелікпен іске асырылады.
1. Айналысушылардың оң оқу мотивациясын калыптастыру. Мотивация –
мазмұның аңықтайтын, тұлғанаң іс-әрекетінің мінезі және бағыты, оның
тәртібі, ойату себептерінің косындысы. Оқытушы оқытуға кірісер алдында
оқушыларды жаңа козғалыс әрекеттерді иеленуге ойлану карым- катынасын жасап
және сана сезімін ойату.
2. Козғалыс әрекетінің негізі туралы білімін калыптастыру. әрекеті
орындағанда бақылау негізінде және коментарий арқылы көрсетуі бойынша білім
калыптасады, мақсаты оның орындалуға кажетті және одан тәуелді болатын
әрекеттерінің элементтерін белгілеу.
3. Үйренетін козғалыс туралы толық танысуын тудыру.
а) Козғалыс әрекетті тікелей және екпінді бақылау арқылы көру
б) Түсіндіру, комментарии, салыстыру, талдау кезінде алған білімді
логикалық түсіну
в) Оқушыда козғалыс әрекетінің тәжірбиесі ұксас жаттығуларды орындау
кезінде туатын сезім.
4. Козғалыс әрекетін толық меңгеру. Жаттығулар туралы кажетті білім,
танысу үйлескен сон козғалыс әрекетке толық орындауға кірісу. Козғалыс
әрекетті меңгеру үшінкозғалысты , жаттығуларды көп кайталау кажет және
кателіктерді түзету козғалысты жақсарту міндеттер койылады.
Кимыл дағдысын калыптастыру кезінде ортаңғы жүйке жүйесінде, жүйке
процесінің үш фазасы тізбелікпен ауысуы өтеді.
Бірінші фаза. Козғалыстын әр элементтерің бір тұтас әрекетке біріктіру
кезінде , жүйке жүйесінің иррадиациясы жауап беру реакциясының
генерализациясымен мінезделеді және жұмысқа басқа бұлшық еттерді косады.
Бұл жерде карсы бұлшық еттер козғалысты бос орындауға кедергі жасайды.
Екінші фаза. Артық козғалыстарды жою, координацияның жақсаруы мінезделеді.
Үшінші фаза. Козғалыстардың автоматизациялану, координацияның жоғары
деңгейі, тұрақтылық мінезделеді
Козғалыс дағдысын калыптастыру бірнеше заңдарға сәйкес іске асырылады.
1. Дағдының дамуындағы жылдамдықтын өзгеру заңы. Дағды бір мезгілсіз
калыптасады, ол бір кездердегі әр түрлі шамадағы сапаның жоғарлауында
көрінеді.
а) Оқытудын басында іс- әрекетті тез үйренеді, бірақ дағдының өсу сапасы
ақырындайды. Бұл жеңіл әрекеттерді үйренуге мінезді. Оқушы іс-әрекеттін
негізін тез меңгеріп алады, ал оның бөлшектерің ұзақ меңгереді.
б) Оқытудын басында дағдының өсу сапасы аса болмасада, сонынан тез
өседі. Бұл күрделі әрекеттерге оқыту кезіне мінезді.
2. дағдының дамуындағы плато заңы. Дағдының дамуының кешігу ұзақтылығы
әр түрлі , оған екі себебі бар:
а) Ішкі ағзадағы өзгерістерінің көрінбей өтуі, ол тек біраз уақыттын
өтуінен кеиін дағдының жаксару сапасына өтеді.
б) Сыртқы: Дене сапасының даму деңгейінің жетпеу және оқыту әдісіндұрыс
колданбағандығы.
3. Дағдының сөну заңы. Ол козғалыс әрекет көп уақыт кайталанбағаннан кейін
көрінеді. Ол тез арада сөне коймайды, бірінші оқушы өз әрекетін сенімсіз
орындай бастайды, содан сон козғалыстарының аралықтарындағы координациялық
қатынастары бұзылады, қорытындысы оқушы күрделі әрекеттерді орындау
қабілетті жойылады.
4. Козғалыс дағдыны дамыту кезіндегі шектіктік жоқтық заңы. Дене
тәәрбиесінің таңдап алған бағытындағы, сабақтың барлық уақытында козғалыс
әрекетті жетілдіруді жалғасады.
5. Козғалыс дағдысын тасымалдау заңы. Дене тәрбиесінде және спортта оң
және теріс дағдысының тасымалдау қарастырылады.
Оң тасмалдау – козғалыс техникасының негізі буындары және мағнаның негізі
мен ұқсастығының барың аңықтайды. Оң тасмалдау- ол дағдылардың
байланысәрекеті, алдындағы қалыптасқан дағды, жаңа дағдының туу процессін
тездетеді, жеңілдетеді және жәрдемдеседі.
Теріс тасмалдау – ол дағдылардың байланыс әрекеті алдындағы дағды, жаңа
пайда болуын киындатады. Теріс тасмалдау- козғалыстың дайындық фазасындағы
ұқсастығының және оның негізгі буындағы жоқтығын аңықтайды.
Оқыту – ол, бір функцияларды орындауға кажетті әлеуметтік сапаларды
дамытып, қалыптастыруға бағытталған жүйелі және ұйымдастырулы процесс. Оқу
– оқушының білім, ілім және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz