ВЭСТ ЖШС негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
I. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ
ӨЗІНДІК ҚҰНЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1. Өндірістік шығындар есебі және өнімді калькуляциялау
жүйелерін жіктеу. 7
2. Өндірістік шығындар есебін калькуляциялаудың
тапсырыстық тәсілінің қысқаша сипаттамасы. 7
3. ВЕСТ ЖШС жүргізілетін есеп саясаты
12
II. СЕРІКТЕСТІККЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ТЭК-і.
2.1. ВЭСТЖШС қызметіне жалпы сипаттама. 17
2. ВЭСТЖШС негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері. 18
3. Калькулациялаудың сатылы әдісі, стандарт-кост жүйесі
бойынша өзіндік құнды калькуляциялау, директ-костинг жүйесі
бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау 21
III. ӨНДІРІС ЦИКЛЫНЫҢ АУДИТЫ, ТАЛДАУ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ
ҚОЛДАНЫЛУЫН ЖЕТІЛДІРУ.
3.1. Кәсіпорынның есеп саясаты, қаржылық есептеме аудиті
33
3.2. Шаруашылық операциялар цикілдері аудитінің ерекшеліктері
37
3.3. Өндіріс шығындарын талдау
41
ҚОРЫТЫНДЫ
54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗБЕГІ
56
ҚОСЫМШАЛАР
Кіріспе
Меншіктіліктің сан алуан түрі мен шаруашылық жүргізу әдістерінің болуы
жағдайында, Қазақстанның нарықтық даму жолын таңдауы барлық басқару мен
құрылым деңгейінде басқарушылық шешімдер қабылдау үшін керекті,сенімді
жедел ақпараттық қамтамасыздықтың болуы қажет.
Ауылшаруашылық өндірісі, материалдық өндірістің негізгі салаларының
бірі болып табылады. Елді азық – түлікпен және өнеркәсіпке қажетті
шикізатпен барынша толық қамтамасыз ету жолында,өндіріс көлемін жыл сайын
өндіріп отыру міндетті тұр. Бұл міндеттерді шешуде кәсіпорындарда ұтымды
басқарушылықты ұйымдастыруға себеп болатын бухгалтерлік есептің,
бақылаудың және жедел оперативтік талдаулардың маңызды орыны бар.
Өнеркәсіптік кәсіпорынды басқаруға қажет, өнімге баға қою үшін, өнімнің
қажетті көлемі мен сату мөлшерін анықтау үшін, оның өзіндік құнын, еңбек
өнімділігін, нәтижелілік (рентабельділік) деңгейін дәл есептеуге керекті,
шынайы және уақытты ақпарат көздерін бухгалтерлік есептің көмегімен алады.
Жұмыстың өзектілігі.Ұжымдар өндірістік шығындардың бухгалтерлік есебін
ұйымдастыру кезінде Үкіметтің қарарларын, нормативтік – заңдылық құжаттарын
пайдаланады. Бұл ретте әңгіме бухгалтерлік есептің және қаржылық мәліметтің
шаруашылықты жүргізудегі жаңа әдістемесіне сайлығын, адекваттығын
қамтамассыздандыру жолында комплекстік шараларды іске асыру турасында болып
отыр.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында бұл бағытта, бухгалтерлік есепті
одан қарай дамытып жетілдіру мақсатында үлкен жұмыстар атқарылып, жаңа
нормативтік – құқықтық актілер дайындалып қабылданып отырады. Аталған
жағдайларға байланысты Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
бойынша ұлттық комиссиясының құжаттарына сәйкес 1997 жылдың 1 қаңтарынан
бастап есептің 17 қазақстандық станндарттары, субьектінің қаржылық –
шаруашылық іскерлігінің бухгалтерлік есебінің шоттың типтік жоспары,
енгізіліп, оны қолданудың нұсқаулары және жаңа шоттар жоспарына көшу
тәртібі жасалады, қаржылық мәліметтерді дайындау мен ұсынудың
концептуальдық негізі қаланды.
Әдістемелік және әдіскерлік негізі.Типтік шоттар жоспары нормативтік –
құқықтық құжат болып табылатынын атап кету керек. Онда субъектілердің
қаржы – шаруашылық іскерлігінің бухгалтерлік есебінің шоттарының
Генералдық жоспарында салынған идеология сақталып қалды. Қазіргі кезде
аудит турасында көптеген отандық және шет ел басылымдары көптеп кездеседі.
Оның ішінде төмендегідей Адамса Р., Алборова Р.А., Андреева В.Д.,
Аренса А., Барышникова Н.П., Бениса М., Бычковой С.М., Глушкова И.С.,
Давыдова С.Б., Данилевского Ю.А., Доджа Р., Ержанова М.С., Иткина Ю.М.,
Камышанова П.И., Кармайкла Д.Р., Кондракова Н.П., Кудрявцева Н.Н., Лобекка
Дж., Нитецкого В.В., Робертсона Дж., Сатубалдина С.С., Сейткасымова Г.С.,
Соколова Я.В., Солодова А.К., Стукова С.А., Суйц В.П., Терехова А.А.,
Шеремета А.Д., Шишкина А.К. және т.б. авторлардың еңбектерін атап көрсетуге
болады.
Орнатылған стандарттар бойынша, жаңа есептік регистрлер жөнінде, қаржылық
есептің формаларының типтік сызбалары және оларды толтыру туралы ережелер
мезгілді басылымдарда жарияланып отырды.
Зерттеу объектісі.Кәсіпорынның құралдарының айналым процесінің ішінде
өндірістік стадия негізгісі болып табылады. Өндірістік процесс – ол тірі
еңбек пен өндіріс құралдарын қосу процесі. Оның мінездемесі бойынша негізгі
іскерлік түрін, тауарлық белгінің мазмұнын, қызмет көрсету белгілерін,
ұжымның атын анықтайды.
Өндіріс процесі үзіліссіз іске асырылып отырады. Сол себепті ол еңбек пен
өндіріс құралдарының үзіліссіз жұмсалып отыруын қажет етеді, яғни өндіріс
процесінің үзіліссіз функционалдануы мен жаңаланып отыруы тұрақты шығын
шығарумен, тірі еңбекті және өндіріс құралдарын жұмсаумен байланысты
болады. Ал тірі еңбек өндіріс құралдарын тұтына отырып еңбек затымен
бірігеді, оның құрамында іске асырылады. Сол себепті өндіріс процесінің
қалыпты жұмыс істеуі өндірістің тұрақты шығын шығарып тұруын қажет етеді.
Жарналық капитал өндіріс процесін іске асыру мүмкіндігін беретін жағдай
жасау үшін қалыптасады. Ұйымның шаруашылық іскерлігінің қаржылық нәтижесі –
шығын мен пайда, үнемі бұл процестің ықпалында болады. Сол себепті кез
келген кәсіпкер өндіріс процесін тиымды басқаруға тырысады, яғни
шығындарды, өнімді шығару көлемін, оның бәсекелестік мүмкіндігін, сапасын
басқаруды білдіреді.
Зерттеу пәні.Кез келген шаруашылық операцияларын жаппайы, үзіліссіз,
өзара байланыста құжатпен анықтап отыратын, ақпараттың шынайлылығын,
уақыттылығын, жиымдылығын және дәлділігін қамтамасыздандыратын бухгалтерлік
есептің роліне аса мән беріледі.
Өнімдегі өндірудегі, сатудағы нақты шығындарды уақытында, шынайы, дәл
есептеу тауарлық өнімнің және оның жекелеген түрлерінің нақты өзіндік құнын
есептеп шығару, өндірістік процестерді басқаруға қажет және шешімдер
қабылдау үшін, ақпараттарды басқару құрылымына беру, материалдық, еңбек
және қаржы қорларын үнемді де, ұтымды пайдалану барысын бақылау, өнім
шығарудағы шығынды есептейтін бухгалтерлік есептің мақсаты болып табылады.
Бөлімшелер мен бухгалтерлік қызмет басшыларың шығындардың түрлерін,
қызметін және құрамын білу және үйренуге ұмтылысы,ынтасы болуға тиісті.
Кәсіпорынның негізгі шығын көлемін өндірістік өнім шығару жұмсаулары
құрайды. Олар айналымның өндірістік стадиясының шығындары. Сонымен қатар
белгілі бір шығындар айналымның өндірістік стадиясынан тыс, іскерліктің
басқада сфераларында жұмсалады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.Ұйымның өнімнің, атқарған жұмысының,
көрсеткен қызметінің өзіндік құнының шығындарына өндіріс процесінде табиғи
қорларды пайдалануға, шикізаттарды, материалдарды, жанар – жағар майларды,
негізгі құралдарды, еңбек және қаржы қорларын, басқада жұмсауларды өндіру
мен сатуға арналған шығындарды кіргізеді. Әр шығын топтары, шаруашылық
іскерлігінің анықталған учаскісінде, айналымның белгілі, анықталған
стадиасында жұмсалады және бұл позицияда әр түрлі экономикалық мазмұнға ие
болады.
1. Өндірістік өнімді шығарудың технологиясы мен ұйымдастырылуына
тәуелді, өндірумен тікелей байланыст, өндірістік процестерді мен
өнімнің сапасын бақылау жұмыстары бойынша жұмсалымдарды қосатын
шығындар.
2. Жаңа өнім түрлерін өндіруді игеруді дайындау және іске асыру
шығындары.
3. Өндіріс процестерін қамтамасыздандыру шығындары.
4. Еңбектің қалыпты жағдайын қамтамасыздандыру мен қауыпсыздық
техникасын қадағалау шығындары.
5. Өндірісті басқаруға байланысты, заң қарарларына сәйкес артық
істелген жұмыстар үшін төлемдер, кезекті және қосымша демалыстарды
төлеу, басқада мемлакеттік сақтандыру, зейнетақы қорларына
төлемдер, басқада бюджеттен тыс және міндетті төлемдер шығындары.
6. Өнімнің өзіндік құнына амортизациалық активтер түрінде, АЖЗ-ың тозу
болып кіргізілетін негізгі өндірістік қорларды қайта өндіру
шығындарды.
Басқада шығындар – кадрлер дайындау, жарнама шығындары. Өнімнің өзіндік
құнына брактың (жарамсыз өнім) құны, өндірістің ішкі себептен тоқтап
тоқыраудың шығындары да кіреді.
Дипломдық жұмыстың міндеті және мақсаты.Шығындар туралы, олардың
классификациясы жайында, өндірістің құрамы мен түрі бойынша, шығарылған
өнім, атқарылған жұмыс, көрсетілген қызмет туралы бухгалтерлік ақпарат
қалыптастырудың алдыңғы шарты болып бизнес – жоспар дайындау процесі болу
керек. Онда өнімнің өзіндік құнының құрамы, сату бағасының есебі, пайда
көлемі және басқада параметрлер көрсетіледі және олар бухгалтерлік
синтетикалық және аналитикалық есеп қажеттілігі бойынша жіктеледі.
Бухгалтерия бизнес – жоспардың көрсеткіштеріне сүйене отырып ұйымның есеп
саясатын қалыптастырады және дайындайды.
Келтірілген дипломдық жұмыстың мақсаты ЖШС ВЕСТ кәсіпорынның мысалында
шығындардың бухгалтерлік есеп жүйесін көрсету болып табылады, оны
есептеудің теориялық сұрақтарын ашып, шығындарға экономикалық талдау
жүргізу.
I ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫНА ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1.1. Өндірістік шығындар есебі және өнімді калькуляциялау жүйелерін
жіктеу.
Шығындардың барлық топтастырылуы қандай да бір шешім қабылдау үшін
арналған, бірақ өндірісте болатын жағдайларды типтік жүйеге келтіру мүмкін
емес, сондықтан да әрбір кәсіпорындағы есеп жүйесі менеджерлердің
сұрауларын қанағаттандыру үшін жобаланады.
Әйтседе, олардың әртүрлілігіне байланысты шығындар есебі мен өнімді
калькуляциялаудың ұйымдастырудың теория мен практикада жалпы тәсілдері
жасалған.
Сондықтан өндірістік шығындар есебінің жүйесі шығындарды сипаттаудың
әдіс тәсілдерінің өзара белгілі бір байланысын және өндірістік ресурстарды
пайдаланудың әрекеттегі нормалармен және жоспарланатын тиімділік пен
салыстыруын бақылау тәсілдерінің көрсетілуі қажет. Онда шығындарды құрама,
мазмұны, мақсаты, пайда болу орындарды және жауапкершілік орталықтары, өнім
немесе жұмыс түрлері, олардың біртекті топтары, бұйымның ірі бөліктері,
шала өнімдер бойынша жинақталады.
Әйтсе де өндірістің технологиялық және ұйымдың ерекшеліктері, өндірістік
айналымның ұзақтығы, өнімдердің сандық және сапалық сипаты мен өндірістік
шығындар есебі, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістері мен
тәсілдерінің әртүрлі үйлесуін талап етеді.
Осыған байланысты әрекеттен жүйелер төмендегі белгілері бойынша
жіктеледі.
Қосымша белгілер бір әдісті екіншісінен ажыратуға және есеп жүйесін
тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Есептің қазіргі жүйесі біруақытта жіктеудің бірнеше негіздемесін
пайдаланады.
1.2. Өндірістік шығындар есебін калькуляциялаудың тапсырыстық
тәсілінің қысқаша сипаттамасы.
Тапсырыстық есеп жүйесі және өзіндік құнды калькуляциялаудың әдісі
технологиялық мақсаттағы негізгі материалдар шығыны, өндірістік
жұмысшылардың еңбек ақысы және жалпы өндірістік шығыстарын белгілі бір өнім
шығаруға немесе қандай да бір қызметті орындауға (жеңіл) оңай жатқызуға
болатын өндірісте қолданылады. Өндірістік шығындардың тапсырыстық тәсілінің
есеп жүйесін ұйымдастыру өндірістің белгілі бір жағдайларында болуы мүмкін.
Тапсырыстық тәсіл төмендегідей жағдайларда қолданылады:
1. ұсақ сериялы өнім өндірісінде немесе бірен-саран өнім шығарғанда;
2. күрделі және ірі бұйымдар шығарғанда;
3. технологиялық циклы ұзақ өндірісте:
4. қолдан құрастырушы және жеткізу операцияларының салыстырмалы салмағының
үлкен үлесінде және т.б.
Тапсырыстарды орындау тапсырушымен келісім шарт жасау арқылы жүзеге
асырылады.
Келісім-шартта шығарылатын өнімнің түрі, саны, орындалу уақыты т.б.
шарттар көрсетіледі. Тапсырыс берушіге өндірістен өнім жөнелтіліп немесе
толық қызмет көрсетілген жагдайда олар актіге қол қояды. Әрбір тапсырыс
бойынша карточка ашылады. Бүл карточкада тапсырысты орындаудан бастап толық
біткенге дейінгі кеткен шығындар жинақталады. Тапсырыстық тәсілде өнімнің
өзіндік кұны тапсырыс аяқталған соң ғана калькуляциялау арқылы анықталады.
Оған дейін барлық шығындар бітпеген өндіріс құрамында есептеледі. Бұл
жағдай тапсырыс беру әдісінің кемшілігі болып табылады, өйткені өнімнің
өзіндік құны тапсырыс біткеннен кейін ғана анықталады.
Тапсырыстар бойынша жиынтық есебі бірнеше нұсқа көмегімен
ұйымдастырылады;бақылау шоттары бойынша,бөлек есеп жүргізу,келісім-шарт
бойынша өзіндік құн калькуляциясы.
Бақылау шоттары - шығын шоттарын ашуды қарастырып және қаржылық есептің
дәстүрлі тәртібі бойынша олармен корреспонденцияланатын шоттардың есеп
жүйесі.Талдамалы шығындар есебі тапсырыс карточкаларында жүргізіледі.
Онда тек тікелей шығындар жиынтығы керсетіледі, ал жанама шығындар есеп
беру кезінде бөліну арқылы жатқызылады. Тапсырыстар бойынша шығындарды
топтастырады және әрбір тапсырыстың өзіндік құнын өндірістің есеп
карточкаларында есептейді. Барлық бухгалтерлік жазулар ведомостарда
жүргізіледі, қорытындысы бас кітаптың шоттарында жазылады.
Бөлек есеп басқару және қаржылық есептерге жеке – жеке шоттар жүйесін
ашумен ерекшеленеді. Бұл жағдайда шығындар есебі шоттарында қаржылық
операциялар жазылмайды.Келісім шарт бойынша өзіндік құн калькуляциясы ірі
бұйымдардың ұзақ циклды өндірісінің есеп жүйесі. Келісім шартта орындалған
жұмыстарға өндірушіге аралық төлем орындалған жұмыстың көлеміне қарай
төленеді.Төлем сомасы тапсырыс берушінің толықтырылған актісімен
анықталады. Актіде орындалған тапсырыстың көлемі көрсетіледі.
Келісім – шарт бойынша калькуляция жүйесін пайдаланғанда келесідей
қағиданы ұстанған жөн;келесі шартты орындаудың бастапқы сатысында пайданы
есептеудің қажеттілігі жоқ, өйткені бұл кірісті бағалау мен шығынды
анықтауға толық дәлелді бола алмайды,есепті кезеңде анықталған залал осы
кезіңде шығарылған өнімнің өзіндік құнына жатқызылу керек. Егер залалдың
мөлшерін алдын ала анықталса олардың мөлшері залал болу ықтималдығы белгілі
болғаннан кейін өткізілетін өнімнің өзіндік құнына қосылады,35-85% шегінде
орындалған келісім шарттарға кеткен шығындарға назар аудару қажет. Бұл
жағдайдағы пайданың мөлшері мындай формула бойынша анықталады.Өнім
бірлігінің өзіндік құны жеке тапсырыс бойынша жинақталған шығын
сомасын болу нәтижесінде анықталады. Тапсырыс бойынша калькуляциялауды
нақты мысал келтіре отырып қарастырайық.
Кәсіпорын теріден жоғары сапалы өнім шығарады. Негізгі шығарылатын
өнімдердің бірі – жоғары сапалы былғары белдік. Дайындау үшін мынандай
технологиялық үрдістер жүзеге асырылады: тері тілімдерін тігу, тесіктер
тесіктер жасау және белдікті бояу. Тағасы шегемен бекітілгеннен кейін
белдік өндірістің соңғы өндеу сатысына өтеді.
Кәсіпорынға 6800 дана белдік шығаруға тапсырыс түскен.
Шығарылған бір белдіктің өзіндік құнын есептен шығару керек.
1Кестеде: Кәсіпорынның белдікті жасап шығару қезеңдеріндегі операциялары
келтірілген.
№ рсОперациялар мазмұны соммасы Шоттар
корреспонденциясы
Дт Кт
1 Қоймадан белдік жасауға негізгі2531000 8011 1310
материал (былғары) босатылды
Оның ішінде 290 теңгеден 6 900 м.
былғары тілімдері
2 Өндіріске қосымша 470 000 8041 1310
материал-дар босатылды
3 Наряд бойынша белдіктерді 700 000 8012 3350
жа-саған негізгі жұмысшыларға
ең-бек ақы есептелген (200
теңгеден 3500 дана)
4 Цехты басқару және 1050 000 8042 3350
қызмет көрсету кызметкерлеріне
еңбек ақы есептелді
5 Жабдықтардың амортизациясы 20000 8045 2420
6 Жинақталған үстеме шығындары 1540 000 8040 8041,8042,
8045
7 Тапсырысқа қойылым бойынша 1 1496000 8014 8040
белдікке жатқызылған
220 теңгеден (6800*220)
үстеме шығындары
8 Үстеме шығындардың 44000 5410 8040
таратыл-маған бөлігі (1540000-
1496000)
1-кестенің жалғасы
9 Негізгі өндіріс 4727 000 8010 8011,8012.
шығындары жиынтығы (253 000 + 700 8014
000 + 1 496 000)
10 Дайын өнім кіріске 4727 000 1320 8010
алынды (бірліктің өзіндік
кұны 4727000: 6 800 д. =695,15)
11 Сатып алушыларға дайын өнім 6120 000 1210 6010
артылып жөнелтілді (5826 дана
белдік)
12 Сатылған дайын 4 049944 7010 1320
өнімнің өзіндік құны (5826 дана *
695,15)
13 Белдік сатудан 6120 000 6010 5410
табыс соммасы шығыс жасалады
14 Сатылған белдіктің 4 049944 5410 7010
өзіндік құны шығыс жасалды
15 Белдік сатудан нәтиже (6 120 2026 056
000-4 049 944 - 44 000)
Ескертпе: Қаржылық есеп негізінде құрастырылған ЖШС ВЭСТ2006-2008
Тапсырыс бойынша калькуляциялау шоттарын қалыптастыру кәдімгі
калькуляцияның белгілерін түгелдей қамтыған. Шығындар шоттарында нақты
мәліметтері жинақталады. Содан кейін барып шығындары аяқталмаған өндіріс,
дайын өнім және өзіндік құн шоттарына шығысқа шығарылады. Үстеме шығындары
шоттары бойынша, жұмсалған және таратылған үстеме шығындарының ауытқуы
қалыптасады. Кезеңнің соңында үстеме шыгындары бойынша ауытқуы пайда және
зиян шоттарында нөлге айналады.
Келесідей топшылама жасай отырып калькуляция үшін шоттар жүйесін
қалыптастырамыз:
1. Бізге есепті кезеңнің басындағы Материалдар, Аяқталмаған өндіріс
және Дайын өнім шоттарының қалдықтары белгісіз.
8010 Негізгі өндіріс
Дт - Кт
Материалдар 2531000 700Дайын өнім Аяқталмаған47270000
Еңбек ақы 000 1496 өндіріс
Үстеме шығындары 000
Д-ті бойынша айналым К-ті бойынша 4 727 000
жиынтығы айналым жиынтығы
8040 Үстеме шығындар
Дт. Кт
Материалдар 470 000 Үстеме шығындарының 1496000
Еңбек ақы 1050000 тапсырысқа жатқызылған
Жабдықтардың 20000 бір белдікке қойылымы
амортизациясы 220 теңге
Үстеме шығындарының 44000
таратылмаған бөлігі
Д-ті бойынша ай- К-ті бойынша 1540000
налым жиынтығы айналым жиынтығы
1320 Дайын –өнім
Дт
Кт
Бастапқы қалдық 0
Кіріске алынған 4727000 Сатылған белдіктер 5826 4049944
белдіктер 6 800 дана дана
Д-ті бойынша айналым К-ті бойынша айналым4049944
жиынтығы жиынтығы
Соңғы қалдық 677056
6010 Дайын өнім (тауар, жұмыс, қызмет) сатудан табыс
Дт
Кт
Белдік сатудан табыс 6120000 Сатылған 5 826 дана 6120000
соммасы шығысқа белдіктің
шығарылды келісілген құны
Д-ті бойынша 6120000 К-ті бойынша айналым 6120000
айна-лым жиынтығы жиынтығы
7010 Сатылатын дайын өнімнің (тауардың,жұмыстың,
қызметтің) өзіндік құны
Дт
Кт
Сатылған өнімнің 4049944 Сатылған өнімнің өзіндік құны 4049944
өзіндік құны шығысқа шығарылды
Д-ті бойынша ай- 4049944 К-ті бойынша айналым жиынтығы 4049944
налым жиынтығы
5410 Есепті жылғы пайда (зиян)
Дт Кт
Бастапқы қалдық 0
Сатылған белдіктердің4049944 Белдік 6120000
өзіндік құны Үстеме 44000 сатудан табыс соммасы
шығындарының таратылмаған
бөлігі
Д-ті бойынша айналым 4093944 К-ті бойынша айналым 6120000
жиынтығы жиынтығы
Соңғы қалдық 2026056
5410 Есепті жылғы пайда (зиян) шоты бойынша есепті кезеңнің соңындағы
қалдық сомасы белдік сатудың нэтижесін білдіреді, яғни белдік сатудан 2 026
056 теңге пайда алынған.
1.3. ВЭСТ ЖШС жүргізілетін есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни
алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жағылық және
басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау
мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды
ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есепшоттарын қолдану әдістері,
бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес
әдістер мен амалдар кіреді. Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі
мен қажеттілігі бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік
құжаттар бойынша баптарда қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады.Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі
көрсетілген. Бұл бекітілген құжаттардың қаттарына мыналар жатады;
бухалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі, бухалтерлік есеп жұмысын жүргізуде
қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс
жоспары,алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары, ұйымның ішкі
бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағықұжат нысандары, актив пен
міндеттемелер түгендеуін өткізу тәртібі, актив пен міндеттемелерді бағалау
әдістері, құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу
технологиясы, шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі, бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді; меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны
(жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық
акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және т.б.), салалық қызметінің
түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және т.б.),
қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны
және т.б,
салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және т.б.), қаржы-
шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ
мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың
жұмсалу бағыты, келешектегі мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері),
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті
барлық бағыттары бойынша ), материалдық базасының болуы (компьютерлік
техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы,
бағдарламалық-әдістемелік қамсыздандыру және т.б), кәсіпорындағы бухгалтер
мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің ) біліктілігі және басшылардың
экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді
есептеу жолын толық қамтамасыз ету керек.
Уақыттылық. Кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік
есеппен бухгалтерлік есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай
операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді
немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп
жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды. Есеп саясатының әдістемелік
жағына мына элементтер кіреді:мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері,
мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты
есептеу әдістері және т.с.с.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын
ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік
есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет; негізгі
құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері, материалдық
емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды есептен
шығару жолдары, шығындрды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері,
өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау
жүйесі, жанама шығындарды анықтау және оларды оъектілер арасында тарату
әдісі, дайын өнімдерді кіріске алудың есебі, аяқталмаған өндірісті анықтау
және бағалау жолдары, материалдық қорларды бағалау әдістері, негізгі
құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру, курстық айырманы
есептеу.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне,
өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің
түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын
калькуляциялаудың келесі негізгі әдістерін қолдана алады; нормативтік әдіс,
өндірістік өңдеу сатысы,тапсырыстық әдіс.
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Жанама шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған
әдістерді пайдалана алады; өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге
байланысты тікелей шығындар, тікелей шығындардың жалпы сомасы, материалдық
шығындардың сомасы, сметалық мөлшерлеме, өткізілген өнім көлемі.
Аяқталмаған өндірістің бағалануы
Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс былайша бағаланады;
нақты немесе нормативті өндірістік құн бойынша, тікелей шығындар бойынша,
жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша. Өнімнің бір ғана
түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік кәсіпорындардың балансында
аяқталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар бойынша есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте
қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері
коммерциялық құпия болып есептелінеді. Кәсіпорынның есеп саясаты осы
ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас
бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын
кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылдаған барлық
пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пункте тоқтала
келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп
саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болсаміндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім нмесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін; Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес, бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілердің өзгеруі салдарынан, жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге
байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық
құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің
және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын
жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.Бас кәсіпорын
қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы
алдын ала қамтамасыз етуі қажет. Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл
бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен
қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты
бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның
келесі жылға қабылдаған есеп саясаты жазылады. Кәсіпорынның есеп саясаты
осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның
бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп
саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылдаған барлық
пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пункте тоқтала
келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп
саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болсаміндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім нмесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін; Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес, бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілердің өзгеруі салдарынан, жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге
байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық
құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің
және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын
жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.Бас кәсіпорын
қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы
алдын ала қамтамасыз етуі қажет. Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл
бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен
қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты
бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның
келесі жылға қабылдаған есеп саясаты жазылады.
II. СЕРІКТЕСТІККЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ТЭК-і.
2.1ВЭСТЖШС қызметіне жалпы сипаттама.
ВЭСТ ЖШС өзінің іскерлігін 07.09.1999 ж. тіркелген күннен бастады.
Ол таратылған ДЭУ 59 мұрагері болып табылады және өзінің
жарналық құжаттары бар заңды дербес ұйым. Генеральдық жалдаушысы ААҚ
Көкшетау жолдары табылады да, ал ВЭСТ ЖШС субпорядчик есебінде
тіркелген. Оның негізгі іскерлік бағыты болып автомобиль жолдарына орташа,
ағысты жөндеулер жүргізу және күту – ұстау, жол - құрылыс материалдарын
өндіру болып табылады. ВЭСТ ЖШС асфальт – бетон зауыты, ұстаушы – құрылыс
комплексі бар. Ол жұмыс процесінде сырттан әкелінген битумы қолданады, ал
қалған инертті материалдарды жергілікті жерде өздері өндіреді. АБЗ (асфальт
– бетон зауыты) өндірістік қуаты 25 тонна сағат асфальт қоспасын, ЖҚК (Жол
құрылыс комплексі) – 20 тонна сағат құрайтын өнімдер шығара алады. АБЗ
мен ЖҚК қуаттары ауданның автомобиль жолдарын жөндеуді, өндірілген
материалдармен толықтай қамтамасыз етеді.
ВЭСТ ЖШС қарамағында қызмет көрсететін 104 км автомобиль жолдары
бар, соның ішінде аж СК – 63 Көкшетау – Рузаевка,Шоқыркөл -
Новоселовка 45 км,аж СК - 64Саумалкөл – Новоишимский - Сулы 59 км.
ВЭСТ ЖШС ЖҚК комплексі 3 фракциялы щебень өндіреді. Аталған кәсіпорын
нарық ыңғайына төселіп, жылдар бойында өндірісін қарқынды дамып отыр. Ал
2006 жылы аталған кәсіпорын бойынша жұмыс, және қызмет көрсетуді сатудан
70282,7 мың теңге табыс алды.
Аталған жылы 11711,6 тонна ыстық асфальт қосындысы, 4279,3 тонна қара
щебень, 510 фракциялық 2046 метр куб. щебень, 1020 фракциялық 5050 метр
куб. щебень, 2040 фракциялық 437,5 метр куб. щебень, 2230 метр куб.
еленген тас қиындылары өндіріліп, сатылды. 13030 тонна тас өндіріліп
әкелінді және 12906 тоннасы ұсатылды.
ВЭСТ ЖШС тікелей өз өндірісінен баска сырт ұйымдарға да өз өнімдерін
сатып қызмет көрсетеді. 2008 жылы аталған ұйым төмендегідей өнімдерді
сыртқа сатты:
Асфальтобетон қосындысы бойынша 7414,9 тонна, сомасы 19988,0 мың теңге
Қара щебень 3409,0 тонна, сомасы 5632,3 мың теңге
Фракциялық щебень 783,9 метр куб., сомасы 644,6 мың теңге
Сұйық битум 9,32 битум 9,32 тонна, сомасы 211,1 мың теңге.
01.01.05 жылға дебиторлық қарыз көлемі 959,0 мың теңгені құрады. Ал,
кредиторлық қарызы 7881,3 мың теңге болды. Бюджет алдындағы қарызы 206,5
мың теңгені, зейнетақы жинақ қорына 510,2 мың теңге қарызы бар.
Жұмыскерлердің жылдық орта саны 48 адам, ал жаз айларында 53 адам болады.
01.01.05 жылға персоналға еңбек ақы борышы 227,6 мың теңгені құрады. Бір
жұмыскердің айлық орта еңбек ақысы 11,3 мың тенгені құрады.
2004 жылы еңбек ақы қоры 6790,7 мың теңге болып, кәсіпорынның жалпы
кірісінің 9,7% құрады. Кәсіпорынның жалпы пайдасы 2004 жылы 1592,0 мың
теңге болса, соның ішінде АБЗ бойынша 310,7 мың теңгені құрап,
рентабельдігі 2,3% шамасына жетті.Өнімді сатудан түскен кіріс көлемі 2006
жылғы 37965,3 мың теңгеден, 2008 жылы 70282,7 мың теңгеге дейін 1,9 есе
өсті. Бұл 2007 жылдан 141,7 % ұлғайды. Ал, аталған іскерлік нәтижесінен
түскен таза пайда көлемі жылдар бойында күрт өзгерістерге түсіп отыр. Таза
пайда көлемі егер 2006 жылы 518,1 мың тенгені құраса, 2007 жылы 192,5 мың
теңгеге төмендеп, 2008 жылы 1114,4 мың тенгені құрап, базистік жылдан 215,1
% өсті. Егер 2006 жылы жұмыскерлердің орта саны 49 адам болса, 2008 жылы
48 адамды құрап, 1 жұмыскерге кеміген. Кәсіпорынның өндірісін өсіруіне
байланысты жұмыскерлерге шаққанда келетін тауарлық өнімнің көлемі, яғни
еңбек өнімділігі 2006 жылы 774802 теңгеден, 2008 жылы 188,9 % өсіп,
1464223 мың теңгені құрады. Бұл факты кәсіпорынның еңбек өнімділігінің
жылдар бойында қарқынды және тұрақты өсіп келе жатқаның көрсетеді. Бірақ,
еңбек қарқындығымен салыстырғанда еңбек ақы төлемінің өсуі артта қалып
қойды. Егер 2006 жылы бір жұмысшының еңбек ақысының орта көлемі 10342 теңге
болса, 2008 жылы не бары 107,6 % өсіп, 11300 теңгеге жеткен. Талданған
жылдар бойынша өнім көлемі қарқынды өсіп,таза пайда сомасы ұлғаю үстінде
болғаны мен, өндірістің рентабельділігі өте төмен. Атап айтқанда, ол 2006
жылы 1,9 % құраса, 2007 жылы 0,6 % дейін төмендеп, 2008 жылы тек 2,3 %
дейін шамалап өскен. Бұл көрсетілген рентабельділік деңгейлері өте төмен,
себебі нарықтық жағдайда кәсіпорын өзін - өзі қамтамасыздандыру және асырау
үшін аталған көрсеткіш деңгейі 20 % кем болмағаны дұрыс.
2.2.ВЭСТЖШС негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері.
Жыл сайын бұл кәсіпорын жедел қарқынмен дамып өнімділігін
арттырып келеді. Оған төмендегідегі келтірілген көрсеткіштер дәлел бола
алады.
2 Кесте ВЭСТЖШС кәсіпорынының негізгі өндірістік көрсеткіштері.
Көрсеткіштер 2006ж 2007ж 2008ж Өзгеріс(%)
2006ж 2007ж
Ыстық асфальт,тн 4362,5 5342,3 11711,64268,5 219,2
Қара щебень,тн 742,5 2773,5 4279,3 576,3 154,3
510 фракциялы 1067,0 1585,0 2046,0 191,8 129,1
щебень,м3
1020 фракциялы щебень,м31699,0 3143,0 5050,0 297,2 160,7
2-кестенің жалғасы
2040фракциялы щебень,м3 - 355,0 437,5 - 123,2
Еленген қиыршық,м3 860,3 2945,0 2230,0 259,2 75,7
Өндірілген тастар,тн - 11208 13030,0 - 116,3
Ұсақталған тастар,тн - 9208 12906,0 - 140,2
Өнімді сатудан түскен 37965,3 49616,2 70282,7 185,1 141,7
кіріс,мыңтеңге
Таза пайда,мыңтеңге 518,1 192,5 1114,4 215,1 578,9
Жұмыскерлердің орташа 49 48 48 98,9 100
саны, адам
Тауарлық өнімнің 1 774802 1033671 1464223 188,9 141,7
жұмыскерге шаққандағы
шығарылуы,тенге
Бір жұмыскердің орташа 10342 10500 11300 109,2 107,6
айлық табысы,тенге
Рентабельділік,% 1,9 0,6 2,3 121,1 383,3
Ескертпе: Қаржылық есеп негізінде құрастырылған ЖШС ВЭСТ2006-2008
Кесте көрсеткендей аталған кәсіпорын жыл сайын өзінің өндіріс көлемін
ұлғайтып келеді. Егер ыстық асфальт дайындау 2008 жылы 11711,64 тоннаға
жетіп 2006 жылмен салыстырғанда 268,5 пайызға, 2007 жылмен салыстырғанда
219,2 % өскен. Кәсіпорын қара щебень өндіруді күрт еселеп өсті де 2008 жылы
4279,3 тоннаға жетті. Жол салу технологиясының негізі компоненті болып
табылатын әр түрлі фракциялық щебень дайындау да жылдар бойында өсу
үстінде. Мысалы 2007 жылмен салыстырғанда 510 фракциялық щебень өндіру
129,1%, 1020 фракциялық щебень өндірудің өсуі 123,2 % құрады. Ал, еленген
қиыршық тастар бойынша 2008 жылы өндіріс 2230,0 куб. метр құрап, 2006
жылмен салыстырғанда 259,2 % өсті де, 2007 жылдан 75,7 % дейін төмендеп
кетті. 2007 жылдан бастап тас дайындау қолға алынды да 2230,0 тоннаға
жетіп, өткен жылдан 116,3% артты. Ал, аталған тасты ұсақтап, дайындау 2008
жылы 12906,0 тоннаға жетіп, 2007 жылдан 140,2% өсті.
Кәсіпорын талдаған жылдар бойында дамып өзінің экономикалық
потенциалын арттыру үстінде. Кәсіпорынның негізгі экономикалық
көрсеткіштері төмендегідей деңгейді көрсетеді.
3-Кесте. ВЕСТ ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2006ж 2007ж 2008ж Ауытқу (+,- ) Өсу %
2006ж
1341 1311-1316, 1318АӨ 20000 14012000 8011 1316 1341
8030 3310 3350 3150 8011 000 6000025000 8011
8040 8011 80000
8011 176549
8012 22951
8013 70000
8014
Негізгі өндіріс 8010 549500 532500 8010 1342
шығындарының
жиынтығы 8011 -8014
Негізгі өндіріс шығындарының жиынтығы бірінші саты бойынша шығындар
сомасын құрайды (549 500) 532 500 (Бірінші сатысының жартылай (шала)
фабрикатарының өзіндік кұны)= (Ай басындағы АӨ + Негізгі өндіріс
шығындарының жиынтығы - өндіріс қалдықтары айдың аяғындағы АӨ) = 20 000 +
5500-12 000-25 000 Бірінші сатының барлық жартылай (шала) фабрикаты екінші
сатыға берілді.
8010 Негізгі өндіріс
Шоттардың Д-т 2 саты К-т Шоттардың дебеті
кредиті
1341 АА 36200
1342 8011 532500 5000 8011 1316
311-1316,1318 8011 9000
8030 8011 75000
3310 8011 55000 32000 8010 1341
3350 8012 247168
3150 8013 32132
8040 8014 120000 1060800 8010 1320
Негізгі өндіріс 8010 1061800
шығындарының
жиынтығы
8011-8014
Негізгі өндіріс шығындарының жиынтығы екінші саты бойынша шығындар
соммасын құрайды (1 061 800)оның 532 500 бірінші сатысының жартылай (шала)
фабрикаттарының құны, ол сомма 529 300 (1 061 800 532 500) айналым бойынша
шығындарын құрайды.
1 060 800 (Дайын өнімнің өзіндік құны) = (Ай басындағы АӨ+негізгі
өндіріс шығындарының жиынтығы-өндіріс қалдықтары-ай аяғындағы
АӨ)=36000+1061800-5000-32000
Есептің жартылай фабрикаттық тәсілінің артықшылығы мынада; әрбір
сатыдан шыққан жартылай фабрикаттың өзіндік құны туралы бухгалтерлік
ақпараттың болуы, жеке шаруашылық бөлімшелерінің жұмысын қорытындылауға
мүмкіндік туады, кәсіпорында шығарылған жартылай өнімнің қозғалысын
бақылауға мүмкіндік туады.
Калькуляциялаудың жартылай фабрикатсыз нұсқасы өндірістен шығарылған,
яғни толық технологиялық циклдан өткен дайын өнімге қатысты қолданылады.
Оның негізгі шарты болып бірінші сатыдан өңдеуден шыққан толық күйінде
келесі сатыға жіберіледі. Оларды бір цехтан екінші цехқа өткізген кезде
өзіндік құнын анықтау көзделмейді және бұл бухгалтерлік есептің шоттарында
жазылмайды. Бұл тәсілді аяқталмаған өндіріс пен жартылай фабрикатты өнімі
жоқ кәсіпорындар және өнімі бір текті кәсіпорындарда қолданылады.
20 ғасырдың басында АҚШ-та өндірісті басқару мен еңбекті ұйымдастыру
мәселелерін шешуде объективті тенденциялар қолданылып келген өндірістік
шығындар есебі әдістерінің мәнін қайта қарауға әкелді. Өнім бірлігі өзіндік
құнын есептеу, баға қою, шығындарды бақылау және оперативті басқаруда еңбек
және материалдық шығындар нормативі жасалып қолданысқа енді. Осылайша
стандарт-кост әдісі пайда болды.
Стандарт - бұл өнім бірлігін өндіруге керекті материалдық және еңбек
шығындарының жалпы саны, ал кост - осы шығындардың ақшаға шаққандағы
көлемі. Бұл тәсілдің негізгі мақсаты пайда көзінің ауытқулары мен шығынды
анықтау, сонымен қатар өнімге кеткен тікелей шығынды басқару. Сондықтан
негізгі материалдардың, еңбектің, энергияның, қосымша уақыт, тың әзірлеуге
керекті өнімге кететін нақты мөлшері анықталады. Өкінішке орай бұл шарт
әруақытта орындала бермейді. Егерде оларды 80% орындаса, ол үлкен жетістік
болып табылады. Нормалардың ауытқуы олардың қате белгіленгенін көрсетеді.
Стандарт-кост ағымдағы нормалардың өзгеруін қарастырмайды, ал нормативтік
әдісте бұл қарастырылуы мүмкін. Жоғарыда айтқандай, стандарт-кост тікелей
шығындарды басқару құралы болып табылады. Бұл жүйенің бірнеше нұсқасы
шетелдік компанияларда қолданылады. Мұнда шығындар өндіріс шотының дебетіне
жинақталып стандарттың құны бойынша бағаланады. Дайын өнім осы шоттың
кредиті бойынша жазылады. Екінші нұсқаның мәні өндіріс шотының дебетінде
қорытындыланған шығындар нақты өзіндік құн бойынша бағаланады, ал шоттың
кредитінде дайын өнім стандарттық құн бойынша жазылады. Шетелдік
компаниялар нақты шығындардың ауытқуын өзіндік құнға жатқызбай, өнім
өткізу, жұмыс, қызмет шотына жатқызады.
Стандарт-кост жүйесі шыгындар есебі жүйесі тәжірибесінде қолданылатын
басқалардан ерекшелігі, өзіндік сипаты бар.
Біріншіден, құралдарды жұмсау барысы кезінде стандарттан ауытқуларды
анықтауда арнайы шоттарды бухгалтерлік жазулар жүргізіледі және ол
ауытқулар құжатталады.
Менеджерлердің алдында ауытқуларды құжаттау емес, оларды болдырмау
міндеті қойылады. Екіншіден, анықталған ауытқуларды барлық компаниялар
бухгалтерлік есепте көрсете бермейді, оны тек ағымдағы стандартты
қолданатындар көрсетеді. Үшіншіден, стандарттан ауытқуды көрсету үшін
арнайы синтетикалық шоттар ашылып, оларды калькуляциялық баптар және ауытқу
факторлары бойынша көрсетілуі болып табылады. Стандарт-кост жүйесінің
аталған ерекшеліктері шығындарды басқарудағы ауытқуларды есептеу және оны
талдаудың мәнінің ерекше екендігін аңғартады. Директ-костинг жүйесі бойынша
өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялау. Өндіріс пен жартылай фабрикатты өнімі
жоқ кәсіпорындар және өнімі бір текті кәсіпорындарда қолданылады.
20 ғасырдың басында АҚШ-та өндірісті басқару мен еңбекті ұйымдастыру
мәселелерін шешуде объективті тенденциялар қолданылып келген өндірістік
шығындар есебі әдістерінің мәнін қайта қарауға әкелді. Өнім бірлігі өзіндік
құнын есептеу, баға қою, шығындарды бақылау және оперативті басқаруда еңбек
және материалдық шығындар нормативі жасалып қолданысқа енді. Осылайша
стандарт-кост әдісі пайда болды.
Стандарт - бұл өнім бірлігін өндіруге керекті материалдық және еңбек
шығындарының жалпы саны, ал кост - осы шығындардың ақшаға шаққандағы
көлемі. Бұл тәсілдің негізгі мақсаты пайда көзінің ауытқулары мен шығынды
анықтау, сонымен қатар өнімге кеткен тікелей шығынды басқару. Сондықтан
негізгі материалдардың, еңбектің, энергияның, қосымша уақыт, тың әзірлеуге
керекті өнімге кететін нақты мөлшері анықталады. Өкінішке орай бұл шарт
әруақытта орындала бермейді. Егерде оларды 80% орындаса, ол үлкен жетістік
болып табылады.
Нормалардың ауытқуы олардың қате белгіленгенін көрсетеді. Стандарт-кост
ағымдағы нормалардың өзгеруін қарастырмайды, ал нормативтік әдісте бұл
қарастырылуы мүмкін.
Жоғарыда айтқандай, стандарт-кост тікелей шығындарды басқару құралы болып
табылады. Бұл жүйенің бірнеше нұсқасы шетелдік компанияларда қолданылады.
Мұнда шығындар өндіріс шотының дебетіне жинақталып стандарттың құны бойынша
бағаланады. Дайын өнім осы шоттың кредиті бойынша жазылады. Екінші нұсқаның
мәні өндіріс шотының дебетінде қорытындыланған шығындар нақты өзіндік құн
бойынша бағаланады, ал шоттың кредитінде дайын өнім стандарттық құн бойынша
жазылады. Шетелдік компаниялар нақты шығындардың ауытқуын өзіндік құнға
жатқызбай, өнім өткізу, жұмыс, қызмет шотына жатқызады.
Стандарт-кост жүйесі шыгындар есебі жүйесі тәжірибесінде қолданылатын
басқалардан ерекшелігі, өзіндік сипаты бар.
Біріншіден, құралдарды жұмсау барысы кезінде стандарттан ауытқуларды
анықтауда арнайы шоттарды бухгалтерлік жазулар жүргізіледі және ол
ауытқулар құжатталады. Менеджерлердің алдында ауытқуларды құжаттау емес,
оларды болдырмау міндеті қойылады. Екіншіден, анықталған ауытқуларды барлық
компаниялар бухгалтерлік есепте көрсете бермейді, оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
I. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ
ӨЗІНДІК ҚҰНЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1. Өндірістік шығындар есебі және өнімді калькуляциялау
жүйелерін жіктеу. 7
2. Өндірістік шығындар есебін калькуляциялаудың
тапсырыстық тәсілінің қысқаша сипаттамасы. 7
3. ВЕСТ ЖШС жүргізілетін есеп саясаты
12
II. СЕРІКТЕСТІККЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ТЭК-і.
2.1. ВЭСТЖШС қызметіне жалпы сипаттама. 17
2. ВЭСТЖШС негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері. 18
3. Калькулациялаудың сатылы әдісі, стандарт-кост жүйесі
бойынша өзіндік құнды калькуляциялау, директ-костинг жүйесі
бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау 21
III. ӨНДІРІС ЦИКЛЫНЫҢ АУДИТЫ, ТАЛДАУ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ
ҚОЛДАНЫЛУЫН ЖЕТІЛДІРУ.
3.1. Кәсіпорынның есеп саясаты, қаржылық есептеме аудиті
33
3.2. Шаруашылық операциялар цикілдері аудитінің ерекшеліктері
37
3.3. Өндіріс шығындарын талдау
41
ҚОРЫТЫНДЫ
54
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗБЕГІ
56
ҚОСЫМШАЛАР
Кіріспе
Меншіктіліктің сан алуан түрі мен шаруашылық жүргізу әдістерінің болуы
жағдайында, Қазақстанның нарықтық даму жолын таңдауы барлық басқару мен
құрылым деңгейінде басқарушылық шешімдер қабылдау үшін керекті,сенімді
жедел ақпараттық қамтамасыздықтың болуы қажет.
Ауылшаруашылық өндірісі, материалдық өндірістің негізгі салаларының
бірі болып табылады. Елді азық – түлікпен және өнеркәсіпке қажетті
шикізатпен барынша толық қамтамасыз ету жолында,өндіріс көлемін жыл сайын
өндіріп отыру міндетті тұр. Бұл міндеттерді шешуде кәсіпорындарда ұтымды
басқарушылықты ұйымдастыруға себеп болатын бухгалтерлік есептің,
бақылаудың және жедел оперативтік талдаулардың маңызды орыны бар.
Өнеркәсіптік кәсіпорынды басқаруға қажет, өнімге баға қою үшін, өнімнің
қажетті көлемі мен сату мөлшерін анықтау үшін, оның өзіндік құнын, еңбек
өнімділігін, нәтижелілік (рентабельділік) деңгейін дәл есептеуге керекті,
шынайы және уақытты ақпарат көздерін бухгалтерлік есептің көмегімен алады.
Жұмыстың өзектілігі.Ұжымдар өндірістік шығындардың бухгалтерлік есебін
ұйымдастыру кезінде Үкіметтің қарарларын, нормативтік – заңдылық құжаттарын
пайдаланады. Бұл ретте әңгіме бухгалтерлік есептің және қаржылық мәліметтің
шаруашылықты жүргізудегі жаңа әдістемесіне сайлығын, адекваттығын
қамтамассыздандыру жолында комплекстік шараларды іске асыру турасында болып
отыр.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында бұл бағытта, бухгалтерлік есепті
одан қарай дамытып жетілдіру мақсатында үлкен жұмыстар атқарылып, жаңа
нормативтік – құқықтық актілер дайындалып қабылданып отырады. Аталған
жағдайларға байланысты Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
бойынша ұлттық комиссиясының құжаттарына сәйкес 1997 жылдың 1 қаңтарынан
бастап есептің 17 қазақстандық станндарттары, субьектінің қаржылық –
шаруашылық іскерлігінің бухгалтерлік есебінің шоттың типтік жоспары,
енгізіліп, оны қолданудың нұсқаулары және жаңа шоттар жоспарына көшу
тәртібі жасалады, қаржылық мәліметтерді дайындау мен ұсынудың
концептуальдық негізі қаланды.
Әдістемелік және әдіскерлік негізі.Типтік шоттар жоспары нормативтік –
құқықтық құжат болып табылатынын атап кету керек. Онда субъектілердің
қаржы – шаруашылық іскерлігінің бухгалтерлік есебінің шоттарының
Генералдық жоспарында салынған идеология сақталып қалды. Қазіргі кезде
аудит турасында көптеген отандық және шет ел басылымдары көптеп кездеседі.
Оның ішінде төмендегідей Адамса Р., Алборова Р.А., Андреева В.Д.,
Аренса А., Барышникова Н.П., Бениса М., Бычковой С.М., Глушкова И.С.,
Давыдова С.Б., Данилевского Ю.А., Доджа Р., Ержанова М.С., Иткина Ю.М.,
Камышанова П.И., Кармайкла Д.Р., Кондракова Н.П., Кудрявцева Н.Н., Лобекка
Дж., Нитецкого В.В., Робертсона Дж., Сатубалдина С.С., Сейткасымова Г.С.,
Соколова Я.В., Солодова А.К., Стукова С.А., Суйц В.П., Терехова А.А.,
Шеремета А.Д., Шишкина А.К. және т.б. авторлардың еңбектерін атап көрсетуге
болады.
Орнатылған стандарттар бойынша, жаңа есептік регистрлер жөнінде, қаржылық
есептің формаларының типтік сызбалары және оларды толтыру туралы ережелер
мезгілді басылымдарда жарияланып отырды.
Зерттеу объектісі.Кәсіпорынның құралдарының айналым процесінің ішінде
өндірістік стадия негізгісі болып табылады. Өндірістік процесс – ол тірі
еңбек пен өндіріс құралдарын қосу процесі. Оның мінездемесі бойынша негізгі
іскерлік түрін, тауарлық белгінің мазмұнын, қызмет көрсету белгілерін,
ұжымның атын анықтайды.
Өндіріс процесі үзіліссіз іске асырылып отырады. Сол себепті ол еңбек пен
өндіріс құралдарының үзіліссіз жұмсалып отыруын қажет етеді, яғни өндіріс
процесінің үзіліссіз функционалдануы мен жаңаланып отыруы тұрақты шығын
шығарумен, тірі еңбекті және өндіріс құралдарын жұмсаумен байланысты
болады. Ал тірі еңбек өндіріс құралдарын тұтына отырып еңбек затымен
бірігеді, оның құрамында іске асырылады. Сол себепті өндіріс процесінің
қалыпты жұмыс істеуі өндірістің тұрақты шығын шығарып тұруын қажет етеді.
Жарналық капитал өндіріс процесін іске асыру мүмкіндігін беретін жағдай
жасау үшін қалыптасады. Ұйымның шаруашылық іскерлігінің қаржылық нәтижесі –
шығын мен пайда, үнемі бұл процестің ықпалында болады. Сол себепті кез
келген кәсіпкер өндіріс процесін тиымды басқаруға тырысады, яғни
шығындарды, өнімді шығару көлемін, оның бәсекелестік мүмкіндігін, сапасын
басқаруды білдіреді.
Зерттеу пәні.Кез келген шаруашылық операцияларын жаппайы, үзіліссіз,
өзара байланыста құжатпен анықтап отыратын, ақпараттың шынайлылығын,
уақыттылығын, жиымдылығын және дәлділігін қамтамасыздандыратын бухгалтерлік
есептің роліне аса мән беріледі.
Өнімдегі өндірудегі, сатудағы нақты шығындарды уақытында, шынайы, дәл
есептеу тауарлық өнімнің және оның жекелеген түрлерінің нақты өзіндік құнын
есептеп шығару, өндірістік процестерді басқаруға қажет және шешімдер
қабылдау үшін, ақпараттарды басқару құрылымына беру, материалдық, еңбек
және қаржы қорларын үнемді де, ұтымды пайдалану барысын бақылау, өнім
шығарудағы шығынды есептейтін бухгалтерлік есептің мақсаты болып табылады.
Бөлімшелер мен бухгалтерлік қызмет басшыларың шығындардың түрлерін,
қызметін және құрамын білу және үйренуге ұмтылысы,ынтасы болуға тиісті.
Кәсіпорынның негізгі шығын көлемін өндірістік өнім шығару жұмсаулары
құрайды. Олар айналымның өндірістік стадиясының шығындары. Сонымен қатар
белгілі бір шығындар айналымның өндірістік стадиясынан тыс, іскерліктің
басқада сфераларында жұмсалады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.Ұйымның өнімнің, атқарған жұмысының,
көрсеткен қызметінің өзіндік құнының шығындарына өндіріс процесінде табиғи
қорларды пайдалануға, шикізаттарды, материалдарды, жанар – жағар майларды,
негізгі құралдарды, еңбек және қаржы қорларын, басқада жұмсауларды өндіру
мен сатуға арналған шығындарды кіргізеді. Әр шығын топтары, шаруашылық
іскерлігінің анықталған учаскісінде, айналымның белгілі, анықталған
стадиасында жұмсалады және бұл позицияда әр түрлі экономикалық мазмұнға ие
болады.
1. Өндірістік өнімді шығарудың технологиясы мен ұйымдастырылуына
тәуелді, өндірумен тікелей байланыст, өндірістік процестерді мен
өнімнің сапасын бақылау жұмыстары бойынша жұмсалымдарды қосатын
шығындар.
2. Жаңа өнім түрлерін өндіруді игеруді дайындау және іске асыру
шығындары.
3. Өндіріс процестерін қамтамасыздандыру шығындары.
4. Еңбектің қалыпты жағдайын қамтамасыздандыру мен қауыпсыздық
техникасын қадағалау шығындары.
5. Өндірісті басқаруға байланысты, заң қарарларына сәйкес артық
істелген жұмыстар үшін төлемдер, кезекті және қосымша демалыстарды
төлеу, басқада мемлакеттік сақтандыру, зейнетақы қорларына
төлемдер, басқада бюджеттен тыс және міндетті төлемдер шығындары.
6. Өнімнің өзіндік құнына амортизациалық активтер түрінде, АЖЗ-ың тозу
болып кіргізілетін негізгі өндірістік қорларды қайта өндіру
шығындарды.
Басқада шығындар – кадрлер дайындау, жарнама шығындары. Өнімнің өзіндік
құнына брактың (жарамсыз өнім) құны, өндірістің ішкі себептен тоқтап
тоқыраудың шығындары да кіреді.
Дипломдық жұмыстың міндеті және мақсаты.Шығындар туралы, олардың
классификациясы жайында, өндірістің құрамы мен түрі бойынша, шығарылған
өнім, атқарылған жұмыс, көрсетілген қызмет туралы бухгалтерлік ақпарат
қалыптастырудың алдыңғы шарты болып бизнес – жоспар дайындау процесі болу
керек. Онда өнімнің өзіндік құнының құрамы, сату бағасының есебі, пайда
көлемі және басқада параметрлер көрсетіледі және олар бухгалтерлік
синтетикалық және аналитикалық есеп қажеттілігі бойынша жіктеледі.
Бухгалтерия бизнес – жоспардың көрсеткіштеріне сүйене отырып ұйымның есеп
саясатын қалыптастырады және дайындайды.
Келтірілген дипломдық жұмыстың мақсаты ЖШС ВЕСТ кәсіпорынның мысалында
шығындардың бухгалтерлік есеп жүйесін көрсету болып табылады, оны
есептеудің теориялық сұрақтарын ашып, шығындарға экономикалық талдау
жүргізу.
I ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫНА ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
1.1. Өндірістік шығындар есебі және өнімді калькуляциялау жүйелерін
жіктеу.
Шығындардың барлық топтастырылуы қандай да бір шешім қабылдау үшін
арналған, бірақ өндірісте болатын жағдайларды типтік жүйеге келтіру мүмкін
емес, сондықтан да әрбір кәсіпорындағы есеп жүйесі менеджерлердің
сұрауларын қанағаттандыру үшін жобаланады.
Әйтседе, олардың әртүрлілігіне байланысты шығындар есебі мен өнімді
калькуляциялаудың ұйымдастырудың теория мен практикада жалпы тәсілдері
жасалған.
Сондықтан өндірістік шығындар есебінің жүйесі шығындарды сипаттаудың
әдіс тәсілдерінің өзара белгілі бір байланысын және өндірістік ресурстарды
пайдаланудың әрекеттегі нормалармен және жоспарланатын тиімділік пен
салыстыруын бақылау тәсілдерінің көрсетілуі қажет. Онда шығындарды құрама,
мазмұны, мақсаты, пайда болу орындарды және жауапкершілік орталықтары, өнім
немесе жұмыс түрлері, олардың біртекті топтары, бұйымның ірі бөліктері,
шала өнімдер бойынша жинақталады.
Әйтсе де өндірістің технологиялық және ұйымдың ерекшеліктері, өндірістік
айналымның ұзақтығы, өнімдердің сандық және сапалық сипаты мен өндірістік
шығындар есебі, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістері мен
тәсілдерінің әртүрлі үйлесуін талап етеді.
Осыған байланысты әрекеттен жүйелер төмендегі белгілері бойынша
жіктеледі.
Қосымша белгілер бір әдісті екіншісінен ажыратуға және есеп жүйесін
тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Есептің қазіргі жүйесі біруақытта жіктеудің бірнеше негіздемесін
пайдаланады.
1.2. Өндірістік шығындар есебін калькуляциялаудың тапсырыстық
тәсілінің қысқаша сипаттамасы.
Тапсырыстық есеп жүйесі және өзіндік құнды калькуляциялаудың әдісі
технологиялық мақсаттағы негізгі материалдар шығыны, өндірістік
жұмысшылардың еңбек ақысы және жалпы өндірістік шығыстарын белгілі бір өнім
шығаруға немесе қандай да бір қызметті орындауға (жеңіл) оңай жатқызуға
болатын өндірісте қолданылады. Өндірістік шығындардың тапсырыстық тәсілінің
есеп жүйесін ұйымдастыру өндірістің белгілі бір жағдайларында болуы мүмкін.
Тапсырыстық тәсіл төмендегідей жағдайларда қолданылады:
1. ұсақ сериялы өнім өндірісінде немесе бірен-саран өнім шығарғанда;
2. күрделі және ірі бұйымдар шығарғанда;
3. технологиялық циклы ұзақ өндірісте:
4. қолдан құрастырушы және жеткізу операцияларының салыстырмалы салмағының
үлкен үлесінде және т.б.
Тапсырыстарды орындау тапсырушымен келісім шарт жасау арқылы жүзеге
асырылады.
Келісім-шартта шығарылатын өнімнің түрі, саны, орындалу уақыты т.б.
шарттар көрсетіледі. Тапсырыс берушіге өндірістен өнім жөнелтіліп немесе
толық қызмет көрсетілген жагдайда олар актіге қол қояды. Әрбір тапсырыс
бойынша карточка ашылады. Бүл карточкада тапсырысты орындаудан бастап толық
біткенге дейінгі кеткен шығындар жинақталады. Тапсырыстық тәсілде өнімнің
өзіндік кұны тапсырыс аяқталған соң ғана калькуляциялау арқылы анықталады.
Оған дейін барлық шығындар бітпеген өндіріс құрамында есептеледі. Бұл
жағдай тапсырыс беру әдісінің кемшілігі болып табылады, өйткені өнімнің
өзіндік құны тапсырыс біткеннен кейін ғана анықталады.
Тапсырыстар бойынша жиынтық есебі бірнеше нұсқа көмегімен
ұйымдастырылады;бақылау шоттары бойынша,бөлек есеп жүргізу,келісім-шарт
бойынша өзіндік құн калькуляциясы.
Бақылау шоттары - шығын шоттарын ашуды қарастырып және қаржылық есептің
дәстүрлі тәртібі бойынша олармен корреспонденцияланатын шоттардың есеп
жүйесі.Талдамалы шығындар есебі тапсырыс карточкаларында жүргізіледі.
Онда тек тікелей шығындар жиынтығы керсетіледі, ал жанама шығындар есеп
беру кезінде бөліну арқылы жатқызылады. Тапсырыстар бойынша шығындарды
топтастырады және әрбір тапсырыстың өзіндік құнын өндірістің есеп
карточкаларында есептейді. Барлық бухгалтерлік жазулар ведомостарда
жүргізіледі, қорытындысы бас кітаптың шоттарында жазылады.
Бөлек есеп басқару және қаржылық есептерге жеке – жеке шоттар жүйесін
ашумен ерекшеленеді. Бұл жағдайда шығындар есебі шоттарында қаржылық
операциялар жазылмайды.Келісім шарт бойынша өзіндік құн калькуляциясы ірі
бұйымдардың ұзақ циклды өндірісінің есеп жүйесі. Келісім шартта орындалған
жұмыстарға өндірушіге аралық төлем орындалған жұмыстың көлеміне қарай
төленеді.Төлем сомасы тапсырыс берушінің толықтырылған актісімен
анықталады. Актіде орындалған тапсырыстың көлемі көрсетіледі.
Келісім – шарт бойынша калькуляция жүйесін пайдаланғанда келесідей
қағиданы ұстанған жөн;келесі шартты орындаудың бастапқы сатысында пайданы
есептеудің қажеттілігі жоқ, өйткені бұл кірісті бағалау мен шығынды
анықтауға толық дәлелді бола алмайды,есепті кезеңде анықталған залал осы
кезіңде шығарылған өнімнің өзіндік құнына жатқызылу керек. Егер залалдың
мөлшерін алдын ала анықталса олардың мөлшері залал болу ықтималдығы белгілі
болғаннан кейін өткізілетін өнімнің өзіндік құнына қосылады,35-85% шегінде
орындалған келісім шарттарға кеткен шығындарға назар аудару қажет. Бұл
жағдайдағы пайданың мөлшері мындай формула бойынша анықталады.Өнім
бірлігінің өзіндік құны жеке тапсырыс бойынша жинақталған шығын
сомасын болу нәтижесінде анықталады. Тапсырыс бойынша калькуляциялауды
нақты мысал келтіре отырып қарастырайық.
Кәсіпорын теріден жоғары сапалы өнім шығарады. Негізгі шығарылатын
өнімдердің бірі – жоғары сапалы былғары белдік. Дайындау үшін мынандай
технологиялық үрдістер жүзеге асырылады: тері тілімдерін тігу, тесіктер
тесіктер жасау және белдікті бояу. Тағасы шегемен бекітілгеннен кейін
белдік өндірістің соңғы өндеу сатысына өтеді.
Кәсіпорынға 6800 дана белдік шығаруға тапсырыс түскен.
Шығарылған бір белдіктің өзіндік құнын есептен шығару керек.
1Кестеде: Кәсіпорынның белдікті жасап шығару қезеңдеріндегі операциялары
келтірілген.
№ рсОперациялар мазмұны соммасы Шоттар
корреспонденциясы
Дт Кт
1 Қоймадан белдік жасауға негізгі2531000 8011 1310
материал (былғары) босатылды
Оның ішінде 290 теңгеден 6 900 м.
былғары тілімдері
2 Өндіріске қосымша 470 000 8041 1310
материал-дар босатылды
3 Наряд бойынша белдіктерді 700 000 8012 3350
жа-саған негізгі жұмысшыларға
ең-бек ақы есептелген (200
теңгеден 3500 дана)
4 Цехты басқару және 1050 000 8042 3350
қызмет көрсету кызметкерлеріне
еңбек ақы есептелді
5 Жабдықтардың амортизациясы 20000 8045 2420
6 Жинақталған үстеме шығындары 1540 000 8040 8041,8042,
8045
7 Тапсырысқа қойылым бойынша 1 1496000 8014 8040
белдікке жатқызылған
220 теңгеден (6800*220)
үстеме шығындары
8 Үстеме шығындардың 44000 5410 8040
таратыл-маған бөлігі (1540000-
1496000)
1-кестенің жалғасы
9 Негізгі өндіріс 4727 000 8010 8011,8012.
шығындары жиынтығы (253 000 + 700 8014
000 + 1 496 000)
10 Дайын өнім кіріске 4727 000 1320 8010
алынды (бірліктің өзіндік
кұны 4727000: 6 800 д. =695,15)
11 Сатып алушыларға дайын өнім 6120 000 1210 6010
артылып жөнелтілді (5826 дана
белдік)
12 Сатылған дайын 4 049944 7010 1320
өнімнің өзіндік құны (5826 дана *
695,15)
13 Белдік сатудан 6120 000 6010 5410
табыс соммасы шығыс жасалады
14 Сатылған белдіктің 4 049944 5410 7010
өзіндік құны шығыс жасалды
15 Белдік сатудан нәтиже (6 120 2026 056
000-4 049 944 - 44 000)
Ескертпе: Қаржылық есеп негізінде құрастырылған ЖШС ВЭСТ2006-2008
Тапсырыс бойынша калькуляциялау шоттарын қалыптастыру кәдімгі
калькуляцияның белгілерін түгелдей қамтыған. Шығындар шоттарында нақты
мәліметтері жинақталады. Содан кейін барып шығындары аяқталмаған өндіріс,
дайын өнім және өзіндік құн шоттарына шығысқа шығарылады. Үстеме шығындары
шоттары бойынша, жұмсалған және таратылған үстеме шығындарының ауытқуы
қалыптасады. Кезеңнің соңында үстеме шыгындары бойынша ауытқуы пайда және
зиян шоттарында нөлге айналады.
Келесідей топшылама жасай отырып калькуляция үшін шоттар жүйесін
қалыптастырамыз:
1. Бізге есепті кезеңнің басындағы Материалдар, Аяқталмаған өндіріс
және Дайын өнім шоттарының қалдықтары белгісіз.
8010 Негізгі өндіріс
Дт - Кт
Материалдар 2531000 700Дайын өнім Аяқталмаған47270000
Еңбек ақы 000 1496 өндіріс
Үстеме шығындары 000
Д-ті бойынша айналым К-ті бойынша 4 727 000
жиынтығы айналым жиынтығы
8040 Үстеме шығындар
Дт. Кт
Материалдар 470 000 Үстеме шығындарының 1496000
Еңбек ақы 1050000 тапсырысқа жатқызылған
Жабдықтардың 20000 бір белдікке қойылымы
амортизациясы 220 теңге
Үстеме шығындарының 44000
таратылмаған бөлігі
Д-ті бойынша ай- К-ті бойынша 1540000
налым жиынтығы айналым жиынтығы
1320 Дайын –өнім
Дт
Кт
Бастапқы қалдық 0
Кіріске алынған 4727000 Сатылған белдіктер 5826 4049944
белдіктер 6 800 дана дана
Д-ті бойынша айналым К-ті бойынша айналым4049944
жиынтығы жиынтығы
Соңғы қалдық 677056
6010 Дайын өнім (тауар, жұмыс, қызмет) сатудан табыс
Дт
Кт
Белдік сатудан табыс 6120000 Сатылған 5 826 дана 6120000
соммасы шығысқа белдіктің
шығарылды келісілген құны
Д-ті бойынша 6120000 К-ті бойынша айналым 6120000
айна-лым жиынтығы жиынтығы
7010 Сатылатын дайын өнімнің (тауардың,жұмыстың,
қызметтің) өзіндік құны
Дт
Кт
Сатылған өнімнің 4049944 Сатылған өнімнің өзіндік құны 4049944
өзіндік құны шығысқа шығарылды
Д-ті бойынша ай- 4049944 К-ті бойынша айналым жиынтығы 4049944
налым жиынтығы
5410 Есепті жылғы пайда (зиян)
Дт Кт
Бастапқы қалдық 0
Сатылған белдіктердің4049944 Белдік 6120000
өзіндік құны Үстеме 44000 сатудан табыс соммасы
шығындарының таратылмаған
бөлігі
Д-ті бойынша айналым 4093944 К-ті бойынша айналым 6120000
жиынтығы жиынтығы
Соңғы қалдық 2026056
5410 Есепті жылғы пайда (зиян) шоты бойынша есепті кезеңнің соңындағы
қалдық сомасы белдік сатудың нэтижесін білдіреді, яғни белдік сатудан 2 026
056 теңге пайда алынған.
1.3. ВЭСТ ЖШС жүргізілетін есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни
алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жағылық және
басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау
мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды
ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есепшоттарын қолдану әдістері,
бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес
әдістер мен амалдар кіреді. Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі
мен қажеттілігі бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік
құжаттар бойынша баптарда қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады.Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі
көрсетілген. Бұл бекітілген құжаттардың қаттарына мыналар жатады;
бухалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі, бухалтерлік есеп жұмысын жүргізуде
қолданылатын синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс
жоспары,алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары, ұйымның ішкі
бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағықұжат нысандары, актив пен
міндеттемелер түгендеуін өткізу тәртібі, актив пен міндеттемелерді бағалау
әдістері, құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу
технологиясы, шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі, бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді; меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны
(жауапкершілігі шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық
акционерлік қоғам, өндірістік кооператив және т.б.), салалық қызметінің
түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл шаруашылығы және т.б.),
қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік саны
және т.б,
салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және т.б.), қаржы-
шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық дамуының ұзақ
мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері, инвестициялардың
жұмсалу бағыты, келешектегі мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері),
ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті
барлық бағыттары бойынша ), материалдық базасының болуы (компьютерлік
техника мен басқа да оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы,
бағдарламалық-әдістемелік қамсыздандыру және т.б), кәсіпорындағы бухгалтер
мамандарының (қаржы бөлімі қызметкерлерінің ) біліктілігі және басшылардың
экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді
есептеу жолын толық қамтамасыз ету керек.
Уақыттылық. Кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік
есеппен бухгалтерлік есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай
операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді
немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп
жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды. Есеп саясатының әдістемелік
жағына мына элементтер кіреді:мүлік пен міндеттемелерді бағалау әдістері,
мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация есептеу әдістері, табысты
есептеу әдістері және т.с.с.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын
ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік
есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет; негізгі
құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері, материалдық
емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды есептен
шығару жолдары, шығындрды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері,
өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау
жүйесі, жанама шығындарды анықтау және оларды оъектілер арасында тарату
әдісі, дайын өнімдерді кіріске алудың есебі, аяқталмаған өндірісті анықтау
және бағалау жолдары, материалдық қорларды бағалау әдістері, негізгі
құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру, курстық айырманы
есептеу.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне,
өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің
түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын
калькуляциялаудың келесі негізгі әдістерін қолдана алады; нормативтік әдіс,
өндірістік өңдеу сатысы,тапсырыстық әдіс.
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Жанама шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған
әдістерді пайдалана алады; өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге
байланысты тікелей шығындар, тікелей шығындардың жалпы сомасы, материалдық
шығындардың сомасы, сметалық мөлшерлеме, өткізілген өнім көлемі.
Аяқталмаған өндірістің бағалануы
Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс былайша бағаланады;
нақты немесе нормативті өндірістік құн бойынша, тікелей шығындар бойынша,
жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша. Өнімнің бір ғана
түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік кәсіпорындардың балансында
аяқталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар бойынша есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте
қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері
коммерциялық құпия болып есептелінеді. Кәсіпорынның есеп саясаты осы
ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас
бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын
кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылдаған барлық
пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пункте тоқтала
келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп
саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болсаміндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім нмесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін; Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес, бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілердің өзгеруі салдарынан, жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге
байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық
құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің
және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын
жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.Бас кәсіпорын
қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы
алдын ала қамтамасыз етуі қажет. Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл
бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен
қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты
бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның
келесі жылға қабылдаған есеп саясаты жазылады. Кәсіпорынның есеп саясаты
осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның
бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп
саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылдаған барлық
пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пункте тоқтала
келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп
саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болсаміндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім нмесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін; Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес, бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілердің өзгеруі салдарынан, жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге
байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық
құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің
және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын
жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.Бас кәсіпорын
қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы
алдын ала қамтамасыз етуі қажет. Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл
бойы орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен
қатар бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты
бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның
келесі жылға қабылдаған есеп саясаты жазылады.
II. СЕРІКТЕСТІККЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ТЭК-і.
2.1ВЭСТЖШС қызметіне жалпы сипаттама.
ВЭСТ ЖШС өзінің іскерлігін 07.09.1999 ж. тіркелген күннен бастады.
Ол таратылған ДЭУ 59 мұрагері болып табылады және өзінің
жарналық құжаттары бар заңды дербес ұйым. Генеральдық жалдаушысы ААҚ
Көкшетау жолдары табылады да, ал ВЭСТ ЖШС субпорядчик есебінде
тіркелген. Оның негізгі іскерлік бағыты болып автомобиль жолдарына орташа,
ағысты жөндеулер жүргізу және күту – ұстау, жол - құрылыс материалдарын
өндіру болып табылады. ВЭСТ ЖШС асфальт – бетон зауыты, ұстаушы – құрылыс
комплексі бар. Ол жұмыс процесінде сырттан әкелінген битумы қолданады, ал
қалған инертті материалдарды жергілікті жерде өздері өндіреді. АБЗ (асфальт
– бетон зауыты) өндірістік қуаты 25 тонна сағат асфальт қоспасын, ЖҚК (Жол
құрылыс комплексі) – 20 тонна сағат құрайтын өнімдер шығара алады. АБЗ
мен ЖҚК қуаттары ауданның автомобиль жолдарын жөндеуді, өндірілген
материалдармен толықтай қамтамасыз етеді.
ВЭСТ ЖШС қарамағында қызмет көрсететін 104 км автомобиль жолдары
бар, соның ішінде аж СК – 63 Көкшетау – Рузаевка,Шоқыркөл -
Новоселовка 45 км,аж СК - 64Саумалкөл – Новоишимский - Сулы 59 км.
ВЭСТ ЖШС ЖҚК комплексі 3 фракциялы щебень өндіреді. Аталған кәсіпорын
нарық ыңғайына төселіп, жылдар бойында өндірісін қарқынды дамып отыр. Ал
2006 жылы аталған кәсіпорын бойынша жұмыс, және қызмет көрсетуді сатудан
70282,7 мың теңге табыс алды.
Аталған жылы 11711,6 тонна ыстық асфальт қосындысы, 4279,3 тонна қара
щебень, 510 фракциялық 2046 метр куб. щебень, 1020 фракциялық 5050 метр
куб. щебень, 2040 фракциялық 437,5 метр куб. щебень, 2230 метр куб.
еленген тас қиындылары өндіріліп, сатылды. 13030 тонна тас өндіріліп
әкелінді және 12906 тоннасы ұсатылды.
ВЭСТ ЖШС тікелей өз өндірісінен баска сырт ұйымдарға да өз өнімдерін
сатып қызмет көрсетеді. 2008 жылы аталған ұйым төмендегідей өнімдерді
сыртқа сатты:
Асфальтобетон қосындысы бойынша 7414,9 тонна, сомасы 19988,0 мың теңге
Қара щебень 3409,0 тонна, сомасы 5632,3 мың теңге
Фракциялық щебень 783,9 метр куб., сомасы 644,6 мың теңге
Сұйық битум 9,32 битум 9,32 тонна, сомасы 211,1 мың теңге.
01.01.05 жылға дебиторлық қарыз көлемі 959,0 мың теңгені құрады. Ал,
кредиторлық қарызы 7881,3 мың теңге болды. Бюджет алдындағы қарызы 206,5
мың теңгені, зейнетақы жинақ қорына 510,2 мың теңге қарызы бар.
Жұмыскерлердің жылдық орта саны 48 адам, ал жаз айларында 53 адам болады.
01.01.05 жылға персоналға еңбек ақы борышы 227,6 мың теңгені құрады. Бір
жұмыскердің айлық орта еңбек ақысы 11,3 мың тенгені құрады.
2004 жылы еңбек ақы қоры 6790,7 мың теңге болып, кәсіпорынның жалпы
кірісінің 9,7% құрады. Кәсіпорынның жалпы пайдасы 2004 жылы 1592,0 мың
теңге болса, соның ішінде АБЗ бойынша 310,7 мың теңгені құрап,
рентабельдігі 2,3% шамасына жетті.Өнімді сатудан түскен кіріс көлемі 2006
жылғы 37965,3 мың теңгеден, 2008 жылы 70282,7 мың теңгеге дейін 1,9 есе
өсті. Бұл 2007 жылдан 141,7 % ұлғайды. Ал, аталған іскерлік нәтижесінен
түскен таза пайда көлемі жылдар бойында күрт өзгерістерге түсіп отыр. Таза
пайда көлемі егер 2006 жылы 518,1 мың тенгені құраса, 2007 жылы 192,5 мың
теңгеге төмендеп, 2008 жылы 1114,4 мың тенгені құрап, базистік жылдан 215,1
% өсті. Егер 2006 жылы жұмыскерлердің орта саны 49 адам болса, 2008 жылы
48 адамды құрап, 1 жұмыскерге кеміген. Кәсіпорынның өндірісін өсіруіне
байланысты жұмыскерлерге шаққанда келетін тауарлық өнімнің көлемі, яғни
еңбек өнімділігі 2006 жылы 774802 теңгеден, 2008 жылы 188,9 % өсіп,
1464223 мың теңгені құрады. Бұл факты кәсіпорынның еңбек өнімділігінің
жылдар бойында қарқынды және тұрақты өсіп келе жатқаның көрсетеді. Бірақ,
еңбек қарқындығымен салыстырғанда еңбек ақы төлемінің өсуі артта қалып
қойды. Егер 2006 жылы бір жұмысшының еңбек ақысының орта көлемі 10342 теңге
болса, 2008 жылы не бары 107,6 % өсіп, 11300 теңгеге жеткен. Талданған
жылдар бойынша өнім көлемі қарқынды өсіп,таза пайда сомасы ұлғаю үстінде
болғаны мен, өндірістің рентабельділігі өте төмен. Атап айтқанда, ол 2006
жылы 1,9 % құраса, 2007 жылы 0,6 % дейін төмендеп, 2008 жылы тек 2,3 %
дейін шамалап өскен. Бұл көрсетілген рентабельділік деңгейлері өте төмен,
себебі нарықтық жағдайда кәсіпорын өзін - өзі қамтамасыздандыру және асырау
үшін аталған көрсеткіш деңгейі 20 % кем болмағаны дұрыс.
2.2.ВЭСТЖШС негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері.
Жыл сайын бұл кәсіпорын жедел қарқынмен дамып өнімділігін
арттырып келеді. Оған төмендегідегі келтірілген көрсеткіштер дәлел бола
алады.
2 Кесте ВЭСТЖШС кәсіпорынының негізгі өндірістік көрсеткіштері.
Көрсеткіштер 2006ж 2007ж 2008ж Өзгеріс(%)
2006ж 2007ж
Ыстық асфальт,тн 4362,5 5342,3 11711,64268,5 219,2
Қара щебень,тн 742,5 2773,5 4279,3 576,3 154,3
510 фракциялы 1067,0 1585,0 2046,0 191,8 129,1
щебень,м3
1020 фракциялы щебень,м31699,0 3143,0 5050,0 297,2 160,7
2-кестенің жалғасы
2040фракциялы щебень,м3 - 355,0 437,5 - 123,2
Еленген қиыршық,м3 860,3 2945,0 2230,0 259,2 75,7
Өндірілген тастар,тн - 11208 13030,0 - 116,3
Ұсақталған тастар,тн - 9208 12906,0 - 140,2
Өнімді сатудан түскен 37965,3 49616,2 70282,7 185,1 141,7
кіріс,мыңтеңге
Таза пайда,мыңтеңге 518,1 192,5 1114,4 215,1 578,9
Жұмыскерлердің орташа 49 48 48 98,9 100
саны, адам
Тауарлық өнімнің 1 774802 1033671 1464223 188,9 141,7
жұмыскерге шаққандағы
шығарылуы,тенге
Бір жұмыскердің орташа 10342 10500 11300 109,2 107,6
айлық табысы,тенге
Рентабельділік,% 1,9 0,6 2,3 121,1 383,3
Ескертпе: Қаржылық есеп негізінде құрастырылған ЖШС ВЭСТ2006-2008
Кесте көрсеткендей аталған кәсіпорын жыл сайын өзінің өндіріс көлемін
ұлғайтып келеді. Егер ыстық асфальт дайындау 2008 жылы 11711,64 тоннаға
жетіп 2006 жылмен салыстырғанда 268,5 пайызға, 2007 жылмен салыстырғанда
219,2 % өскен. Кәсіпорын қара щебень өндіруді күрт еселеп өсті де 2008 жылы
4279,3 тоннаға жетті. Жол салу технологиясының негізі компоненті болып
табылатын әр түрлі фракциялық щебень дайындау да жылдар бойында өсу
үстінде. Мысалы 2007 жылмен салыстырғанда 510 фракциялық щебень өндіру
129,1%, 1020 фракциялық щебень өндірудің өсуі 123,2 % құрады. Ал, еленген
қиыршық тастар бойынша 2008 жылы өндіріс 2230,0 куб. метр құрап, 2006
жылмен салыстырғанда 259,2 % өсті де, 2007 жылдан 75,7 % дейін төмендеп
кетті. 2007 жылдан бастап тас дайындау қолға алынды да 2230,0 тоннаға
жетіп, өткен жылдан 116,3% артты. Ал, аталған тасты ұсақтап, дайындау 2008
жылы 12906,0 тоннаға жетіп, 2007 жылдан 140,2% өсті.
Кәсіпорын талдаған жылдар бойында дамып өзінің экономикалық
потенциалын арттыру үстінде. Кәсіпорынның негізгі экономикалық
көрсеткіштері төмендегідей деңгейді көрсетеді.
3-Кесте. ВЕСТ ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2006ж 2007ж 2008ж Ауытқу (+,- ) Өсу %
2006ж
1341 1311-1316, 1318АӨ 20000 14012000 8011 1316 1341
8030 3310 3350 3150 8011 000 6000025000 8011
8040 8011 80000
8011 176549
8012 22951
8013 70000
8014
Негізгі өндіріс 8010 549500 532500 8010 1342
шығындарының
жиынтығы 8011 -8014
Негізгі өндіріс шығындарының жиынтығы бірінші саты бойынша шығындар
сомасын құрайды (549 500) 532 500 (Бірінші сатысының жартылай (шала)
фабрикатарының өзіндік кұны)= (Ай басындағы АӨ + Негізгі өндіріс
шығындарының жиынтығы - өндіріс қалдықтары айдың аяғындағы АӨ) = 20 000 +
5500-12 000-25 000 Бірінші сатының барлық жартылай (шала) фабрикаты екінші
сатыға берілді.
8010 Негізгі өндіріс
Шоттардың Д-т 2 саты К-т Шоттардың дебеті
кредиті
1341 АА 36200
1342 8011 532500 5000 8011 1316
311-1316,1318 8011 9000
8030 8011 75000
3310 8011 55000 32000 8010 1341
3350 8012 247168
3150 8013 32132
8040 8014 120000 1060800 8010 1320
Негізгі өндіріс 8010 1061800
шығындарының
жиынтығы
8011-8014
Негізгі өндіріс шығындарының жиынтығы екінші саты бойынша шығындар
соммасын құрайды (1 061 800)оның 532 500 бірінші сатысының жартылай (шала)
фабрикаттарының құны, ол сомма 529 300 (1 061 800 532 500) айналым бойынша
шығындарын құрайды.
1 060 800 (Дайын өнімнің өзіндік құны) = (Ай басындағы АӨ+негізгі
өндіріс шығындарының жиынтығы-өндіріс қалдықтары-ай аяғындағы
АӨ)=36000+1061800-5000-32000
Есептің жартылай фабрикаттық тәсілінің артықшылығы мынада; әрбір
сатыдан шыққан жартылай фабрикаттың өзіндік құны туралы бухгалтерлік
ақпараттың болуы, жеке шаруашылық бөлімшелерінің жұмысын қорытындылауға
мүмкіндік туады, кәсіпорында шығарылған жартылай өнімнің қозғалысын
бақылауға мүмкіндік туады.
Калькуляциялаудың жартылай фабрикатсыз нұсқасы өндірістен шығарылған,
яғни толық технологиялық циклдан өткен дайын өнімге қатысты қолданылады.
Оның негізгі шарты болып бірінші сатыдан өңдеуден шыққан толық күйінде
келесі сатыға жіберіледі. Оларды бір цехтан екінші цехқа өткізген кезде
өзіндік құнын анықтау көзделмейді және бұл бухгалтерлік есептің шоттарында
жазылмайды. Бұл тәсілді аяқталмаған өндіріс пен жартылай фабрикатты өнімі
жоқ кәсіпорындар және өнімі бір текті кәсіпорындарда қолданылады.
20 ғасырдың басында АҚШ-та өндірісті басқару мен еңбекті ұйымдастыру
мәселелерін шешуде объективті тенденциялар қолданылып келген өндірістік
шығындар есебі әдістерінің мәнін қайта қарауға әкелді. Өнім бірлігі өзіндік
құнын есептеу, баға қою, шығындарды бақылау және оперативті басқаруда еңбек
және материалдық шығындар нормативі жасалып қолданысқа енді. Осылайша
стандарт-кост әдісі пайда болды.
Стандарт - бұл өнім бірлігін өндіруге керекті материалдық және еңбек
шығындарының жалпы саны, ал кост - осы шығындардың ақшаға шаққандағы
көлемі. Бұл тәсілдің негізгі мақсаты пайда көзінің ауытқулары мен шығынды
анықтау, сонымен қатар өнімге кеткен тікелей шығынды басқару. Сондықтан
негізгі материалдардың, еңбектің, энергияның, қосымша уақыт, тың әзірлеуге
керекті өнімге кететін нақты мөлшері анықталады. Өкінішке орай бұл шарт
әруақытта орындала бермейді. Егерде оларды 80% орындаса, ол үлкен жетістік
болып табылады. Нормалардың ауытқуы олардың қате белгіленгенін көрсетеді.
Стандарт-кост ағымдағы нормалардың өзгеруін қарастырмайды, ал нормативтік
әдісте бұл қарастырылуы мүмкін. Жоғарыда айтқандай, стандарт-кост тікелей
шығындарды басқару құралы болып табылады. Бұл жүйенің бірнеше нұсқасы
шетелдік компанияларда қолданылады. Мұнда шығындар өндіріс шотының дебетіне
жинақталып стандарттың құны бойынша бағаланады. Дайын өнім осы шоттың
кредиті бойынша жазылады. Екінші нұсқаның мәні өндіріс шотының дебетінде
қорытындыланған шығындар нақты өзіндік құн бойынша бағаланады, ал шоттың
кредитінде дайын өнім стандарттық құн бойынша жазылады. Шетелдік
компаниялар нақты шығындардың ауытқуын өзіндік құнға жатқызбай, өнім
өткізу, жұмыс, қызмет шотына жатқызады.
Стандарт-кост жүйесі шыгындар есебі жүйесі тәжірибесінде қолданылатын
басқалардан ерекшелігі, өзіндік сипаты бар.
Біріншіден, құралдарды жұмсау барысы кезінде стандарттан ауытқуларды
анықтауда арнайы шоттарды бухгалтерлік жазулар жүргізіледі және ол
ауытқулар құжатталады.
Менеджерлердің алдында ауытқуларды құжаттау емес, оларды болдырмау
міндеті қойылады. Екіншіден, анықталған ауытқуларды барлық компаниялар
бухгалтерлік есепте көрсете бермейді, оны тек ағымдағы стандартты
қолданатындар көрсетеді. Үшіншіден, стандарттан ауытқуды көрсету үшін
арнайы синтетикалық шоттар ашылып, оларды калькуляциялық баптар және ауытқу
факторлары бойынша көрсетілуі болып табылады. Стандарт-кост жүйесінің
аталған ерекшеліктері шығындарды басқарудағы ауытқуларды есептеу және оны
талдаудың мәнінің ерекше екендігін аңғартады. Директ-костинг жүйесі бойынша
өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялау. Өндіріс пен жартылай фабрикатты өнімі
жоқ кәсіпорындар және өнімі бір текті кәсіпорындарда қолданылады.
20 ғасырдың басында АҚШ-та өндірісті басқару мен еңбекті ұйымдастыру
мәселелерін шешуде объективті тенденциялар қолданылып келген өндірістік
шығындар есебі әдістерінің мәнін қайта қарауға әкелді. Өнім бірлігі өзіндік
құнын есептеу, баға қою, шығындарды бақылау және оперативті басқаруда еңбек
және материалдық шығындар нормативі жасалып қолданысқа енді. Осылайша
стандарт-кост әдісі пайда болды.
Стандарт - бұл өнім бірлігін өндіруге керекті материалдық және еңбек
шығындарының жалпы саны, ал кост - осы шығындардың ақшаға шаққандағы
көлемі. Бұл тәсілдің негізгі мақсаты пайда көзінің ауытқулары мен шығынды
анықтау, сонымен қатар өнімге кеткен тікелей шығынды басқару. Сондықтан
негізгі материалдардың, еңбектің, энергияның, қосымша уақыт, тың әзірлеуге
керекті өнімге кететін нақты мөлшері анықталады. Өкінішке орай бұл шарт
әруақытта орындала бермейді. Егерде оларды 80% орындаса, ол үлкен жетістік
болып табылады.
Нормалардың ауытқуы олардың қате белгіленгенін көрсетеді. Стандарт-кост
ағымдағы нормалардың өзгеруін қарастырмайды, ал нормативтік әдісте бұл
қарастырылуы мүмкін.
Жоғарыда айтқандай, стандарт-кост тікелей шығындарды басқару құралы болып
табылады. Бұл жүйенің бірнеше нұсқасы шетелдік компанияларда қолданылады.
Мұнда шығындар өндіріс шотының дебетіне жинақталып стандарттың құны бойынша
бағаланады. Дайын өнім осы шоттың кредиті бойынша жазылады. Екінші нұсқаның
мәні өндіріс шотының дебетінде қорытындыланған шығындар нақты өзіндік құн
бойынша бағаланады, ал шоттың кредитінде дайын өнім стандарттық құн бойынша
жазылады. Шетелдік компаниялар нақты шығындардың ауытқуын өзіндік құнға
жатқызбай, өнім өткізу, жұмыс, қызмет шотына жатқызады.
Стандарт-кост жүйесі шыгындар есебі жүйесі тәжірибесінде қолданылатын
басқалардан ерекшелігі, өзіндік сипаты бар.
Біріншіден, құралдарды жұмсау барысы кезінде стандарттан ауытқуларды
анықтауда арнайы шоттарды бухгалтерлік жазулар жүргізіледі және ол
ауытқулар құжатталады. Менеджерлердің алдында ауытқуларды құжаттау емес,
оларды болдырмау міндеті қойылады. Екіншіден, анықталған ауытқуларды барлық
компаниялар бухгалтерлік есепте көрсете бермейді, оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz