МҰТП Бурабай -да орман сақтау және өсіру шаралардың тиімділігін жоғарлату жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Кіріспе: Тарау 1. Орман сақтаудың теоретикалық негіздері

3: 5

Кіріспе: 1. 1 Орманның маңызы мен қажеттілігі

3: 5

Кіріспе: 1. 2 Қазақстан Ресубликамыздың жалпы орман қоры және табиғи парктердің маңызы

3: 10

Кіріспе: 1. 3 Орман қоры алқабының категориясы мен аймақтары

3: 12

Кіріспе: Тарау 2. МҰТП «Бурабай»-да ағаш өсірудің экологиялық ерекшіліктері

3: 18

Кіріспе: 2. 1 МҰТП «Бурабай»-дің жалпы сипаттамасы

3: 18

Кіріспе: 2. 2 «Бурабай» МҰТП-те өсірілетін ағаштардың қоршаған ортаға әсері

3: 22

Кіріспе: 2. 2. 1 Климаттың маңызы

3: 23

Кіріспе: 2. 2. 2 Орман және күннің жарығы

3: 24

Кіріспе: 2. 2. 3 Орман және ауа температурасы

3: 26

Кіріспе: 2. 2. 4 Жауынның орманға әсері және ауа ылғалдығы

3: 28

Кіріспе: 2. 2. 5 Желдің әсері

3: 30

Кіріспе: 2. 2. 6 Орманның өсуіне топырақтың маңызы

3: 32

Кіріспе: 2. 3 МҰТП «Бурабай»-дың жас ағаштарды өсіру питомниктер

3: 41

Кіріспе: Тарау 3. МҰТП «Бурабай»-дың жұмыс тиімділігін көтеру жолдары

3: 48

Кіріспе: 3. 1 Өртке қарсы шаралардың тиімділігін жоғарлату

3: 48

Кіріспе: 3. 2 МҰТП «Бурабай»-да ағаш отырғызу ең қолайлы әдісі

3: 53

Кіріспе: 3. 3 Орман шаруашылығын дамыту жолдары

3: 56

Кіріспе: 3. 4 МҰТП «Бурабай»-да орман шаруашылығын даму проектінің экономикалық негіздері

3: 61

Кіріспе: 3. 5 Еңбек қорғау

3: 69

Кіріспе: Қорытынды

3: 72

Кіріспе: Пайдалаған әдебиеттер тізімі

3: 76

Кіріспе: Қосымша

3: 79

Кіріспе

Өзектілігі . Қазақстан орман қорының жалпы көлемі жағынан СНГ республиқалар арасында екінші орын алады. Бірақ республиканың жері кең-байтақ болғандықтан, оның орманды жерлері жалпы жерінің үш пайыз ғана асады. Орман қорының аздыры орман шаруашылығы қызметкерлерінің алдына аса зор әрі құрметті міндеттер қояды. Бұл міндеттерді орындау үшін орман өсімдіктерінің жаратылысын, ағаш пен бұталардың тұқымдарын, олардың өсу жолдарын зерттеп білу керек, соңда ғана орманның дұрыс орналасуын, оның өсуін, дамуын дұрыс басқаруға болады.

Қазір республикамыздың халық шаруашылығынын, барлық саласы күшті қарқынмен өркендеп келеді. Әсіресе алуан алып құрылыстар келемінің үлғаюы, ағаш материалдарының барған сайын мол тұтынылуы орман байлығын көбейткен үстіне көбейте түсуді талап етеді. Бұл үшін ағаш өсірудің жаңа әдістерін, жолдарын тауып, тиімді шаралар колдану қажет. Кейде ағашы кесілген жерде әздігінен өсетін ұрпақ шыбықтар болмаған кезде қолдан ағаш егіп толықтыруға тиісінше көңіл бөлінбейді, соның салдарынан орман алқабы көбею орнына, кейбір жерлерде қайта кеміп кетеді. Орман шаруашылығының мамандары кесілген ағаштың орнын тез толықтыру мәселесіне жүйелі, жоспарлы түрде қамқорлық жасауға міндетті.

Орман шаруашылығы жөнінде қазақ тілшде жазылған әдебиеттердің болмауы қалың бұқара арасында орман туралы олардың ана тілінде түсінік - насихат жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бермейді. Сондыктан да кейбіреулер орман табиғаттын таусылмайтын байлығы, оны мөлшерсіз қалай болса солай пайдалануға болады деп теріс түсінеді.

Ендігі кезектегі маңызды мәселе - соншама еңбектің нәтижесінде дүниеге келген жасыл желекті көздің қарашығындай сақтауымыз керек. Өткен тамызда тілсіз жаудан зардап шеккен Грек мемлекеті 180 мың гектар орманынан айрылды. Діні бір ел деп жанашырлық танытқан Еуроодақ ескі Эллада тоғайларын қайта қалпына келтіру үшін 4 миллиард евро бөлді. Ал кеше өзіміздің Қостанайдың 3 мың гектарға жуық қарағайларын өрт жалмағанда бізге сырттан ешкім жәрдем бермейтініне тағы бір рет көзіміз жетті. Орман - көне ертегілерде айтылатындай бүгін ексең ертең өсіп шығатын сиқырлы шөп емес. Шырша бір жылда 4 сантиметр ғана өседі екен. Он жылда 40 сантиметр. Жүз жылда - 4 метр. Демек кеше отқа оранған Қостанайдың қарағайын қайта қалпына келтіру үшін неше жыл керек? Осы жерде М. Пришвиннің “Табиғатты қорғау Отанды қорғаумен бірдей іс” деген сөзі ойға орала береді.

Жұмыстың жаналығы . Бұл дипломдық жұмыста ұсынылып отырған «Бурабай ормандары» халык шаруашылығы үшін маңызы, орманда өскен ағаш пен ашық далада жабайы өскен ағаштың айырмашылығы, тұқымдарынын ауыспалы өсуі, орманның климатпен, күн сәулөсімен, топырақпен, жылылыкпен, ауамен, желмен, ылғал-мен және жан-жануарлармен өзара байланысы жан-жақты баяндалады.

Практикалық маңызы . Дипломды жұмыста орман алқабын кеңейту, онын өнімділігін арттыру мәселесіне ерекше назар аударылған. Орман ағаштары мен оның жанама өнімдерін пайдалану жолдары айтылады. Сонымен бірге орман ағаштарын кесу тәсілдері түсіндіріледі.

Орман өртінен, орман зияңкестері мен ауруларына қарсы күресу және олардан сақтану шаралары айтылады.

Дипломды жұмысының мақсаты : МҰТП «Бурабай»-да орман сақтау және өсіру шаралардың тиімділігін жоғарлату жолдары.

Міндеттері :

1. МҰТП «Бурабай»-да ағаш өсірудің экологиялық ерекшіліктерін зерттеу.

2. МҰТП «Бурабай»-дің жалпы сипаттамасын зерттеу.

3. МҰТП «Бурабай»-дың жұмыс тиімділігін көтеру жолдарын бағалау.

Тарау 1. Орман сақтаудың теоретикалық негіздері

1. 1 Орманның маңызы мен қажеттілігі

Қазір дәуір - күрделі техника мен электр дәуірі, атом дәуірі. Ғылым мен техниканың шарықтап дамуы нәтижесінде сапасы мен төзімділігі табиғи материалдардан кем түспейтін жасанды материалдардың алуан түрлері шығарылып, халык шаруашылығының барлык саласында ойдағыдай қолданылуда.

Осыған байланысты ғасырлар бойы адам тіршілігінде мейлінше пайдалы роль атқарып келген ағаштың маңызы бірте-бірте азайып, келешекте тіпті қажеті болмай қалады деген ұшқалақ пікірлер айтылып та жүр. Бірақ бұл ешбір негізсіз, ойланбай айтылған тайыз пікір. Қоғамдық цивилизация өркендеп, ғылым мен техника дамыған сайын ағаштың халық шаруашылығындағы маңызы кемімейтіні былай тұрсын, кайта үздіксіз артып, үлғая түседі. Мұны дәлелдеу үшін қазіргі кезде ағаштың кай салада, қандай мөлшерде пайдаланылатынын айтсақ, соның өзі жеткілікті.

Қазақстан Республикамызда басым тұқымдарға қалқанды, жапырақты және тағы басқа ағаштардың түрлері жатады, олардың көлемі келесі кестеде келтірілген.

Ең алдымен жасанды материалдардың алуан түрін шығаратын жаңа өнеркәсіп тараулары пайда болды десек, солардың өзі ағашсыз ешбір дамып, өркендей алмақ емес. Немесе құрылысты алыңыз. Осы заманғы көп қабатты үйлер, алып заводтар мен фабриқалар кір-піштен, бетоннан, төмірден салынатын болды. Бірак осыған байланысты ағаштың құрылыстағы ролі азайды ма? Тіпті де азайған жок. Қайта құрылысқа ағаш материалдары бұрынғыдан анағүрлым көп жұмсалады. Өйткені тұрғын үйлер, енеркәсіп орындары ғана емес, тұтас қалалар жаңадан салынуда. Соңғы жылдары Қазакстанның өзінде ғана көптеген өнеркәсіпорындары жаңадан салынды және салынып та жатыр, ескі қалалар жаңартылып, кеңейтіліп бейнесін бүтіндей өзгертуде. Селода құрылыс жұмыстары кең көлемде жүргізілуде. Солардың бәріне де көп ағаш керек. Біздің республикамыздың өзінде ғана жыл сайын 11 миллион текше метрге жуық ағаш жұмсалады.

Басым тұқымдар бойынша Қазақстанның мемлекеттік орман қорының орман өсетін алқабының сипаттамасы

1-кесте

Орман тұқымдардың тобы

Оның ішінде басым тұқымдар

1996

2006

Алқап, мың га

Пайыз

Алқап, мың га

Пайыз

Орман тұқымдардың тобы: Қалқанды ағаштар

Оның ішінде басым тұқымдар: Қарағай

1996: 575, 2

2006: 4, 2

635, 4

7, 9

Орман тұқымдардың тобы: Шырша

Оның ішінде басым тұқымдар: 159, 4

1996: 1, 1

2006: 140, 3

Орман тұқымдардың тобы: Самырсын

Оның ішінде басым тұқымдар: 379, 5

1996: 2, 7

2006: 458, 7

5, 7

Орман тұқымдардың тобы: Сағыз қарағай

Оның ішінде басым тұқымдар: 304, 7

1996: 2, 2

2006: 187, 5

2, 3

Орман тұқымдардың тобы: Балқарағай

Оның ішінде басым тұқымдар: 35, 2

1996: 0, 3

2006: 31, 1

0, 4

Орман тұқымдардың тобы: Барлығы

Оның ішінде басым тұқымдар:

1996: 1454, 5

2006: 10, 5

1453, 0

18, 1

Орман тұқымдардың тобы: Сексеул орманы

Оның ішінде басым тұқымдар: Сексеул

1996: 10170, 5

2006: 73, 5

4170, 6

52, 2

Орман тұқымдардың тобы: Жеміс ағаштары

Оның ішінде басым тұқымдар: Алма, өрік жаңғақ ағаштары

1996: 13, 8

2006: 0, 1

14, 8

0, 2

Орман тұқымдардың тобы: Жапырақты ағаштар

Оның ішінде басым тұқымдар: Қайың

1996: 611, 3

2006: 4, 4

691, 1

8, 7

Орман тұқымдардың тобы:

Оның ішінде басым тұқымдар: Көк терек

1996: 214, 7

2006: 1, 5

270, 2

3, 4

Орман тұқымдардың тобы:

Оның ішінде басым тұқымдар: Қара терек, терек бозтал

1996:

2006:

Орман тұқымдардың тобы:

Оның ішінде басым тұқымдар:

Барлығы

1996: 964, 9

2006: 7, 0

1103. 2

13. 9

Орман тұқымдардың тобы: Арша ағашы Бұталы ағаштар

Оның ішінде басым тұқымдар:

Арша

Тал

Баска бұталылар

1996:

101, 8

153. 7 970, 4

2006:

0, 7

1, 1

7. 1

87. 9

188. 9

975. 3

1, 1

2, 3

12. 2

Орман тұқымдардың тобы:

Барлығы.

Оның ішінде басым тұқымдар:

1996: 1125. I

2006: 8. 2

1164. 2

14. 5

Ол-ол ма, бізде ағашты ең негізгі материал ретінде тұтынатын арнаулы құрылыстар бар. Мәселен, қышкыл, азот қоймаларың, тұз қамбаларын, минералдық тыңайтқыштар фабриқаларын, тағы басқа химия өнеркәсіп үй-лерін салу үшін төмірден гөрі ағаш жұмсау әлдеқайда тиімді. Өйткені төмірді тез бұзатын қышқыл мен газға ағаш тезімді келеді. Соңдай-ақ оттың қызуына төмірден де төзімді ағаш сорттары бар. Мамандардың есебі бойынша қабырғасының қалыңдығы 0, 5 м кірпіш үйге қарағанда ағаш үй жылуды 30-60 пайыз көп сақтайды.

Кәсіпорындарында болат пен әйнектің, синтетикалық материалдардын үлесі тез артып келеді. Дегенмен бұл салада да сапасы, тұрмыста қолдану қо-лайлығы жағынан ағаштан жасалған мсбель бұйымдарына парапар келетін материал өзірге табыла қойған жоқ. Бұл женінде қызыл ағаш, емен, бүк және басқа баралы ағаш тұқымдарынан жасалған бұйымдарын атап айтуға болады.

Ағаштың төмір жол қатынасы үшін маңызы жұртқа ертеден белгілі. Жолаушы таситын вагоңдардық ішкі құрылысы мен жүк таситын вагоңдардың қабырғалары кілең ағаштан жасалатының былай қойғанда, төмір жол шпалдарының өзіне қаншама ағаш жұмсалады десеңізші.

Ағаш шпалдар серіппелі болғандықтан поезд жүргенде вагонның соқпасын жұмсартып, дүрсілін азайтып, жолаушыларға жайлы тиеді. Ағаш шпалдың тағы бір өзгешелігі - ол төмір сиякты кыстың қатты аяздарында қысқарып, жаздың ыстық күндерінде ұзарып езгеріп тұрмайды.

Бір кезде су кемелерінің құрылысына ағаштан басқа материал табу қиын болатын. Қазір небір алып кемелерден бастап шағын қатерлерге дейін негізінен болат материалдардан жасалатын болды. Соған қарамастан әрбір мұхит кемесін жасауға 4000 текше метрге дейін ағаш жұмсалады. Қеме құрылысы үшін ағаштың қаншалық маңызды екенін осы цифрдан айқын көруге болады.

Шаруашылықта және тұрмыста тұтынылатын алуан түрлі бұйымдар шығаруға жұмсалатын ағаш мелшерінде қисап жок. Бір ғана сіріңке шырпыларын жасауға жылына мыңдаған текше метр ағаш кетеді.

Халық шаруашылығына ағаш біткеннің бәрі бірдей жарай бермейді. Мәселен, құрылыс үшін ең бағалы ағаш - қарағай, сағыз қарағай, шырша сияқты қылқанды орман ағаштары. Оның үштен екісі - қылқанды ағаштар. Демек, құрылыс ағаштарына біздің отанымыз бай. Ал жер шарының тропикалық белдеуінде жалпы орман көп болғанымен, оңдары ағаш тұқымдарының көпшілігі құрылыс техникасына жарай бермейді. Мысалы, Индияда өсетін 2500 түрлі ағаш тұқымының 25-ке жетер-жетпесі ғана пайдаға асады. Тропикалық белдеу ағаштары негізінен тым қатты, ірі, салмақты келеді (мәселен, квейб-рахо деген бұтақсыз ағаштың әрқайсысы 5-6 тоннаға дейін тартады) . Оның үстіне тропикалық белдеу ағаштарының үлес салмағы судан ауыр болғандықтан өз бойымен ағызуға көнбейді, демек, тасымалдау өте қиын. Өте қатты әрі тым үлкен ағаштан қажетті құрылыс материалын жасау оңайға түспейді.

Ағаштардың ішінде халық шаруашылығына ең көп пайда келтіретіні - шырша. Целлюлоза-қағаз енеркәсібінің қауырт өркендеуіне байланысты шыршаның маңызы бұрынғыдан да артып отыр. Өйткені жер жүзінде целлюлоза-қағаз енеркәсібі үшін әзірге шыршадан артық шикізат жоқ. Ал шырша ағашының қандай көлемде пайдаланылатынын аңрару үшін мынадай бір мысал келтіруге болады.

Орман шаруашылығын зерттеуші ғалым М. Е. Ткаченконың мәліметіне сәйкес, 1955 жылға дейін жер жүзінде шығатын газеттерге жыл сайын 9 миллион тоннадан артык қағаз жұмсалып келген. Әр тонна кағаз жасау үшін 6 текше метр ағаш кетеді десек, соңда 9 миллион тонна қағазға жылына 54 миллион текше метрден артығырақ ағаш жұмсалады екен. Мұның дені шырша ағашы. Егер бір гектардан 150 текше метр ағаш өндіріледі десек, соңда бұл газеттерді қағазбен қамтамасыз етудің жыл сайын 360 мың гектар жердің ағашын кесу керек деген сөз.

Жер жүзіндегі шырша тұқымды ағаштың көбі біздің елімізде өсетін болғандықтан, оны жақсы күтіп, сақтап, көлемін үлғайта беруге ерекше қамқорлық жасау қажет. Біздің Қазақстанда да шырша ағашы өседі, бірақ ол онша көп емес- 170, 0 мың гектар. Көлемі аз болғандықтан республикада өсетін шырша ағашы целлюлоза-қағаз өндірісіне емес, халық шаруашылығының басқа қажеттеріне жұмсалады.

Ағаштан аса пайдалы алуан түрлі химия заттары - скипидар, камфора, аспирин, креозот, мақта және түрлі дәрі-дәрмектер, бояу, лак алынады. Қарағайдың түбірінен химиялық әдіспен сабын жасалады. Сексеуілдің шырпысын өртеп, сілті жасайды да, сабын кайнатқанда соған косады. Смоладан алынған скипидар резинка және қағаз өнеркәсібінде қолданылады. Соңдай-ақ ағаштан алынатын метил және этнл спирті де өндіріс үшін өте бағалы зат болып саналады.

Көптеген ағаштардың жапырағы көк балауса көзінде малға беріледі. Ал ағаштан алынған патока мен белоктық ашытқыдан целлюлоза үны жасалады. Онық малға жүғымдылығы сүлыдан кем түспейді.

Қазақстанда және Орта Азия республиқаларында жабайы өсетін алша, анар, тұт ағаштарынын, жемістері қыр-кұлақтан сақтайтын аса пайдалы тағам. Тәжікстанның таулы аудандары тұт ағаш жемісінің ұнынан нан пісіреді.

Орманда көптеген шипалы өсімдіктер өседі. Орманда өсетін алуан түрлі жидектер мен ағаш жемістері витаминге мейлінше бай келеді.

Орманның халық шаруашылығы үшін тағы бір маңызының бірі-топырақты және оның құнарлы қыртысын жел мен су эрозиясынан корғайды. Орман таулы жерлерде топырақты судық жуып-шайып кетуінен сақтайды. Далалық өңірлерде көшкін құмдардың жылжуына, желдің күшіне тоскауыл болып, топырақта ылғалдың көбірек сақталуына себепші болады. Сөйтіп егістің, шептің, бау-бакшаның әнімін молайтады, мал шаруашылығының өсуін қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік орман қорының өзгеру динамикасын келесі кестеде көруге болады.

Орман - жердің де, елдің де көркі, жанның саясы. Орман - таза ауа, тыныс корегі, мықты денсаулық. Қазақстан Республикамыздың орманның осы қасиетін өте жоғары бағалайды. Өткен кездерде архитекторлар салынатын үйлердің жобасын ғана жасайтын болса, енді архитектурасы жаңа қалалар мен елді мекендер салғанда ағаш егу, бау-бақша өсіру шараларын қоса жоспарлайды. Өйткені қалалар мен селоларда жайқалған жасыл желек ауадағы көмір қышқылын өзінің бойына сіңіріп, адамға қажетті оттегін қалпына келтіреді жәие молайтады. Сонымен қатар қалың ағаш қатты желдің күшін бәсеқдетіп, топыраққа, шаң-тозақға, ласқа, зияңды микробтардың жайылуына тосқауыл жасайды, яғни еңбекшілердің тұрмысын сәнді етеді, денсаулығын күшейтеді. Қорытып айтқанда көгалдандыруға жұмсалган қаржы халыққа, оның денсаулығына зор пайда келтіреді.