Тұлғаның рухани-адагершілік дамуына қажетті жағдайлар қалыптастыру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Ақмола облысы білім басқармасының жанындағы білім қызметкерлерінің
біліктілігін арттыру және қайта даярлау институты

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тұлғаның рухани-адагершілік дамуына қажетті жағдайлар қалыптастыру

Дайындаған: Қалманбаева С. Д.
Шаяхметова Қ. Ә.
Жалмұқанова Ж. Ө.

Көкшетау-2010ж.

МАЗМҰНЫ:

1. Кіріспе бөлімі ----------------------------------- -----------------------
----------------3-6

2. Негізгі бөлімі

2. 1. Рухани-адамгершілік тәрбие тарихына шолу------------------------------
-7-10
2. 2. Мектепке дейінгі ұйымдарда мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерге
рухани-адамгершілік білім беру жұмыстарын сапалы іске асыру мақсатында
жүргізілетін жұмыстардың мазмұны ----------------------------------- --------
--11-17
2. 3. Оқушылар бойында рухани-адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруда
жағдай жасау----------------------------------- -----------------------------
-----------18-34

2. 4. БҚБА ҚДИ тұлғаның рухани-адамгершілік дамуына қажетті жағдайлар
қалыптастыру жолдары----------------------------------- ---------------------
------35-42

3. Қорытынды бөлімі----------------------------------- ----------------------
--------43-44

Пайдаланған әдебиеттер----------------------------------- -------------------
-------45

Кіріспе

Көкірек таза болмаса, көз тазасы не керек?
Жаның таза болмаса, тіл тазасы не керек – дейді халық даналығы.
Шынымен таза болу дегеніміз – бұл сыртқы түріңнің немесе киген
киіміңнің әсемдегі мен тазалығы емес, нағыз тазалық жүрек тазалығында, ақыл
мен ой тазалығында жатыр. Ал осы бір тазалықты сақтау немесе оған қол
жеткізу әрбір адамның қолынан келе бермейді. Себебі, кейбір адамдар дүниеге
келген сәттегі пәктігін сақтап қалып жатса, енді бір адамдар сыртқы
дүниенің әсерімен түрлі мінез өзгерістеріне ұшырап, адамдық қылықтарға
мүлдем жатпайтын әрекеттерге барып жатады. Сол себептен де бүгінгі
педагогтың алдында тұрған үлкен міндет – саналары ластанбаған
бүлдіршіндерді адамгершілік жолына бағыттау болып табылады.
Өзін-өзі тану бағдарламасы әр баланың ашылуына, оның өзіне ғана тән
қасиеттерінің дамуына жағдай туғызады. Баланың бойында өзіне деген сенім,
өзіне деген құрмет, өз жасаған қылықтарына деген жауапкершілік сезімдері
пайда болады. Өзіне деген сенімі бар бала өзінің ішкі ойын, өзіндік пікірін
ешбір бүркемелеусіз, ашық сыртқа шығара алады. Яғни, оның ішінде, ойында
шешімін таппаған және іштей оны күйзелтетін сұрақтар қалмайды. Бала әрбір
сұрағына жауап тапқаннан кейін, оның ойымен өзгелердің санасқанын көргеннен
кейін өзін жеке тұлға ретінде сезіне бастайды. Ол өз ортасында өзінің
орнын, рөлін сезінеді. Өзін-өзі тану сабақтары барысында бала кез-келген
ортада өзін ұстау ережелеріне үйренеді және ол сол үйренгендерін күнделікті
өмірде қолданады. Яғни, бала құрбы-құрдастарымен қарым-қатынастың, өзінен
кішілермен және үлкендермен қарым-қатынастың тиімді жақтарын игере
бастайды. Сонымен қатар сабақтарда әр балаға жекеше көңіл бөлінеді. Баланың
жеке тұлға болып қалыптасуында бұл әрине тиімді. Себебі, балаға неғұрлым
көбірек көңіл бөлінсе, ол сонша ашылады.
Өзін-өзі тану бағдарламасы бойынша жүргізілген жұмыстар барысында ол
баланы жеке тұлға ретінде қалыптастырып қана қоймайды, сонымен бірге оның
ойлау қабілетінің дамуына жағдай туғызатынын көріп отырмыз. Сабақтардың
басым көпшілігі баладан ойлануды қажет ететін, шешім шығаруды қажет ететін
қызықты жағдайлардан тұрады.
Тағы бір айта кететін мәселе, ол Өзін-өзі тану сабағы бірнеше
сабақтарды біріктіріп отыр десек те болады. Яғни, бұл сабақта бала көркем
әдебиет, тіл дамыту, айналадағы қоршаған ортамен танысу, экология,
валеология, бейнелеу өнері сияқты сабақтардан алған білімдерін шыңдай
түседі. Бұл баланың алған білімінің оның ойында, санасында тереңірек
бекуіне, орын алуына өте қолайлы.
Өзін-өзі тану сабақтарында табиғат және оның ғажайыптары жайында
балаларға өте көп мағлұматтар беріледі. Сабақтардың көпшілігінде балаларға
күннің нұрынан, әсем гүлден, мөлдір судан, таза ауадан және тағы да басқа
табиғат көріністерінен ләззәт ала білу үйретіледі. Біз өз тәжірибемізде
осындай жағдайлар балаларға жақсы әсер ететінін көріп отырмыз. Осы жұмыстар
барысында бала өзінің табиғатпен тұтас екенін сезінеді, табиғатқа келтірген
зиян өзіне келтірген зиян екенін түсінеді және осы түсінік оның санасында
орын алып, болашақта өзін қоршаған ортаға зиян келтіруден бойын аулақ
ұстауға тәрбиелейді.
Сонымен қатар Өзін-өзі тану сабақтарының ұйымдастыру тәсілдерінің,
құрылысының өзгеше болуы және сабақтың арнайы жабдықталған кабинетте
жүргізілуі балаға жақсы жағынан әсер етеді. Яғни, бала сабақты өзгеше
қабылдайды және бұл баланың қиялының, шығармашылығының ерекше дамуына әсер
етеді. Өзін-өзі тану сабақтары барысында бала санасында бәрі де қолымнан
келеді және бәрі де мүмкін деген ой қалыптасады. Осы ойдың нәтижесінде
баланың өз мүмкіншілігіне деген сенімі артады.
Өзін-өзі тану сабақтарында балалар альбоммен жеке жұмыс істеген
кезде оның тек қана шығармашылығы, қиялы ғана дамып қоймайды, сонымен қатар
өзінің бастаған жұмысын соңына дейін сәтті және сапалы түрде орындауға
тырысады. Ол өз жұмысының орындалу дәрежесіне сырт көзбен қарап үйренеді
және өз жұмысын өзгелердің жұмысымен іштей салыстырады. Осындай жұмыс
барысында бала өз санасында салыстырмалы көрсеткіштерді көре білуге
дағдыланады. Әр жасаған сапалы жұмысының нәтижесінде баланың қызығушылығы
артып, келесі жұмысты бұдан да жақсы істесем деген ой туындап, әрбір
сабақты қуанышпен күтеді .
Өзін-өзі тану сабақтары барысында ұсынылып отырған ойындардың басым
көпшілігі балаларды мейірімділікке, достыққа, сүйіспеншілікке, сыйластыққа,
түсінушілікке үйретуді көздейді. Яғни бұл сабақтарда ойынның өзі де баланың
бойына жалпы адамзаттық қасиеттерді сіңіруді көздеп отыр. Міне, сабақтарда
орындалатын барлық әрекеттердің бірінің мазмұнын толықтырып, өзара
байланыста өтуі үлкен жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.
Өзін-өзі тану сабақтарының ата –ана үшін де үлкен мәні бар. Себебі,
Өзін-өзі тану сабақтары баланың бойында үлкендерге деген сыйластық қарым-
қатынасты, қайырымдылықты, мейірімділікті тәрбиелейді. Тек қана ересектерге
ғана емес, сонымен қатар өзінен кіші бауырларына қамқорлық көзқараспен
қарауға үйретеді.
Өзін-өзі тану сабақтарында альбомдағы үйге берілген шығармашылық
тапсырмаларды баламен бірлесіп орындау барысында ата-ана өз баласының
мүмкіншіліктерін, қабілетін іс жүзінде көреді және өз көргенінен шешім
шығара алады. Баласының қуанышты жетістіктерінен ата-ананың рухани сезімі
көтеріледі. Ата –ана мен бала арасындағы өзара тығыз байланыс олардың өзара
туыстық қарым –қатынастарымен ғана шектеліп қоймайды, сонымен бірге өзара
түсінушілік, сенім сияқты қасиеттерге толы мәнге ие болады. Яғни, олар тек
қана ана мен бала немесе әке мен бала сияқты қарым-қатынаста ғана емес,
сонымен қатар достар, сырластар тәрізді өзара қарым-қатынастың тиімді жолын
орнатады. Әрине, бұл ата –ана үшін үлкен жетістік.
Бүгінгі күні Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім берудің
тәжірибелік бағдарламасы Қазақстан Республикасының жекеленген оқу орындары
мен мектепке дейінгі мекемелерде сынақ алаңдарында жүргізілуде. Осы уақыт
аралығында сынақ алаңдарында жұмыс істейтін педагогтар Өзін-өзі тану
бағдарламасының әдістемесін игеру мақсатында қайта даярлау курстарынан сан
мәрте өтіп, өз білімдерін жоғарлатуда. Сонымен қатар бірнеше мәрте барлық
деңгейлер бойынша оқу-әдістемелік кешендер дайындалып, өңделіп, қайта жарық
көрді. Қазіргі уақытта Өзін-өзі тану бағдарламасы республикамыздың барлық
облыстарында және Астана мен Алматы қалаларында жүргізіліп жатыр. Оның
құрамында бірнеше балабақшалар, мектептер, жоғары оқу орындары бар. Жылдан
жылға Өзін-өзі тану бағдарламасының аясы кеңіп келеді және сынақ
алаңындағы балалар саны да өсуде. Әрбір оқу жылын шығарып сала біздер осы
жаңа бағдарлама шеңберіндегі жетістіктеріміз бен сәтті істерімізге
қуанышпен көз жүгіртсек, әрбір жаңа оқу жылын қарсы ала алдымызға жаңа
мақсаттар мен міндеттер қоямыз.
Ақмола облысында Өзін-өзі тану бағдарламасын енгізу 2002 жылы
басталды. 2002 жылы Көкшетау қаласындағы №33 Ю. Гагарин атындағы мектеп-
бақшада және №13 Экос орта мектебінде аталған бағдарлама бойынша
тәжірибелік алаңдар ашылған болса, 2003 жылы қыркүйек айында №15 Әсел
мектеп-бақшасында және №3 М. Ғабдуллин атындағы орта мектепте тәжірибелік
алаңдар ашылды. Ал 2008 жылдың қыркүйек айында Көкшетау қаласындағы №1
Арман, №5 Қуаныш, №36 Аққу мектеп-бақшаларында, Ерейментау
қаласындағы Сказка шағын-гимназиясында, Степногорск қаласындағы №2
Балдырған және №3 Иван-Царевич бала бақшаларында тәжірибелік алаңдар
ашылды. Бұл тәжірибелік алаңдардың барлығы өзара тығыз қарым-қатынаста
жұмыс атқарып келеді. Бұл жұмыстар бірлеске конференциялардан,
семинарлардан, дөңгелек үстелдерден көрініс табуда.

Негізгі бөлім

Рухани-адамгершілік тәрбие тарихына шолу

Рухани-адамгершілік тәрбие мәселесі сан ғасырлар бойы талай елдердің
ғұламалары, философтары, ғалымдары, педагогтары өз еңбектерін арнаған. Осы
педагогтардың ішінде біздер еңбектерін өзіміздің іс-тәжірибемізде кеңінен
қолданып жүрген және балаларды тәрбиелеу кезінде айтқан сөздерін әрдайым
ұстанып отыратын ұлы педагог Ш. Амонашивилидің оқыту мен тәрбиелеу
жұмыстарын ізгілендіру мәселесіне қосқан үлесі өте зор.
Бүгінгі күні үлкен дағдарыс кезеңі болып отыр. Бұл дағдарыс өмірдің барлық
салаларында жүріп жатыр. Бүгінгі қоғамның моральдық құндылықтарды жоғалтуы
қоғамдағы дағдарысқа әкеліп, ал қоғамдық дағдарыс нәтижесінде болашақ
дағдарысы болып жатыр. Ата-аналар өз балаларын қалай тәпбиелеу керектігін
білмей қиналса, ал педагогтар өз жұмыстарында тығырыққа тірелуде. Сондықтан
да Ш. Амонашивилидің еңбектерінің бүгінгі таңдағы маңызы өте үлкен. Оның
оқу-тәрбие үрдісін ізгілендіруге арналған көптеген еңбектері бар. Соның
ішінде төмендегідей еңбектерін атап кетуге болады: Педагогикалық симфония
- 2002 ж. , Антология гуманной педагогики, Өмір мектебі т. с. с. Ұлы
педагогтың Педагогикалық симфония атты еңбегі – бұл шығармашылық
лабороториясының сырын ашатын отыз жыл бойы отандық білім беру жүйесіндегі
жасаған еңбегінің жемісі. Аталған еңбекте Ш. Амонашивили бастауыш сыныптағы
балаларды тәрбиелеудің терең психологиялық аспектілерін ашады. Бұл
еңбегінде Ш. Амонашивили ұлы педагогтар Саломонның, Сухомлинскийдің, Я. А.
Каменскийдің, Я. Корчактың тәрбие туралы тәжірибелерінен айтқан ойларын,
ақыл-ойларын жинақтап, оған сүйенген. Автор балалармен тікелей, шынайы
қарым-қатынаста олардың жүректерін ашып, педагогиканың басты шындығын
ашады. Яғни, бала білімді құятын ыдыс емес, ол жандыруды қажет ететін
шырақ. Бастауыш мектептегі ең алғашқы үш жауапкершілікті қажет ететін ең
қиын кезең болып табылады. Сол себептен де тек шебер ұстаз ғана баланы
өмірдегі алдамшы көзбояушылықтардан аман сақтап, өмірдің дұрыс жолына сала
алады. Ш. Амонашивили осы еңбегінде балаларды қалай жақсы көру керектігі
жайында айта келе былай дейді: Балаларды бар жүрегіңмен жақсы көру керек,
ал оларды осылай жақсы көру үшін, махаббаты қалай көрсету керектігін
олардан үйрену керек. Мектептегі әрбір күнді, әрбір сабақты педагог ол
балаға сыйлық болатындай ұйымдастыруы тиіс. Баланың өз ұстазымен араласқан
әрбір қарым-қатынасы оған қуаныш пен оптимизм сыйлауы керек. Осы еңбегінде
ол балаларды жақсы оқуға үйрету жайында айта келе ол: Егер сенің сыныбында
балалардың көпшілігі оқығысы келмесе, онда сен – жаман ұстаз болғаның, ал
сыныпта балалардың көпшілігі оқығысы келсе, онда сен жақсы ұстазсың, ал
егер сенің сыныбындағы балалардың барлығы оқығысы келсе, онда сен жақсы
ұстаз ғана емессің, сонымен қатар жақсы тәрбиешісің- дейді. Сонымен қатар
Ш. Амонашивилидің Өмір мектебі атты жеке тұлғаны ізгілендіру
педагогикасының принциптеріне негізделген білім берудің алғашқы сатысына
арналған трактатының да қазіргі таңдағы рухани-адамгершілік тәрбие
негіздерін қалаудағы маңызы артып отыр. Бұл трактат автордың 70-80
жылдардағы жазған және бізде, сонымен қатар шетелдерде де жарық көрген
еңбектерінің жалғасы болып табылыды. Ш. Амонашивилидің бұл еңбегі балаларға
ізгілендіру педогогикасы тұрғысынан қарау жүйесін игеруге көмек ретінде
берілген. Тракттатта өзінің философиялық негізімен, түсініктемелік
базасымен принциптерімен берілген білім берудің жаңа типінің толық
концепциясы көрсетілген. Трактат білім берудің алғашқы сатысына
арналғанымен, мұндағы идеяларды білім берудің барлық салаларында қолдануға
болады. Сонымен қатар отбасында тәрбиені жүзеге асыру барысында да кеңінен
қолдануға болады. Автор бұл еңбегінде Өмір мектебінде деген сөзді
түсіндіре отырып былай дейді: Мектеп өзінің рухани негізін, қуаныш сыйлау
негізін жоғалтты. Ол балаға білім мен икемді беруге арналған ұйымға
айналды. Сондай-ақ ол рухани құндылықтары жоқ адамға жаратылыстың бар
құпиясын ашатын білімді беру қорқынышты емес пе деген ойды да айтады.
Қорыта айтқанда Ш. Амонашивилидің Өмір мектебі атты еңбегін балаларға
білім берумен қатар, рухани құндылықтарды, өмір сүру әдебін үйретуді іске
асыратын білім беру ұйымы жайында жазылған.
Біздер білеміз үнді елі ғажайып сырға толы. Сондықтан да болар осы жерде
талай өз ойларын бағалы маржандай тізген талай ғұламалар мен ойшылдар осы
жерде дүниеге келіп, өзінің рухани байлықтары жайында ойларын бізге мирас
етіп қалдырып отыр. Солардың бірі – Рабиндранат Тагор (1861-1841). Ол –
үндінің ұлы жазушысы, ақыны, композиторы, суретшісі, философы, қоғам
қайраткері және патриоты. 1901 жылы ол Индияның прогрессивті дамуының
негізі болады деген оймен өз мектебін ашады. Өз мектебінің алдына Тагор
мынандай міндетті қойды: Бұл мектепке адамдар өз өмірлерін жоғарлатулары
үшін жиналулары керек, мұнда өмір тек ойлармен ғана емес, сонымен қатар
істермен де толықтырылуы керек, мұндағы ұлдар айналадағы өмір жоғарыдан
сыйланған және осы өмірде өмір сүру үшін, оның әрбір таңның атуы мен күннің
батуын көзімен көріп тамашалауы үшін оған лайықты болулары керек
Үндінің тағы бір ғұламасы – Шри Сатья Саи Бабаның рухани-адамгершілік
тәрбие мен білім жайындағы жазған еңбетері өте көп. Бұл ғұламаның өз
еңбектерінде жазған ақылды ойлары, адамның жамандықтан арылып, жақсылыққа
ұмтылуына өзін тек қана сырттан ғана танып қоймай, сонымен қатар іштен де
тани білуге үйрететін үйретулері кезкелген бала тәрбиесін алдына қойған
адамды толғандырмай қоймасы анық. Учение Сатья Саи Бабы деген жинақта Шри
Сатья Саи Баба білім адам құндылығы екендігін айта келе: Бізге үш
түсініктің, яғни бұл ұят, сана және саналылықтың мәнін білу керек. Бүгінде
адамдар өзінің ішкі рухани дүниесіне, болмысына жақын болудан, ақшаға жақын
болып кетті, ал бұл олардың бойында сенімсіздікті тудырады. Өзіне деген
сенімсіздік барлық әлсіздіктерді тудырады - деген. Оның осы ойларын оқи
отыра онымен еріксіз келісесін.
Сонымен қатар рухани-адамгершілік тәрбие мәселесіне өзінің үлкен үлесін
қосқан танымал поляк жазушысы, педагогы – Януш Корчак (1878-1942) туралы да
сөз қозғауға болады. Бұл педагогтың біздерге Баланы қалай жақсы көру
керек деген еңбегі таныс. Бұл еңбегінде автор балалардың терең
қобалжуларының, олардың жасаған қылықтарының мәнін ашады. Сонымен қатар ол
ата-аналар мен педагогтарға баланы қалай жақсы көру керектігін, оны қалай
қабылдау керектігін, отбасында оған қандай көзқарас болу керектігін
әңгімелейді.
Тек қана шетелдердің ақын-жазушылары мен философтары ғана рухани-
адамгершілік тәрбие мәселелері жайында ғана сөз қозғап қойған жоқ, сонымен
қатар адамгершілік тәрбиені тілдеріне тиек еткен қазақстандық ақындар,
ағартушылар, жазушылар қаншама ? Мысал үшін бар қазақтың ұлы ақыны Абайдың
қара сөздері тұнып тұрған рухани-адамгершілік тұрғыда емес пе ? Мысал үшін
оның адамның айналасындағы қоршаған ортамен байланыста адам болып
қалыптасатынын айқындайтынынон тоғызыншы сөзінде ол былай дейді: Адам ата-
анадан туғанда есті болмайды. Естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі
жақсы жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам
білімді болады. Естілердің сөздерін естіп, ескеріп жүрген кісі өзі де есті,
болады. Әрбір естелік жеке өзі іске жарамайды. Сол естілерден естіп, білген
жақсы нәрселерін ескере, жаман дегеннен сақтанса, сонда іске жарайды, соны
адам десе болады ал адамның ең жоғары сезімдерінің бірі махаббат жайлы
айта келе Адамшылықтың алды – махаббат, ғадаләт сезім. Бұл ғадаләт сезім,
махаббат сезім кімде көбірек болса, ол кісі – ғалым, сол – ғақил - деген
екен. 1
Қазақ халқының рухани-адамгершілік тәрбие тақырыбына өз еңбектерін арнаған
жазушыларының бірі – Ы. Алтынсарин. Мектепке дейінгі білім мен бастауыш
білім беру сатыларында жиі кездесетін Әке мен бала, Бір уыс мақта,
Бағалы шөп деген әңгімелерінің тәрбиелік мәні өте зор.

Мектепке дейінгі ұйымдарда мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерге рухани-
адамгершілік білім беру жұмыстарын сапалы іске асыру мақсатында
жүргізілетін жұмыстардың мазмұны

Көкшетау қаласындағы №15 Әсел мектеп-бақшасы мемлекеттік мекемесінде
Өзін-өзі тану бағдарламасы 2003 жылдан бері оқу-тәрбие үрдісіне
енгізілуде. Қазіргі кезде мекемедегі тәжірибелік алаңда 5 топ жұмыс
істейді. Бұл топтардың ішінде 3 ересек топ және 2 мектепалды даярлық топ
бар. Бұл топтардағы балалардың жалпы саны – 160. Бұл мекемедегі жалпы
балалар санының – 62 % құрайды. Жылдан жылға тәжірибелік алаңдағы балалар
саны өсіп келеді. Тәжірибе жұмысын бастаған 2003 ж. тәжірибелік алаңдағы
жалпы балалар саны 49 болатын. Бүгінде бұл көрсеткіш 3 есеге өсіп отыр. Тек
балалар саны ғана емес, сонымен қатар тәжірибелік алаңның жұмыс мазмұны да,
қойған мақсаты да өзгерістерге ұшырауда. Бастапқы жылдары біздер жаңа
бағдарламаның мазмұнын түсінуге, ұғынуға көбірек мән бердік. Себебі, біздер
үшін бұл бағдарлама жаңалық болған. Ал, бүгінгі күні біздер жыл сайын
аталған бағдарламаны оқу-тәрбие үрдісіне ендірудің жаңа жолдарын игеріп,
жаңа бағыттарын ашудамыз. Бұл жұмыстардың барлығы аталған бағдарламаның
сынақтан сапалы өтуіне және білім беру мекемелерінде тұлғаның рухани-
адамгершілік дамуына жағымды жағдайды ұйымдастыруды көздейді.
Қазіргі таңда мекемедігі тұлғаның рухани-адамгершілік дамуын
қамтамасыз ету мақсатында жүргізіліп жатқан жұмыстар төмендегідей
бағыттарды қамтиды:
- Өзін-өзі тану бағдарламасын оқу-тәрбие үрдісіне енгізу, аталған
бағдарламаның элементтерін өзге сабақтарға кіріктіру;
- Өзін-өзі тану бағдарламасының идеясының негізінде педагогтармен
кеңестер, пікірталастар, тренингтер, мониторинг, зерттеу жұмысын,
профессиограмма жүргізу;
- рухани-адамгершілік тәрбие беру идеяларын тәрбиелік жұмыстардың
мазмұнына кіргізу, арнайы тәрбиелік кештер ұйымдастыру;
- ата-аналармен жүргізілетін жұмыстардың мазмұнын ізгілендіру,
отбасымен өзара серіктестікті орнату;
- мекемедегі педагог қызметкерлерге жатпайтын өзге қызметкерлермен
адамгершілік тақырыптарда түрлі отырыстар ұйымдастыру;
- Өзін-өзі тану бағдарламасының идеяларын мекеме ішінде тереңдету
және мекемеден тыс жерлерде насихаттау;
- бүлдіршіндердің рухани-адамгершілік білімділіктерін бағалу;
- білім беру мекемесін заманның жаңа талабына, эстетикалық талғамға,
баланың рухани өсіп, жетілуіне сай етіп жабдықтау және безендіру;
Жоғарыда аталып кеткен жұмыстардың барлығының өзіндік үлкен маңызы
бар.
Бірінші бағытта біздер үшін Өзін-өзі тану сабақтарының өз уақытында,
тиісті сапалы дәрежеде өтуі және осы сабақтың элементтерін өзге сабақтарда
мүмкіндігінше қолдану негізгі мақсатымыз болып табылады. Өзін-өзі тану
сабақтары ересек және мектепалды даярлық топтарында жүретін болғандықтан,
біздер сәбилер және естиярлар тобында ең жеңіл Шаттық шеңберінің және
Жүректен жүрекке шеңберінің элементтерін жиі қолдансақ, ересек және
мектепалды даярлық топтарда сабақтар барысында сергіту сәтінің орнына кей
кездері Тыныштық сәтін немесе Өзіммен өзімді қолданамыз. Жалпы Таңғы
жиында біздер Шаттық шеңберінің элементтерін жиі пайдаланамыз, бұл
балаларды қызықтырады және балаларды жаңа жұмыс күніне дайындауға жағымды
жағдай жасайды.
Екінші бағытта біздер үшін осы сабақтарды жүргізуші педагогтарға тек
сабақты жүргізу бойынша ғана кеңестер беріп қоймай, сонымен қатар олардың
осы сабақты жүргізуге деген құлшыныстарын, ішкі дайындықтарын, өз ішкі
дүниелерімен үйлесімділіктерін, шығармашылықтарын түрлі әдіс-тәсілдер
арқылы зерттеу, одан қорытындылар шығарып, педагогтарға алған нәтижелердің
негізінде әдістемелік, кей кездері психологиялық көмектер жасау, бағыт беру
маңызды. Бұл жұмыстар негізінен әдіскер мен психологтың басшылығымен арнайы
құрылған жоспар бойынша жүзеге асырылады.
Үшінші бағытта мекеме ішінде өтетін түрлі ойын-сауық кештерінің,
ертеңгіліктердің мазмұнын адамгершілікке, руханилыққа бағыттау. Мысал үшін,
осы мақсатты іске асыруда мекемеде Мен – елімнің ертеңімін, Қыз өссе –
елдің көркі, Жігіт сұлтаны, Мейірімділік аралында т. с. с.
тақырыптарды ойын-сауық кештері мен ертеңгіліктер ұйымдастырылады. Бұл
дегеніміз дегеніміз - кез келген ертегіні драматизациялау арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу, нақыл сөздер сайысын жасай отырып, ата-
бабаларымыздың тәрбиесін насихаттау, қыздар мен ұлдарға сайыстар
ұйымдастыру арқылы қыз балаға тән инаббатылық, ер балаға тән ержүректілік
туралы қарапайым мағлұматтар беру т. с. с.
Төртінші бағытта ата-аналармен жүргізілетін жұмыстардың мазмұнын
ізгілендіру жұмыстары. Бұл бағытта біздер түрлі әдіс-тәсілдерді қолданамыз.
Егерде, бірнеше жыл бұрын біздерді ата-аналарға сауалнамалар таратқан кезде
олардың өз балалары туралы, мекеме туралы ойлары қызықтырып, мекемедегі
жасалып жатқан жұмыстарға олардың көңілдері толатындықтарын білуді алға
тартсақ, қазіргі кезде біздерді сауалнама құрастырған кезде ата-аналардың
рухани-адамгершілік білімдері қандай дәрежеде екені, олардың өз балаларымен
қарым-қатынастарында ұстанатын бағыттары қызықтырады. Алған сауалнамалардың
нәтижелерінен біздер оларға ұсынылатын кеңестердің мазмұны қандай болатынын
анықтаймыз және қандай тақырыптарда кездесулер ұйымдастыруға болатынын
жоспарлаймыз. т. с. с. Мысал үшін бүгінгі таңда көптеген жас отбасыларын
екі жақты тәрбие мәселесі, толық емес отбасындағы бала тәрбиесі сияқты
тақырыптар мазалайды. Сол себептен, біздер ата-аналарға кеңестер берген
кезде осы тақырыптарды қозғауға тырысамыз.
Бесінші бағытта – бұл педагог емес қызметкерлермен жүргізілетін
жұмыстар. Баланың толыққанды тәрбие алуы үшін оның жан-жағынан тәрбиелі
істер, тәрбиелі сөздер, тәрбиелі қарым-қатынас қоршап тұруы керек. Сол
себептен, біздер мекемеде осы тақырыптағы кеңестерді, отырыстарды,
сауалнамаларды өзге де қызметкерлермен ұйымдастыруға, олардың адамгершілік
білімділіктерін, ойларын білуге тырысып бағамыз.
Алтыншы бағытта біздің негізгі мақсатымыз - осы аталған бағдарламаның
идеяларын насихаттау болып табылады. Себебі, Өзін-өзі тану бағдарламасын
тәжірибеден өткізу жауапкершілігі біздерге жүктеліп отырғанын ескерсек, бұл
дегеніміз тек осы бағдарламаны оқу-тәрбие үрдісіне сәтті енгізу ғана емес,
сонымен қатар оның мақсаты мен міндеттерін, бүгінгі күнгі маңызын,
қажеттілігін көпшілікке түсіндіру. Сондықтан біздің тәжірибелік алаң БАҚ-
мен тығыз байланыста жұмыс жүргізуде. Жетінші бағытта жүргізілетін жұмыс –
бұл балалардың рухани-адамгершілік білімділіктерін бағалау. Бұл қандай
бағалау ? Барлық мектепке дейінгі мекемелерде біздер әр балаға портфолоио
ашамыз. Біздер бүгінгі таңда осы портфолиоларға балалардың әртүрлі
адамгершілік тақырыптағы суреттерін саламыз. Жеке әңгіме жүргізген кезде
айтқан ойларын қысқаша жазамыз. Кейіннен біршама уақыт өткеннен кейін сол
әңгімені қайта жүргізіп немесе сол бір суретті қайта салдыру арқылы біздер
оның бойындағы болған өзгерістерді бағалаймыз. Мысал үшін бала, Менің ең
жақсы көретін адамдарым тақырыбына сурет салды дейік, егер оқу жылының
басындағы суретте бала үш адам салса, оқу жылының ортасында адамдар саны
көбеюі мүмкін. Ол дегеніміз – оның жақсы көретін адамдары көбейгенін
білдіреді.
Мектеп жасына дейінгі баланың рухани-адамгершілік дамуы үшін тек қана
сабақтар аздық етеді. Сол себептен де арнайы ұйымдастырылған ойын-сауық
кештері мен сайыстардың, ертеңгіліктердің маңызы өте зор.
Әрине, осы атаған жұмыстардың барлығының сәтті жүзеге асуы үшін жақсы
дайындалған, ойластырылған, қамтамасыз етілген материалдық-техникалық база
қажет. Мектеп жасына дейінгі балаларға білім берумен айналысатын кез келген
ұйым үшін мекемені эстетикалық талғамда безендіру қаншалықты маңызды екені
бәрімізге белгілі. Оның барлығы мектеп жасына дейінгі баланың психо-
физиологиялық ерекшеліктерімен өлшенеді. Ал, адамгершілік тәрбие беруді
мақсат еткен бөлмеде әрбір зат, әрбір құрал, әрбір өсімдік өте биік
эстетикалық талғамда болуы керек. Олар баланың тек көзін ғана қызықтырмай,
бар ішкі дүниесін қозғайтындай түрде болуы қажет. Біздер мекемедегі Өзін-
өзі тану кабинетін ашқан кезде осы мақсатты көздедік. Бүгінгі күнге дейін
осы кабинеттің материалдық-техникалық базасы үздіксіз жаңартылып,
безендіріліп, уақыт талабымен тең басып келеді.
Өзін-өзі тану бағдарламасы мектепке дейінгі білім беру деңгейінде
төмендегідей нәтижелерге қол жеткізуді көздейді. Ересек тобында:
- мейірімділік, махаббат, сыпайылық, адалдық сияқты адамгершілік
қасиеттер туралы түсініктерді білуі;
- жақсы мен жаманның не екенін түсініп, жақсы мен жаман әрекеттерді
ажырата алуы;
- эмоциялық көңіл-күйін білдіріп, үлкенді сыйлауы, мейірімділік таныта
алуы;
- достарына, туыстары мен жақындарына шамасына қарай көмек көрсетуі,
қамқор болуы;
- салауатты өмір салты туралы қарапайым білімдерді игеруі және алғашқы
дағдыларды білуі;
- қарама-қарсы жыныстағы адамдарға құрмет көрсете алуы;
- қоршаған табиғатқа ұқыпты қарым-қатынас жасау қажеттігін білуі және
түсінуі;
- сурет салу, мүсіндеу, құрастыру арқылы өз көңіл-күйін жеткізе алуы;
- сөз бен мінездегі жаман, жақсыны ажырата алуы, үйдегі, балалар
бақшасындағы, қоғамдық орындардағы жалпы қабылданған нормалар мен
ережелерді сақтай білуі керек.
Мектепалды даярлық тобында:
- отан, өмір, денсаулық, махаббат, адам, отбасы, достық, табиғат сияқты
адамгершілік құндылықтар туралы бастапқы түсініктерді білуі;
- мейірімділік, сыйластық, қамқорлық, адалдық, мақтаныш, патриоттық
адамгершілік құндылықтарды, сондай-ақ жағымсыз қасиеттер туралы
түсініктерді білуі;
- қоршаған табиғат сұлулығын қуанышты қабылдай алуы, оған қамқор бола
білуі;
- өзін тануға қызығушылық көрсете білуі;
- адамдарды сыйлап, тілектестік, жанашырлық таныта алуы;
- мінез-құлық нормаларының қарапайым түрлерін ұстана білуі, өзіне-өзі
қызмет етеудің бастапқы дағдыларын игере алуы;
- салауатты өмір салты ережелерін түсінуі және қолдана білуі;
- балалар ұжымында қарым-қатынас жасай білуі, өзара әрекеттесе білуі;
- ойын кезінде өз қызығушылықтарын өзгелердің қызығушылықтарымен
үйлестіре білуі;
- отбасында және құрбыластарының арасында өзара көмекке, ытымақтастыққа
даярлығын таныта алуы;
- бейнелі түрде ойлай, қиялдай білуі, шығармашылық іс-әрекеттер кезінде
өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін көрсете білуі керек.
Тәжірибелік алаңда жасаған іс-тәжірибемізден байқағанымыз, Өзін-өзі
тану сабақтары баланың тұлға болып қалыптасуына, ашылуына, өз
мүмкіндіктерін көрсете білуіне, қоғамда араласа білуге және өз орнын таба
білуге, барлық адамдарды сыртқы дүниесінің ерекшеліктері мен
айырмашылықтарына қарамай қабылдай білулеріне жағымды әсер етеді. 5-6
жастағы балалар осы сабақтан алған өмірлік дағдыларының негізінде мектеп
қабырғасына барған кезде жаңа ортаға қиындықсыз бейімделуге қол жеткізеді.
Мұның қаншалықты маңызды екенін түсіндіріп те керек емес. Өйкені, бұл
қиыншылықпен осы уақытқа дейін барлық отбасы кездесіп келеді.
Аталған бағдарлама өзінің түпкі идеяларымен, алға қойған мақсат,
міндеттерімен ешбір бағдарламаға ұқсамайтын ерекше бағдарлама десек те
болады. Мүмкін бұл бағдарлама сан ғасырлар бойы бар адамзат талпынған,
біреулердің қолып жетіп, енді біреулер қол жеткізе алмаған адамгершіліктің,
нағыз адам болудың сырын ашар, жолын көрсетер кілті шығар. Біздер бүгінгі
таңда адамзат үшін адамгершілік тәрбие қаншалықты маңызды екенін саналы
түсінуіміз керек. Бүгінде адамдарды білімсіз деп айту сондай қиын. Себебі,
біздің ата-бабаларымыз үшін техника, компьютер дегендер қол жеткізбес
арман, қиял болса, қазіргі таңда кішкентай бүлдіршіндеріміз мектепке
дейінгі жаста-ақ компьютерді жақсы меңгеріп алады. Оның өзіндік жағымды
жақтарымен қатар жағымсыз жақтары да бар. Өйткені, компьютерлерде берілген
ойындардың басым көпшілігі соғыс жайлы. Жасыратыны жоқ балалар да осындай
ойынды қызықтап ойнайды. Ал осы ойындардың бала санасын ластамасына кім
кепіл береді ? Бұл мыңдаған себептердің тек біреуі ғана. Осындай жағымсыз
әсерлер қаншалықты көп екенін айтудың өзі қиын. Сол себептен де, Өзін-өзі
тану бағдарламасы бүгінгі күннің сұранысына жауап беретін, білім
кеңістігінде маңызы зор болатын бағдарлама. Аталған бағдарламаны барлық
білім беру ұйымдарында ендіру арқылы біздер адамгершілік қасиеттері биік
тұлғаны тәрбиелеп шығару мүмкіндігіне қол жеткіземіз.

Оқушылар бойында рухани-адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруда жағдай
жасау

Қазіргі әлемдік білім беру кеңістігінде жастардың бойында әлемнің
біртұтас бейнесін қалыптастыруға, көп түрлі мәдениеттерді құрметтеуге
тәрбиелеуге, руханилыққа, адамгершілікке қызығушылығын оятуға, өскелең
ұрпақтың әлеуметтік белсенділігін дамытуға баса назар аударылып отыр.
Білімді жаңартудың мәдени-әлеуметтік маңыздылығы жалпы адамзаттық
құндылықтарға басымдылық берілетін бірегей әлемдік қауымдастық құру болып
табылады.
Өз ойына, сөзіне, іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарайтын, табысты еңбек
етуге дайын үйлесімді адамды тәрбиелеу аса маңызды.
Әлемдік білім беру практикасын дамытудың жетекші үрдісі білімнің
компетенттілік бағытын қаматамасыз ету бағдары, яғни нақты өмірлік
міндеттерді шешу және қоғамға қызмет ету үшін білім алушылардың меңгерген
білім, іскерлік, дағдыларын және іс-әрекет тәсілдерін пайдалану қабілеттері
мен дайындықтарын қалыптастыру болып табылады.
ХХІ ғасырдағы адамның руханилығы, оның шығармашылық интеллектісі,
жаңалықтарға ашықтығы қоғамның негізгі капиталы ретінде бағаланады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес адамның тұлғалық және кәсіби
шыңдалуына қол жеткізу мақсатында білімнің компетенттілік бағытын жүзеге
асыруға қолайлы жағдайлар жасалуда.
Сонымен бірге, Қазақстан Республикасындағы қазіргі білім беру жүйесі
адамгершілік пен руханилықты дамытуға бағдарланғаны анық. Адамгершілік
адамның жалпы мәдениетінің көрсеткіші ретінде оның абыройын, жалпы
адамзаттық құндылықтарды ұстануын білдіреді. Руханилық – адамның
материалдық емес, адамгершілік құндылықтар басымдығына негізделген адам мен
адамзат өмірінің рухтық – сезімдік жақтары, адамдардың өзгеше ойлау бейнесі
мен тіршілік әрекеті.
Әлемді құндылық тұрғысында ұғыну барысында өзін-өзі танудың ролі шексіз
арта түседі. Мұның өзі жеке тұлғаның өмірдің мәнін, өзінің өмірдегі орнын
түсінуіне көмектеседі. Рухани – адамгершілік білім беру жеке тұлғаның
әлеуметін барыннша ашуға, өзін-өзі тану процесінде жақсы адамды тәрбиелеуге
бағдарланған.
Рухани – адамгершілік білімді іске асыру процесі:
- әрбір оқушының өмірдің мәнін, өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау және
өзін-өзі іске асыру қажеттілігін түсінуі үшін жағдай туғызу негізінде
жалпы
адамзаттық құндылықтарға қатыстыруды;
- мектепте оқылатын пәндердің тәрбиелік әлеуетін және олардың жеке
тұлғаның қалыптастыруындағы ролін күшейтуді;
- әрбір оқу орындарында жеке тұлғаның рухани-адамгершілік сапасын
дамытуды ынталандыратын ізгілікті білім ортасын құруды;
- оқушылардың қоғамға қызмет етуге бағытталған жасампаздық
белсенділігін арттыруды;
- қазақстандық қоғамда өскелең ұрпақты рухани-адамгершілікке тәрбиелеу
мәселесіндегі кең көлемді әлеуметтік серіктестіктікті дамытуды көздейді.
Адамды ең жоғары құндылық ретінде ұғыну мектеп бейнесін және
педагогикалық теория мен практика әдіснамасын түбегейлі өзгертеді. Білімге
мәдени – жасампаздық функциялар қайта оралуда. Жеке тұлғаны әлеуметтендіру
мен дамыту процесінде білімнің қолдаушы ролі күшейе түсуде.
Өзін-өзі тану интегративті пәні қазақстан мектептерінің білім беру
кеңістігінде түйеінді рөл атқару міндетіне ие бола отырып, гуманистік дүние
таным негідерін қалайды. Табиғи болмыс адамшылдықпен, материалдық
руханилықпен, макрокосмостық микрокосмостықпен, жалпыадамзаттық тұлғалықпен
үздіксіз байланыста болатын барлық басқа білім беру салалары тұтас
гуманитарлық білімнің бөлігі болып табылады. Осы бағыт адамның сөзсіз
құндылық екендігін, оның жоғары деңгейдегі өзіндік санасын, өз абыройын,
өзін-өзі құрметтеуге, пікір дербестігін сезінуге, өзін-өзі жетілдіру
қабілеттеріне, рухани әлемдегі және қоршаған өмірдегі жағдаяттарда
бағдарлай алу іскерлігін, өз бетінше шешім қабылдай алуға және өз
әрекеттері үшін жауапты болуға тәрбиелеуді көздейді.
Өскелең ұрпақ өзін-өзі танудың нәтижесінде адамзаттықтың құндылықтары
мен адамгершіліктік идеалдарына тартылады, оқушылардың өзін-өзі жағымды
қабылдауы қалыптасады, адамның өмірлік мұратын саналы түрде ұғына бастайды.

Балалар ар-ұят пен абыройды бағалауға, жаңалықты қабылдауға әзір
болуға, ұлттық және жалпыадамзаттық мәдениетті дамытуға, рухани байлыққа
ұмтылуға үйренеді.
Өзін-өзі тану оқу пәні ретінде жеке тұлғаның рухани – адамгершілік
тұрғысынан дамуында түйінді рөл атқарады. Қазақстан қоғамында өскелең
ұрпақтың рухани -адамгершілік білімі мен тәрбиесі жалпыадамзаттық,
жалпыұлттық, этномәдени және тұлғалық құндылықтардың үйлесімді жинақталуына
бағдарланған. Осы құндылықтар адамның өзін толық іске асыруына, өмірдегі өз
рөлі мен өмірлік мұратының мәнін ұғынуына, қоғамға қызмет етуіне мүмкіндік
береді.
Өзін-өзі тану білімі құндылық тұрғысындағы мәнін күшейте түсіп, жеке
тұлғаның риясыз сүюін, өзіне және өз күшіне сенуін, жақсылық жасауын, өзін
және өмірді бар мүмкіндігінше тануын, өзін-өзі жетілдіру мен физикалық,
психикалық, рухани, әлеуметтік, шығармашылық өсуі тұрғысынан үйлесімділікке
қол жеткізу қабілеттері ашады және дамытады.
Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім беру мынадай жалпы
мақсаттарды алдына қояды:
- әрбір оқушының өзінің жан дүниесін сезінуіне және өзінің дербестігін
түсінуіне ықпал ету;
- жеке тұлғаның жан-жақты қалыптасуына өмірлік – маңызы бар мынадай
түйінді құзіреттерді мақсатты түрде дамыту арқылы ықпал ету:
- өзінің өмірлік позициясын анықтау;
- әр түрлі мәселелерді адамгершілік нормаларға сәйкес конструктивті
шешу;
- өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;
- адамгершілік тұрғысынан таңдауға даярлығын таныту және өз ойы, сөзі
мен ісіне жауапты болу;
- қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту.
Белгіленген жалпы мақсаттар күнделікті практикада:
- жеке тұлғаның өзін-өзі анықтауына және өзін барынша іске асыруына
көмектесетін жасампаздық құндылықтарды үйретуге бағытталған біртұтас білім
беру процесін құру;
- балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, жеке тұлғаның рухани-
адамгершілік әлеуетінің дамуына ықпал ететін ақпараттық білім беру
кеңістігін құру;
- басқа оқу пәндері мазмұнының құндылықтық мәнін күшейту;
- қоғамға қызмет етуге бағытталған оқудан тыс және мектептен тыс тәрбие
рөлін арттыру;
- мектеп пен отбасының әлеуметтік серіктестігін, мұғалімдердің ата-
аналар, қамқоршылар, тәрбиешілермен тығыз ынтымақтастығын дамыту арқылы
жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қалыптасуы үшін жағымды алғышарттар
жасауды құру жолдарымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.