Қазақстанның экономикасын, рыноктық жүйесі. АҚШ, СНГ, Еуропа елдерінің саясаты, стратегиясы және экономикасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе____________________________ _________________4-6
І. СНГ елдерімен Қазақстанның саясй ынтымақтастығы және экономикалық
проблемасы.
1.1. СНГ жүйесіндегі Қазақстан Республикасының ролі және
орны_______________________________ ____________7-12
1.2. ЕвраЗЭС ойы – СНГ шеңберіндегі интеграциялық саласындағы жаңа
сатысы.____________________________ _____________13-17
ІІ. ҚР ішкіэкономикалық саясаттың Батыс елдерінің даму ролі
2.1. Қазақстандық ішкі саясаттың Американдық векторы__________18-22
2.2. Европалық Одақпен ҚР қызметтесуі________________________ 23-34
ІІІ. Азия елдерімен экономикалық байланыс
3.1. Қазақстан – қытайлық қызметтестің дамуы және жағдайы_______35-39
3.2. Жақын және Орта Шығыс елдерімен қарымқатынас___________40-45

Қорытынды__________________________ ______________________46-47

Қолданылған әдебиеттер_________________________ ____________48-51

Жоспар

Кіріспе
І. СНГ елдерімен Қазақстанның саясй ынтымақтастығы және экономикалық
проблемасы.
1.1. СНГ жүйесіндегі Қазақстан Республикасының ролі және орны
1.2. ЕвраЗЭС ойы – СНГ шеңберіндегі интеграциялық саласындағы жаңа
сатысы.
ІІ. ҚР ішкіэкономикалық саясаттың Батыс елдерінің даму ролі
2.1. Қазақстандық ішкі саясаттың Американдық векторы
2.2. Европалық Одақпен ҚР қызметтесуі
ІІІ. Азия елдерімен экономикалық байланыс
3.1. Қазақстан – қытайлық қызметтестің дамуы және жағдайы
3.2. Жақын және Орта Шығыс елдерімен қарымқатынас

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының аяғында СССР-дің құлау тенденциясы
байқалды. Ел бибітшілік уақытта ауыр экономикалық тауқыметті тартты. Елді
сақтап қалу немесе құлауы сұрақтары ең маңызды мәселенің бірі болды. Тарихи
жағдайдың күшіне екінші сценарийдің жағдайы ықтимал болды.
СССР-дің құлауы, бұрынғы совет республикасының өздігінен толқуына
түсті.
Совет Одағының құлауы тек қана саяси сараптаманы ғана емес сонымен
қатар қиын – қыстау сараптамасы да күтіп тұрды.
Қазақстандағы өткен ішкі саясатқы әр – түрлі қарауға болады. 1996
жылғы қыркүйек айында өткен ШІМ-де өтке коллегияда Н.Ә.Назарбаев “ішкі
саясат – бұл Президенттің саясаты” деп атап кетекн. Әр бір өзін өзі
сыйлайтын мемлекетте саясат көп болмайды, сонымен қатар әртүрлі
ведомстваларда өз еркімен әр қыилы ішкі саясат болмайды. Бұл Ішкі істер
Министрлігіне де қатысы бар. Ол – орындаушы орган, бұл орган Президенттің
ішкі саясатын жүзеге асыруға жауапты.1
Қазақстан Республикасының ішкі саясатының қыйын – қыстау жағдайы, тарихи
жағдайда құрылмайды. Жас республикада ішкі саясатта, дәстүрлер,
дипломатиялық жағдайларда, мамандардың біліктілігін көтеруде болған жоқ.
“Бұл кезеңде тек қана басшылармен жеке қарым – қатынас, экономиканың
ішкі шататы, халықаралық ұйымдар ғана бұл жағдайды жеңе алды”2 .

______________
1 “Казахстанская правда” 13 қыркүйек 1996 ж
2 Н.Ә.Назарбаев “На пароге ХХІ века” 206 б.

Білімді – саясаткерлержің ортасында Ынтымақтастықтың әрі қарай дамуының
түрлі ойлары бар. Бүгінгі күннің игеруінен алып қарағанда, экономикалық
жағдайы, құқықтық айналымы, халықтық ауыр жағдайы этникалық конфликтің
тоқтамауы алдын ала одақ мемлекеті кезіндегі интеграцияны болжайды. Бұрынғы
Совет Одағына интеграция жолынан басқа ешқандай жағдайлар жоқ деп санағна.
Сұрақтар, былай қорытылған:
1. Интеграцияның сатысы қандай болу керек.
2. “Ресей – Беларусь” сияқты, Совет Одағын құруда және саяси
интеграциялау жобаланғанба
3. Интеграция тек экономикалық аспектілермен шектелуі керек.
ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаевпен алғаш рет 1996 жылы Евра ЗЭС құру
айтылған.
СНГ шеңберіндегі интеграция Қазақстан Республикасындағы ішкі саясатқа
ауыр саланың бірі болды. Экономикалық сапектінің Қазақстан Республикасында
ішкі саясатқағы ең бір маңызды сұрақтың бірі, яғни мемлекет ішкі саясаттың
жаңа феноменін табады.
Осы жаңа тенденция экономикалық проблеманы шешуге ықпал етті. ШІМ – де
1998 жылы өткен коллегия отырысында Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев ішкі саясат ведомствалары геоэконмикалық айналымға орташа
жақын болуы керек.
Қазақстанныі ішкі саясатына “экономика” өте маңызды.
Қазақстан бүгін әлемнің ең серпінді дамып келе жатқан елдерінің
бірінен саналады, бұл да барша жұр таныған ақиқат.
Ендігі бір жәйт. Қазақстан қазір Еуропа мен Азия арасындағы
коммуникациялар легінің түйіскен тұсында тұр. Біздің міндетіміз – осынау
бірегей геосаяси жағдайымызды өз еліміз бен халықаралық қоғамдастықтың
мүдесі үшін пайдалану.
Біз экономиканы диверсификациялауға бағытталған иднустриялық –
инновациялық стратегияны іске асыра бастадық. Бұл біздің болашағымыздың
бағдарламасы.

І бөлім

1. Ашхабатта 1991 жылы желтоқсан айында Президенттердің қатысуымен
кездесу болды: Қазақстан, Қарғазстан, Тәжікстан, Түркменстан,
Өзбекстан.Олардың қабылдаған өтінішітерінде былай делінген,
Тәуелсіз мемлекеттің Ынтымақтастығын құру саласы қажет:
- Тәуелсіз мемлекеттер Ынтымақтастығы туралы құжаттар және шешімдерді
өңдеу саласында бұрынғы Совет Одағының қатысу субъектілері тең
құқықты, құрылған Ынтымақтастық, құрушының құндылығын және Келісім
мәтінінде көрсетілгендер қабылдануы керек – Жоғары Келісім шарт
жақтары;
- Тәуелсіз Ынтымақтастық құрушыларымен теңқұқықты болуға дайындығы
туралы өтінші, оның субъектілерінің қызығушылығын ескеру.
Ашхабадтқа қатысты өтініштің тиімді жағын ескеріп тек қана Союзда
емес, сонымен қатар барлық әлемде осы тапсырмаларды қарастыруды Қазақстан
Президенті Алматы қаласын ұсынды.
Жаңа кездесуде бұрынғы Совет Одағының 11 мемлекет лидерлері қатысты.
199 жылы 21 желтоқсанда қатысушылар Алматылық дикларацияға қол қойды.
Орта Азия лиделері экономикалық кеңістігін сақтап қалуға тырысты.
Сонымен қатар интеграциялық саланың объективтік факторлар қатарын
қыйындыққа әкеліп соғады:
- СНГ шеңберінде интеграцияға экономикалық жағдайы бір – бірінен
айырмашылығы бар елдер қатысады. Ресейге 80 пайыздан, ал бөлек салмақ
Украинаға – 8 пайыздан, Қазақстанаға – 3,7 пайыздан, Беларусияға – 2,3
пайыздан, Өзбекстанға – 2,6 пайыздан, ал басқа республикаларға –
пайыздың оннан бір бөлігі кекледі.
- Ынтымақтастықта интеграция экономикалық жағдайдың ауыр кезеңінен,
материалды және қаржы ресурстарының тапшылығы кезінде басталды;
- СНГ елдерінде рыноктық жағдай жаңғырмаған. Жүзеге асыру кезінде
бірталай келіспеушіліктер кездеседі. Бұл әртүрлі ұлттық экономикалық
моделге әкелді.
Ал 1992 жылдың ортасында экономикалық байланыстың реанимациясы ең
басты сұрақ болды. СНГ елдері ауыр қыйыншылықты төзді, 60 пайызға
төмендеген өндірістің құлауы экономикалық қатынастың үзілуіне әкеліп соқты.
1993 жылдан бастап шаруашылықтар көтеріле бастады.
Экономикалық интеграция келісіміне келіскен жатқтардың бірі
Қазақстан.
1992 жылы қазан айындағы Бишкек қаласындағы СНГ мемлекетінің басына
кездесуде, Қазақстанның ұсынғандары:
1. СНГ – де Консультативті – координациалдық экономикалық кеңесті құру
туралы Келісімге қол қою, барлық қатысушыладың міндерірі көрсетіліп;
2. СНГ Союзында Банкті құру, кімдер руль зонасында қалса, және рубльды
ұлттық валюта қылу;
3. Экономикалық содты араластыру;
4. Парламентаралық ассамблеианың жұмысын ұйымдастыру.
Бұл кездесуде Қазақстан делегациясы “Біркелкі ақша жүйесіні және
ақшалай – несиемен келісілген және мемлекеттіге валюта саясаты, рульдың
заңды төлем ақы құнын сақтап қалу туралы келісімді” енгізді. Келісілген
және талқыланғаннан кейін ешқандай өзгерсіз қабылданды.
1993 жылы Москвада экономикалық союз туралы Келісім шарт бекітілді.
Келісі шарттың негізгі Заңды негізі болып СНГ Жарғысы болды және
бұрын соңды қабылданған нормативті құжаттар болып келді.
Келісім шартта Экономикалық союз мақсаты айтылған:
- Келісім шартқа отырған Жақтадың біркелкі экономикалық дамуы талаптарын
ұйымдастыру;
- Рыноктық қатынастағы экономикалық кеңістіктің жалпы құру сатысы;
- Барлық шаруашылық субъектілерге кепілдемелер және біркелкі
мүмкүндіктерді құру;
- Экономикалық жобаны бірге жүзіге асыру;
- Кеден союзы
- Валюта одағы (ақшалай)
- Мемлекетаралық ассоциациялардың бос сауда жүргізуі
СНГ өзінің пайда болған кезінен бастап мемлекеттермен – қатысушылардың
арасында қарым – қатынастың дамуында бірнеше сатылардан өтуге үлгерді.
1 саты: бұрынғы одақ республикалары саяси тәуелсіздікті, мемлекеттікті
құрды, халықаралық сенімдікті алды. Өз беттерімен қаржы – экономикалық,
бюджетті – салықтық, кенден салаларын құра бастады.
ІІ саты: жаңа тәуелсіз мемлекеттер өздерінің саяси тәуелсіздігін бекітті
(нығайтты), әлемдік қоғамдастықтың бөлінбес бөлігі болды, халықаралық
ұйымдардың мүшелері ННГ көршілес елдерімен экономикалық қарым – қатынасты
құрды.
Бірінші сатыды қабылданған құру бойынша шешімдер және Төлемақы Одағының
және басқада қарарлар, орындалмаған күйінде қалды.
ІІІ саты – 1997 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін СНГ мемлекеті қыйын –
қыстау жағдайды жеңуімен айналысуда.
Қазақстанның ұсынысы бойынша СНГ мемлекеті интеграция органдарының
қызметін жүзеге асыру бойынша жұмыс істей бастады. Н.Ә.Назарбаевтың
концепциясы соңғы шешімін алды, ол жан жақты білім аумағының үлгісі болды.
Сонымен қатар ішні өнім 1 көлемін көрсетуге болады (пайыз қатынасында)
1995ж, 1991 ж – 100 пайыз

РсМемлекеттер Жылдар

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 1 Әзербайжан 77,4
59,5 47,8 42,2 45,2 49,7 49,7 59,4 2 Әрмения 58,2 53,1 55,9
59,8 63,3 65,3 70,0 72,3 3 Беларусь 90,4 83,5 73,0 65,4 67,2
74,2 80,2 83,6 4 Грузия 55,1 39,0 34,9 35,8 39,8 44,2 45,5
46,8 5 Қазақстан 94,7 75,2 86,0 75,2 69,0 69,3 69,0 70,4 6
Қырғызстан 86,1 72,8 58,1 55,0 58,9 64,7 65,9 68,5 7 Молдова -
100 69,1 67,8 62,5 63,3 57,9 56,6 8 Ресей 85,5 78,1 68,1
65,4 63,1 63,6 60,6 62,5
Тек қана СНГ елдерінің бірнеше елдері ғана динамикалық өсуін көрсетті
1) халықаралық конъюнктер экономикасының қолайлы жағдайына байланысты;
2) Шет ел инвестицияларының СНГ елдеріне бөлек экономикны қызықтыру;
3) Бөлек экономиканың технологиялық өсуі.
Қазақстан қызметі СНГ шеңберінде бірнеше бағыттаға – барлық СНГ
масшабатрында дами бастады.
Н.Ә.Назарбаевтың ойлауынша: “Ынтымақтастық әлі одақтық елдердің біріктіру
қызметі бола алған жоқ.

__________________
1 Содружество Независимых Государств. Статистический справочник.
Соска, 2000 жыл.
Жақын уақытта СНГ мемлекетінің жағдайы өзгермесе онда ол тек тарихта
Совет Одағының құлаған органы ретінде ғана қалады.1
Сонымен қатар СНГ басшылары барлық елдің экономикасынан тығыз байланыс
кезінде ғана жеңе алатынын атап кетті.
Экономиканы терең интеграциялауға келесі аяқ басыс ол Қазақстан, Ресей
және Беларусия үкіметінің Басшыларымыен 1995 жылы 20 қаңтар айында Кедендік
Одақ туралы Келісімі, 1996 ж наурыз айында Қырғызстан Республикасы,
Тәджікстан Республикасы қосылды 1999 жылы 26 ақпанда оның толық мүшесі
болды.
Президент Н.Ә.Назарбаев, Мемлекетаралық Одақ Кеден Одағының Төрағасы
ретінде, 1998 жылы мынандай бастамамен сөйледі жәнеде мынандай атау
берілді Жай адамдарға қарсы жай он қадам. Бұл бағдарламалы құжатта халық
Ынтымақтастығының өмірін жеңілдету айтылған.
СНГ елдерінің интеграциялық салаға қатысты ұстанымы көбіне ішкі саясат
және экономикалық жағдайы қатысты елдерге байланысты, олардың геосаясаттық
бағалауы, сонымен қатар ұлттық экономика моделін жобалау.
Қазақстан Республикасының ішкі саясатын жол жөнекей құруда
Қазақстанның ішкі саясат талаптары және негізгі мақсатының кілті:
- мемлекет қызығушылығын қорғау;ъ
- елде экономикалық реформаны жалғастыруда ішкі талаптарды орташа
қолайлылықпен қамтамасыз ету;
- барлық әлем мемлекеттерімен әріптес қарымқатынас және тең құқықты
дамуы;
- халықаралық ұйымдармен қызметті тереңдету

_____________
1 Интерфакс. “Президентский вестник, 3 июня 1998 год.

“Қазақстан күшінің және геосаясат жағдайы және экономикалық
потенциалын, Н,Ә,Назарбаев, бірінші рет қысқа аумақтық проблемаға түсүп
тұрған жоқ деп көрсетеді. Бұл тек біздің мемлекетте емес, барлық елдерде
де түсүніксіз болар еді.
Қазақстанның болашағы Азияда да , және де Европада, және де
Батыста, және де Шығыста. Шығыс пен Батыстың бір – бірін түсүнушілігі
бір – бірінің білімінде және өзінде үлкен мүмкүндігі барлар, ол біздің
халқымыздың және мемлекетіміздің жағдайына көңіл аударуда”1 .

_________1 Н.Назарбаев “Қазақстан – 2030”

Тәуелсіз Мемлекеттердің Ынтымақтастығы оны құрушылардың сенімін
толығымен ақтамады. Негізі мәселе саясатта және экономикада.
а) экономикалық реформаның дамуының әртүрлі салалары;
б) Бекітілген келісім шарттарды орындаау;
с) СНГ мүшелерінің бір – біріне сенбеушілігі.
Д) Кейбір СНГ мүшелерінің түсүнүсуі, ары қарай бір – бірінен алшақ болуы.
1994 жылы “СНГ елдерімен Қоғамдық Орталық ойлары” Қазақстанда СНГ – ң
даму сұрақтары бойынша социологиялық зерттеулер жүргізілген. Тәуелсіз
Мемлекеттер Одақтастығы, респонденттер ойы бойынша, мемлекетаралық
қатынастар ұйымы орташа тиімді болды, бұл осындай ұйымның керекжоқтығынан
емес немесе қызығушылығынан емес. Себебі басқада.
Біріншіден, СНГ шеңберінде механизмдер қарым – қатынасы және қарым –
қатынасты игеру сенімділігі толық игерлмеген.
Екіншіден, мұндай ұйымдардың түрлері жан – жақты талаптарға жауап
бермейді. Мысалы, 1994 жылдың басында 411 құжатқа қол қойылған, оның он
пайызы ғана орындалған.
Н.Ә.Назарбаев 1994 жылы 22 наурызда сөйлеген сөзінде “Чатем хаус”
(Лондон), бірінші рет СНГ реформалау ойын айтқан, “біздің көз қарасымыс
бойынша “ядра” негізінде жұмыс істейтін мемлекет одағын құру, оны былай
атауға болады “Евро – Азиялық Одақ”.
Н.Назарбаев өзінің Евро – Азиялық Одағы ойына 1994 жылы 29 наурызда
ХМУ студенттері және профессорлы – мұғалімдер құрамы алдындағы сөйлген
сөзінде де айтыа кетті. Қазақстан Президенті өзінің сөйлген сөзінде “Біз
Одақтың бұрынғы республикасымыз, тарихына және өміріне бірге
дайындалғанбыз. Бізге бірдей механизм байланысы және басқармалар, жалпы
минталитет, және тағыда басқалары бірі – бірінен алшақтап кеткен және бір –
біріне керектігі қатты сезілген.

Ары қарай Н.Ә.Назарбаев Евразиялық Одаққа жаңа қосылуды ұсынды.
1994 жылғы маусымның 3-нде “Евразиялық Одақ мемлекетін құру туралы”
құжаттың Жобасы ақпаратт беттерінде басылымға шығады.2 Онда СНГ және ЕАО
бірі – біріне қайшылығы жоқтығы көрсетіледі.
ЕАО – бұл жаңа интеграцияға ауысуы, мұнда бірігіп қабылданған талаптар
толығымен орындалады, негізгі мақсат – экономикалық саясатты және
мемлекеттік – қатысушылармен бірігіп жасаған бағдарламаны экономикалық
реформа өткізуді орындауға міндеттерін қабылдау келісімі.
Құжат жобасында “Экономикалық тәуелсіз мемлекеттерді жақындастыру
негізінің қызығушылығын анықтау. ЕАО саясат институты экономикалық
интеграция меншігін және қызығушылығын көрсетуі керек”.
ЕАО – на СНГ – дан әлде қайда айырмашылығы болуы керектігі ұсынылды.
Біріншіден - бұл Евразиялық Одақта парламенттің болуы, оны
ұйымдастырудың екі себебі құрылады: бірінші – бұл депутаттарды ұлттық
парламентке бөлу және екінші – тікелей сайлауды өткізу. Заңды органдар
бірнеше тапсырмаларды орындайды, оның ішінде заңнамалы саясат бірлігін құру
– бірінші кезекте экономикалық реформа аймағын. СНГ елдерінің заңнамалы
ұлттық экономикасының типтер арасында келіспеуі. Ол 1994 жылы байқала
бастады. Сондықтан СНГ аумақтарында валюта одағы немесе біркелкі ақша
бірлігі құрылмы қаралмаған, заңдылықтың бір – бірімен келіспеуінен.
Екінші айырмашылығы болып ЕАО кіргені, одаққа қатысушылар
мемлекеттері арасында әскери қозғалысты тоқтату қарастырылған.
Үшіншіден – Евразиялық Одақтастықа мүшелерді ассоциярлау
қарастырылмаған. Сонымен қатар ЕАО шешімдері мамандандырылған талаптармен
қабылдануы керек.
2 “Независимая газета” 8 июня 1994 г.
Қазақстан Президентінің Жобасында бірнеше ұлттық координациялау салаларын
құру ұсынылған: ЕАО мемлекеті кеңесінің басында экономика бойынша
коммисия, ЕАО экспорттар - елдің шикізіп тесурстары бойынша комиссияч,
мемлекетаралық қаржы - өндіріс тобының және біріккен кәсіпорындар бойынша
коммисиялар.
Жаңа салалар қатарында мемлекетаралық инвестициялық банк ашу
ұсынылды.
Жобаны игеру сұрағы тұрды.
Мүмкін екі варианты бар:
- бірінші – ЕАО СНГ елінің ішінде ұйымдастырылады, егерде СНГ қатты
тығыз байланыс режимі керек деп есептесе. Осындай жолмен ЕАО СНГ
құрылымдық жүйелерін жүзеге асыра алады.
- Екінші вариант - СНГ – ЕАО жайлап трансформайиясы.
Қазақстан Президентінің Жобасы СНГ мемлекет басы жағынан бірнегізді
қатынасты шақырды, Өзбекстан және Түркменстан лидерлері өте ыңғайсыз
қарады. ЕАО өзін уақытынан алға шығып кетті сондықтан көбі шынайы емес.
Сонымен қатар ресейдің арнайы шеңберлерінің ойларыда бөлісті. Басшыларды
жартысы, былай деп санайды егерде ЕАО Ресейге салынса онда ресейге қосымша
уақыт болады, жеңіп шыққаннан кейін СНГ басқа мемлекет болып қалады, ал
басқа топтар Н.Назарбаевтың ұсынысын қолдады.
Ресейде, “Независимой газетінде” 8 маусым 1994 жылы толығымен ЕАО –
жобасы толғымен басылымға шықты.
20 қыркүйек 1994 жылы Алматы қаласында өткен өзінің ғылыми – тәжірбиелік
конференциясының “Евразийское пространсто баяндамасында: интеграциялық
потенциал”, Н.Назарбаев: “Сенімді: варианттар бар – тек қана басты
интеграция жүзеге асады, бірінші кезекте евразиялық кеңстікте. Бұл біздің
барлық еліміздің, мемлекетіміздің қызығушылығына жауап бере алады.

Бұл соңғы шашылудан қорғап қалудың жалғыз жолы және геосаясаттық апаттың
және социалды – саяси катаклизмалардың мүмкүндігіне кепілдеме1
ЕАО жобасының тәжібиелік сатысын қарастыруға болады және Орталық –
азиалық одақты құжаттау.
Евразиялық одақ – бұл қосудың формасы, Батыспен Шығыстың кеңістігін
геосаясат шеңберінде жақындату.
Кеибір ғалымдар, саясаткерлер, ЕАО батысевропалық интеграциядан көшіріп
алған деп санайды. Әрине барлық салыстырмалар уақытша, және ЕАО
шеңберіндегі интеграцияғ ЕС айырмашылығы болады.
ҚР Президенті Н.назабаевтың айтуына қарағанда, бүгінгі күні ЕураАзЭҚ ТМД
аумағындағы ең жақсы дамып келе жатқан өңірлік бірлестік болып табылдаы. Ол
БҰҰ Бас Ассамблеясының байқаушысы ресми мәртебесіне де ие. Сонымен бірге
бірлестік шеңберіндегі елдер арасында көптеген тауарлар бойынша бірыңғай
импорттық тариф қолданылады. Бүгінде олар барлық тауар тізілімінің 62
пайызын қамтиды. Ал Кедендік одаққа жалғастаын, қазірдің өзінде басталып
кеткен бірыңғай кедендік аймақ құру жұмысы барысында ол тауарлар үшін
бірлестік шеңберінде олардың олардың кеңесі құрылған.
Өткен жылдың 6 қазанында осы Санкт – Петербургте болған кезекті саммитте
Орталық Азия ынтымақтастық ұйымы мен ЕурАзЭҚ-ты біріктіру туралы шешім
қабылданған болатын.

__________________
1 Мадиярова Д.Н. “Центрально- азиатское пространство и РК”. “Панорама”
1994 года 24 сентября № 37

ЕураАзЭҚ елдері осы күнге дейін 84 келісімге қол қойған және соның
60 –тан астамы іс жүзінде қолданысқа түскен. Жаңа мүшені осының бәріне
келісіп, өзінің парламентінде ратификациялау сияқты айтарлықтай ауқымды
жұмыстар күтіп тұр.

2. бөлім

2.1. Қазіргі заман дипломатиялық қызметін дамыту тенденциялары ішкі
экономика ведомстваларымен экономикалық проблеманы шешуге кіріседі. Бүгүнгі
күні Қазақстан үшін мемлекетаралық қатынасты бекітуегі ең маңызды мәселенің
бірі экономика мәселесі. Аса маңызды белгілер США қатынасымен, жүргізуші
мемлекеттің әскери әлемі және экономикалық облысы.
Біздің еліміздің қарым – қатынас спецификасы мынамен қорытылады:
1. саясат облысында осы қарым – қатынастардың басы;
2. СССР-дің құлауымен, Қазақстан ядролы мемлекет болады;
3. Қазақстандағы бекітілген исламдарды США енгізбеу күшімен тырысу.
1990 жылдары Қазақстан аумағында ең маңызды проблеманың бірі ядролық қару
болды. СССР құлар алдында Қазақстанда 104 ракета “РС-20” 1040 соғыс
оқтарымен. Әлемдегі ең ауыры МБР Державенка және Жаңғызтөбе базаларында
өндірілді. Семейдің түбіндегі аэродромда 40 стратегиялық бомбылаушылар ТУ-
95 МС 240 қанатты ракеталар орналастырылған.
Президент Н.Назарбаев 1992 жылы сәуір айында бұрынғы 40 –шы Совет
Одағының армиясын өзінің бақылауына алатынын хабарлады.
3. ақпан 1992 жылғы ашық США посольствасы Алматыда жаңа қазақстан –
америкалық қарым – қатынас сатысы басталды.
1993 жылы қазақстан – америкалық қатынасы алдындағыға қарағанда жақсы
дами түсті. США өзінің қатынасын қазақстандықтармен сауда арқылы күшейткісі
келді (мамыр 1992 жыл)ғ әлем корпусының қызметі (желтоқсан 1992 жыл), ғылым
және техника облысында қызмет бойынша келісімді дайындау.
1993 жылдың бірінші жартысында ең маңызды істердің бірі ол Қазақстанға
С.Т.Тэлботтаның келуі. Сонымен қатар қазақстан басшыларының
“ ... халықаралық аренаға США әскери күшін және экономикалық, саясатын
тартуын” атап өту керек. 1
Американдық инвестициялар Қазақстанда бірінші орнда басқа Батыс елдерінің
экономикасымен салыстырғада. Қазақстан экономикасына өзінің қаражаттарын
мынан үлкен гиганттар салған “Шеврон”, “Мобил”, “Тексако”, “Амоко”,
“Экссон” және т.б.
“Мировой рынок (және оның ішінде США) Қазақстан қатынасында өзінің
таңдауын алған: нефть және түсті металдар.
1994 жылдағы ең басты жаңалық Н.Нзарабаевтың ақпанның 13-нен – 19-на
дейінгі Вашингтонға келуі (бірінші кездесу 1992 жылдың мамыр айында
болған). Бұл келудің шешімі болып базалы құжат – Хартии демократиялық
қызметтеске ҚР және США арасында (14 ақпан 1994 ж)
Парламент палаталарының бірлескен отырыстарында Елбасы Н.Назарбаев
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламасының
қағидаттарына негізделіп, таяудағы он жылға арналған “Лемдегі бәскеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын ұсынды. Осынау тарихи
мерзімге арналған еліміздің аса маңызды құжатының талаптарын орындау жаңа
Үкіметтің міндеті, ал атсалысу барша қазақстандықтардың парызы. Өйткені,
экономикасы бәскееге қабілетті, дамыған 50 елдің қатарына жету – барлық
әлеуметтік топтарға өзіндік міндет жүктейді. Біздің алдымызда тұрған елдер
де осы уақыт аралығында дамып, алға басатыны белгілі, ал олардың алдына
шығу үшін қазақстандықтарға өмірдің барлық саласында ширақ қимыл, серпінді
іс керек.

_____________
1 Третьякова В7Н7 1Итоги пяти лет развития стран СНГ1 Газета 1Независимая
газета1 25 ноября 1997 жыл

Қазақстан Президенті Н.назарбаев тұжырымдап, 2006 жылғы 18 қаңтарда
Паламент палаталарының бірлескен отырысында ұсынған “Қазақсттанның әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” таяудағы он
жылға арнаалған алты басымдық пен тиісті міндеттер атап көрсетілген.
Аталған басымдықтардың іске Асыыру Қазақстанның экономикасы дамып, өркениет
көшіндегі орнын ілгерлете түсті. Қазірдің өзінде Дүниежүзілік экономикалық
форумның деректері бойынша, бәсекеге қабілеттіліктің әлемдік рейтингінде
Қазақстан ТМД елдерінің барлығының алдына шығып, 61-ші орында тұр.
Сонымен бірге экономика мен әлеуметтік салада кешенді түрде шешілуге тиіс
проблемалар баршылық. Бұл саладағы негізгі мақсат экономиканы
әртараптандыру және индустриялық – иновациялық даму есебінен экономикалық
өсу, өнімділікпен еңбек ету үшін жағдайлар жасау, еңбек рыногыныдағы
белсенді саясат және халық кірісін ұлғайту, инфляцияны саналы түрде ірку.
Одан әрі даму үшін біз жоғары технологиялар мен білімге, сондай – ақ жеке
сектордың жаңашыл бастамаларына негізделетін инновациялық жолды таңдады.
Негіз ретінде кластерлік әдіс алынды.
Мемлекеттік экономикадағы сұранысты ынталандыратын жағдайлар жасай алады
және жасауға міндетті, бірақ та өндірісті өзі ұйымдастыруға немесе
бақылауға тиіс емес.
Мұны рынок істейді.
Экономиканың салауатты жеке ссұраныс бар салаларында мемлекет бәсекелес
ортасын дамыту және рынокты монополияландыруға жол бермеу үшін қажетті
реттеуші рөліг ғана атқаруға, ал ондай сұраныс жоқ жердерде оны жасауға
жәрдемдесуі тиіс.
Қоғада келісім шарттық қатынастарды дамытудың және жеке меншік институтын
нығайтудың маңыздылығы даусыз. Бірақ та олардың кері кетпеушілігі үшін
қосымша заңнамалық әкімшілік шаралар және даулар мен арбитраждық ресімдерді
тәуіелсіз қарау жүйесінің дамығаны керек.
Экономикаға мемлекеттің қатысу тиімділігін біз мемлекеттік басқарудың
түрлі деңгейлерінің өкілеттіктерінің шектеуді және оңтайландыруды,
мемлекеттің экономиканы бақылауын төмендетуді көздейтін әкімшілік
реформалар есебінен арттыруға тиіспіз.
Біз экономикалық және әлеуметтік жаңарудың “локомотивтері” болуға
қабілетті дамыған өңірлік орталықтарда экономикалық қызметті
шоғырландыруға, заңнамалық, экономикалық және әкімшілік шаралар жүйесін
қарастыруға тиіспіз.
Дамыған өңірлік орталықтардың әлеуетін ортақ теңдестірілген өңірлік даму
мен тоқыраған өңірлердің дәуірленуіне пайдалану үшін бізге жаңа көші – қон
саясаты керек.
Қазақстан экономикасының одан әрі өсуі, ең алдымен, сыртқы сауда және
коньюнктура факторларымен айқындалатын болады. Елдің жедел экономикалық
дамуының бірқатар “сыртқы локомотивтері” анық.
1992 жылы қарашада С.Нанна және И.Р.Лугара сенаторлары келді, оларды
президент Н.Назарбаев қабылдады.
Қазақстан экономикасының конверсиясына аза маңызды көңіл аудару қажет.
США қару – жарақ Министрлігі бағдарлама бойыныша 14,7 млн. Доллар салды;
төрт америкалық фирмалар, осы жобалар қызықтырылған, 21,2 млн. Доллар
салынған.2
- 3,9 млн.доллар ядролы полигонды конверенсия бойынша бірлескен
кәсіпорындар құруға салынған.
______________
2 Нуртазин К.Д. По велению времени . Газета Новое поколение 1995 ж

- 3,0 млн.доллар BueIocorp Scientific фирмасына бірлескен кәсіпорын
құруға, өндіріс бойынша және клапандарды тарату бойынша және ұшақ
жүйелеріне берілген.
- 2,7 млн. Доллар FIIen Associates фирмасын бағдарлау жобасына
жіберілген
Бұдан басқа Курчатов қаласындағы атомды энергетика Институтында қазақстанды
– американдық біріккен кәсіп орын ашылды “Сентэк”
21 сәуір 1995 жылы Қазақстаннан барлық ядролық сынақтар шығарылған
Сарапшылардың бағалауы бойынша ІЖӨ-дегі көлеңкелі экономиканың үлесі
шамамен 25 – 30 пайызды құрайды. Бұл орайда заңға бағынатын кәсіпкер ҚҚС
түрінде 15 пайыз, заңды тұлғалардын табыс салығы және басқалар түрінде 30
пайыз төлесе, онда “көлеңкелік бизнес” өкілдері заңсыз табыстардың
айтарлықтай сомаларын алатыны белгілі болады.
Орталық Азияның геосаяси және экономикалық жағдайы, оның әлемдік
қауымдастықтағы алатын орны, Қытай, Ресей мен АҚШ-тың мүдделері, осы
елдердің ұстанып отырған саясатының астары, Орталық Азия аумағындағы
қауіпсіздік мәселелері – бұлардың бәрі форумның күн тәртібінде қаралатын
тақырыптар. Аталған проблемаллар төңірегінде Жаңа саясат халықаралық
институтының өкілдері, НАТО басшылары қатысты.

2. Қазақсттаның саяси, экономикалық мәдени өмірінен үлкен өрлеуін
байқаймыз. Қазақстан этносаралық, діндарлық татуылықты
насихаттап, екі әлемнің ортасындағы алтын көпірге айналып келеді.
Бұған оның толық құқығы бар. Ол Еуропа мен Азияның кіндік тұсында
орналасқан. Бүгінгі демократияны орнықтыруда жасап жатқан
жұмыстары, әлеуметтік экономикалық қарыштап алға басуы мен ел
ішінің татулығы лсыған үлгі боларлық.
Қазақстан мен Франция арасындағы саяси қатынастарға жақсы негіз
қалаған. Ал екі елдің арасындағы сауда – экономикалық байланыстар жылдан
жылға қарқынды түрде даму үстінде.
Экономиканы әртараптандыруды, қосымша құны жоғары тауарлар өндіру мен
қызметтер көрсетуді дамытуды көздейтін Индустриялық – инновациялық
стратегияны іске асыру қолға алынды. Ол стратегияны жүзеге асыру үшін
қажетті мемлекеттік даму институттары құрылды.
Интеграциялық үдерістерге қосылу біздің стратегиялық таңдауымыз және
таяу болашақтағы маңызды міндет. ТМД шеңберінде құрылған интеграциялық
білестіктердің ішінде, біздің пайымдауымызша, 200 милионнан астам халықтың
басын біріктіретін Еуразиялық экономикалық қауымдастық неғұрлым ырғақты
дамып келе жатқан перспективалы ұйым болып табылады.
Бірінші кезкете Қазақстан Европалық Одақтың экономикалық және сасаси,
стратегиялық белгісіне аса көңіл аударды. Президент Н.Назарбаев СНГ елдері
Еуропа Одақтастығына мысалымен жүруі керек деп атап кеткен, олар төр
төліктен тұрады:
1. тауарлардық бос қозғалысы
2. жұмысшылар күші
3. қызметтер
4. капиталдар
Барлық еуропа елдерімен Қазақстан қызмет жасайды, және Еуропада бұрыннан
Қазақстан қызметтес ретінде қаралып жатыр.
Ең маңызды экономикалық қызметтес болып Германия табылдаы.
Қазақстан эконмикасында мынадай нашар кәсіпкерлерді тапты “Сименс”,
“Алкатель”, “Круппа”. Біздің елмен 2000 жылмен салыстырғанда тауар көлемі –
3 млрд.марок. құрады.
Қазақстанда 120 неміс банктері мен фирмалары қызмет жасайды және 160 СП
құрылған.
Сонымен қатар Ұлыбританиямен қарым – қатынас жақсарып келеді. Қазақстан
Республикасында балығы 100 бірлескен қазақстан – британдық кәсіпорындар
қызмет жасайды, 40 британдық кәсіпорындар. Қазақстан Ұлттық банк деректері
бойынша 1994 жылдан 2000 жылдың маусым айына дейін тікелей инвестициялар 1
млрд. 425,5 млн.долларды құрайды. Ұлыбритания США, Оңтүстік Кореядан кейін
үшінші орында біздің еліміздің инвестициялық экономикасының аумағы бойынша.
Британдық “Бритиш Газ”, “Шелл”, “Бритишш Петролеум” компанияларымен
қызмет жасау жақсарып келеді.
Еуропа қазақстан үшін жалғыз ірі потенциалдың бірі болып келеді.
Еуропа елдеріне мұнай және түсті металдар басты үлгі болып табылады.
Сонымен 1999 жылы шығарылғандар:
- Италияға: мұнайөнімі – 4,0 млн.долллар, келісілген медь –
76.6млн.доллар, күкүрт –1,3 млн.доллар, цинк – 16,6 млн.доллар.
- Швейцарияға: мұнай – 64,5 млн.доллар, күміс – 12,6 млн. Доллар, алтын
– 21, 4 млн доллар
- Германияға: мұнай – 4,2 млн.доллар, күміс – 6,1 млн.доллар, медь –
53,1 млн.доллар
- Ұлыбританияға: алтын – 1,5 млн. Доллар, күкірт – 3,7 мл.доллар
- Нидерландқа: цинк 29,3 млн.доллар, титан – 3,6 млн.доллар
Алыс жақтағы елдер Қазақстанды қамтамасыз етуде шешуші ролді атқарады.
Сонымен импортты өнімдер, машина жасау қаңтар – сәуір 1999ж 57 пайызды
құрады, фармацевтік тауарлар – 86 пайызды, сауда саттық тауарлары – 66
пайызды көрсетілген тауарлардың жалпы импортынан құрайды.
Негізгі шел ел елдерінен импорт тауарларын тасмалдаушылар орда
еуропа елдері.
Өз кезегінде Еуропалық Одақ елдерімен экономикалық байланыстың
стратегиялық белгісі бар. Біздің еліміз осы қатынаста өзінің
қызығушылығын білдіреді.
- біріншіден – қысқа компаниялардың экспроттық болжамдары бір немесе екі
елді қолында
- екіншіден – Қазақстан Республикасы ЕО машина жасау өнімдеріне қатты
сұраныстары бар, маталлургиялық, мұнайгазды, аграрлық салалар.
- Үшіншіден, біздің Республикамыз Евроодақтан ғылыми – техникалық көмек
алуға қызығушылығын білдіруде.
Біздің елімізде бірнеше жылдың ішінде банк секторының динамикасының
дамуының оңтайлығы байқалды, макроэкономикалық талабы толығымен қолайлы,
ал тұрғындардың табысы өсуде. Сонымен қатар өздерінің клинттерінің
базаларын өсіру мақсатында қазақстандық банктер жаңа өнім және қызмет
шығаруға шығармашылық жағынан қолайлы.
Қазақстан Республикасы заңнамаларының қозғалысына байланысты банктер
әртүрлі шаруашылық субъектілерімен және жеке тұлғалармен облыстағы
ұйымдармен есеп айрысудың жүргізуші несиесін қалыптастыру (құру) ақша
қаражатын салымға тарту, шетел валюталарын сатып – алу ұйымы, кепілдеме
және кепілгерлік беру, банкарасындағы ұйымдардық қарым – қатынасы,
жыинақтау ісін ұйымдастыру, рынок қорының дамуы, инвестициялық және басқа
операциялар. Қазіргі таңда банктің басты бәсекелік артықшылығы – бұл
клиенттермен жұмысының принципі, қазыналық ашықтығы, адекваттық
стратегиалық белгілеуі, менеджменттің құндылығы.
Банктік маркетинг – бұл банк ресурстарын ұтымды пайдалану қаражатымен
рыноктың мақсатында анықталған жетістіктер бағытының, кәсіптік қызмет түрі.
Банкті маркетингті басқармасының рыноктық экономикадағы талаптары
келесі негізгі принциппен құрылады:
- банктің сұранысқа және тұтұну рыногындағы қызмет бағыты және банкке
жобаланған пайда әкелетін сұранысқа ие, қызметтер мен банк өнімдерін
ұйымдар және клинттердің сұранысы;
- оңтайлы шешім алуға және ұсталымды азайту мақсатында банк қызметінің
тиімділігін көтеруге үнемуі тырысу;
- қаржы рыногының жағдайына байланысты банк стратегиясын түзету;
- рыноктағы банк жұмысын және оның құзыретті органдары саласы қызметінің
соңғы шешімін есепке алу;
- оңтайлы шешім қабылдау мақсатында қазіргі кездеге банк инфрақұрылымын
міндетті түрде пайдалану (қолдану);
- банк қызметкерлерін және оларды оңтайлы пайдалануда іріктеу;
Қазіргі кезде банктік рынокта бәсекелестер көптеп өсті, сондықтан
осыларды жеңіп шығу үшін, банктер банк өнімдерінің толық жинақтарын және
қызметтерін сата білулері керек . Бәсекелестіктің арқасында барлығы өте тез
өзгереді. Сараптандыру операциясы банктердің клиенттерін сақтап қалуға,
осылайша жаңа түсім есебінене олардың саны көбейеді.
Банк өнімін және қызметін өткізу - әрбір қазіргі заман банкі қызметінің
маңызды сатысы. Банк саясатының мақсаты және олардың балық қызметтері
келелрмендерді өздеріне қызықтыру арқылы өздерінің өнімдері мен
қызметтерінің сала өткізімін кеңейту, рынокты жеңіп шығу және соңғы есепте
табысты көбейту.
Банк маркетингінің маңызды сапектісі болып банктік өнімді және банк
қызметінің нақты анықтауы болып табылады. Банк өнімі кезінде көбіне нақты
банктік құжаттар, клиенттерге қызмет көрсету кезінде және операциялар
жүргізу кезінде банкпен жүргізілетін құжаттар. Олар вексель, чек, депозитті
сертификаттар және т.б. болулары мүмкін. Банк қзыметі туралы айтқан кезде
бұл жерде клиентке қызмет көрсету бойынша банк операцияларының түрлері.
Сонымен, депозит бойынша банктік пайызға банктік өнім бар, ал оның кезекті
төлемін банктік қызмет көрсетеді, банкте еспе шот ашу – бұл өнім, ал шот
бойынша қызмет жасау – қызмет көрсету. Тәртіп бойынша, банктік өнім банк
қызметіне сәйкес туады.
Әртүрлі банктік өнімдерді және қызметтерді қарастырып, мынаны айта кетуге
болады, оларды барлық спектрлері қазіргі заман банктерімен кеңінен
ұсынылады және осы қызметтердің тізімдері өсуде. Осыған байланысты банкте
маркетинг жұмысының мәнділігі өсті, соңғы жылда қаржы рыногының
бәсекелестігінің өсуіне байланысты мазмұны мен мақсаты жақсы өзгерді және
банктер арасында және келушілермен қарым – қатынасының өзгеруінен. Бүгінгі
таңда маркетинг стратегиясы өзінің банктік өніміне жоба жасамайды,
өздерінің келушілеріне жоба жасайды. Банктік өнімді шығару негізі болып
олардың клиенттерінің талабына байланысты, яғни банк клиенті өнімді сатып
алмайды, белгілі бір жыйынтық өзгешелігі бар, ал оның мүмкіндігі өзінің
нақты мүмкүндігін қанағаттандыру. Осындай жолмен банктен өнімді сатып
алушы, клиенте пайдалы банктің тиімді белгісі.
Бағаны белгілеу банктік маркетинг кешенінің екінші элементі болып
табылады. Ең алдымен бағаны белгілеу стратегиясының тапсырмасы анықталады,
содан кейін бағаға ықпал ететін факторлар сараптамасы өткізіледі, ішкі (
қызмет көрсетуге шығындар, банктік өнімдердің құндылығы, банктің имиджі
(бейнесі) және т.б.), енді сыртқы ( осы банк өнімі түріне сұраныс деңгейі,
инфляция деңгейі, ұқсас қызметтерге және т.б. бәсекелес бағалар). Барлық
баға стратегиясына ықпал ететін факторлар сараптамасынан кейін, банк бағаны
белгілеу әдісін анықтайды және өздерінің қызмет көрсетулеріне баға қояды.
Банк маркетингінің комплекстің келесі элемент - банк қызметтерін тарату
әдісі болып табылады, яғни “жеткізу” клиентке қызмет көрсету. Қазақстанда
банк өнімдерін татарудың арасындағы жаңа әдіс бөліп көрсетуге болады
сатушылар пункттеріне тікелей пластикалық картошкалардың көмегі, “Банк –
Клиент” жүйесін пайдалануға болады. Соған қарамастан, кейбір банк өнімдері
клиенттермен және банк қызметкелерінің жеке келісімімен таратылуы мүмкін,
бұл жерде біздің ертеден келе жатқан салтты есепті – кассалы бөлімі қызмет
көрсетеді. Осы мақсатқа байланысты қазіргі кейбір қазақстан банктері
клиенттерге сағат 19.00 –ге дейін қызмет көрсетеді.
Негізгі банк өнімдерін тарату әдісі дербес сату қалады, оны өткізуді
ынталандыру әдісінің бірі деп санауға болады. Соңғы кезде көп мағына алып
келеді ( біздің көптеген банктеріміз дербес қызмет көрсету орталығы
жүйесіне ене бастады). Ынталандыру жүйесі немесе коммуникациялық банк
стратегиясы комплексті маркетингтің бір элементі болып табылады. Банк
клиенттердің көзінше игілікті имиджді ұстауға, әртүрлі қаржы институттыр
және аудиториямен қатынасы ұстау. Осы комплекстің есебімен өзіне
ынталандыруды жүйелеу, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.